ÜNİTE. İŞ HUKUKU Prof. Dr. Fahrettin KORKMAZ İÇİNDEKİLER HEDEFLER DİNLENME VE TATİL HAKKI

Transkript

1 HEDEFLER İÇİNDEKİLER DİNLENME VE TATİL HAKKI Ara Dinlenmesi Hafta Tatili Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Yıllık Ücretli İzinler İŞ HUKUKU Prof. Dr. Fahrettin KORKMAZ Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Ara dinlenmesi, hafta tatili, ulusal bayram, genel tatiller ve yıllık ücretli izinler hakkında bilgi sahibi olabileceksiniz. ÜNİTE 11

2 GİRİŞ İşçilerin dinlenme ve tatil hakları hem uluslararası metinlerde hem de ulusal metinlerde açıkça düzenlenmişleridir. İlk önce ulusal kaynakları incelersek, Anayasamızın Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı başlıklı 50/3. maddesinde Dinlenmek, çalışanların hakkıdır. denilerek dinlenme hakkı Anayasal güvence altına alınmıştır. Ayrıca 1924 tarih 394 sayılı Hafta Tatili Kanunu, tarih ve 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun ve 4857 sayılı İş Kanunu nun 46 ve 68. maddeleri bu konu ile ilgili ayrıntılı hükümler içermektedirler. Bu kanunlara ileride ayrıntılı şekilde değineceğiz. Uluslararası metinlerde ise dinlenme ve tatil hakkı ILO nun 1921 tarihli Haftalık Dinlenme Konvansiyonu (Sanayi işletmelerinde), 1957 tarihli ve 106 sayılı Haftalık Dinlenme Konvansiyonu (Ticaret ve Büro) ve 1936 tarihli Ücretli Tatil Sözleşmesi ve 1970 tarih ve 132 sayılı Ücretli İzin Konvansiyonu tatil ve dinlenme hakkını düzenlemiştir. Avrupa Birliğince kabul edilen Avrupa Sosyal Şartının 2/2. maddesine göre ise üye ülkeler çalışanlara ücretli tatil imkânı sağmayı üstlenmişlerdir. Bütün bu düzenlemelerde hedeflenen temel amaç, işçiye ücretinden hiçbir kesinti yapmadan dinlenme ve tatil imkânı sunmaktır. Çünkü işçinin ücretli izinler ile birlikte çalışma yaşamındaki yorgunluğu ve stresi üzerinden atması, ailesi ve sosyal çevresi ile daha sıkı biçimde bütünleşmesi amaçlanır. İşte izin süresince işçiye ücretlerinin verilmeye devam edilmesi, işçinin bu süre zarfında geçimini sağlamaya yönelik bir endişeye düşmemesi ve bu izinlerin verilmesindeki amaçların gerçekleşmesi içindir. ARA DİNLENMESİ Ara dinlenmeleri, günlük çalışma süreleri arasında işçinin yemek, içmek, dinlenmek gibi günlük ihtiyaçlarını karşılaması için verilmesi zorunlu olan izinlerdir. Ara dinlenmelerinin çalışma sürelerinden sayılmadığı kanun tarafından açıkça dile getirilmiştir. Ara dinlenme sürelerinde işçiler kural olarak serbesttirler. Yani isterlerse bu izinlerini iş yerinde kullanabilecekleri gibi isterlerse iş yeri dışında da kullanabilirler. Tabi bu durum kural olmakla birlikte eğer işçinin bu iznini iş yeri dışında kullanması, işin ve iş yerinin gereklerine aykırı düşüyor ve bu durum tehlike arz ediyorsa işveren yönetim hakkına dayanarak işçinin iznini iş yerinde kullanmasını emredebilir ve bu durum işçinin ara dinlemesi yapmadığı anlamına gelmez. Toplu iş sözleşmelerine ara dinlemesinin iş süresinden sayılacağına dair hüküm konulabilir. Ara dinlenmelerinin çalışma sürelerinden sayılmadığı kanun tarafından açıkça dile getirilmiştir (İş K. m. 68/son). Fakat ara dinlenme süresi içerisinde işçinin fiili olarak çalışması durumunda bu süreler çalışma süresi olarak kabul edilir ve haftalık çalışma sınırının aşılması durumunda işçi zamlı ücrete hak kazanır. Ayrıca Yargıtay kararlarına göre de işçi ara dinlemesini çalışmamakla birlikte Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

3 işverenin emir ve talimatlarını bekleyerek geçiriyorsa artık ara dinlemesi çalışma süresinden sayılır. Ara dinlemesine ilişkin süreler, kanunda açıkça düzenlenmiştir. Buna göre, günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle işçilere; a) Dört saat veya daha kısa süreli işlerde on beş dakika, b) Dört saatten fazla ve yedi buçuk saate kadar (yedi buçuk saat dâhil) süreli işlerde yarım saat, c) Yedi buçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat ara dinlenmesi verilir (İş K. m. 68/1). Bu dinlenme süreleri en az olup aralıksız verilir. Ancak bu süreler, iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak sözleşmeler ile aralı olarak kullandırılabilir (İş K. m. 68/2, 3). İş Kanunu ndaki işin düzenlenmesi hükümleri, işçilerin şahsına ilişkin olduğundan ara dinlenmesi bir iş yerindeki işçilere aynı veya değişik saatlerde kullandırılabilir (İş K. m. 68/4). Ara dinlemesine ilişkin süreler, kanunda açıkça düzenlenmiştir. Buna göre, günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle işçilere; a) Dört saat veya daha kısa süreli işlerde on beş dakika, b) Dört saatten fazla ve yedi buçuk saate kadar (yedi buçuk saat dâhil) süreli işlerde yarım saat, c) Yedi buçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat ara dinlenmesi verilir (İş K. m. 68/1). Ücretli Tatiller Yukarıda da bahsettiğimiz gibi, işçi ara dinlenmesi süresinde çalıştırılmamışsa herhangi bir ücrete hak kazanamadığı hâlde, ücretli tatiller olan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ve yıllık ücretli izinlerde işçinin fiili ve farazi bir çalışması olmamasına karşın tatil dönemlerindeki ücretlerine hiçbir kesinti yapılmadan hak kazanır. İş Kanunu nun 45. maddesine göre, toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmelerine hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatillerde işçilere tanınan haklara, ücretli izinlere aykırı hükümler konulamaz. Böylelikle bu işçinin bu hakları güvence altına alınmıştır. Tabi bu hükümler de nisbi emredici olduğundan işçi lehine değiştirilebilirler. HAFTA TATİLİ Haftada bir gün tatil yapılması ilk olarak dini sebeplere daha sonra sanayi devrimi ile birlikte ortaya çıkan sosyal sebeplere dayanılarak kabul edilmiştir. Hafta tatili ile ilgili hükümleri hukukumuzda 1924 tarihli 394 sayılı Hafta Tatili Hakkında Kanun, 1981 tarih ve 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun ve 4857 sayılı İş Kanunu nun 46. maddesi düzenlemektedir. En temel olarak ise Anayasamızın 50. maddesi işçilere dinlenme hakkını sağlamıştır. Hafta Tatili Kanunu nun 1. maddesine göre, on bin veya on binden fazla nüfusu sahip şehirlerde fabrika, imalathane, tezgâh, dükkân, mağaza, yazıhane, ticarethane, sınai ve ticari bilumum kurum ve kuruluşların haftada bir gün faaliyetlerini tatil etmeleri mecburidir. Nüfusu on binden az olan şehir ve kasabalarda hafta tatili belediye meclislerinin karar ve ilanına bağlıdır. Fakat toplumun ihtiyaçlarının karşılandığı ve bundan dolayı sürekli çalışılası zorunlu işler Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

4 olan hastaneler, dispanserler, eczaneler, vapur, tramvay, su, elektrik, gaz, telefon şirketleri, hanlar, oteller, fotoğrafhaneler, lokantalar, kahvehaneler turistik, hediyelik ve hatıra eşya satan ticarethane ve müesseseler ve işin durması sebebiyle bozulabilecek maddeler imal eden fabrikalar bu maddenin kapsamı dışındadır. Burada çalışan işçilere nöbetleşe olarak haftada bir gün izin kullandırılmalıdır. Aynı şekilde Hafta Tatili Kanunu nun 6. maddesinde sayılan fabrika, maden ocağı gibi yerlerde bekçilik, kapıcılık, alet ve cihazların temizliği gibi yapılması zorunlu işlerde, pazar günü çalışanlar için o hafta içinde başka bir gün kesintisiz 24 saat izin verilmelidir. Hafta Tatili Kanununa göre ticari ve sınai işletmelerde çalışanlar, haftada en fazla 6 gün çalıştırılabilirler. Fakat sanayi zümreleri dışında kalan işlerden ziraat, avcılık, balıkçılık, çobanlık, ormancılık ve benzeri işler bu kanun hükmünden yararlanamazlar sayılı İş Kanunu na göre, bu kanunun 63.maddesinde zikredilen çalışma sürelerine uygun olarak çalışması koşuluyla işçi, 7 günlük zaman dilimi içerisinde kesintisiz 24 saat hafta tatiline hak kazanır sayılı İş Kanunu, hafta tatiline hak kazanmak için tatilden önceki 6 iş günü çalışılması koşulunu aramaktaydı. Fakat 4857 sayılı İş Kanunu na göre, bu kanunun 63.maddesinde zikredilen çalışma sürelerine uygun olarak çalışması koşuluyla işçi, 7 günlük zaman dilimi içerisinde kesintisiz 24 saat hafta tatiline hak kazanır. Yani işçi iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile ve haftalık 45 saatin altında belirlenen süreyi çalışmış olması koşuluyla hafta tatiline hak kazanır. Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Kanununa göre hafta tatili pazar günüdür. Fakat yeni İş Kanunu nda haftanın bir günü izin verilmesi gerektiği vurgulanmış, bu günün pazar günü olduğuna dair bir hükme yer verilmemiştir. Aynı şekilde Hafta Tatili Kanununa göre de pazar günü çalışılması durumda çalışan işçiye o hafta içinde başka bir gün 24 saat izin verilmelidir. Postalar Hâlinde Çalışma Yönetmeliğine göre ise postalar hâlinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde, işçilere, haftanın bir gününde 24 saatten az olmamak üzere ve nöbetleşme yolu ile hafta tatili verilmesi zorunludur. 24 saatlik süre da başlayıp de bitecek zaman dilimini ifade eder. Yargıtay, 3 vardiya hâlinde çalışılan bir iş yerinde, Cumartesi saat da işe başlanıp, Pazar günü e kadar çalışılmasını Pazar çalışılması olarak kabul etmemiştir. Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkındaki Kanunun 3. maddesine göre hafta tatili, 35 saatten az olmamak üzere Cumartesi günü en geç saat 13.00'ten itibaren başlar. Aynı maddenin devamında ise İş Kanunu hükümlerinin saklı kaldığını belirtmiştir. Böylelikle hafta tatili, İş Kanununa tabi işlerde, bu kanunun 46. maddesine göre en az 24 saattir. Hafta Tatili Ücreti Hafta tatili ücretine hak kazanmak için işçinin İş Kanunu nun 63.maddesinde zikredilen çalışma sürelerine uygun olarak çalışması koşulu aranmıştır. Şu kadar ki: a) Çalışmadığı hâlde kanunen çalışma süresinden sayılan zamanlar (İş K. m. 66) ile günlük ücret ödenen veya ödenmeyen kanundan veya sözleşmeden doğan tatil günleri, Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

5 b) İşçiye; evlenmesi veya evlat edinmesi ya da ana veya babasının, eşi-nin, kardeşinin, çocuğunun ölümü hâlinde üç gün, eşinin doğum yap-ması hâlinde ise beş gün ücretli izin süreleri, c) Bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen diğer izinlerle hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinleri, çalışılmış günler gibi hesaba katılır (İş K. m. 46/3). Ayrıca zorlayıcı ve ekonomik bir sebep olmadan iş yerindeki çalışmanın haftanın bir veya birkaç gününde işveren tarafından tatil edilmesi hâlinde haftanın çalışılmayan günleri, ücretli hafta tatiline hak kazanmak için çalışılmış sayılır (İş K. m. 46/4). Çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir. Eğer işveren, işçinin rızasını almak koşuluyla işçiyi hafta tatilinde de çalıştırırsa işçi, çalıştığı o günlük ücreti tutarının yanında bu ücretin 1,5 katını daha almaya hak kazanır. Yani hafta tatilinde çalışan bir işçi toplam günlük ücretinin 2,5 katını alır. Çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir. Eğer işveren, işçinin rızasını almak koşuluyla işçiyi hafta tatilinde de çalıştırırsa işçi, çalıştığı o günlük ücreti tutarının yanında bu ücretin 1,5 katını daha almaya hak kazanır. Yani hafta tatilinde çalışan bir işçi toplam günlük ücretinin 2,5 katını alır. Hafta tatili ücreti işçinin çıplak ücretidir. Parça başına, akort, götürü veya yüzde usulü ile çalışan işçilerin tatil günü ücreti, ödeme döneminde kazandığı ücretin aynı süre içinde çalıştığı günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır (İş K. m. 49/2). Saat ücreti ile çalışan işçilerin tatil günü ücreti saat ücretinin yedi buçuk katıdır (İş K. m. 49/3). Maktu aylık alarak çalışan işçilere hafta tatili için ayrıca ücret ödenmez. Bir iş yerinde işin bir haftadan fazla bir süre ile tatil edilmesini gerektiren zorlayıcı sebepler ortaya çıktığı zaman, 24 ve 25. maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebeplerden ötürü çalışılmayan günler için işçilere ödenen yarım ücret, hafta tatili günü için de ödenir (İş K. m. 46/5). İşçilere geçici iş göremezlik ödeneğinin verilmesi gerektiği zamanlarda, geçici iş göremezlik süresine rastlayan ulusal bayram, genel tatil ve hafta tatilleri, ödeme yapılan kurum veya sandıklar tarafından geçici iş göremezlik ölçüsü üzerinden ödenir. Hastalık nedeni ile çalışılmayan günlerde Sosyal Sigortalar Kurumu tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneği aylık ücretli işçilerin ücretlerinden mahsup edilir (İş K.m.48). Hafta tatilinde çalıştırıldığının ispat külfeti, şahit, puantaj kayıtları ve iş yeri kayıtları gibi her türlü delille işçiye, hafta içinde bir gün işçiye izin verildiği veya işçinin ücretinin ödendiğinin ispatı işverene aittir. Ulusal Bayram ve Genel Tatile rastlayan hafta tatilinde, çalışmayan işçiye ayrıca hafta tatili ücreti ödenemez. ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİLLER Ulusal bayram, Cumhuriyetin ilan edildiği 29 Ekim gündür. UBGTK ya göre ulusal bayram tatili, 28 Ekim saat dan başlayarak 29 Ekim bütün gün devam eder (m. 1). Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

6 Bu kanuna göre genel tatiller ise,23 Nisan günü Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, 19 Mayıs günü Atatürk'ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı günü, 30 Ağustos günü Zafer Bayramı, Ramazan Bayramı (Arefe günü saat 13.00'ten itibaren 3,5 gündür), Kurban Bayramı,(Arefe günü saat 13.00'ten itibaren 4,5 gündür) 1 Ocak günü yılbaşı tatili, 1 Mayıs günü Emek ve Dayanışma Günüdür. Bu Kanunda belirtilen ulusal bayram ve genel tatil günleri, Cuma günü akşamı sona erdiğinde müteakip Cumartesi gününün tamamı tatil yapılır (m. 2). İşçiler ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak alırlar. Eğer tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücreti ödenir. Yani ulusal bayram ve genel tatil günü çalışan işçiye 2 günlük ücreti tutarında bir miktar ödenmelidir. Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde resmî daireler ve kuruluşlar tatil edilir (m. 2). Özel iş yerlerinin ise 29 Ekim günü kapanması zorunludur. Özel iş yerlerinden anlaşılması gereken özel sektör değil özel hukuk hükümlerine tabi iş yerleridir. İş Kanunu nun 44. maddesine göre ise ulusal bayram ve genel tatil günlerinde iş yerlerinde çalışılıp çalışılmayacağı toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmeleri ile kararlaştırılır. Sözleşmelerde hüküm bulunmaması hâlinde söz konusu günlerde çalışılması için işçinin onayı gereklidir. Bu iki hükmü birlikte yorumlarsak, 29 Ekim günü İş Hukukuna tabi bir iş yerinin kapatılması kural olmakla birlikte eğer 29 Ekim günü çalışılacağı iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile hüküm altına alınmışsa veya sözleşmelerde belirtilmemesine karşın işçinin rızası varsa 29 Ekim günü çalışılabilir. İşçiler ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak alırlar. Eğer tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücreti ödenir. Yani ulusal bayram ve genel tatil günü çalışan işçiye 2 günlük ücreti tutarında bir miktar ödenmelidir. Bu farklılık dışında ücretle ilgili diğer bütün hükümler hafta tatili ücreti ile ilgili hükümler ile aynıdır. YILLIK ÜCRETLİ İZİNLER İşçinin çalışma stresini ve yorgunluğunu üzerinden atması, iş gücünün yenilenmesi ücretli izinlerin genel amacıdır. Ara dinlenmeleri, kısa izin süreleri içeren hafta tatilleri veya ulusal bayram ve genel tatiller ile bu amaç tam olarak yerine getirilememektedir Yani asıl olan yıllık ücretli izinlerdir. Yıllık ücretli izin döneminde işçi en az on dört gün çalışma yapmadan ve ücretini almak suretiyle uzun bir süre dinlenmesi ve çalışma dönemindeki yorgunluğu üzerinden atması, ailesi ve sosyal çevresi ile birlikte zaman geçirmesi hedeflenmektedir. Yıllık ücretli izin hakkı Anayasamızın 50. maddesi ile güvence altına alınmıştır. Aynı şekilde İş Kanunu nun yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemeyeceğini düzenleyen 53. maddesi, yıllık izin ücretinin izinden önce peşin veya avans olarak vermeyi düzenleyen 57. maddesi ve yıllık ücretli izinden gerekli yararın sağlanması için yıllık ücretli izin döneminde çalışmayı yasaklayan 58. maddesi, yıllık ücretli izin hakkını güvence altına alan diğer maddeleridir. Yargıtay da 2002 tarihli bir kararında, yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilmesinin Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

7 kanunen mümkün olmadığını belirtmiştir. Yıllık ücreti izin ile ilgili konular Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği nde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Yıllık ücretli izinler ile ilgili hükümler nisbi emredici olup işçi lehine artırılabilirler (İş K. m. 45). Koşulları En az 1 yıl çalışmış olmak İş Kanunu nun 53. maddesine göre işçi, işe fiili olarak başladığı günden itibaren 1 yıl çalışması hâlinde yıllık ücretli izine hak kazanmaktadır. Kanunun aynı maddesinde eğer işçi ile işveren arasında bir deneme süresi kararlaştırılmışsa, bu deneme süresinin de 1 yıllık süresinin hesabına dâhil olduğu belirtilmiştir. Yıllık ücretli izin hakkından yararlanmak için işçi ile işveren arasındaki sözleşmenin belirli veya belirsiz iş sözleşmesi olması önem arz etmez. Belirli süreli iş sözleşmeleri için önemli olan, sözleşme süresinin 1 yıldan fazla olmasıdır. Sürenin 1 yıldan az olması durumunda ise iş sözleşmesinin yenilenerek işçinin çalıştığı sürenin 1 yılı aşması koşulu aranır. 1 yıldan az çalışan işçilerin çalışma süreleri ile orantılı olarak yıllık ücretli izin hakkı elde etmeleri bizim hukukumuzda kabul edilmemiştir. İş Kanunu nun 53. maddesine göre işçi, işe fiili olarak başladığı günden itibaren 1 yıl çalışması hâlinde yıllık ücretli izine hak kazanmaktadır. Kısmi süreli ya da çağrı üzerine iş sözleşmesi ile çalışanlar, yıllık ücretli izin hakkından yararlanırlar ve bu çalışanlar farklı işleme tabi tutulamazlar (Yıl. Üc. İz. Yön. m. 13). Zaten İş Kanununa göre de bu sözleşme ile çalışan işçiler, ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatler dışında tam süreyle çalışan işçiye göre farklı muameleye tabi tutulamazlar. İş sözleşmesi işveren tarafından feshedilen işçi, İş Kanunu nun 20. maddesi gereği mahkemeye başvurur ve talebi kabul edilirse fesih tarihi ile işe yeniden başlama tarihi arasında kalan süre de bu 1 yıllık sürenin hesabında dikkate alınmalıdır. İş Kanunu nun 54/1. maddesine göre işçilerin aynı işverene ait bir veya çeşitli iş yerlerinde çalıştıkları süreler birleştirilerek 1 yıllık süre göz özüne alınır. Maddenin lafzında sürekli bir çalışmadan bahsedilmediği için doktrinde bu çalışmaların sürekli yapılması şartının olmadığı, değişik zamanlarda aralıklı olarak yapılan çalışmaların birleştirilerek hesap edilmesi gerektiği yönünde hâkim görüş mevcuttur. Maddenin devamında ise bir işverenin bu kanun kapsamına giren iş yerinde çalışmakta olan işçilerin, aynı işverenin bu kanun kapsamına girmeyen iş yerlerinde geçirmiş bulundukları sürelerin de hesaba katılacağı düzenlenmiştir. İş yerinin veya bir bölümünün devri hâlinde ise İş Kanunu nun 6. maddesine göre devir tarihinde mevcut olan iş sözleşmeleri bütün hak ve borçları ile yeni işverene geçeceğinde çalışan işçilerin ücretli izin hakları da devam edecektir. Aynı bakanlığa bağlı iş yerleri ile aynı bakanlığa bağlı tüzel kişilerin iş yerlerinde geçen süreler ve kamu iktisadi teşebbüsleri yahut özel kanuna veya özel kanunla verilmiş yetkiye dayanılarak kurulan banka ve kuruluşlar veya bunlara Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

8 Normalde nitelikleri gereği bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışanların yıllık ücretli izin hakları bulunmazken, bu işlerin yürütüldüğü iş yerlerinde sürekli işlerde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin hakları bulunmaktadır. bağlı iş yerlerinde geçen süreler, işçinin yıllık ücretli izin hakkının hesaplanmasında göz önünde bulundurulur. İş Kanunu nun 55. maddesinde ise yıllık izin bakımından çalışılmış gibi sayılan hâller sınırlı sayıda sayılmıştır. Buna göre; a) İşçinin uğradığı kaza veya tutulduğu hastalıktan ötürü işine gidemediği günler Burada sınır, İş Kanunu nun 17. maddesinde düzenlenen işçinin çalışma süresine göre düzenlenen fesih bildirim sürelerine 6 hafta eklenmesi suretiyle bulunacak süredir. Örneğin; 4 yıl çalışan bir işçinin fesih bildirim süresi 6 haftadır. Buna 6 hafta eklersek 12 hafta boyunca yıllık ücretli izin hakkı bakımında işçi çalışmış sayılacak bu süreden fazlası dikkate alınmayacaktır. b) Kadın işçilerin İş Kanunu nun 74. maddesi gereğince doğumdan önce ve sonra çalıştırılmadıkları günler c) İşçinin muvazzaf askerlik hizmeti dışında manevra veya herhangi bir kanundan dolayı ödevlendirilmesi sırasında işine gidemediği günler (Bu sürenin yılda 90 günden fazlası sayılmaz.) d) Çalışmakta olduğu iş yerinde zorlayıcı sebepler yüzünden işin aralıksız bir haftadan çok tatil edilmesi sonucu olarak işçinin çalışmadan geçirdiği zamanın on beş günü (işçinin yeniden işe başlaması şartıyla) e) İş Kanunu nun 66. maddesinde sözü geçen zamanlar f) Hafta tatili, ulusal bayram, genel tatil günleri g) 3153 sayılı Kanuna dayanılarak çıkarılan tüzüğe göre röntgen muayenehanelerinde çalışanlara Pazar gününden başka günlere verilmesi gereken yarım günlük izinler h) İşçilerin arabuluculuk toplantılarına katılmaları, hakem kurullarında bulunmaları, bu kurullarda işçi temsilciliği görevlerini yapmaları, çalışma hayatı ile ilgili mevzuata göre kurulan meclis, kurul, komisyon ve toplantılara yahut işçilik konuları ile ilgili uluslararası kuruluşların konferans, kongre veya kurullarına işçi veya sendika temsilcisi olarak katılması sebebiyle işlerine devam edemedikleri günler ı) İşçiye; evlenmesi veya evlat edinmesi ya da ana veya babasının, eşinin, kardeşinin, çocuğunun ölümü hâlinde üç gün, eşinin doğum yapması hâlinde ise beş güne kadar verilecek izinler, j) İşveren tarafından verilen diğer izinler ile 65. maddedeki kısa çalışma süreleri k) Bu Kanunun uygulanması sonucu olarak işçiye verilmiş bulunan yıllık ücretli izin süresi İş Kanunu nun 54. maddesine göre bir yıllık süre içinde bu kanunun 55. maddesinde sayılan hâller dışındaki sebeplerle işçinin çalışmasının kesilmesi hâlinde bu boşlukları karşılayacak kadar hizmet süresi eklenir ve bu suretle işçinin izin hakkını elde etmesi için gereken bir yıllık hizmet süresinin bitiş tarihi gelecek hizmet yılına aktarılır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

9 Niteliklerinden ötürü bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışmamak İş Kanunu nun 53. maddesine göre, niteliklerinden ötürü bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışanlara yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümler uygulanmaz. Fakat Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliğinin 12. maddesinde, nitelikleri yönünden bir yıldan az süren mevsim veya kampanya işlerinin yürütüldüğü iş yerlerinde devamlı olarak çalışan işçilerin yıllık ücretli izinleri hakları ile ilgili bu Yönetmelik hükümlerinin uygulanacağı belirtilmiştir. Bu iki maddeyi birlikte yorumlarsak normalde nitelikleri gereği bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışanların yıllık ücretli izin hakları bulunmazken, bu işlerin yürütüldüğü iş yerlerinde sürekli işlerde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin hakları bulunmaktadır. Yıllık Ücretli İzin Süreleri Yıllık ücretli izin süreleri sabit olmayıp işçinin kıdemine göre değişmektedir. İşçi, hakkettiği yıllık ücretli iznini kural olarak bölünmeden kullanması gerekmektedir. Ancak tarafların anlaşması ile izin süreleri en çok üçe bölünebilir ve bir bölümü 10 günden az olamaz (İş K. m. 56/1,2,3). İş Kanunu nun 53. maddesine göre işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi; hizmet süresi; a) Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dâhil) olanlara on dört günden, b) Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara yirmi günden, c) On beş yıl (dâhil) ve daha fazla olanlara yirmi altı günden az olamaz. Ancak on sekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz. Tabi kanunun bu hükmü nisbi emredici olduğu için yıllık izin süreleri işçi lehine iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile artırılabilir. Görüldüğü üzere verilecek yıllık izin miktarı, işçinin kıdemine göre değişmekte olup izin süresi belirlenirken işçinin yıllık ücretli izini hakkettiği zamanki kıdemi dikkate alınır. Örneğin; 14 yıl çalışan birinin yıllık ücretli izin hakkı en az 20 gün iken işçi bu iznini 1 yıl sonra kullansa, işçinin bu izini 15 yıl üzerinden değil, izini hakkettiği 14 yıl üzerinden hesap edilir. İzin süresi hesaplanırken izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri izin süresinden sayılmaz. Ayrıca yıl içerisinde verilmiş bulunan diğer ücretli ve ücretsiz izinler veya dinlenme veya hastalık izinleri yıllık izine mahsup edilemez (İş K. m. 56/3, 4). Cumartesi günleri çalışma günü kabul edildiğinden yıllık izine rastlayan bu günler izinden mahsup edilmez Yıllık ücretli izinleri iş yerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren, toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır. Yukarıdaki bu iki hüküm emredici olduğundan işçi aleyhinde değiştirilemezler. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

10 Yıllık Ücreti İzinin Kullanılması İşçi, hakkettiği yıllık ücretli iznini kural olarak bölünmeden kullanması gerekmektedir. Ancak tarafların anlaşması ile izin süreleri en çok üçe bölünebilir ve bir bölümü 10 günden az olamaz (İş K. m. 56/1, 2, 3). İş Kanunu nun 54. maddesi, işçinin hakkettiği yıllık iznini gelecek hizmet yılı içinde kullanacağını belirtmiştir. İşveren ve işçinin, yıllık izinin sonraki yıllarda toplu olarak kullanılacağı veya izin yerine ücret ödeneceği şeklindeki anlaşmaları, kanunun amacına aykırı olması sebebiyle caiz olmadığı yönünde doktrinde görüşler mevcuttur. İşçi yukarıdaki maddelere göre hak ettiği yıllık ücretli iznini, kullanmak istediği zamandan en az bir ay önce işverene yazılı olarak bildirir (Yıl. Üc. İz. Yön. m. 7). İşçi yıllık izin isteminde, adını soyadını, varsa sicil numarasını, iznini hangi tarihler arasında kullanmak istediğini ve ücretsiz yol izni isteyip istemediğini yazar (Yıl. Üc. İz. Yön. m. 8). İşveren veya varsa izin kurulu, işçinin bu talebi ile bağlı olmamakla birlikte iş yeri şartlarını da dikkate alarak işçinin talebini de göz önüne alarak en uygun zamanı belirler. Yani işverenin yönetim hakkı gereği izin zamanını belirleme yetkisi vardır. İşveren veya işveren vekili Nisan ayı başı ile Ekim ayı sonu arasındaki süre içinde, işçilerin tümünü veya bir kısmını kapsayan toplu izin uygulayabilir (Yıl. Üc. İz. Yön. m. 10) İş Kanunu nun 59. maddesine göre iş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi hâlinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin süreleri ücrete dönüşerek işçiye veya hak sahiplerine ödenir. Yıllık İzin Ücreti İş Kanunu nun 57. maddesine göre, işveren, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini ilgili işçinin izine başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak vermek zorundadır. Bu ücretin hesaplanmasında işçinin çıplak ücreti esas alınır ve günlük ücretinin hak ettiği izin süresinin çarpılması suretiyle işçinin yıllık izin ücreti bulunur. Ancak, son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde, izin ücreti işçinin izine çıktığı ayın başı ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır (İş K. m. 57/2,4). Günlük, haftalık veya aylık olarak belirli bir ücrete dayanmayıp da akort, komisyon ücreti, kâra katılma ve yüzde usulü ücret gibi belirli olmayan süre ve tutar üzerinden ücret alan işçinin izin süresi için verilecek ücret, son bir yıllık süre içinde kazandığı ücretin fiili olarak çalıştığı günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama üzerinden hesaplanır (İş K. m. 57/3). Yüzde usulünün uygulandığı yerlerde izin ücreti yüzdelerden toplanan para dışında işveren tarafından ödenir (Yıl. Üc. İz. Yön. m. 21/3). Yıllık ücretli izin süresine rastlayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretleri ayrıca ödenir (İş K. m. 57/6). Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

11 Tartışma Dinlenme ve Tatil Hakkı İşçi yıllık ücretli iznini kullanırken izin süresi içinde ücret karşılığı bir işte çalıştığı anlaşılırsa, bu izin süresi içinde kendisine ödenen ücret işveren tarafından geri alınabilir. Çünkü burada kanunun hedeflediği amaç işçinin geçim derdine düşmeden dinlenmesini sağlamak olduğundan ve işçinin bu süre zarfında dinlenmek yerine başka bir işte çalışması kanunun amacına aykırılık teşkil etmektedir. İş Sözleşmesinin Sona Ermesinden Sonra İzin Ücretine Hak Kazanılması İş Kanunu nun 59. maddesine göre iş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi hâlinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin süreleri ücrete dönüşerek işçiye veya hak sahiplerine ödenir. Burada kanun maddesi iş sözleşmesinin herhangi bir nedenle sona ermesinden bahsederek sadece fesih değil, sürenin bitimi, ölüm gibi diğer nedenlerle de sözleşmenin sona ermesi durumlarında da izin ücretine hak kazanılacağını belirtmiştir. İşçinin ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden ödenir. İşveren tarafından iş sözleşmesinin feshedilmesi hâlinde 17. maddede belirtilen bildirim süresiyle, 27. madde gereğince işçiye verilmesi zorunlu yeni iş arama izinleri yıllık ücretli izin süreleri ile iç içe giremez. Dolayısıyla işveren işçiden fesih süreleri içinde veya işçinin yeni iş araması için verilmesi zorunlu olan sürelerde işçinin kullanmadığı yıllık ücreti izinlerini kullanmasını isteyemez, Bu ücrete ilişkin zaman aşımı iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlar. Bu alacak, ücret alacağı olacağından zaman aşımı süresi 5 yıldır. Yıllık izinin kullandırıldığının ispatı işverene aittir. İş Kanunu nun 56/son maddesine göre ise işverenin iş yerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izinlerini gösterir izin kayıt belgesi tutması zorunluluğunu getirmiştir. Aynı şekil Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği nin 20. maddesine göre de işveren, her işçinin yıllık izin durumunu gösterir izin defteri veya kartoteks tutması gerekmektedir. Ara dinlenmesinin çalışma süresinden sayılmaması sizce neden olabilir? Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

12 Özet Dinlenme ve Tatil Hakkı Ara dinlemesine ilişkin süreler, kanunda açıkça düzenlenmiştir. Buna göre, günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle işçilere; a) Dört saat veya daha kısa süreli işlerde on beş dakika, Dört saatten fazla ve yedi buçuk saate kadar (yedibuçuk saat dâhil) süreli işlerde yarım saat, Yedi buçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat ara dinlenmesi verilir. Ara dinlenmesi çalışma süresinden sayılmaz sayılı İş Kanunu na göre, bu kanunun 63. maddesinde zikredilen çalışma sürelerine uygun olarak çalışması koşuluyla işçi, 7 günlük zaman dilimi içerisinde kesintisiz 24 saat hafta tatiline hak kazanır.çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir. Eğer işveren, işçinin rızasını almak koşuluyla işçiyi hafta tatilinde de çalıştırırsa işçi, çalıştığı o günlük ücreti tutarının yanında bu ücretin 1,5 katını daha almaya hak kazanır. Yani hafta tatilinde çalışan bir işçi toplam günlük ücretinin 2,5 katını alır. Ulusal bayram, Cumhuriyetin ilân edildiği 29 Ekim gündür. UBGTK ya göre, ulusal bayram tatili, 28 Ekim saat 13.00'ten başlayarak 29Ekim bütün gün devam eder(m. 1). Bu kanuna göre genel tatiller ise,23 Nisan günü Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, 19 Mayıs günü Atatürk'ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı günü, 30 Ağustos günü Zafer Bayramı, Ramazan Bayramı(Arefe günü saat 13.00'ten itibaren 3,5 gündür), Kurban Bayramı,(Arefe günü saat 13.00'ten itibaren 4,5 gündür)1 Ocak günü yılbaşı tatili, 1 Mayıs günü Emek ve Dayanışma Günüdür.İşçiler, ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak alırlar. Eğer tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücreti ödenir. Yani ulusal bayram ve genel tatil günü çalışan işçiye 2 günlük ücreti tutarında bir miktar ödenmelidir. İş Kanunu'nun 53. maddesine göre işçi, işe fiili olarak başladığı günden itibaren 1 yıl çalışması halinde yıllık ücretli izine hak kazanmaktadır.bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dâhil) olanlara on dört günden,beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara yirmi günden, On beş yıl (dâhil) ve daha fazla olanlara yirmi altı günden az olamaz. Ancak on sekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

13 DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Türk Hukukunda ulusal bayram hangi gündür? a) 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı b) 1 Mayıs İşçi Bayramı c) 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı d) 19 Mayıs Ulusal Gençlik ve Spor Bayramı e) 30 Ağustos Zafer Bayramı 2. Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışılmasından dolayı işçi ücretinin kaç katı daha fazla ücrete hak kazanır? a) 5 katı b) 4 katı c) 3 katı d) 2 katı e) 1 katı 3. Günde 3 saat çalışılan bir iş yerinde verilmesi gereken ara dinlenmesi kaç dakikadır? a) 60 dakika b) 45 dakika c) 30 dakika d) 15 dakika e) 10 dakika 4. Haftada 6 gün çalışılan bir iş yerinde kesintisiz en az kaç saat izin verilmelidir? a) 12 saat b) 20 saat c) 24 saat d) 30 saat e) 32 saat 5. Hafta sonu tatilinde çalışılmasından dolayı işçi ücretinin kaç katı daha fazla ücrete hak kazanır? a) 1 kat b) 1,5 kat c) 2 kat d) 2,5 kat e) 3 kat Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

14 6. Yıllık ücretli izine hak kazanmak için en az kaç yıl çalışmak gerekmektedir? a) 1 yıl b) 2 yıl c) 3 yıl d) 4 yıl e) 5 yıl yıl kıdemi olan bir işçiye verilmesi gereken yıllık ücretli izin en az kaç gündür? a) 14 gün b) 20 gün c) 26 gün d) 30 gün e) 34 gün 8. Yıllık ücretli izin en fazla kaç parça hâlinde kullanabilir? a) 1 parça b) 2 parça c) 3 parça d) 4 parça e) 5 parça yaşından büyüklere ve 18 yaşından küçüklere verilmesi gereken izin en az kaç gün olabilir? a) 2 gün b) 5 gün c) 10 gün d) 15 gün e) 20 gün 10. Yıllık ücretli izin ücretinin, ulusal bayram ve genel tatil ücretinin ve hafta sonu tatili ücretinin ödenmesi ile ilgili zaman aşımı süresi kaç yıldır? a) 1 yıl b) 5 yıl c) 10 yıl d) 15 yıl e) 20 yıl Cevap Anahtarı 1.A, 2.E, 3.D, 4.C, 5.B, 6.A, 7.C, 8.C, 9.E, 10.B Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

15 YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Çelik, N. (2010). İş Hukuku, 23. Baskı, İstanbul, Beta Yayınları. Esener, T. (1978). İş Hukuku, 3. Baskı, Ankara. Eyreni, Ö./Taşkent, S./Ulucan, D. (2010), Bireysel İş Hukuku, Legal Yayınları, İstanbul. Günay, C. (1998). Şerhli İş Kanunu, Ankara. Mollamahmutoğlu, H. (2008). İş Hukuku, 3. Baskı, Ankara. Narmanlıoğlu, Ü. (1998), İş Hukuku Ferdi İş İlişkileri, 3. Baskı, İzmir. Süzek, S. (2010). İş Hukuku, 6. Baskı, İstanbul, Beta Yayıncılık. Tunçomağ, K. (1986). İş Hukuku, 4. Baskı, İstanbul. Tunçomağ, K./Centel, T. (2008), İş Hukukunun Esasları, 5. Baskı, İstanbul. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15