TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI (İlkokul ve Ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar)

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Temel Eğitim Genel Müdürlüğü TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI (İlkokul ve Ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Ankara

2

3 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Temel Eğitim Genel Müdürlüğü TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI (İlkokul ve Ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Bu materyal Milli Eğitim Bakanlığı tarafından öğretim programlarının güncellenmesi çalışmaları kapsamında kamuoyunun görüş, öneri ve eleştirilerini almak amacıyla hazırlanmıştır. Başka bir amaçla kullanılamaz. Öğretim programlarının nihai hali değildir. ANKARA

4 İÇİNDEKİLER ÖĞRETİM PROGRAMININ TEMEL FELSEFESİ... 3 ÖĞRETİM PROGRAMININ GENEL AMAÇLARI... 4 ÖĞRETİM PROGRAMINDA TEMEL BECERİLER... 5 ÖĞRETİM PROGRAMINDA DEĞERLER EĞİTİMİ... 5 ÖĞRETİM PROGRAMINDA REHBERLİK... 5 ÖĞRETİM PROGRAMINDA ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMI... 6 ÖĞRETİM PROGRAMININ YAPISI... 8 ÖĞRENME ALANLARI... 9 ÖĞRETİM PROGRAMININ UYGULANMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Ders Kitaplarına Yönelik Açıklamalar Ders Kitaplarına Alınacak Metinlerin Nitelikleri İLK OKUMA VE YAZMA SÜRECİ SINIF KAZANIM VE AÇIKLAMALARI SINIF KAZANIM VE AÇIKLAMALARI SINIF KAZANIM VE AÇIKLAMALARI SINIF KAZANIM VE AÇIKLAMALARI SINIF KAZANIM VE AÇIKLAMALARI SINIF KAZANIM VE AÇIKLAMALARI SINIF KAZANIM VE AÇIKLAMALARI SINIF KAZANIM VE AÇIKLAMALARI TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIM VE AÇIKLAMALAR TABLOSU... 37

5 ÖĞRETİM PROGRAMININ TEMEL FELSEFESİ Türkçe Dersi Öğretim Programı, öğrencilerin hayat boyu kullanabilecekleri sözlü iletişim, okuma ve yazma ile ilgili dil becerilerini ve zihinsel becerileri kazanmaları, bu becerileri kullanarak kendilerini bireysel ve sosyal yönden geliştirmeleri, etkili iletişim kurmaları, Türkçe sevgisiyle, istek duyarak okuma ve yazma alışkanlığı edinmelerini sağlayacak şekilde bilgi, beceri ve değerleri içeren bir bütünlük içinde yapılandırılmıştır. Türkçe Dersi Öğretim Programı; dil becerilerinin ve yeterliliklerinin geliştirilmesini, diğer tüm alanlarda öğrenme, kişisel ve sosyal gelişme ile mesleki becerileri edinmenin ön şartı olarak kabul etmektedir. Bundan hareketle Türkçe Dersi Öğretim Programı nın temel amacı; 1. Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanan, 2. Kendini ifade eden, iletişim kuran, iş birliği yapan, girişimcilik ve sorun çözme kapasitesi gelişmiş, 3. Bilimsel düşünen, anlayan, araştıran, inceleyen, eleştiren, sorgulayan ve yorumlayan, 4. Haklarını ve sorumluluklarını bilen, öz güveni yüksek, çevresiyle uyumlu, millî, manevi ve evrensel değerlerle donanımlı, görüş ve tezlerini gerekçe ve kanıtlarla destekleyerek yazılı ve sözlü olarak ifade edebilen, 5. Okuduklarını anlayarak eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirebilen, sentezleyebilen, okuma ve öğrenmeden zevk alan, 6. Bilgi teknolojilerini güvenli bir şekilde kullanarak bilgi edinme, oluşturma ve paylaşma becerileri gelişmiş bireyler yetiştirmektir. Öğrencilerin zihinsel becerilerini geliştirme, iletişim kurma, duygu ve düşüncelerini ifade etme ve bilgi edinmelerinde dilin yeri çok önemlidir. Dil ve zihinsel becerilerinin gelişimi; öğrencilerin olayları sorgulama, çok yönlü düşünme, değerlendirme, karar verme, sosyalleşme ve mesleki gelişim süreçlerini kolaylaştırmaktadır. Bu nedenle öğrencilerin küçük yaşlardan itibaren dil ve zihinsel becerilerini geliştirmek gerekmektedir. Sözlü iletişim, okuma ve yazma öğrenme alanlarındaki beceriler birbiriyle ilişkili ve bütünlük içinde ele alınmaktadır. Konuşma ve dinleme becerileri sözlü iletişim öğrenme alanı içinde işlenmektedir. Öğrenme alanlarının her birinde edinilen bilgi ve beceriler öğrenme sürecinde birbirini etkilemekte ve tamamlamaktadır. Türkçe Dersi Öğretim Programı nda Türkçe öğretiminin yanında; düşünme, anlama, sıralama, sınıflama, sorgulama, ilişki kurma, eleştirme, tahmin etme, analiz-sentez yapma, değerlendirme gibi zihinsel becerilerin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Birinci sınıftan sekizinci sınıfa kadar kazanımların yapısı ve hiyerarşisi, öğrencilerin sözlü iletişim, okuma ve yazma alanlarında temel becerileri kazanmaları ile birlikte üst düzey bilişsel becerileri geliştirecek şekilde düzenlenmiştir. Örneğin ilköğretimin ilk yıllarında sözlü iletişim alanında konu dışına çıkmadan, kurallara uyarak konuşma beklenirken sonraki yıllarda topluluk önünde konuşmalar veya sunumlar için hazırlık yapma, konuşmasını hazırlamak için okuduklarına atıf yapma, konuşma/tartışma içinde ana fikri belirleme, sorgulama, konuyu özetleme gibi sarmal bir şekilde ilerleyen bir kazanım hiyerarşisi oluşturulmuştur. Türkçe Dersi Öğretim Programı ile basılı ve elektronik ortamlarda dinlediklerini ve okuduklarını anlayan, kendilerini yazılı ve sözlü olarak ifade eden; eleştirel, yansıtıcı ve yenilikçi düşünen, millî, manevi ve evrensel değerlere duyarlı bireyler yetiştirilmesi amaçlanmıştır. Program; öğrencinin birikim, beceri ve gelişimini göz önünde bulunduran ve öğrenciyi merkeze alan bir yaklaşımla hazırlanmış olup bütün kazanımlar sürekli gelişme ve ilerleme gösteren bir yapı içinde tasarlanmıştır. Programda öğrenme alanları, 1. sınıftan 8. sınıfa kadar bir bütün olarak düşünülmüştür. Program, öğrencilerin dil becerilerini geliştirmenin yanında sözlü iletişim, okuma ve yazma öğrenme alanlarındaki kazanımlarla farklı türlerden metinler üzerinde çalışmalar yaparak anlama, anlamlandırma, değerlendirme ve sentezleme becerilerini geliştirmeye de odaklanmıştır. Programda öğrenme alanları Sözlü İletişim, Okuma ve Yazma olmak üzere üç ana başlık altında düzenlenmiştir. Bu Programda dil bilgisi ile ilgili kazanımlar, sınıf seviyesine uygun şekilde öğrenme alanları içerisine 5. sınıftan 8. sınıfa kadar aşamalı olarak dağıtılmıştır. Bu yaklaşımla dil bilgisi konularının ezberlenmesi yerine sezdirme ve uygulama yoluyla öğretilmesi amaçlanmıştır. Dil bilgisinin, öğrenme alanlarıyla ilişkilendirilerek metin bağlamı içerisinde ele alınması hedeflenmiştir. 3

6 Türkçe Dersi Öğretim Programı nda 1. Türkçeyi doğru, etkili ve güzel kullanma, eleştirel ve yenilikçi düşünme, iletişim kurma, problem çözme, araştırma, bilgi teknolojilerini kullanma, girişimcilik ve karar verme gibi temel becerilere yer verilmiştir. 2. Düşünme, anlama, sıralama, sınıflama, sorgulama, ilişki kurma, eleştirme, tahmin etme, analiz-sentez yapma ve değerlendirme gibi zihinsel beceriler ön plana çıkarılmıştır. 3. Okuma ve yazma kazanımları metin içi, metin dışı ve metinler arası okuma yoluyla anlam oluşturmayı sağlayacak şekilde yapılandırılmıştır. 4. Öğrencilerin gelişim özellikleri göz önünde bulundurularak dil bilgisi, yazım kuralları, okuduğunu anlama ve yazılı anlatım becerileri ile ilgili kazanımlar artan bir yoğunluk ve derinlik içinde yapılandırılmıştır. 5. Tematik yaklaşım esas alınmış ve sınıf seviyeleri itibariyle temalar belirlenmiştir. 6. İlk okuma-yazma öğretiminde ses temelli cümle yöntemi benimsenmiştir. 7. Yazı öğretimine birinci sınıftan itibaren bitişik eğik yazıyla başlanması ve bütün yazı çalışmalarının bitişik eğik yazı harfleriyle yapılması ve bütün sınıf seviyelerinde sürdürülmesi benimsenmiştir. ÖĞRETİM PROGRAMININ GENEL AMAÇLARI Türkçe öğretiminin amacı, 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu nda ifade edilen Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçları ve Temel İlkeleri doğrultusunda öğrencilerin; 1. Sözlü iletişim, okuma ve yazma becerilerini geliştirmek, 2. Türkçeyi, konuşma ve yazma kurallarına uygun olarak bilinçli, doğru ve özenli kullanmalarını sağlamak, 3. Düşünme, anlama, sıralama, sınıflama, sorgulama, ilişki kurma, eleştirme, tahmin etme, yorumlama, analiz-sentez yapma ve değerlendirme becerilerini geliştirmek, 4. Okuduğu, dinlediği ve izlediğinden hareketle, söz varlığını zenginleştirerek dil zevki ve bilincine ulaşmalarını; duygu, düşünce ve hayal dünyalarını geliştirmelerini sağlamak, 5. Okuma ve yazma sevgisi ile alışkanlığını kazanmalarını sağlamak, 6. Duygu ve düşünceleri ile bir konudaki görüşlerini veya tezini sözlü ve yazılı olarak etkili ve anlaşılır biçimde ifade etmelerini sağlamak, 7. Bilimsel, yapıcı, eleştirel ve yenilikçi düşünme, kendini ifade etme, iletişim kurma, iş birliği yapma, problem çözme ve girişimcilik gibi temel becerilerini geliştirmek, 8. Bilgiyi araştırma, keşfetme, yorumlama ve zihinde yapılandırma becerilerini geliştirmek, 9. Basılı materyaller ile çoklu medya kaynaklarından bilgiye erişme, bilgiyi kullanma ve üretme becerilerini geliştirmek, 10. Çoklu medya ortamlarında aktarılanları sorgulamalarını sağlamak, 11. Kişisel, sosyal ve kültürel yönlerden gelişmelerini sağlamak, 12. Millî, manevi, ahlaki, tarihî, kültürel, sosyal, estetik ve sanatsal değerlere önem vermelerini sağlamak; millî duygu ve düşüncelerini güçlendirmek, 13. Türk ve dünya kültür ve sanatına ait eserler aracılığıyla millî ve evrensel değerleri tanımalarını sağlamaktır. 4

7 ÖĞRETİM PROGRAMINDA TEMEL BECERİLER Türkçe Dersi Öğretim Programı, öğrencilerin hayat boyu kullanabilecekleri sözlü iletişim, okuma ve yazma ile ilgili dil becerilerinin ve düşünme, anlama, sıralama, sınıflama, sorgulama, ilişki kurma, eleştirme, tahmin etme, analiz-sentez yapma, değerlendirme gibi zihinsel becerilerin gelişimine odaklanmıştır. Program; dil becerilerinin ve yeterliliklerinin geliştirilmesini, diğer tüm alanlarda öğrenme, kişisel ve sosyal gelişme ile mesleki becerileri edinmenin ön şartı olarak kabul etmektedir. Dil ve zihinsel becerilerinin gelişimi; öğrencilerin olayları sorgulama, çok yönlü düşünme, değerlendirme, karar verme, sosyalleşme ve mesleki gelişim süreçlerini kolaylaştırmaktadır. Bu nedenle öğrencilerin küçük yaşlardan itibaren dil ve zihinsel becerilerini geliştirmek gerekmektedir. Sözlü iletişim, okuma ve yazma öğrenme alanlarındaki beceriler birbiriyle ilişkili ve bütünlük içinde ele alınmaktadır. Öğrenme alanlarının her birinde edinilen bilgi ve beceriler öğrenme sürecinde birbirini etkilemekte ve tamamlamaktadır. Türkçe Dersi Öğretim Programı, öğrencilerin sözlü iletişim, okuma ve yazma alanlarında temel dil becerileri kazanmaları ile birlikte üst düzey bilişsel becerileri geliştirecek şekilde düzenlenmiştir. Programdaki beceriler, Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi nde yer alan anahtar yeterlilikler (ana dilde iletişim, yabancı dilde iletişim, matematiksel yetkinlik ve bilim/teknolojide temel yetkinlikler, dijital yetkinlik, öğrenmeyi öğrenme, sosyal ve vatandaşlıkla ilgili yeterlilik, inisiyatif alma ve girişimcilik algısı, kültürel farkındalık ve ifade) ile doğrudan ilişkili becerilerdir. ÖĞRETİM PROGRAMINDA DEĞERLER EĞİTİMİ Değer eğitiminin temel amaçlarından biri öğrencilerin sağlıklı, tutarlı ve dengeli bir kişilik geliştirmelerini sağlamaktır. Çünkü değerler, insanın tutum ve davranışlarını biçimlendirmede önemli bir role sahiptir. Millî eğitim sisteminin öncelikli hedefinin kültür aktarımını sağlamak olduğu göz önüne alındığında, değerler sisteminin eğitim süreci içerisinde kazandırılması ve yeni nesillere aktarılması kültür devamlılığı açısından da son derece önemlidir. Millî, manevi ve evrensel değerleri tanıyan, benimseyen ve bunları içselleştirerek davranışa dönüştüren bireyler yetiştirmede Türkçe Dersi Öğretim Programı nın katkısı son derece büyüktür. Türkçe öğretiminde değerler, öğrencilere metinler aracılığıyla kazandırılmaktadır. Dolayısıyla ders kitaplarına seçilecek olan metinlerin millî, manevi, ahlaki ve evrensel değerleri yansıtması beklenmektedir. Metinlerin hangi değerleri aktaracağını da tema ve konu örnekleri belirlemektedir. Bu anlayıştan hareketle Türkçe derslerinde öğrencilere aktarılması beklenen değerlerin Programda somut bir şekilde Sınıf Düzeyine Göre Temalar ve Konu Örnekleri başlığı altında verilmesi uygun görülmüştür. Programda yer verilen değerler aşağıda belirtilmiştir: Dostluk, arkadaşlık, aile birliğine önem verme, adalet, vefa, eşitlik, özgürlük (bağımsızlık), sadakat, merhamet, güven, saygı, sevgi, hoşgörü, sabır, paylaşma, dayanışma, yardımlaşma, sözünde durma, çalışkanlık, dürüstlük, cömertlik, iyilikseverlik, alçakgönüllülük, misafirperverlik, vicdanlı olma, tarihsel mirasa duyarlılık, cesaret, fedakârlık, vatanseverlik, sorumluluk, paylaşma, iş birliği, temizlik, özgüven vb. Yukarıda verilen değerler dışında, Programın Sınıf Düzeyine Göre Temalar ve Konu Örnekleri başlığı altında yer alan maddelerin neredeyse tamamı, bir değerle ilişkilendirilebileceğinden Türkçe Dersi Öğretim Programı nın değerler eğitimi açısından zengin bir içeriğe sahip olduğu söylenebilir. Örneğin, Vatandaşlık Bilinci teması altında yer alan konu örneklerinden görev bilinci, adalet, hukukun üstünlüğü, çalışma, üretme, emeğin değeri, vergi bilinci, tüketici bilinci gibi kavramlar değerlerle doğrudan ilişkili konu örnekleridir. ÖĞRETİM PROGRAMINDA REHBERLİK Öğretim programlarında ele alınacak rehberlik çalışmalarının içeriği, okulun özellikleriyle öğrencilerin gelişim dönemleri ve ihtiyaçlarına göre farklılık göstermektedir. Çünkü programlardaki rehberlik çalışmalarının içeriği bu dönemdeki çocukların gelişim özelliklerine uygun, akademik başarılarını destekleyici ve eğitim amaçlarıyla uyumlu biçimde hazırlanmalıdır. 5

8 İlkokul süreci içinde öğrencinin kendini tanıması, ilgi, yetenek ve özelliklerini keşfetmesi, geliştirmesi amaçlanır. Bu yıllarda, kişisel ve sosyal rehberlik alanında özellikle benlik saygısı, öz yönetim, öz denetim, problem çözme ve karar verme gibi kişiliğin çeşitli yönlerini etkileyecek alanlarda bireysel gelişimi sağlamaya yönelik çalışmalar önemli bir yer tutar. Bu dönemde çocuklarda sosyal ilgi ve ait olma duygusunu geliştirme, başkalarının ihtiyaçlarına duyarlı olma, iletişim kurma, iş birliği yapma gibi sosyalleşme sürecini kolaylaştırma, rehberlik çalışmalarından beklenen yararlar içindedir. Eğitsel rehberlik alanında okula ilgi, zamanı iyi kullanma, planlı çalışma, eğitime değer verme gibi temel tutum ve becerilerin kazandırılması amacıyla uygun fırsatlar ve öğrenme yaşantıları kazandırılması çok önemlidir. Ortaokulda ise kişisel ve sosyal rehberlik alanında, ergenin kişilik bütünlüğünü kazanması, yetişkinler dünyasına hazırlanması, yaşam felsefesini oluşturması, kendine güvenen, sosyal ilişkilerde başarılı, iletişim kurabilen, zamanı verimli kullanabilen, iş birliği yapabilen ve empati kurabilen güçlü bir birey olarak yaşadığı ortama, değişikliklere aktif uyum sağlaması amaçlanır. Eğitsel rehberlik alanında, ergenin kendini tanıması, çevrede kendine açık eğitim olanaklarını öğrenmesi, gizilgüçlerini geliştirmesi için uygun ortam ve fırsatlar sağlanması gerekir. Kendini gerçekleştirme yolunda vereceği tüm kararlarda kendi özellikleri ve çevre koşullarına duyarlı ve bilinçli olabilmesine çalışılır. ÖĞRETİM PROGRAMINDA ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMI Programda; öğrenme sürecinin başlangıcında öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeylerinin belirlenmesi, süreç içinde öğrenme ve gelişiminin izlenmesi ile öğrenme sürecinin sonucunda kazanımların gerçekleşme düzeylerinin belirlenmesi birbirini destekleyen ve tamamlayan ölçme ve değerlendirme etkinlikleri olarak ele alınmıştır. Birinci sınıfta öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeylerinin belirlenmesinde okul öncesi eğitim alıp almadıkları da dikkate alınarak özellikle okuma ve yazma ile ilgili kazanımların gerçekleştirilmesine yönelik etkinliklerde bilişsel ve psikomotor beceriler bakımından gelişim düzeyinin değerlendirilmesi gerekir. Gelişim özelliklerinin çeşitlilik gösterdiği gruplarda öğrencilerin okuma ve yazmaya hazırbulunuşluklarının üzerinde bir güçlüğe maruz bırakılmamalarına dikkat edilmelidir. Bazı öğrencilerin okuma ve yazmaya geçmeleri daha uzun zaman alabilir. Bu dönemde öğrencilerin gelişim düzeylerinin üzerinde zorlanmaları, okuma ve yazmaya karşı olumsuz tutum geliştirmeleri yanında kalıcı olarak okuma ve yazma bozukluklarına da neden olabilir. İlkokulda öğrencilerin dil becerilerinin gelişiminin sürekli olarak izlenmesi, her bir öğrenme alanında öğretmenin resmî ölçme ve değerlendirme etkinliklerinden daha çok sınıf içi gözleme dayalı bir değerlendirme yapmasını gerektirir. Özellikle ilkokulun ilk üç sınıfında notla değerlendirme yapılmaması bu yaklaşımın uygulanmasını kolaylaştırır. Süreç içinde, ölçme ve değerlendirme çalışmalarında 1. sınıfta yazma öğrenme alanında öğrencilerin harfler, rakamlar ve matematiksel işaretleri tekniğine uygun yazma becerisi üzerinde durulmalıdır. Bu nedenle 1. sınıfta öğrencilerin yazma çalışmalarında öğretim esnasında anlık olarak izleme, geri bildirimde bulunma ve yönlendirme önem taşır. İlk yıl yazma öğretiminde hiçbir şekilde resmî sınav biçiminde bir ölçme ve değerlendirme yapılmamalıdır. Öğrencilerin oluşturduğu metinler, öğretmen rehberliğinde kontrol edilerek metin üzerinde gerekli düzeltmelerin yapılması sağlanmalıdır. Ayrıca öğrencilerin kendilerinin ve akranlarının yazdıklarını kontrol ederek hatalarını belirleme ve düzeltmelerine yönelik uygulamalar yapılmalıdır. Yazma çalışmalarında öğretmenin yönlendirmesi ve desteği, ilk yıllarda daha fazla olmakla birlikte, sonraki yıllarda öğrencinin bağımsız çalışma ve karar verme becerilerini geliştirme amacıyla ihtiyatla ve kademeli olarak azaltılmalıdır. Süreç içindeki ölçme ve değerlendirme çalışmalarında öğrenme eksikleri ve yanlışlıklar belirlendiğinde bu eksiklerin giderilmesi ve yanlışların düzeltilmesine yönelik düzenlemelerin öğrencilerin benlik algılarını olumsuz etkileyecek nitelikte ve yargılayıcı olmamasına dikkat edilmelidir. Bu nedenle eksiklerin giderilmesi ve yanlışların düzeltilmesi, öğrenciye müdahale şeklinde değil öğretim etkinliklerinin ve/veya içeriğin yeniden düzenlenmesi/öğretimi şeklinde olmalıdır. Örneğin T ve T kazanımlarında sözcükleri doğru telaffuz etme amaçlanmaktadır. Öğretmenin her yanlış telaffuza doğrudan müdahalesi ve bunun yanlış olduğunu 6

9 belirtmesi öğrencinin konuşmaktan kaçınmasına sebep olabilir. Bunun yerine öğretmen aynı sözcüğü doğru telaffuz ederek öğrenciyi rencide etmeden yanlışı düzeltebilir. İlk iki sınıfta yer alan kazanımların niteliği ve beceriler dikkate alınarak çoktan seçmeli testler kullanılmamalı; 3 ve 4. sınıfta ise olabildiğince az kullanılmalıdır. Bu durum öğretim materyallerinin hazırlanmasında da dikkate alınmalıdır. Öğrenme sürecinin sonunda yapılacak ölçme ve değerlendirme; kazanımların ne düzeyde gerçekleştiği, kazanımların kapsadığı bilgi ve becerilerin ne ölçüde edinildiği ile ilgili bilgi edinmemizi sağlar. Sonuç değerlendirmede kazanımların öngördüğü bilgi ve becerilerin dengeli bir şekilde temsil edilmesi gerekir. Sonuç değerlendirmenin daha çok bilgi yoğunluklu olması, okuldaki Türkçe öğretimi ve öğreniminin de daha çok bilgi odaklı hâle gelmesi sonucunu doğurur. Türkçe öğretiminin ve öğreniminin programın öncelik ve önem verdiği; anlam çıkarma, analiz, sentez ve değerlendirme yapmayı gerektiren üst düzey sözlü iletişim, okuma ve yazma becerilerine odaklanması, önemli ölçüde sonuç değerlendirme etkinliklerinin yöntemine ve içeriğine bağlı olacaktır. Bu nedenle sonuç değerlendirmede içeriğin hem öğrenme alanları arasındaki dağılımında hem de her bir öğrenme alanı içinde bilgi ve becerilerin temsilî dağılımında denge gözetilmesi gerekmektedir. Türkçe Dersi Öğretim Programı nda tüm sınıf düzeylerinde temel amaç; konuşma, yazma, dinleme, okuma ile görsel okuma becerilerinin istenilen düzeyde kazandırılmasıdır. Bu iletişimsel dil becerilerinin yanı sıra programda eleştirel düşünme, empati kurma, yenilikçi düşünme gibi temel becerilerin öğretimi tümleşik bir yapı içinde ele alınmıştır. İletişimsel dil becerileri ile diğer becerilerin kazandırılması sürecinde ölçme ve değerlendirme önemli bir yer tutmaktadır. Dil becerilerinin öğretimi için belirlenen program kazanımları ve bu kazanımları şekillendiren genel öğretim kuramları ve yaklaşımları, ölçme ve değerlendirme süreçlerinin de pedagojik çerçevesini belirlemektedir. Dolayısıyla, iletişimsel dil becerilerinin ölçme ve değerlendirme süreçleri ağırlıklı olarak süreç ve performans odaklıdır. Bunun yanı sıra sonuç odaklı ölçme yaklaşımının da uygulanması gerekmektedir. Süreç odaklı ölçme araçları; öz değerlendirme, akran değerlendirme, grup değerlendirme varsa projeler ile dereceli puanlama anahtarlarıdır. Sonuç odaklı ölçme araçları ise klasik sınavlar, izleme testleri, tema sonu değerlendirme testleri vb. olarak sıralanabilir. Aşağıdaki tabloda iletişimsel dil becerileri (konuşma,okuma,yazma ve dinleme) ve bu becerilerin ayrı ayrı veya tümleşik bir biçimde ölçülmelerinde kullanılabilecek ölçme teknikleri ve araçları sunulmuştur. Tablo 1. İletişimsel Dil Becerileri ve Ölçme Araçları Araçlar ve Teknikler Öneriler Okuma Eşleştirme soruları (cümle ile paragrafı, görsel ile cümleyi, kelime ile cümle/paragrafı vb.), metin içi kavrama ve tarama soruları (belirli bir bilgiyi bulma ve doğrudan çıkarım yapma), metne ilişkin doğrudan veya dolaylı çıkarım soruları; analiz, sentez ve değerlendirmeye yönelik üst düzey zihinsel becerileri ölçen sorular (açık uçlu sorular), çoktan seçmeli madde türleri. Metne ilişkin sorular (metin içi, metin dışı ve metinler arası anlam kurma soruları) olabildiğince bütün düzeylerden ve farklı madde türlerinden oluşmalıdır. Üst düzey zihinsel becerileri ölçmeye yönelik açık uçlu soruların puanlanmasında dereceli puanlama anahtarları kullanılmadır. Dinleme Eşleştirme soruları (cümle ile paragrafı, görsel ile cümleyi, kelime ile cümle/paragrafı, vb.), metin içi kavrama ve tarama soruları (belirli bir bilgiyi bulma ve doğrudan çıkarım yapma), boşluk doldurma, doğru/yanlış tipi, çoktan seçmeli ve kısa yanıtlı dinleme soruları, performans görevleri, dinleme metnine ilişkin doğrudan veya dolaylı çıkarım soruları, metni analiz, sentez ve değerlendirmeye yönelik üst düzey zihinsel becerileri ölçen sorular (açık uçlu sorular). Dinleme metnine ilişkin sorular (metin içi, metin dışı ve metinler arası anlam kurma soruları) olabildiğince bütün düzeylerden ve farklı madde türlerinden oluşmalıdır. 7

10 Araçlar ve Teknikler Öneriler Konuşma Tartışma, rol yapma, drama, münazara gibi iş birliğine ve grup çalışmasına dayalı süreç odaklı görevlerin dereceli puanlama anahtarı kullanılarak değerlendirilmesi. Öz, akran ve grup değerlendirme uygulamaları kullanılmalıdır. Öğrencilere ilgi alanlarına yönelik sınıf içi ve sınıf dışı, bireysel veya grup çalışmaları ile konuşma becerisini ölçmeye yönelik görevler verilebilir. Bu görevlerin değerlendirilmesinde analitik puanlama anahtarları kullanılabilir. Yazma Bütün yazma etkinliklerinde (sınıf içi ve sınıf dışı) biçim ve içerik açısından çeşitli ölçütleri içerisinde barındıran kontrol listeleri, dereceleme ölçekleri, dereceli puanlama anahtarları kullanılmalıdır. Özellikle yazma etkinlikleri süreci ve sonrasında öz, akran ve grup değerlendirmeleri kullanılmalıdır. Yazma becerilerinin ölçülmesinde süreç odaklı değerlendirme esas alınmalıdır. Bu kapsamda öğrenci portfolyoları kullanılabilir. Tümleşik Beceriler Metni özetleme (dinleme, okuma, konuşma ve yazma), not alma (dinleme ve yazma), doğrudan veya dolaylı aktarım yapma (dinleme, okuma, konuşma/yazma), zihin haritalama (okuma, dinleme ve yazma), dikte çalışmaları (dinleme, yazma) gibi etkinlikler kullanılabilir. Bu etkinliklerin değerlendirilmesinde kontrol listeleri, dereceleme ölçekleri ve dereceli puanlama anahtarları kullanılmalıdır. Ayrıca etkinliklerden sonra öz, akran ve grup değerlendirmeleri kullanılabilir. Günlük yaşama ilişkin birden fazla iletişimsel dil becerilerinin bir arada kullanıldığı çeşitli görevler (röportaj yapma, dramatize etme gibi) verilebilir. İletişimsel dil becerilerinin ayrı ayrı veya tümleşik bir şekilde değerlendirilebilmesi için eğitim-öğretim yılı sürecinde öğrenci ürün dosyaları ile elektronik portfolyolar kullanılabilir. Ayrıca tüm dil becerilerinin değerlendirilmesinde öz, akran ve grup değerlendirmeleri kullanılabilir. Öz, akran ve grup değerlendirmelerinin verimli bir şekilde gerçekleştirilebilmesi, üç aşamada uygulanmasına bağlıdır. Buna göre ilk aşama öğrencinin sözel olarak (yansıtma), ikinci aşama ise yazılı olarak öğrenme sürecine, performansa ve ürüne yönelik değerlendirmelerde bulunmasıdır. Üçüncü aşamada ise dereceli puanlama anahtarı (rubric), öz değerlendirme formları, dereceleme ölçekleri gibi çeşitli araçlar kullanılarak puanlamalar yapılabilir. Bu aşamaların sırasıyla uygulanmasına dikkat edilmelidir. Öz değerlendirme ve akran değerlendirme etkinlikleri, tüm öğrenme alanlarında kullanılabilir olmakla birlikte özellikle yazma öğrenme alanında yazma becerilerinin geliştirilmesinin ayrılmaz bir parçası olarak kullanılmalıdır. Öğrencilerin kendi yazdıklarını gözden geçirmeleri; yazdıklarını anlam, yazım ve noktalama, metin akışı, metnin iç tutarlılığı gibi yönleriyle değerlendirmeleri ve metni geliştirmeleri bir öz değerlendirme etkinliği olarak öğrenmeyi destekler ve yazma becerilerinin mükemmelleştirilmesine katkı sağlar. Benzer şekilde öğrenciler, öğretmen tarafından belirlenmiş ölçütler ve bir çerçeve dâhilinde akranlarının yazdıklarını değerlendirebilirler. Öz değerlendirme ve akran değerlendirme adına yapılan ancak öğrenme amaçlarına katkı sağlamayan, formlara veya derecelendirme ölçeklerine indirgenmiş uygulamalardan uzak durulmalıdır. Açık uçlu soruların değerlendirilmesinde dereceli puanlama anahtarının kullanılması hem geçerlilik hem de güvenirlik açısından oldukça önemlidir. ÖĞRETİM PROGRAMININ YAPISI Türkçe Dersi Öğretim Programı nda öğrenme alanları (1) Sözlü İletişim, (2) Okuma, (3) Yazma olmak üzere üç ana başlık altında düzenlenmiştir. Programın okunmasında T Türkçe dersini, T harfinin yanında yazılan ilk sayı sınıf seviyesini, ikinci sayı öğrenme alanı numarasını ve üçüncü sayı öğrenme alanı içindeki kazanım 8

11 numarasını/sırasını; bir kazanım ile ilişkili alt kazanımların belirlendiği durumlarda ise kazanım numarasından sonra gelen dördüncü sayı, alt kazanım numarası/sırasını göstermektedir. Kazanımlarla ilgili sınırlamalar ve açıklamalar kazanımı izleyen satırda ifade edilmiştir. Kazanımların yapısı aşağıda şematik olarak gösterilmiştir. ÖĞRENME ALANLARI Sözlü İletişim Konuşma; bireyin sosyal hayatında iletişim kurmasını, bilgi ve birikimlerini paylaşmasını, duygu, düşünce, hayal ve gözlemlerini ifade etmesini sağlar. Programda, konuşma becerisinin geliştirilmesiyle; öğrencilerin, Türkçenin estetik zevkine vararak ve zengin söz varlığından faydalanarak kendilerini doğru ve rahat ifade edebilmeleri, sosyal hayatta karşılaşacakları sorunları konuşarak çözebilmeleri, yorumlayıp değerlendirebilmeleri amaçlanmaktadır. Bu amaçlarla sözlü iletişim öğrenme alanında birikimlerden, çeşitli görsel ve işitsel materyallerden yararlanma, düşüncelerini mantık akışı ve bütünlük içinde sunma, karşılaştırma yapma, sebepsonuç ilişkisi kurma, sınıflandırma, değerlendirme, özetleme gibi anlamayı ve zihinsel becerileri geliştirici kazanımlara yer verilmiştir. Sözlü iletişim öğrenme alanı, öğrencilerin çevreleriyle iletişim kurmaları, iş birliği yapmaları, ortak karar vermeleri ve karşılaştıkları sorunları çözmeleri açısından da önemlidir. Bu nedenle öğretmenin konuşma etkinliklerinde öğrencilerin her birinin ayrı ayrı söz almalarını sağlayarak onları bu çalışmalara katması gerekmektedir. Hayatın her alanında doğru, güzel, etkili konuşan ve konuşulanları doğru anlayıp yorumlayan bireylerin yetiştirilmesi, onların diğer dil becerilerinde de başarılı olmalarına bağlıdır. Bu nedenle sözlü iletişim öğrenme alanının okuma ve yazma öğrenme alanlarıyla desteklenmesi gerekmektedir. Sınıf içinde konuşma veya tartışmalarda konuşma ve dinleme ile ilgili temel kurallara uyma, gerektiğinde ön hazırlıkların yapılması gibi konularda öğretmenlerin yeterli açıklamalarda bulunması ve yönlendirme yapması beklenir. Öğrencilerin zihinsel olarak hazırlanması ve yoğunlaşmasını sağlamak amacıyla çeşitli sorular sorulabilir. Öğrencilerin dinlediklerini iyi anlaması ve zihninde yapılandırması, dinleme sürecinin en önemli aşamalarıdır. Bu aşamalara gereken önem verilmeli ve çeşitli çalışmalar yapılmalıdır. Bu amaçla öğrencilere dinlediklerini zihninde canlandırma, dinlediklerinin konusunu, ana fikrini belirleme, dinlediklerinden hareketle ilişki kurma, çıkarımlar yapma, sonucu tahmin etme, dinlediklerini sınıflama, sorgulama, özetleme, değerlendirme ve arkadaşlarıyla paylaşma gibi etkinlikler yaptırılabilir. Bu etkinlikler öğrencilerin dinleme ve zihinsel becerilerini geliştirmede etkili rol oynar. Okuma Okuma becerisi, öğrencinin farklı kaynaklara ulaşarak yeni bilgi, olay, durum ve deneyimlerle karşılaşmasını sağlar. Dolayısıyla bu beceri; öğrenme, araştırma, yorumlama, tartışma ve eleştirel düşünmeyi sağlayan bir süreci de içine alır. Programda okuma öğrenme alanıyla öğrencilerin yazılı metinleri doğru ve akıcı bir biçimde okuyabilmeleri, okuduklarını değerlendirip okumayı bir alışkanlık hâline getirmeleri amaçlanmıştır. 9

12 Programda yer alan okuma öğrenme alanında; metinlerin anlaşılması ve çözümlenmesi, anlamlandırılması, okunan metinlerin değerlendirilmesi ve okumanın bir alışkanlık hâline dönüştürülmesine yönelik çeşitli kazanımlara yer verilmiştir. Okuma öğrenme alanındaki kazanımlar akıcı okuma, söz varlığı ve anlama olmak üzere üç alt grupta yapılandırılmıştır. Yazma Türkçe Dersi Öğretim Programı nda yazma becerisi kazanımlarıyla; öğrencilerin duygu, düşünce, istek, hayal, tasarı ve izlenimleri ile bir konu hakkındaki görüşlerini dilin imkânlarından yararlanarak yazılı anlatım kurallarına uygun şekilde anlatmaları, yazmayı alışkanlığa dönüştürmeleri ve yeteneği olanların bu becerilerini geliştirmeleri amaçlanmaktadır. Uzun bir süreç isteyen yazma becerisinin kazanılması ve istenen amaçlara ulaşılması, ancak çeşitli ve özendirici yazma uygulamalarıyla mümkün olabilir. Yazma becerisinin bilgi, birikim ve dili etkili kullanmayı gerektirdiği göz önüne alınarak bu sürecin konuşma ve dinleme, okuma ile ilgili çalışmalarla bütünleştirilmesi ve desteklenmesi gerekmektedir. Hikâye, roman, şiir gibi türlerde ürün vermek, bireysel yetenek ve yenilikçilik gerektirse de öğrencilerin duygu, düşünce, istek, hayal ve izlenimlerini doğru, açık, anlaşılır ve yazma kurallarına uygun şekilde anlatmaları, yazma tekniğine uygun bilgi ve beceriler kazandırılarak sağlanabilir. Bu düşünceden hareketle programda yazmayla ilgili olarak farklı türlerde metinler yazma, kendi yazdıklarını değerlendirme, kendini yazılı olarak ifade etme alışkanlığı kazanma, yazım ve noktalama kurallarını kavrama ve uygulama ile ilgili kazanımlar yer almaktadır. Öğretmen, farklı yöntemlere uygun etkinliklerle yazmayı öğrenciler açısından zevkli hâle getirerek öğrencilerin yazma alışkanlığı kazanmalarına yardımcı olmalı, öğrencilerin hangi türlerde yazmaya yetenekli olduğunu belirleyerek onları başarılı olduğu türlerde yazmaya yönlendirmelidir. Yazma sürecinde metni tamamlama, metne yeni bir son yazma, anlatıcıyı ve bakış açısını değiştirme, bir yazınsal türü başka bir türe dönüştürme, kelime ve kavram havuzundan seçerek yazma, bir metni kendi kelimeleriyle yeniden oluşturma, duyulardan hareketle yazma vb. yenilikçi yazma yaklaşımları dikkate alınmalıdır. Yazma çalışmalarının istenen amaçlara ulaşabilmesi için öğrenci tarafından gözden geçirilmesi ve geliştirilmesi gerekir. Öğrenci yazdıklarını gözden geçirerek anlam bütünlüğünü bozan ifadeler, yazım ve noktalama hataları, anlatım akışında ve iç tutarlılığında uyumsuzluklar varsa bunları belirler, düzeltir ve metni yeniden yazar veya düzenler. Ayrıca akranlarının yazma çalışmalarını da öğretmen tarafından belirlenen kurallar ve ölçütler çerçevesinde inceleyerek yapıcı eleştiri ve öneriler geliştirebilir. Yazma öğrenme alanında süreç temelli yazma modeli esas alınmıştır. Yazma kazanımları, birbiriyle ilişkili birçok becerinin art arda kullanılmasıyla gerçekleşen bir süreç şeklinde tasarlanmıştır. İlköğretimin ilk yıllarında serbest yazma etkinlikleri kapsamında öğrencilerin duygu, düşünce ve isteklerini yazılı olarak kurallara bağlı kalmadan anlatmalarını sağlamak esastır. 7 ve 8. sınıflarda ise hazırlıktan başlayıp paylaşmaya/yayımlamaya uzanan süreç dâhilinde yazma çalışmaları yaptırılmalıdır. Önemli olan, öğrenciye "süreç temelli yazma"nın aşamalarıyla ilgili beceriler kazandırmaktır. ÖĞRETİM PROGRAMININ UYGULANMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Ders Kitaplarına Yönelik Açıklamalar Hazırlanacak ders kitaplarının Türkçe Dersi Öğretim Programı nın öğretim yaklaşımını yansıtması ve Programdaki amaçlara, kazanım ve becerilere uygun olması son derece önemlidir. Ayrıca kitapların hazırlanmasında aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurulmalıdır: 1. Ders kitapları, Program yaklaşımına uygun olarak beceri temelli bir öğretim tasarımına sahip olmalıdır. Öğrencilerin sınıf içi etkinlikler vasıtasıyla metinleri anlamaları ve eleştirel bir bakış açısıyla çözümlemeleri önemlidir. 2. Ders kitabı; kazanımlara, temalara ve ders işleniş sürecine ilişkin açıklamalara uygun şekilde tasarlanmalıdır. 3. Kitaba alınan okuma ve dinleme/izleme metinlerinin uzunluğu konusunda ders işleme süresi, öğrencilerin 10

13 gelişim düzeyleri ve planlanan ders saati dikkate alınmalıdır. Metinlerin çok uzun olmamasına özen gösterilmelidir. 4. Kitaba alınan metinler, temalarda belirtilen değerlere ve konu örneklerine uygun olarak seçilmelidir. 5. Ders kitabına seçilen metinler, temaya uygun görsel unsurlarla desteklenmelidir. 6. Her temanın sonunda o ünitede kazandırılması amaçlanan bilgi ve becerileri değerlendirmeye yönelik olarak Tema Sonu Değerlendirme Çalışmalarına ilk üç sınıf seviyesi dışında yer verilmelidir. 7. Kitaba tamamı veya bir kısmı alınan eserlerin yazarı ve alındığı kaynak, metnin altında belirtilmeli; yararlanılan kaynakların listesi kitabın sonunda verilmelidir. 8. Ders kitaplarına alınacak olan metinlerin edebî ve estetik değer taşımasına özellikle dikkat edilmelidir. Ders Kitaplarına Alınacak Metinlerin Nitelikleri Türkçe ders ve öğretmen kılavuz kitabına alınacak metinlerin aşağıdaki nitelikleri sağlaması gerekir: 1. Metinler, dersin amaç ve kazanımlarını gerçekleştirecek özelliklere sahip olmalıdır. 2. Metinler, öğrencilerin sınıf düzeylerine ve yaş seviyelerine uygun olmalıdır. 3. Metinler, öğrencilerin ruh dünyalarını olumsuz yönde etkileyecek nitelikte olmamalıdır. 4. Ders kitaplarına alanda yaygın olarak kabul görmüş yazar ve eserlerden edebî değer taşıyan metinler alınmalıdır. Seçilen metinler ikincil aktarımlar yerine yazarın eserinden veya antolojilerden alınmalıdır. Ayrıca Bu kitap için yazılmıştır. ifadesini içeren metinler kullanılmamalıdır. 5. Aynı yayınevine ait kitapta bir sınıf seviyesi için seçilen bir metin, başka bir sınıf için kullanılmamalıdır. 6. Öğrencilerin duygu ve düşünce dünyasını zenginleştirmek amacıyla aynı yazar ve/veya şairlerden (serbest okuma metinleri hariç) en fazla iki metin seçilmelidir. 7. Dünya edebiyatından seçilen metinler, doğru ve nitelikli çevirilerden alınmalıdır. 8. Seçilen metinler, öğrencilerin duygu, düşünce ve hayal dünyalarını zenginleştirecek; bilgi, beceri, dil ve estetik zevk düzeylerini geliştirecek millî, manevi ve evrensel değerleri yansıtacak nitelikte olmalıdır. 9. Roman, hikâye, tiyatro, destan gibi türlerin tamamı kitaba alınamayacağı için metnin başında eserin seçilen bölümüne kadarki kısa özeti verilmeli, seçilen metnin eserin hangi bölümünden alındığına dair kısa bir açıklama yapılmalıdır. 10. Metinlerdeki eğitsel yönden uygun olmayan ifadeler (argo ve küfür, olumsuz örnek oluşturabilecek davranışlar, cinsellik, şiddet vb. içeren unsurlar) metnin bütünlüğünü bozmamak kaydıyla çıkarılmalıdır. 11. Gazete haberi, reklam, dilekçe, tutanak ve öz geçmiş türlerinde özgün metinlerin yanı sıra ders kitabının yazarı/yazarları tarafından üretilen metinler de kullanılabilir. Bu türler dışında ders kitabı yazarları tarafından yazılan metinlere yer verilmemelidir. 12. Bilgilendirici metinlerde tema ve kazanımlara uygun olarak metinlerin bütünlüğü ve tutarlılığı korunmak kaydıyla bazı bölümler çıkarılarak kısaltmaya gidilebilir. Çıkarılan bölümler parantez içinde üç nokta ile gösterilmelidir. 13. Çeşitli metinler içinde yer alan kimi bağımsız ve kendi iç bütünlüğüne sahip anı, fıkra, anekdot vb. bölümler metin olarak seçilebilir. Seçilen bölümün künye bilgileri açık olarak verilmelidir. 14. Metinler, yazar ve şairlerin yalnızca edebî yönlerini ön plana çıkarmalıdır. 15. Ders kitabında tercihen temaları destekler nitelikte edebî ve estetik değer taşıyan serbest okuma metinlerine yer verilebilir. 11

14 Türkçe Dersi Öğretim Programı ndaki temalar ve hangi temanın hangi sınıf seviyesinde işleneceği aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Tablo 2. Sınıf Düzeyine Göre Temalar ve Konu Örnekleri Sınıf Tema Konu Örnekleri Ders Saatleri Erdemlerimiz Dünya ve Çevre Millî Kültürümüz Millî Mücadele ve Atatürk Vatandaşlık Bilinci Sağlık, Spor ve Oyun Sanat ve Toplum Bilim ve Teknoloji Dostluk, vefa, sadakat, merhamet, güven, saygı, sevgi, hoşgörü, sabır, paylaşma, dayanışma, yardımlaşma, arkadaşlık, sözünde durma, çalışkanlık, dürüstlük, cömertlik, iyilikseverlik, alçakgönüllülük, misafirperverlik, vicdanlı olma vb. Çevre, doğa, doğal afetler, bitkiler, hayvanlar, evren, zaman bilinci, mevsimler, gece, gündüz vb. Yurdumuz, özellikli şehirler, yerler, kültürel, tarihî vb. önemli mekânlar, geleneksel sporlar, gelenekler, dinî bayramlar, vatan, bayrak, millî bayramlar, tarihî şahsiyetler, tarihsel mirasa duyarlılık, aile, büyüklerimiz, insan ilişkileri vb. Atatürk, millî mücadele, kahramanlık, cesaret, fedakârlık, vatanseverlik, Çanakkale vb. Eşitlik, özgürlük, sorumluluk, görev bilinci, adalet, hukukun üstünlüğü, çalışma, üretme, paylaşma, iş birliği, emeğin değeri, vergi bilinci, tüketici bilinci vb. Temizlik, beslenme, ilk yardım, hastalıklardan korunma, ilaç kullanımı, spor, spor kültürü, dinlenme, eğlenme, oyun, geleneksel çocuk oyunları, bilgisayar oyunları vb. Sanat, estetik, insan ve toplum, müzik, resim, tiyatro, mimari eserler, sinema vb. Teknoloji, ulaşım, iletişim, haberleşme, sosyal medya, merak duygusu, keşif ve icatlar vb. X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Tablo 3. Sınıf Düzeylerine Göre Ders Kitaplarında Yer Alacak Okuma ve Dinleme/İzleme Metinlerinin Türleri ve Dağılımı 1. SINIF 2. SINIF 3 VE 4. SINIF 5 VE 6. SINIF 7 VE 8. SINIF METİN TÜRLERİ Dinleme/ izleme Okuma Dinleme/ izleme Okuma Dinleme/ izleme Okuma Dinleme/ izleme Okuma Dinleme/ izleme Okuma Hikâye edici Bilgi verici Şiir Toplam metin sayısı

15 Birinci sınıfta haftada en az iki, sonraki sınıflarda en az bir ders saatinin dinleme ve konuşmaya ayrılması önerilir. Ancak öğretmen, dinleme/izleme ve konuşma etkinliğinin niteliğine bağlı olarak bir haftada iki ders saatini dinleme/izleme ve konuşma etkinliğine ayırabilir. Dinleme/izleme metinleri öğretmen kılavuz kitabında yer alır. Öğretmen kılavuz kitabında dinleme/izleme ve okuma metinlerinin işlenişine ilişkin stratejiler verilerek kazanımların gerçekleştirilmesini sağlayacak biçimde yönlendirmeler yapılmalıdır. Birinci sınıfta ilk okuma ve yazma aşaması tamamlandıktan sonra işlenmek üzere ders kitabında Tablo 2 de belirtilen tür dağılımına uygun olarak 18 metin yer almalıdır. Diğer sınıflarda ise yıl boyunca her hafta için bir adet olmak üzere 36 metin yer almalıdır. Metinlerin sayı dağılımları hikâye edici metinler, bilgi verici metinler ve şiirler olmak üzere Tablo 3 te verilmiştir. Tablo 2 de belirlenen temalar için sınıf seviyesine göre hangi konularda metin işleneceği yazar tarafından belirlenecektir. Ayrıca Tablo 2 de belirtilen metin sayıları içinde kalmak kaydıyla hangi temada hangi metin türlerinin yer alacağı yazarın tercihine bağlıdır. Örneğin, Bilim ve Teknoloji temasında şiir yerine bilgi verici ve hikâye edici metin daha fazla olabilir. Başka bir temada ise şiir türündeki metinlere daha fazla yer verilebilir. Ancak ilke olarak metin türlerinin temalar arasında dengeli bir şekilde dağılımının sağlanması esastır. Metinler işlenirken sınıf düzeylerine göre türlerin dağılımına dikkat edilecektir sınıflar düzeyinde hikâye edici metinler kapsamında hikâye, masal, fabl, anı türlerinden; bilgi verici metinler kapsamında kronolojik sıralamaya, tanımlamaya/betimlemeye, karşılaştırmaya, sebep-sonuca ve problem çözmeye dayalı metin yapılarından örneklere olabildiğince yer verilecektir Sınıflar düzeyinde hikâye edici metinler kapsamında hikâye, masal, fabl, anı, destan, efsane, roman, tiyatro türlerinden; bilgi verici metinler kapsamında kronolojik sıralamaya, tanımlamaya/betimlemeye, karşılaştırmaya, sebep-sonuca ve problem çözmeye dayalı metin yapılarından ve gezi yazısı, deneme, eleştiri, söyleşi, köşe yazısı, makale, biyografi, otobiyografi, mülakat vb. türlerden örneklere olabildiğince yer verilecektir. Bütün sınıflarda düzeye uygun şiirlere yer verilecektir. İLK OKUMA YAZMA SÜRECİ İlk okuma yazma öğretimi, basit düzeyde okuma ve yazma becerileri ile sınırlı değildir. Düşünme, anlama, sıralama, sınıflama, sorgulama, ilişki kurma, analiz-sentez yapma ve değerlendirme gibi zihinsel becerilerin geliştirilmesinde de ilk okuma yazma öğretiminin önemli bir işlevi vardır. Bu bağlamda Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanmaya dönük becerilerin kazandırıldığı bir okuma yazma öğretimi amaçlanmaktadır. Türkçe Dersi Öğretim Programı nda ilk okuma yazma öğretimine ayrı bir önem verilmiş ve ses temelli cümle yöntemi esas alınmıştır. Programda ilk okuma yazma öğretimi, Türkçe öğretiminin üç öğrenme alanı ile birlikte ele alınmış; içerik, yöntem ve uygulamaya ilişkin bilgiler verilmiştir. Ses temelli cümle yöntemi ne göre ilk okuma yazma öğretimi aşağıdaki aşamalar izlenerek gerçekleştirilir: 1. İlk okuma yazmaya hazırlık 2. İlk okuma yazmaya başlama ve ilerleme - Sesi hissetme, tanıma ve ayırt etme - Harfi okuma ve yazma - Harflerden heceler, hecelerden kelimeler, kelimelerden cümleler oluşturma - Metin oluşturma 3. Bağımsız okuma ve yazma İlk okuma yazma çalışmaları; sözlü iletişim, okuma ve yazma ile birlikte ele alınmalıdır. Bütün çalışmalar, 1. sınıf düzeyindeki kazanımların gerçekleştirilmesine yönelik olarak düzenlenmelidir. Bütün yazı çalışmaları 8. sınıfın sonuna kadar bitişik eğik yazıyla yapılmalıdır. Seslerin tamamı kavratıldıktan sonra ve temaya başlamadan önce en az iki hafta süreyle öğretmenin rehberliğinde akıcı okuma düzeyini geliştirmek amacıyla okuma çalışmaları (sesli okuma, sesleri doğru çıkarma, 13

16 vurgu-tonlama, anlamlı okuma, koro hâlinde okuma, metin üzerinde konuşma vb.) yapılmalıdır. Bu süreçte öğretmenler, bireysel farklılıkları göz önüne alarak akıcı okuma becerileri uygun düzeyde olan öğrencilerle tema çalışmalarını yürütebilir.ilk okuma yazma öğretimi sürecinde; dört çizgi, üç aralıktan oluşan ve orta aralığı üst ve alt aralıktan daha geniş olan satırlar kullanılmalıdır. Kılavuz çizgili defter üzerinde bitişik eğik yazı harflerinin yazımı aşağıdaki gibidir: Harflerin yazım çalışmaları yapılırken ilk aşamada dış iki çizgi arası 1.7 cm, orta boşluk 7 mm, üst ve alt boşlukları 5 mm olan satır ölçüleri kullanılabilir. Yazma çalışmalarında aşamalı olarak dış iki çizgi arası 1.3 cm, orta boşluğu 5 mm, üst ve alt boşlukları 4 mm olan satır ölçülerine inilmelidir. Birinci ve ikinci sınıflarda yazma çalışmalarında, kılavuz çizgili yazı defterleri; üçüncü sınıftan itibaren normal çizgili defter kullanılmalıdır. Birinci sınıftan itibaren diğer derslerde farklı defterler tercih edilebilir. 14

17 SES HARF GRUPLARI GÖRSEL SES/HARF GRUPLARI 1. Grup e, l, a, n E, L, A, N 2. Grup i, t, o, b, u, İ, T, O, B, U, 3. Grup k, ı, r, ö, s, ü K, I, R, Ö, S, Ü 4. Grup m, d, ş, y, c, z M, D, Ş, Y, C, Z 5. Grup ç, g, p, h Ç, G, P, H 6. Grup f, v, ğ, j F, V, Ğ, J Okuma yazma çalışmalarında bazı harflerin yazım şekillleri değiştirilmiştir: * Küçük f harfi, örnekte gösterildiği gibi yazılmalıdır (Örnek: f ). * Küçük r harfi, örnekte gösterildiği gibi yazılmalıdır (Örnek: r ). * Küçük s ve ş harfleri, örnekte gösterildiği gibi yazılmalıdır (Örnek: s ve ş ). * Büyük L harfi, örnekte gösterildiği gibi yazılmalıdır (Örnek: L ). * Büyük S ve Ş harfleri, örnekte gösterildiği gibi yazılmalıdır (Örnek: S ve Ş ). * Büyük T harfi, kuyruğu sağa kıvrılarak kendisinden sonra gelen küçük harfe bağlanmalıdır (Örnek: T ). * Büyük D harfi, tek hareketle yazılmalı, kendisinden sonra gelen küçük harfe bağlanmalıdır (Örnek: D ). * Büyük harflerin yazımının özel isimlerle öğretilmesi önerilir. Örnek: Ela, Lale, Ata, Ankara... * Bitişik eğik yazıda D, F, N, P, V harfleri yazılış özelliği bakımından kendisinden sonra gelen küçük harfle bağlanmaz. Örnek: Demet, Fatma, Nevin, Papatya, Vatan... * Bitişik eğik yazıda büyük harflerle kelime yazılırken harfler birleştirilmez. Örnek: A N K A R A * İlk okuma yazma öğretiminde birinci grup sesler verilirken ses-harf ilişkisi kavratılarak ağırlıklı olarak hece, ikinci grup sesler verilirken ağırlıklı olarak kelime, üçüncü grup sesler verilirken ağırlıklı olarak cümle, dördüncü grup seslerden sonra ağırlıklı olarak metin çalışmaları yapılmalıdır. * Hece oluşturmada işlek hecelere öncelik verilmelidir. * Bu yöntemde, hece ve kelime oluşturmayla ilgili yeterince çalışma yapılmalı ve Türkçenin sahip olduğu hece türlerinin tamamı kolaydan zora doğru (a, al, la, yel, alt, Türk) tanıtılmalıdır. * Kelime türetmede Türkçenin ses özelliklerine uygun doğru hecelemeyi sağlayabilmek için açık heceye (le, te, ta, ob) ulaşılıp daha sonra kelime oluşturmaya geçilmelidir (l+e=le, e+le=ele, e le). 15

18 1. SINIF KAZANIM VE AÇIKLAMALARI T.1.1. SÖZLÜ İLETİŞİM T Düşüncelerini, duygularını ve isteklerini ifade eden, seviyesine uygun cümleler kurar. T Tanıdığı kişileri, yerleri ve bildiği olayları anlatır; bunlarla ilgili düşünce ve duygularını ifade eder. Olayları oluş sırasına göre anlatması T Akranlarıyla ve yetişkinlerle bir konuyu kurallara uygun şekilde konuşur/tartışır. Göz teması kurarak, işitilebilir bir ses tonuyla, konu dışına çıkmadan, kelimeleri doğru telaffuz ederek konuşur. T Konuşmalarında nezaket kurallarını uygular. Başkalarını dinleme, konuşmasında uygun hitap ifadeleri kullanma, başkalarının sözünü kesmeme, konuşmanın bitmesini bekleme, akış içinde söz alarak konuşmaya katılma, karşısındakini saygıyla ve sabırla dinleme vb. T Topluluk önünde konuşur. Öz güven gelişimi desteklenir. T Konuşmacının sözlü olmayan (jest ve mimik) mesajlarını anlar. T Konuşmanın akışı içinde sorular sorar ve sorulara cevap verir. T Dinlediklerinde/izlediklerinde vurgulanan sesi tanır, ayırt eder; seslerle harfleri, heceleri, sözcükleri ve görselleri eşleştirir. T Dinlediği/izlediği bir metin, sözel sunum veya medya içeriği hakkında sorular sorar ve sorulan sorulara cevap verir. T Dinlediklerini/izlediklerini zihninde canlandırarak olayın nasıl gelişeceğini ve sonucunu tahmin eder. T Dinlediği/izlediği bir metni ana hatlarıyla anlatır. Metinlerle birlikte görselleri de kullanarak bir olayı, düşünceyi ve duyguyu ifade etmesi T Dinlediklerinin/izlediklerinin konusunu belirler. T Hikâye edici metinleri dramatize eder. T.1.2. OKUMA İlk Okuma T Sesleri hisseder, tanır ve ayırt eder. T Harfleri tanır ve doğru seslendirir. T Hece, kelime ve cümleleri akıcı bir şekilde okur. T Kısa metinleri akıcı bir şekilde okur. T Düzeyine ve konuya uygun görsel okuma yapar. İlk okumada metinler, öğrenci okumaya geçinceye kadar öğretmen tarafından okunur ve kazanımlar okunan metin üzerinden işlenir. Bu metinler hikâye edici, bilgilendirici metinler ve/veya şiir olabilir. Akıcı Okuma T Düzyazı ve şiirleri okur, grup okumalarına aktif olarak katılır. 16

19 T Kelimeleri doğru telaffuz eder ve noktalama işaretlerine dikkat ederek okur. T Vurgu ve tonlamalara dikkat ederek işitilebilir bir ses tonuyla okur. T Parmakla takip etmeden uygun hızda okur. Söz Varlığı T Anlamını bilmediği sözcükleri öğrenir. Sözcükleri öğrenmek için görseller, resimli sözlük, kelime haritası, kelime duvarı, kelime kartları ve benzer araçlar kullanılacaktır. Anlama Anlama ile ilgili kazanımlar öğretmenin yönlendirmesi ve desteği ile gerçekleştirilir. T Düzyazı ve şiiri ayırt eder. T Okuduklarının konusunu belirler. T Okuduğu metinlerdeki olay örgüsü, mekân, zaman, şahıs ve varlık kadrosu gibi hikâye unsurlarını belirler. T Metinle ilgili sorular sorar ve sorulan sorulara cevap verir. T Okuduğunu anlamlandırmada görsellerden yararlanır. Görsellerin metinde aktarılan anlama nasıl katkı sağladığını (duygu oluşturma, kahramanların veya yerlerin özelliklerini vurgulama vb.) açıklaması T Okuduğu metindeki olayları oluş sırasına göre ana hatlarıyla anlatır. T.1.3. YAZMA Öğretmenin desteği ve yönlendirmesi ile; T Yazma materyallerini uygun biçimde kullanarak çeşitli boyama/çizgi çalışmaları yapar. T Harfleri, rakamları ve matematiksel işaretleri tekniğine uygun yazar. T Bitişik eğik yazıyı kullanarak okunaklı hece ve kelimeler yazar. T Anlamlı ve kurallı cümleler yazar. Duygu, düşünce ve isteklerini yazmaları T Büyük harfleri ve noktalama işaretlerini uygun yerlerde kullanır. Nokta, soru işareti, kısa çizgi ve kesme işaretlerinin en sık kullanılan işlevleri üzerinde durulur. T Harfler, kelimeler ve cümleler arasında uygun boşluklar bırakır. T Basit resimlerden anlamlar çıkarır ve bunları birbirine bağlayarak bir olayı açıklar/yazar. T Dikte yoluyla, bakarak ve serbest yazma çalışmaları yapar. Sayfa ve yazım düzeni ile sayfa temizliğinin sağlanmasına dikkat edilir. T Yazdıklarını harf hatası, hece eksikliği ile yazım ve noktalama kuralları açısından gözden geçirir ve düzenler. Sınıf düzeyine uygun yazım ve noktalama kuralları ile sınırlı tutulur. T Yazdıklarını paylaşır. Zorlayıcı olmamak kaydıyla öğrenciler, yazdıklarını paylaşmaya teşvik edilir. 17

20 2. SINIF KAZANIM VE AÇIKLAMALARI T.2.1. SÖZLÜ İLETİŞİM T Düşüncelerini, duygularını ve isteklerini ifade eden, seviyesine uygun cümleler kurar. T Tanıdığı kişileri, yerleri ve bildiği olayları anlatır; bunlarla ilgili düşünce ve duygularını ifade eder. Olayları oluş sırasına göre anlatması T Akranlarıyla ve yetişkinlerle bir konuyu kurallara uygun şekilde konuşur/tartışır. Göz teması kurarak, işitilebilir bir ses tonuyla, konu dışına çıkmadan, kelimeleri doğru telaffuz ederek konuşur. T Konuşmalarında nezaket kurallarını uygular. Başkalarını dinleme, konuşmasında uygun hitap ifadeleri kullanma, başkalarının sözünü kesmeme, konuşmanın bitmesini bekleme, akış içinde söz alarak konuşmaya katılma, karşısındakini saygıyla ve sabırla dinleme vb. T Topluluk önünde konuşur. Öz güven gelişimi desteklenir. T Konuşmacının sözlü olmayan (jest ve mimik) mesajlarını anlar. T Konuşmanın akışı içinde sorular sorar ve sorulan sorulara cevap verir. T Dinlediği/izlediği bir metin, sözel sunum veya medya içeriği hakkında sorular sorar ve sorulan sorulara cevap verir. T Dinlediklerini/izlediklerini zihninde canlandırarak olayın nasıl gelişeceğini ve sonucunu tahmin eder. T Dinlediği/izlediği bir metni ana hatlarıyla anlatır. Metinlerle birlikte görselleri de kullanarak bir olayı, düşünceyi ve duyguyu ifade etmesi T Dinlediklerinin/izlediklerinin konusunu belirler. T Hikâye edici metinleri dramatize eder. T.2.2. OKUMA Akıcı Okuma T Hikâye edici ve bilgilendirici metinlerle şiiri türün özelliklerine uygun biçimde anlayarak okur. Öğrenciyi zorlamamak kaydıyla seviyeye uygun, edebî değeri olan bazı şiirleri ezberleme çalışmaları yaptırılır. T Kelimeleri doğru telaffuz eder ve noktalama işaretlerine dikkat ederek okur. T Vurgu ve tonlamalara dikkat ederek işitilebilir bir ses tonuyla okur. T Parmakla takip etmeden uygun hızda okur. T Heceleme, tekrar ve geri dönüşler yapmadan okur. T Bir diyaloğu içindeki kahramanları canlandırarak okur. Söz Varlığı T Anlamını bilmediği sözcükleri öğrenir. Sözcükleri öğrenmek için görseller, resimli sözlük, sözlük, kelime haritası, kelime duvarı, kelime kartları ve benzer araçlar kullanılacaktır. 18