Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 33, Kasım 2016, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 33, Kasım 2016, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Dr. Ercan ALAN Bitlis Eren Üniversitesi, Tarih Bölümü Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı alanercan@gmail.com YENİ BİR BELGEYE GÖRE XVI. YÜZYILIN İLK YARISINDA RUMELİ SANCAKLARI, KAZALARI VE KADILAR Öz Bu çalışmada, XVI. yüzyılın ilk çeyreğinde, Kanuni döneminin hemen başlarında kaleme alınmış 928 (1521) tarihli bir belgeye göre Osmanlı İmparatorluğu nun Rumeli coğrafyasındaki sancak ve kaza teşkilatı ile burada görev yapan kadıların bilgisinden hareketle kadılık kurumu incelenmektedir. Ayrıca belgenin sonunda Rumeli kazalarından mazul olan kadıların bir listesi ile Anadolu da görevine devam eden veya mazul olup kendisi hakkında olumlu raporlar verilen kadıların bir listesi de mevcuttur. Buradan hareketle Osmanlı ilmiye teşkilatının XVI. yüzyılın başında nasıl işlediği değerlendirilmektedir. Son olarak bu belge, daha önce yayınlanmış 1522 tarihli başka bir belge ile kıyaslanmak suretiyle kaynaklarda yer alan bilgilerin karşılaştırmalı değerlendirilmesi yapılmaktadır. Bu sayede hem Osmanlı İmparatorluğu nun Rumeli deki taşra örgütlenmesi ve hem de kadılık özelinde, ilmiye teşkilatı anlaşılmış olacaktır. Anahtar kelimeler: XVI. yüzyıl, ilmiye, kadı, kaza, Rumeli, sancak.

2 ACCORDING TO A NEW DOCUMENT THE FIRST HALF OF 16th CENTURY SANJAKS and TOWNS OF RUMELIA and KADIS Abstract In this study, in the first quarter of 16 th century, according to a document was recorded at the beginning of the Suleiman the Magnificent period dated 928 Hijri (1521) is examined both the institution of sanjak and town (kaza) of Ottoman Empire in Rumelia geography and the institution of judgeship moving from the knowledge of kadis in these areas. In addition, at the end of the document is a list of the kadis dismissed from Rumeli towns and kadis given positive reports about them who continue the duty or dismissed from Anatolia towns. Moving from this information it can be evaluated how the institution of Ottoman ilmiye (learned group) process. Finally, by comparison with another document that previously published dated 1522, the information in the resources is evaluated comparative. In this way both the organization of provinces of Ottoman Empire in Rumelia and in the special of judgeship, ilmiye (learned group) organization will be understood. Keywords: 16 th Century, kadi, learned group, Rumelia, sanjak, town. Giriş Osmanlı taşra teşkilatı; en küçük birimden en büyüğe doğru, köy, nahiye, kaza, sancak ve eyalet (vilayet/beylerbeyilik) şeklinde örgütlenmişti. Bu yapılanmada birleşmek suretiyle; köyler nahiyeleri, nahiyeler kazaları, kazalar sancakları, sancaklar ise eyaletleri oluştururlardı. Eyaletlerin başında çoğunlukla beylerbeyi bazen de mîr-i mîrân, emîrü l-ümerâ, vâlî gibi adlarla anılan görevliler bulunurken, sancakları sancakbeyleri; kazaları ise kadılar idare ederdi. Kazanın büyüklüğüne göre ise kadılar, nahiye ve köylere naiblerini göndermek suretiyle buraların yönetimini üstlenmiş olurlardı. Osmanlı taşra örgütlenmesi ve kadılık kurumu hakkında XVI. yüzyıl öncesine ait kaynak ve bilgiler oldukça sınırlıdır. Kadılık müessesesine ilişkin temel kaynak olan ve atanma yetkisi kadıaskerlerin elinde olan kadı ve müderrislerin kayıtlarını içeren kadıasker ruznamçe defterlerinin ve yüksek rütbeli ulema diyebileceğimiz mevleviyet rütbesini haiz ulemanın kayıtlarını ihtiva eden ruus defterlerinin XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren tutulmaya başlanması elimizdeki belgenin ne kadar değerli olduğunu göstermektedir. İncelememize konu olan defter Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi nde (TSMA) defter koleksiyonları içerisinde 699 numara ile kayıtlıdır. Toplam 10 varak olan defterin ilk kısmı Rumeli sancak ve kazalarına ve buralarda bilfiil görev yapan kadıların kim olduklarına aittir. Burası; Defter-i Rumeli nde Vâki Olan Kadılıklarda Bi l-fi l Mansûb Olan Kuzâtın Esâmisin Beyân İder. başlığı ile başlamakta ve 1-10 Muharrem 928 ( ) tarihi verilmektedir. Bu kayıtlar 8b numaralı varağa kadar devam etmektedir. 8b numaralı varaktan itibaren Rumeli kazalarından mazul olan kadıların listesi yer almaktadır. Burası Defter-i Esâmî-i Kuzât-ı Ma zûlîn bi-vilâyet-i Rumili Hâliyâ başlığı ile başlamakta ve yine 1-10 Muharrem 928 ( ) tarihi verilmektedir. 10b numaralı varağa kadar bu kayıtlar devam etmektedir. 10b numaralı varakta ise Defter-i Kuzât ki Hâliyâ Mansûb Olub İstikâmetle Ma rûf ve Ehliyet ile Mevsûf Olanlardır ki Zikr Olunur başlığı altında Anadolu da 338

3 görevine devam eden ve kendisi hakkında olumlu rapor verildiği anlaşılan 20 adet kadının kaydı bulunmaktadır. Burada herhangi bir tarih verilmemiştir. Aynı varakta tarih verilmeksizin Defter-i Kuzât ki Hâliyâ Ma zûl Olub İstikâmetle Ma rûf ve Ehliyet ile Mevsûf Olanlardır ki Zikr Olunur başlığı altında kendileri hakkında olumlu rapor verildiği anlaşılan Anadolu kazalarından mazul 20 adet kadının kaydı yer almakta ve böylece defter son bulmaktadır. Bu noktada, defterin türü ve içeriği hakkında daha detaylı analliz yapmak için kadıasker ruznamçe ve ruus defterleri hakkında kısa bir değerlendirme yerinde olacaktır. Kadıasker ruznamçe defterleri temel olarak ikiye ayrılmaktadır. İlki ilmiye mesleğine dahil olmak isteyen mülazımların kayıtlarını ihtiva eden mülazemet ruznamçesi; ikincisi ise atanma yetkisi kadıaskerlerin elinde olan kadı ve müderrislerin kayıtlarını ihtiva eden tayin ruznamçeleridir. Mülazemet defterlerinin bilinen ilk örneği ( ), tayin ruznamçelerinin bilinen ilk örneği ise 989 (1581) tarihlidir. Ancak mülazemet ve tayin işlemlerinin bu tarihten önce de var olduğu düşünülürse bu defter serisinin ya da buna benzer defterlerin daha önce de var olması gerekmektedir. Nitekim II. Bayezid dönemine ait; XVI. yüzyılın hemen başında ( ) tarihleri arasındaki mülazemet kayıtlarını ihtiva eden bir defter günümüze ulaşmıştır. 1 Yine XVI. yüzyılın ilk yarısına ait, 934 (1528) tarihli Rumeli de üç yıldan fazla müderrislik ve kadılık yapmış ulemanın isimlerinin kayıtlı olduğu bir belgede bazı müderris kayıtlarında Bunların târîhi bendenin rûznâmesinde yazılmaz. şeklinde bir ifade ile kadıasker ruznamçesine atıf yapıldığı görülmektedir. 2 Bütün bu bulgular bize, bu defterin Rumeli kadıaskerliğine ait ilk ruznamçe olabileceğini ya da bir ruznamçeden istinsah edilerek oluşturulmuş olabileceğini akla getirmektedir. Ancak her şeye rağmen cevaplanması gereken bazı hususlar mevcuttur. 339 İlk husus; mevleviyet rütbesini haiz büyük kazaların durumudur. XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, neşrettiğimiz defterde yer alan İstanbul, Galata, Havass-ı Kostantiniyye (Eyüb), Belgrad, Edirne, Selanik gibi büyük kazalar, mevleviyet statüsünde kadılıklar olup ruus defterlerine kaydedildikleri gözlenmektedir. 3 Mevleviyetlerin tayin hakkı Ebussuud Efendi nin şeyhülislamlık dönemine kadar vezir-i azama aitti. XVI. yüzyılın ikinci yarısında, Ebussuud Efendi nin uzun şeyhülislamlık döneminde bu yetki şeyhülislamlara verilmiştir. 4 Şeyhülislamlar ise yapılan tayinleri, ayrı bir defter yerine ruus defterlerinin içine kaydetmişlerdir. Neşrettiğimiz defteri, tutulan kayıtlar noktasında tayin ruznamçelerinden farklılık arz etse de, kadıasker ruznamçesi olarak düşünürsek mevleviyet kadılıklarına ilişkin kayıtlar niçin burada yer almaktadır sorusu akla gelmektedir. Bu soruya değişik şekillerde cevap vermek mümkündür. İlk olarak; elimizdeki defter derleme bir defter ise başka kayıtlardan alınmak suretiyle oluşturulabileceği için böyle bir sonucun mümkün olabileceğidir. İkincisi; bürokratik işlemler açısından, ilk olarak Fatih Kanunnamesinde bahsi geçen mevleviyet derecesindeki mansıblarla atanma yetkisi kadıaskerlerin elinde olan mansıblar arasında bir ayrımın bu tarihlerde henüz netleşmemiş olabileceği ihtimalidir. Üçüncü bir ihtimal ise; Kanuni döneminin ilk yıllarında 1 TSMA, d. 5605/1. 2 TSMA, d. 5604, Vr. 2b. Defterde kendisine ruznamçe diye atıf yapılan diğer defter ise; TSMA, d numaralı defterdir. Bu defterin ise o dönem Rumeli kadıaskeri olan Fenarizade Muhyiddin Efendi tarafından tutulduğu kayıtlarından anlaşılmaktadır. 3 Bilgin Aydın-Rıfat Günalan, (2011), XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti nde Mevleviyet Kadıları, Prof. Dr. Şevki Nezihi Aykut Armağanı, Etkin Kitaplar, İstanbul, s Hezârfen Hüseyin Efendi, (1998), Telhîsü l-beyân fî Kavânîn-i Âl-i Osmân, Haz. Sevim İlgürel, TTK, Ankara, s. 200.

4 Rumeli deki kadıların durumuna ilişkin bir rapor olabileceği tahmininden hareketle, Rumeli ye ait bütün kadılıkların tek bir başlık altında toplu olarak verilmiş olma durumudur. Bu ve buna benzer sorular defterin türü ve içeriğini tahlil noktasında faydalı olmakla beraber eldeki verilerin sınırlılığı sebebiyle kesin bir kanaate varmak mümkün gözükmemektedir. Defterde; Rumeli kazaları ve kadıları, bu kazaların yevmiye miktarları ve Rumeli kazalarından münfasıl olan kadıların listesi yer aldığı için sırasıyla bu hususlar değerlendirilecektir. 1. Rumeli Kazaları ve Kadıları Osmanlı kaza teşkilatını ve kadılık müessesesini anlamamızı sağlayan en temel kaynaklar, kadıasker ruznamçeleridir. Ancak tayin kayıtlarını içeren ilk ruznamçenin 989 (1581) tarihli olması; bu konuda erken tarihli belgelerin ne kadar değerli bilgiler ihtiva ettiğini göstermektedir. Ruznamçelerden önce Rumeli kazalarının durumunu gösteren üç belge yayınlanmıştır. Bunlardan ilki; M. Tayyib Gökbilgin tarafından, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi nde tespit edilen ve tarihsiz oldukları için içerisindeki bilgilerden Kanuni döneminin başına ait olduğunu düşündüğü ç adet deftere dayanılarak yapılmıştır. Onun tespitlerine göre; Rumeli de 27 ila 31 adet sancak bulunmaktadır. Ancak bu sancaklardan üç tanesi; Müsellem, Voynukve Çingâne sancakları, sadece askeri bir örgütlenme olduğu için bu tarihlerde Rumeli de esas itibariyle adet sancak mevcuttur. Kendisi bu sancakları, sancaklara bağlı şehir ve kasabaların isimlerini, tımar gelirlerini ve buraya tasarruf eden dirlik sahiplerini de vermektedir. Gökbilgin in neşrettiği belgeler, bu haliyle tımar sisteminin Kanuni döneminin başlarında Rumeli deki halini göstermektedir. 5 İkincisi; Ömer Lütfü Barkan ın XV. yüzyılın sonuna ait cizye defterlerinden elde ettiği bilgilerden derlenmiştir. Buna göre Rumeli de cizye tahsil edilen 275 adet yerleşim birimi mevcuttur. 6 Ancak bu yerlerinin hepsinin kaza sayılıp sayılmadığı kayıtlardan anlaşılamamaktadır. Üçüncüsü ise; Ener Çakar ın neşrettiği 1522 tarihli kanunnamedir. Buna göre, Rumeli de 169 kaza vardır; ancak kazaların yevmiye miktarı verilmesine rağmen bu azalarda görev yapan kadılardan bahsedilmemektedir. 7 Neşrini yaptığımız bu defter, Rumeli sancak ve kazalarında göre yapan kadıların kim oldukları hakkında bilgi veren ilk kaynaktır tarihinde Osmanlı İmparatorluğu 7 eyaletten oluşmaktaydı. Bunlar Rumeli, Anadolu, Karaman, Rum, Diyarbekir, Şam ve Mısır idi. 8 Burada, Osmanlı İmparatorluğu nun Avrupa kıtasındaki topraklarını ifade eden Rumeli nin tek bir eyaletten oluştuğu görülmektedir. Neşre konu olan deftere göre Rumeli deki kaza sayısı 172 dir. Bunlardan beşi, İstanbul, Galata, Havass-ı Kostantiniyye, Cezayir-i Marmara ve Limyos, herhangi bir sancağa bağlı olmayan kazalardır. Geriye kalan 167 kaza ise 30 sancağa bağlı olarak örgütlenmiştir. Aşağıdaki tabloda defterdeki kayıtlar temel alınarak, Rumeli sancakları ve buralara bağlı kazalar sıralanmıştır. Tablo 1: TSMA 699 a Göre Rumeli Sancakları ve Bu Sancaklara Bağlı Kazalar SANCAK Kaza Adedi Kazalar 5 M. Tayyib Gökbilgin, Kanuni Sultan Süleyman Devri Başlarında Rumeli Eyaleti, Livaları, Şehir ve Kasabaları, Belleten, c. XX, s. 78, Ankara, (1956), s Bu sayı Ömer Lütfi Barkan ın, 894 ( ) Yılı Cizyesinin Tahsilâtına Âit Muhasebe Bilançoları, Belgeler, c. 1, sy. 1, Ankara, (1964) ten derlenmiştir. 7 Enver Çakar, Kanuni Sultan Süleyman Kanun-nâmesine Göre 1522 Yılında Osmanlı İmparatorluğu nun İdarî Taksimatı, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 12, sy. 1, Elazığ, (2002), s Çakar, a.g.m., s. 264.

5 1 Mîr-i Mîrân 28 Edirne, Dimetoka, Eskihisar, Kızılağaç Yenicesi, Gümülcine, Karasu Yenicesi, Drama, Ferecik, Zihne, Siroz, Timurhisar, Nevrekob, Selanik, Avrethisarı, Sidrekapsi, Üsküb maa Nevahi, Kalkandelen, Kırçova, Manastır, Kesriye, Karaverye, Serfice, Hurpişte, Bihlişte, Görice, Vardar Yenicesi, Pirlepe, Köprülü 2 Silistre 13 Silistre, Varna, Prevadi, Külfetler, Aydos, Rusikasrı, Karinovası, Hırsova, Yanbolu, Hassa-i Yanbolu, Ahyolu, Kili, Akkirman 3 Mora 11 Gördös, Balyabadra, Kalavarta, Hulumic, Arkadya, Kalamate, Karitene, Misistre, Arhos, Moton, Koron 4 Vize 8 Vize, Silivri, Çorlu, Hayrabolu, Burgos, Pınarhisar, Kırkkilise, Babaeskisi 5 Avlonya 8 Avlonya, Belgradü l-arnavud, Ergirikasrı, Mezkiye, Delvine, Timorinça, Depedelen, Premedi 6 Semendire 7 Semendire, Barancık, Rudnik, Üziçe, Pojaga, Belgradi l-anzeviş?, Böğürdelen 7 Tırhala 7 Tırhala, Yenişehir, Çatalca, Fenar, Alasonya, Badracık, Kerbeniş 8 Gelibolu 6 Gelibolu, Migalgara, İpsala, Tekfurdağı, Keşan, İnöz 9 Kefe 6 Kefe, Mangub, Taman, Azak, Suğdak, Kerş 10 Niğbolu 6 Niğbolu, Tırnovi, İvraca, Lofça, Çernovi, Şumnu 11 Alacahisar 5 Alacahisar, Ürgüb, Niş, Petroş, Zablana 12 Bosna 5 Saray, Nertova, Vişegrad, Yenibazar, Brod 341

6 13 Eğriboz 5 Eğriboz, İzdin, İstife, Livadya, Atina 14 İskenderiye 5 İskenderiye, İpek, Podgoriçe, Karadağ, Dukakin 15 Çirmen 4 Çirmen, Hasköy, Akçakızanlık, Zağra Yenicesi 16 Hersek 4 Foça, Nova, Prepolye, Mostar 17 İlbasan 4 İlbasan, Drac, İşbat, Eranidanlı 18 Köstendil Ilıcası 4 İştib, Ilıca, Ustrumca, İvranya 19 Ohri 4 Ohri, Debri, Akçahisar, Mat 20 Prizrin 4 Prizrin, Havâss-ı Arnavud, Bihor, Pravnik 21 Vulçitrin 4 Novaborde, Priştine, Vulçitrin, Blaşice 22 Yanya 4 Yanya, Narda, Rinyase, Grebene 23 Filibe 3 Filibe, Tatarbazarı, Samakov 24 Sofya 3 Sofya, Şehirköy, Berkofça 25 Vidin 3 Vidin, Bana, İsfirlig 26 Karlıil 2 Angelkasrı, Ayamavra 27 Filorina 1 Filorina 28 İnebahtı 1 İnebahtı 29 Midillü 1 Midillü 30 Uzvornik 1 Sirebreniçe 342 Burada en yüksek kaza sayısına sahip sancağın 28 kaza ile Mîr-i Mîrân sancağı olduğu görülmektedir. İkinci sıradaki Silistre sancağının 13, üçüncü sıradaki Mora sancağının 11 kazası vardır. En az kazaya sahip sancaklar ise; birer kazaları olan Filorina, İnebahtı, Midillü ve Uzvornik tir. Neşrettiğimiz deftere hem tarih hem de içerik olarak yakın olduğu için Çakar ın neşrettiği 1522 tarihli kanunname ile kıyaslama yapmayı uygun görmekteyiz. Buna göre 1522 tarihli kanunnamede 169 adet kaza olup, 4 tanesi hiçbir sancağa bağlı değildir. Diğer 165 kaza ise 29 sancağa bağlı olarak kaydedilmiştir. Aşağıdaki tablo bu kanunnameden derlenerek oluşturulmuştur. Tablo 2: 1522 Tarihli Kanunnameye Göre Rumeli Sancakları ve Kaza Sayıları tarihine ait veriler, Enver Çakar ın Kanuni Sultan Süleyman Kanun-nâmesine Göre 1522 Yılında Osmanlı İmparatorluğu nun İdarî Taksimatı, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 12, S. 1, Elazığ, 2002, s den derlenerek oluşturulmuştur.

7 SANCAK KAZA SAYISI 1 Paşa (Mîr-i Mîrân) 30 2 Silistre 13 3 Mora 12 4 Avlonya 8 5 Vize 8 6 Tırhala 7 7 Kefe 6 8 Niğbolu 6 9 Gelibolu 6 10 Bosna 5 11 Eğriboz 5 12 İskenderiye 5 13 Alacahisar 5 14 Hersek 4 15 Köstendil 4 16 Ohri 4 17 Prezrin 4 18 Semendire 4 19 Çirmen 4 20 Yanya 4 21 İlbasan 4 22 Sofya 3 23 Vidin 3 24 Vulçitrin 3 25 Filibe 3 26 Karlı 2 27 Filorina 1 28 İnebahtı 1 29 İzvornik Aşağıdaki bir diğer tablo ise her iki belgenin karşılaştırmasını içermektedir. Böylece yakın tarihli iki belge arasındaki farkı görmek mümkün olabilecektir.

8 Tablo 3: TSMA 699 ve 1522 Tarihli Kanunnamenin Rumeli Sancakları ve Kaza Sayları Açısından Karşılaştırılması TSMA d. 699 a Göre 1522 Tarihli Düzenleme 10 Sancak Kaza Sayısı Sancak Kaza Sayısı Mîr-i Mîrân 28 Mîr-i Mîran 30 Silistre 13 Silistre 13 Mora 11 Mora 12 Vize 8 Vize 8 Avlonya 8 Avlonya 8 Semendire 7 Semendire 4 Tırhala 7 Tırhala 7 Gelibolu 6 Gelibolu 6 Kefe 6 Kefe 6 Niğbolu 6 Niğbolu 6 Alacahisar 5 Alacahisar 5 Bosna 5 Bosna 5 Eğriboz 5 Eğriboz 5 İskenderiye 5 İskenderiye 5 Çirmen 4 Çirmen 4 Hersek 4 Hersek 4 İlbasan 4 İlbasan 4 Köstendil Ilıcası 4 Köstendil 4 Ohri 4 Ohri 4 Prizrin 4 Prizrin 4 Vulçitrin 4 Vulçitrin 3 Yanya 4 Yanya 4 Filibe 3 Filibe 3 Sofya 3 Sofya 3 Vidin 3 Vidin 3 Karlıil 2 Karlı 2 Filorina 1 Filorina 1 İnebahtı 1 İnebahtı tarihine ait veriler, Enver Çakar ın Kanuni Sultan Süleyman Kanun-nâmesine Göre 1522 Yılında Osmanlı İmparatorluğu nun İdarî Taksimatı, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 12, S. 1, Elazığ, 2002, s den derlenerek oluşturulmuştur.

9 Midillü Uzvornik 1 İzvornik 1 Neşrimize konu olan TSMA 699 numaralı defterde Rumeli 30 sancak olarak kaydedilmişken 1522 tarihli kanunnamede 29 sancak görülmektedir. Bunun sebebi Midillü (Midilli) nin durumudur. Burası; TSMA 699 da müstakil bir sancak olarak gösterilmişken, 1522 kanunnamesinde Mora sancağına bağlı bir kaza olarak kaydedilmiştir. Listeye genel olarak bakıldığında diğer sancakların aynı olduğu görülmektedir. Farklılık sadece kaza sayısındadır. Bu fark ise oldukça azdır. Sadece Mîr-i Mîrân, Mora, Semendire ve Vulçitrin sancaklarına bağlı kaza sayılarında farklılık görülmektedir. Limyos (Limni) kazası TSMA 699 da herhangi bir sancağa bağlı değilken; 1522 düzenlemesinde Mîr-i Mîrân sancağına bağlı olarak gözükmektedir. Ayrıca 130 akçe yevmiyeli Üsküb ve 30 akçe yevmiyeli Nevâhî-yi Üsküb TSMA 699 da tek bir kaza olarak birleştirilmiş halde kaydedilmişken 1522 kanunnamesinde ayrı kazalar şeklinde gösterilmiştir; ancak aynı kanunnamenin ilerleyen sayfalarında Nevâhî-yi Üsküb ün, Üsküb kazasının kadılık hasılatını karşılamaya yetersiz kaldığı için Üsküb kazasına bağlandığı belirtilmektedir. Kaza sayısı bakımından sancaklar arasındaki en büyük farklılık Semendire sancağına aittir kanunnamesinde 4 olan kaza sayısı, TSMA 699 da 7 olarak kaydedilmiştir yılında fethedilen Böğürdelen, Pojaga ve Belgrad kazaları 1522 kanunnamesinde görülmemektedir. Son olarak TSMA 699 da Vulçitrin e bağlı bir kaza olarak kaydedilen Blaşice kazası, 1522 kanunnamesinde mevcut değildir Kadıların Gelirleri ve Rumeli Kazalarının Yevmiye Miktarı Kadılar; çoğunlukla, maaş şeklinde bir muayyen gelire sahip olmayıp yaptığı işlerden aldıkları harç ve ücretlerle geçinirlerdi. Kadılıklar, her kademedeki vazife için belirlenmiş sabit bir günlük ücrete göre sınıflandırılmıştı. Kadıların bu günlük ücreti ruznamçelerde yevmî ya da yevmiye şeklinde ifade edilmektedir. Celalzade Kanunnamesi nde de bu tespit teyit edilmekte ve Bir kadılık hâsılı her bin hânede on akçe mahsul olunup anun üzerine hâsıl bağlanur. 11 ifadesi ile kadılık gelirlerinin tahmini bir değer üzerinden itibari olarak hesaplandığını göstermektedir. Kazanın büyüklüğüne göre kadının alacağı yevmiye miktarı değişmekteydi. Kadıların, kazaların büyüklüğüne göre elde ettikleri bu yevmiyelere ise mahsûl-i kazâ denmekteydi. Kadıların yaptıkları iş karşılığı aldıkları harç ve ücretler zaman zaman düzenlemeye tabi tutulmuştur. İncelememize konu olan bu deftere yakın tarihli bir kanunnamede de kadıların yevmiyelerine ilişkin bir düzenleme yapılmıştır. Buna göre; kadılar miras malından binde on beş akçe, müraseleden 6, imzadan 12, sicilden 8, nikah akdinden bakire ise 20 akçe alırdı. Nikah akdinden alınan akçenin 5 i mahkeme görevlilerine verilirdi. Itıknameden 50 akçe kadı, 10 akçe naib, 6 akçe de emin ve katibler alırdı. Hüccet, nakl-i şehade ve diğer arzlar için de kadılar 20 akçe alır, 5 akçe de huddama verilirdi Ahmed Akgündüz, (1994), Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, VII, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.s Akgündüz, burada her bin haneden kısmını yanlışlıkla her bir haneden şeklinde okumuştur. Ancak eserin 279. sayfasında verilen Osmanlıca orijinalinde bu ifadenin bin olduğu görülmektedir. 12 I. Selim Kanûnnâmesi ( ) ve XVI. Yüzyılın İkinci Yarısının Bazı Kanunları, (1995), Haz. Selami Pulaha- Yaşar Yücel, Ankara: TTK, s.42.

10 XVI. yüzyılın başlarına kadar, kadıların kaç akçelik yevmiyeler ile kazalara atandıklarına dair bir bilgi günümüze ulaşmamıştır. Kadıların tayin olundukları kazalardaki günlük ücret miktarlarını gösteren en eski belge; 919 (1513) tarihinde Anadolu eyaletinde görev yapan kadıların yevmiyelerini gösteren bir defterdir. Burada; 232 kadılık bölgesinin 4 ila 300 akçe arasında değişiklik gösteren yevmiyelerle tevcih olunduğu göze çarpmaktadır. En yüksek yevmiyeli yer; Hüdavendigar sancağının merkezi Bursa olup 300 akçe yevmiyeye sahiptir. En düşük yevmiyeli yer ise; yine aynı sancakta yer alan Ermeni kazası olup, 4 akçelik bir yevmiyeye sahiptir. Burada yevmiyelerin küçükten büyüğe doğru, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 14, 15, 18, 19, 20, 22, 23, 25, 27, 30, 35, 40, 45, 50, 55, 80, 90, 100, 130, 150, 300 akçe şeklinde değişen miktarlarda olduğu görülmektedir. 13 Anadolu kazalarına ait 934 (1528) tarihli bir diğer belgeye göre ise; Anadolu daki 211 kadılık içinde en yüksek yevmiyeye sahip yer 300 akçe ile Bursa dır. Onu, 200 akçe yevmiyelik Amasya maa Ladik ve Merzifon ve Tire maa Güzelhisar, 150 akçe yevmiye ile İzmir, Kütahya, Tokat ve Ankara, 130 akçe yevmiye ile Ayasuluğ ve Konya, 120 akçe yevmiye ile Manisa ve 100 akçe yevmiye ile Antalya, Beyşehri, Larende, Kayseriye, Beçin ve Trabzon kazaları izlemektedir. En düşük yevmiyeli yerler ise 10 akçe yevmiye ile Aladağ, Yenice-i Taraklu, Güzelcehisar, Koyluhisar, Kavak, Kalkanlu, Karıbazarı, Honaz ve Zeytun dur. 14 Kendi belgemizle kıyasladığımız 1522 tarihli kanunnamede ise Rumeli deki 169 kazanın yevmiye miktarı verilmiştir. Buradaki en yüksek yevmiyeli yer 400 akçe yevmiye ile İstanbul dur. Onu 300 akçe yevmiye ile Edirne takip etmektedir. Bu iki kazayı 130 akçe yevmiye ile Gelibolu, Üsküb ve Filibe takip etmektedir. En düşük yevmiyeli yerler ise 10 akçelik yevmiyeye sahip Burgoz, Babaeskisi, İvraca, Temür Yenice, İnasa dır (1528) tarihli, Rumeli deki 50 adet kazaya ilişkin kayda göre ise Rumeli kazaları, 10, 15, 20, 30, 35, 40, 45, 50, 60, 70, 100, 160, 130, 170 akçelik yevmiyeler şeklinde sıralanmaktaydı İncelememize konu olan defterdeki kazalar 21 farklı yevmiye miktarı ile tevcih edilmişlerdir. Bu yevmiyeler akçe cinsinden olup, küçükten büyüğe doğru, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 55, 60, 70, 75, 80, 100, 120, 130, 150, 160, 300 ve 400 şeklinde sıralanmaktadır. Burada en düşük yevmiye 10; en yükseği ise 400 akçedir. Aşağıdaki grafikler ve tablo defterdeki yevmiyelerin sayı ve yüzdelik dilim olarak dağılımını göstermektedir. 13 Turan Gökçe, (1994), Anadolu Vilayetine Dâir 919 (1513) Tarihli Bir Kadı Defteri, s Turan Gökçe, 934 (1528) Tarihli Bir Deftere Göre Anadolu Vilayeti Kadılıkları ve Kadıları, s Enver Çakar, (2002), Kanuni Sultan Süleyman Kanun-nâmesine Göre 1522 Yılında Osmanlı İmparatorluğu nun İdarî Taksimatı, s TSMA, d. 5604, Vr. 3b-5b.

11 347

12 348

13 Bu grafiklerden elde edilen veriler ışığında aşağıdaki tablo oluşturulmuştur. Tablo 4: TSMA 699 a Göre Kazaların Yevmiyelerine Göre Sayısı ve Yüzde Olarak Değeri YEVMİYE KAZA SAYISI YÜZDESİ % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % 1 22 Belirtilmeyen 2 % 1 Toplam Kaza Sayısı 172 % Burada kaza sayısı ve yüzdelik dilim olarak en yüksek orana sahip olan kazalar yevmiyesi 30 akçe olan kazalardır. 30 akçe yevmiyeye sahip kaza sayısı 32 dir ve toplam kaza sayısı içinde % 19 a tekabül etmektedir. Onu ikinci sırada; 24 adet ve % 14 lük oran ile 25 akçe yevmiyeye sahip kazalar takip etmektedir. Üçüncü sırada ise; 22 adet ve % 13 lük oran ile 40 akçelik kazalar izlemektedir. En az sayıdaki ve doğal olarak da en düşük yüzdelik dilimdeki yevmiyeye sahip kazalar ise; 1 er adet olan 75, 120, 150, 160, 300 ve 400 akçelik yevmiyeli kazalardır ki bunların yüzdelik oranı % 1 e tekabül etmektedir. Burada özellikle belirtmemiz gereken önemli bir husus ise Üsküb maa nevâhî kazasının durumudur. Kayıtta Kazâ-yı Üsküb maa nevâhî şeklinde yazılıp Üsküb ün üstüne 130; Nevâhî nin üstüne ise 30 yazılarak ikisi

14 birlikte Birgi-zâde Kemal Çelebi ye tevcih edilmiştir. Kayıtta iki kazanın birleştirilerek bir kadıya tevcih edildiğine dair başka örnekler de mevcuttur. Ancak bu örneklerde iki ayrı kazanın da adı ayrı ayrı kaydedilmiştir. Örneğin Niş ve İsfirlig kazalarının durumu buna çok uygundur. 55 akçelik Niş ile 15 akçelik İsfirlig kazaları ayrı ayrı zikredilmemelerine rağmen burada görev yapan kadı için Bu Niş ve İsfirlig ikisinde kadı Mevlânâ Muhyiddin eş-şehîr bi-kalaycı Muhyiddin kaydı mevcuttur. Ancak Üsküb ve civarındaki nahiyelerinin ifade eden Nevâhî kazaları Üsküb maa Nevâhi şeklinde tek başlık altında toplanmıştır. Aşağıda, defterdeki hangi kazanın kaç akçelik yevmiyeye sahip oldukları ayrıntısıyla gösterilmektedir Akçe Yevmiyeli Kazalar: 5 Adettir. Burgos, Babaeskisi, İvraca, Timorinça ve Rinyase 15 Akçe Yevmiyeli Kazalar: 16 Adettir. Limyos, Pınarhisar, Keşan, İnöz, Külfetler, Rusikasrı, İsfirlig, Bihor, Podgoriçe, Karadağ, Dukakin, Mezkiye, Kerbeniş, Ayamavra, Hulumic ve Kerş. 20 Akçe Yevmiyeli Kazalar: 18 Adettir. Cezayir-i Marmara, Silivri, İpsala, Üziçe, Hassa-i Yanbolu, Berkofça, Lofça, Çernovi, Mostar, Havâss-ı Arnavud, Eranidanlı, Delvine, Depedelen, Mat, Grebene, Badracık, Arkadya ve Suğdak 25 Akçe Yevmiyeli Kazalar: 24 Adettir. Çorlu, Karinovası, Ahyolu, Ferecik, Zihne, Timurhisar, Nevrekob, Serfice, Bihlişte, Görice, Köprülü, Tatarbazarı, Zağra Yenicesi, Bana, Ürgüb, Prepolye, Nertova, Brod, İvranya, Prizrin, İşbat, Premedi, Akçahisar ve Gördös Akçe Yevmiyeli Kazalar: 32 Adettir. Rudnik, Prevadi, Aydos, Kızılağaç Yenicesi, Drama, Kırçova, Kesriye, Hurpişte, Pirlepe, Samakov, Şehirköy, Hasköy, Akçakızanlık, Petroş, Zablana, Nova, Priştine, Blaşice, Pravnik, İskenderiye, İpek, İlbasan, Ergirikasrı, Alasonya, İstife, Atina, Kalamete, Karitene, Misistre, Mangub, Taman ve Azak. 35 Akçe Yevmiyeli Kazalar: 9 Adettir. Tekfurdağı, Şumnu, Drac, Debri, Fenar, Livadya, Angelkasrı, Arhos ve Moton. 40 Akçe Yevmiyeli Kazalar: 22 Adettir. Vize, Kırkkilise, Varna, Kili, Avrethisarı, Sidrekapsi, Kalkandelen, Vardar Yenicesi, Çirmen, Tırnovi, Vidin, Alacahisar, Foça, Vişegrad, Ustrumca, Belgradü l-arnavud, Ohri, Yanya, Narda, İnebahtı, Balyabadra, Koron 45 Akçe Yevmiyeli Kazalar: 6 Adettir. Sirebreniçe, Tırhala, Eğriboz, İzdin, Kalavarta, Midillü 50 Akçe Yevmiyeli Kazalar: 6 Adettir. Havass-ı Kostantiniyye, Barancık, Silistre, Hırsova, Yanbolu ve Avlonya 55 Akçe Yevmiyeli Kazalar: 4 Adettir. Hayrabolu, Niş, Karasu Yenicesi ve Vulçitrin. 60 Akçe Yevmiyeli Kazalar: 6 Adettir. Migalgara, Belgradi l-anzeviş?, Gümülcine, Manastır, Niğbolu ve Yenibazar 70 Akçe Yevmiyeli Kazalar: 7 Adettir. Dimetoka, Eskihisar, Karaverye, Novaborde, Filorina, Yenişehir, Çatalca 75 Akçe Yevmiyeli Kazalar: 1 Adettir. Saray.

15 80 Akçe Yevmiyeli Kazalar: 3 Adettir. Galata, Akkirman ve Ilıca. 100 Akçe Yevmiyeli Kazalar: 4 Adettir. Siroz, Sofya, İştib ve Kefe. 120 Akçe Yevmiyeli Kazalar: 1 Adettir. Semendire 130 Akçe Yevmiyeli Kazalar: 2 Adettir. Gelibolu ve Filibe 150 Akçe Yevmiyeli Kazalar: 1 Adettir. Selanik. 160 Akçe Yevmiyeli Kazalar: 1 Adettir. Üsküb maa Nevahi. 300 Akçe Yevmiyeli Kazalar: 1 Adettir. Edirne. 400 Akçe Yevmiyeli Kazalar: 1 Adettir. İstanbul. Yevmiyesi Belirtilmeyen Kazalar: 2 Adettir. Pojaga ve Böğürdelen. 3. Mazul ya da Münfasıl Kadılar ve Mülazemet Sistemi Kadılar, atandıkları bir kazada müddet-i örfiye şeklinde adlandırılan görev sürelerini tamamladıktan sonra yeni bir göreve atanana kadar belli bir süre beklerlerdi. Bu bekleme süresine infisal ya da zaman-ı infisal ve bu durumdaki kadılara da münfasıl ya da bazen mazul denmekteydi. Mazul kadılar, görevleri son bulduğu için yeni bir göreve atanana kadar, İstanbul da bağlı oldukları kadıaskerlik dairesinde mülazemet etmek zorundaydılar. XVII. yüzyıl yazarlarından Koçi Bey e ve II. Mustafa ya sunulan anonim bir layiha yazarına göre; görevi sona eren bir kadı İstanbul a gelir ve her Çarşamba kadıaskerlik dairesine giderek 2 sene boyunca mülazemet ederdi Bu mülazemet uygulaması; Osmanlı ulemasının tabi olduğu mülazemet sisteminin ikinci ayağını oluşturmaktaydı. Mülazemetin ilk ayağı olan ve medrese eğitiminin hemen arkasından gelen yeni mülazımlık hakkında kaynaklarda fazla miktarda bilgi bulmak mümkün iken, münfasıl olduktan sonra geçirilen mülazemet evresi hakkında kaynaklarda yeterince bilgi yoktur. Bu durum defterin önemini bir kat daha artırmaktadır. Defterde Rumeli kazalarından mazul 64 adet kadının kaydı yer almaktadır. Burada hangi kadının hangi kazadan mazul olduğu gösterilmesine rağmen tarih verilmemiştir. Halbuki II. Bayezid dönemine ait, XVI. yüzyılın hemen ilk yıllarında tutulmuş bir başka defterde ise; hem Rumeli deki ve hem de Anadolu daki kaza ve medreselerden münfasıl olup mülazemete devam eden ulemanın kayıtlarının yanına münfasıl oldukları tarih de verilmiştir. 19 Defterin son kısmında ise bazı Anadolu kazalarından görev yapan ya da bu kazalardan mazul olmuş toplam 40 kişilik kadı grubu hakkında da olumlu rapor verildiği görülmektedir. Sonuç Neşrettiğimiz bu defter; Rumeli de görev yapan ve oradaki kazalardan münfasıl olan kadıların listesini içeren en eski tarihli belgedir. İlmiye teşkilatı açısından temel kaynaklar olan kadıasker ruznamçelerinin ve ruus defterlerinin XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren görülmeye başlanması belgenin içeriğinin ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Bu 17 Daha fazlası için bkz., Tablo 5. Ayrıca 1522 tarihi kanunname ile karşılaştırılması açısından bkz., Tablo Koçi Bey Risaleleri (2008), Haz. Seda Çakmakçıoğlu, İstanbul, Kabalcı Yayınevi, s. 133, A. Süheyl Ünver, (1969), XVII inci Yüzyıl Sonunda Padişaha Bir Lâyiha, Belleten, C. XXXIII, S. 129, s TSMA, d. 5605/1, Vr. 3b-6b.

16 sebeple; Rumeli deki sancaklar ve buralara bağlı kazaların listesi ile burada bilfiil görev yapan ya da görevi son bulan kadıların incelendiği bu çalışma bize; Rumeli deki taşra örgütlenmesini ve kadılık kurumunun XVI. yüzyılın ilk çeyreğindeki durumunu göstermektedir. Öncelikle tarihli bu belgeye göre Rumeli vilayeti 30 sancağa bölünmüştür ve bu sancaklara bağlı 167 kaza bulunmaktadır. Ayrıca herhangi bir sancağa bağlı olmayan 5 adet kaza mevcuttur. Diğer önemli bir bilgi ise; bu kazalarda görev yapan kadıların isimlerinin ve kazaların yevmiye miktarının gösterilmiş olmasıdır. Buna göre en düşük yevmiye miktarı 10 akçe; en yükseği ise 400 akçedir. Kazalar 21 farklı yevmiye miktarına göre kadılara tevcih edilmiştir. Bunlar küçükten büyüğe doğru; 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 55, 60, 70, 75, 80, 100, 120, 130, 150, 160, 300 ve 400 şeklinde sıralanmaktadır. Defterdeki bir diğer husus; Rumeli kazalarından münfasıl olup mülazemete devam eden ve yeni bir görev bekleyen kadıların listesini içermesidir. Burada Rumeli kazalarından mazul 64 adet kadının kaydı bulunmaktadır. Mazul kadıların isimleri ve mazul oldukları kazanın ismi belirtilmesine rağmen, mazul oldukları tarih verilmemiştir. Ayrıca defterin sonunda Anadolu kazalarında görevine devam eden 20 kadı ile Anadolu kazalarından münfasıl 20 kadı hakkında olumlu rapor verildiği ve bunların isimleri ve görev yerleri kaydedilmiştir. Bütün bu bilgiler bize; bu defterin, tahta yeni çıkan Kanuni Sultan Süleyman a imparatorluğun durumu hakkında bir rapor niteliği taşıdığı izlenimini uyandırmaktadır. Son olarak defterdeki bilgiler; yüksek rütbeli ulemanın biyografilerini içeren eserlerin bu ulema hakkında verdiği bilgilerin doğruluğunun sağlanması husussunda bize bir fikir vermektedir. Örneğin neşrettiğimiz deftere göre bu tarihte İstanbul kadısı Muhyiddin Çelebi el- Fenarî dir. Kendisi daha sonra Anadolu ve Rumeli kadıaskerliği ve nihayetinde de şeyhülislamlık yapmıştır. Şeyhülislamların biyografilerini içeren Devhatü l-meşâyih isimli esere göre de; Muhyiddin Çelebi (1519/ /1523) yılları arasında İstanbul kadılığı yapmıştır. 20 Bu sebeple neşre konu olan bu defter; kendinden sonra gelen diğer belge ve eserlerle karşılaştırılmak suretiyle, Osmanlı ulemasının biyografisini ve mesleki kariyer serüvenini anlamak açısından faydalı olacaktır. 352 Tablo 5: TSMA d. 699 a Göre Rumeli Kazaları, Bağlı Oldukları Sancaklar, Burada Görev Yapan Kadılar ve Yevmiyeleri KAZA Bağlı Olduğu Sancak Atanan Kadı Yevmiyes i (Akçe) İstanbul - Muhyiddin Çelebi el-fenarî 400 Galata - Muslihiddin eş-şehîr bi-koçi? Çelebi 80 Havass-ı Kostantiniyye - Balı Çelebi el-karamanî 50 Cezayir-i Marmara - Taceddin 20 Limyos - Abdi 15 Vize Vize Şehdi el-bursevî Müstakim-zâde Süleyman Sadeddin, Devhâtü l-meşayih, Müstakim-zade Süleyman Saadeddin in Devhatü l- Meşayih, Osmanlı Şeyhülislamlarının Biyografileri Adlı Eserinin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, Haz. Alper Yıldırım, Mustafa Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Hatay, 2014, s

17 Silivri Vize Muslihiddin eş-şehîr bi-ibn-ı Sundukî 20 Çorlu Vize Şemseddin er-rumi eş-şehîr bi-kara Ahmed Hayrabolu Vize Süleyman el-kayık el-merhûm Ali Paşa tâbe serâhû Burgos Vize Süleyman el-islambolî eş-şehîr bi-gebe? Süleyman Pınarhisar Vize Lütfi 15 Kırkkilise Vize Muhyiddin en-nâib el-ma rûf Nâib-i Benefşe Babaeskisi Vize Emrullah 10 Gelibolu Gelibolu Muhyiddin eş-şehîr bi-iştib-zâde 130 Migalgara Gelibolu Seydi Çelebi el-ma rûf bi-ibnü ş-şeyh Abdi Halife İpsala Gelibolu Muslihiddin 20 Tekfurdağı Gelibolu Abdülkerim 35 Keşan Gelibolu Muslihiddin eş-şehîr bi-kara Nâib 15 İnöz Gelibolu Şemseddin 15 Semendire Semendire Zünnûn el-iznikî eş-şehîr bi-ahi-zâde 120 Barancık Semendire Hüsam eş-şehîr bi-sûhte Hüsam 50 Rudnik Semendire Muhyiddin el-acem 30 Üziçe Semendire Abdülkerim 20 Pojaga Semendire Belirtilmemiş - Belgradi l-anzeviş? Semendire Hüsam el-ma rûf bi-hüsam el-nâib 60 Böğürdelen Semendire Süleyman ki feth-i Belgrad da hâzır olan sûhtelere re îs olmuş idi Silistre Silistre Muhyiddin eş-şehir bi-güzel Akgöz 50 Varna Silistre Muhyiddin ez-zağarcı el-ma rûf bi-ibn-i Karaca Hasan Prevadi Silistre Muhyiddin 30 Külfetler Silistre Muhyiddin 15 Aydos Silistre Pîr Ahmed Çelebi el-edirnevî 30 Rusikasrı Silistre Muhyiddin el-mülâzım-ı an-bakiyye-i Mevlânâ Muzaffer el-merhûm Karinovası Silistre Kerim Çelebi el-aydınî 25 Hırsova Silistre Emîr Hayreddin eş-şehîr bi-kalınca Emîr

18 Yanbolu Silistre Şeyhü l-mülâzım Birgi-zâde 50 Hassa-i Yanbolu Silistre Receb el-ma rûf bi-delü? Receb 20 Ahyolu Silistre İbrahim Çelebi birâder-i Karaca Paşa 25 Kili Silistre Pîrî Çelebi el-kocevî min-gegivize 40 Akkirman Silistre Alaaddin el-acem eş-şehîr bi- Âli lecinnihâ? Edirne el-mahrûse Mîr-i mîrân Muhyiddin Çelebi İbnü l-müvellâ el-kadı Mevlânâ Ali Çelebi el-müftî Dimetoka Mîr-i mîrân Seyyid Mehmed el-acem eş-şehîr bi- Saçlu Emîr Eskihisar Mîr-i mîrân Hacı Çelebi el-iznikmüdî Birâder-i Mevlânâ Seydî Çelebi Kızılağaç Yenicesi Mîr-i mîrân Şemseddin el-ma rûf bi-karga Ahmed 30 Gümülcine Mîr-i mîrân Abîdülacem 60 Karasu Yenicesi Mîr-i mîrân Abdülcelil el-ma rûf bi-lağız-zâde 55 Drama Mîr-i mîrân Muslihiddin 30 Ferecik Mîr-i mîrân Muhyiddin el-bursevî el-ma rûf bi-ibn-i Dursun Zihne Mîr-i mîrân Tâceddin eş-şehîr bi-fare? 25 Siroz Mîr-i mîrân Dülbend Çelebi oğlu Derviş Çelebi 100 Timurhisar Mîr-i mîrân Dülbend Çelebi oğlu Derviş Çelebi 25 Nevrekob Mîr-i mîrân Muslihiddin 25 Selanik Mîr-i mîrân Mehmed Çelebi bin el-merhûm Mevlânâ Kasım Çelebi el-kemâlî Avrethisarı Mîr-i mîrân Mehmed Çelebi bin el-merhûm Mevlânâ Kasım Çelebi el-kemâlî Sidrekapsi Mîr-i mîrân Pîr Mehmed 40 Üsküb maa Nevahi Mîr-i mîrân Birgi-zâde Kemal Çelebi 160 Kalkandelen Mîr-i mîrân Ebussuud 40 Kırçova Mîr-i mîrân Bedreddin el-ma rûf bi-bedreddin el- Tabîb Manastır Mîr-i mîrân Benlü Hüsam 60 Kesriye Mîr-i mîrân Alaaddin 30 Karaverye Mîr-i mîrân Şeref el-kastamonevî 70 Serfice Mîr-i mîrân Şeref el-kastamonevî 25 Hurpişte Mîr-i mîrân İskender

19 Bihlişte Mîr-i mîrân Alaaddin 25 Görice Mîr-i mîrân Kul Sinan oğlu İbrahim Çelebi 25 Vardar Yenicesi Mîr-i mîrân Dülbend Çelebi oğlu Seydî Çelebi 40 Pirlepe Mîr-i mîrân Sunullah bin el-merhûm Lütfî tâbe serâhû Köprülü Mîr-i mîrân Abdüsselam er-rumi min-gümülcine 25 Filibe Filibe Mâli Çelebi bin el-merhûm Mevlânâ Yarhisâr-zâde Tatarbazarı Filibe Şemseddin el-iznikî el-ma rûf bi- -zâde 25 Samakov Filibe Muslihiddin el-edirnevî el-ma rûf bi- İmâm-zâde Sofya Sofya Alaaddin el-ma rûf bi-kethüdâ-zâde 100 Şehirköy Sofya Merhûm Mevlânâ Yaraluca Muhyiddîn in oğlunun oğlu Mevlânâ Davud Çelebi Berkofça Sofya Abdülcelîl el-ma rûf bi-tokatî-zâde 20 Çirmen Çirmen Hüdel 40 Hasköy Çirmen Abdülkadir el-ma rûf bi-ayyâş-zâde 30 Akçakızanlık Çirmen Muhyiddin 30 Zağra Yenicesi Çirmen Şemseddin 25 Niğbolu Niğbolu Şemsülaziz el-ma rûf bi-kara Şems 60 Tırnovi Niğbolu Timur 40 İvraca Niğbolu Muslihiddin 10 Lofça Niğbolu Hayreddin el-ma rûf bi-algüllü 20 Çernovi Niğbolu Muhyiddin 20 Şumnu Niğbolu Şemseddin 35 Vidin Vidin Muslihiddin el-atik Zağra Pîr Mehmed Paşa bin Atinalı? Paşa Bana Vidin Şuca 25 İsfirlig Vidin Nişe Zamime Olmuştur aşağıya Niş de mastûrdur Alacahisar Alacahisar Hacı Bayram 40 Ürgüb Alacahisar Ahmed Çelebi bin el-merhûm Mevlânâ Ayas tâbe serâhû

20 Niş (maa İsfirlig) 21 Alacahisar Bu Niş ve İsfirlig ikisinde kadı Mevlânâ Muhyiddin eş-şehîr bi-kalaycı Muhyiddin Petroş Alacahisar Şeyh Mehmed ebnâ-yı Mevlâna Yörelü Mehmed 55 (55+15=7 0) Zablana Alacahisar Hâbil 30 Sirebreniçe Uzvornik Abdüllatif el-ma rûf bi-hacı Yasin 45 Foça Hersek Muhyiddin el-ma rûf bi-memi Çelebi el- İslambolî Nova Hersek Selman 30 Prepolye Hersek Mehmed Çelebi bin el-merhûm Mevlânâ Acem Muhyiddin Mostar Hersek Kemal Zeyrek-zâde nin Tezkirecisi 20 Saray Bosna Gedik Sinan 75 Nertova Bosna Gedik Üveys 25 Vişegrad Bosna Bedreddin el-bursevî 40 Yenibazar Bosna Hüsrev el-ma rûf bi-mevlânâ-zâde 60 Brod Bosna Ömer 25 Novaborde Vulçitrin Esseyyid Alaaddin el-ma rûf bi-ibnü lnikâh el-bursevî Priştine Vulçitrin Abdülvehhab 30 Vulçitrin Vulçitrin Bedreddin mine l-ebnâi l-merhûm Mevlânâ Halil Blaşice Vulçitrin Hayreddin 30 İştib Köstendil Ilıcası Merhûm Müeyyed-zâde Karındaşı Abdi Çelebi Ilıca Köstendil Ilıcası Muhyiddin Çelebi bin Mevlânâ Rükneddin bin Mevlânâ Zeyrek-zâde Ustrumca Köstendil Ilıcası Muhyiddin bin el-merhûm Yakub Çelebi 40 İvranya Köstendil Ilıcası İbrahim el-edhem el-ma rûf bi-çatalzâde Prizrin Prizrin Hüsam eş-şehîr bi-ibn-i Dımaşkî 25 Havâss-ı Arnavud Prizrin Akil bin Abdülaziz min-ebnâ-yı elmerhûm Mevlânâ Ali el-kuşî Bihor Prizrin Mütevali Muhyiddin oğlu Alaaddin Niş ve İsfirlig kazalarına aynı kadı tasarruf edecektir. Niş kazasının yevmiyesi 55 akçe ve İsfirlig kazasınınki ise 15 akçedir ve toplam 70 akçeye tekabül etmektedir.

21 Pravnik Prizrin Hacı 30 İskenderiye İskenderiye Hasan 30 İpek İskenderiye Emrullah 30 Podgoriçe İskenderiye Burhan an-mevtâ-yı Birgi-zâde 15 Karadağ İskenderiye Muhyiddin bin Hatîbi l-alaki l-medine-i Eyüb? fî Kostantiniyye el-mahmiyye Dukakin İskenderiye Muslihiddin 15 İlbasan İlbasan Muhyiddin 30 Drac İlbasan Gulam 35 İşbat İlbasan Belati? 25 Eranidanlı İlbasan Belirtilmemiş 20 Avlonya Avlonya Alaaddin 50 Belgradü l- Arnavud Avlonya Muhyiddin el-ma rûf bi-çarık Muhyiddin 40 Ergirikasrı Avlonya Abdülvehhab 30 Mezkiye Avlonya Sefer el-aydın an-mevtâ-yı Birgi-zâde 15 Delvine Avlonya Seyyid Celal 20 Timorinça Avlonya Cafer 10 Depedelen Avlonya Belirtilmemiş 20 Premedi Avlonya Fazlullah eş-şehîr bi-selman-zâde 25 Ohri Ohri Mahmud Çelebi eş-şehîr bi-dülbendzâde Debri Ohri Bedreddin el-kocevî el-ma rûf bi-topal Bedreddin Akçahisar Ohri Pîrî 25 Mat Ohri Şemseddin el-iznikî eş-şehîr bikadıaskerî Yanya Yanya Muhyiddin bin el-merhûm Mevlânâ Hüseyin Çelebi el-yegânî Narda Yanya Kasım eş-şehîr bi-kasım el-üskübî 40 Rinyase Yanya Ömer 10 Grebene Yanya Şemseddin 20 Filorina Filorina Mehmed Çelebi bin el-merhûm Mevlânâ Muhyiddin et-tabîb el-kocevî Ebû Sultân Tırhala Tırhala Kemal el-ma rûf bi-küçük Kemal

22 Yenişehir Tırhala Birgi-zâde Mevlânâ Fethî Çelebi 70 Çatalca Tırhala Muhyiddin ibn-i zevce-i Mevlânâ Mîrim Çelebi dâme fezâilihû Fenar Tırhala Remzi 35 Alasonya Tırhala Arab Muhyiddin el-ma rûf bi-arab Siyah 30 Badracık Tırhala Hayreddin el-acem 20 Kerbeniş Tırhala Hayreddin el-acem 15 İnebahtı İnebahtı Abdülkerim 40 Eğriboz Eğriboz Bedreddin 45 İzdin Eğriboz Hüsam 45 İstife Eğriboz Mahmud 30 Livadya Eğriboz Hüsam 35 Atina Eğriboz Fazlullah 30 Angelkasrı Karlıil Hayreddin 35 Ayamavra Karlıil Mahmud el-mülâzım an-mevlânâ Ahmed Paşa el-müftî Gördös Mora Muslihiddin 25 Balyabadra Mora Pîrî eş-şehîr bi-sinan Pîrîsi 40 Kalavarta Mora Hüsrev eş-şehîr bi-kuzgun oğlu 45 Hulumic Mora Taceddin an-mevtâ-yı Musa Çelebi 15 Arkadya Mora Alaaddin 20 Kalamate Mora Sadullah 30 Karitene Mora Hüsam 30 Misistre Mora Şemseddin 30 Arhos Mora Pîr Mehmed 35 Moton Mora Hayreddin 35 Koron Mora Arab Çelebi el-filibevî 40 Midillü Midillü Merhum Müeyyed-zâde nin Tezkirecisi Mevlânâ Fazıl Çelebi Kefe Kefe Şemseddin Çelebi el-ma rûf bi-çanluzâde Mangub Kefe Muhyiddin el-ma rûf bi-ibnü l-kadı bi- Mangub Taman Kefe Hüsam 30 Azak Kefe Hasan

23 Suğdak Kefe Abdülbaki 20 Kerş Kefe Veli 15 Tablo 6: TSMA 699 ve 1522 Tarihli Belgenin Karşılaştırılması TSMA d. 699 a Göre 1522 Tarihli Kanunnameye Göre 22 KAZA Bağlı Olduğu Sancak Yevmiyesi (Akçe) Bağlı Olduğu Sancak Yevmiyesi (Akçe) İstanbul Galata Havass-ı Kostantiniyye 23 Cezayir-i Marmara Limyos - 15 Mîr-i mîrân Vize Vize 40 Vize 40 Silivri Vize 20 Vize 20 Çorlu Vize 25 Vize 25 Hayrabolu Vize 55 Vize 55 Burgos Vize 10 Vize 10 Pınarhisar Vize 15 Vize 15 Kırkkilise Vize 40 Vize 40 Babaeskisi Vize 10 Vize 10 Gelibolu Gelibolu 130 Gelibolu 130 Migalgara Gelibolu 60 Gelibolu 60 İpsala Gelibolu 20 Gelibolu 20 Tekfurdağı Gelibolu 35 Gelibolu 35 Keşan Gelibolu 15 Gelibolu 15 İnöz Gelibolu 15 Gelibolu tarihine ait veriler, Enver Çakar ın Kanuni Sultan Süleyman Kanun-nâmesine Göre 1522 Yılında Osmanlı İmparatorluğu nun İdarî Taksimatı, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 12, S. 1, Elazığ, 2002, s den derlenerek oluşturulmuştur. 23 Burası, 1522 kanunnamesinde Hasshâ-yı İstanbul olarak geçmektedir. 24 Burası, 1522 kanunnamesinde Hasshâ-yı Marmara olarak geçmektedir.

24 Semendire Semendire 120 Semendire 120 Barancık Semendire 50 Semendire 40 Rudnik Semendire 30 Semendire 30 Üziçe Semendire 20 Semendire 20 Pojaga Semendire - Yok Yok Belgradi l-anzeviş? Semendire 60 Yok Yok Böğürdelen Semendire - Yok Yok Silistre Silistre 50 Silistre 30 Varna Silistre 40 Silistre 30 Prevadi Silistre 30 Silistre 30 Külfetler Silistre 15 Silistre 15 Aydos Silistre 30 Silistre 30 Rusikasrı Silistre 15 Silistre 15 Karinovası Silistre 25 Silistre 25 Hırsova 25 Silistre 50 Silistre 30 Yanbolu Silistre 50 Silistre 50 Hassa-i Yanbolu Silistre 20 Silistre 20 Ahyolu Silistre 25 Silistre 25 Kili Silistre 40 Silistre 40 Akkirman Silistre 80 Silistre 80 Edirne el-mahrûse Mîr-i mîrân 300 Mîr-i mîrân Dimetoka Mîr-i mîrân 70 Mîr-i mîrân Eskihisar Mîr-i mîrân 70 Mîr-i mîrân Kızılağaç Yenicesi Mîr-i mîrân 30 Mîr-i mîrân Gümülcine Mîr-i mîrân 60 Mîr-i mîrân Karasu Yenicesi Mîr-i mîrân 55 Mîr-i mîrân Drama Mîr-i mîrân 30 Mîr-i mîrân Burası, 1522 kanunnamesinde Harbak olarak kaydedilmiştir.

25 Ferecik Mîr-i mîrân 25 Mîr-i mîrân Zihne Mîr-i mîrân 25 Mîr-i mîrân Siroz Mîr-i mîrân 100 Mîr-i mîrân Timurhisar Mîr-i mîrân 25 Mîr-i mîrân Nevrekob Mîr-i mîrân 25 Mîr-i mîrân Selanik Mîr-i mîrân 150 Mîr-i mîrân Avrethisarı Mîr-i mîrân 40 Mîr-i mîrân Sidrekapsi Mîr-i mîrân 40 Mîr-i mîrân Üsküb Mîr-i mîrân 130 Mîr-i mîrân Nevahi-yi Üsküb Mîr-i mîrân 30 Mîr-i mîrân Kalkandelen Mîr-i mîrân 40 Mîr-i mîrân Kırçova Mîr-i mîrân 30 Mîr-i mîrân Manastır Mîr-i mîrân 60 Mîr-i mîrân Kesriye Mîr-i mîrân 30 Mîr-i mîrân Karaverye Mîr-i mîrân 70 Mîr-i mîrân Serfice Mîr-i mîrân 25 Mîr-i mîrân Hurpişte Mîr-i mîrân 30 Mîr-i mîrân Bihlişte Mîr-i mîrân 25 Mîr-i mîrân Görice Mîr-i mîrân 25 Mîr-i mîrân Vardar Yenicesi Mîr-i mîrân 40 Mîr-i mîrân

26 Pirlepe Mîr-i mîrân 30 Mîr-i mîrân Köprülü Mîr-i mîrân 25 Mîr-i mîrân Filibe Filibe 130 Filibe 130 Tatarbazarı Filibe 25 Filibe 25 Samakov Filibe 30 Filibe 30 Sofya Sofya 100 Sofya 100 Şehirköy Sofya 30 Sofya 30 Berkofça Sofya 20 Sofya 20 Çirmen Çirmen 40 Çirmen 40 Hasköy Çirmen 30 Çirmen 30 Akçakızanlık Çirmen 30 Çirmen 30 Zağra Yenicesi Çirmen 25 Çirmen 20 Niğbolu Niğbolu 60 Niğbolu 60 Tırnovi Niğbolu 40 Niğbolu 40 İvraca Niğbolu 10 Niğbolu 10 Lofça Niğbolu 20 Niğbolu 20 Çernovi 26 Niğbolu 20 Niğbolu 20 Şumnu Niğbolu 35 Niğbolu 35 Vidin Vidin 40 Vidin 40 Bana 27 Vidin 25 Vidin 25 İsfirlig Vidin 15 Vidin 15 Alacahisar Alacahisar 40 Alacahisar 40 Ürgüb Alacahisar 25 Alacahisar 25 Niş 28 Alacahisar 55 Alacahisar 55 Petroş Alacahisar 30 Alacahisar 30 Zablana Alacahisar 30 Alacahisar 30 Sirebreniçe Uzvornik 45 İzvornik 45 Foça Hersek 40 Hersek 40 Nova Hersek 30 Hersek Çernovi kazası, 1522 kanunnamesinde Denvi şeklinde geçmektedir. 27 Bana kazası, 1522 kanunnamesinde Bate şeklinde geçmektedir. 28 Niş ve İsfirlig kazalarına aynı kadı tasarruf edecektir. Niş kazasının yevmiyesi 55 akçe ve İsfirlig kazasınınki ise 15 akçedir ve toplam 70 akçeye tekabül etmektedir.

27 Prepolye Hersek 25 Hersek 25 Mostar Hersek 20 Hersek 20 Saray Bosna 75 Bosna 75 Nertova 29 Bosna 25 Bosna 25 Vişegrad Bosna 40 Bosna 40 Yenibazar Bosna 60 Bosna 60 Brod Bosna 25 Bosna 25 Novaborde Vulçitrin 70 Vulçitrin 70 Priştine Vulçitrin 30 Vulçitrin 30 Vulçitrin Vulçitrin 55 Vulçitrin 55 Blaşice Vulçitrin 30 Yok Yok İştib Ilıca Ustrumca İvranya Köstendil Ilıcası Köstendil Ilıcası Köstendil Ilıcası Köstendil Ilıcası 100 Köstendil Köstendil Köstendil Köstendil 25 Prizrin Prizrin 25 Prizrin 25 Havâss-ı Arnavud 30 Prizrin 20 Prizrin 20 Bihor Prizrin 15 Prizrin 15 Pravnik Prizrin 30 Prizrin 30 İskenderiye İskenderiye 30 İskenderiye 90 İpek İskenderiye 30 İskenderiye 30 Podgoriçe İskenderiye 15 İskenderiye 15 Karadağ 31 İskenderiye 15 İskenderiye 15 Dukakin İskenderiye 15 İskenderiye 15 İlbasan İlbasan 30 İlbasan 30 Drac İlbasan 35 İlbasan 35 İşbat İlbasan 25 İlbasan 25 Eranidanlı İlbasan 20 İlbasan Nertova kazası, 1522 kanunnamesinde Zitve şeklinde geçmektedir. 30 Burası, 1522 kanunnamesinde Haslar şeklinde geçmektedir. 31 Burası, 1522 kanunnamesinde Karadağ maa Timar şeklinde geçmektedir.

28 Avlonya Avlonya 50 Avlonya 50 Belgradü l- Arnavud 32 Avlonya 40 Avlonya 40 Ergirikasrı Avlonya 30 Avlonya 30 Mezkiye 33 Avlonya 15 Avlonya 15 Delvine Avlonya 20 Avlonya 20 Timorinça 34 Avlonya 10 Avlonya 10 Depedelen Avlonya 20 Avlonya 20 Premedi Avlonya 25 Avlonya 20 Ohri Ohri 40 Ohri 45 Debri Ohri 35 Ohri 35 Akçahisar Ohri 25 Ohri 25 Mat Ohri 20 Ohri 20 Yanya Yanya 40 Yanya 40 Narda Yanya 40 Yanya 40 Rinyase 35 Yanya 10 Yanya 10 Grebene Yanya 20 Yanya 20 Filorina Filorina 70 Filorina 70 Tırhala Tırhala 45 Tırhala 45 Yenişehir Tırhala 70 Tırhala 70 Çatalca Tırhala 70 Tırhala 70 Fenar Tırhala 35 Tırhala 35 Alasonya Tırhala 30 Tırhala 30 Badracık Tırhala 20 Tırhala 20 Kerbeniş Tırhala 15 Tırhala 15 İnebahtı İnebahtı 40 İnebahtı 40 Eğriboz Eğriboz 45 Eğriboz 45 İzdin Eğriboz 45 Eğriboz 45 İstife Eğriboz 30 Eğriboz 30 Livadya Eğriboz 35 Eğriboz 35 Atina Eğriboz 30 Eğriboz Burası, 1522 kanunnamesinde Belgrad olarak geçmektedir. 33 Burası, 1522 kanunnamesinde Kavagina olarak geçmektedir. 34 Burası, 1522 kanunnamesinde Temür Yenice olarak geçmektedir. 35 Burası 1522 kanunnamesinde İnasa olarak geçmektedir.

29 Angelkasrı 36 Karlıil 35 Karlı 35 Ayamavra Karlıil 15 Karlı 15 Gördös Mora 25 Mora 25 Balyabadra Mora 40 Mora 40 Kalavarta Mora 45 Mora 45 Hulumic Mora 15 Mora 15 Arkadya Mora 20 Mora 20 Kalamate Mora 30 Mora 30 Karitene Mora 30 Mora 30 Misistre Mora 30 Mora 30 Arhos Mora 35 Mora 35 Moton Mora 35 Mora 35 Koron Mora 40 Mora 40 Midillü Midillü 45 Mora 45 Kefe Kefe 100 Kefe 100 Mangub Kefe 30 Kefe 30 Taman Kefe 30 Kefe 30 Azak Kefe 30 Kefe 30 Suğdak Kefe 20 Kefe 20 Kerş Kefe 15 Kefe TSMA d. 699 Numaralı defterin Transkripsiyonu [1b] Defter-i Rumeli nde Vâki Olan Kadılıklarda Bi l-fi l Mansûb Olan Kuzâtın Esâmisin Beyân İder. Tahrîren fî Evâil-i Muharremi l-muhterem el-münharıt fî Silk-i Şuhûr Sene Semâne ve Işrîn ve Tis a-mie min-hicriyye-i Nebeviyye Be-dîn-i Mûcib Fî kazâ-yı İslambol, 400: Mevlânâ Muhyiddin Çelebi el-fenarî dâme fezâilihû Fî kazâ-yı Galata, 80: Mevlânâ Muslihiddin eş-şehîr bi-koçi? Çelebi Fî kazâ-yı Havâss-ı Kostantiniyye, 50: Mevlânâ Balı Çelebi el-karamanî Fî kazâ-yı Cezâyir-i Marmara, 20: Mevlânâ Tâceddîn 36 Burası, 1522 kanunnamesinde Ereğli Kasrı olarak geçmektedir.

30 Fî kazâ-yı Limyos, 15: Mevlânâ Abdî Livâ-yı Vize Fî kazâ-yı Vize, 40: Mevlânâ Şehdî el-bursevî Fî kazâ-yı Silivri, 20: Mevlânâ Muslihiddîn eş-şehîr bi-ibn-i Sundûkî Fî kazâ-yı Çorlu, 25: Mevlânâ Şemseddin er-rumi eş-şehîr bi-kara Ahmed Fî kazâ-yı Hayrabolu, 55: Mevlânâ Süleyman el-kayık el-merhûm Ali Paşa tâbe serâhû Fî kazâ-yı Burgos, 10: Mevlânâ Süleyman el-islambolî eş-şehîr bi-gebe? Süleyman Fî kazâ-yı Pınarhisâr, 15: Mevlânâ Lütfi [2a] Tetimme-i Defter-i Esâmî-i Kuzât-ı Mansûbîn fî Rumili Hâliyân Livâ-yı Vize Fî kazâ-yı Kırkkilise, 40: Mevlânâ Muhyiddin en-nâib el-ma rûf Nâib-i Benefşe Fî kazâ-yı Babaeskisi, 10: Mevlânâ Emrullah Livâ-yı Gelibolu Fî kazâ-yı Gelibolu, 130: Mevlânâ Muhyiddin eş-şehîr bi-iştib-zâde Fî kazâ-yı Migalgara, 60: Mevlânâ Seydi Çelebi el-ma rûf bi-ibnü ş-şeyh Abdi Halife Fî kazâ-yı İpsala, 20: Mevlânâ Muslihiddîn Fî kazâ-yı Tekfurdağı, 35: Mevlânâ Abdülkerim Fî kazâ-yı Keşan, 15: Mevlânâ Muslihiddîn eş-şehîr bi-kara Nâib Fî kazâ-yı İnöz, 15: Mevlânâ Şemseddîn Livâ-yı Semendire Fî kazâ-yı Semendire, 120: Mevlânâ Zünnûn el-iznikî eş-şehîr bi-ahi-zâde Fî kazâ-yı Barancık, 50: Mevlânâ Hüsam eş-şehîr bi-sûhte Hüsam Fî kazâ-yı Rudnik, 30: Mevlânâ Muhyiddîn el-acem Fî kazâ-yı Üziçe, 20: Mevlânâ Abdülkerim Fî kazâ-yı Pojaga, Belirtilmemiş: Belirtilmemiş Fî kazâ-yı Belgradi l-anzeviş? ki Henüz Feth olundu, 60: Mevlânâ Hüsam el-ma rûf bi-hüsam el-nâib Fî kazâ-yı Böğürdelen ki bu defa feth olundu, Belirtilmemiş: Mevlânâ Süleyman ki feth-i Belgrad da hâzır olan sûhtelere re îs olmuş idi [2b] Livâ-yı Silistre Fî kazâ-yı Silistre, 50: Mevlânâ Muhyiddin eş-şehir bi-güzel Akgöz (Öküz)? Fî kazâ-yı Varna, 40: Mevlânâ Muhyiddin ez-zağarcı el-ma rûf bi-ibn-i Karaca Hasan 366