BOZOK SANCAĞINA BAĞLI KIZILKOCA KAZASI KARYELERİNİN SOSYOEKONOMİK YAPISI

Transkript

1 BOZOK SANCAĞINA BAĞLI KIZILKOCA KAZASI KARYELERİNİN SOSYOEKONOMİK YAPISI Zafer EROĞLU 1 Özet Osmanlı Devleti nde, Tanzimat Fermanı ile birçok alanda düzenlemeler yaptığı gibi maliyede de birtakım yenilikler gerçekleştirmiştir. Maliyede en önemli sorun vergi idi. Osmanlı bu alanda çalışmalara başlayarak ülkenin bütün alanlarında kadastro çalışmaları yaptı. Hayvan başına konmuş ağnam resmi ile Gayrimüslimlerden alınan cizye dışındaki tüm vergiler kaldırıldı. Pazar ve istihsal vergileri yerine esnaf ve sanatkârlara kardan ödenmek üzere Temettü Vergisi kondu. Bu Temettü Vergisi ile 1844 ve 1845 yıllarında Osmanlı Devleti nde Temettuat Defterleri tutulmaya başlandı. Devletin birçok yerinde tutulan bu defterlerden bir tanesi de Sivas eyaletinin Bozok Sancağına bağlı Kızılkoca Kazası Temettuat Defterleridir. Yozgat ın ve Kızılkoca Kazasının Bozok Bölgesi içerisinde bulunması bu Defterlerden hareketle bölgenin sosyoekonomik yapısı hakkında bilgiler sunmaya yardımcı olmaktadır. En önemli bilgilerden bir tanesi Yozgat ın bu dönemde Kızılkoca Kazasının merkez kasabası olmasıdır. Kızılkoca Kazasının Karyeleri (Köyleri) Temettuat Defterleri ışığında bu kazaya bağlı altmışaltı köy kaydedilmiştir. Bahsedilen bilgilerin yanında bu Defterlerden hareketle bölgede yaşayan insanların icra ettiği mesleklerin neler olduğu ve ne gibi el sanatlarının mesleki olarak kullanıldığı, kullanılan arazinin büyüklüğü ve bu arazilerde ne gibi ürünlerin yetiştirildiği, hayvancılığın yapılıp yapılmadığı, yapılıyorsa ne tür hayvan yetiştirildiği, karyelerin kaç haneden oluştuğu ve tahminî nüfus, karyelerin büyüklüğü, toplamda o yıl ne kadar gelir elde edildiği ve bu gelirden ne kadarının vergiye gittiğini, alınan vergi türleri, kullanılan isimler gibi bilgilerle Temettuat Defterlerinin tutulduğu yıllarında Bozok Bölgesi nin kısmi de olsa sosyoekonomik yapısı or(ta)ya çıkarılmaktadır. Anahtar kelimeler: Kızılkoca Kazası, Temettuat Defterleri, Vergi ve Sosyoekonomik Yapı Abstract Socıo-Economıc Structure Of Vıllages Of Kızılkoca Town Whıch Is Under The Influence Of Bozok Sanjak Dıstrıct Ottoman Empire made regulations in many areas as well as they brought some innovations in the field of treasury via The Rescript of Gülhane. The most important problem in treasury was the taxes. The Ottomans started to do cadastral work in every field in the country. They removed all the taxes except for the cattle tax, which was collected for each cattle or sheep in the country and the poll tax which was collected from non-muslim minorities. Besides, for the craft and related trade workers they introduced dividend tax instead of market and procure taxes. With this dividend tax they started to keep Dividend Books between 1844 and One of those books which were kept in most of the areas of the empire was the one belonging to Kızılkoca Town from Bozok Sanjak District in Sivas Province. The fact that Yozgat and Kızılkoca Town are in the Bozok District helps getting information from these books about socio-economic structure of the area. One of the most significant information is that Yozgat was the central town Kızılkoca Town at that time. In the light of these 1 Özalp Kaymakamlığı, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Başkanlığı, Sosyal Yardım ve İnceleme Görevlisi 266

2 books there are sixty six records of these Kızılkoca Town Karyes (Villages). In addition, by means of the information in these books about which jobs the villagers did and what kind of handicrafts they chose, the size of the territories and which crops they grew in those territories, whether they ranched or not, if yes what kind of animals they kept, how many houses there were in those villages and estimated population, the size of the villages, total annual income and how much of that income were allocated for the taxes, the kinds of taxes collected and the names used shed light on the socio-economic structure of Bozok District in 1844 and 1845 when those Dividend Books were kept. Keywords: Kızılkoca Town, Temettuat Defters, Taxe, Socio- Economic Structure 1. Osmanlı Devleti nde Vergi Osmanlı Devleti, halktan vergiyi üç ana başlık altında alıyordu 2. Bunlar; Tekâlif-i Şer iyye, Tekâlif-i Örf iyye ve Tekâlif-i Divaniye dir. Tekâlif-i Şer iyye, Osmanlı Devleti şeriat ile yönetildiğinden şeriata uygun, şeriatın esaslarına göre alınırdı. Tekâlif-i Örf iyye, halktan alınan vergi olup devlete hizmet etmiş kişilere verilirdi. Tekâlif-i Divaniye ise ani çıkabilecek bir harp karşılığında olağanüstü harcamaları karşılamak için Padişah ın fermanı karşılığında Müslümanlardan alınan vergi türüdür 3. Osmanlıdaki çiftçi Reaya dan alınan Öşür, Resm-i Çift, Resm-i Ağnam gibi vergilerle şehirlerde ticari faaliyetlerden elde edilen baçlar Tekâlif-i Şer iyye vergi türü grubuna;cürüm ve Cinayet, Arûs, Bennak, Mücerret ve benzeri daha birçok vergiler de Tekâlif-i Örf iyye grubuna;avarız ve Nüzül, İmdad-ı Hazeriye, İmdad-ı Seferiye gibi vergiler de Tekâlif-i Divaniye vergi türü grubuna girmektedir. 4 Osmanlı Devleti nde, İlk Dönemleri nden Sultan II. Mehmet (Fatih) Dönemi ne kadar vergiye yönelik nasıl bir uygulamanın içerisinde olduğu kaynak eksikliğinden dolayı tam olarak bilinmemektedir. Ancak eldeki verilerden yola çıkarak Osman ve Orhan Beyler Dönemi nde Şeri uygulamaların uygulandığı görülmektedir. I. Murat Dönemi nde ise Ahi Musa ya verdiği Vakıf beratında, onu Tekâlif-i Şer iyye Vergisi nden muaf tutması bu dönemde nasıl bir vergi türünün uygulandığını ortaya koymaktadır. 5 II. Murat ve II. Mehmet (Fatih) Dönemleri nde, Osmanlı Reayası ndan alınan vergiler yukarıda bahsedilen vergilerdi. 6 Osmanlı Devleti nde vergi grubunda yer alan Tahrir ve Tımar Sistemi vardır. Tahrir; Osmanlı, yeni fethettiği memleketler ile kendi arazisini, toprağın mülkiyet ve tasarruf biçimini, vergi miktarını tayin ve tespit etmek gayesiyle Tahrir Defterleri tutmuştur. 7 İdari, mali ve askerî zorunluluklar bu sistemin kurulmasının, uzun müddet başarı ile uygulanmasının bir sonucudur. Böylece Tahrirler(in), Osmanlı Devleti nin teşkilatlanmasında ve bu teşkilatın bir nizam içerisinde işlemesinde büyük rolü olmuştur. 8 Tahrirler, Osmanlı Devleti nden önceki Türk-İslam devletlerinde de uygulanıyordu. Osmanlıda ise I. Murat Devri nde başlandığı bilinmekteyse de ilk örnekler II. Murat Devri ne ait birkaç defterdir. II. Mehmet (Fatih) Dönemi ne ait kadar defter mevcuttur. Tahrir Defterleri nin asıl keşif oldukları dönem, 2 Mustafa Akdağ, Türkiye nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, I, adlı eserinde Sultanlara verilen hediyeleri de vergi türünden sayarak vergilemeyi dört ana başlık altında toplar. 3 Mustafa Akdağ, Türkiye nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, II, Ankara 1985, ( ), s Musa Çadırcı, Tanzimat Dönemi nde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara 1997, s Mesut Küçükkalay-Ali Çelikkaya, Osmanlı Vergi Sistemi ve Bir Vergi Tahsil Yöntemi Olarak İltizam, Türkler Ansiklopedisi, Ankara 2002, s Akdağ, İktisadi ve İçtimai Tarihi, s Erhan Afyoncu, Osmanlı Devleti nde Tahrir Sistemi, Osmanlı Ansiklopedisi, C.6, Ankara 1999, s Neşet Çağatay, Osmanlı İmparatorluğunda Reaya dan Alınan Vergi ve Resimler, Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.V, Ankara 1947, s

3 I. Süleyman (Kanuni) Devri nden itibarendir. 9 Tımar ise; geçimlerini veya hizmetlerine ait masrafları karşılamak üzere bir kısım asker ve memurlara, belirli bölgelerden kendi nam ve hesaplarına toplamaları imkânını sağlayan Dirlik Beratları verilirdi. Bu Sistem e tımar denilirdi. 10 Osmanlıda vergilerin toplanması, bu vergilerin hazineye naklinin ve Devlet e hizmette bulunan asker veya memurlara maaşlarının merkez hazinesinden ödenmesi çok zor olduğundan Tımar Sistemi uygulanmıştır. 11 Osmanlı, böylece tebaasından alacağı vergiyi Tımar Sistemi ile halletmiş oluyordu. Osmanlı Devleti, ülkenin her yerindeki her türlü vergi geliri kaynaklarını sıhhatli ve ayrıntılı olarak bilmesi ve bunlarda meydana gelecek değişiklikleri takip edebilmesi içinde sık sık yeni tahrirler yaptırması gerekiyordu. Devlet in en büyük askerî gücünü teşkil eden Tımar Sisteminin ayakta kalabilmesi için tahrirlerin sağlıklı bir şekilde yapılmasına bağlıydı. 12 Fakat Osmanlıda III. Murat Devri nden sonra umumi tahrir yapılmamıştır. Daha sonra her ne kadar tahrir çalışmaları yapıldı ise de düzenli olmamıştır. 13 XVI. Yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde Tahrir Sisteminin bozulması ile Osmanlının bel kemiği olan tımarın da bozulmasına neden olmuştur. Tımar Sistemini bozulması devletin idaresinde büyük bir sarsıntı meydana getirmiştir. Bunun yanı sıra Osmanlı Devleti nde diğer kurumlar da eskisi gibi çalışamaz oluştur. Devlet içerisinde ve dışarısındaki gelişmeler Osmanlıyı eski ihtişamından uzak tutmaya yetmiştir. 14 Osmanlı Devlet Adamları nın yapmış oldukları ıslahat çalışmalarında ve Padişahlara sundukları lâhikalarda özellikle Tımar ve Vergi üzerinde durularak eski yönetime özlem duyulmaktaydı. 15 Eski döneme özlem, Batı yı örnek almakla son buldu. III. Selim Dönemi nde Avusturya ya gitmiş olan Reisü l-küttab Ebu Bekir Ratıf Efendi, Avrupa yı bildiğinden geriye dönmenin fayda sağlamayacağını ifade etmiştir. Daha sonraki yıllarda ıslahat çalışmalarında Batı ya eğilim gittikçe arttı. Hatta Batı nın Osmanlıya yapmış olduğu baskıdan kurtulmanın yolu olarak görülmeye başlandı. 16 Osmanlı, 3 Kasım 1839 yılında Tanzimat Fermanı nı ilan etti. Devlet in birçok alanında merkez yönetiminde, taşra teşkilatı, güvenlik ordu, eğitim-öğretim, basın yayın, sağlık, dış ilişkiler de olduğu gibi maliyede de yeniliklere gidilmişti. 17 Osmanlı mali açıdan sıkıntı içerisinde olduğu için mali düzenlemelere önem veriyordu. Tanzimat Fermanı nın en önemli vaatleri arasında vergiler vardı. Devlet bu konuda daha modern bir değişimlere gitmek istiyor, kamu gelirlerini arttırmak, üretim alanlarının genişlemesiyle ortaya çıkan yeni mal ve hizmetleri vergilendirmek ihtiyacı hissedilmekteydi. Bu amaçla yeni düzenlemeler yapılması gerekiyordu. 18 Mal ve can güvenliği sağlanarak ülkenin bayındır kılınması ile vergi ödeyenlerin güçleri artacak, devlet istediği vergileri kolaylıkla alabilecekti. Yüzyıllardan beri süre gelen İltizam Sistemi kaldırıldı. 19 Öteden beri varlığını sürdüren Örfi Vergiler, 1840 yılında kaldırılarak yerine an-cemaatin vergi adıyla tek bir vergi getirildi. Vergi karşılığı olan angarya gibi uygulamalar kaldırıldı. 20 Fakat Osmanlı Devleti Tanzimat Fermanı nı ilan edip her ne kadar vergi alanında yeniliğe gitse de dönemin sosyoekonomik koşulları, sürmekte olan alışkanlıklar, bilgi yetersizliği ve benzeri nedenlerle kâğıt üstünde yararlı gibi görünen bu kararları Tanzimat ın öncelikle uygulandığı yerlerde bile bütünüyle uygulamaya koymak mümkün olamadı. Merkez e yakın yerlerde bile mal-mülk sayımı kısa sürede tamamlanamadı. Uygulama, yarardan çok zarar getirdiği düşüncesi ile kaldırıldı. Yeniden İltizam Usulüne geçildi. Ve Taşra Teşkilatı nda 9 Çağatay, Vergi ve Resimler, s Ömer Lütfi Barkan, Türkiye de Toprak Meselesi, Toplu Eserler I, İstanbul 1980, s Çağatay, Vergi ve Resimler, s Afyoncu, Tahrir Sistemi, s. 311; Çağatay, Vergi ve Resimler, s Çağatay, Vergi ve Resimler, s Barkan, Toprak Meselesi, s Ahmet Akgündüz-Said Öztürk, Yozgat Temettuat Defterleri, C. 1, İstanbul 2000, s Abdüllatif Şener, Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi, İstanbul 1990, s Musa Çadırcı, Tanzimat, Osmanlı Ansiklopedisi, C.V, Ankara 1999, s Abdullah Saydam, Tanzimat Devri Reformları, Genel Türk Tarihi, C.VII, Ankara 2002, s Çadırcı, Tanzimat, s Saydam, Reformlar, s

4 da önemli değişiklikler yapıldı. 21 Tanzimat Dönemi nde yapılan bu çalışmalar Osmanlıya bir yarar sağlamadı. Bu dönemde resmî para iyice değer kaybetti. Akçe nin yerini önce %70 gümüş, %30 bakır bulunan para aldı. Daha sonra da bunun yerini kuruş aldı Temettuat Defterleri Tanzimat Fermanı ndan sonra tüm vergiler kaldırılarak An-cemaatin Vergi uygulamaya sokuldu. An-cemaatin Vergi de, hazinenin ihtiyacı olan gelir önceden tespit ediliyor ve mükellefler arasında paylaştırılıyordu. Bu vergiden de Osmanlı istediği verimi alamayınca aşamalı olarak kaldırılırken, yerine yeniden yapılacak tahrire dayanan emlak, arazi ve temettü vergilerinin getirilmesi kararlaştırıldı. Tanzimat tan sonra 1844 yılında yapılan tahrir, 1859/60, *ve 1882/1884 tarihli üç genel tahrir içinde en mükemmel olanıdır. 23 Temettuat, kâr etmek, fayda görmek anlamına gelmektedir. Temettuat Vergisi ise herkesin kazancına göre alınan, tüccar ve esnafın vereceği miktarı ve tahmini hesaplandıktan sonra yıllık gelir üzerinden yüzde üç olarak alınan vergidir. 24 XV ve XVI. Yüzyılda tutulan Tahrir Defterlerden elde edilen bilgilerden çok daha fazlasını Temettuat Defterleri içermektedir. Hemen aynı tarihlerde nüfus sayımları da yapıldığından nüfusun tespiti açısından Nüfus Defterleri derecesinde mühim değillerse de hüviyetleri bakımından çok teferruatlı bilgileri elde etmekte kullanılmaktadırlar. 25 Osmanlıda Temettuat Defterleri farklı dönemlerde tutulmuştur. H1256 (1840)ve1261 (1845) tarihlerinde tutulan defterler arasında farklılıklar söz konusudur.1256 daki sayımlardan muhassıllar mesul olduğu için defterin sonunda Muhassıllık, Müftü, Mal ve Emlak Kâtipleri ve Meclis Azalarının mühürleri var iken; 1261 sayımlı defterlerde değişiklik yapıldığından Müslümanların yazılması muhtar-ı evvel ve sânîlerle köy imamları; gayrimüslimlerin yazılması, varsa Kocabaşlılarla Papazların sorumluluğu altında yapılmış olup defterlerin bitiminde bunların mühürleri vardı tarihli Temettuat Defterleri nin bir kısmında kişinin sahip olduğu mal varlıkları bazen öbek öbek yazılmakta ve gayrimenkuller içerisinde özellikle haneler hakkında teferruata girilmektedir. Bazı defterlerde ise menkul ve gayrimenkuller hakkında ayrıntılara yer verilmemiştir. Farklı olan bu iki yöntem tahriri yürüten Muhassıl, Kâtip ve diğer görevlilerden kaynaklanmaktadır sayımında kıymet çıkarılarak yerine hasılat-ı senevisi yani geliri yazılmıştır. Ayrıca 1256 yılında tutulan defterler ile 1261 yılında tutulan defterlerdeki farklılık 1256 tarihli defterlerde hane reisinin vasıflarından bahsedilirken (Aksakallı, orta boylu vs.) 1261 tarihli defterlerde bundan bahsedilmektedir. 28 Temettuat Defterleri, sosyal tarih incelemesinde çok önemli kaynak niteliğindedir. Her hane Reisini kayıt altına aldığı için bu hane Reislerinin isimleri hakkında bilgi vermektedir. Buna lakaplarda dâhildir. Yani bazı hane Reisleri lakapları ile kaydedilmiştir. Ayrıca hane Reislerinin hangi mesleklerle meşgul oldukları hakkında da bilgi sunmaktadır. Bu açıdan bakıldığında araştırmacılara çok önemli bilgiler sunmaktadır. 29 Temettuat Defterleri sadece sosyal tarih için değil aynı zamanda iktisadi tarih kaynağı olarak kullanılmaktadır. Defterlerin içerisinde kayıt altına aldıkları hane Reislerine ait gayrimenkuller, tarlalar, hayvanlar da var. Bunlar üzerinden alınan vergilerden yola çıkarak çok önemli istatistik bilgilere ulaşılır. Madde olarak sıralayacak olursak Temettuat Defterleri bir bölgenin; 21 Çadırcı, Tanzimat, s Saydam, Reformlar, s Şener, Vergi Sistemi, s Abdurrahman Vefik Sayın, Tekâlif Kavaidi (Osmanlı Vergi Sistemi), Ankara 1999, s. 441; Şener, Vergi Sistemi, s Mübahat S. Kütükoğlu, Osmanlı Sosyal ve İktisadi Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri, Belleten, LIX/225, Ankara 1995, s Kütükoğlu, Temettü Defterleri, s Akgündüz-Öztürk, Yozgat Temettuat Defterleri, s Akgündüz-Öztürk, Yozgat Temettuat Defterleri, s.42; Kütükoğlu, Temettü Defterleri, s Kütükoğlu, Temettü Defterleri, s

5 1- Demografik yapı, 2- Etnik yapı, 3- Fert düzeyinde menkul ve gayrimenkul kaynaklar, 4- Ferdin yıllık kazancı, 5- İşletmelerin büyüklüğü, 6- Toplam ve ayrıntılı vergi yükü, 7- İşgücü, 8- Kişilerin mesleği, 9- Yetiştirilen zirai ürün ve beslenen hayvanlar, 10- Ticari ve sınai müesseseler gibi bilgilere ulaşılmaktadır Kızıl koca Kazası, Karyelerinin Temettuat Defterleri Kızıl koca kazasına bağlı karyelerin (Köylerin) Temettuat Defterlerini incelediğimizde kalıp olarak aynı olduğunu fakat işlemiş olduğumuz bazı köylerin Temettuat Defterleri farklıdır. Farklı olan Temettuat Defterleri Alişar ve Sungur köylerine ait olan defterlerdir. Bu defterlerin diğer defterlerden farklılıkları meslek kısmı diğer defterlerde hane ve numaranın hemen yukarısında iken bu bahsetmiş olduğumuz defterlerde Temettuat Defterlerin son kısmında ve dikine bulunmaktadır. Ayrıca meslek kısmından sonra sene-i sabıkası ve aşar birlikte verilip toplanıyor. Fakat diğer verilen bilgiler aynıdır. Biraz daha bahsedecek olursak bu köylerin defterlerinde aşar bilgileri tam açıklanmaz ve aded-i ağnamın verilip verilmediği hakkında da bilgi verilmemektedir. 31 Diğer Temettuat Defterleri nden incelemiş olduğumuz defterlerin farklılığı defterin sonundaki mühürlerdir. Bazı defterlerde, muhtar-ı evvel, muhtar-ı sani ve karye İmamı nın mühürleri varken bazı defterlerin sonunda sadece 1 bazen 2 mührün olduğunu görmekteyiz. Bazı defterlerin sonunda ise hiç mührün olmadığı ve zayi olduğu notunun düşüldüğü görülmüştür. İncelemiş olduğumuz Temettuat Defterleri nin diğer Temettuat Defterleri nden bir farkı da hane Reisinin hesaplanan toplam temettuat kısmında bulunan verinin yanında başka bir verinin de varlığı söz konusudur. Bunun sebebi ilk bulunan verinin yanlışlığıdır. Fakat daha sonra bulunan verinin de yanlış hesaplandığını görülmüştür. 3. Kızıl koca Kazası Karyelerinin (Köyler) Temettuat Defterleri ne Göre Genel Değerlendirilmesi 3.1. Demografik Yapı (M ) Kızıl koca kazasının Köy Temettuat Defterleri nde 66 adet köy kaydı bulunmaktadır.bu köyler,akçakoyunlu, Alemdar, Alişar, Arablar, Bahaeddin, Başınayayla, Battal, Böhrenk, Beyvelioğlu, Çakırhacılı, Çalılı, Çamurlu, Çavuş, Dağboymulu, Dayılı, Dedik, Deliler, Derekışla, Divanlı, Ekinci Uşağı, Elmacılı-yı Bâlâ, Erkekli, Evci, Gedikhasanlı, Gelingüllü, Gökçekışla, Gurfe, Güdül Elma Hacılısı, Güllüoluk, Halaçlı, Hevgene-yi Sağir, İbrahim Hacılı, İğdecik, İncirli-yi Kâfir, İşleğen, İyneci, Ka- 30 Kütükoğlu, Temettü Defterleri, s ; Akgündüz-Öztürk, Yozgat Temettuat Defterleri, s Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Maliye Varidat Temettu Defterleri No

6 rabıyık, Karakaya, Kayacık, Kazılı, Kediler, Kerimcik, Kırık Ali Fakih, Köse Yusuflu, Kuşçu, Kuyumcu, Küçükoğlu, Kürk, Lök, Makaroğlu, Mehmetbeyli, Musabeyli, Oyukkışla, Oyük (ma a) Abdallar, Paşa, Penbecik, Saray, Sarıhacılar, Selimli, Sungur, Tayfur, Tayyib, Topaç, Tuzlacık, Yassıağıl ve Yortan köyleridir. Bu 66 köyün sadece 3 tanesinde Osmanlının gayrimüslim vatandaşları yaşamaktaydı. Bu köyler sırası ile İncirli-i Kâfir, Kediler ve Makaroğlu köyüdür. 2 köyde de hem Müslim hem de Gayrimüslimler yaşamaktadır. Bu köyler de Böhrenk ile Saray köyüdür. Temettuat Defterleri nde bu köylerin farklı bir ırktan olduğunu Reaya nın kullanmış olduğu isimlerden ve defter sonundaki kullanmış olduğu mühürlerden anlıyoruz. Kullanılan mühürlere örnek verecek olursak Kediler karyesinin Temettuat Defteri nde kullanılan mühürde Rumyan-ı der karye-i Kediler yazıldığı görülür. Yani millet, Rum milletidir Köylerin Tahminî Nüfusu Osmanlıda genel bir nüfus sayımı yapılmıyordu. Yapılan sayım genel olarak askerî sayım için yapılıyordu. Temettuat Defterleri ne bakıldığında tam anlamı ile nüfus hakkında bilgi vermemektedir. Ancak genel bir ortalama yapabilecek imkân yaratmaktadırlar. Temettuat Defterleri nde bilindiği üzere sadece Hane Reisi kaydedilirdi. Buradan hareketle bir nüfusa erişebilmek için bir aileyi genel olarak beş kişi üzerinden hesaplamakla bir sonuca varılmaktadır. 33 Temettuat Defterleri nden hareketle Kızıl koca kazası Karyelerinin toplam 1586 hane reisi kayıtlıdır. Bu veriden yola çıkarak köyde yaklaşık 7930 kişinin yaşadığı sonucuna varırız. Bu 7930 kişinin 7255 kişi Müslim, 675 kişi de Gayrimüslim dir. 155 hane ile en fazla nüfusa sahip köy Paşa köyü, ikinci sırada 112 hane ile Saray ve 73 hane ile üçüncü sırada Lök köyü gelmektedir. 2 şer hane ile en az nüfusa sahip köyler Çamurlu, Gelingüllü ve Karakaya köyü gelmektedir. 3 hane ile Tuzlacık köyü de en az nüfusa sahip olan köyler arasında yerini almaktadır Sosyal Yapı Hane Sahiplerinin İsimleri Osmanlı Devleti Müslüman-Türk Devleti olduğundan Peygamber Efendimizin kullanmış olduğu Muhammed, Mahmut, Ahmet ve Mustafa gibi ayrıca dört Halifemiz olan Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali nin ve Peygamber Efendimizin torunları olan Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin in isimleri, incelemiş olduğumuz Temettuat Defterleri ndeki hane sahiplerinin kullanmış olduğu genel isimlerdi.bu isimlerin yanında Türk kökenli isimler ve Muhammed ismine atıfta bulunan Türk ismi Mehmet in çokça kullanılan isimler arasında olduğu görülmüştür. Bu isimlerin yanında köylerde lakaplar da kullanılmıştır. Bu lakaplar bazen hane sahibinin mesleğinden kaynaklı (hafız, talebe gibi) bazen de vatandaşın vücudundaki engelliliğinden (Örneğin kör, topal gibi) kaynaklı lakaplardı Hane Sahiplerinin Meslekleri Köylerde geçim kaynağı genel itibari ile tarım ve hayvancılıktı. Bunun yanında bazı hane sahipleri ticaret ile uğraşmakta bazıları da mesleki uğraşları ile geçimlerini sağlamakta idi. Köylerde bir tane bile olsa meslek kısmında verilen bilgiler doğrultusunda 42 çeşit meslek icra edildiği görülmüştür kişi çiftçilik (ziraatçılık), 159 kişi hizmetkârlık, 57 kişi çobancılık, 18 kişi imam, 13 kişi muhtar, 5 er kişi talebe, demirci, duvarcı, hatiplik görevleri ile uğraştığı görülmüştür. Bu meslekler haricinde Temettuat Defterleri nin mesleki kısmında dilenci, yetim gibi kayıtların olduğu görülür. Toplam da ise 20 kişinin dilencilik yaptığı ve 15 kişinin de yetim olduğu kaydı düşülmüştür. Bazı mesleklerin bir veya iki kişi tarafından icra edildiği de görülmüştür. Bir defa icra edilen meslekler; muallim, malul, müderris, oturak, keşbet, tüccar, deveci, bakkal, meczup, 32 BOA.ML.VRD.TMT.d. No , s.6 33 Ömer Lütfi Barkan, Tarihî Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi, Osmanlı Devleti nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi, II/X (1953), s

7 müezzin, ırgat, süvari sipahi, âmâ, dikici, kaza müdürü, cüce, ders -i am, nizamiyede olduğu ve iki defa icra edilen meslekler; köy kiziri, kalaycı, tüfenkçi, köçekçi, köşker, keşiş gibi mesleklerin kayıtları olduğu görülmüştür. Defterde 141 hane sahibinin ise meslek kısmında hiçbir meslek yazılmadığı görülmüştür İktisadi Yapı Tarım. Osmanlı Devleti Reaya dan almış olduğu vergilerin başında toprak üzerinden alınan vergiler geldiğinden devletin iktisadi kaynakları veya ekonomisi incelendiğinde tarımın önemli yer tuttuğu görülür. Büyük Selçuklular Dönemi nde İkta ve Osmanlı Devleti döneminde Tımar teşkilatı yine toprak üzerine kurulmuştur. 34 İncelenen Kızıl koca kazası karyelerinin Temettuat Defterleri nde tarım ilk sırada gelmektedir Mezru ve Gayrimezru Tarımı Mezru tarla ekilen toprak manasına gelmektedir. Bu topraklarda genel itibarı ile buğday, arpa, nohut, mercimek gibi hububat ürünleri yetiştirilmekteydi. Köylerdeki mezru tarlalar genel itibari ile 15 ve 25 er dönümlüktü. Bazı hane sahiplerinin mezru tarlaları diğerlerinden farklı olarak 35 bazen de 5 dönüm olarak karşımıza çıkar. Fakat bu çok nadirdir. Köylerde mezru tarlaya ayrılan toplam alan dönümdür dönümü Müslimlerin, 1640 dönümü ise Gayrimüslimlere aittir. Tarıma ayrılan alan içerisinde mezru tarla, %56,5 paya sahiptir. Gayrimezru tarla ekilmemiş tarla anlamına gelmektedir. Dinlenmeye yani nadasa bırakılan alana verilen isimdir. Gayrimezru tarlada aynı mezru tarlalar gibi 15, 25 veya nadir de olsa 35 er dönümlüktür. Köylerin gayrimezru tarlalarını incelediğimizde bazı köylerde ne kadar mezru varsa o kadar da gayrimezru tarlanın varlığı söz konusudur. Bazı köylerde ise mezru tarla olduğu hâlde gayrimezru tarlanın olmadığını görmekteyiz. Köylerde kullanılan toplam, gayrimezru tarlaya ayrılan alan dönümdür dönüm Müslimlerin, 1160 dönüm ise Gayrimüslimlerindir. Tarıma ayrılan alan içerisinde gayrimezru tarla %39,9 paya sahiptir Mezru Tarlada Yetiştirilen Hububatlar Köylerde mezru tarlalarda daha önce de belirttiğimiz gibi buğday, arpa, burçak, mercimek ve nohut hububatları yetiştirilmekteydi. Bu belirtmiş olduğumuz hububatların yanında az da olsa azgan ve zikrik adında hububatların yetiştirildiği görülmüştür. Ekmeğin hammaddesi olan buğday (Hınta), köylerde en çok yetiştirilen hububattır. Kızıl koca Kazasına bağlı köylerde toplam kile buğday yetiştirilmiştir. Köylerde buğdaydan sonra ikinci sırada yetiştirilen hububat türü arpadır (Şair). Toplamda 7074 kile arpa yetiştirilmiştir. Buğday ve arpadan sonra sırası ile en fazla yetiştirilen hububatlar burçak ve mercimektir. Toplamda 339 kile burçak yetiştirilmiştir. Mercimekte ise toplamda 43 kile gelir elde edilmiştir. Nohut sadece Köse Yusuflu köyünde toplam 5 kile yetiştirilmiştir. Köylerde diğer yetiştirilen hububatlar nadir de olsa azgan (Bir tür dikenli, sarıçiçek) ve zikriktir (Ot türü hububat). Azgan, toplamda 5 kile, Dedik ve Kediler köyünde yetiştirilmiştir. Son olarak yetiştirilen hububat zikriktir ve sadece Kediler köyünde toplamda 3 kile yetiştirilmiştir. Zikrit, buğday, arpa gibi hububat ürünleri ile birlikte Samsun limanı yolu ile ihraç edildiğinden önemlidir Akdağ, İktisadi ve İçtimai Tarihi II, s Taha Niyazi Karaca, Ermeni Sorunun Gelişim Süreci nde Yozgat ta Türk Ermeni İlişkileri, Ankara 2005, s

8 Bağ Tarımı Mezru ve gayrimezru tarlalar haricinde köyde yapılan bir diğer tarım bağ tarımıdır. Bu alanlarda üzüm yetiştiriciliği yapılmaktadır. Köyleri incelediğimizde bağ tarımının mezru ve gayrimezru tarlalar kadar alan kaplamadığı ve bütün köylerin bağ tarımı ile uğraşmadığı görülür. Köylerde bağ tarımı için ayrılan alanlar genelde 1, 2 ve 3 er dönümlüktür. Bağ tarımına ayrılan toplam alan 797 dönümdür. 740 dönümü Müslimlerin, 57 dönümü Gayrimüslimlerindir. Tarıma ayrılan alanlar içerisinde bağ tarımı %2,1 paya sahiptir Bostan Tarımı Köyde yapılan bir diğer tarım bostan tarımıdır. Bostan tarımında kavun, karpuz ve salatalık gibi ürünler yetiştirilmektedir. Köylerin tümüne baktığımızda bostan tarımı ile uğraşmayan köylerinde varlığı söz konusudur. Köyde bostan tarımına ayrılan alanlar genel itibari ile 1 ve 2 şer dönümlüktür. Nadir olarak 3 dönüm ayrıldığı da görülmektedir. Bostan tarımına ayrılan toplam alan 195 dönümdür. 159 dönümü Müslimlere ait olup 36 dönümü ise Gayrimüslimlere aittir. Tarıma ayrılan alan içerisinde bostan tarımı %0,4 paya sahiptir Bahçe Tarımı Köylerde yapılan tarım içerisinde bahçe tarımı da yer almaktadır. Bahçe tarımında meyve ve sebze ürünleri yetiştirilmektedir. Köylerde pek yaygın yapılan tarım değildir. Fakat bahçe tarımı içinde yer ayıran köyler bulunmaktadır. Bahçe tarımı için ayrılan yerler diğer bağ, bostan tarlaları gibi 1, 2 ve 3 er dönümlüktür. Fakat genel olarak ayrılan alan 1 dönümdür. Köylerde bahçe tarımına ayrılan toplam alan 166 dönümdür. Bu dönümün 163 dönümü Müslimlere geriye kalan 3 dönüm ise Gayrimüslimlere aittir. Tarıma ayrılan alan içerisinde bahçe tarımı %0,4 paya sahiptir Cehri Tarımı Cehri bitkisinin ufak boncuk gibi meyveleri bulunmaktadır. Bu meyveler boya için kullanılmıştır. Cehri tarımı Kızıl koca kazasının köylerinde nadir de olsa yapılmaktadır. Bu tarıma ayrılan alanlar da 1, 2 ve 3 dönüm şeklindedir. Fakat bazen 5 dönüme kadar da yer ayrıldığı görülmektedir. Köyde cehri tarımına ayrılan toplam alan 108 dönümdür. 23 dönüm ile cehri tarımı en fazla Topaç köyünde yapılmaktadır. 0,5 dönüm ile en az cehri tarımına alan ayıran köy ise Dayılı köyüdür. Tarıma ayrılan alan içerisinde cehri tarımı %0,2 paya sahiptir. Cehri tarımı ile sadece Müslimler uğraşmaktadır. Gayri müslimler yapmış oldukları tarımın içinde cehri tarımı yer al(ma)maktadır Diğer Tarımlar Bu grup içerisinde Pembe ve Arız Tarımı nı topladık. Çünkü bu tarımla uğraşan köyler çok azdır. Pembe diğer adı ile pamuk tarımını yapan köyler Elmacılı-yı Bâla, Pembecik ve Topaç köyleridir. Sırası ile 8, 5 ve 21 dönüm alan ayırmışlardır. Pamuk tarımına ayrılan toplan alan 34 dönümdür. Bir diğeri arız tarımıdır ki bu tarım ile uğraşan bir tek köy var o da Öyük (ma a?) Abdallar köyüdür. Toplam ayrılan alan ise 21 dönümdür. Bu iki tarımın tarıma ayrılan alan içerisinde sahip oldukları pay %0,1 dir Hayvancılık Gelir kaynakları içerisinde tarımdan sonra ikinci sırada yer alan gelir kaynağı hayvancılıktır. Yalnız hayvancılık sadece gelir kaynağı olarak değil aynı zamanda başka kollarda da kullanılmıştır. Tarımla uğraşan köylü, tarla sürümünde hayvanı kullanmıştır. Tarla sürümünün yanında taşımacılıkta yine hayvan gücünden yararlanılmıştır. 36 Osmanlı Devleti nin genelinde ba(k)tığımızda yine hayvancılığın önemi karşımıza çıkar. Osmanlı Devleti nde hayvan yetiştiriciliği ile ordunun et ihtiyacı gideriliyordu. XVIII. Yüzyıldan sonra 36 Said Öztürk, Tanzimat Dönemi nde Bir Anadolu Şehri Bilecik, İstanbul 1996, s

9 hayvan yetiştiriciliği ihmal edilmiş ve otlakların çoğu özel mülk haline gelmişti. Böylece hayvancılık gerilemeye başlayınca askerî başarısızlıkların nedenleri arasında yer almıştır. 37 Bu açıdan değerlendirildiğinde hayvancılığın hem gelir, besin açısından hem de güç bakımından kullanılmasındaki önemi karşımıza çıkmaktadır. Kızıl koca kazasının incelenen köylerinde de hayvancılık önemli bir yere sahiptir Büyükbaş Hayvancılık Kızıl koca kazası köylerinde birçok büyükbaş hayvan bakılmıştır. Toplam bakılan büyükbaş hayvan sayısı ise 7313 adettir. Bunu biraz daha açacak ve bilgi verecek olursak; 1692 sağman inek, 168 sağman camuş ineği, 1253 döllü merkep, 270 döllü deve, 36 yük devesi, 13 yalsız deve, 327 döllü kısrak, 6 hamula deve, 309 kısır inek, 3 kısır camuş ineği, 23 dölsüz merkep, 23 yalsız merkep, 7 dölsüz kısrak, 32 dölsüz deve, 5 yalsız deve, 2538 koşu öküzü, 461 koşu camuşu, 54 esb (at), 28 oğlak, 26 tosun, 6 tay, 26 buzağı, 2 adet 1 yaşında öküz, 1 adet 1 yaşında camuş, 1 yaşında 1 adet tosun, 1 adet erkek tay, 1 camuş dügesi ve 1 adet tılak bakılmaktadır. Vermiş olduğumuz bilgilerden görüldüğü gibi en fazla koşu öküzü, ikinci sırada sağman inek ve üçüncü sırada da döllü merkep yer almaktadır. Bunun sebebi de yukarıda bahsetmiş olduğumuz gibi tarlanın sürümünde koşu öküzünün gücünden, besin açısından inekten ve yük taşımacılığı yönünden de merkepten (eşek) yararlanılmaktadır adet büyükbaş hayvanların 6723 adedi Müslimlerin geriye kalan 590 adedi ise Gayrimüslimlere aittir. Başka bir açıdan Müslimler büyükbaş hayvanların %91,9 una, Gayrimüslimler ise %8 ine sahiptir Küçükbaş Hayvancılık Köylerde, küçükbaş hayvancılığında önemli bir yer tuttuğunu görürüz. Toplam bakılan adet küçükbaş hayvan vardır. Bunun; 7958 i sağman koyun, 1989 u kısır koyun, 3278 i sağman keçi, 908 i kısır keçi ve 77 si kuzudur. En çok bakılan sağman koyun ikinci sırada sağman keçi ve üçüncü sırada kısır koyunun olduğunu görmekteyiz. Müslimler 13077, Gayrimüslimler ise 1133 adet küçükbaş hayvana sahiptir. Müslimler %92 paya, Gayrimüslimler ise %8 lik paya sahip olduğunu görmekteyiz Arıcılık Kızıl koca kazasının köylerde yapılan bir diğer hayvancılık arıcılıktır. Köyleri incelediğimizde bütün köylerin arıcılık ile uğraşmadığını görmekteyiz. 66 köy içerisinde arıcılık ile uğraşan köy sayısı 15 dir. Bu 15 köyden de ancak 35 hane sahibi arıcılık yapmaktadır. Kovan sayısı ise 229 adettir. Görüldüğü gibi arıcılık çok nadir yapılmaktadır. Bu bahsetmiş olduğumuz 15 köyün tamamı Müslim dir. Yani Gayrimüslimlerden hiç kimse arıcılık yapmamaktadır Vergiler ve Oranları Vergi-yi Mahsusa Kızıl koca kazası köylerinin vergi-yi mahsusası ,5 kuruştur. En fazla vergi-yi mahsusaya sahip olan köy kuruş ile Paşa köyüdür. 2. sırada 9530 kuruş ile Saray, 3.sırada ise 6107 kuruş ile Lök köyü gelmektedir. En düşük vergi-yi mahsusaya sahip olan köyler ise 230 ar kuruş ile Karakaya ve Gelingüllü köyleridir. Müslim ve Gayrimüslim olarak incelediğimizde ise Müslimler ,5, Gayri müslimler ise kuruş vergi-yi mahsusaya sahiptir. Müslimler vergi-yi mahsusanın %91 ne, Gayri müslimler ise %9 una sahiptir Öşür (Aşar) Osmanlı Devleti nde alınan bir diğer vergi de öşürdür. Öşür, Müslümanlar tarafından 1/10 şeklinde alınan vergidir. Fakat öşür sadece 1/10 şeklinde değil bazen bu 1/20, 1/40 şeklinde de alındığı görülmüştür Ahmet Tabakoğlu, Türk İktisat Tarihi, İstanbul 2005, s Ziya Kazıcı, Osmanlı Vergi Sistemi, İstanbul 2005, s

10 Öşür ibadet niteliğinde olup arazinin zekâtı olarak değerlendirilmekte ve sadece Müslüman halkın mülkünden alınmaktaydı. Müslüman halkın mülkü tabiri, miri arazilerdir. Bu vergi tarım kesiminde her mahsulden alınmakta idi. Tahsili ise; ayni, nakdî ve maktu olmak üzere üç şekildeydi. 39 Osmanlı Devleti nde Tımar Sistemi bozulunca miri arazi ile Mültezimler daha sonra Muhassıllar ilgilenmeye başlamıştı. Tanzimat Dönemi nde ise Merkezî Devlet Hazinesi ne ait bir gelir olarak, iltizam usulü ile ürünün yarısından onda birine kadar çeşitli oranlarda tahsil edilen bir vergi idi. 40 Öşür Vergisi zamana ve zemine göre farklı yöntemlerle uygulanmış en sonda Cumhuriyet Dönemi nde 17 Şubat 1925 yılında kaldırılmıştır. 41 Kızıl koca kazasının köylerinden toplanan toplam öşür 76040,65 kuruştur. Müslimlerden 69836,15, Gayrimüslimlerden 6204,5 kuruş öşür toplanmıştır. Yani toplanan öşürlerin %91,8 i Müslimlere, %8,1 i ise Gayrimüslimlere aittir Adet-i Ağnam ve Kırtıl Vergisi Küçükbaş hayvanlardan alınan vergidir. Yalnız bu vergi türünün ne zaman ve ne şekilde hesaplandığı belli değildir. Bazen koyun başına bir akçe olarak alınmıştır. Daha sonra bu akçe paraya, para da kuruşa dönüşmüştür. Osmanlı Devleti nde bu vergi tımara tahsis olan yerlerde toplanırken daha sonra Mültezimlere bırakılmıştır. 42 Kırtıl Vergisi nden bahsedecek olursak, daha önce çalışılmış olan Temettuat Defterleri incelendiğinde böyle bir vergiye rastlanılmadı. Sözlük anlamında ise karşımıza Bac-ı Kırtıl olarak çıkar. Anlamı hayvanlardan alınan resimdir. 43 Çalışmış olduğumuz Temettuat Defteri nde Kırtıl rüsumu olarak verdiği ağnam diye geçmektedir. Bu verginin de küçükbaş hayvanlardan alındığı kesindir. Fakat bu verginin de nasıl alındığı hakkında bilgi verilmemekte ve bilinilmemektedir. Köylerin vermiş olduğu Adet-i Ağnam ve Kırtıl Vergisi ne baktığımızda bazı köylerin tamamen bu vergiyi vermediğini, bazı köylerin küçükbaş hayvan sahibi olduğu hâlde vermediği bazı köylerin olmadığı halde verdiği şekillerde karşımıza çıkmaktadır. Toplam alınan vergi ise 793,1 kuruş 950,5 paradır. Kırtıl Vergisi ise 1747 kuruştur. Müslim ve Gayrimüslim olarak verecek olursak: Müslimler; 729,7 kuruş 864,5 para, 1542 kuruşta Kırtıl, Gayrimüslimler ise 63,4 kuruş 86 para, 205 kuruş Kırtıl verdikleri görülmektedir Temettuat Oranları Köylerin toplam temettuat gelirleri ,75 kuruştur. Müslim ve Gayrimüslim olarak bakıldığında elde edilen temettuat gelirinin ,25 kuruşu Müslimlerin, 78839,5 kuruşu Gayri müslimlerindir. Diğer bir açıdan temettuat gelirlerinin %90,6 sı Müslimlere, %9,3 ü Gayrimüslimlere aittir. Köylerde en fazla temettuat geliri olan Saray, ikinci sırada Paşa ve üçüncü sırada Lök köyüdür. En az temettuat gelirine ise Karakaya, ikinci sırada Gelingüllü ve üçüncü sırada Deliler köyü sahiptir. 4. Sonuç Tanzimat Dönemi nin vergi reformları arasında bulunan Temettuat Defterleri belli bir kalıp içerisinde oluşturulmuştur. Hane Reisinin ismi, kimin oğlu olduğu, kullanmış veya nadasa (istirahate) bırakmış olduğu tarlalar, bunun yanında diğer uğraşmış olduğu tarım alanları, çiftçilik veya fazladan yapıyorsa yapılan meslek, bakmış olduğu hayvanlar, bunlardan elde ettiği gelirler hakkında bilgiler içermektedir. Bu bilgilere ek olarak Hane Reisi nin ismine dik gelecek şekilde yazılmış mesleği, vergi-yi mahsusa ve yetiştirdiği hububat 39 Öztürk, Bilecik, s Şener, Vergi Sistemi, s Öztürk, Bilecik, s Sayın, Tekâlif Kavaidi, s Ferit Develioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara 2007, s

11 ürünlerin yanında vermiş olduğu Öşür ve Resimler hakkında bilgiler içermektedir. Temettuat Defterleri bu format üzerinden hazırlanmıştır. Yalnız Kızıl koca Temettuat Defterleri çok güzel kalıp içerisinde hazırlanmasının yanında çokça yanlışlıkların varlığı da söz konusudur. Kızıl koca kazası karyeleri yıllarında tutulan Temmettuat Defterleri ne göre o dönem Eyalet olarak Sivas a Sancak olarak da Bozok Sancağına bağlı olduğu görülmüştür. Defterlerden yola çıkarak 66 köyün kayıtlı olduğu, bu köylerde kaç hanenin kayıtlı olduğu, hane sayısından hareketle tahminî nüfus, köyde yaşayan halkın hangi millete mensup olduğu, halkın kullanmış olduğu isimler ve lakaplar, hangi Reis in hangi mesleği icra ettiği, vermiş olduğu Vergi-yi Mahsusa nın ne kadar olduğu, tarım alanlarının büyüklüğü, bu tarım alanlarının ekili olup olmadığı, yetiştirilen ürünler ve bu ürünlerden ne kadar vergi alındığı, o dönem bakılan hayvanlar, adetleri,bu hayvanlardan alınan vergiler ve toplam temettuat miktarının ne kadar olduğu sonucuna varılmıştır. 5. Kaynakça Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maliye Varidatı Temettuat Defterleri (ML. VRD. TMT. d.), Kızıl koca Kazası ve Karyeleri Temettuat Defteri, Numara: 13974, 13975, 13977, 13978, 13979, 13981, 13982, 13983, 13984, 13985, 13986, 13987, 13988, 13989, 13990, 13991, 13992, 13993, 13994, 13995, 13996, 13997, 13998, 13999, 14001, 14002, 14003, 14004, 14006, 14007, 14008, 14009, 14010, 14011, 14012, 14013, 14014, 14015, 14016, 14017, 15044, 15045, 15046, 15048, 15049, 15050, 15051, 15052, 15055, 15056, 15057, 15060, 15063, 15064, 15065, 15067, 15069, 15070, 15071, 15072, 15073, 15074, 15075, 15077, 17504, 17514, Afyoncu, Erhan (1999), Osmanlı Devleti nde Tahrir Sistemi, Osmanlı Ansiklopedisi, Cilt VI, Ankara, s.311. Akdağ, Mustafa (1995); Türkiye nin İktisadi ve İçtimai Tarihi I ( ), Barış Kitabevi, Ankara. Akdağ, Mustafa (1995); Türkiye nin İktisadi ve İçtimai Tarihi II ( ), Barış Kitabevi, Ankara. Akgündüz, Ahmet ve Öztürk, Said (2000); Yozgat Temettuat Defterleri, C. I, Yimpaş Holding Yayınları, İstanbul. Barkan, Ömer Lütfi (1980); Türkiye de Toprak Meselesi, Toplu Eserler I, Gözlem Yayınları, İstanbul. Barkan, Ömer Lütfi (2000), Tarihî Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi, Osmanlı Devleti nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi, II, Türkiyat Mecmuası X, İstanbul, s Çadırcı, Musa (1991); Tanzimat Dönemi nde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. Çadırcı, Musa (1999); Tanzimat, Osmanlı Ansiklopedisi, Cilt V, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s Çağatay, Neşet (1947); Osmanlı İmparatorluğunda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler, Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.V, Ankara, s Develioğlu, Ferit (2007); Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi, Ankara. Karaca, Taha Niyazi (2005); Ermeni Sorununun Gelişim Süreci nde Yozgat ta Türk Ermeni İlişkileri, Türk Tarih Kurumu, Ankara. Kazıcı, Ziya (2005); Osmanlı Vergi Sistemi, Bilge Matbaacılık, İstanbul. Küçükkalay, Mesut ve Çelikkaya, Ali (2002); Osmanlı Vergi Sistemi ve Bir Vergi Tahsil Yöntemi Olarak 276

12 İltizam, Türkler Ansiklopedisi, Cilt X, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s Kütükoğlu, Mübahat S (1996); Osmanlı Sosyal ve İktisadi Tarihi Kaynaklarından Temettu Defterleri, Belleten, LIX, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s Öztürk, Said (1996); Tanzimat Dönemi nde Bir Anadolu Şehri Bilecik (Sosyoekonomik Yapı), Kitabevi, İstanbul. Saydam, Abdullah (2002); Tanzimat Devri Reformları, Genel Türk Tarihi, C.VII, Ankara, s Şener, Abdüllatif (1990); Tanzimat Dönemi nde Osmanlı Vergi Sistemi, İşaret Yayınları, İstanbul. Tabakoğlu, Ahmet (2005); Türk İktisat Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul. Vefik Sayın, Abdurrahman (1999); Tekâlif Kavaidi (Osmanlı Vergi Sistemi), Maliye Bakanlığı Araştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı Yayını, Ankara. 6. Ekler Ek 1: Akçakoyunlu Karyesinin Temettuat Defteri nin Birinci Sayfası 277

13 Ek 3: Alişar Karyesinin Temettuat Defteri. 278