Arş. Gör. Dr., Bitlis Eren Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, 1

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 9 Sayı: 44 Volume: 9 Issue: 44 Haziran 2016 June Issn: YENİ BİR BELGEYE GÖRE XVII. YÜZYILIN SONUNDA RUMELİ DE KADILIK RÜTBELERİ ACCORDING TO A NEW DOCUMENT TITLES OF JUDEGESHIP IN RUMELIA IN THE END OF THE 17 th CENTURY Ercan ALAN Öz Bu çalışmada, muhtevasındaki kayıtlardan XVII. yüzyılın sonuna ait olduğunu düşündüğümüz bir belgeden hareketle Rumeli kadılıklarının rütbeleri ve Rumeli deki 379 kazanın statüsü incelenecektir. Ayrıca bu döneme en yakın tarihli Rumeli kadılık rütbeleri düzenlemesini içeren Hicrî 1078 ( ) tarihli belge ile kıyaslanmak suretiyle, rütbelerin kadılıklara göre dağılımı, kadılıkların devamlılık gösteren veya değişen rütbeleri ve bunların nedenleri değerlendirilecektir. Uygulanan rütbe sisteminin kadıların tayin ve terfi işlemlerinde önemli bir yere sahip olması, kadıların bu rütbelerde kademe kademe ilerleyerek mesleki kariyerlerine devam etmeleri ve XVII. yüzyıla ait bu iki kayıttan başka kadılık rütbelerini içeren belgenin olmaması, hem belgenin önemini artırmakta ve hem de kadılık rütbelerinin sonraki dönemlerde geçireceği değişimin anlaşılmasını sağlamaktadır. Anahtar Kelimeler: XVII. Yüzyıl, Ilmiye, Kadı, Kadılık Rütbeleri, Kaza, Rumeli. Abstract In this study, considering a new document that from its contents records which we think it belonged to the end of the 17 th century, titles of judgeships in Rumelia and distribution of these titles to 379 towns that recorded here will be examined. Besides, compared with the arrangement of titles of judeships in Rumelia dated 1078 Hijri ( ) that the most recent time to this period, showing the continuity of judgeships or changed titles and their causes will be evaluated. That system of titles have an important place in procedures of appointment and promotion of kadis and kadis continue their professional career gradually in these titles and finally there is no document except these two documents which contained titles of judgeshipin Rumelia dated 17 th century both the importance and value of the document increases and the change provides an understanding of that will be spent in the next period. Keywords: 17 th Century, Kadi, Learned Group, Rumelia, Titles of Judgeship, Town. Giriş Osmanlı İmparatorluğu nda çok önemli ve karmaşık görevleri ifa eden kadılar, adlî ve idarî açıdan kendi yetki ve sorumluluk alanını ifade eden kazâ larda görev yaparlardı. Bu kazalar yerleşim birimlerinin konumu, nüfusu ve büyüklüğü dikkate alınarak oluşturulurdu. Bu yönüyle kadılıklar temel olarak ikiye ayrılmıştı. Önemli ve büyük kent merkezleri mevleviyet olarak nitelendirilmiş ve buraya yüksek rütbeli ulema atanmıştır. Osmanlı taşrasındaki asıl idari ve adli organizasyonu teşkil eden ve atanma yetkisi kadıaskerlerin uhdesinde olan kadılıklar ise kasabât kadılıkları olarak adlandırılmışlardır. 1 Kazaların konum, büyüklük ve nüfus açısından eşit olamayacağı noktasından hareketle bu şekilde bir ayrımın yapılması kadılık derecelendirmesi açısından ilk temel düzenlemedir. Hem mevleviyet hem de kasabat kadılıkları kendi içinde de derecelere ayrılmıştı. Bizim burada incele konumuzu teşkil eden asıl husus da Rumeli deki kasabât (kaza) kadılıklarının rütbeleridir. Hem mevleviyet hem de kaza kadılıklarının rütbeleri ve zaman içindeki değişimi bazı araştırmalara konu olmuştur. Bu konu hakkındaki ilk çalışma İsmail Hakkı Uzunçarşılı tarafından yapılmıştır. İlk baskısı 1965 te yapılan ve halen ilmiye çalışmaları için önemli bir kaynak teşkil eden kitabında Kadıların Dereceleri başlığı altında hem mevleviyetlerin hem de kaza kadılıklarının dereceleri hakkında bilgiler vermiştir. Özellikle Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi Kitaplığında yer alan 2066 numaralı eser hem Uzunçarşılı nın hem de sonraki araştırmacıların temel kaynağı olmuştur. Uzunçarşılı bu kaynağa göre Rumeli deki pek çok kazanın isim ve rütbesini tespit etmiş; ancak belge hakkında bir tarih ve ayrıntı vermemiştir. 2 Kadılıkların rütbeleri ile alakalı ikinci çalışma M. Kemal Özergin tarafından yapılmıştır. Özergin içinde muhtelif bilgilerin yer aldığı mecmuanın kadılıklar kısmından hareketle 1078 ( ) tarihinde şeyhülislam Minkari-zade Yahya Efendi nin emri üzerine Rumeli kadıaskeri Abdülkadir Efendi nin eşrâf-ı kuzât denen yüksek rütbeli kadılar ile birlikte hazırladıkları Rumeli kadılıkları listesini yayınlamıştır. Bu Arş. Gör. Dr., Bitlis Eren Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, alanercan@gmail.com 1 Tevkii Abdurrahman Paşa (1331), Osmanlı Kanûnnâmeleri, Millî Tetebbular Mecmûası, C. I, S. 3, İstanbul, s İsmail Hakkı Uzunçarşılı (1988), Osmanlı Devleti nin İlmiye Teşkilatı, Ankara: TTK s

2 belgeye göre 361 adet kaza 12 farklı rütbe altında sıralanmıştır.özergin ayrıca Rumeli deki kazaların, bağlı oldukları sancakları, etrafındaki kazaları ve İstanbul a olan uzaklıklarını içeren kısmı da yayınlamıştır. 3 Konu hakkındaki üçüncü çalışma; Ahmet Halaçoğlu nun Tarihli Yazma Esere Göre Rumeli Kazalarının Rütbeleri başlıklı makalesidir. Halaçoğlutek nüshası özel kütüphanesinde olan ve yine içinde muhtelif bilgiler ihtiva eden bir mecmuadaki verilerden hareketle çalışmasını kaleme almıştır. Burada Rumeli kazaları Seniyye 4, Ûlâ, Karîbü l-ûlâ, İsnâ, Karîb ile s-sâniye,, Karîbe-i ile r-râbia ve Hâmise Karîbe ile l-manasıbi l-mezkûre olmak üzere sekiz rütbeye ayrılmıştır ve liste 218 adet kazayı içermektedir. 5 Kadılık rütbeleri hakkındaki son iki çalışmaise Yasemin Beyazıt tarafından yapılmıştır. Beyazıt, Uzunçarşılı nın eserinde bahsettiği Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi Kitaplığında yer alan 2066 numaralı ve 21 Rebiülahir 1253 ( ) tarihli yazmayı neşretmiştir. Neşredilen belgede alfabetik olarak isimleri verilen Rumeli kazalarının karşısında rütbeleri de yer almaktadır. Burada rütbe olarak sırasıyla Sitte, Ûlâ, Karîbe-i Ûlâ,,, İnebahtı, Eğri, Çelebi ve Çanat görülmektedir. Ayrıca kazaların bazılarının karşısında konumunu gösteren nahiye, arpalık ve maişet gibi notlar düşülmüştür. Yine 1078 ( ) tarihli yazmada olduğu gibi kazaların bağlı oldukları sancak, İstanbul a olan uzaklıkları ve etraflarında yer alan diğer kazalar da belgede gösterilmiştir. 6 Yasemin Beyazıt tarafından yapılan ikinci çalışmada rütbe sisteminin ortaya çıkış sebepleri tartışıldıktan sonra konu hakkında yapılan çalışmaların analizine geçilmiş ve Rumeli kadılıklarının zaman içindeki rütbe değişimi gösterilmiştir. 7 Osmanlı kadılık sisteminde atanma yetkisi kadıaskerlerin elinde olan kadılıklar, Rumeli, Anadolu ve Mısır olmak üzere üç ayrı bölgeye göre sınıflandırılmıştı ve her bir bölge için farklı bir rütbe sistemi uygulanmaktaydı. 8 Kadılıkların rütbelerine ilişkin en erken tarihli ve ilk tam liste Özergin in neşrettiği 1078 ( ) tarihli olanıdır. Ancak bununla beraber kadılıkların derecelerine ilişkin daha erken tarihli bir düzenlemenin yapılmış olabileceğini akla getiren bazı kayıtlar da mevcuttur. XVI. yüzyılın sonunda eserini kaleme alan Gelibolulu Mustafa Âli nin verdiği bilgiye göre; yeni fethedilen topraklarla birlikte Anadolu kadıaskerinin yetki ve sorumluluk alanının genişlemesi ve buna paralel olarak mülâzemete devam eden kadı ve müderrislerin sayısının çoğalması üzerine 990 ( ) tarihinde Anadolu kadıaskerliği divanı iki sınıfa ayrılmıştır. Buna göre bir gün 100 akçe ve üzerinde yevmiyesi olan kazalarda görev yapan kadılar, ertesi gün ise 100 den az yevmiyeye sahip kadılar mülâzemette bulunmuşlardır. Böylece haftanın üç günü eşrâf a ve üç günü de esnâf a tahsis edilmişti. 9 Buradan 100 akçe ve üzeri yevmiyelik kazalarda görev yapan kadılara eşrâf ve 100 akçelik yevmiyenin altındaki kadılara ise esnâf denildiği anlaşılmaktadır. 11 Safer 1054 ( ) tarihli bir teşrifat kaydında ise; o gün padişaha arz olunup atanan ve padişahın elini öpen ulemanın isimleri görülmektedir. Önce mevleviyet rütbesindeki kadı ve müderrisler zikredildikten sonra yüz elli pâyesinde olan efendilerdir başlığı altında atanma yetkisi kadıaskerlerin elinde olan 6 adet kazaya yapılan tayinler yer almaktadır. Bu 6 kazadan 3 ü Rumeli de Midilli, Tekfurgölü ve Yenice-i Karasu diğer 3 ü ise Anadolu da Seferihisar, Akhisar ve Sivrihisar kazalarıdır. 10 Burada yüz elli pâyesinde olan efendilerdir tabiri hem Anadolu hem de Rumeli kadılıklarında bir derecelendirmenin daha eskiye ait olduğu kanısını uyandırmaktadır. 1. XVII. Yüzyılın Sonunda Rumeli Kadılık Rütbeleri Neşrini yaptığımız bu defter Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Kamil Kepeci kataloğunda Mevkufat Kalemi Ganem Kitabeti bölümünde 3980 numara ile kayıtlı Rumeli nin adet-i ağnam ve resm-i ağıl defteridir. Katalogda, defterin içindeki kayıtlardan hareketle tarih olarak 1110 ( ) verilmiş olsa da 1102 ( ), 1108 ( ) ve 1109 ( ) yıllarına ait kayıtlara da rastlanmaktadır. Defterin ilk beş sayfasında Anadolu sancakları ve bunlara bağlı kazaların isimleri yer almaktadır. Defterin 37. ve 38. sayfalarında ise incelememize konu olan Rumeli kazalarının rütbelere göre dağılımı yer almaktadır. Burada, herhangi bir başlık ve tarih verilmeksizin Menâsib-ı sitte denilerek en üst kademeden başlayıp kazaların isim ve rütbeleri sıralanmaktadır. 38. sayfada üst kısım zarar gördüğü için buradaki başlık yazısının bir kısmı silinmiş olmakla beraber Beyninde şeklinde okumak mümkündür. Listenin sonunda 3 M. Kemal Özergin (1988), Rumeli Kadîlıkları nda 1078 Düzenlemesi. Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı ya Armağan, Ankara: TTK, s Halaçoğlu nun Seniyye diye okuduğu rütbe Sitte olmalıdır; ancak eserin aslını göremediğimiz için kesin bir şey söyleyemiyoruz. 5 Ahmet Halaçoğlu (1999), Tarihli Yazma Esere Göre Rumeli Kazalarının Rütbeleri, XII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, C. III, Ankara: TTK, s Yasemin Beyazıt (2007), Rumeli kadılıklarına ve Rütbelerine Dair 1253/1837 tarihli Bir Yazma (62 Belge ile Birlikte), Belgeler, C.XXVIII, S. 32, Ankara, s Yasemin Beyazıt (2015), "Rabia'dan İnebahtı'ya Rumeli Kadılık Rütbeleri", Yeni Türkiye, S.66, Rumeli-Balkanlar Özel Sayısı I, s Rumeli, Anadolu ve Mısır kadılıklarına ilişkin rütbeler, bu rütbeleri haiz kazalar ve rütbelerde yaşanan değişim tarafımızdan yayına hazırlanmaktadır. 9 Gelibolulu Mustafa Âlî (2003), Künhü l-ahbâr, C.II, Fatih Sultan Mehmed Devri , Haz. M. Hüdai Şentürk, Ankara, TTK, s BOA, Defter-i Teşrîfât, A.d. No: 345, Vr. 3a

3 Yekûn: 379 notu yer almaktadır. Defter, Rumeli ye ait bir vergi kayıt defteri olduğu ve dolayısıyla kazaların ekonomik durumuna ilişkin veriler içerdiği için Rumeli kazalarının rütbelerinin buraya dercedilmiş olabileceğini akla getirmektedir. İki sayfalık bu kayıttan sonra tekrar vergi ile alakalı kayıt ve hükümler yer almaktadır. Bu düzenlemeye göre Rumeli kadılıkları 13 farklı rütbeye göre tasnif edilmişti ve listede toplam 379 kaza yer almaktadır. 11 Aşağıdaki grafikte kazaların rütbelere göre dağılımı ve yüzdelik oranları gösterilmektedir. Buradaki verilerden hareketle aşağıdaki tablo oluşturulmuştur. Tablo 1: Rumeli Kadılıklarının XVII. Yüzyıl Sonundaki Rütbe Dağılımı RÜTBE KAZA SAYISI YÜZDESİ 1 Sitte 9 % 2 2 Ûlâ 11 % 3 3 Ûlâya Karîb 11 % % 4 5 ye Karîb 10 % % % % 10 9 Mansıblar 35 % % ile 150 Arası 39 % % % 12 TOPLAM KAZA SAYISI 379 % 100 Buradaki verilerde dikkat çeken husus; en üst rütbe olan sitte rütbesine ait kaza sayısının liste içinde 9 adet kaza ve % 2 lik dilimle en az oranı teşkil etmesidir. En üst rütbe olarak sitte rütbesine haiz kaza sayısının en az olması da aslında normal bir durumdur. Atanma yetkisi kadıaskerlerin elinde olan kadılar açısından ulaşılabilecek en son rütbe sitte rütbesiydi ve bu yüzden bu rütbeye sahip kazalara atanan kadılara eşrâf-ı kuzât denmekteydi. 12 Sitte rütbesini takip eden ve sırasıyla ikinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci derecedeki rütbeler olarak yerini alan ûlâ, ûlâya karîb, sâniye ve saniyeye karîb rütbelerini haiz kazaların sayısı da yüzdelik dilim olarak % 3-4 arasındadır. Bu noktada; diğer kazalara göre daha yüksek rütbeli kazaların sayısının az olduğunu söyleyebiliriz ki aslında bu durum, buralara atanacak kadıların meslekte uzun yıllar harcayan ve kademe kademe ilerleyen kadılar için en üst basamak olduğu bilgisinden hareketle normal bir vakadır. rütbesiye birlikte hem kaza sayısında hem de bu sayıların yüzdelik dilimlere yansımasında ciddi artışlar görülmektedir. Bu geri kalan sekiz rütbe içinde sadece râbia ve arası mansıblar yüzde 10 un altında bir değere sahipken diğer rütbelerin oranı % 10 veya üstüdür. Genel liste içinde en yüksek oranı ise; 52 kaza ve % 14 lü dilim ile arasına karîb kazalar oluşturmaktadır. Bu düzenlemede orta sıradaki rütbelerin en yüksek oranı teşkil ettiğini söyeleyebiliriz. Onu en alt rütbedeki kazalar takip etmekte ve en yüksek rütbeyi haiz kazalar ise en az oranı teşkil etmektedir. 2. Rumeli Kadılıklarında 1078 ( ) Düzenlemesi 11 Buradaki kazaların isimleri ve rütbeleri için bkz. Tablo Uzunçarşılı, s

4 Rumeli kadılıklarına ilişkin ilk düzenleme olması ve de tarih ve içerik bakımlarından üstünde çalıştığımız kaynağa yakınlığı sebebiyle 1078 ( ) tarihli düzenleme üstünde durmak istiyoruz düzenlemesinin başında; bu düzenlemenin şeyhülislam Minkari-zâde Yahya Efendi nin emri üzerine Rumeli kadıaskeri Abdülkadir Efendi nin, eşrâf-ı kuzât denen kıdemli kadılar ile birlikte hazırladığı ve yürülüğü koyduğu bir uygulama olduğu belirtilmektedir. Bu düzenlemeye göre 361 adet kaza 12 farklı rütbeye göre,en üst rütbeden en alt rütbeye olacak şekilde sıralanmıştı. Aşağıdaki grafikte bu rütbeler ve kazalara göre dağılımı yüzdelik dilim olarak gösterilmiştir. Buradaki verilerden hareketle aşağıdaki tablo oluşturulmuştur. Tablo 2: Rumeli Kadılıklarına İlişkin 1078 Tarihli Rütbe Dağılımı RÜTBE KAZA SAYISI YÜZDESİ 1 Sitte-i Aliyye 6 % 2 2 Ûlâ 11 % 3 3 Karîb ilâ l-ûlâ 11 % % 5 5 Karîb ilâ s- 10 % % % 7 8 Karîb ilâ r- 37 % 10 9 Mansıblar 33 % 9 10 Karîbe ilâ l Mansıblar 47 % Arası Mansıblar 39 % Arası Mansıblar 88 % 24 TOPLAM KAZA SAYISI 361 % düzenlemesinde de sitte rütbesindeki kazalar en az sayıda olup % 2 lik dillimle en düşük oranı oluşturmaktadır. Sitte rütbesini takip eden ve üst rütbeler olarak tanımlayabileceğimiz ûlâ, karîb ila l-ûlâ, sâniye, karîb ilâ s-sâniye rütbeleri de sayısal ve yüzdelik dilim olarak az bir oranı teşkil etmektedir. rütbesiyle beraber, bu rütbelere sahip kazaların sayısı artmaya başlamaktadır. Bu rütbeler içinde, râbia ve arası mansıblar rütbesini haiz kazalar % 10 un altında bir orana sahipken diğerleri % 10 ve üstü değere sahiptir. Bu noktada; 1078 düzenlemesinde rütbeleri daha çok orta rütbe diyebileceğimiz kazalarda yoğunlaştığını söyleyebiliriz düzenlemesinde en yüksek sayıdaki kazaya sahip rütbe ise; en düşük rütbe olan arası mansıblardır. 88 adet kaza bu rütbeye sahiptir ve genel listede % 24 lük oranı 13 Bizim buradaki çalışmamızda; hem Özergin in verdiği bilgilerden hem de metnin aslını değerlendirme adına kendisinin neşrettiği İstanbul Büyük Şehir Belediyesi, Atatürk Kitaplığı K. 13 numaralı eserden faydalanılmıştır

5 oluşturmaktadır. Orta rütbeli kazalardan sonra ikinci sırayı, düşük rütbeli kazalar diyebileceğimiz ve arası mansıblar rütbesini haiz kazalar oluşturmakta ve yüksek rütbeli kazalar ise sayısal olarak üçüncü sırada yer almaktadır Rütbeleri ile XVII. Yüzyılın Sonundaki Verilerin Karşılaştırılması XVII. yüzyılın sonuna ait kayıtların kendinden önceki 1078 düzenlemesi ile karşılaştırılması hem konunun daha iyi anlaşılmasını hem de kadılıkların zaman içindeki rütbe değişimini anlamamızı sağlayacaktır. 14 Aşağıdaki tabloda iki düzenlemenin karşılaştırılması gösterilmektedir. Tablo 3: 1078 ve XVII. Yüzyıl Sonu Listelerinin Karşılaştırılması 1078 DÜZENLEMESİ XVII. YÜZYIL SONU RÜTBE KAZA SAYISI YÜZDESİ KAZA SAYISI YÜZDESİ 1 Sitte 6 % 2 9 % 2 2 Ûlâ 11 % 3 11 % 3 3 Ûlâya Karîb 11 % 3 11 % % 5 17 % 4 5 Saniyeye Karîb 10 % 3 10 % % % % 7 26 % % % 10 9 Mansıblar 33 % 9 35 % % % % % % Arası Mansıblar 88 % % 12 TOPLAM KAZA SAYISI 361 % % 100 Burada dikkati çeken husus; 1078 düzenlemesinde 12 olan rütbe sayısının yüzyılın sonunda 13 e çıkmasıdır. İlk 11 rütbe her iki düzenlemede aynı olmakla beraber 1078 düzenlemesinde Arası Mansıblar diye adlandırılan rütbenin; yüzyılın sonunda ve şeklinde iki farklı rütbeye ayrıştığı görülmektedir. Yine her iki listede de kaza sayıları arasında bazı farklılıklar mevcuttur düzenlemesinde mevcut olan bazı kazalar yüzyılın sonundaki listede görünmezken, bu listede görünen bazı kazalara da 1078 de tesadüf edilmez. Aşağıdaki tabloda 1078 düzenlemesinde olup da yüzyılın sonundaki listede yer almayan kazalar gösterilmiştir. Tablo 4: 1078 Düzenlemesinde Olup XVII. Yüzyıl Sonundaki Düzenlemede Olmayan Kazalar KAZA RÜTBESİ 1 Filorina 2 Yanbolu 3 Koniçe Karîb ilâ r- 4 Kırkkilise Karîb ilâ r- 5 Yagodina 6 Vestulca Arası Mansıblar 7 İrhoş? Arası Mansıblar 8 Bozomadoni? Arası Mansıblar 9 Bercine? Arası Mansıblar 10 Kolonya Arası Mansıblar 11 Santoron Arası Mansıblar 12 Evdim Arası Mansıblar 1078 düzenlemesinde mevcut olup, XVII. yüzyılın sonuna ait listede yer almayan kaza sayısı 12 dir. Bunlardan bir tanesi sâniye, bir tanesi sâlise, ikisi râbiaya yakın, biri arasına yakın, 2 tanesi arası ve 5 tanesi de arası rütbesini haiz kazalardan oluşmaktadır. XVII. yüzyıl sonundaki listede olup 1078 düzenlemesinde olmayan kazalar ise; aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 5: XVII. Yüzyıl Sonundaki Listede Olup 1078 Düzenlemesinde Olmayan Kazalar KAZA RÜTBESİ 1 Tırnovi Sitte 2 Kandiye Sitte 3 Kamaniçe Sitte 4 İpsala 5 Graguyefçe 6 İzdin 14 Her iki döneme ait listelerin toplu bir karşılaştırılması için bkz. Tablo

6 7 Hayrabolu 8 Kanije 9 Hatunili 10 Kızılağaç 11 Maçin 12 İmoçka 13 Kladina 14 Kızılhisar 15 Draç 16 Radovişte 17 Radomir 18 Baya 19 Magosa 20 Poganya 21 Suhuryaka 22 Seksar 23 Bihorina maa Korina 24 Kaliça? 25 Cibra 26 Tulça 27 Grebene 28 Berçka 29 Piskopi 30 Miranbila XVII. yüzyıl sonundaki listede olup 1078 düzenlemesinde olmayan kazalar ise 30 adettir. Bunlardan 3 ü sitte, 3 ü sâlise, 1 i râbia, 1 i râbiaya karîb, 2 si arası, 7 si arasına karîb, 2 tanesi arası, 6 tanesi 130 ile mezun ve 5 tanesi de 100 ie mezun rütbesini haiz kazalardır. İlk olarak göze çarpan husus; 1078 düzenlemesinde 6 adet olan sitte rütbesinin yüzyılın sonunda 9 a çıkarılmış olmasıdır. Yaklaşık çeyrek asır süren Girit kuşatması sonucunda, 1669 da fethedilen Kandiye nin ve 1672 de fethedilen Kamaniçe nin ve eskiden beri önemli bir kaza olan ancak 1078 düzenlemesinde yer almayan Tırnovi nin sitte rütbesiyle derecelendirildiğini görmekteyiz. Ayrıca Kamaniçe ve Kandiye, yüzyılın sonunda kaleme alınan Tevkii Abdurrahman Paşa Kanunnâmesi nde mevleviyet olarak gösterilmektedir. 15 rütbesi, bu rütbeyi haiz ilk kaza olduğu için XVIII. yüzyıldan itibaren İnebahtı şeklinde adlandırılırken, XVII. yüzyılın sonundaki düzenlemede bu rütbe Hayrabolu kazası ile başlamaktadır düzenlemesinde kazalar, son rütbe olarak arası mansıblar şeklinde derecelendirilmişken, yüzyılın sonuna ait listede 130 ile mezun ve 100 ile mezun şeklinde yeni bir düzenlemeye gidilmiş ve böylece listeye 11 yeni kaza daha eklenmiştir. Her iki listede de rütbesi aynı kalan kaza sayısı 262 dir. 16 Bu 262 kazadan 6 sı sitte, 11 i ûlâ, 11 i ûlâya karîb, 17 si sâniye, 10 u saniyeye karîb, 34 ü sâlise, 25 râbia, 35 i râbiaya karîb, 33 ü arası, 44 ü arasına karîb ve 36 sı da arası rütbeler olmak üzere her iki listede de aynı şekilde derecelendirilmişlerdir düzenlemesi ile yüzyılın sonundaki derecelendirmede rütbesi değişen kaza sayısı 87 dir. 17 Bu kazalardan 84 tanesi; 1078 tarihli derecelendirmede arası rütbeye haiz iken XVII. yüzyılın sonundaki derecelendirmede 130 ile mezun ve 100 ile mezun şeklinde iki ayrı rütbeye ayrıldığı için farklılık gösteren kazalardır. Bu haliyle, çok fazla fark olmamasına rağmen, yüzyılın sonundaki düzenlemede 130 luk ve 100 lük olarak bu kazaları kesin bir çizgi birbirinden ayırmış ve 1078 düzenlemesindeki arası kazaları 2 ayrı rütbede konumlandırmıştır düzenlemesi ile XVII. yüzyılın sonundaki düzenlemede sayısal olarak benzer bazı yönler mevcuttur. Her iki derecelendirmede de üst rütbe diyebileceğimiz sitte, ûlâ, ûlâya karîb, sâniye, saniyeye karîb rütbeleri en az oranı teşkil etmektedir. Her iki derecelendirmede de en yüksek oranı orta rütbe diye tabir edebileceğimiz rütbeler oluşturmakta ve en düşük rütbeyi haiz kazalar ise sayısal olarak ikinci sırada yer almaktadır. Kadıların meslek kariyerlerine kademe kademe ilerleyerek devam ettikleri bilgisini göz önünde bulundurursak; en alt kademeden göreve başlayan bir kadının varabileceği son noktanın sitte rütbesi olması ve buna da az sayıda kadının ulaşması yüksek rütbeli kaza sayısının az olmasının nedenini açıklamaktadır. Aynı şekilde kadıların mesek kariyerleri boyunca kat edecekleri kademelerin çok olması da orta rütbe diye tanımlayabileceğimiz rütbeye sahip kazaların sayısının yüksek olmasına sebep olmaktadır. 15 Tevkii Abdurrahman Paşa Kanunnâmesi, s Bunun için bkz. Tablo Bunun için bkz. Tablo

7 En alt rütbedeki kazaların sayısının genel liste içinde sayısal olarak ikinci sırada olması da meslekte yeni olan kadı sayısıyla alakalı olmalıdır. SONUÇ Bu çalışmada incelenen belgeye göre, XVII. yüzyıl sonunda 379 adet Rumeli kazası 13 farklı rütbe ile derecelendirilmiştir. Bu yönüyle, bu döneme en yakın 1078 düzenlemesine göre bazı farklar içermektedir. Öncelikle 1078 düzenlemesinde arası mansıblar olarak derecelendirilen kazalar, yüzyılın sonunda 130 ile mezun ve 100 ile mezun şeklinde iki farklı rütbeye bölünmüş ve böylece rütbe sayısı 13 e yükselmiştir derecelendirmesinde birleşik olarak görülen bazı kazalar, yüzyılın sonundaki düzenlemede bölünerek kendisine uygun bir rütbe verilmek suretiyle derecelendirmeye dahil edilmiştir derecelendirmesinde görülen bazı kazaların yüzyılın sonundaki listede olmadığı; ancak yüzyılın sonundaki düzenlemede ise daha çok sayıda yeni kazanın derecelendirmeye dahil olduğu gözlenmiştir düzenlemesindeki birçok kazanın rütbesini, yüzyılın sonundaki düzenlemede de koruduğu ancak bir kısmının ise değiştiği anlaşılmaktadır. Bu değişikliğin ana sebebiise; 1078 düzenlemesindeki arası rütbenin 130 ile mezun ve 100 ile mezun şeklinde ikiye bölünmesidir. Son olarak hem 1078 ve hem de XVII. yüzyılın sonundaki bu rütbeler, kadıların tayin kayıtlarını ihtiva eden kadıasker ruznamçelerine yansımamıştır. Ruznamçelerde sadece tayin olunan kadının alacağı yevmiye miktarı belirtilmiştir. Bundan başka kıdemli kadılar için eşrâf-ı kuzât ve kudemâ-yı tarîk gibi meslekteki geçmişinin belirten ifadeler kullanılmıştır. Ayrıca bu yüzyılda yevmiyesi 100 ün altında kalan pek çok kaza mevcuttur. Ancak rütbe sisteminde en son sırayı 100 lük kazalar teşkil ettiği için bu küçük kazalar derecelendirme listesinde yer almamaktadır. Bu yüzden XVII. yüzyıldaki kaza sayısının bu iki düzenlemede yer alan kazalardan daha yüksek olduğu görülmektedir. 18 Tablo 6: Kamil Kepeci Mevkufat Kalemi Ganem Kitabeti KK.d Genel No: Özel No: 0053 XVII. Yüzyıl Sonu Rumeli Kadılık Rütbeleri KAZA DERECESİ Üsküb Siroz Tırhala Silistre Tırnovi Kandiye Hezargrad Kamaniçe Hulumic Mizistre Şumnu Rusçuk Balyabadra Banaluka Rodos Karaferye Ahyolu Manastır Çatalca Hanya Babadağı Niğbolu Vidin Zağra-yı Atik Drama Zihne Lefkoşa Sitte Sitte Sitte Sitte Sitte Sitte Sitte Sitte Sitte Ûlâ Ûlâ Ûlâ Ûlâ Ûlâ Ûlâ Ûlâ Ûlâ Ûlâ Ûlâ Ûlâ Ûlâya Karîb Ûlâya Karîb Ûlâya Karîb Ûlâya Karîb Ûlâya Karîb Ûlâya Karîb Ûlâya Karîb 18 XVII. yüzyıl Rumeli kadıaskerliği ruznamçelerinin ayrıntılı bir tahlili ve Rumeli kazalarının durumu için bkz., Ercan Alan (2015), Kadıasker Ruznamçelerine Göre XVII. Yüzyılda Rumeli de Kadılık Müessesesi, Yayımlanmamş Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü

8 Eğriboz Kratova Midilli Timurhisar Şehirköy Lofça maa Etrepoli Samakov Migalgara İlbasan Üziçe Narda Atina Temeşvar Varna Nevrekop Gördös Kesriye Vardar Yenicesi Kalavrata İstanköy Akçakızanlık Yanya Dupniçe Alasonya Cumabazarı Kefe Budin Arnavudbelgradı Ustrumca İştib Yenibazar Köstendil Trapoliçe Karitene Anabolu Berkofça Burgos İpsala Ferecik Balçık Ohri Hacıoğlubazarı Tekfurgölü Livadya Leskofça İvranya Priştine Molova Teşene Akkirman Doyran İstar-ı Eflak Ûlâya Karîb Ûlâya Karîb Ûlâya Karîb Ûlâya Karîb Saniyeye Karîb Saniyeye Karîb Saniyeye Karîb Saniyeye Karîb Saniyeye Karîb Saniyeye Karîb Saniyeye Karîb Saniyeye Karîb Saniyeye Karîb Saniyeye Karîb

9 Mankalya Akhisar Taşlıca Peçuy Graguyefçe Memlahateyn Ösek Pojega Valyeva Bosnabrodu Mitrofça Mostar İslimye Çorlu Kalkandelen İzdin Ürgüb Hayrabolu İnebahtı Misivri İvraca Aydos İstife Serfice Zağra-yı Cedid Varadin Prepol Niş Arkadya Pirlepe Debre? Köprülü Prizrin Retime Varat Hırsova Rahova Vodina Ergirikesri Razlık Delvine Salina İskenderiye Eğri Kırçova Kili İsmailgeçidi Eskicuma İzvornik Pilevne Ziştovi Yanova-i Cedid

10 Çırpan İsakçı Sirebreniçe Kanije Gradçaniçe Badracık Benefşe Kerbeniş Virsiçe? Mezarik Fethülislam Foça Limason Tuzla Sonbur Angelikasrı İbrail Babaeskisi Hurpişte Taşözü Taman Borca maa Kinejin Alakenise İzladi İzenpol Hotaliç Limni Çelebibazarı İnecik Böğürdelen Bac Eğridere Aydonat Ayamavra Talanda Ermiye Alacahisar Velesin Pravişte Hatunili Pojorofçe Avlonya Menlik Segedin Sigetvar İrig Moton Bozcaada Pravnik Desbotbrodu İstonibelgrad Kavala

11 İpek Platamone Kalamete Nevesin Evreşe İnöz Çağlayık Kızılağaç Peckerek Nevahi-yi Yanbolu Çanat İstarova İlok Nemçe İsfirlik Banası Kostaniça Livandar Maçin Umurfakih Modonic Andurusa Naslic Tikveş Eğribucak Görice Estergon Lefke Dömenek Rudnik Petriç İhlevne Susam Adası Karadağ Novaberde Kalonya Yergöğü Polomya Yaniçe Çakova Maden-i İpek İskarapar İvlahor Bihor Valpova İmoçka Kladina Kızılhisar Draç Radovişte Radomir Rasova Hatvan

12 Yakova Meğri Osat Sonluk Krenye Güğercinlik Güle Lubin Şikloş Arat Hıram Lipova Vulçitrin İşim İşbat Arhoz Akçahisar Diyakova Çaçka Çaniçe Depedelen Cisr-i Mustafa Paşa Koron Raca İrşova Bereketli Vişegrat Baya Belene Fenar Baf Ostrova Vilkovar Mesarya Magosa Hırsofu Şimontorna Kamangrad Velika Modova Girine Olendorik Premedi Girgorofçe Lugoş maa Şebeş Yarepetre maa İstiye Koçanya Havass-ı Ahi Gölhisar Srişnik Mohaç Mezakiye

13 Prespe Togana Tirgovişte Bihlişte Yanova-i Kadim Titel Çerniçe Gabele Sarıgöl Sarta Sane Poganya Esedabad Suğdak Suhuryaka Mangub Rahoviçe Derbend Seksar Timorinça Bihorina maa Korina Ölgünbar Podgoriçe Peklin Belgradcık Mitrofcacık Preveze Morovik Prepoy Kravari Apokri Azak Özvi? (Özi) Mat Berenvar Ayapetre Kaliça? Menafotice maa Temnis Kinorya maa Berkokça Nova Zirze maa İstiye? Mürted Adası İmroz Trepçe Cibra Tulça İsfirlig Timok Bolovan Grebene Opar Altunili

14 Omorfa Aslatana Berçka Bardonya Sölova Zadrima maa Leş Kurveleş Havass-ı Prizrin Korodoz? (Korondos) Morova Kurşunlu Gilan İne maa Mesuye Kifse Megara Kerş Koznik Medoke Nevesil Yadra maa Atpınar Nevahi-yi Klis Valtoz Veniçe Karpaz Karacadağ Şaktoz Fonya Bozbaba Şekerhane Semadirek Budimle maa Plav Piskopi Bihke Kulhızır Milapotima? Miranbila Kaçanik Nakşa Bare Ropoz Tablo 7: Rumeli Kadılıklarında 1078 Ve 1110 Derecelendirmelerinin Karşılaştırılması KAZALARIN RÜTBESİ KAZA 1078 DÜZENLEMESİ 17. YÜZYIL SONU Üsküb Sitte-i Aliyye Sitte Siroz Sitte-i Aliyye Sitte Tırhala Sitte-i Aliyye Sitte Silistre Sitte-i Aliyye Sitte Tırnovi - Sitte Kandiye - Sitte Hezargrad Sitte-i Aliyye Sitte

15 Kamaniçe - Sitte Hulumic Sitte-i Aliyye Sitte Mizistre Ûlâ Ûlâ Şumnu Ûlâ Ûlâ Rusçuk Ûlâ Ûlâ Balyabadra Ûlâ Ûlâ Banaluka Ûlâ Ûlâ Rodos Ûlâ Ûlâ Karaferye Ûlâ Ûlâ Ahyolu Ûlâ Ûlâ Manastır Ûlâ Ûlâ Çatalca Ûlâ Ûlâ Hanya Ûlâ Ûlâ Babadağı Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb Niğbolu Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb Vidin Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb Zağra-yı Atik Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb Drama Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb Zihne Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb Lefkoşa Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb Eğriboz Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb Kratova Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb Midilli Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb Timurhisar Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb Şehirköy Lofça maa Etrepoli Samakov Migalgara İlbasan Üziçe Narda Atina Temeşvar Varna Nevrekop Gördös Filorina - Kesriye Vardar Yenicesi Kalavrata İstanköy Akçakızanlık Yanya Karîbe ilâ s- Saniyeye Karîb Dupniçe Karîbe ilâ s- Saniyeye Karîb Alasonya Karîbe ilâ s- Saniyeye Karîb Cumabazarı Karîbe ilâ s- Saniyeye Karîb Kefe Karîbe ilâ s- Saniyeye Karîb Budin Karîbe ilâ s- Saniyeye Karîb Arnavudbelgradı Karîbe ilâ s- Saniyeye Karîb Ustrumca Karîbe ilâ s- Saniyeye Karîb İştib Karîbe ilâ s- Saniyeye Karîb Yenibazar Karîbe ilâ s- Saniyeye Karîb

16 Köstendil Trapoliçe Karitene Anabolu Berkofça Burgos İpsala - Ferecik Balçık Ohri Hacıoğlubazarı Tekfurgölü Livadya Leskofça İvranya Priştine Molova Teşene Akkirman Doyran İstar-ı Eflak Mankalya Akhisar Taşlıca Yanbolu - Peçuy Graguyefçe - Memlahateyn Ösek Pojega Valyeva Bosnabrodu Mitrofça Mostar İslimye Çorlu Kalkandelen İzdin - Ürgüb Hayrabolu - İnebahtı Misivri İvraca Aydos İstife Serfice Zağra-yı Cedid Varadin Prepol Niş Arkadya Pirlepe

17 Debre? Köprülü Prizrin Retime Varat Hırsova Rahova Vodina Ergirikesri Razlık Delvine Salina İskenderiye Eğri Karîb ilâ r- Kırçova Karîb ilâ r- Kili Karîb ilâ r- İsmailgeçidi Karîb ilâ r- Eskicuma Karîb ilâ r- İzvornik Karîb ilâ r- Pilevne Karîb ilâ r- Ziştovi Karîb ilâ r- Yanova-i Cedid Karîb ilâ r- Çırpan Karîb ilâ r- İsakçı Karîb ilâ r- Sirebreniçe Karîb ilâ r- Kanije - Koniçe Karîb ilâ r- - Gradçaniçe Karîb ilâ r- Badracık Karîb ilâ r- Benefşe Karîb ilâ r- Kerbeniş Karîb ilâ r- Virsiçe? Karîb ilâ r- Mezarik Karîb ilâ r- Fethülislam Karîb ilâ r- Foça Karîb ilâ r- Limason Karîb ilâ r- Tuzla Karîb ilâ r- Sonbur Karîb ilâ r- Angelikasrı Karîb ilâ r- İbrail Karîb ilâ r- Babaeskisi Karîb ilâ r- Hurpişte Karîb ilâ r- Taşözü Karîb ilâ r- Taman Karîb ilâ r- Borca maa Kinejin Karîb ilâ r- Alakenise Karîb ilâ r- İzladi Karîb ilâ r- İzenpol Karîb ilâ r- Hotaliç Karîb ilâ r- Limni Karîb ilâ r- Kırkkilise Karîb ilâ r- - Çelebibazarı Mansıblar

18 İnecik Mansıblar Böğürdelen Mansıblar Bac Mansıblar Eğridere Mansıblar Aydonat Mansıblar Ayamavra Mansıblar Talanda Mansıblar Ermiye Mansıblar Alacahisar Mansıblar Velesin Mansıblar Pravişte Mansıblar Hatunili - Pojorofçe Mansıblar Avlonya Mansıblar Menlik Mansıblar Segedin Mansıblar Sigetvar Mansıblar İrig Mansıblar Moton Mansıblar Bozcaada Mansıblar Pravnik Mansıblar Desbotbrodu Mansıblar İstonibelgrad Mansıblar Kavala Mansıblar İpek Mansıblar Platamone Mansıblar Kalamete Mansıblar Nevesin Mansıblar Evreşe Mansıblar İnöz Mansıblar Çağlayık Mansıblar Kızılağaç - Peckerek Mansıblar Nevahi-yi Yanbolu Mansıblar Çanat İstarova İlok Nemçe İsfirlik Banası Kostaniça Livandar Maçin - Umurfakih Modonic Andurusa Naslic Tikveş Eğribucak Görice Estergon Lefke Dömenek

19 Rudnik Petriç İhlevne Susam Adası Karadağ Novaberde Kalonya Yagodina - Yergöğü Polomya Yaniçe Çakova Maden-i İpek İskarapar İvlahor Bihor Valpova İmoçka - Kladina - Kızılhisar - Draç - Radovişte - Radomir - Rasova Hatvan Yakova Meğri Osat Sonluk Krenye Güğercinlik Güle Lubin Şikloş Arat Hıram Arası Mansıblar Lipova Arası Mansıblar Vulçitrin Arası Mansıblar İşim Arası Mansıblar İşbat Arası Mansıblar Arhoz Arası Mansıblar Akçahisar Arası Mansıblar Diyakova Arası Mansıblar Çaçka Arası Mansıblar Çaniçe Arası Mansıblar Vestulca Arası Mansıblar - Depedelen Arası Mansıblar Cisr-i Mustafa Paşa Arası Mansıblar Koron Arası Mansıblar Raca Arası Mansıblar İrşova Arası Mansıblar Bereketli Arası Mansıblar

20 Vişegrat Arası Mansıblar Baya - Belene Arası Mansıblar Fenar Arası Mansıblar Baf Arası Mansıblar Ostrova Vilkovar Arası Mansıblar Mesarya Arası Mansıblar Magosa - Hırsofu Arası Mansıblar Şimontorna Arası Mansıblar Kamangrad Arası Mansıblar Velika Arası Mansıblar Modova Arası Mansıblar Girine Arası Mansıblar Olendorik Arası Mansıblar Premedi Arası Mansıblar Girgorofçe Arası Mansıblar Lugoş maa Şebeş Arası Mansıblar Yarepetre maa İstiye Arası Mansıblar Koçanya Arası Mansıblar Havass-ı Ahi Arası Mansıblar Gölhisar Arası Mansıblar İrhoş? Arası Mansıblar - Srişnik Arası Mansıblar Mohaç Arası Mansıblar Mezakiye Arası Mansıblar Prespe Arası Mansıblar Togana Arası Mansıblar Tirgovişte Arası Mansıblar Bihlişte Arası Mansıblar Yanova-i Kadim Arası Mansıblar Titel Arası Mansıblar Çerniçe Arası Mansıblar Gabele Arası Mansıblar Sarıgöl Arası Mansıblar Sarta Arası Mansıblar Sane Arası Mansıblar Poganya - Esedabad Arası Mansıblar Suğdak Arası Mansıblar Suhuryaka - Mangub Arası Mansıblar Rahoviçe Arası Mansıblar Derbend Arası Mansıblar 19 Vişegrat kazası 1078 düzenlemesinde Vişegrat Paye olarak yazılmıştır. Ancak buradaki Paye, XVII. yüzyılda Baya diye yazılan kazadır ve yüzyılın sonundaki derecelendirmede Vişegrat kazasının ardından zikredilmektedir düzenlemesinde ise Vişegrat ve Baya kazaları beraber gösterilmiş; ancak yanlışlıkla Paye olarak yazılmıştır düzenlemesine göre Mesarya kazası Magosa ile birlikte verilip Mesarya (maa) Magosa şeklinde tek bir kaza olarak yazılmışken, daha sonraki nüshada Mesarya ve Magosa ayrı kazalar olarak gösterilmiştir. 21 Lugoş maa Şebeş kazası 1078 düzenlemesinde Lugoş Şebeş Bender şeklinde verilmiştir. 22 Sane kazası 1078 düzenlemesinde Bana olarak kaydedilmiştir. 23 Esedabad kazası 1078 düzenlemesinde Bogonya Esedabad şeklinde gösterilmiştir

21 Seksar - Timorinça Arası Mansıblar Bihorina maa Korina - Ölgünbar Arası Mansıblar Podgoriçe Arası Mansıblar Peklin Arası Mansıblar Belgradcık Arası Mansıblar Mitrofcacık Arası Mansıblar Preveze Arası Mansıblar Morovik Arası Mansıblar Prepoy Arası Mansıblar Kravari Arası Mansıblar Apokri Arası Mansıblar Azak Arası Mansıblar Özvi? (Özi) Arası Mansıblar Mat Arası Mansıblar Berenvar Arası Mansıblar Ayapetre Arası Mansıblar Kaliça? - Menafotice maa Temnis Arası Mansıblar Kinorya maa Berkokça Arası Mansıblar Nova Arası Mansıblar Zirze maa İstiye? Arası Mansıblar Mürted Adası Arası Mansıblar İmroz Arası Mansıblar Trepçe Arası Mansıblar Bozomadoni? Arası Mansıblar - Cibra - Tulça - İsfirlig Arası Mansıblar Timok Arası Mansıblar Bolovan Arası Mansıblar Grebene - Opar Arası Mansıblar Altunili Arası Mansıblar Evdim Arası Mansıblar - Omorfa Arası Mansıblar Aslatana Arası Mansıblar Berçka 27 - Bercine? Arası Mansıblar - Bardonya Arası Mansıblar Sölova Arası Mansıblar Zadrima maa Leş Arası Mansıblar Kurveleş Arası Mansıblar Havass-ı Prizrin Arası Mansıblar Korodoz? Arası Mansıblar 24 Derbend ve Seksar kazaları 1078 düzenlemesinde Derbend-i Seksar şeklinde gösterilmiştir. 25 Girit Adası nda yer alan Menafotice maa Temnis kazası 1078 düzenlemesinde Menafçe maa Mişekndüye maa Berkofça şeklinde kaydedilmiştir. 26 Kinorya maa Berkokça kazası, 1078 düzenlemesinde sadece Kinorya kazası olarak arası mansıblarda kaydedilmiştir düzenlemesinde Aslatana kazasından sonra Bercine diye kaydedilen bir kaza görülmekte; ancak XVII. yüzyılın sonuna ait düzenlemede ise Aslatana dan sonra Berçka şeklinde yazılan bir kaza görülmektedir. Bu durum yazım farklılığı olabileceği noktasından hareketle iki kazanın da aynı yer olduğu hissini uyandırsa da yanlış yapmama niyetiyle iki ayrı kaza olarak listeye alınmıştır

22 Morova Arası Mansıblar Kolonya Arası Mansıblar - Kurşunlu Arası Mansıblar Gilan Arası Mansıblar İne maa Mesuye Arası Mansıblar Kifse Arası Mansıblar Megara Arası Mansıblar Kerş Arası Mansıblar Koznik Arası Mansıblar Medoke Arası Mansıblar Nevesil Arası Mansıblar Yadra maa Atpınar Arası Mansıblar Nevahi-yi Klis Arası Mansıblar Valtoz Arası Mansıblar Veniçe Arası Mansıblar Karpaz Arası Mansıblar Karacadağ Arası Mansıblar Şaktoz Arası Mansıblar Fonya Arası Mansıblar Bozbaba Arası Mansıblar Şekerhane Arası Mansıblar Semadirek Arası Mansıblar Budimle maa Plav Arası Mansıblar Piskopi - Bihke Arası Mansıblar Kulhızır Arası Mansıblar Milapotima? Arası Mansıblar Miranbila - Kaçanik Arası Mansıblar Santoron Arası Mansıblar - Nakşa Arası Mansıblar Bare Arası Mansıblar Ropoz Arası Mansıblar Tablo 8: Rütbesi 1078 ve XVII. Yüzyıl Sonu Düzenlemesinde Aynı Kalan Kazalar KAZALARIN RÜTBESİ KAZA 1078 DÜZENLEMESİ 17. YÜZYIL SONU 1 Üsküb Sitte-i Aliyye Sitte 2 Siroz Sitte-i Aliyye Sitte 3 Tırhala Sitte-i Aliyye Sitte 4 Silistre Sitte-i Aliyye Sitte 5 Hezargrad Sitte-i Aliyye Sitte 6 Hulumic Sitte-i Aliyye Sitte 7 Mizistre Ûlâ Ûlâ 8 Şumnu Ûlâ Ûlâ 9 Rusçuk Ûlâ Ûlâ 10 Balyabadra Ûlâ Ûlâ 11 Banaluka Ûlâ Ûlâ 12 Rodos Ûlâ Ûlâ 28 Budimle maa Plav kazası 1078 düzenlemesinde Budimle maa Plav Piskopi şeklinde kaydedilmiştir

23 13 Karaferye Ûlâ Ûlâ 14 Ahyolu Ûlâ Ûlâ 15 Manastır Ûlâ Ûlâ 16 Çatalca Ûlâ Ûlâ 17 Hanya Ûlâ Ûlâ 18 Babadağı Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb 19 Niğbolu Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb 20 Vidin Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb 21 Zağra-yı Atik Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb 22 Drama Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb 23 Zihne Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb 24 Lefkoşa Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb 25 Eğriboz Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb 26 Kratova Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb 27 Midilli Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb 28 Timurhisar Karîb ilâ l-ûlâ Ûlâya Karîb 29 Şehirköy 30 Lofça maa Etrepoli 31 Samakov 32 Migalgara 33 İlbasan 34 Üziçe 35 Narda 36 Atina 37 Temeşvar 38 Varna 39 Nevrekop 40 Gördös 41 Kesriye 42 Vardar Yenicesi 43 Kalavrata 44 İstanköy 45 Akçakızanlık 46 Yanya Karîbe ilâ s- Saniyeye Karîb 47 Dupniçe Karîbe ilâ s- Saniyeye Karîb 48 Alasonya Karîbe ilâ s- Saniyeye Karîb 49 Cumabazarı Karîbe ilâ s- Saniyeye Karîb 50 Kefe Karîbe ilâ s- Saniyeye Karîb 51 Budin Karîbe ilâ s- Saniyeye Karîb 52 Arnavudbelgradı Karîbe ilâ s- Saniyeye Karîb 53 Ustrumca Karîbe ilâ s- Saniyeye Karîb 54 İştib Karîbe ilâ s- Saniyeye Karîb 55 Yenibazar Karîbe ilâ s- Saniyeye Karîb 56 Köstendil 57 Trapoliçe 58 Karitene 59 Anabolu 60 Berkofça 61 Burgos 62 Ferecik 63 Balçık 64 Ohri

24 65 Hacıoğlubazarı 66 Tekfurgölü 67 Livadya 68 Leskofça 69 İvranya 70 Priştine 71 Molova 72 Teşene 73 Akkirman 74 Doyran 75 İstar-ı Eflak 76 Mankalya 77 Akhisar 78 Taşlıca 79 Peçuy 80 Memlahateyn 81 Ösek 82 Pojega 83 Bosnabrodu 84 Mitrofça 85 Mostar 86 İslimye 87 Çorlu 88 Kalkandelen 89 Ürgüb 90 İnebahtı 91 Misivri 92 İvraca 93 Aydos 94 İstife 95 Serfice 96 Zağra-yı Cedid 97 Varadin 98 Prepol 99 Niş 100 Arkadya 101 Pirlepe 102 Debre? 103 Köprülü 104 Prizrin 105 Retime 106 Varat 107 Hırsova 108 Rahova 109 Vodina 110 Ergirikesri 111 Razlık 112 Delvine 113 Salina 114 İskenderiye 115 Eğri Karîb ilâ r- 116 Kırçova Karîb ilâ r

25 117 Kili Karîb ilâ r- 118 İsmailgeçidi Karîb ilâ r- 119 Eskicuma Karîb ilâ r- 120 İzvornik Karîb ilâ r- 121 Pilevne Karîb ilâ r- 122 Ziştovi Karîb ilâ r- 123 Yanova-i Cedid Karîb ilâ r- 124 Çırpan Karîb ilâ r- 125 İsakçı Karîb ilâ r- 126 Sirebreniçe Karîb ilâ r- 127 Gradçaniçe Karîb ilâ r- 128 Badracık Karîb ilâ r- 129 Benefşe Karîb ilâ r- 130 Kerbeniş Karîb ilâ r- 131 Virsiçe? Karîb ilâ r- 132 Mezarik Karîb ilâ r- 133 Fethülislam Karîb ilâ r- 134 Foça Karîb ilâ r- 135 Limason Karîb ilâ r- 136 Tuzla Karîb ilâ r- 137 Sonbur Karîb ilâ r- 138 Angelikasrı Karîb ilâ r- 139 İbrail Karîb ilâ r- 140 Babaeskisi Karîb ilâ r- 141 Hurpişte Karîb ilâ r- 142 Taşözü Karîb ilâ r- 143 Taman Karîb ilâ r- 144 Borca maa Kinejin Karîb ilâ r- 145 Alakenise Karîb ilâ r- 146 İzladi Karîb ilâ r- 147 İzenpol Karîb ilâ r- 148 Hotaliç Karîb ilâ r- 149 Limni Karîb ilâ r- 150 Çelebibazarı Mansıblar 151 İnecik Mansıblar 152 Böğürdelen Mansıblar 153 Bac Mansıblar 154 Eğridere Mansıblar 155 Aydonat Mansıblar 156 Ayamavra Mansıblar 157 Talanda Mansıblar 158 Ermiye Mansıblar 159 Alacahisar Mansıblar 160 Velesin Mansıblar 161 Pravişte Mansıblar 162 Pojorofçe Mansıblar 163 Avlonya Mansıblar 164 Menlik Mansıblar 165 Segedin Mansıblar 166 Sigetvar Mansıblar 167 İrig Mansıblar 168 Moton Mansıblar

26 169 Bozcaada Mansıblar 170 Pravnik Mansıblar 171 Desbotbrodu Mansıblar 172 İstonibelgrad Mansıblar 173 Kavala Mansıblar 174 İpek Mansıblar 175 Platamone Mansıblar 176 Kalamete Mansıblar 177 Nevesin Mansıblar 178 Evreşe Mansıblar 179 İnöz Mansıblar 180 Çağlayık Mansıblar 181 Peckerek Mansıblar 182 Nevahi-yi Yanbolu Mansıblar 183 Çanat 184 İstarova 185 İlok 186 Nemçe 187 İsfirlik Banası 188 Kostaniça 189 Livandar 190 Umurfakih 191 Modonic 192 Andurusa 193 Naslic 194 Tikveş 195 Eğribucak 196 Görice 197 Estergon 198 Lefke 199 Dömenek 200 Rudnik 201 Petriç 202 İhlevne 203 Susam Adası 204 Karadağ 205 Novaberde 206 Kalonya 207 Yergöğü 208 Polomya 209 Yaniçe 210 Çakova 211 Maden-i İpek 212 İskarapar 213 İvlahor 214 Bihor 215 Rasova 216 Hatvan 217 Yakova 218 Meğri 219 Osat 220 Sonluk

27 221 Krenye 222 Güğercinlik 223 Güle 224 Lubin 225 Şikloş 226 Arat 227 Hıram Arası Mansıblar 228 Lipova Arası Mansıblar 229 Vulçitrin Arası Mansıblar 230 İşim Arası Mansıblar 231 İşbat Arası Mansıblar 232 Arhoz Arası Mansıblar 233 Akçahisar Arası Mansıblar 234 Diyakova Arası Mansıblar 235 Çaçka Arası Mansıblar 236 Çaniçe Arası Mansıblar 237 Depedelen Arası Mansıblar 238 Cisr-i Mustafa Paşa Arası Mansıblar 239 Koron Arası Mansıblar 240 Raca Arası Mansıblar 241 İrşova Arası Mansıblar 242 Bereketli Arası Mansıblar 243 Vişegrat Arası Mansıblar 244 Belene Arası Mansıblar 245 Fenar Arası Mansıblar 246 Baf Arası Mansıblar 247 Vilkovar Arası Mansıblar 248 Mesarya Arası Mansıblar 249 Hırsofu Arası Mansıblar 250 Şimontorna Arası Mansıblar 251 Kamangrad Arası Mansıblar 252 Velika Arası Mansıblar 253 Modova Arası Mansıblar 254 Girine Arası Mansıblar 255 Olendorik Arası Mansıblar 256 Premedi Arası Mansıblar 257 Girgorofçe Arası Mansıblar 258 Lugoş maa Şebeş Arası Mansıblar 259 Yarepetre maa İstiye Arası Mansıblar 260 Koçanya Arası Mansıblar 261 Havass-ı Ahi Arası Mansıblar 262 Gölhisar Arası Mansıblar 29 Vişegrat kazası 1078 düzenlemesinde Vişegrat Paye olarak yazılmıştır. Ancak buradaki Paye, XVII. yüzyılda Baya diye yazılan kazadır ve yüzyılın sonundaki derecelendirmede Vişegrat kazasının ardından zikredilmektedir düzenlemesinde ise Vişegrat ve Baya kazaları beraber gösterilmiş; ancak yanlışlıkla Paye olarak yazılmıştır düzenlemesine göre Mesarya kazası Magosa ile birlikte verilip Mesarya (maa) Magosa şeklinde tek bir kaza olarak yazılmışken, daha sonraki nüshada Mesarya ve Magosa ayrı kazalar olarak gösterilmiştir. 31 Lugoş maa Şebeş kazası 1078 düzenlemesinde Lugoş Şebeş Bender şeklinde verilmiştir

28 Tablo 9: Rütbesi 1078 ve XVII. Yüzyıl Sonu Düzenlemesinde Değişen Kazalar KAZALARIN RÜTBESİ KAZA 1078 DÜZENLEMESİ XVII. YÜZYIL SONU 1 Valyeva 2 Valpova 3 Ostrova 4 Srişnik Arası Mansıblar 5 Mohaç Arası Mansıblar 6 Mezakiye Arası Mansıblar 7 Prespe Arası Mansıblar 8 Togana Arası Mansıblar 9 Tirgovişte Arası Mansıblar 10 Bihlişte Arası Mansıblar 11 Yanova-i Kadim Arası Mansıblar 12 Titel Arası Mansıblar 13 Çerniçe Arası Mansıblar 14 Gabele Arası Mansıblar 15 Sarıgöl Arası Mansıblar 16 Sarta Arası Mansıblar 17 Sane Arası Mansıblar 18 Esedabad Arası Mansıblar 19 Suğdak Arası Mansıblar 20 Mangub Arası Mansıblar 21 Rahoviçe Arası Mansıblar 22 Derbend Arası Mansıblar 23 Timorinça Arası Mansıblar 24 Ölgünbar Arası Mansıblar 25 Podgoriçe Arası Mansıblar 26 Peklin Arası Mansıblar 27 Belgradcık Arası Mansıblar 28 Mitrofcacık Arası Mansıblar 29 Preveze Arası Mansıblar 30 Morovik Arası Mansıblar 31 Prepoy Arası Mansıblar 32 Kravari Arası Mansıblar 33 Apokri Arası Mansıblar 34 Azak Arası Mansıblar 35 Özvi? (Özi) Arası Mansıblar 36 Mat Arası Mansıblar 37 Berenvar Arası Mansıblar 38 Ayapetre Arası Mansıblar 39 Menafotice maa Temnis Arası Mansıblar 40 Kinorya maa Berkokça Arası Mansıblar 41 Nova Arası Mansıblar 42 Zirze maa İstiye? Arası Mansıblar 32 Sane kazası 1078 düzenlemesinde Bana olarak kaydedilmiştir. 33 Esedabad kazası 1078 düzenlemesinde Bogonya Esedabad şeklinde gösterilmiştir. 34 Derbend ve Seksar kazaları 1078 düzenlemesinde Derbend-i Seksar şeklinde gösterilmiştir. 35 Girit Adası nda yer alan Menafotice maa Temnis kazası 1078 düzenlemesinde Menafçe maa Mişekndüye maa Berkofça şeklinde kaydedilmiştir. 36 Kinorya maa Berkokça kazası, 1078 düzenlemesinde sadece Kinorya kazası olarak arası mansıblarda kaydedilmiştir

29 43 Mürted Adası Arası Mansıblar 44 İmroz Arası Mansıblar 45 Trepçe Arası Mansıblar 46 İsfirlig Arası Mansıblar 47 Timok Arası Mansıblar 48 Bolovan Arası Mansıblar 49 Opar Arası Mansıblar 50 Altunili Arası Mansıblar 51 Omorfa Arası Mansıblar 52 Aslatana Arası Mansıblar 53 Bardonya Arası Mansıblar 54 Sölova Arası Mansıblar 55 Zadrima maa Leş Arası Mansıblar 56 Kurveleş Arası Mansıblar 57 Havass-ı Prizrin Arası Mansıblar 58 Korodoz? Arası Mansıblar 59 Morova Arası Mansıblar 60 Kurşunlu Arası Mansıblar 61 Gilan Arası Mansıblar 62 İne maa Mesuye Arası Mansıblar 63 Kifse Arası Mansıblar 64 Megara Arası Mansıblar 65 Kerş Arası Mansıblar 66 Koznik Arası Mansıblar 67 Medoke Arası Mansıblar 68 Nevesil Arası Mansıblar 69 Yadra maa Atpınar Arası Mansıblar 70 Nevahi-yi Klis Arası Mansıblar 71 Valtoz Arası Mansıblar 72 Veniçe Arası Mansıblar 73 Karpaz Arası Mansıblar 74 Karacadağ Arası Mansıblar 75 Şaktoz Arası Mansıblar 76 Fonya Arası Mansıblar 77 Bozbaba Arası Mansıblar 78 Şekerhane Arası Mansıblar 79 Semadirek Arası Mansıblar 80 Budimle maa Plav Arası Mansıblar 81 Bihke Arası Mansıblar 82 Kulhızır Arası Mansıblar 83 Milapotima? Arası Mansıblar 84 Kaçanik Arası Mansıblar 85 Nakşa Arası Mansıblar 86 Bare Arası Mansıblar 87 Ropoz Arası Mansıblar KAYNAKÇA A. Arşiv Kaynakları, Yayınlanmış Belgeler ve Kaynak Eserler Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Defter-i Teşrîfât, A.d. No: 345 Kamil Kepeci (KK.d.) Mevkufat Kalemi Ganem Kitabeti No: 3980 İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı 37 Budimle maa Plav kazası 1078 düzenlemesinde Budimle maa Plav Piskopi şeklinde kaydedilmiştir

30 K. 13. BEYAZIT, Yasemin(2007), Rumeli kadılıklarına ve Rütbelerine Dair 1253/1837 Tarihli Bir Yazma (62 Belge ile Birlikte), Belgeler, C.XXVIII, S.32, Ankara:TTK, s Gelibolulu Mustafa Âli (2003), Künhü l-ahbâr, C.II, Fatih Sultan Mehmed Devri , Haz. M. Hüdai Şentürk, Ankara: TTK. HALAÇOĞLU, Ahmet(1999), Tarihli Yazma Esere Göre Rumeli Kazalarının Rütbeleri, XII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, III, Ankara:TTK, s ÖZERGİN, M. Kemal (1988), Rumeli Kadîlıkları nda 1078 Düzenlemesi. Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı ya Armağan, Ankara:TTK, s Tevkii Abdurrahman Paşa (1331), Osmanlı Kanûnnâmeleri, Millî Tetebbular Mecmûası, C. I, S. 3, İstanbul, s B. Araştırma - İnceleme Eserleri AKBAYAR, Nuri (2003), Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. ALAN, Ercan (2015), Kadıasker Ruznamçelerine Göre XVII. Yüzyılda Rumeli de Kadılık Müessesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi,İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. BAYKARA, Tuncer (2002), Kaza, DİA, XXV, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, s BEYAZIT, Yasemin (2015), "Rabia'dan İnebahtı'ya Rumeli Kadılık Rütbeleri", Yeni Türkiye, Rumeli-Balkanlar Özel Sayısı, I, S. 66, s ORTAYLI, İlber (1994), Hukuk ve İdare Adamı olarak Osmanlı Devletinde Kadı, Ankara: Turhan Kitabevi. (2001), Kadı, DİA, XXIV, İstanbul:Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, s Osmanlı Yer Adları: I Rumeli Eyaleti ( ) (2013), Haz. Ahmet Özkılınç ve Diğerleri, Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları. SEZEN, Tahir (2006), Osmanlı Yer Adları, Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları. UNAN, Fahri (2004), Mevleviyet, DİA, XXIX, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, s UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1988), Osmanlı Devleti nde İlmiye Teşkilatı, Ankara: TTK