ANKARA BİRİNCİ LİG TAKIMLARINDA OYNAYAN BAYAN VOLEYBOLCULARIN BAZI FİZİKSEL VE FİZYOLOJİK PARAMETRELERİNİN İNCELENMESİ

Transkript

1 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI ANKARA BİRİNCİ LİG TAKIMLARINDA OYNAYAN BAYAN VOLEYBOLCULARIN BAZI FİZİKSEL VE FİZYOLOJİK PARAMETRELERİNİN İNCELENMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hafız Uğur ÖNDER Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Serdar ELER ANKARA 2007

2 I TEŞEKKÜR Yüksek Lisans çalışmalarımın tez dönemindeki yardımları ve yönlendirmelerinden dolayı Gazi Üniversitesi B.E.S.Y.O. Antrenörlük Eğitimi Bölümü Öğretim Üyelerinden tez danışmanım Yrd.Doç.Dr. Serdar Eler başta olmak üzere, istatiksel analizlerdeki yardımlarından dolayı Arş.Grv. Elif Öz e, test ölçümlerindeki desteklerinden dolayı Arş.Grv. Hüseyin Eroğlu na, tezin yazılımı süresinde sabırla beni destekleyen eşim Tuğba Önder e ve aileme teşekkürlerimi sunarım. H. Uğur ÖNDER

3 II İÇİNDEKİLER İçindekiler...I Şekiller Listesi...II Tablolar Listesi...IV 1. GİRİŞ ve AMAÇ GENEL BİLGİLER Kadın ve Spor Fiziksel Özellikler Fizyolojik Özellikler Voleybolda Temel Motorik ve Fizyolojik Özellikler Vücut Kompozisyonu Motorik Özellikler Sıçrama Sürat Esneklik Anaerobik Güç Kuvvet... 28

4 III 3. GEREÇ ve YÖNTEM Denekler Kullanılan Aletler Laboratuvar Ölçüm Metotları Alan Testleri Ölçüm Metotları Verilerin Analizi BULGULAR TARTIŞMA SONUÇ ÖZET SUMMARY KAYNAKLAR EKLER ÖZGEÇMİŞ...64

5 IV TABLOLAR LİSTESİ Tablo1. Çocuklarda Cinsiyete Göre Boy Uzama Değerleri...4 Tablo2. Gelişim Basamakları Modeli...6 Tablo3. Bazı Spor Branşlarına Göre Bayan Sporcuların Yaş ve Boy Değerleri...12 Tablo4. Bazı Spor Branşlarına Göre Bayan Sporcuların Vücut Kompozisyonu Değerleri...15 Tablo5. Bazı Spor Branşlarında Bayan Sporcuların Dikey Sıçrama Değerleri...17 Tablo6. Bazı Spor Branşlarında Bayan Sporcuların 20m Sprint (Sürat) Testi...22 Tablo7. Bazı Spor Branşlarına Göre Bayan Sporcuların Pençe Kuvveti Değerleri...23 Tablo8. Bazı Spor Branşlarında Bayan Sporcuların Esneklik Ölçüm Değerleri...25 Tablo9. Bazı Spor Branşlarına Göre Bayan Sporcuların Anaerobik Güç Değerleri..27 Tablo10. Deneklerin Yaş, Boy ve Vücut Ağırlık Değerleri...39 Tablo11.Deneklerin 20m Sürat, Çapraz Koşu, Dikey Sıçrama,Yatay Sıçrama Pas Testi Parametreleri Değerleri...39 Tablo12. Deneklerin Anaerobik Güç ve Vücut Yağ Yüzdesi Değerleri...40 Tablo 13. Deneklerin Sağ El Pençe, Sol El Pençe, Sağ El ve Sol El Reaksiyon Zamanı Sese Karşı, Sağ El ve Sol El Reaksiyon Zamanı Işığa Karşı Parametreleri Değerleri...40 Tablo14. Deneklerin Esneklik, Ağırlık Topunu İleri Yöne Fırlatma, Ağırlık Topunu Geri Yöne Fırlatma Parametreleri Değerleri...41

6 V ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1. Otur ve Uzan Testi...33 Şekil m Sprint Testi...34 Şekil 3. Dikey Sıçrama Testi...35 Şekil 4. Ağırlık Topunu İleri Doğru Atma...36 Şekil 5. Ağırlık Topunu Geri Doğru Atma...36 Şekil 6. Yatay Sıçrama Testi...36 Şekil 7. Teknikle Bağlantılı Pas Testi...37 Şekil 8. Çapraz Koşu Testi...37

7 1. GİRİŞ VE AMAÇ Voleybol servis atışı dışında topun tutulmasına izin vermeyen, geri vuruşlu oyunlardan biridir. Voleybolda tekniktaktik, kondisyonel ve zihinsel yetenekler ile, psikolojik özellikler, birbirinden ayrılmaz komple bir karakter oluşturur ve performansın temelini meydana getirirler. Performansın temelini oluşturan, kondisyonel yeteneklerin merkezinde, kuvvet, süratlilik ve dayanıklılık gibi motorik özellikler bulunmaktadır. Bu becerileri içerisinde bulunduran voleybol, ilk olarak 1895 yılında, Beden Eğitimi Öğretmeni William C. Morgon tarafından Kuzey Amerika da oynatılmıştır yılında tenisteki vole vuruşundan esinlenerek ismi voleybol olmuştur yılında Calaloğlu Erkek Muallim Mektebi nin beden eğitimi öğretmeni olan ünlü spor adamı Selim Sırrı Tarcan YMCA (Genç Erkekler Hıristiyan Birliği) de görüp oynadığı voleybolu, bedensel yetenekleri geliştiren, temiz bir spor oyunu olarak benimseyip yayılmasına ön ayak olmuştur. Dünyada ve ülkemizde milyonlarca seyirci ve uygulayıcı bulan spor, kazanmanın ön plana çıktığı bir aktivite olmuştur. Mevkilerine göre, teknik ve fiziksel özellikleri farklılıklar gösteren bir mücadele sporu olarak karşımıza çıkan voleybolun, skorundaki değişkenlik onun daha da sevilmesine yardımcı olmuştur. Fizik gücü ile topa hükmeden hareketler, teknik beceri ile de harmanlanarak, ortaya seyri keyifli voleybol sporunu ortaya çıkarmıştır. 1

8 Bu araştırmada, Türkiye Voleybol Birinci Ligi nde oynayan bazı bayan sporcuların, vücut boy ve ağırlıkları, reaksiyon zamanı, esneklik ve anaerobik güç, 20 m sürat koşusu, teknikle bağlantılı pas kuvveti, ağırlık topu fırlatma gibi fiziksel ve fizyolojik parametrelerinin incelenmesi amaç edinilmiştir. 2

9 2. GENEL BİLGİLER 2.1. Kadın ve Spor Son yıllarda çevresel ve toplumsal koşulların değişmesine paralel olarak kadınların da spora ilgisi artmıştır. Eskiden yalnızca erkeklere özgü bir uğraş gibi kabul edilen sportif etkinlikler, kadınlar arasında giderek artan bir ilgiyle yayılmaya başlamıştır. (27) Özellikle eski batı medeniyetlerinden günümüze kadar ulaşan bilgiler, YunanRoma devirlerinde yapılan olimpiyat oyunlarında kadınların yarışmacı olarak değil, seyirci olarak bile katılmasının yasak olduğunu ortaya koymaktadır. (22) Bayanların spor alanlarındaki yerlerini almaları ancak Birinci Dünya Savaşı ndan sonra olmuştur ve bayanların olimpiyat mücadeleleri 1928 de başlamıştır. (26) 1972 tarihinde yapılan ve olimpiyat tarihinin en fazla katılımlı Münih Olimpiyat Oyunları nın in üzerinde sporcu sayısının üçte birine yakın kısmını bayan sporcuların oluşturması bu alandaki gelişmenin en önemli göstergesidir. (22,14) Kadınların değişik spor branşlarında eğilimleri, kadınlar hakkında bilinmeyen birçok verileri de beraber getirmiştir. (22) Kadınlarla erkekler arasındaki bazı fizyolojik, morfolojik ve genetik farklılıklar iki cinsin bir arada yarışmasını engellemektedir. (27) 3

10 2.2. Fiziksel Özellikler Kız ve erkek çocuklarının fiziksel kapasitesi 10 yaşına kadar eşittir. Kızlarda ergenlik daha erken başlar ve özellikle fiziksel gelişim daha hızlı seyreder. Bu nedenle kız çocukları sportif açıdan verimli hale daha çabuk gelir. Ergenlik döneminde kemiklerin gelişimi bakımından kızlar erkeklerden iki yıl daha ileridedir. Çünkü östrojen hormonu uzun kemiklerin gelişimini hızlandırır. Kemik gelişimi kızlarda yaklaşık 18, erkeklerde 2122 yaşına kadar devam eder. (22) Tablo 1. Çocuklarda Cinsiyete Göre Boy Uzama Değerleri. (4) 180 E K Erkek Kadın YAŞ 4

11 Kalyon (27), cinsiyete göre fiziksel gelişmeyi üç döneme ayırır. Birinci Dönem: 7 9 yaşları arasıdır. Bu dönemde kız ve erkek çocuklarının gelişme özelliği paralellik gösterir. Boy uzunluğu ve vücut ağırlıklarındaki artışa paralel olarak genişlik ölçüleri de artar. İkinci Dönem: yaşları arasıdır. Kızlardaki fiziki gelişmenin erkeklere göre hızlı olduğu dönemdir. Boy uzunluğu ve genişlik ölçülerinde hızlı bir artış söz konusudur. Böylece 13 yaşına gelindiğinde kız ve erkek çocukları arasında belirgin farklılıklar ortaya çıkar. 13 yaşından itibaren kızlarda boy uzaması yaşanırken, erkeklerde ergenlik belirtileri görülmeye başlar. Üçüncü Dönem: 1418 yaşları arasını kapsar. Kızların yıllık büyüme oranlarının önemli ölçüde yavaşlamasına karşın, erkeklerde hızlandığı dönemdir. 14 yaş sonlarına doğru erkek çocuklar erişkin hareketleri büyük ölçüde kazanmış olurlar. 5

12 Tablo 2. Gelişim Basamakları modeli. YAŞ 37 Yaş / Okul Öncesi 710 Yaş / 13 Sınıf Okul Dönemi Kız Erkek 1011/1112/1213/ Genç Okul Dönemi (Ergenlik Öncesi Dönem) 1. Ergenlik Dönemi Kız:11 12/ Sınıf Erkek:1213/ Sınıf 1.Ergenlik Dönemi Kız: 1314/ Sınıf Erkek: 1415/ Sınıf GELİŞİM ÖZELLİKLERİ Bebeklikten küçük çocukluğa geçiş(şiş bir karın, vücudun diğer bölümlerine oranla büyük bir kafa, kısa kol ve bacaklar), okul çağının başlamasına yakın bölümleri belirgin gövde, uzun kol ve bacaklar, kol ve kafa Vücut bölümlerinin kesin belirginliği, yapısal olgunlaşmanın başlangıcı. Boyuna uzamanın hızlandığı, cinsel organların çabuk geliştiği dönem Kız: İlk menstruasyon Erkek:Testestoran hormonunu salgılama, hızlı ve aşırı boy uzamasının başlaması, kolların bacakların uzaması, kız ve erkeklerde yaş gelişim farklılığı olabilir. Hormonal değişim tamamlanır. 1.Ergenlik dönemindeki gelişim gibi farklılığı olabilir. (43) Bayanların özellikle iskelet sisteminde önemli farklılıklar vardır. (27) Bayanların omurga uzunluğu erkeklerin yaklaşık %86 sı kadardır. (22) Bu ağırlığın kalça ve uyluk civarında daha fazla yayılması, kadında nispeten alçak bir ağırlık merkezi sağlar. (27,22) 6

13 Yapılan bir araştırmada ağırlık merkezi açısından kadın ve erkekler arasında ortalama % 1 lik fark bulunmuştur. (41a) Kadınların ağırlık merkezinin daha aşağıda olması sıçrama, atma ve atlama uygulamalarında dezavantaj getirirken, cimnastiğin bazı branşlarında avantaj sağlamaktadır. (27,47) Vücut kompozisyonu bakımından genel olarak bütün yaşlarda bayanların vücut yağ oranları erkeklerden daha fazladır. (23) Ergenlik öncesi vücut yağ oranı kızlarda %19, erkek çocuklarda ise %15 ten daha az bulunmuştur. Ergenlikten sonra bu oran kadınlarda %23, erkeklerde %15 şeklindedir. Bu durum kadın ve erkek performans farklılığında önemli rol oynamaktadır. (28) Yağ oranlarının yüksek olması, dişi cinse ait hormonlardan östrojen salgısıyla yakından ilgilidir ve bu biyolojik bir dengedir. Yaptıkları spor branşlarına göre farklılık göstermekle beraber, özellikle uzun mesafe koşularına katılan bazı bayan yarışmacıların vücut yağ oranlarının %10 un altına düştüğü örneklerde vardır. (14,47) Fizyolojik Özellikler Ergenlik çağına kadar kadın ve erkekler arasında fizyolojik açıdan anlamlı bir fark bulunmamasına rağmen ergenlik dönemi sonrası belirgin farklar ortaya çıktığı gözlemlenmiştir. (22) Bayan sporcularla erkek sporcuların performanslarına ait değerlendirilmeleri yaparken bazı bilimsel temelleri göz önüne almak gerekmektedir. Bilinmelidir ki; bayan sporcular erkek sporculara 7

14 göre daha az kas kitlesine sahip olmaları ve esansiyel yağlarının daha fazla olması sebebi ile daha yüksek vücut yağ yüzdesine sahiptirler. Bu farklılık, bayanların fizyolojik yapısından kaynaklanmakta; özellikle kuvvet açısından bayanların erkeklere göre performanslarını sınırlayıcı bir faktör olarak ortaya çıkmaktadır. (3,13,40) Kadınların kas sistemi özellikle üst ekstremiteler de hacim ve uzunluk bakımından erkeklere nazaran daha az gelişmiştir. Kadınların kas kitlesi aynı ölçüdeki erkeğe nazaran %1520 daha az orandadır. (22) Kas kütlesi bayanlarda 1620 erkeklerde ise 1825 yaşları arasında düzenli egzersiz ve diyet uygulamaları ile en üst seviyeye ulaşabilir. (47) Kadınlarda kas kitlesinin azlığından kaynaklanan ağırlık, vücut yağ oranındaki fazlalıkla telafi edilmektedir. Kadınlarda kas daha kolay yorulur, kas verimi daha düşüktür. Kas tendonları daha küçük, daha zayıf ve gevşektir. Ancak benzeri bir çalışmada bayanların erkeklere göre kaslarının uzayabilme yeteneği daha fazla olduğu tespit edilmiştir. (9) Bayanlarda kalp, kan damarları, dolayısıyla kan hacminde de bazı farklılıklar görülmektedir. Kalp volümü gerek mutlak gerek nispi anlamda daha küçüktür. Kalbin atım volümü daha düşüktür. Atım volümünün düşüklüğü daha yüksek atım sayısı ile telafi edilir. Arterlerin çapı kadınlarda daha dardır, duvarları daha incedir. Fakat damar ağı daha yoğundur. Dolayısıyla kan basınçları bayanların erkeğe göre daha düşüktür. Kalp tarafından pompalanabilen kan 8

15 miktarı kaslara ne kadar oksijen gönderebileceğini belirten önemli bir faktördür. Bayanların ortalama kalp hacimleri de erkeklerden daha küçüktür. (18) Kadınların erkeklerden daha az terledikleri bilinmektedir. Gerçekten de aynı sıcaklıkta, aynı fiziksel yüklenme sırasında, bayanlar erkeklere oranla daha az terler. (47) Bu olay şöyle yorumlanmaktadır: Erkekler, vücuttan terleme ile su ve ısı kaybı yaparak ortama uyum göstermeye çalışırken, bu düzenlenme mekanizması kadınlarda farklı olduğundan, onlar az terleyerek de iç ısı dengelerini koruyabilmektedir. Diğer bir deyişle kadınların fazla su kayıpları olmamaktadır. Eğer avantaj olarak düşünülürse; bu özellikler, sıcak ortamda yapılan uzun mesafe koşularında, kadınların erkeklere karşı üstünlüğü olarak kabul edilir. Fakat bunun karşıtı olarak; kadınlarda iç ısı, erkeklere oranla çok fazla yükselebilmekte ve ısı bitkinliği çabuk ortaya çıkabilmektedir. (13) Motor ve sinir sistemi ile ilgili olarak göze batan en önemli nokta bayanların reaksiyon zamanlarının daha uzun olduğudur. (4) Almanya da yapılan bir araştırmada, genel olarak bayanların el becerisi ve yetenek bakımından erkeklerden daha iyi oldukları belirtilmiştir. (29) Yapılan çalışmalarda ise görsel uyarılara karşı gösterilen reaksiyon zamanında erkekler ile bayanlar arasında önemli bir fark olmadığı belirtilirken erkeklerin daha süratli hareket zamanına sahip oldukları belirtilmiştir. Literatürdeki çalışmaların bir özeti olarak kuvvet faktörü göz önüne alınmadığında bayanlar ve erkekler arasında motor öğrenimi ve kapasitesi bakımından çok önemli bir fark yoktur. (32) 9

16 Solunum sistemini oluşturan akciğer ve solunum kapasitesinin, yaş, boy, vücut ağırlığı ve vücut oranı ile orantılı bir gelişim gösterdiği konusunda fikir birliği vardır. (41) Normal sağlıklı bir kadının akciğer kapasitesi aynı yaş ve ölçülerdeki bir erkeğin akciğer kapasitesinden %10 daha düşük bulunmuştur. Bununla bağlantılı olarak alveol çapları ve solunum derinliği de erkeklere nazaran daha farklı tespit edilmiştir. (41,18) Solunum yolları enine kesiti bayanlarda nispeten daha küçüktür. Vital kapasite daha düşüktür, istirahat solunum frekansı daha yüksektir. Maksimal istemli solunum kapasitesi, maksimal solunum dakika volümü ve maksimal oksijen alımı daha düşüktür. (22,41) Voleybolda Temel Motorik ve Fizyolojik Özellikler Fiziksel özellikler, uygunluk ve beceri gibi anahtar özelliklere sahip bulunan voleybol sporunda teknik performans bazı faktörlere bağlı olarak sınırlandırılabilmektedir. Uygunluğu belirleyen özellikler içinden dayanıklılık ve alaktik anaerobik güç ile ilişkili kuvvet, hız ve yatay sıçrama kabiliyeti, sporcunun performans düzeyini belirleyen en önemli özellikler olmaktadır. (15) Hareketin uygulanması sırasında elde edilebilir çok geniş çaplı bilgi ile verim beklentileriyle birlikte, psikolojik baskıya ve fiziksel zorlamaya karşın yüksek düzeyde yoğunlaşma zorunludur ve uzun bir süre (oyun süresi) korunabilmelidir. (19) Voleybol maçlarında teknik performansı sınırlayan anahtar faktörler olarak; temel motorik özellikleri söyleyebiliriz. Dayanıklılık ve alaktik anaerobik güç, kuvvet, sürat, dikey sıçrama yeteneği, bu seviyedeki performansın belirleyicisidir. (46) 10

17 Sporcular açısından fiziksel uygunluk, bir spor dalında en iyi performansın elde edilmesi için önemli bileşenlerdir. Voleybol oyuncuları şu motorik özelliklere sahip olmalıdır. Kuvvet, Dayanıklılık, Sürat, Hareketlilik (Esneklik), Koordinasyon (Beceri), Bu fiziksel özelliklerle birlikte, voleybolda boy uzunluğunun oyun içinde yapılacak hücumblok kombinasyonunda çok önemli olduğu bilinmektedir. 11

18 Tablo 3. Bazı Spor Branşlarına Göre Bayan Sporcuların Yaş ve Boy Değerleri Özdemir ,8 165 Karakuş Köse ,72 165,7 Döğüşcü 1999 Voleybol 18,1 167,5 Ergen ,2 176,8 Kabadayı ,9 164,8 Bostancı ,3 177,1 Çetinkaya ,2 162 Tüzün ,7 164,5 Filiz 2004 Üniv.Öğr. 21,6 166,6 İmamoğlu ,7 163,5 İnce ,1 161,2 Tüzün Ateşoğlu 1995 Hentbol Ateşoğlu ,5 169,3 Erol ,3 165,75 Sevim ,5 169,25 Tamer ,44 168,9 Bale ,6 Savaş 1992 Basketbol 14,9 Kuter ,4 172,3 Özer ,25 172,8 Kuyola 1994 Cimnastik 11,7 143,4 Polat 2004 Kayak 14,2 157,4 Özder 1993 Futbol 20,6 160,9 Tüzen 1996 Yüzme 13,

19 Vücut Kompozisyonu Vücut ağırlığı yaşa, cinsiyete ve aktiviteye göre değişir. Yaş ilerledikçe vücut ağırlığı artar. Gelişme döneminden sonra her iki cinste de aktivitenin azlığına bağlı olarak her yıl gramlık bir artış görülebilir. Yağsız vücut ağırlığında ise yaş ilerledikçe kemik minerali ve kilogram kitlesine bağlı olarak azalmalar görülmektedir. (23,34) Siklet sporcuları dışında kurallarla belirlenmiş belli bir vücut ağırlığı zorunluluğu yoktur. Ancak olması gereken ağırlığın üzerinde kilosu olan orta bloker bir voleybol oyuncusuna baktığımızda, onun fazla kiloları dikey sıçramasını önemli ölçüde etkileyecek, dizlere binen fazla yük sakatlıklara bile yol açabilecektir. Vücutta fazladan yük olarak taşınan bu depo yağlar, sporcunun performansını olumsuz yönde etkileyebilir. (23) Deri altına birikmiş olan bu inaktif yağ dokusu hücreleri okside olup, enerji üretmezler. Vücutta yağ oranlarının artması nispetinde de yapılan çalışmaya aktif olarak katılan yağsız vücut kitlesi azalacaktır. Sonuçta vücut ağırlığının kilogram başına düşen aerobik kapasitesi azalır ve bir kilogram vücut kitlesini hareket ettirmek için gerekli olan oksidatif enerji metabolizması düşer. (23,3) Bayanlarla erkekler arasındaki performans farklılığı da, kısmen bayanların vücudundaki yağ oranının fazlalığıyla açıklanabilir. Yağ oranı 13

20 yaptıkları spor branşlarına göre değişiklikle beraber genelde erkek sporcularda % 412, kadın sporcularda %1012 olması beklenir. Özellikle uzun mesafe koşularına katılan bazı bayan yarışmacıların vücut yağ oranlarının %10 un altına düştüğü örneklerde vardır. (23a) Vücut yağları ve yağ oranları genelde vücut kompozisyonu içerisinde incelenmektedir. Temel varsayım, vücut ağırlığının; yağsız vücut ağırlığı ile yağ ağırlığının toplamına eşit olduğuna dayanmaktadır. 30) Vücut kompozisyonu bakımından genel olarak bütün yaşlarda bayanların vücut yağ oranları erkeklerden daha fazladır. 12 yaşından sonra erkeklerin vücut yağ oranları düşer. Vücudun yağsız kısımlarının ağırlığı ise artar.ergenlik öncesi vücut yağ oranı kızlarda %19, erkek çocuklarda %15 ten daha az bulunmuştur. (28) Ergenlikten sonra bu oran kadınlarda %23, erkeklerde %15 şeklindedir. Bu durum kadın ve erkek performans farklılığında önemli rol oynamaktadır. (22) Yağ oranlarının yüksek olması, dişi cinse ait hormonlardan östrojen salgısıyla yakından ilgilidir ve bu biyolojik bir dengedir. (27) Vücutta yağ iki şekilde depolanır. Bunlardan esansiyel yağlar, genellikle fizyolojik fonksiyonlar için gereklidir; kemik iliği, kalp, ciğer, böbrek, kas, lipidce zengin hücreler ve merkezi sinir sistemi boyunca depo edilir. Bayanlarda erkeklere nazaran dört kat daha fazladır. (44) Depo yağlar ise; yağ hücrelerini içerir, önemli bir koruma görevi yaparlar; soğuk havada vücut sıcaklığını sabit tutar ve enerji kaynağı olarak kullanılır. Normalden fazla depolanması performansı olumsuz yönde etkiler. (25) 14

21 Tablo 4.Spor Branşlarına Göre Bayan Sporcuların Vücut Kompozisyonu Değerleri Araştırmacı Yıl Spor Dalı Vücut Ağırlığı(kg) Vücut Yağ (%) Fleck Değerleri Özdemir Karakuş Köse Döğüşcü Voleybol Ergen Kabadayı Bostancı Çetinkaya Vvhite Polat 2004 Kayak Kuyola 1994 Cimnastik Bale Kuter 1992 Basketbol 65.3 Ateşoğlu Ateşoğlu 1995 Hentbol Tamer 1991 Üniv.Öğr

22 Motorik Özellikler Sıçrama Sıçrama hareketi, voleybolda, blok, smaç, sıklıkla da pas tekniğinde kullanılması zorunlu hareketlerin başında gelir. Sıçrama hareketi, oldukça basit bir iş gibi görülebilir. (8) Kullanıldığı yere göre sıçrama yeteneği, karar verme, sezinleme, hareket hızı gibi değişik faktörlere bağlıdır. İşte bu basit gibi görülen harekette, dikey sıçramanın yapılabilmesi için, bütün bacak extansör kaslarının itişe başlaması (yukarı hareketi) için aynı anda tamamen harekete geçme gerçeği düşünülmüştür. (31) Anatomik sınırlama, eklemler tamamen ekstansiyona ulaştığında kalçanın ve diz eklemlerinin açısal hızının düşük olmasıdır. Mekanik sınırlama ise, kalça ve diz eklemlerinin ekstansiyonu bu eklemle tamamen ekstansiyona ulaştırmadan önce, vücut ağırlık merkezinin dikey hızlanmasını sağlamak için durdurulmasıdır. Böylece hareket şekli mümkün olduğu kadar ahenkli olarak düzenlenebilir. Bazı kasların fazla enerji açığa çıkarabileceği görülür. Aynı zamanda bu enerjinin kullanabilen en büyük yüzdesi vücudun ağırlık merkezini dikey olarak fırlatmakta kullanılır. (8) 16

23 Tablo 5. Bazı Spor Branşlarında Bayan Sporcuların Dikey Sıçrama Değerleri Araştırmacı Yıl Spor Branşı Dikey Sıçrama(cm) Puhl Thissen Ergül Karakuş Voleybol Döğüşcü Ergen Şimşek Sevim Erol 1996 Hentbol Baltacı 1994 Halk Dansçıları 31,32 Polat 2004 Kayak 31.8 Cicioğlu Yüksek 2004 Judo 32.4 İnce 2000 Üniv.Öğr

24 Sürat Sürat: Bir kişinin kendini bir yerden başka bir yere en kısa zamanda taşıyabilme, (26) vücudun bir parçası ya da tüm uzuvlarının yardımıyla büyük bir hızla hareket ettirme yeteneğidir. Sürat, bir uyarıya çabuk tepki göstermek ve hareketi yüksek bir hızla yapabilme olarak tanımlanır. İnsanoğlunun var oluşunu gösterdiği ve doğaya kendini kabul ettirdiği fizik gücünün en önemli göstergelerinden birisi de sürat özelliğidir. Çeşitli branşlarda, kendine göre hepsi ayrı bir heyecan vermekle birlikte, tümünde istenilen hızın yaratılabilmesi için güçlü bir kas gücünün olması gereklidir. Antrenman biliminde sürat veya hız aynı şeyi belirtmektedir. Genellikle sürat, çabuklukla aynı anlamda kullanılmasına karşın, birbirinden farklı kavramlardır. Sürat, bir mesafenin en kısa sürede kat edilmesi olarak tanımlanır. Çabukluk ise süratli olmanın temel bileşenidir. (50) Sürat, en büyük hızla ilerleyebilme yeteneği olarak tanımlanmaktadır. Bazı sürat özellikleri kombine özellikler olarak görülmektedir. Sürat aynı zamanda yeni bir etki sebebidir. Hareket için süre ne kadar kısa ise, sürat o kadar yüksektir. Süratin, tekniğin yanı sıra kuvvetle hem de çabuk kuvvetle yakından ilişkisi vardır. Sürat, bir kütleye, bir kuvvetin etkilemesi sonucunda doğar. Süratin kuvvetle olan bağımlılığı direkt bağımlılıktır. Çünkü sürat kuvvet olmadan geliştirilemez. Eğer sporcunun azami hızının geliştirilmesi isteniyorsa, büyük kuvvetleri de geliştiriyor olması gerekir. (26) 18

25 Sürati Etkileyen Faktörler Kuvvet : Bir kasın gerilme ve gevşeme yoluyla bir dirence karşı koyabilme özelliği olarak tanımlanır. (28) Kuvvet, bir iş yapabilme yeteneğinin yanı sıra çeşitli spor aktivitelerinin temel öğesini ve performansın temelini oluşturan temel motorik özelliklerden birisidir. (45) Çabukluk: Kişinin bütün vücudunu veya bir kısmını en kısa sürede hareket ettirmesidir. Başka bir tanımla da çabukluk; mümkün olan en kısa zaman içerisinde dış dirençlere karşı, vücudun veya vücudun bir kısmının, dirence rağmen eklemleri hareket ettirebilme özelliğidir. Fiziksel olarak çabukluk, ani hızdır; yani cismin aldığı yolun, gerekli zamana oranının, bu zaman sıfıra yaklaştığı zaman aldığı değerdir. Hız: Fiziksel açıdan bakıldığında hız ile süratin çoğu kez birbiriyle aynı olarak nitelendirildiğini görürüz. Bu doğru değildir. Hız, hareket eden bir nesneye etki eden ve bu nesneyi ivmelendiren kuvvet sonucudur ve sporda ortalama hız sürat olarak adlandırılır. (7) 19

26 Sürat Çeşitleri Ozalin (8), sürati, genel ve özel sürat diye ikiye ayırırken; Sevim (41), sürat kavramını devirli sporlarda sürat ve devirsiz sporlarda sürat olarak sınıflandırmıştır. Süratin Türleri a) Reaksiyon Sürati b) İvmelenme c) Maksimal Sürat d) Süratte Devamlılık a)reaksiyon Sürati Bir etkiye karşı kasın göstermiş olduğu ilk tepki süratine reaksiyon süresi denir. Bunun sonunda gösterilen tepkinin sürati de reaksiyon süratidir. Diğer bir deyimle reaksiyon sürati, bir hareketin gerçekleşmesi için algılama ve tepki gösterme yeteneğidir. Reaksiyon zamanı içerisinde farklı işlemler olmaktadır. Bunlar: Duyu organlarının uyaranları algılaması, Uyaranın merkezi sinir sistemine gelmesi ve emrin oluşması, Oluşan emrin kaslara iletilmesi, (7) 20

27 Süratin oluşabilmesi için dışardan bir uyaranın olması gerekmektedir. Bu uyaranlar duyu organları ile algılanır ve duyu sinirleri ile merkezi sinir sistemine gider. Merkezi sinir sistemi, gelen bu uyaranları motor sinirler aracılığıyla kaslara iletir. Buna latans süresi denir. Latans süresi ne kadar kısa olursa hareket o kadar çabuk yerine getirilir. Bu da gonklion hücresinin yapısına bağlıdır. Gonklion hücre ne kadar büyükse elektrik akımı da o kadar hızlı olur. (42 ) b) İvmelenme İvme denince hareket etkisinin tanımlanmış bir zaman kesitindeki değişimi anlaşılır. İki zaman noktası arasındaki kuvvet zaman fonksiyonunun entegrali, kuvvet tepkisel gücünün ya da kuvvet etkisinin büyüklüğünü teşkil eder. İvme yolunun uzunluğu sınırlı değilse bu durumda ivmenin özelliği büyüklük üzerinde etkili olmaz ve de büyük güçlerin daha az süre ya da küçük güçlerin daha uzun süre etkili olması ivmelendirme için bir şey ifade etmez. Ancak insan anatomisinde belirlendiği gibi ivme yolu sınırlı ise optimal ivmelendirme gerçekleştirebilmek için ivme yolunun başından sonuna kadar büyük kuvvetlerin etkisi olması gerekir. Sakin bir durumdan kazanılan ivme (her türlü start) Hazırlanan bir harekette ivmelenme (titreşimli hareket gibi) (7) 21

28 c) Maksimal Sürat Maksimal sürat, sprint branşlarının en önemli öğesidir. Bununla birlikte yüksek maksimal sürat ile yapılacağı kabul edilmektedir. Bir başka deyişle yüksek düzeyde bir performans, ancak yüksek maksimal sürat değerleriyle sağlanabilir. Ancak yüksek sürat iyi bir performansın garantisi değildir. (40) d) Süratte Devamlılık Koşu sırasında ulaşılan hızı mümkün olduğu kadar uzun süre korunması gerekmektedir. Reaksiyon zamanı, ne ivmelenme ne de maksimal sürat performansıyla her zaman ilişki göstermez. Ancak süratte devamlılık her zaman performansla ilişki göstermektedir. (49) Tablo6. Bazı Spor Branşlarında Bayan Sporcuların 20m Sürat (Sprint) Test Değerleri Araştırmacı Yıl Spor Dalı 20m Sürat (sn) Karakuş ,49 Ergen 2001 Voleybol 3,78 Auzone ,72 Cicioğlu ,49 Yüksek 2004 Judo 3,24 Sevim 1996 Hentbol 3,55 Erol 1996 Basketbol 6,35 22

29 Pençe Kuvveti Kuvvet, test edilen kas grubuna göre özellik gösterir. Diğer bir deyişle, pençe kuvveti yüksek olan kişinin bacak kuvvetinin de mutlaka yüksek olması gerekmez. (1) Pençe kuvveti statik (izometrik) kuvvetin ölçümünü gösterir. Voleybolun temelini oluşturan parmak pas tekniğinin düzenli ve devamlı kullanılmasında payı büyüktür. (19) Pençe kuvveti 1218 yaşları arasında önemli gelişme gösterirken, 2030 yaşlarında en yüksek seviyeye ulaşır. Fox (18) ; pençe kuvvetini, tüm kuvvetin belirleyicisi olduğunu belirtmiştir. Tablo 7. Bazı Spor Branşlarına Göre Bayan Sporcuların Pençe Kuvveti Değerleri Pençe Kuvveti Araştırmacı Yıl Spor Branşı Sağ El(kg) Sol El(kg) Karakuş Ergen Voleybol Gültekin Ergun Elit Sporcu Cicioğlu Yüksek 2004 Judo Savaş Basketbol Ateşoğlu Ateşoğlu Hentbol Günay Sevim

30 Esneklik Esneklik, eklem hareketliliği, kasların uzama yeteneği ve yumuşaklığını içerir. (2) Esneklik; eklem ya da eklem serilerinin geniş açılarda hareket edebilme yeteneğidir. (5) Esneklik, eklem yüzeyine ve biçimine bağlıdır. Bazı araştırmalara göre esnekliğin, hareketlilik, çeviklik ve kondüsyonel kavramlar ile birbirine yakın anlamlar taşıdıkları söylenir. Özellikle hareketliliğin esneklikle eş anlamlı olduğu ifade edilir. (2) Hareketliliği: Sevim, (43) sporcuların kas ve eklem aracılığıyla mümkün olan bir genişlik içerisinde bütün yönlere serbestçe hareket etme özelliği şeklinde tanımlar. Esneklikte bireysel farklılıklar; kasın esnekliği ve eklemi çevreleyen bağları etkileyen fiziksel özelliklere bağlıdır. Esnekliğin geliştirilmesi sadece sportif başarı için değildir. Aynı zamanda sakatlıklardan korunma açısından büyük önem taşıdığı gibi sakatlık sonrası uyum içinde gereklidir. (6) Eklemlerin hareket genişliği kazanması, hareket yeteneğinin arttırılması, beceri ve koordinasyonun mükemmelleştirilmesi ve yaralanmaların önlenmesi amacını taşır. Ayrıca esneklik, vücudun toparlanmasına yardımcı olur postürü düzenler, vücudumuzu çevik ve yumuşak hissetmemizi sağlar. (41) Esneklik, kas gerilimini azaltır ve vücudun daha rahat hissetmesini temin eder. Hareket alanını genişletir, kas sakatlıklarını önler ve kan dolaşımını hızlandırır. (4) Esneklik spor türünün gereksinimine uygun optimal bir gelişim sağlamada, kuvvet ve hız gibi motorik özelliklerin ve tekniğin gelişmesinde etkili olmaktadır. (5) 24

31 Esneklik çocukluk çağından itibaren yaş ilerlemesiyle gittikçe kaybedilen bir özelliktir. Esneklik cinsiyet farklılığına bağlıdır. Genç kızlar, erkeklere göre daha fazla esnekliğe sahiptir. (33) Esneklik genellikle oturuzan (sit and reach) testi metoduyla ölçülür. Yüksekliği 32 cm, uzunluğu 35 cm ve genişliği 45 cm olan sehpadan yararlanarak yapılır. (22,39,38,45) Tablo 8. Bazı Spor Branşlarında Bayan Sporcuların Esneklik Ölçüm Değerleri Araştırmacı Yıl Spor Branşı Esneklik (cm) Karakuş 1996 Voleybol 19.6 Polat 2004 Kayak 30.2 Ateşoğlu Ateşoğlu Hentbol Ateşoğlu Baltacı 1994 Halk Dansçıları Yüksek Cicioğlu 2004 Judo 32.1 Tamer 1991 Üniv Öğr Çimen 1997 Masa Tenisi

32 Anaerobik Güç Atlama, sprint, gülle ve cirit atmak veya hızlı bir koşu yapmak sporcunun enerjiyi güce çevirmesine örneklerdir. Güç, yapılan işin (performans) birim zaman ile ifade edilmesidir. Patlayıcı güç, anaerobik metabolizma ile ilgilidir ve bunu ölçer. Bu nedenle, bu gibi ölçümler için anaerobik güç testi ifadesi kullanılır. (22) Anaerobik güç, organizma için gerekli olan enerjinin oksijensiz ortamda bir dizi kimyasal reaksiyonlarla elde edilmesi olarak tanımlanır. (36) Voleybolda ani hızlanmalar, sıçramalar, smaç hareketinin tamamı ve servis atmalar anaerobik enerji ile ilgili hareketler sayılır. Diğer birçok spor branşında da çok önemli bir enerji kaynağı olan anaerobik güç, ATPPC ve Laktik Asit Sistemi olmak üzere iki safhada elde edilir. 1. ATPPC (Fosfajen Sistemi) : Kreatin fosfatta ATP gibi kas hücrelerinde yer alır ve yüksek enerji bağlarına sahiptir. Bu bağların parçalanması sonucunda açığa çıkan enerji ATP yapımı için kullanılır. 10 saniyeden kısa süren çok yüksek şiddetteki aktivitelerde kasın kasılmasını sağlar. A. Kreatin Kreatin + İnorganik Fosfat + Enerji B. Enerji + ADP + P ATP (20) 26

33 2. Laktik Asit Sistemi ( Anaerobik Glikolizis ) : Genel anlamda anaerobik glikoz, glikojenin anaerobik yolla parçalanmasıdır. Bu yolla enerji üretilirken sadece glikoz kullanılır. Glikoz parçalanması ile iki pirüvik asit molekülü oluşur. Bu yolla ATP oluşturulurken son ürün olarak ortaya laktik asit çıkmasından dolayı bu sisteme laktik asit sistemi adı verilir. (20) Tablo 9. Bazı Spor Branşlarına Göre Bayan Sporcuların Anaerobik Güç Değerleri Araştırmacı Yıl Spor Dalı Anaerobik Güç (kg.m/sn) Couts Tamer Voleybol Cicioğlu Tamer Bale Kuter 1992 Basketbol Ateşoğlu 1995 Tamer 2005 Cicioğlu 2004 Günay 2005 Hentbol Kayak Judo Yüzme

34 2.5. Kuvvet Kuvvet, güç uygulayabilme yeteneğinin yanı sıra çeşitli spor aktivitelerinin temel öğesini ve performansın temelini oluşturan temel motorik özelliklerden birisidir. (47) Kuvvet, değişik şekilde açıkça gösterilebilir.hareket sırasında uygulanan kuvvete, örneğin ağırlık kaldırmada olduğu gibi, dinamik (izotonik) kuvvet denir. Statik (izometrik) kuvvet, sabit cisimlere karşı uygulanılan kuvvettir. Buna ilaveten, konsantrik kasılma, kişinin kendini barfikste çene hizasına kadar çektiği durumdaki gibi kas kasılmasıyla oluşan kasılmayı tanımlar. Eksantrik kasılma ise, barfiks çektikten sonra, kişinin kendini aşağıya bıraktığı zaman oluşan kasılma gibi kas uzamasıyla meydana gelen kasılmayı tanımlar. Diğer bir kuvvet şeklide izokinetik kuvvettir. Bu, kişinin maksimum kuvveti, hareketin tamamında ve bütün hareket boyunca uygulamasıdır. (10) Kuvvet Akgün e göre (4) kişinin bir dirence karşı koyabilme veya bir aracı ya da kendi vücudunu çeşitli yönlere hareket ettirebilme yeteneğidir. Hollman (25) ise kuvveti: Bir dirençle karşı karşıya kalan kasların, kasılabilme ya da direnç karşısında belirli bir ölçüde dayanabilme yeteneği olarak tanımlar. Voleybolda kuvvet, tekniğin en iyi biçimde uygulanmasının ön şartı olarak karşımıza çıkmaktadır.bu nedenle, kuvvet ve tekniğin gelişmesi birbirinden ayrı olarak düşünülemez. (çok iyi bir smaç tekniğine sahip oyuncunun sıçrama ve vuruş kuvveti olmadan başarı elde edemeyeceği gibi.) (10) Genellikle bir 28

35 maçı kazanmanın kilit noktalarından olan smaç ve blok davranışları da patlayıcı kuvvet içermektedir. (17) Voleybol oyuncusunun kuvvet antrenmanlarında, genel kuvveti geliştirmesi, öteki spor oyunlarına göre daha az önem taşımaktadır. Oyuncu bütün hareketleri yalnız kendi vücut ağırlığı ve topun direncine karşı, uzun bir oyun süresinde mümkün olduğu kadar süratli bir şekilde uygulamak durumundadır. Voleybolda, çabuk kuvvet ve çabuk kuvvette devamlılık performansı öne çıkmaktadır. Voleybol oyuncusu için kuvvetin etki şekilleri temel olarak sıçrama ve vuruş kuvvetidir. Bunun yanında teknik elementlerin etkili bir şekilde uygulanmasında Maksimal Kuvvet yer almaktadır. (12) Kuvvetin Sınıflandırılması Kuvvet genel bir yaklaşım olarak iki sınıfa ayrılır. (8) I. Sınıflama Genel Kuvvet Vücuttaki kasların çok yönlü çalışması sonucu oluşan kuvvettir. Özel Kuvvet Belirli bir spor dalına yönelik kuvvettir. (8,10) II. Sınıflama (Antrenman Bilimi Açısından) Maksimal Kuvvet En büyük kuvvet çeşidi olup kasların isteğe bağlı olarak kasılması ile gerçekleştirilmektedir. 29

36 Çabuk Kuvvet Çabuk Kuvvet, iki yeteneğin, kuvvetin ve süratin bir ürünüdür ve en kısa zaman aralığında, en yüksek kuvveti sergileyebilme yeteneğidir. (16) Çabuk Kuvvet, voleybol performansını etkileyen temel belirleyicidir. Bu özelliği geliştirmek için hareket çabuk ve patlayıcı bir şekilde yapılmalıdır. Sinir sistemindeki gelişimi sağlamak için en kısa zamanda en çok sayıdaki kas lifinin işe dahil edilmesi hedeflenir. Maksimum kuvvet ve optimum sürat, çabuk kuvvetin gelişmesine katkıda bulunur. (38) Farklı formlarda olan dikey ve yatay sıçramalar yüksek seviyede çabuk kuvvet içermektedir. Çift bacakla yapılan smaç ve blok sıçramaları teknik açıdan birbirleriyle farklı olmalarına karşın yapısal olarak benzer özellikler taşımaktadır. (48) Kuvvette Devamlılık Kuvvette devamlılık, kuvvet ve dayanıklılığın kombinasyonu olup, organizmanın uzun süren yüklenmelere karşı koyması, ani çalışmaya katılan kas gruplarının belirli bir süre, kuvvetinde düşme olmaksızın aktivitelerini yerine getirmesidir. (26) Bir sporcunun kuvvette devamlılığını geliştiren üç temel faktör vardır. Maksimal kuvvet çalışması, Kuvvette devamlılık çalışması, Müsabaka egzersizleri kullanırken aynı zamanda direnci artırma. (10) 30

37 3. GEREÇ ve YÖNTEM 3.1. Denekler Bu çalışmaya, Ankara ili birinci ligdeki altı takımından toplam 56 bayan voleybolcu katılmıştır. Sporculara uygulanması düşünülen testler bir defa yapılmıştır. Yapılan testler öncesi, tüm sporcuların sağlık durumları ve sakatlıkları olup olmadığı hakkında bilgi toplanmıştır. Bu çalışmalara katılan sporcular, gerekli bütün bilgiye çalışmalar öncesinde sahip olmuştur. Araştırmalara gerekli düzeyde katılımın sağlanması amacı ile motivasyon düzeyleri yükseltilmeye çalışılmıştır. Veri Toplanması Deneklerin; boy uzunluğu (m), vücut ağırlığı (kg), esneklik (cm), 20 metre sprint (sn), yatay sıçrama (m), dikey sıçrama (m), ağırlık topu fırlatma (m), teknikle bağlantılı pas (sn), anaerobik güç (dikey sıçrama sonucu, kgm/sn), el kavrama kuvveti ölçümü (kg), çapraz koşu testi(sn), olarak alınmıştır. 31

38 3.2. Kullanılan Alet ve Yöntemler Laboratuvar Ölçüm Yöntemleri Boy ve Ağırlık Ölçümü: Ağırlık ölçümleri, 100 grama duyarlı dijital baskülle, sporcuların üzerlerinde tayt ve tişört olacak şekilde, çıplak ayak ile ölçülmüştür. (45) Pençe Kuvveti Ölçümü: Takkei marka el dinamometresi (Hand grip) ile ölçüm gerçekleştirilmiştir. 5 dakika ısınmadan sonra denek ayakta iken, ölçüm yapılan kolu bükmeden ve vücuda temas etmeden, kol vücuda 15 derecelik açı yaparken ölçüm alınmıştır. Bu durum sağ ve sol el için ikişer defa tekrar edilmiş ve en yüksek değer kullanılmıştır. (22) Anaerobik Güç Ölçümü: Anaerobik güç ölçümleri dikey sıçrama testi ile yapılmıştır. Bu ölçümde, deneğin ayakta uzanabildiği nokta ile sıçrayarak dokunabildiği nokta arasındaki mesafe cm. olarak kaydedildi. Ayrıca, deneklerin hassas bir terazi ile vücut ağırlıkları ölçülmüştür. Aşağıdaki formül ile anaerobik güç hesaplaması yapılmıştır. (32) 32

39 P= 4.9(W) P: güç (kg.m\sn) W: vücut ağırlığı (kg) D: sıçrama mesafesi (cm) 4.9=Standart zaman (sn) Esneklik Ölçümü: Denekler, yere oturup çıplak ayak tabanını test sehpasına dayamışlar, gövdelerini ileri doğru eğerek, dizlerini bükmeden elleri vücudun önünde olacak şekilde uzanabildiği kadar öne doğru uzatmış, böylece en uzak noktada öne yada geriye esnemeden 12 sn beklemişler. Test iki defa tekrar edilerek en yüksek değer kaydedilmiştir Şekil 1. Otur ve Uzan Testi Reaksiyon Zamanı Ölçümü: Sporcuları reaksiyon zamanı, New Test 2000 aleti ile yapılmıştır. Ölçümler, üçer defa tekrarlamak kaydıyla, görsel ve işitsel olmak üzere sağ ve sol el kullanılarak yapılmıştır. (45) 33

40 Vücut Yağ Yüzdesi Ölçümü: Deri altı yağ ölçümü, 060 mm kalınlığı ölçen Skinfold Caliper ile alınmıştır. Ölçümler vücudun sağ tarafından ve subscapular, triceps olmak üzere iki bölgeden ikişer defa alınmıştır. Ölçümlerin değerlendirilmesi Sloan ve Weir in vücut yoğunluğu, vücut yağ yüzde (%) formülleri ile hesaplanmıştır. (20) Alan Testleri Ölçüm Yöntemleri Araştırmada kullanılan motor performans belirleyici testler, voleybolun karakteristik özelliğini göz önüne alarak seçilmiştir. 20 m. Sprint Testi: Test, kapalı spor salonunda, 20 m mesafeye yerleştirilen 0,01 hassasiyetli fotosel kullanılarak yapılmıştır. Dinlenme aralıklı iki tekrarın ardından en iyi değer saniye cinsinden kaydedilmiştir. Şekil m Sprint Testi 34

41 Dikey Sıçrama Testi: Bosco Contact Mat kullanılarak üçer deneme içeren üç farklı sıçrama yapılmıştır. Deneklerin mat ile teması kesildiğinde kronometre durmuştur. Saniye cinsinden elde edilen değer h = (g.t 2 )/8 formülü kullanılarak deneklerin sıçrama yükseklikleri hesaplanmış ve üç tekrarın ortalaması alınmıştır. Şekil 3. Dikey Sıçrama Testi Ağırlık Topu Atma Testi: Denek, önceden belirtilen çizginin arkasında, ayaklar aynı hizada olacak şekilde, kolları geriye getirmek sureti ile kuvvet almışlardır. Daha sonra 3 kg ağırlığındaki sağlık topunu öne doğru, çift el ile atmışlardır, atışlar ileri ve geri 35

42 istikamete doğru, ikişer defa tekrar edilmiştir. En iyi değer metre cinsinden kaydedilmiştir. Şekil 4. Ağırlık topunu İleri Yöne Atma Şekil 5. Ağırlık Topunu Geri Yöne Atma Yatay Sıçrama Testi: Denekler, yere işaretlenmiş çizginin arkasından, çift ayak ile ulaşabildiği en uzak noktaya sıçramışlardır. Başlangıç çizgisi ile sporcunun çizgiye en yakın bıraktığı iz arasındaki mesafe santimetre(cm) olarak kaydedilmiştir. Şekil 6. Yatay Sıçrama Testi 36

43 Teknikle Bağlantılı Pas Testi: Test salonun bir köşesinde uygulanmıştır. Sporcular duvara 2 m mesafede durarak, yerden merkezi 230 cm yükseklikte olan, 20*20 cm işaretlenmiş kutunun içerisine, 20 saniye boyunca parmak pas tekniği ile pas yapmışlardır. Her isabetli pas bir seri olarak kaydedilmiştir. Şekil 7. Teknikle Bağlantılı Pas Testi Çapraz Koşu Testi: Ölçüm kronometre kullanılarak yapılmıştır. Sporcular voleybol sahasının, servis orta çizgisinden koşuya başlamışlardır. Sırası ile sağ 6,9 m kenar çizgisi ile sol 6,9 m kenar çizgi köşelerine elleri ile dokunmuşlardır. Her kısa koşunun ardından başlangıç noktasına da dokunmak sureti ile toplam 8 kısa koşu yapmışlardır. Sonuçlar saniye cinsinden kaydedilmiştir. Şekil 8. Çapraz Koşu Testi 37

44 3.3. VERİLERİN ANALİZİ Verilerin analizinde deneklerin fiziksel ve fizyolojik özelliklerinin tespiti için uygulanan testler, sezon ortasında, bir defa yapılmıştır. İstatiksel değerlendirme SPSS 9.0 paket programında yapılmıştır. Deneklerin maksimum ve minimum değerleriyle ortalamaları ve standart sapma değerleri hesaplanmıştır. 38

45 4. BULGULAR Deneklerin yaş, boy ve vücut ağırlık değerleri tablo 10 da gösterilmiştir. Tablo 10. Deneklerin Yaş, Boy ve Vücut Ağırlık Değerleri N Yaş (X) Boy (cm) Vücut Ağırlığı(kg) Denekler ± ±05 68±7.74 Sporcuların yaş ortalamaları 24.21±4.83 yıl, boy ortalamaları 24.21±4.83 cm ve vücut ağırlık ortalamaları ise 24.21±4.83 kg bulunmuştur. Tablo 11. Deneklerin 20 m Sürat, Çapraz Koşu, Dikey Sıçrama, Yatay Sıçrama ve Pas Testi Parametreleri Değerleri Değişkenler N Minumum Değerler Maksimum Değerler Ortalama SD 20m Sprint(sn) Çapraz Koşu Testi(sn) Dikey Sıçrama(cm) Yatay Sıçrama(cm) Pas Testi (20sn/adet) Tablo 11 incelendiğinde; sporcuların 20m sprint koşusu ortalamaları 3.99±0.30sn, çapraz koşu ortalamaları 18.98±0.41sn bulunmuştur. Dikey sıçrama ortalamaları 47.52±3.89cm, yatay sıçrama ±10.52cm ve pas testi sonuçları ise 13.82±4.78 sn/adet olarak kaydedilmiştir. 39

46 Tablo 12. Deneklerin Anaerobik Güç, Vücut Yağ Yüzdesi Değerleri Değişkenler N Minumum Maksimum Ortalama SD Anaerobik Güç (kg.m/sn) Vücut Yağ % Tablo 12de de görüldüğü gibi deneklerin anaerobik güç ortalama değerleri 71.16±10.47kg.m/sn, vücut yağ yüzdesi değeri ortalamaları 21.93±3.31 olarak bulunmuştur. Tablo 13. Deneklerin Sağ El Pençe, Sol El Pençe, Reaksiyon Zamanı, Sese Karşı Sağ El ve Sol El, Işığa Karşı Sağ El ve Sol El, Parametreleri Değerleri Değişkenler N Minumum Maksimum Ortalama SD Reaksiyon Zamanı Ses Sağ El (msn) Reaksiyon Zamanı Ses Sol El (msn) Reaksiyon Zamanı Işık Sağ El (msn) Reaksiyon Zamanı Işık Sol El (msn) Reaksiyon zamanı ölçüm sonuçları sese karşı sağ el ±49.04msn, sese karşı sol el ±42.19msn, ışığa karşı ise; sağ el ±37.71msn, sol el ±32.49msn olarak kaydedilmiştir. 40

47 Tablo 14. Deneklerin Esneklik(Hareketlilik), Ağırlık Topunu İleri Yöne Fırlatma, Ağırlık Topunu Geri Yöne Fırlatma Parametreleri Değerleri Değişkenler N Minumum Maksimum Ortalama SD Esneklik(cm) Ağırlık Topunu İleri Yöne Fırlatma(m) Ağırlık Topunu Geri Yöne Fırlatma(m) Sağ El Pençe (kg) Sol El Pençe (kg) Araştırmaya katılan sporcuların esneklik ölçümü sonunda ortalama değerleri 30.52±5.17cm olarak bulunurken, ağırlık topu fırlatma testi ölçüm sonuçları ise ileri yöne 7.98±0.96m, geri yöne 10.60±0.80m tespit edilmiştir. Pençe kuvvetiyle ilgili uygulanılan test sonuçları sağ el 36.19±4.20kg, sol el 34.81±4kg olarak kaydedilmiştir. 41

48 5. TARTIŞMA Bu çalışmada, Ankara İli Birinci Ligi nde oynayan bayan voleybolcularının bazı fiziksel, fizyolojik parametrelerinin laboratuar ve alan testleriyle değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Araştırmaya katılan bayan voleybolcuların yaş ortalamaları; 24,21±4.83 yaş, boy ortalamaları ise 182,05 cm olarak tespit edilmiştir. Genç Bayanlar Milli Takımı oyuncularının 2000 yılında tespit edilen yaş ortalamaları 16 yaş, boy ortalamaları ise 177,5 cm olarak bulunmuştur. (11) Bu değerler 2006 Genç Bayanlar Dünya Şampiyonasına katılan takımda yaş 18 yaş, boy 186 cm olarak bulunmuştur. (51) 2005 yılı A Milli Bayan Voleybol Takımı sporcularının ise yaş ortalamaları 23,8 yaş, boy 184 cm olarak kaydedilmiştir. Sporcuların voleybol için ideal boy uzunluğuna ve kendi kategorisi içinde dünya normlarına yakın değerlere sahip olduğu saptanmıştır. Yapılan testler sonucunda sporcuların vücut ağırlıkları ortalama 68kg olarak tespit edilmiştir Tokyo Olimpiyatlarına katılan bayan voleybolcuların vücut ağırlık ortalamaları 65 kg olarak bulunurken, 1972 Münih Olimpiyatlarında 69 kg, 1976 Montreal Olimpiyatlarında ise, 67 kg olarak kaydedilmiştir. (37) Akıncıbey (11) 2000 yılında Genç Milli Voleybolculara yaptığı ölçümlerde vücut ağırlık ortalamalarını 63,5 kg bulmuştur. Ergen (14 ) 2001 yılında 42

49 yaptığı çalışmada bu değeri 67 kg bulunurken Bostancı (15) 2004 yılında voleybolcuların vücut ağırlık değerlerini 68,5 kg olarak tespit etmiştir. Erol (47) yaptığı çalışmada sporcuların boy, kilo, yaş ve organların uzunluğunun bazı spor dallarında baskın rol oynadığını bulmuştur. Voleybol sporunda da etken olan bu özellikleri saptamak için testler uygulanmış, elde edilen verilerle, çeşitli yıllarda yapılan ölçüm sonuçları arasında benzerlik bulunmuştur. Çalışma sonucunda sporcuların vücut yağ yüzdesi 21,93 kg olarak tespit edilmiştir. Fleck in (22) 1985 yılı ölçümleri sonucunda vücut yağ yüzdesini 11,7 kg, Karakuş da 1996 yılı ölçümünü 13,1 kg, Çetinkaya ise 2004 yılında 30 voleybolcu bayan üstünde gerçekleştirdiği testlerin sonucunda 15,1 kg olarak kaydetmiştir. Vücut yağ yüzdesiyle ilgili çeşitli yıllarda kaydedilen veriler ile voleybolculara yapılan ölçüm sonuçları arasında farklılıklar bulunmuştur. Bunun sebebi; araştırmacıların değişik formül ve yöntemler kullanması olabileceği gibi, sporcuların yaş farklılıklarından da kaynaklandığı söylenebilir. Deneklerin dikey sıçrama değerleri ortalamaları 47,5 cm, yatay sıçrama değerleri ise 217,33 cm olarak kaydedilmiştir. Karakuş 1996 yılında yaptığı çalışmada dikey sıçrama değerini 34 cm bulurken, Döğüşcü (10)

50 yılındaki araştırmasında bu değeri 46,4 cm olarak tespit etmiştir. Ergen (14) ise 2001 yılında 11 bayan voleybolcu üzerinde uygulanan testte dikey sıçramalarını 34,7 cm kaydetmiştir. Dikey sıçramanın voleybolda önemi büyüktür. Özellikle file önünde blok ve smaçta bu sıçrama tekniğinin takımın performansını olumlu yönde etkilediği literatürde belirtilmiştir. Bağırgan (7) dikey sıçrama değerlerini 67cm: mükemmel, 58cm: iyi, 51:cm orta, 42:cm ve altı kötü olarak belirtmiş; yatay sıçrama değerlerini ise 277:cm mükemmel, 248cm: iyi, 224cm: orta, 200cm ve altının kötü olduğunu saptamıştır. Bu verilerin ışığında çalışmaya katılan sporcuların orta seviyede sıçrama değerlerine sahip olduğu söylenebilir. Araştırmaya katılan sporcuların 20 m sürat değerleri 3,99 sn olarak tespit edilirken, çapraz koşu değerleri 18,98 sn olarak kaydedilmiştir. Edman (11) 2000 yılındaki Genç Milli Bayan Voleybol Takımı oyuncularına yaptığı test sonucunu 3.49 sn bulurken; Auzane (22) 2001 yılındaki çalışmasında 3,72 sn olarak kaydetmiştir. Sürat yeteneği, antrenmanla belli ölçüde geliştirilebilen bir motorik özelliktir. Sürati etkileyen en önemli faktör ise genetik yapıdır. Bayan 44

51 voleybolcuların, ölçümler sonucunda, sürat değerlerinin literatürle paralellik göstermesinin sebebi; genetik yapının dışında, sporcuların deplasmanlı ligde oynamaları, sezon öncesinden başlayarak sürat antrenmanlarına geniş şekilde yer vermeleri ve ölçümlerin sezon ortası yapılmasıyla açıklanabilir. Yapılan çalışmalarda reaksiyon zamanı ölçümleri sese karşı sağ el msn, sol el msn; ışığa karşı sağ el msn, sol el msn, olarak tespit edilmiştir. Tamer (45) 1999 yılında beden eğitimi öğrencilerine yaptığı çalışmada sese karşı sağ el 188msn, sol el 218msn; ışığa karşı sağ el 197 msn, sol el 229 msn olarak bulurken; Cicioğlu (22) sese karşı reaksiyon zamanını 140 msn ışığa karşı 130 msn olarak kaydetmiştir. Reaksiyon zamanı, diğer spor dallarında olduğu gibi voleybolda da önemli bir etkendir. Çeşitli zamanlarda yapılan ölçümler ile voleybolculara uyguladığımız test sonuçları benzerlik göstermiştir. Bu durum reaksiyon zamanını kısaltmaya yönelik önceden yapılan antrenmanlara, sporcuların olumlu tepkiler vermesi olarak açıklanabilir. Deneklerin sağ el pençe kuvveti değerleri 36,19 ± 4,20 kg, sol el ise 34,81 ± 4 kg olarak tespit edilmiştir. Yapılan pas testi (20sn/adet) ise 13,82 olarak kaydedilmiştir. Karakuş 1996 yılında 20 bayan voleybolcu üzerinde yaptığı çalışmada sağ el pençe kuvvetini 32.7 kg, sol el 30,1 kg olarak kaydetmiştir. 45

52 Ergen ise, 2001 de sağ el pençe kuvvetini 32,4, sol el kuvvetini 31,7 kg olarak bulmuştur. Pençe kuvveti, tüm vücut kuvvetinin belirleyicisi olarak görülmektedir. Genellikle pençe kuvvetiyle direk ilişkili sporlarda bu kuvvetin değeri yüksek çıkmaktadır. Voleybol oyununda da parmak pastan smaç vurmaya kadar birçok teknik harekette pençe kuvvetinin önemi büyüktür. Yapılan pas testi sonucunda denekler arasında istatiksel olarak anlamlı farklılıklar görülmüştür. Voleybolun temelini oluşturan bu pas tekniğinin sporcular arasında değişkenlik göstermesinin sebebi ; deneklerin pas tekniğini farklı şekillerde öğrenmelerinden kaynaklanmış olabilir. Ölçümlere katılan sporcuların anaerobik değerleri 71.16kg.m/sn olarak bulunmuştur yılında Couts (25) Kanada Milli Voleybol Takımı sporcularına uyguladığı testler sonucunda anaerobik güç değerlerini 110 kg.m/sn, Tamer (45) 1991 de 81,3 kg.m/sn, Cicioğlu (22) 1999 da 68,35kg.m/sn olarak kaydetmiştir. Bale 1991 de basketbolcu bayan sporculara uyguladığı anaerobik güç test sonuçlarını 97,2 kg.m/sn, olarak bulurken, Ateşoğlu da hentbolcu bayan sporcu test sonuçlarını 80,7 kg.m /sn, şeklinde tespit etmiştir.. Anaerobik güç değerleri test sonuçları ile çeşitli zamanlarda voleybol, hentbol ve basketbol branş sporcularınadan da alınan verilerin benzerlik 46

53 göstermesinin nedeni, takım sporlarında dikey sıçrama antrenmanlarına çok yer verilmesiyle açıklanabilir. Deneklerin ağırlık topu fırlatma ortalamaları ileri yöne 7.98 cm geri yöne cm olarak bulunmuştur. Sevim (40) 1996 yılında ağırlık topu fırlatma değerini ileri yöne 6.64 cm, geri yöne 9.97 cm olarak kaydetmiştir. Önceki çalışmalarda alınan veriler ile deneklere yapılan ölçüm sonuçları arasında benzerlik vardır. Bayan voleybolcuların antrenman programlarında kuvvete yönelik çalışmaların ağırlıklı olarak kullanılması ve kol kuvvetinin etkin olması bunun nedeni olarak gösterilebilir. Sporcuların ağırlık topunu fırlatırken geri yönde daha iyi dereceler elde etmelerinin sebebi ise öne doğru esneme miktarlarının fazla oluşu ve bundan dolayı hızlanma mesafesinin artışıyla açıklanabilir. Testler sonucunda sporcuların esneklik ortalamaları, 30,5 cm olarak kaydedilmiştir. Ateşoğlu hentbolcularda esnekliği 31,4 cm bulurken; Çimen 1997 yılındaki çalışmasında 30,3 cm olarak kaydetmiştir. Pollock (22) yaptığı çalışmalar sonucunda esnekliği 55 cm ve üstü: mükemmel, 4654 cm: iyi, 3445 cm: orta, 2933 cm: kötü, 28 cm ve altı çok kötü olarak belirlenmiştir. 47