Sosyal Ağlarda Bekleyen Yeni Tehlike: Siber Zorbalık

Transkript

1 Sosyal Ağlarda Bekleyen Yeni Tehlike: Siber Zorbalık Murat TUNCER Fırat Üniversitesi, Elazığ, Türkiye Melih DİKMEN Fırat Üniversitesi, Elazığ, Türkiye ÖZET: Bilgi ve iletişim teknolojilerinin hayatımızdaki yeri ve önemi gitgide arttığı görülmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojileri denilince aklımıza ilk gelen öğelerden biri internettir. İnsanlığın doğasında var olan öke, neret ve zorbalık gibi durumların internet ortamına da sıçradığı görülmektedir. Birey ya da grup taraından kasıtlı olarak tekrarlanan düşmanca davranışlarla, başkalarına zarar vermek için bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanılması siber zorbalık olarak tanımlanmaktadır. Bu çalışmanın amacı, bireylerin sosyal ağları kullanım yoğunluğu ve siber zorba/mağdur olma durumlarını incelemektir. Bu doğrultuda bilgi ve iletişim teknolojilerini yoğun olarak kullanan Bilgisayar Programcılığı bölümü öğrencileri üzerinde araştırma yapılmıştır. Bir olgunun derinlemesine analizini yapabilmek için nitelikli araştırma yöntemi kullanılmıştır. Veri toplama aracı literatür incelemesinin ardından oluşturulan sorular, uzman görüşü temel alınarak şekillendirilmiştir. Bu kapsamda, Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü öğretim üyelerinden üç öğretim üyesinin görüşleri esas alınmıştır. Araştırma Fırat Üniversitesi Organize Sanayi Meslek Yüksekokulundan 18 i (29) Kadın, 44 ü (71) erkek olmak üzere toplamda 62 öğrenci üzerinden yürütülmüştür. Sonuç olarak, sosyal ağ sitelerini sıklıkla kullanan bireylerin, daha az kullananlara göre daha azla siber zorba ve siber mağdur oldukları belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Zorbalık, Siber zorbalık, Sosyal ağlar, Nitel araştırma ABSTRACT: It seems that the place o inormation and communication technologies in our lives is increasingly important. When inormation and communication technologies are mentioned, one o the irst things that comes to mind is the internet. It is seen that situations such as anger, hatred and tyranny that are inherent in mankind beings are spreaded in the internet network. The use o inormation and communication technologies to injure others by deliberate repetitive acts o a person or a group is deined as cyber bullying. The purpose o the present study is to examine the intensity o use o social networks by individuals and the cases o cyberbullying / victimization. For this reason, computer programming department students who use inormation and communication technologies intensively have been investigated. Qualitative research method has been employed in this research so as to be able to perorm an in-depth analysis o a act. Questions ormed ater the literature review or data collection have been shaped on the basis o expert view. Within this scope, the opinions o three aculty membersrom Fırat University Faculty o Education Department o Educational Sciences have been made use o. The research was carried out on a total o 62 students which 18 (29) emale and 44 (71) male rom Fırat University Organized Industry Vocational College. As a result, it was ound that individuals who requently use social networking sites have more cyberbullying and cyber victims than those who use less. Keywords: Bullying, Cyberbullying, Social networks, Qualitative research

2 1. GİRİŞ İnternetin hayatımıza hızlı bir şekilde girmesiyle birlikte klişeleşmiş yapıları da değiştirmeye başlamıştır. Buna en iyi verilecek örneklerden biri sosyal ilişkilerimizdir. İnternetin global yapısı sayesinde tanıdığımız veya tanımadığımız birçok kişiyle rahatlıkla iletişim haline geçebilmekteyiz. Özellikle son yıllarda internette kullanılan en popüler ve en keyili yapıların başında sosyal ağ sitelerinin geldiği söylenebilir. Sosyal ağlar, sistemde bulunan kullanıcıların kendi proilini paylaşmasıyla birlikte arklı kitlelerle bağlantı kurmasına olanak tanıyan, platorma kayıtlı diğer kullanıcıları eklemesine ve sistemde bulunan kişilerin birbirleriyle resim, müzik vb. paylaşımlar yapabilmesi, takip edebilmesi gibi hizmeti sunan web tabanlı servis olarak tanımlanmaktadır (Vural ve Bat, 2010; Boyd ve Ellison, 2007). Türkiye İstatistik Kurumunun (TÜİK) 2015 raporuna göre, yılının ilk çeyreğinde bireylerin internet kullanım amaçlarına incelendiğinde kullanıcılarının 80,9 u sosyal medya üzerinde proil oluşturma, mesaj gönderme veya otoğra vb. içerik paylaşırken, bunu 70,2 ile gazete, haber veya dergi sitelerinde okuma yapma, 66,3 ile sağlıkla ilgili bilgi edinme, 62,1 ile kendi oluşturduğu bir takım (otoğra, metin vb.) içerikleri herhangi bir web sitesine paylaşmak üzere yükleme, 59,4 ile mal ve hizmetler hakkında bilgi arama yaptığı görülmektedir. Raporda bireylerin büyük bir kısmının interneti sosyal medya üzerinden proil oluşturmak amacıyla kullandığı belirtilmektedir. Fakat internet kişilerin arkadaşları ile iletişim kurmalarını, çeşitli video, otoğra ve durum bilgisi paylaşımlarına olanak sağlayan sosyal ağlar her zaman istendik amaçlar doğrultusunda kullanılmayabilir. İnsanlığın doğasında var olan sevinmek, üzülmek, öke duymak ve zorbalık gibi davranışların sosyal ağlara da sıçradığı görülmektedir (Gültekin, 2008). Grup veya bireylerin kendini savunamayan veya kendinden daha güçsüz kişi veya kişilere karşı kasıtlı ve tekrarlı olarak agresi davranışlarda bulunması olarak tanımlanan (Olweus, 1993) zorbalık davranışı, sanal dünyayla birleşmesiyle arklı kavramlar oluşturmuştur. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin başkalarına zarar vermek amacıyla kullanılması siber zorbalık olarak tanımlanmaktadır (Belsey, 2004). Literatürdeki arklı tanımları bir araya getirerek siber zorbalığı, bilgi ve iletişim teknolojilerinin sunduğu araçlarla (e-posta, anlık ileti, sosyal ağlar, web siteleri vb.) kişi veya kişilere kasıtlı ve tekrarlı olarak hakaret etmek, alay etmek, rızası olmadan kişisel bilgilerini paylaşmak gibi zarar verici davranışlarda bulunulması olarak tanımlayabiliriz (Hinduja & Patchin 2009; Tokunga 2010; Rivers ve Noret 2010; Willard 2007; Juvonen & Gross 2008). Campbell (2005) e göre siber zorbalık (cyberbullying) kavramını ilk kullanan kişinin Kanadalı araştırmacı Bill Belsey olduğu iade edilmektedir. Siber zorbalık olarak literatüre giren bu kavram bazı araştırmacılar (Belsey, 2004) taraından saldırganlığın ya da geleneksel zorbalığın arklı bir biçimi olduğu, bazı araştırmacılar (Juvonen ve Gross, 2008) taraından ise yapı ve boyutu açısından zorbalıktan tamamen arklı bir yapıya sahip olduğu iade edilmiştir. Slonje ve Smith (2008) e göre siber zorbalık, bireylerin iletişim ve teknoloji araçlarıyla geleneksel zorbalık davranışlarını sürdürmesidir. Strom ve Strom, (2004) e göre zorbanın mağdura zaman ve mekân kısıtlaması olmadan ulaşması, mağdurun her an zorbalıkla karşı karşıya bırakması, kısa sürede birçok kişiye ulaşma nedeniyle kontrol altına alınamaması ve mücadele edilebilmesindeki zorluklar nedeniyle geleneksel zorbalıktan arklı yapıdadır. Hinduja ve Patchin (2005) taraından internet kullanıcılarının siber zorbalık yaşantılarını belirlemek amacıyla 1500 kişi üzerinde yaptığı araştırmada, bireylerin 34 ünün siber zorbalığa maruz kaldığı, 16 sının ise tehdit aldığı ve güvenliklerinden endişe duydukları ve bu tür durumların en çok sohbet (chat) odalarında yaşandığı tespit edilmiştir. Ayrıca siber zorbalığa maruz kalan kullanıcıların 40 ının yaşadıkları durumları hiç kimseyle paylaşmadıkları görülürken, yalnızca 14.3 ünün yaşadıkları durumları aileleri ve öğretmenleriyle paylaştıkları görülmüştür. Bayram ve Saylı (2013) taraından 612 üniversite öğrencisiyle yürütülen çalışmada, bireylerde siber zorbalık davranışlarının ne ölçüde var olduğu belirlenmek istenmiştir. Araştırmanın sonuçlarına göre, öğrencilerin 30,6 sı en az bir kez tehdit veya küçük düşürülmek amacıyla siber zorbalığa maruz kaldıkları ve en azla maruz kalınan siber zorbalığın e-posta yoluyla yaşanıldığı, bunu sırasıyla sohbet odaları/mesaj panoları, yorumlar/sosyal paylaşım sitelerindeki aaliyetlerin izlediği gözlemlenmektedir. Ayrıca, erkek öğrencilerin kadın öğrencilere göre daha azla siber zorbalık yaptıkları, kadın öğrencilerin ise erkek öğrencilerden daha azla siber zorbalığa maruz kaldıkları görülmüştür. Yapılan çalışmalar incelendiğinde (Hinduja ve Patchin, 2012; Li, 2007; Topçu, 2008) siber zorbalığın dünya çapında bir sorun olduğu ve giderek yaygınlaştığı görülmektedir. Gerçek dünyanın dışında gerçekleşen ve giderek yaygınlaşan bu saldırgan davranışların altında şüphesiz birçok neden yatmaktadır. TÜİK (2016) raporunda bireylerin internet kullanım amaçlarının başında sosyal ağ sitelerini kullanmak geldiği görülmektedir. Yoğun olarak kullanılan sosyal ağ sitelerinde siber zorbalık davranışları ne sıklıkla görüldüğü araştırmamızın problemini oluşturmaktadır.

3 1.1. Araştırmanın Amacı Bu çalışmanın amacı bilgisayar programcılığı bölümü öğrencilerinin sosyal ağları kullanım sıklığına göre siber zorba/mağdur olma durumlarını incelemektir. Bu amaçla aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır; Bu amaçla aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır; Öğrencilerin kullanılan sosyal ağ platormu, cinsiyet, günlük ortalama internet kullanım süreleri açısından siber zorba/mağdur olma durumu nedir? 2. YÖNTEM Bu çalışma, nitel araştırma yaklaşımında olgubilim (enomenoloji) araştırması olarak desenlenmiştir. Araştırmada, görüşme yöntemi kullanılmıştır. Olgubilim (enomenoloji) deseni arkında olduğumuz ancak derinlemesine ve ayrıntılı bir anlayışa sahip olmadığımız olgulara odaklanmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2006) Katılımcılar Fırat Üniversitesi Organize Sanayi Meslek Yüksekokulunda öğrenim gören bireyler oluşturmaktadır. Araştırma, Bilgisayar Programcılığı bölümünde öğrenim gören 18 i (29) kadın, 44 ü (71) erkek olmak üzere toplamda 62 öğrenci üzerinden yürütülmüştür Veri Toplama Aracı Bu araştırmada kullanılan veri toplama aracı iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm öğrencinin cinsiyetini, günlük ortalama internet kullanım süresini, sosyal ağları kullanma sıklığını ve bireyin en çok kullandığı sosyal ağı belirlemeye yöneliktir. İkinci bölümde ise öğrencilerden siber zorbalığa maruz kalıp kalmadıkları, siber zorba olup olmadıkları ve verilen maddelerden hangilerinin siber zorbalık olduğunu belirtmeleri istenmiş ve bu amaçla 7 soruya yer verilmiştir. Araştırma kapsamında kullanılan sorular alanyazın taramasının ardından uzman kanısına göre şekillendirilmiş, bu kapsamda Fırat Üniversitesi Bilgisayar Programcılığı ve Eğitim Bilimleri Bölümünden üç öğretim üyesinin görüşleri esas alınmıştır. 3. BULGULAR Bu bölümde araştırma probleminin çözümü için, toplanan verilerin analizi sonucunda elde edilen bulgular yer almaktadır. Elde edilen bulgulara dayalı olarak açıklamalar yazılmıştır. Tablo 1. Sosyal Ağları Kullanım Sıklığına Göre Siber Zorbalık Mağduru Olma Durumu Sosyal ağları kullanım sıklığı Siber zorbalık mağduru olma durumu Hiçbir zaman Arada sırada Nadiren 6 66,7 3 33,3 Arada sırada 15 62,5 9 37,5 Sıklıkla 5 17, ,8 Tablo 1 de görüldüğü sosyal ağları nadiren kullanan öğrencilerin 6 sının (66,7) hiçbir zaman siber zorbalığa maruz kalmadığı, 3 ünün (33,3) arada sırada maruz kaldığı görülmektedir. Sosyal ağları arada sırada kullanan öğrencilerin 15 inin (62,5) hiçbir zaman siber zorbalığa maruz kalmadığı, 9 unun (37,5) arada sırada maruz kaldığı görülmektedir. Ayrıca, sosyal ağları sıklıkla kullanan öğrencilerin 5 inin (17,2) hiçbir zaman siber zorbalığa maruz kalmadığı, 24 ünün (33,3) arada sırada maruz kaldığı görülmektedir.

4 Tablo 2. Sosyal Ağları Kullanım Sıklığına Göre Siber Zorba Olma Durumu Sosyal ağları kullanım sıklığı Hiçbir zaman Siber zorba olma durumu Arada sırada Nadiren 9 100,0 - - Arada sırada 23 95,8 1 4,2 Sıklıkla 21 72,4 8 27,6 Tablo 2 de görüldüğü sosyal ağları nadiren kullanan öğrencilerin 9 unun (100,0) hiçbir zaman siber zorbalık yapmadığı görülmektedir. Sosyal ağları arada sırada kullanan öğrencilerin 23 ünün (95,8) hiçbir zaman siber zorbalık yapmadığı, 1 inin (4,2) arada sırada siber zorbalık yaptığı görülmektedir. Ayrıca, sosyal ağları sıklıkla kullanan öğrencilerin 21 inin (72,4) hiçbir zaman siber zorbalık yapmadığı, 8 inin (27,6) arada sırada siber zorbalık yaptığı görülmektedir. Tablo 3. Öğrencilerin En Çok Kullandıkları Sosyal Ağlara Göre Siber Zorba/Mağdur Olma Durumları Görüşler Kullanıcı Sayısı Siber zorba olma Siber Mağdur olma Facebook 58 93, İnstagram 42 67, Linkedin 9 14,5 - - Twitter 11 17,7-2 Snapchat 10 16,1 1 3 Tablo 3 de görüldüğü üzere öğrencilerin en çok kullandıkları sosyal ağlar incelendiğinde, 58 i (93,5) Facebook, 42 si (67,7) İnstagram, 9 u (14,5) Linkedin, 11 i (17,7) Twitter ve 10 u (16,1) Snapchat olduğu görülmektedir. Öğrencilerin 9 u Facebook ta, 3 ü İnstagram da, 1 i Snapchat te siber zorbalık yaptığı görülürken, 34 ü Facebook ta, 19 u İnstagramda, 2 si Twitter da, 1 i Snapchat te siber zorbalığa maruz kaldıkları tespit edilmiştir. Tablo 4. Cinsiyet Değişkenine Göre Siber Zorba/Mağdur Olma Durumu Cinsiyet Siber zorba olma durumu Siber zorba mağduru olma durumu Hiçbir zaman Arada sırada Hiçbir zaman Arada sırada Kadın 15 83,3 3 16,7 8 44, ,6 Erkek 38 86,4 6 13, , ,1 Tablo 4 de görüldüğü üzere kadınların 15 i (83,3) hiçbir zaman siber zorbalık yapmadığı, 3 ünün (16,7) arada sırada yaptığı; erkeklerin ise 38 inin (86,4) hiçbir zaman siber zorbalık yapmadığı, 6 sının (13,6) arada sırada yaptığı görülmektedir. Kadınların 8 inin (40,9) hiçbir zaman siber zorbalığa maruz kalmadığı, 10 unun (55,6) arada sırada maruz kaldığı; erkeklerin ise 18 inin (40,9) hiçbir zaman siber zorbalığa maruz kalmadığı, 26 sının (59,1) arada sırada maruz kaldığı görülmektedir.

5 Tablo 5. Günlük Ortalama İnternet Kullanım Süresine Göre Siber Zorba/Mağdur Olma Durumu Siber zorba olma durumu Siber zorba mağduru olma durumu Hiçbir zaman Arada sırada Hiçbir zaman Arada sırada G.O. İnternet Kullanım Süresi 5 saatten az ,2 8 34, saat 20 71,4 8 28,6 8 28, , saat 10 90,1 1 9,1 3 27,3 8 72,7 Tablo 5 de görüldüğü üzere G.O. internet kullanım süresi 5 saatten az olan bireylerin 23 ü (100) hiçbir zaman siber zorbalık yapmadığı görülmektedir. G.O. internet kullanım süresi 5-10 saat olan bireylerin 20 si (71,4) hiçbir zaman siber zorbalık yapmadığı, 8 inin (28,6) arada sırada yaptığı tespit edilmiştir. G.O. internet kullanım süresi saat olan bireylerin 10 u (90,1) hiçbir zaman siber zorbalık yapmadığı, 1 inin (9,1) arada sırada yaptığı görülmektedir. G.O. internet kullanım süresi 5 saatten az olan bireylerin 15 ii (65,2) hiçbir zaman siber zorbalığa maruz kalmadığı, 8 inin (34,8) arada sırada maruz kaldığı tespit edilmiştir. G.O. internet kullanım süresi 5-10 saat olan bireylerin 8 i (28,6) hiçbir zaman siber zorbalığa maruz kalmadığı, 20 sinin (71,4) arada sırada maruz kaldığı tespit edilmiştir. G.O. internet kullanım süresi saat olan bireylerin 3 ünün (27,3) hiçbir zaman siber zorbalığa maruz kalmadığı, 8 inin (9,1) arada sırada maruz kaldığı görülmektedir. Tablo 6. Öğrencilerin Siber Zorbalık Olarak Gördüğü Örneklerine Verdiği Cevapların Dağılımına Göre Frekans ve Yüzde Değerleri Siber zorbalık Örnekleri Sanal ortamda kişilerin özel resim veya videolarını yayınlamak veya 56 90,3 yayınlamakla tehdit etmek Kişi veya kişilere art arda çok sayıda e-posta göndermek 17 27,4 Sosyal ağlarda tanımadığımız kişilerle isteği dışında konuşmaya zorlamak 26 41,9 Kişi veya kişileri çevrimiçi oyunlardan atmak 17 27,4 Sanal ortamda kimliği gizleyerek veya arklı bir kimliğe bürünerek 25 40,3 tanıdığımız veya tanımadığımız kişilerin özel bilgilerini öğrenmeye çalışmak Firmaların kişilere isteği dışı çok sayıda SMS veya e-posta atması 20 32,3 Sosyal ağlarda tanımadığın kişiye arkadaşlık isteği göndermek 6 9,7 Youtube den video izlenmek istendiğinde zorunlu reklam çıkması 12 19,4 Tablo 6 da görüldüğü üzere öğrencilerin belirtilen örnek durumlardan siber zorbalık olarak gördüklerine verdikleri cevapların dağılımı incelendiğinde, 56 sının (90,3) sanal ortamda kişilerin özel resim veya videolarını yayınlamak veya yayınlamakla tehdit etmek, 17 sinin (27,4) kişi veya kişilere art arda çok sayıda e-posta göndermek, 26 sının (41,9) sosyal ağlarda tanımadığımız kişilerle isteği dışında konuşmaya zorlamak, 17 sinin (27,4) kişi veya kişileri çevrimiçi oyunlardan atmak, 25 inin (40,3) sanal ortamda kimliği gizleyerek veya arklı bir kimliğe bürünerek tanıdığımız veya tanımadığımız kişilerin özel bilgilerini öğrenmeye çalışmak, 20 sinin (32,3) irmaların kişilere isteği dışı çok sayıda SMS veya e-posta atması, 6 sının (9,7) sosyal ağlarda tanımadığın kişiye arkadaşlık isteği göndermek ve 12 sinin (19,4) Youtube den video izlenmek istendiğinde zorunlu reklam çıkması olarak tanımladığı görülmektedir.

6 4. SONUÇ Bu bölümde araştırmanın bulgularına dayalı olarak ulaşılan sonuçlara ve bu sonuçlar doğrultusunda tartışma ve önerilere yer verilmiştir Yargı Araştırma kapsamında elde edilen bulgulara yönelik yargılar şöyledir; Sosyal ağları sıklıkla kullanan bireylerin arada sırada ve nadiren kullananlara göre daha azla siber zorba/mağdur oldukları belirlenmiştir. Sosyal medya ortamı sırasıyla Facebook, İnstagram, Snapchat ve Twitter olduğu görülmektedir. En çok katılımcıların siber zorbalık yaptıkları sosyal medya ortamı sırasıyla Facebook, İnstagram ve Snapchat olarak belirlenmiştir. Kadınların daha çok siber zorba oldukları, erkeklerin ise daha azla siber mağdur oldukları gözlemlenmektedir. Günlük ortalama internet kullanım süresi 5 saatten az olan bireylerin siber zorbalık davranışları yapmadığı, akat bu grubun 34,8 inin siber mağdur olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca G.O. internet kullanım süresi 5-10 saat olan bireylerin 28,6 sının siber zorba olduğu, 71,4 ünün siber mağdur olduğu görülmektedir. Siber Zorbalığa Maruz Kalma Durumu ile Günlük Ortalama İnternet Kullanım Süresi Değişkeni arasında günlük ortalama interneti 5-10 saat kullanan bireylerin 5 saatten az kullananlara göre daha çok siber zorbalığa maruz kaldıkları görülmektedir. Siber Zorba Olma Durumunun Günlük Ortalama İnternet Kullanım Süresi Değişkeni arasında, günlük ortalama interneti kullanım süresi saat ve 5-10 saat olan bireylerin 5saatten daha az kullananlara göre daha azla siber zorba oldukları görülmektedir. Öğrencilerin siber zorbalık olarak nitelendirdikleri durumlar en yüksek rekans sayısı dikkate alındığında sırasıyla; Sanal ortamda kişilerin özel resim veya videolarını yayınlamak veya yayınlamakla tehdit etmek, Sosyal ağlarda tanımadığımız kişilerle isteği dışında konuşmaya zorlamak, Sanal ortamda kimliği gizleyerek veya arklı bir kimliğe bürünerek tanıdığımız veya tanımadığımız kişilerin özel bilgilerini öğrenmeye çalışmak, Firmaların kişilere isteği dışı çok sayıda SMS veya e-posta atması Kişi veya kişilere art arda çok sayıda e-posta göndermek, Kişi veya kişileri çevrimiçi oyunlardan atmak, Youtube den video izlenmek istendiğinde zorunlu reklam çıkması, Sosyal ağlarda tanımadığın kişiye arkadaşlık isteği göndermek 4.2. Tartışma ve Öneriler Son yıllarda bilim ve teknolojide yaşanan hızlı gelişmeler hayatımızı birçok yönde etkilemektedir. Teknoloji küçük büyük birey demeden hayatımızda o kadar yer almaya başlamış ki; henüz konuşmayı bilmeyen bir bebeğin bile akıllı teleonları rahatlıkla kullandığı görülmektedir. Hal böyle olunca hayatımızdaki bazı davranışların (alışveriş, sohet vb.) teknolojiyle birlikte arklı şekle bürünmesi kaçınılmaz olmuştur. Bu değişimlerin arasında en önemli olanlardan birinin sosyal ilişkiler olduğunu söylemek yanlış olmaz. Teknolojiyle birlikte kullanılan internet ve sosyal ağ siteleri hayatımızda karşılaşma olasılığımız çok düşük olan bireylerle bile iletişime geçmemize olanak tanımıştır. Bireylerin internet kullanım amaçlarının en başında sosyal ağ sitelerini kullandıkları görülmektedir (TÜİK, 2016). Sosyal ağ sitelerinin birçok olumlu (görüntülü veya sesli sohbet vb.) yanlarının olması kısa sürede büyük kitleler taraından kullanılmasını sağlamıştır. Fakat insanoğlunun doğasında var olan kin, öke, neret, intikam gibi zorbalık davranışlarının da bu platormlarda görülmesi olumsuz yönde kullanacağını da göstermektedir. Bilgi ve iletişim araçlarını zarar vermek amacıyla kullanılması olarak tanımlanan siber zorbalığın sosyal ağ sitelerinde yoğun olarak sergilendiği görülmektedir (Özdemir ve Akar, 2011) yılında yapılan bir çalışmada örneklem grubunun 90 ı sosyal ağlarda siber zorbalık durumlarına tanık olduğu ancak bunları görmemezlikten gelmeyi tercih ettikleri belirtilmektedir (Laird, 2012). Aynı araştırmada, bireylerin 42 si Facebook, Twitter ve MySpace üzerinde siber zorbalık durumlarıyla karşılaştığı belirtilmektedir. Araştırmanın bulgularında sosyal ağ kullanım sıklığı arttıkça bireylerin daha azla siber zorbalığa maruz kaldıkları görülmektedir. İnternet ortamında bireyin kimliğini gizleyebilmesi her zaman avantaj

7 olarak görülmeyebilir. Sosyal ağlarda kimliğini işa etmek istemeyen bireylerin sahte hesaplar açması bu duruma örnek olabilir. Kimliğini gizleyen bireyin bu ortamda kin, neret, intikam ve öke gibi istenmeyen davranışları rahatlıkla sergileyebilir. Ayas ve Horzum (2012) taraından yapılan çalışmada siber zorbalığa maruz kalan bireylerin neredeyse yarısının kendilerine kimin siber zorbalık yaptığını bilmediği görülmektedir. Ayrıca sosyal ağların bireyler hakkında çok sayıda kişisel bilgileri barındırması ve bazı sosyal ağ sitelerinin basit veya çözülebilir şireleme yöntemlerini kullanması, bu platormların saldırganlar için çok çekici bir hede halini aldığı söylenebilir (Erdoğan ve Bahtiyar, 2014). Bu durum sosyal ağlarda siber zorbalık davranışlarının artmasına zemin hazırlamaktadır. Araştırmanın bulgularında siber zorbalık davranışlarının kadınlarda daha çok görüldüğü gözlemlenmektedir. Bu durum, Keith ve Martin (2005) taraından siber zorbalığın daha çok ilişkisel zorbalık türü davranışları (itira, sosyal dışlama ve dedikodu) barındırması kadınlar taraından daha çok gösterileceği varsayılmıştır. Buna karşın bazı araştırmacılar (Erdur-Baker ve Kavşut, 2007; Dilmaç, 2009) taraından erkeklerin daha çok siber zorbalık davranışlarını sergilediğini belirtmiştir. Bazıları (Topçu, Baker, Çapa ve Aydın, 2008; Hinduja ve Patchin, 2009) ise cinsiyet açısından anlamlı arklılık bulamamıştır. Araştırmanın bir diğer bulgusu olan siber zorbalığa maruz kalma durumunun ise erkek bireylerin aleyhine olduğu görülmektedir. Bazı çalışmalar (Mesch, 2009; Kowalski ve Limber, 2007) kızların daha çok siber zorbalığa maruz kaldığını, bazıları (Topçu vd., 2008) ise erkekler ve kızlar arasında herhangi bir arklılık bulunmadığını iade ettiği görülmektedir. Bu duruma bir yorum getirecek olursak, geleneksel zorbalık davranışları erkeklerde daha azla görülmekte olduğu birçok araştırmada (Delabro ve diğ., 2006; Elliott, 1992; Eslae ve Smith, 1994; Jarrett, 2001; Ayas ve Deniz, 2008; Eşici, 2007; Hilmioğlu, 2009) belirtilmektedir. Geleneksel zorbalıkta zorba ile mağdur arasındaki önemli arklardan birinin zorbanın iziksel özellik bakımından kurbandan daha üstün olmasıydı. Ancak siber zorbalıkta bu durum arklı olup, bilgisayar kullanım yönündeki yeterliliktir. Doğal olarak iziksel yönden erkeklerden güçsüz olan kadınların geleneksel zorbalık davranışlarından ziyade, siber zorbalık davranışlarını daha azla gösterdikleri düşünülebilir. İnternet ortamında daha azla zaman geçiren bireylerin daha azla siber zorba/mağdur oldukları görülmektedir. Benzer bulgular Ybarra ve Mitchell (2004) ve Erdur-Baker ve Kavşut (2007) taraından yapılan çalışmalarda da rastlanılmıştır. İnternet ortamında geçirilen sürenin artmasıyla birlikte bireylerin siber zorbalık mağduru ya da siber zorba olma durumunun da artması, bu platormlarda artan zorbalık davranışlarının mağdurları etkilediği ve onlarında benzer davranışlara yönelme eğilimine girdikleri düşünülebilir. Araştırmada bireylerin en çok Facebook isimli sosyal paylaşım sitesinde siber zorbalık mağduru ya da siber zorba oldukları saptanmıştır. Özdemir ve Akar (2011) bu durumun nedenleri arasında Facebook ve diğer sosyal ağlarda bireylerin tanıştıkları kişilerle anlık mesaj gönderebilmesi, sesli ve görüntülü sohbet edebilmesi gibi özelliklerinin bulunmasından kaynaklandığı belirtilmektedir. Bireylerin siber zorbalık olarak gördükleri durumlar incelendiğinde bu olumsuz davranışın birçok arklı şeklini tanıyabildikleri görülmektedir. Fakat bireylerin bu bilgilere sahip olmalarına karşın, siber zorbalık davranışlarına maruz kalma durumlarının yüksek olduğunun görülmesi ilginç bir bulgudur. Bu durum bireylerin internet ortamına girdiklerinde sahip oldukları bilgileri kullanmada yetersiz olduklarını göstermektedir. Bu nedenle öğrencilere siber zorbalık kavramına yönelik algılarını ve arkındalıklarını artıracak etkinlikler yapılması önerilmektedir. Siber zorbalık durumlarının sosyal ağlarda yaygınlaşmasını önlemek amacıyla, bireylerin bu ortamda kişisel bilgilerinin güvenliğini sağlayabilmesine yönelik seminerler verilebilir. Özel bilgilerin (gerçek doğum tarihi, dayı ve teyze gibi anne kızlık soyadının ortaya çıkabileceği bilgiler vs), sosyal ağlar üzerinden başkalarıyla paylaşılmasının siber zorbalık davranışlarına zemin hazırlayabileceğinden bahsedilmelidir. Ayrıca kişisel olmayan bir bilgisayarda sosyal ağ hesabına giriş yapmamaya özen gösterilmelidir.

8 KAYNAKÇA Aksüt M., S. Ateş, S. Balaban (2011) Lise öğrencilerinin sosyal paylaşım sitelerine ilişkin tutumları XVI. Türkiye'de İnternet Koneransı, 30 Kasım-2 Aralık 2011, Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü, Bornova, İzmir. Ayas, T. ve Deniz, M. (2008) The Prevalence and Nature o Bullying in Primary Schools (Turkish Sample). International Conerence on Education May, 2008 Athens, Greece. Ayas, T. ve Horzum, M.B. (2012). İlköğretim öğrencilerinin sanal zorba ve mağdur olma durumu. İlköğretim Online, 11 (2), Bayram, N. & Saylı, M. (2013). Üniversite Öğrencileri Arasında Siber Zorbalık Davranışı, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 71 (1), Belsey, B. (2004). What is cyberbullying? Erişim Tarihi:10 Haziran 2016, Boyd, D.M. ve Ellison N.B. (2007). Socialnetwork sites: Deinition, history, andscholarship. Journal o Computer Mediated Communication, 13 ( 1), Campbell, M. (2005). The impact o the mobile phone on young people s social lie, Delabbro, P., Wineield, T., Trainor, S., Dollard, M., Anderson, S., Metzer, J. & Hammarstrom, A. (2006). Peer and teacher bullying/victimization o South Australian secondary school students: Prevalence and psychosocial proiles. British Journal o Educational Psychology, 76(1), Dilmaç, B. (2009). "Psychological Needs as A Predictor o Cyber bullying: A Preliminary Report on College Students". Educational Sciences: Theory & Practice; 9 (3): Elliott, M. (1992). Bullying: A practical Guide to Coping or Schools. Education in England.36(1),182. Erdoğan, G. ve Bahtiyar, Ş. (2014). Sosyal Ağlarda Güvenlik, Akademik Bilişim Koneransı, pp. 1-6, Mersin. Erdur-Baker, Ö. & Kavşut, F. (2007). A new ace o peer bullying: Cyberbullying. Journal o Euroasian Educational Research, 27, Topçu, Ç., Baker, Ö.E., Çapa., ve Aydın, Y. (2008). Examination o cyber bullying experiences among Turkish students rom dierent school types. CyberPsychology & Behavior, 11, Eslea, M. ve Smith, P. K. (1994). Anti-Bullying Work in Primary Schools. Poster presented the annual conerence o the developmental section o the British psychological society. University o Portsmouth. Eşici, H. (2007). İlköğretim Yedinci Sını Öğrencilerinin Temel İhtiyaçlarının Karşılanma Düzeyi İle Zorbaca Davranışları Arasındaki İlişki. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Gültekin, F. 2008, Saldırganlık ve ökeyi azaltma programının ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin saldırganlık ve öke düzeyleri üzerindeki etkisi, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi. Hilmioğlu, S. (2009). İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin Zorbaca Davranışlarını Yordamada Sosyal Beceri ve Yaşam Doyumunun Rolü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana. Hinduja, S. ve Patchin, J. W. (2009). Bullying beyond the Schoolyard: Preventing and Responding to Cyberbullying. Thousand Oaks, CA: Sage Publications. Hinduja, S. ve Patchin, J. W., (2012). School Climate 2.0: Preventing Cyberbullying and Sexting One Classroom at a Time. Thousand Oaks, CA. Hinduja, S. ve Patchin, J., W. (2005). Research summary: cyberbullying victimization. Preliminary indings rom an online survey o internetusing adolescents. adresinden tarihinde edinilmiştir. Hinduja, S. & Patchin, J. W. (2009). Cyberbullying act sheet: What you need to know about online aggression. Cyberbullying Research Center. [Available online at: Retrieved on February 15, Jarrett, O. S. (2001). Play during recess and the eect o recess on classroom behavior. Play, Policy practice Connections, 6 (1), Juvonen, J. ve Gross, E. F. 2008, Extending school grounds? Bullying experiences in cyberspace, Journal o School Health, 78, Keith, S. ve Martin, M.E. (2005). Cyber-Bullying: Creating a Culture o Respect in a Cyber World. Reclaiming Children and Youth, 13,

9 Kowalski, R., M. ve Susan, P., L. (2007), Electronic Bullying Among Middle School Students, Journal O Adolescent Health, Vol.41, s Laird, S. (2012). Cyberbullying: Scourge o the Internet. 25 Ağustos 2016 tarihinde, adresinden alınmıştır. Li, Q. (2007). "Bullying in The New Playground: A Research into Cyberbullying and Cybervictimization". Australasian Journal o Educational Technology, 23 (4): Mesch, G.S. (2009). Parental mediation, online activities, and cyberbullying. Cyberpsychology & Behaviour, 12 (4), Olweus, D. (1993). Bullying at school: What we know and what we can do. Oxord: Blackwell. Özdemir, M. & Akar, F. (2011). Lise öğrencilerinin siber-zorbalığa ilişkin görüşlerinin bazı değişkenler bakımından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 4(4), Rivers, I. & Noret, N. (2010). I h 8 u : Findings rom a ive-year study o text and bullying. British Educational Research Journal, 36(4), Slonje, R. ve Smith, P. K. (2008). Cyber-bullying: Another main type o bullying? Scandinavian Journal o Psychology, 49, Smith, P.K., Madsen, K., &Moody, J. (1999). What causes the age decline in reports o being bullied in school? Towards a developmental analysis o risks o being bullied.educational Research, 41, Strom, P. & Strom, R. (2004). Entitlement: The Coming Dabate On Higher Education. The Educational Forum, 68, Tokunaga, R. S. (2010). Following you home rom school: A critical review and synthesis o research on cyberbullying victimization. Computers in Human Behavior, 26(3), Topçu, Ç., Baker, Ö.E., Çapa., ve Aydın, Y. (2008). Examination o cyber bullying experiences among Turkish students rom dierent school types. CyberPsychology & Behavior, 11, TÜİK, (2015). Hane halkı bilişim teknolojileri kullanım araştırması. 27 Ağustos 2016 tarihinde, adresinden alınmıştır. TÜİK, (2016). Hane halkı bilişim teknolojileri kullanım araştırması. 27 Ağustos 2016 tarihinde, adresinden alınmıştır. Vural, Z.B.A. ve Bat, M. (2010). Yeni bir iletişim ortamı olarak sosyal medya: Ege üniversitesi iletişim akültesine yönelik bir araştırma. Journal o Yaşar University, 20 (5), Wang, J., Iannotti, R. J., & Nansel, T. R. (2009). School bullying among adolescents in the United States: Physical, verbal, relational, and cyber. Journal o Adolescent Health, 45(4), Willard, N. (2007). Educator s Guide to Cyberbullying and Cyberthreats. Center or Sae and Responsible Use o the Internet. 1 Eylül 2016 tarihinde, [Available online at: adresinden alınmıştır. Williams, K., R. ve Guerra, N., G. (2007), Prevalence and Predictors o Internet Bullying, Journal O Adolescent Health, Vol.41, s Ybarra, M. L. ve Mitchell, K., J. (2004). Online aggressor/targets, aggressors, and targets: a comparison o associated youth characteristics. Journal o Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines, 45, Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.