EL YAZI İNCELEMELERİNDE BAĞLANTILI VE DÜZ YAZILARIN BİREYSEL FARKLILIKLARININ ARAŞTIRILMASI

Transkript

1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EL YAZI İNCELEMELERİNDE BAĞLANTILI VE DÜZ YAZILARIN BİREYSEL FARKLILIKLARININ ARAŞTIRILMASI M. Mustafa YARDIMCI DİSİPLİNLER ARASI ADLÎ BİLİMLER ANABİLİM DALI DOKTORA TEZİ DANIŞMAN Prof. Dr. Gürol CANTÜRK ANKARA

2 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EL YAZI İNCELEMELERİNDE BAĞLANTILI VE DÜZ YAZILARIN BİREYSEL FARKLILIKLARININ ARAŞTIRILMASI M. Mustafa YARDIMCI DİSİPLİNLER ARASI ADLÎ BİLİMLER ANABİLİM DALI DOKTORA TEZİ DANIŞMAN Prof. Dr. Gürol CANTÜRK ANKARA

3 ii Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimler Enstitüsü Disiplinlerarası Adli Bilimler Anabilim Dalı Kriminalistik Doktora Programı çerçevesinde yürütülmüş olan bu çalışma, aşağıdaki jüri tarafından Doktora Tezi olarak kabul edilmiştir. 05/06/2013 Jüri Başkanı Prof.Dr. Gülin GÜVENDİK Ankara Ü. Eczacılık Fakültesi Üye Prof.Dr. İ.Hamit HANCI Ankara Ü. Tıp Fakültesi Üye Prof.Dr. Gürol CANTÜRK Ankara Ü. Tıp Fakültesi Üye Doç.Dr. M.Tahir ÖZER GATA Üye Yrd.Doç.Dr. Cahit DOĞAN Hacettepe Ü. Fen Fakültesi

4 iii İÇİNDEKİLER Kabul ve Onay ii İçindekiler iii Önsöz iv Şekiller v Çizelgeler vi 1. GİRİŞ YazınınTarihçesi El Yazısı Adlî Bilimlerde El Yazısının Önemi Alfabede Harf Karakterleri Büyük Harf Yazısı Küçük Harf Yazısı El Yazısı Çeşitleri Düz El Yazısı Bağlantılı El Yazısı El Yazısı İncelemesi ve Safhaları El Yazısı İncelemesi El Yazısı İnceleme Safhaları El Yazısının Genel ve Bireysel Özellikleri Genel Düzen Yazının Çizgi İstikametindeki Sapmalar (Çizgi Kalitesi) Yazının Hızı Yazının Eğimi Yazım Hataları, Noktalama ve Sedil İşaretlerinin Yapılışları Harflerin Yapısal Özellikleri Tezin Amacı GEREÇ VE YÖNTEM Gereç Yöntem BULGULAR TARTIŞMA SONUÇ VE ÖNERİLER 90 ÖZET 94 SUMMARY 95 KAYNAKLAR 96 ÖZGEÇMİŞ 98

5 iv ÖNSÖZ El yazısı, bağlantılı-eğik ve dik temel yazı harfleri kullanılarak yazılabilir. Bağlantılı ve eğik şeklinde yazılan yazılar harflerin karakteristik çizgilerle bir kelime içerisinde birbirine bağlandığı yazı stili olup, önümüzdeki yıllarda adlî el yazı incelemelerinde önemli bir yere sahip olacaktır. Bu çalışma ile bağlantılı el yazılarında kaligrafik özellik gösteren harflerin tespit edilmesi, bağlantılı ve düz el yazıların mukayesesinde kullanılacak kriterlerin belirlenmesi ve bu bağlamda bağlantılı ve düz el yazılarının karşılaştırılmasında kullanılan kriterlerdeki bireysel farklılıkların belirlenmesi ve elde edilen istatistiksel verilerle bu konuda bir rehber oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada, bana her konuda yardımcı olan Sayın Prof.Dr. Tülin SÖYLEMEZOĞLU ve Sayın Prof.Dr. Ali İhsan UZAR ve Doç.Dr.Tahir ÖZER e, bilgi ve deneyimleri ile bana yardımcı olan ve beni destekleyen tez danışmanım Sayın Prof.Dr. Gürol CANTÜRK e, elde edilen verilerin istatistiksel analizleri konusunda bana yardımcı olan Sayın Pınar OKUR a, bilgi ve deneyimlerinden faydalandığım Sayın Salih SALA ya, her konuda bana destek olan eşim Emel YARDIMCI ve benim evde çalışmama mani olmayan kızım İrem YARDIMCI ve oğlum Kerem YARDIMCI ile bu çalışma için gönüllü olarak el yazısı örneklerini veren çalışma arkadaşlarıma teşekkür eder ve saygılarımı sunarım.

6 v ŞEKİLLER Sayfa Şekil 1.1. Düz el yazısı örneği. 10 Şekil 1.2. Bağlantılı el yazısı ile yazılan harflerin başlangıç noktalarının yapılışları. 11 Şekil 1.3. Genel özellik taşıyan a harfi. 13 Şekil 1.4. Bireysel özellik taşıyan a harfi. 13 Şekil 1.5. El yazı inceleme safhaları. 15 Şekil 1.6. Kapı üzerinde bulunan el yazısının görüntüsü 16 Şekil 1.7. El yazısının çizgili kâğıt üzerindeki genel düzeni. 19 Şekil 1.8. El yazısının çizgisiz kâğıt üzerindeki genel düzeni. 20 Şekil 1.9. Şekil Yazının çizgi istikametindeki sapmaların fazla olduğu bir el yazısı. 21 Yazının çizgi istikametindeki sapmaların az olduğu bir el yazısı. 21 Şekil Ortadan eşit şekilde ikiye bölünmüş bir satır. 22 Şekil Ortadan eşit şekilde bölünmemiş bir satır. 23 Şekil Sağa ve sola yatık yazı. 24 Şekil a ve A harflerinin farklı şekillerde yapılışı. 27 Şekil 2.1. Denek grubuna yazdırılan yazı metni. 31

7 vi ÇİZELGELER Sayfa Çizelge 1.1. El yazı incelemelerinde kullanılan sonuç skalası. 18 Çizelge 1.2. Dik temel ve eğik harflerin yazımındaki farklılıklar. 26 Çizelge 2.1. Denek grubuna yazdırılan yazının sayısal özellikleri. 32 Çizelge 3.1. El yazılarında genel şekil yönünden elde bulgular. 34 Çizelge 3.2. El yazılarında genel şekil yönünden elde edilen bulgulara ait 38 tanımlayıcı (descriptive) istatistiki bilgiler. Çizelge 3.3. Düz el yazıları bulgularına ait istatistiki bilgiler. 40 Çizelge 3.4. Bağlantılı el yazıları bulgularına ait istatistiki bilgiler. 41 Çizelge 3.5. Bağlantılı ve düz el yazılarında eğim oranları. 42 Çizelge 3.6. Bağlantılı ve düz el yazılarında eğim oranlarındaki 43 farklılıklar. Çizelge 3.7. Bağlantılı ve düz el yazılarında noktalama ve sedil 44 işaretlerin konumları. Çizelge 3.8. Bağlantılı ve düz el yazılarında noktalama ve sedil 48 işaretlerin pozisyon oranları. Çizelge 3.9. Harflerin, düz ve bağlantılı el yazılardaki noktalama ve 49 sedil işaretlerin pozisyonu yönünden gösterdiği değişiklikler. Çizelge Bağlantılı ve düz el yazılarında noktalama ve sedil 50 işaretlerin yapılış şekilleri. Çizelge Bağlantılı ve düz el yazılarında noktalama ve sedil 55 işaretlerin yapılış şekillerin oranları. Çizelge ö harfinin, düz ve bağlantılı el yazılarındaki noktalama 56 işaretlerinin yapılışı yönünden gösterdiği değişiklikler. Çizelge ü harfinin, düz ve bağlantılı el yazılarındaki noktalama 56 işaretlerinin yapılışı yönünden gösterdiği değişiklikler. Çizelge i harfinin, düz ve bağlantılı el yazılarındaki noktalama işaretlerinin yapılışı yönünden gösterdiği değişiklikler. 57

8 vii Çizelge j harfinin, düz ve bağlantılı el yazılarındaki noktalama 57 işaretlerinin yapılışı yönünden gösterdiği değişiklikler. Çizelge ş, ç harflerinin, düz ve bağlantılı el yazılarındaki sedil işaretlerinin yapılışı yönünden gösterdiği değişiklikler. 58 Çizelge Düz el yazısında kaligrafik özellik gösteren harf 59 karakterleri ve yapılış oranları. Çizelge Bağlantılı el yazısında kaligrafik özellik gösteren harf 60 karakterleri ve yapılış oranları. Çizelge Düz el yazısındaki a harfinin genel özellikleri. 61 Çizelge Bağlantılı el yazısındaki a harfinin genel özellikleri. 63 Çizelge Düz ve bağlantılı el yazısındaki a harfinin yapılış 64 yönünden gösterdiği değişiklikler. Çizelge Düz el yazısındaki g harfinin genel özellikleri. 64 Çizelge Bağlantılı el yazısındaki g harfinin genel özellikleri. 66 Çizelge Düz ve bağlantılı el yazısındaki g harfinin yapılış 67 yönünden gösterdiği değişiklikler. Çizelge Düz el yazısındaki k harfinin genel özellikleri. 67 Çizelge Bağlantılı el yazısındaki k harfinin genel özellikleri. 69 Çizelge Düz ve bağlantılı el yazısındaki k harfinin yapılışı 70 yönünden gösterdiği değişiklikler. Çizelge Düz el yazısındaki d harfinin genel özellikleri. 71 Çizelge Bağlantılı el yazısındaki d harfinin genel özellikleri. 72 Çizelge Düz ve bağlantılı el yazısındaki d harfinin yapılışı 74 yönünden gösterdiği değişiklikler. Çizelge Düz el yazısındaki f harfinin genel özellikleri. 75

9 viii Çizelge Bağlantılı el yazısındaki f harfinin genel özellikleri. 76 Çizelge Düz ve bağlantılı el yazısındaki f harfinin yapılışı 76 yönünden gösterdiği değişiklikler. Çizelge Düz el yazısındaki b harfinin genel özellikleri. 77 Çizelge Bağlantılı el yazısındaki b harfinin genel özellikleri. 78 Çizelge Düz ve bağlantılı el yazısındaki b harfinin yapılışı 79 yönünden gösterdiği değişiklikler. Çizelge Düz el yazısındaki u harfinin genel özellikleri. 80 Çizelge Bağlantılı el yazısındaki u harfinin genel özellikleri. 81 Çizelge Çizelge 4.1. Çizelge 4.2. Düz ve bağlantılı el yazısındaki u harfinin yapılışı yönünden gösterdiği değişiklikler. Düz ve bağlantılı el yazısındaki farklı şekilde yapılan harflerin yapılış sayıları. En yüksek bütünleştirici endekse (Assosication Index-AI) sahip harfler

10 1 1. GİRİŞ Bilgi teknolojilerinde sağlanan ilerlemeler ve hızlı gelişmelere rağmen hayatımızın her zamanında el yazısı en önemli ve temel haberleşme aracıdır (Feder ve Majnemer, 2007). Günümüzde suçu aydınlatmak ve suçluyu ortaya çıkarmak için kullanılan yöntem, delilden sanığa ulaşma yöntemidir. Şahsın kimliğini belirlemede kan, kıl ya da parmak izi gibi, el yazısı da fizikî bir delil niteliği taşımaktadır. El yazısı, kişiye özgü nitelikler taşır ve bu nitelikler bir başka şahsa ait yazıda bulunmadığı için belirleyici özellik gösterir. El yazıları okul, yer, zaman, millet ve aile gibi pek çok etkenle benzerlikler gösterebileceği gibi, aynı kişinin yazısı içerisinde de çeşitli nedenlerden dolayı farklılıklar görülebilmektedir. Öyle ki insanlar, başkalarına ait yazıları kendi yazıları ile karşılaştırdıklarında ayırt etmekte zorluk çekebilmektedir. (Yardımcı, 2003). Bir el yazısı ya da belge inceleme uzmanının en temel görevlerinden biri el yazısı örneklerini karşılaştırmak ve bu örneklerin aynı şahıs ya da farklı şahıs tarafından yazılıp yazılmadığı konusunda karar vermektir (Eldridge ve ark., 1984). Şahısların el yazılarındaki zaman içerisinde meydana gelen değişimler, düz el yazısı ve bağlantılı el yazısı türlerinin varlığı, el yazı incelemesini karmaşık bir hâle getirmiştir. El yazı inceleme uzmanı tarafından, zor ve karmaşık hâl alan el yazılarının kimin tarafından yazılmış olduğunun tespit edilebilmesi için öncelikle aynı türde yazılmış olan el yazıları arasındaki benzerliklerin tespit edilmesi gerekir. Her ne kadar iki el yazısı genel olarak birbirine benzer olsa da yazı hakkında kesin bir kanaat bildirmek için tüm el yazı inceleme kriterlerinin bir bütün olarak değerlendirilmesi gerekmektedir.

11 Yazının Tarihçesi Yazı, söylenen sözcüklerin kayda geçirilmesi yöntemi ve bu esnada kullanılan semboller bütünü olarak tanımlanabilir. Çoğu uzmana göre insanlık tarihinin en önemli buluşu olan yazının, ilk olarak M.Ö yıllarında Sümer rahipleri tarafından kullanıldığı bilinmektedir. Yumuşak kil üzerine sivriltilmiş uçlu kamış parçaları ile şekiller çizilerek gerçekleştirilmiştir. Kullanılan kil tabletin kızgın fırınlarda pişirilmesi ile kalıcı yazı elde edilmiştir ( Sümer rahipleri yazıyı, tapınak ve depolarda bulunan malları kaydetmek amacı ile kullanmışlardır. Bu kayıtları tutarken bu işlemleri gerçekleştirenlerin isimlerini belirtme sorunu doğmuştur. Bunun üzerine kişi isimlerinin heceler nesne adlarına benzetilerek, ilgili nesnenin resimleri çizilmiş ve kısa zamanda o nesnelerin işaretleri nesneyi değil, o nesnenin adındaki sesleri belirtmeye başlamştır. Bu şekilde, hecelerin seslerini simgeleyen işaretler kullanılarak kayıtlar tutulmuş ve böylece zamanla günlük konuşmaların seslerini belirten işaretler ortaya çıkmıştır ( İlk insanların, önceleri yazı denen iletişim öğesinden uzak oldukları, ama zamanla mağara duvarlarına, taş ve tahtalar üzerine bir takım nesneleri tanımlamak amacıyla, yaptıkları özel işaret biçimleri (simgeleri) ortaya koyarak ve bir süre sonra da bu simgeler aracılığıyla başkaları ile iletişim kurabildikleri ve böylece iletişimde, konuşma ve beden dili kadar önemli olan yazının ilk keşfini yapmış olduğu görülmektedir (Arslan, 2001). Bugün yeryüzünde çok farklı yazıların kullanıldığı bilinmektedir. Her bir ulusun şimdi kullandığı yazı sisteminin geçmişte kullandıklarıyla tamamen aynı olmadığı da görülmektedir. Bu farklılıklar, yazı anlayışındaki gelişmenin ürünleri olduğu kadar kültürel etkileşim ya da kültür değişikliklerin de bir sonucudur. Yazının ilk bulunuşundan günümüzdeki harf yazısı durumuna gelinceye kadar genelde beş aşamadan geçtiği kabul edilmektedir. Bunlar, madde yazısı, resim yazısı, düşün yazısı, hece (ses ) yazısı ve harf yazısıdır.

12 3 Türkiye Cumhuriyeti`nde bugün kullanılmakta olan alfabeye gelinceye kadar Türklerin alfabelerini birkaç kez değiştirdikleri bilinmekte ve bu konuda şöyle dörtlü bir dizi yapılmaktadır: Göktürk, Uygur, Arap, Latin. Böyle bir sıralama, gerçeği tümüyle yansıtmadığı gibi, adlandırmaların Arap ve Latin alfabeleri diye yapılması da bazı kavram ve değerlendirme kargaşalarına yol açmaktadır. Tarih boyunca çok geniş ülkelere yayılan ve çok değişik kültürlerle ilişkiler kuran Türkler bu dört alfabenin dışında başka alfabeler de kullanmışlardır. Günümüzde de söz konusu dört alfabeden başka alfabeler kullanan Türkler de vardır. Öte yandan, İslamiyetle birlikte Türkler arasında yaygınlık kazanan alfabe, salt Arapların kullandıkları harflerden ibaret olmayıp, ona bazı eklemeler de yapılmıştır. Bu nedenle eski yazı ya da Osmanlı alfabesi diye nitelenen alfabe, Arap alfabesinin Türkçe`ye uygunluk sağlamasına çalışılan geliştirilmiş bir yazı şeklidir. Bu nedenle ona Arap alfabesi değil, Arap kökenli alfabe demek daha doğru bir niteleme olur. Bunun gibi, Türkiye Cumhuriyeti`nde kullanılan alfabe de özgün bir Latin alfabesi olmayıp Latin kaynaklı yeni Türk alfabesidir ( Türkiye de 1 Kasım 1928 yılında TBMM nde kabul edilen ve 3 Kasım 1928 de resmi gazetede yayımlanarak kabul edilen yasa uyarınca, 21 adet sessiz ve 8 adet sesli harften oluşan alfabe kullanılmaya başlanmıştır. 1 Kasım 1928'de Latin alfabesine dayalı yeni Türk Alfabesinin kabulünden sonra, 24 Kasım 1928'de yayımlanan Millet Mektepleri Talimatnamesi gereğince, yurdun her köşesinde Millet Mektepleri açılmış, halka yeni harflerle okuma yazma öğretilmiştir El Yazısı Yaklaşık yüz yıl önce Alman Profesor W. Preyer yazının belli kasların eğitilmesi ile değil, beyin tarafından oluşturulduğunu söylemiştir. Sonraki çalışmalar da yazıda en etkili organın beyin olduğunu ortaya koymuştur. Nörofizyolojik araştırmalar sonucu

13 4 el yazısının karmaşık olarak beynin birkaç bölgesince oluşturabildiği saptanmıştır (Sala ve ark., 2009). Beynin bölgeleri arasındaki sinirsel iletişim ile hareket planlanır. Harfler bellekten çağrılır ve kol sayesinde el ile yazıya dökülür. Sadece bir harfin oluşumu için dahi beyinde pek çok uyarı oluşmaktadır. Hareketin değişen her yönü beyinde yepyeni bir uyarının doğmasını gerektirir. Zaman içinde yazma otomatikleştikçe bu uyarılar seri ve blok haline gelir. Bu işlevi anlamanın tek yolu ise okuma yazmanın öğrenildiği zamanlara gitmektir (Alkan, 1996). Yahudiler el yazısında kalıtsal olan kişiselliği fark ederek el yazısı karşılaştırması biliminin gelişmesinde ilk adımı atmışlardır. Bu farkındalık bir ve ikinci yüzyıllardaki Yahudi tefsir kitabında kodlanmıştır (Harrison, 1981). Okulda, yazı derslerinde, çocuk eline verilen kaleme hakim olmasını, onu tutmasını ve kullanabilmesini öğrenmek amacıyla, kağıt üzerine çeşitli hareketler yapmaya başlar. Bu konudaki becerisi belli bir seviyeye ulaşınca, öğretmenin tahtaya yazdığı harfleri taklit ederek yapmaya çalışır. O halde, yazı yazmanın temelinde, tahtadaki modelin bilinçli taklidi konusunda tam bir gayret mevcut olmaktadır. Bu duruma göre, okuldaki prototipi tamamı ile kabul edecek bir el yazısı bütün kişisel karakterlerden yoksun olacak, netice itibariyle bu yazının teşhisi imkansızlaşacaktır. Başlangıçta çocuklar, kendisine verilen modelin kesin bir benzerini yapabilmek için harfleri birbiri ardına, kağıt üzerine yavaş yavaş çizerken, çok büyük bir dikkat ve gayret gösterirler. Zamanla meydana gelen gelişme neticesinde, yazma işlemi sadece harflerin çizilmesiyle kalmaz, yerini kelimelere bırakır, ardından şahıs, modeldeki harf şekilleriyle hiç ilgilenmeksizin sadece cümlelerin kapsamını taklit etme safhasına gelir ve gelişme, yazıda çeviklik ve sürat kazanıncaya kadar devam eder.

14 5 Yazma eylemini yapabilmek için önce kişinin kafasında neyi yazmak istediğiyle ilgili ve belirli bir yazı yazma görüşünün bulunması gerekir. Arkasından, kalemle bu fikri kağıt üzerinde gerçekleştirmek için gerekli hareketin yapılması gelir ki, işte el yazısı böylece doğmuş olur ve kişi bundan sonra yazıyı bir iletişim aracı olarak kullanmaya başlar Adlî Bilimlerde El Yazısının Önemi İnsanlar, yaşantıları boyunca kendilerini ifade etmek, ticari ilişkilerde bulunmak, sosyal hayatın devamlılığını sağlamak, duygu ve düşüncelerini ifade etmek, resmi dairelerde işlemlerini yapmak gibi faaliyetlerde el yazısını kullanmaktadır. Ancak, ülke ekonomilerinin giderek bozulması, suça verilen cezaların yeteri kadar etkili olmaması ve sahteciliğin kolay para kazanma yollarından biri olması sebebiyle, maddi ve manevi değer ifade eden belgelerin bazı insanlar tarafından çıkar sağlamak veya başkalarını aldatmak için kullanılmaya başladığı görülmektedir. Suçun incelenerek olayların aydınlatılması ve suçlunun bulunması amacı ile belgeler üzerine aktarılan yazının kimin tarafından yazıldığının bulunması büyük önem arz etmektedir. Genelde intihar olaylarında bırakılan notlar, ticari amaçlı kullanılan çek, senet sözleşme gibi belgeler üzerinde bulunan yazılar ile tehdit, sarkıntılık, hakaret amacıyla kâğıt ve taşınmaz yüzeylere yazılan yazılar adlî belge incelemecilerin sık karşılaştığı durumlardan birisidir (Arslan, 2001). El yazısı incelemesinin ilk defa gündeme geldiği vaka, 1894 yılında Yüzbaşı Alfred Dreyfus'un casuslukla itham edilerek Fransa'da yargılandığı davadır. Fransa'da önemli hukukî tartışmalara neden olan Dreyfus olayı, Paris'teki Alman Elçiliğinde hizmetçi olarak çalışan Fransız gizli servisine bağlı bir kadının çöp sepetinde bulduğu imzasız bir mektubu merkeze göndermesiyle başlamıştır. Fransız subayı Drefyus, önemli askeri sırları Almanya ya verdiği yönünde sahte mektubun farkedilmesiyle tutuklanmış, hakkında dava açılmış ve dava sonucunda mahkum

15 6 edilmiştir ( O dönemde mektup üzerinde kriminal inceleme yapacak olan Alphonse Bertillon, el yazısı incelemeleri konusunda yeteri kadar bilgi ve tecrübeye sahip olmadığı için farklı yöntemler deneyerek söz konusu yazılar üzerinde düzenlediği raporla Drefyus un hapse mahkum edilmesine neden olmuştur. Ancak, 1896 yılında Drefyus un yazdığı iddia edilen yazının bir başkası tarafından yazıldığının tespit edilmesiyle, dava tekrar açılarak Derfyus un masum olduğu anlaşılmış ve beraat etmiştir. Drefyus davası ve buna benzeyen birçok dava arasında geçen 35 yıllık süre içerisinde, Amerikan el yazısı inceleme uzmanları, çeşitli davalarla ilgili el yazısı incelemesi yaparak bazı raporlar düzenlemişlerdir yılında E.E. Hagan tarafından kaleme alınan ve inceleme konusu belgelere bilimsel bir yaklaşım getiren Tartışmalı El Yazısı adlı eseri, Albert S. Osborn tarafından kaleme alınan ve 1910 yılında yayınlanan Kuşkulu Belgeler adlı şaheser kitap takip etmiştir. Bu alanda görev yapan uzmanların statü ve eğitimleri, Amerikan Tartışmalı Belge İnceleme Uzmanları Kurumu gibi zamanla oluşturulan organlar marifetiyle bugünkü profesyonel yapıya kavuşmuştur (Nickell ve Fischer,1999). Bu kuruluşun yanı sıra Avrupa da da 36 farklı ülkenin kriminal laboratuvarları üyesi bulunduğu Avrupa Kriminal Laboratuvarları Ağı (European Network of Forensic Sciences Institues, ENFSI) na bağlı faaliyet gösteren Avrupa Doküman İnceleme Uzmanları Çalışma Grubu (European Document Examination Working Group, EDEWG) ve Avrupa Adlî El Yazı İncelemecileri Çalışma Grubu (European Network of Forensic Handwriting Experts, ENFHEX), el yazısı ve belge inceleme konularında yeterlilik testleri ve laboratuvarlar arası karşılaştırma testleri düzenlemekte, bu alanda çalışmalar yapmakta ve yapılan bu çalışmaları düzenledikleri seminerlerle uzmanlar arasında paylaşılmasını sağlamaktadır.

16 Alfabede Harf Karakterleri Latin alfabesinde harf karakterleri büyük ve küçük harf karakterleri olarak iki grup hâlinde sınıflandırılmaktadır. Bazı küçük harf karakterleri (a, n, d, m, t, y, vb.) büyük yazıldığında farklı şekilde inşa edilirken, bazı harf karakterleri (ö, ü, s, ş, vb.) büyük harf karakteri şeklinde yazıldığı zaman sadece harfin boyutlarında farklılık meydana gelmektedir. Bu nedenle, adlî el yazı incelemelerinde harfler büyük ve küçük olarak ayrı değerlendirilmektedir Büyük Harf Yazısı Günlük hayatımızda çok sık kullanmadığımız büyük harf; abeceyi oluşturan tek başına ya da başkalarıyla birleşerek, dildeki bir sesi yazıda gösteren işaretler şeklinde tanımlanabilir. El yazısında kimlik tespiti çalışmalarını hızlandırmak ve kolaylaştırmak amacı ile büyük harflerin yapılışındaki hareketler sayı ve şekil olarak sınıflandırılmış ve bu harflerin yapılışındaki farklılıklar belirlenmeye çalışılmıştır. Sonuçta büyük harflerin yapılışında kalem hareketlerinin sayısı ve kalemin izlediği yol bakımından ayırt edici nitelikler saptanmıştır (Bafra, 1995). El yazı incelemelerinde büyük harfler dikkate alındığında, her bir harfin kendine ait karakteristik özellikleri olduğu bilinmektedir. Harflerin yapılışlarındaki kalem hareketlerinin izlediği yol, harfi oluşturmak maksadıyla yapılan çizgiler ve bu çizgilerin açısal özellikleri birer ayırt edici nitelik taşımaktadır. Büyük harflerin bu karakteristik özellikleri, adlî amaçlı yazı incelemesi yapan uzman için el yazısının kimlik tespitinde önemli rol oynamaktadır (Yardımcı, 2003).

17 Küçük Harf Yazısı Büyük harflere göre günlük hayatımızda çok sık kullandığımız küçük harfi; gövde boylarının, üst ve alt uzantıları kadar olduğu şekilde tarif edebiliriz. Büyük harf yazısı ile bağlantılı yazı arası bir yazıdır. Bağlantılı yazıdaki harf şekilleri bu yazıda birbirinden ayrı olarak yazılmaktadır. Büyük harfler genellikle yazıyı yazan şahsın büyük harf şekilleri ile aynıdır, küçük harfler ise yazarın bağlantılı yazı harflerine yakındır. Küçük harfler de büyük harflerde olduğu gibi, kalem hareketlerinin izlediği yol, harf içerisindeki çizgiler ve çizgilerin açısal nitelikleri gibi karakteristik özelliklere sahiptir. Bu karakteristik özellikler adlî el yazı incelemesinde etkin olarak kullanılmaktadır (Yardımcı, 2003) El Yazısı Çeşitleri Yazının, sözlü iletişimin mümkün olmadığı durum ve zamanlarda iletişimi kolaylaştırmak, bilgi akışını sağlamak, gelecekte var olma, yarınlarda yaşama kaygısı ve ihtiyacının sonucu olarak ortaya çıkmış olduğunu söylemek mümkündür. Yazı kelimesi Türkçe Sözlük'te şu şekilde tanımlanmaktadır: * Düşüncenin belli işaretlerle tespit edilmesi, yazmak işi. * Duygu ve düşüncelerin yazılı olarak anlatılabilmesi için bir dildeki sesleri harf, hece veya şekillerle göstermeye yarayan işaretler dizisi, alfabe düzeni. * Seslerin harflerle, hecelerle veya resimlerle gösterilmesi. * Fikrin ve sözün maddi işaretlerle gösterilmesi. Kökeni ve çıkış sebebi her ne olursa olsun yazı, sadece estetik ihtiyaç değil aynı zamanda vazgeçilmez, doğru ve kalıcı bir iletişim sistemidir. Hiçbir yetenek ya da buluş yazının bulunuşu kadar insanoğlunun medeniyetine katkıda bulunmamıştır.

18 9 Günümüzde yazılı iletişim için birçok alfabe kullanılmakta; kolaylık sağlaması için veya estetik kaygılardan dolayı, bu alfabelerdeki harflerin de çok farklı şekillerde yazıldıkları görülmektedir. Cumhuriyet dönemi öncesi kullanılan Arap alfabesi için sülüs, nesih ve rika yazma stillerine örnek olarak gösterilebilir. Cumhuriyet dönemi öncesinde ilköğretim için hazırlanan İbtidai Mektepler İçin Eifbâ Kitapları nın birçoğunda da bu yazma stilleri ile ilk okuma-yazma eğitimi yapılmıştır (Başaran ve Karatay, 2005). Ülkemizde kullanılan Latin alfabesi için çok bilinen yazma stillerine örnek olarak ise düz el yazısı ve bağlantılı el yazısı gösterilebilir Düz El Yazısı İlköğretimde yazma eğitiminin eğik el yazısı harfleri ile mi yoksa dik temel harflerle mi olacağı konusunda, Latin alfabesini kullanan birçok ülkede, günümüzde bile çözüme kavuşturulamayan uzun tartışmalar yapılmaktadır. Bu tartışmaların temelinde, uygulanacak ilk okuma-yazma öğretimi metodunun eğik el yazısına mı yoksa dik temel harflere mi daha uygun olduğu problemi yatmaktadır. Oysa eğik el yazısı ile ilk yazmaya başlamanın gerek akademik ve gerekse günlük hayatta çeşitli faydalar sağladığı bilinmektedir. Öğrencilerin, dik temel el yazısından ziyade eğik el yazısını daha kolay öğrenebildikleri ve daha işlek olarak kullanabildikleri ileri sürülmektedir (Başaran ve Karatay, 2005). Düz el yazısı, küçük ya da büyük harf karakterlerinin birbirleri ile bağlantılı olmayacak şekilde yazılması şekliyle oluşur. Düz el yazısı genelde kağıda kalemin dik yani derece arası tutulması suretiyle yazılır (Şekil 1.1.). Bu yazı türü hareket hâlinde olan otomobilin frenine basarak hareketi yavaşlatmak gibidir. Parmağımızı ne kadar zorlarsak zorlayalım rahat, işlek ve seri yazamayız, parmak kaslarının doğal hareketini engellemiş oluruz. Kaslarımız zorlandığı için de çabuk yorulur, bıkkınlık duyar, yazı yazmak istemeyiz.

19 10 Şekil:1.1. Düz el yazısı örneği. Düz el yazısında harfler arasında belirli oranda bir boşluk vardır. Bu boşluk sayesinde harflerin başlangıç ve bitiş noktaları farklı yerlerde olmakta ve bunun sayesinde harfler farklı şekillerde oluşturulmaktadır. Bu özellik, el yazısı inceleme uzmanına büyük ölçüde kolaylık sağlayabilmektedir Bağlantılı El Yazısı Bağlantılı el yazısının bilinen karakteristik ve belirleyici özelliği yazının kesintisiz olarak harflerin birbirine bağlantılı olarak yazılmasıdır. Bu durum bireye yazma sırasında birçok fayda sağlamaktadır. Bağlantılı el yazısında, öğrenci harfleri yazarken, elini hiç kaldırmadan belirli bir noktadan başlayıp yine belirli bir noktada bitirmektedir. Harflerin bu şekildeki kesintisiz akışı, yazının işlek, kıvrak ve devamlı olmasını; dolaylı olarak da öğrencilerin, harfleri ve yazacakları fikirleri yazma esnasında akılda tutmalarını mümkün kılmaktadır. El, dik temel harflerle yazı yazarken her harfin yazılışından sonra kalktığı için harfler arasında oranlı ve uygun boşluk bırakma problem olabilmektedir. Bağlantılı el yazısındaki kesintisiz akış, dik temel harflerle yazı yazarken karşılaşılan harfler arasında oranlı boşluk bırakma problemini de ortadan kaldırmaktadır (Başaran ve Karatay, 2005).

20 11 Bağlantılı el yazısında harflerin genel olarak başlangıç noktaları bir noktadan başlarken, dik temel harflerin yazımı birbirinden farklı noktalardan başlamaktadır. Bu durum yazı yazan kişinin kelimeleri yazarken defalarca durmasını ve durduğu yerden farklı bir yerden devam etmesini gerektirmektedir. Harflerin başlangıç noktası gibi harflerin bitiş noktaları da eğik ve dik temel el yazısında birbirinden farklıdır. Bağlantılı el yazısında harfler sadece belirli noktalarda tamamlanırken (Şekil 1.2.), dik temel harfler birbirinden farklı noktalarda tamamlanmaktadır. Bağlantılı el yazısının bu yararları, hem bağlantılı el yazısı alfabesini öğrenmeyi ve kullanmayı hem de hızlı yazmayı sağlamaktadır. Şekil:1.2. Bağlantılı el yazısı ile yazılan harflerin başlangıç noktalarının yapılışları. Küçük yaştaki öğrencilerin bağlantılı el yazısını öğrenmesi daha kolaydır. Çünkü, bağlantılı el yazısı, dik temel harflere göre daha kolay motor beceriler gerektirmektedir. Bu durum göz önüne alındığında, ilköğretim birinci sınıfta okuyan, erken yaşlarda kayıt edilmiş öğrenciler için, eğik el yazısı ile ilk okuma-yazma eğitimi verilmesinin bazı yararlar sağlayabileceğini söylemek mümkündür (Başaran ve Karatay, 2005). Ülkemizdeki ilköğretim okullarında eğitim ve öğretim sezonuna kadar dik temel yazı harfleri ile el yazısı öğretilmiştir. Bu sezondan itibaren bağlantılı el yazısına geçilmiştir. Her iki yazı türününde öğretim açısından kendine göre faydaları ve mahzurlarının bilinmesine rağmen, el yazısı incelemeleri açısından ne gibi faydaları ve mahzurları ortaya çıkacağı henüz bilinmemektedir.

21 El Yazısı İncelemesi ve Safhaları El Yazısı İncelemesi El yazı incelemesi ile grafolojinin, inceleme alanı itibarı ile aynı olduğu görüşü hakimdir. Ancak, el yazı incelemesi ile grafoloji hem anlam bakımından hem de özellik bakımından birbirinden farklıdır (Hall, 1999). Grafoloji, bir kişinin el yazısının incelenmesi suretiyle onun normal ve patolojik kişiliğinde değişmeyen unsurların araştırılmasıdır. Yani, belli bir kişinin yazısına bakmak suretiyle, bu yazının sahibinin yaşı, psikolojik durumu, hastalığı, hatta cinsiyeti hakkında bilgi vermektir. Yapılan bu yorum bilimsel açıdan değerlendirildiğinde, bilime yakın olmamakla birlikte seri işlenen suç ve cinayetlerde olay yerinde sanık tarafından bırakılan yazılı notların, grafologlar tarafından incelenmesi sonucunda sanığı ele veren özelliklerin tespit edilebildiği görülmüştür. El yazı incelemesi, yazıdan karakter analizi yapmak değildir. Yazarı bilinmeyen bir yazının, şüpheli kişiler arasından kimin tarafından yazıldığının teşhisi anlamına gelmektedir. El yazısı da parmak izi, balistik, DNA da olduğu gibi ayırt edici bir özelliktir (Roy, 1999). Adlî amaçlı el yazı incelemelerinde uzman tarafından dikkat edilmesi gereken husus, alfabeyi oluşturan harflerin sayısı sınırlı olmasına rağmen aynı harfler yazı içerisinde farklı şekillerde oluşturabilmesidir. Bu durumda uzman, el yazısının benzerlik ve benzemezlik özelliklerini araştırmalıdır (Sala, 2005). Bazı harf karakterlerinin birden fazla şekilde tersim edilme özelliğinin olması benzemezlik özelliğinden kaynaklanmaktadır. Farklı iki şahsa ait olan yazılar genel şekil yönünden ya da bazı harflerin yapılışı yönünden benzerlik gösterse bile ayrıntılı bir şekilde yapılan inceleme ile farklılıklar tespit edilebilir. Bu da yazının benzemezlik özelliğinden kaynaklanmaktadır.

22 13 Kişiler el yazılarını kendi ülkelerindeki eğitim sistemi içerisinde öğrenmeleri sebebiyle, farklı bireyler tarafından yazılan yazılar arasında karakteristik özellikler bakımından bazı benzerlikler olabilir. El yazısı kişinin sesine benzer, çocuk iken basit ses ve kelimeleri öğrenir, ergenlik dönemine kadar ses rengi değişir ve ergenlik yıllarında taklit, eğitim vb. gibi sebeplerden dolayı sesinde değişiklikler meydana gelir. El yazısı da çocuklukluğun erken döneminde harf ve kelimelerin öğrenilmesiyle başlar, ergenlik dönemine kadar el yazısı belirli özellikler kazanmaya başlar ve ergenlik döneminden sonra bu özellikler kişinin aldığı eğitim, adale yapısı, sinir sistemi vb. özelliklerle şekillenir. Harflerin yapılış şekilleri ve elle uygulanış şekilleri zamanla çok küçük değişiklikler dışında bireysel özellik kazanır. Bir kişinin öğrendiği yazım sistemi sınıfsal (genel) özelliklere dayanır. Zamanla gelişen ve hiçbir gruba ortak olmayan ayırt edici veya benzer özellikler ise bireysel özelliklerdir. Örneğin, günümüzde defter yazısında kullanılan a harfinin üzerinin kapalı olması ve alt vuruşunun üst vuruşu takip etmesi özelliği genel bir özelliktir (Şekil 1.3.). Aynı harfin üst tarafının belirgin bir şekilde açık olması ise bireysel bir özelliktir (Şekil 1.4.) (Yardımcı, 2003). Şekil:1.3. Genel özellik taşıyan a harfi. Şekil:1.4. Bireysel özellik taşıyan a harfi. Bireysel özelliklerin varlığı el yazı incelemelerin esasını teşkil eder. Yazıdaki zaman içerisinde meydana gelebilecek değişikliklerin büyük bir bölümü, bireysel gelişimin ve zamanla geliştirilen kişisel buluşların bir sonucudur. Yazının benzemezliğini göstermek için Amerika Birleşik Devletleri Posta laboratuvarında görevli altı deneyimli belge incelemeci tarafından beşyüz kardeş ve ikize ait el

23 14 yazıları üzerinde yapılan bir çalışma sonucunda, ikizlerin yazıları arasında, birbiri ile alakasız kişilerin el yazıları arasında bulunabilecek kadar ayırt edici ve bireysel özellikler bulunduğu tespit edilmiştir (Nickell ve Fischer, 1999). Bir el yazısının beş yüz ile bin arasında bireysel özelliklerinin olabileceği tahmin edilmektedir. Yapılan bir araştırmaya göre, insanın yazdığı her yazıda otomatik olarak kendi kişisel özelliklerini yansıtan izler bıraktığı, böylece yapılacak dikkatli bir analiz ve kanaat sonucu inceleme konusu el yazısının kimin tarafından yazıldığının tespit edilmesi mümkün olabilmektedir. Kişinin el yazısı birbirinin aynı olmadığı gibi birbirine çok benzeyen iki el yazısı da farklı iki kişi tarafından yazılmış olabilir. İşte benzeşen bu tür iki el yazısı kendi kişisel karakterlerine dayanarak ayırt edilebilir (Nevo, 1986). El yazısı karşılaştırma işleminde kullanılan belgeler, incelemeye esas el yazısının bulunduğu şüpheli belge veya tetkik konusu belge ve karşılaştırma materyali olarak kullanılan mukayese konusu belge olarak iki grup altında toplanmaktadır. Adlî el yazı incelemelerinde tetkik konusu belge fizikî delil niteliği taşıdığı gibi mukayese konusu belge de fizikî delil niteliğindedir (Yardımcı, 2003). Mukayese olarak huzurda alınan yazılar ile kişinin daha önceden günlük yaşamında değiştirme gayretinde olmadan yazdığı defterler, çek, senet, sözleşmeler, alım satım evrakları, mahkeme evrakları vb. gibi dokümanlar samimi el yazısı olarak kullanılmaktadır El Yazısı İnceleme Safhaları El yazısı inceleme uzmanı, el yazısı karşılaştırmasında bir el yazısının gerçek, taklit ya da tanınmaması için değiştirilmiş olup olmadığını tespit etmeye çalışır. Uzman, bu amaçla tetkik konusu belge üzerinde bulunan yazılar ile incelenmesi istenen şahıslara ait mukayese belgeler üzerinde bulunan yazıları sistematik bir yol

24 15 izleyerek karşılaştırır ve yazılar arasındaki benzerlikleri veya farklıkları tespit ederek sonuca ulaşmaya çalışır (Şekil 1.5 ) (Yardımcı, 2003). Tetkik ve mukayese konusu belgelerin nitelik ve nicelik olarak değerlendirilmesi. EVET Tetkik ve mukayese konusu belgeler karşılaştırmaya elverişli mi? HAYIR Daha fazla yazı örneği sağlanabilir mi? EVET Tetkik ve mukayese belgeler üzerinde bulunan yazıların genel (sınıfsal) ve bireysel özelliklerinin tespiti. El yazıların genel (sınıfsal) ve bireysel özelliklerinin karşılaştırılması. HAYIR Sonuç skalasına göre raporun düzenlenmesi. Şekil 1.5. El yazı inceleme safhaları. El yazı incelemesi, belgeleri sınıflandırma, karşılaştırma ve sonuç safhaları olarak üç bölümde yapılır.

25 16 Belgelerin sınıflandırma safhasında, tetkik ve mukayese olarak laboratuvara gönderilen belgeler ayrı ayrı tasnif edildikten sonra belgelerin nitelik ve nicelik olarak değerlendirilmesi yapılır. Belgelerin sayısının yeterli olup olmadığı, belgeler üzerinde bulunan yazı karakterlerinin incelemeye yetecek kadar harf karakteri içerip içermediği, belgelerin fiziksel durumu araştırılır. Yazı incelemesi yapılacak belge ya da materyal oldukça çeşitlilik gösterebilmektedir. Kimi zaman bir duvara veya kapıya (Şekil 1.6.) yazılmış yazı veya kimi zaman insan vücuduna yazılmış bir yazı da inceleme konusu olabilir. Mürekkebin kolayca dağılacağı peçete gibi yüzeylerdeki yazıların, harflerin dağılması ve okunamaz hâle gelmesi sebebiyle incelenmesi oldukça güç olabilmektedir. Şekil 1.6. Kapı üzerinde bulunan el yazısının görüntüsü (Jandarma Kriminal Daire Başkanlığı arşivi). Bu safhada, incelemede aranan önemli tanı olan hız, işleklik, baskı özellikleri gibi kalemin kağıt ile teması sonucunda oluşan izlerin fotokopi belgelerle tespit edilmesi mümkün olmaması sebebiyle, belge üzerinde sağlıklı bir inceleme yapılabilmesi için öncelikle belge aslının araştırılması gerekmektedir. Ayrıca, yazı incelemelerinde sık karşılaşılan sorunlardan birisi olan yazının değiştirme gayreti içerisinde yazılmış olabileceği hususu da yine bu safhada araştırılması gereken hususlardan birisidir. Değiştirme gayreti içerisinde yazılan

26 17 yazılarda karekteristik olarak rastlanabilecek bulguları şu şekilde sıralanabilir (Çınar, 2005). Kararsız ve düzensiz yazı eğimi, Değişik ve kararsız harf formasyonları, Büyük harflerde değişiklikler, Kitap harfleri kullanmak, Yazı boyutunda abartılı değişiklikler, Kişinin eğitim düzeyi ile uyumsuz kabiliyeti, Ritim ve akışkanlık bozukluğu, Doğal olmayan duraklama ve başlangıçlar, Düzensiz harf ve kelime aralıkları, Aşırı derece süsleme gayreti, Harflerin köşeli biçimde yazılması. Eğer uzman yazılarda nitelik ve nicelikle ilgili eksiklik tespit ederse ilâve mukayese belgeler isteyebileceği gibi inceleme için yeterli şartların oluşmamasını gerekçe göstererek incelemeyi sonuçlandıramayabilir. Tetkik ve mukayese konusu belgeler karşılaştırmaya elverişli ise el yazı incelemelerinde karşılaştırma safhasına geçilir. Karşılaştırma kriterleri kullanılarak belgeler üzerinde bulunan yazıların genel ve bireysel özellikleri tespit edilir. El yazısı incelemelerinde temel prensip, tetkik ve mukayese belgeleri üzerinde tespit edilen genel ve bireysel özelliklerin birebir karşılaştırılmasının yapılmasıdır. El yazısı incelemelerinde tetkik ve mukayese belgeler üzerinde bulunan yazılar karşılaştırılırken, genelden özele doğru inilerek sonuca ulaşılmaya çalışılır. Bu işlem, harf ve diğer karakterlerin metne kazandırdığı özelliklerin incelenmesi ile başlar ve harflerin yapısal özelliklerinin incelenmesi ile devam eder (Yardımcı, 2003). Karşılaştırmada, el yazılarının genel ve bireysel özellikleri tespit edilir ve karşılaştırmaya esas konu belge ile mukayese konusu belge üzerinde bulunan bu

27 18 özellikler en az iki bağımsız incelemeci tarafından birebir karşılaştırılır. Tüm bu işlemlerin bir çizelge ya da tablo şeklinde kayıt altına alınması daha sonra ortaya çıkabilecek itirazlara cevap verilmesi ve sonuçların izlenebilirliği açısından önem arz etmektedir. El yazısı inceleme ve karşılaştırmasında elde edilen sonuçların değerlendirilmesinde en az beş kanaat derecesi kullanılarak inceleme sonuçlandırılmaktadır (Çizelge 1.1.). Subjektif sonuçlara dayalı olan el yazı incelemesinin; incelemeci tarafından en doğru bir şekilde yapılabilmesi, incelemecinin tecrübesine, aldığı eğitime, laboratuvarda incelediği dosya sayısına göre değişkenlik gösterir. Diğer bir deyişle, el yazısı incelemesi yapan bir uzman ne kadar çok belge inceleyerek tecrübe kazanırsa o kadar doğru sonuç elde eder (Yardımcı, 2003). Çizelge 1.1. El yazı incelemelerinde kullanılan sonuç skalası. EL YAZISI Kanaat Dercesi Şüpheli şahısın eli ürünü olduğu. Şüpheli şahısın eli ürünü olmasının kuvvetle muhtemel olduğu Şüpheli şahısın eli ürünü olabileceği. Şüpheli şahısın eli ürünü olmadığı. Herhangi bir sonuç elde edilememesi. Gerekçeler Yazıyı yazan kişinin kimliği pozitif olarak tespit edilmiştir. Mukayese yazı ile metin arasında yüksek bir benzerlik derecesi vardır, ama deliller pozitif kimlik tespiti için yetersizdir. Çoğu zaman tetkik ve mukayese yazılar arasında güçlü benzerlikler bulunabilir ama karşılaştırılacak yazı kısıtlı olabilir veya benzerliklerle birlikte farklılıklar da bulunabilir. Şüphelinin yazısı ile tetkik konusu yazılar arasında şüphelinin yazdığına dair herhangi bir pozitif bulgu yoktur. Yazılar arasında benzerlik veya farklılık gösteren bulguları tespit etmeye yetecek miktarda yazı mevcut değildir.

28 El Yazısının Genel ve Bireysel Özellikleri Genel Düzen El yazısı, kağıt üzerine yazıldığı andan itibaren belirli seviyede bir özellik kazanmaya başlar. Yazı, öncelikle kağıda bir noktadan yazılmaya başlanır ve yazı esnasında kağıdın üst, alt, sağ ve sol tarafından boşluklar bırakılır. Metin içindeki kelimeler ve satırların birbirine olan mesafesi, satırların paralel olup olmaması, yazı yazmak için kullanılan yazı aracının kağıda baskı yapması sonucu oluşturduğu fulaj izleri, kişiye ait imzanın konumu gibi özellikler el yazısının kağıt üzerine nasıl yerleştirildiğinin göstergesidir. Bu özellikler yazının genel düzeni olarak adlandırılır. Ancak yazının yerleştirilmesi, kullanılan kağıdın çizgili veya çizgisiz olma özelliğine göre değişiklik gösterebilmektedir. Yazı için çizgili kağıt kullanıldığında sol taraftan bırakılacak olan boşluk sınırlı olabilmektedir (Şekil 1.7.). Şekil 1.7. El yazısının çizgili kağıt üzerindeki genel düzeni. Çizgisiz kağıt üzerine yazı, kağıdın sol, sağ, alt ve üst bölümde boşluklar bırakılarak yazılmaktadır (Şekil 1.8.). Ayrıca, çizgisiz bir kağıttaki yazıda iki satır arasındaki ortalama mesafe, bir satırda bulunan ortalama kelime sayısı, satır başı ile sonu arasındaki ortalama mesafe, ilk satır başı ile sonuncu satırın başı arasındaki mesafe çizgili kağıda göre farklılık göstermektedir.

29 20 Şekil 1.8. El yazısının çizgisiz kağıt üzerindeki genel düzeni. Genel düzeni oluşturan tüm parametreler bir bütün olarak değerlendildiğinde el yazısının genel özelliği olarak değerlendirilebilir. Ancak, bu parametreler ayrı ayrı olarak ele alındığında ve yazı içerisinde yazıya farklı bir özellik kazandırması hâlinde bu özelliğin kişiye ait ayırt edici bir bireysel özellik olduğunu gösterir Yazının Çizgi İstikametindeki Sapmalar (Çizgi Kalitesi) Bu özellik kullanılan yazı aracının türüne göre etkilenebilir. Örneğin, bir kişinin dolma kalemle yazdığı yazı ile kurşun kalemle yazdığı bir yazı arasında harflerin oluşumu için yapılan çizgilerdeki sapmaları farklı olmaktadır. Bu sapmalar, yazının özellikleri ile bütün olarak değerlendirildiğinde önemli bir karakteristik özellik olarak değerlendirilir. Bu özellik, uzmana yazının doğal şartlarda, değiştirme gayreti içerisinde veya kopya suretiyle yazılıp yazılmadığı hakkında bilgi verir. Yazının çizgi istikametindeki sapmaların fazla olduğu el yazısı örneği Şekil 1.9 da gösterilmiştir. Bu örnekte harfleri oluşturan çizgilerdeki titreklikler, kalem ve kalem hareketlerindeki değişiklikler, yazının yavaş yazıldığının göstergesidir.

30 21 Şekil 1.9. Yazının çizgi istikametindeki sapmaların fazla olduğu bir el yazısı. El yazısını etkileyen faktörler temel olarak iç ve dış etkenler olarak ikiye ayrılabilir (Aşıcıoğlu, 2005). Yazıyı etkileyen dış faktörler arasında yazarın fiziksel koşulları kadar mental durum da önemli bir yer tutar. Yazarın kalemi kavrama derecesi, yazıyı yazarken kullandığı kalem cinsi, yazarın pozisyonu ortamın ışıklandırılması, ısısı, kullanılan kağıt ve yazının yazıldığı zemin, yazı için ayrılan boşluk el yazısını etkileyen iç faktörler arasında sayılır. El yazısını etkileyen iç ve dış etkenler yazının istikametindeki sapmaların doğal olduğunu gösterir. Şekil Yazının çizgi istikametindeki sapmaların az olduğu bir el yazısı. Çizgi istikametindeki sapmaların az olması ve kalem baskısının azalması kişinin yazı hızına bağlıdır. Kişi yazı yazarken, belirli bir hızda yazmaya başlar ve harfleri oluştururken neye benzediği konusunda şüphe duymaz. Bunun sonucu olarak, harflerin oluşumu esnasında tereddüt çizgileri ve titreklikler oluşmaz (Şekil 1.10.).

31 Yazının Hızı Yazının hızı, yazı yazma sürecinde ne kadar süratli olunduğu anlamına gelmez. Yazı hızı, yazının uzunluğuna göre satırdaki oluşum oranı olarak tarif edilebilir (Morris, 2000). İnsanlar aynı hız oranında yazmazlar. Bu görüş dikkate alındığında, yazı hızı el yazı incelemelerinde ayırt edici özellik gösterir. Yazı hızı ölçülemez ancak, uzman tarafından hızlı veya yavaş olarak yorumlanabilir. Yazı hızının yorumlanabilmesi için Sir Isaac Newton un hareketin değişim oranı olarak tanımladığı momentumu hatırlayalım. Momentum (p), hareket eden bir maddenin kütlesi (m) ile hızının (v) çarpımına eşittir. p= m X v Hız değişiklik gösteren bir vektördür, öyle ise momentum kütlenin belirli hızda yer değiştirmesidir. El yazısı işleminde, el kağıda belli bir baskı (kütle) yapar ve bu baskı kişinin kas özelliği ve rahatlığına göre değişiklik gösterir. Şekil de ortadan eşit bir şekilde ikiye bölünmüş bir satır gösterilmiştir. Bu satıra yazı yazan bir şahıs önce kalemin ucunu A noktasına yerleştirir ve daha sonra bu noktadan itibaren C noktasına doğru yol alarak harfleri ve kelimeleri yazmaya başlar. Kalemi hareket ettirdikçe B noktasına ulaşıncaya kadar hızını yavaş yavaş arttırır ve B noktasından C noktasına ulaşıncaya kadar aynı oranda hızını düşürür. Hızın bu değişimine karşı momentumda da aynı oranda değişiklik meydana gelir. A B C Şekil Ortadan eşit şekilde ikiye bölünmüş bir satır. Şekil de ise aynı uzunluktaki doğru, B noktası C noktasına daha yakın olacak şekilde gösterilmiştir. Bu durumda, yazı yazan şahıs kalemi hızını en üst düzeye ulaştırmak için daha fazla, yazıyı tamamlamak için ise daha az yol

32 23 alacaktır. Yani satır üzerindeki B noktasının yeri değiştikçe kalem hızı bu değişime bağlı olarak azalacak veya artacaktır. Şekil 1.11 deki örnekte kalem hızının artması veya azalması aynı orandadır. Şekil 1.12 de gösterilen örnekte ise, bu oran A ve B noktalarının durumuna göre farklılık göstermektedir. A B C Şekil Ortadan eşit şekilde bölünmemiş bir satır. Benzer uygulamalar neticesinde aşağıda belirtilen sonuçlara ulaşılmıştır: Uzun satırlarda yazılan yazı kısa olanlara göre daha hızlı yazılır. Yazı hızı, yazı yazma sürecinde ara verilen veya yazı yazma işleminin durdurduğu durumlarda değişiklik gösterir. Yazı hızı, yazı yazma sürecinin uzunluğuna göre değişiklik gösterir. Yazı yazarken kalemin satır üzerindeki yönü değiştiğinde, kalem hızı da buna bağlı olarak değişiklik gösterir. Hızlı yazılan yazıda, harflerde kullanılan noktalama işaretleri yerine noktaya benzer şekiller yapılır (Morris, 2000). Adlî yazı incelemelerinde yazı hızı ve hıza bağlı olan değişiklikler bireysel olarak farklılık göstermektedir. Bu özellik, yazının taklit edilmek suretiyle yazıldığının göstergesi olabilir. Bunu açıklığa kavuşturabilmek için el yazısının çizgi istikametindeki sapmaların değerlendirilmesi sırasında el yazısını etkileyen iç ve dış faktörlerin göz önünde bulundurulması da önem arz etmektedir Yazının Eğimi El yazısı satır hizasına göre inici ya da çıkıcı tarzda yazılır. El yazısının belgeye genel olarak yerleşimi ve harflerin sağa veya sola yatık olarak yazılıyor olması

33 24 yazının bireysel özellikleri arasında sayılabilir. Yazıda eğim, harf eksenlerinin taban ile yaptığı açı olarak tanımlanmaktadır (Huber ve Headrick, 1999). Kişi yazı yazarken harf karakterlerini kağıdın üzerinde belirli bir açı ile yerleştirmeye başlar ve bu açılı yerleşim kişiden kişiye değişkenlik göstererek bireysel özellik gösterir. Yazı kağıt üzerinde sağa veya sola yatık (Şekil 1.13.) yazılabileceği gibi 90 dereceden aşağıda bir açıyla da yazılabilir. Kağıdın çizgili veya çizgisiz olması da yazının eğimini etkiler. Şekil Sağa ve sola yatık yazı. Yatay ve dikey çizgi içeren t, b, p, f gibi bazı harf karakterlerinin taban ile yaptığı açı ile dairesel şekil içeren o, ö, a gibi bazı harf karakterlerinin taban ile yaptığı açı birbirinden farklılık gösterir. Bu da yazı içerisinde bulunan kelimelerin eğim açılarının birbirinden farklı olduğunu göstermektedir.

34 Yazım Hataları, Noktalama ve Sedil İşaretlerinin Yapılışları Yazı yazma esnasında acele davranma, dikkatsizlik, alışkanlık vb. gibi faktörlerden dolayı bazı harflerin simetrik olmasından kaynaklanan harflerin ters çevrilerek yazılması, kelimelerde eksik harflerin kullanılması, yanlış noktalama işaretlerinin yapılması, imlâ hataları gibi durumlarla karşılaşılmaktadır. Bağlantılı el yazısı kullanımı, bazı harflerin simetrik olmasından kaynaklanan harfleri ters çevirme probleminin çözülmesine de katkı sağlayabilir. İlköğretim I. kademede öğrenciler, b ve d harflerinde veya ev ile ve gibi kelimelerde terse çevirme hataları yapabilmektedirler (Başaran ve Karatay, 2005). Bağlantılı el yazısı kullanımında böyle bir terse çevirme problemi nadiren karşılaşılmaktadır. Dik temel harfler kullanıldığında ise, bu harflerin veya benzer kelimelerin karıştırılması oldukça kolay olabilmektedir. El yazı inceleme uzmanı tarafından, yazı içerisinde tekrar eden yazım hataları inceleme esnasında değerlendirmeye alınmalıdır. Alfabemizde kullanılan i, ü, ö, ğ, j harflerinin üst kısmındaki noktalama işaretleri ile ç, ş harflerinin alt kısmındaki sedil işaretleri harflere bireysel özellik kazandıran özelliklerdir. Noktalama ve sedil işaretlerinin konumu, kullanım şekilleri, yapılış ve bağlanış tarzları el yazısı inceleme kriterleri arasında büyük bir öneme sahiptir Harflerin Yapısal Özellikleri Bazı harf karakterleri (a, n, d, g, vb.) büyük yazıldığında yapılışları bakımından değişiklik gösterirken, bazı harf karakterleri (ö, ü, s, ş, vb.) büyük harf karakteri şeklinde yazıldığı zaman sadece harfin boyutlarında değişiklik meydana gelmektedir.

35 26 El yazısı değerlendirilirken şekil, ebat, kâğıt yüzeyine yerleştirme, uygunluk, eğrilik ve çizgi kalitesinin yanında dik temel harfler ile bağlantılı yazılan harflerin yazılmasındaki farklılıklar bilinmelidir. Çizelge 1.2 de harflerin yazım farklılıkları verilmiştir ( Çizelge 1.2. Dik temel ve eğik harflerin yazımındaki farklılıklar. Küçük harfler Büyük harfler Dikey ve yatay çizgililer: ı, i, t Diyagonal (köşegen) çizgili olanlar: "k, v, z" Daire olanlar: "o, ö" Yılan eğrisi olanlar: "a, c, ç, d, e, f, g, ğ, q, s, ş" Kambur harfler: "b, p, r, h, m, n" Şemsiye şeklinde olanlar: "j, u, ü, y" Yatay ve dikey çizgililer: "E, F, H, I, İ, L, T". Diyagonal (köşegen) çizgili harfler: "A, K, M, N, V, Y, Z". Daire olanlar: "O, Ö" Yılan eğrisi olanlar. "C, Ç, S, Ş, G, Ğ". Kambur harfler. "D, B, P, R" Şemsiye şeklinde olanlar: "J, U, Ü". Büyük harfler genellikle yazıyı yazan şahsın büyük harf şekilleri ile aynıdır, küçük harfler ise yazarın bağlantılı yazı harflerine yakındır. Küçük harfler de büyük harflerde olduğu gibi, kalem hareketlerinin izlediği yol, harf içerisindeki çizgiler ve çizgilerin açısal nitelikleri gibi karakteristik özelliklere sahiptir. Bu karakteristik özellikler adlî el yazı incelemesinde etkin olarak kullanılmaktadır (Yardımcı, 2003). El yazı incelemelerinde, büyük harf karakterlerinden oluşan bir yazı için karşılaştırma materyali olarak kullanılacak mukayese yazısı da büyük harf karakterlerinden oluşmalıdır. Bunun nedeni ise, harflerin yapılış özelliklerinin küçük ve büyük olmasına göre değişkenlik göstermesidir. Örneğin, a ve A harflerinin yapılışı, satırda kapladığı alan, alt ve üst sınırları, başlangıç ve bitiş noktalarının yapılışı gibi özellikler yönünden birbirinden farklıdır.

36 27 Harflerin birebir karşılaştırılması işleminde, harflerin başlangıç ve bitiş noktalarının yapılışı ve diğer harflerle olan bağlantıları, harflerin belge üzerinde yaptığı eğim ve harflerin noktalama ve sedil işaretlerinin yapılışları incelenerek, harfler arasındaki benzerlikler ve farklılıklar tespit edilmeye çalışılır. Harflerin başlangıç noktasını, kalemin kağıt üzerine harfi oluşturmak amacıyla dokunduğu ilk nokta olarak tanımlayabiliriz. Başlangıç noktasından itibaren harfin özelliğine göre gövde kısmı yapılır ve harfin tamamlanmasını takiben harfin yapımı sonlandırılır ki bu son noktaya da harfin bitiş veya bitim noktası denir. Harflerin başlangıç, bitiş ve bağlantı noktaları kişiye ait bir özelliktir. Kişiye, yazının nasıl yazılacağı öğretilirken, kendi ülkesinin standartlarında eğitim verilir ve harflerin yapılışlarının kavramasında izlenecek metodun aynı olması sağlanır. Öğrenilen bu bilgiler zamanla değişikliğe uğrayarak kişisel özellikler niteliği kazanmaya başlar. Şekil 1.14 de yedi farklı kişiden alınan a ve A harflerinde kalemin izlediği yol kalın oklarla gösterilmiştir. İnsan yazı yazarken kağıt üzerinde belli bir noktada harfi oluşturmaya başlar ve yazı sona erinceye kadar her bir harfi kendine özgü nitelikte yapmaya devam eder (Yardımcı, 2003). Şekil a ve A harflerinin farklı şekillerde yapılışı. İncelemelerde harf karakterlerinin hem kendi iç orantıları hem de birbirlerine göre orantıları dikkatle incelenmelidir. P veya R harflerinin yuvarlak kısmında olduğu gibi, bir harf karakterinin bir bölümü nispeten büyük yazılabilir. H ve T gibi çizgisel harf karakterlerinde kullanılan çizgilerin birbirlerine göre durumları değişkenlik göstermektedir.

37 28 Kalemin hareket yönünün belirlenmesi gerektiği durumlarda, harf karakterleri büyütülerek incelenmelidir. Çok nadir de olsa kalemin hareket yönü, yazan kişinin sol el ya da sağ elini kullanan biri olup olmadığını belirlemekte kullanılabilir. Kalem çizgilerinin kağıt lifleri arasındaki yerleşim yönü, kalemin hareket ettiği yönün belirlenmesinde kullanılan önemli bir özelliktir (Hollander, 1998). Harflerin birebir karşılaştırma işlemi sırasında harflerin yapısal özellikleri dikkate alınmalı, harflerle birlikte diğer el yazısı inceleme kriterleri bir bütün olarak değerlendirilmeli ve sonuca bu şekilde gidilmelidir Tezin Amacı El yazısı öğrenim süreci, kişilerin ilköğretim sınıfından itibaren Millî Eğitim Bakanlığı müfredatı doğrultusunda verilen eğitim ile başlayan ve zaman içerisinde yazı yazma alışkanlığı otomatikleşen bir süreçtir. Süreç içerisinde el yazısı sürekli bir değişim içerisindedir. Bu değişim ve gelişimin en hızlı olduğu ve oluşan değişikliklerin en kalıcı devam ettiği dönem ergenlik dönemidir. Yazı bireysellik özelliklerinin kazanıldığı dönem olan ergenlik döneminden sonra da yazı aynı oranda olmasa bile değişmeye devam eder. Bu değişim gençlik ve olgunluk döneminde yazı kullanım oranıyla orantılı olarak devam eder ve bireysel özellik kazanır. Millî Eğitim Bakanlığı tarafından mevcut müfredatında öğrencilere bağlantılı yazı ile eğitim verilmesi ve ileride bu öğrencilerin günlük hayatında bu tür yazıyı kullanacak olması, günümüzde bağlantılı yazıların çok fazla kullanılmaması ve bağlantılı yazıların karakteristik özelliklerinin tam olarak bilinmemesi sebeplerinden dolayı bağlantılı olarak yazılan yazıların öneminin gittikçe artacağı değerlendirilmektedir. Ülkemizde el yazı incelemelerinde fazla kaynak bulunmaması, el yazı incelemelerinin subjektif bir inceleme metodu olması, bu konu üzerinde ulusal alanda yapılan çalışmaların az sayıda olması ve kesin tespite yönelik bir inceleme

38 29 metodu bulunmaması sebebiyle, el yazı incelemelerinde bağlantılı ve düz olarak yazılan el yazılarında inceleme kriterleri yönünden bireysel farklılıkların araştırılması büyük önem arz etmektedir. Bu çalışma ile bağlantılı el yazılarında kaligrafik özellik gösteren harflerin tespit edilmesi, bağlantılı ve düz el yazıların mukayesesinde kullanılacak kriterlerin belirlenmesi ve bu bağlamda bağlantılı ve düz el yazılarının karşılaştırılmasında kullanılan kriterlerdeki bireysel farklılıkların belirlenmesi ve çalışmadan elde edilen istatistiksel verilerle bu konuda bir rehber oluşturulması amaçlanmıştır.

39 30 2. GEREÇ VE YÖNTEM 2.1. Gereç El yazısı örneklerini incelemek maksadıyla VSC 5000 Belge İnceleme Cihazı, VSC-2000 (Video Spectral Comparator) Belge İnceleme Cihazı, Mikrospektrofotometri (MSP) ve yazı içerisindeki harf karakterlerinin yapılış özelliklerini detaylı olarak inceleyebilmek için lup ve büyüteçlerin yanı sıra büyütme oranı yüksek olan makroskop kullanılmıştır Yöntem Çalışma için uygun el yazısı örnekleri elde etmek maksadıyla, cinsiyet, yaş, kullanılan el ve öğrenim durumu bilgileri ile Türk alfabesindeki tüm harf karakterlerini ihtiva edecek şekilde 168 kelimeden ve yaklaşık 1100 küçük harf karakterinden ve 14 satırdan oluşan bir metin hazırlanmıştır (Şekil 2.1.). Bu metin, yaş aralığında bulunan 200 farklı kişiye bağlantılı ve düz yazı şeklinde ayrı ayrı yazdırılmış ve toplam 400 adet el yazısı toplanmıştır. Toplanan yazı örnekleri içerisinden incelemeye elverişli yazı örnekleri taranmış ve incelemeye elverişli 73 erkek ve 27 kadın birey tarafından yazılan toplam 100 kişiye ait 200 adet el yazısı değerlendirmeye alınmıştır. Yazı örnekleri alınan kişilerin 10 yaşını bitirmiş olmaları yeterli bulunmuştur. Kişilerin karakteristik yazı özelliklerinin oluşabilmesi için, hem yazı yazma reflekslerinin yerleşmesi hem de belli bir yazı yazma olgunluğuna ve deneyimine sahip olmaları gerektiği için, örnek grubu oluşturan deneklerin bu kriterlere sahip olmaları gereği gözetilmiştir. Yazı örneklerinin denek grubuna A4 (21x29,7 cm) boyutunda, çizgisiz beyaz kağıdına mavi mürekkepli kalemle yazdırılmıştır. Mavi mürekkebin kağıt üzerinde akıcı bir şekilde yayılması, spektroskobik incelemeye daha elverişli olması ve çizgi kalitesinin daha net alınması sebebiyle, el yazısı gereci olarak mavi mürekkepli

40 31 kalem kullanılmıştır. Ancak, mavi mürekkepli kalemin bulunmadığı durumlarda siyah mürekkepli kalem de kullanılmıştır. Yazarın Cinsiyeti:... Yazarın Kullandığı El:... Yazarın Yaşı :... Yazının Yazıldığı Tarih:.../.../2011 Yazarın Öğrenim Durumu:... Açıklama: 1. Aşağıdaki metin hem düz el yazısı hem de bağlantılı el yazısı şeklinde mavi mürekepli kalemle ayrı ayrı beyaz ve çizgisiz A4 kağıdına yazılacaktır. 2. Yazıdırılan metin Ankara Üniversitesi Disiplinlerarası Adli Bilimler Ana Bilim Dalının Kriminalistik doktora programında yapılacak olan bir tez için kullanılacaktır. Atatürk, eskiden kalma, gerici zihniyetin sebep olduğu bütün alışkanlıkların ortadan kaldırılması ve ilerlemeye mani olan hurafeciliğin kökten yok edilmesi gerektiğini çok iyi biliyordu. Büyük önder bu konu hakkında, hiçbir tutarlı kanıta dayanmayan birtakım geleneklerin, inanışların korunmasında ısrar eden milletlerin ilerlemesi çok güç olur; belki de hiç olmaz. İlerlemede geleneklerin kayıt ve şartlarını aşamayan milletler, hayatı, akla ve gerçeklere uygun olarak göremez. Hayat felsefesini geniş bir açıdan gören milletlerin egemenliği ve boyunduruğu altına girmeye mahkûmdur. diyerek, bilimsel olmayan her şeyin biran evvel terk edilmesi gerektiğini, bilimin ışığında ilerlemenin mecburiyetini en güzel şekilde ifade etmiştir. Dünya ülkeleri bilimsel ve teknolojik çalışmalara büyük önem vererek, özellikle sanayi alanında büyük gelişmeler gösterirken, Türk milletinin de bu gelişmelerin gerisinde kalmaması hayati bir önem arz ediyordu. Atatürk, İtiraf ederim ki, düşmanlarımız çok çalışıyor. Biz de onlardan daha çok çalışmaya mecburuz. Çalışmak demek, boşuna yorulmak, terlemek değildir. Zamanın gereklerine göre bilim ve teknik ve her türlü medeni buluşlardan azami derecede yararlanmak zorunluluğudur. sözleriyle Türk milletinin, bilimden hiçbir zaman ayrılmaması gerektiğini en sade bir biçimde açıklamıştır. (Kaynak: Şekil 2.1. Denek grubuna yazdırılan yazı metni. Her bir kişiye sadece küçük harflerle ve sayısal özellikleri Çizelge 2.1. de belirtilen bağlantılı ve düz olarak yazdırılan el yazılarında aşağıda belirtilen kriterler incelenmiş ve elde edilen veriler istatistiksel olarak değerlendirilmiştir. * Genel Şekil: - Kağıdın üst kısmından bırakılan boşluk mesafesi: T - Kağıdın alt kısmından bırakılan boşluk mesafesi : A - Kağıdın sol kısmından bırakılan boşluk mesafesi : S - Kağıdın sağ kısmından bırakılan boşluk mesafesi : R

41 32 - İki satır arasındaki ortalama mesafe : Y - Satır başı ile sonu arasındaki ortalama mesafe: M -Birinci satırın başı ile sonuncu satırın başı arasındaki mesafe: F - Bir satırda bulunan ortalama kelime sayısı (K) Çizelge 2.1. Denek Grubuna Yazdırılan Yazının Sayısal Özellikleri. Satır Nu. Kelime Sayısı Harf Sayısı Satır Uzunluğu (adet) (adet) Açıklamalar inc satır, sayısal değerlerinin minimum olması sebebiyle değerlendirmeye alınmamıştır Ortalaması 12,85 86,00 163,15

42 33 * Yazının Eğimi: - Sağa yatık yazı, - Sola yatık yazı, - Dik yazı. * Yazım Hataları, - Harf eksikliği, - Harfin yanlış yazılması, - Küçük harflerin büyük yazılması, * Noktalama ve Sedil İşaretlerinin Pozisyonu ve Yapılışları, - Noktalama işaretlerin pozisyonu (sol, orta, sağ), - Sedil işaretlerin pozisyonu (sol, orta, sağ), - Noktalama işaretlerinin şekli (nokta, düz yatay/dikey çizgi vb.) - Sedil işaretlerinin şekli (nokta, virgül, düz çizgi, daire vb.) * Kaligrafik Özellik Gösteren Harflerin Yapılışı, - Farklı şekilde tersim edilen harflerin tespiti, - Farklı şekilde tersim edilen harflerin sayısı. Denek grubuna yazdırılan el yazıların genelde işlek bir yazı olması sebebiyle, yazılarda çizgi kalitesi ve yazı hızı yönünden bir değerlendirme yapılmamıştır.

43 34 3. BULGULAR 3.1. Genel Şekil Yönünden Elde Edilen Bulgular Bağlantılı ve düz el yazılarının kağıt üzerinde yayılımını sayısal verilerle ifade etmek ve bu verilerin birbirleri arasında korelasyonu ölçmek maksadıyla, el yazısı yazılırken kağıdın üst (T), alt (A), sağ (R) ve sol (S) kısmında bırakılan mesafe milimetre cinsinden ölçülmüştür. Ayrıca, iki satır arasındaki ortalama mesafe (Y) ile birinci satırın başı ile sonuncu satırın başı arasındaki mesafe ya da satırların yayılımı (F) milimetre olarak hesaplanmıştır. Satır uzunluklarının bir satırda bulunan kelime sayıları arasındaki ilişkiyi değerlendirmek için ise, metni oluşturan tüm satır uzunlukları milimetre cinsinden ayrı ayrı ölçülmüş ve toplam satır sayısına bölünerek metnin ortalama satır uzunluğu (M) belirlenmiştir. Ayrıca, bir satırda bulunan kelime sayılarının toplamı satır sayısına bölünerek bir satırda bulunan ortalama kelime sayısı (K) da hesaplanmıştır (Çizelge 3.1). Çizelge 3.1. El yazılarında genel şekil yönünden elde edilen bulgular. Denek Nu. Td Ad DÜZ EL YAZISI (d) Sd Rd Yd Fd Md Kd (adet) Tb BAĞLANTILI EL YAZISI (b) Ab Sb Rb Yb Fb Mb Kb (adet) ,4 9, ,9 8, ,1 11, ,9 12, ,8 9, ,5 6, ,6 10, ,9 7, ,6 7, ,7 9, ,6 11, ,4 10, ,2 7, ,8 7, ,7 11, ,7 11, ,6 10, ,3 10, ,4 10, ,3 10, ,3 8, ,2 11,62

44 35 Çizelge 3.1. Devam El yazılarında genel şekil yönünden elde edilen bulgular. Denek Nu. Td Ad DÜZ EL YAZISI (d) Sd Rd Yd Fd Md Kd (adet) Tb BAĞLANTILI EL YAZISI (b) Ab Sb Rb Yb Fb Mb Kb (adet) ,9 8, ,9 6, ,5 10, ,1 11, ,9 7, ,9 6, , ,5 7, ,1 8, ,6 9, ,4 9, ,3 8, ,6 7, ,3 8, ,3 7, ,6 6, ,6 9, ,8 9, , , ,2 10, ,9 10, ,4 8, ,9 8, ,4 7, ,4 7, ,1 8, ,6 8, ,5 11, , ,9 8, ,4 8, ,7 8, , ,4 10, ,9 8, ,3 7, ,6 7, , ,3 7, ,3 10, ,6 10, ,1 10, ,3 10, ,9 9, ,3 8, ,6 7, ,4 7, ,1 10, ,4 8, ,1 12, ,5 11, ,1 9, ,1 10, ,3 9, ,7 7,76

45 36 Çizelge 3.1. Devam El yazılarında genel şekil yönünden elde edilen bulgular. Denek Nu. Td Ad DÜZ EL YAZISI (d) Sd Rd Yd Fd Md Kd (adet) Tb BAĞLANTILI EL YAZISI (b) Ab Sb Rb Yb Fb Mb Kb (adet) ,5 6, ,1 6, ,6 8, ,7 5, ,1 7, ,7 7, ,3 10, ,9 8, ,7 6, ,3 5, ,6 10, ,2 7, ,1 6, ,6 6, ,3 10, ,1 8, ,1 9, , ,7 8, , ,9 8, , ,2 8, ,2 8, ,1 9, ,4 9, ,6 8, , ,5 8, ,2 8, ,6 8, , ,4 8, ,8 8, ,6 9, ,9 8, ,3 10, ,2 9, ,1 8, ,1 7, ,8 10, ,3 9, ,6 8, ,8 6, ,6 9, ,6 10, , ,7 7, ,4 7, ,2 8, , ,4 10, ,9 9, ,2 9, ,7 8, ,2 6, ,4 10, ,7 9,11

46 37 Çizelge 3.1. Devam El yazılarında genel şekil yönünden elde edilen bulgular. Denek Nu. Td Ad DÜZ EL YAZISI (d) Sd Rd Yd Fd Md Kd (adet) Tb BAĞLANTILI EL YAZISI (b) Ab Sb Rb Yb Fb Mb Kb (adet) ,2 8, ,3 8, ,4 10, ,6 8, ,7 9, ,3 9, ,3 9, ,7 9, ,9 10, ,8 8, ,1 7, ,9 7, ,3 9, ,5 7, , ,7 8, ,8 10, ,7 10, ,7 9, ,8 6, ,5 9, ,1 9, ,8 9, ,2 8, ,9 8, ,5 7, ,1 9, ,4 8, ,5 10, , ,1 9, ,4 9, ,3 10, , ,1 9, ,9 8, ,4 8, ,4 7, ,1 7, ,4 7, ,5 10, ,3 8, ,5 8, ,5 7, ,3 8, , ,4 9, ,6 8, , ,5 9, ,2 10, ,7 10, ,1 9, ,7 8, ,3 10, ,2 9, ,5 9, ,9 9,5

47 38 Çizelge 3.1. Devam El yazılarında genel şekil yönünden elde edilen bulgular. Denek Nu. Td Ad DÜZ EL YAZISI (d) Sd Rd Yd Fd Md Kd (adet) Tb BAĞLANTILI EL YAZISI (b) Ab Sb Rb Yb Fb Mb Kb (adet) ,6 7, ,7 9, ,6 9, ,4 10,13 Bağlantılı ve düz el yazıları arasında el yazılarının kağıt üzerinde yerleşimi ile ilgili elde edilen bulgulara ait tanımlayıcı (descriptive) istatistik hesaplamaları SPSS 18.0 programı kullanılarak yapılmış ve Çizelge 3.2 de gösterilmiştir. Çizelge 3.2. El yazılarında genel şekil yönünden elde edilen bulgulara ait tanımlayıcı (descriptive) istatistiki bilgiler. Kriter Denek Sayısı Minimum Maksimum Ortalama Standart Sapma Varyans Td 100 1,00 24,00 7,74 3, ,649 Ad 100 1,00 60,00 19,47 16, ,979 Düz El Yazısı Sd 100 1,00 28,00 17,44 7, ,239 Rd 100 1,00 23,00 4,98 4, ,535 Yd 100 1,00 6,00 3,82,99879,998 Fd ,00 196,00 122,93 18, ,308 Md ,56 203,07 178, , ,661 Kd 100 6,43 12,15 9,2253 1, ,502 Tb 100 1,00 21,00 5,88 3,841 14,753 Bağlantılı El Yazısı Ab 100 1,00 57,00 16,12 12, ,309 Sb 100 1,00 32,00 16,25 8, ,088 Rb 100 1,00 19,00 4,23 3, ,936 Yb 100 1,00 6,00 3,53,84632,716 Fb ,00 272,00 130,55 21, ,412 Mb ,92 200,95 180,435 9, ,477 Kb 100 5,13 12,15 8,6232 1, ,839

48 39 El yazılarının tanımlayıcı istatistiki verileri incelendiğinde, düz olarak yazılan el yazısında metnin üst, alt, sol ve sağ kısmında bırakılan boşluk mesafesinin, bağlantılı şeklinde yazılırken azaldığı, birinci satır ile son satır arasındaki mesafenin ise arttığı görülmektedir. Bu da bağlantılı el yazısının kağıt üzerinde daha çok yayıldığı anlamına gelmektedir. Ayrıca, düz el yazısındaki bir satırdaki ortalama kelime sayısı bağlantılı yazıda düşerken, bir satırın ortalama uzunluğunun bağlantılı yazıda arttığı saptanmıştır. Düz el yazısının genel şekil yönünden incelenen kriterlerin birbirleri arasındaki ilişkiyi ölçmek için SPSS 18.0 programı kullanılarak spearman korelasyonuna bakılmıştır ( (Çizelge 3.3.). Metnin sol kısmından bırakılan mesafe (Sd) ile sağ kısmından bırakılan mesafe (Rd) arasında pozitif ve zayıf düzeyde bir ilişki (r=0,346) olduğu, iki satır arasındaki mesafe (Yd) arasında negatif ve zayıf düzeyde bir ilişki (r=-0,316) olduğu, satır uzunluğu (Md) arasında negatif ve orta düzeyde bir ilişki (r=-0,805) olduğu tespit edilmiştir. Bir satır içerisinde bulunan ortalama kelime sayısı (Kd) ile el yazısının alt tarafından bırakılan mesafe (Ad) arasında pozitif ve zayıf düzeyde, satırların yayılımı (Fd) arasında negatif ve zayıf düzeyde bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Metnin birinci satır ve sonuncu satır arasındaki mesafe (Fd) ile metnin üst, alt ve sağ kısmından bırakılan boşluk mesafeleri arasında negatif düzeyde, iki satır arasındaki ortalama mesafe (Yd, r=0,382) ve bir satırın ortalama uzunluğu (Md, r=0,246) arasında pozitif ve zayıf düzeyde bir ilişki olduğu ve bir satırda bulunan ortalama kelime sayısı (Kd, r=-0,471) arasında negatif ve zayıf düzeyde bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Metnin alt tarafından bırakılan boşluk mesafesi (Ad) ile metnin yayılımı yani birinci satır ile sonuncu satır arasındaki mesafe (Fd) arasında negatif ve kuvvetli düzeyde bir ilişki (r=-,955) olduğu tespit edilmiştir.

49 40 Spearman's rho=r Çizelge 3.3. Düz el yazıları bulgularına ait istatistiki bilgiler. N=100 Td Ad Sd Rd Yd Fd Md Kd Td Correlation Coefficient 1 0,19-0,025 0,153-0,155 -,326 ** -0,095 0,116 Sig. (2- - 0,059 0,808 0,129 0,124 0,001 0,346 0,25 tailed) Ad Correlation Coefficient 0,19 1 0,165,277 ** -,376 ** -,955 ** -,259 **,500 ** Sig. (2- tailed) 0,059-0,1 0, ,009 0 Sd Correlation Coefficient -0,025 0,165 1,346 ** -,316 ** -0,115 -,805 ** -0,18 Sig. (2-0,808 0,1-0 0,001 0, ,073 tailed) Rd Correlation Coefficient 0,153,277 **,346 ** 1-0,163 -,261 ** -,649 ** 0,068 Sig. (2- tailed) 0,129 0, ,105 0, ,502 Yd Fd Md Kd Correlation Coefficient -0,155 -,376 ** -,316 ** -0,163 1,382 **,222 * -0,045 Sig. (2- tailed) 0, ,001 0, ,027 0,655 Correlation Coefficient -,326 ** -,955 ** -0,115 -,261 **,382 ** 1,246 * -,471 ** Sig. (2- tailed) 0, ,254 0, ,013 0 Correlation Coefficient -0,095 -,259 ** -,805 ** -,649 **,222 *,246 * 1 0,167 Sig. (2- tailed) 0,346 0, ,027 0,013-0,097 Correlation Coefficient 0,116,500 ** -0,18 0,068-0,045 -,471 ** 0,167 1 Sig. (2- tailed) 0,25 0 0,073 0,502 0, ,097 - **. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). *. Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed). Metnin üst tarafından bırakılan boşluk (Td) ile metnin alt (Ad), sağ (Rd) ve sol (Sd) taraflarından bırakılan boşluk mesafeleri, iki satır arasındaki ortalama mesafe (Yd), bir satırın ortalama uzunluğu (Md) ve bir satırda bulunan ortalama kelime sayıları (Kd) arasında anlamlı bir ilişki olmadığı saptanmıştır. Bağlantılı el yazısının genel şekil yönünden incelenen kriterlerin birbirleri arasındaki ilişkiyi ölçmek için SPSS 18.0 programı kullanılarak spearman korelasyonuna bakılmıştır ( (Çizelge 3.4.).

50 41 Çizelge 3.4. Bağlantılı el yazıları bulgularına ait istatistiki bilgiler. Spearma n's rho=r Tb Ab Sb Rb Yb Fb Mb Kb N=100 Correlation Coefficient 1 0,118 0,083,206*,257** -,317** -0,098,238* Tb Sig. (2- tailed) - 0,244 0,41 0,04 0,01 0,001 0,332 0,017 Ab Sb Rb Yb Fb Mb Kb Correlation Coefficient 0, ,087 0,164-0,14 -,878** -0,145,442** Sig. (2- tailed) 0,244-0,388 0,103 0, ,149 0 Correlation Coefficient 0,083 0, ,178 -,218* -0,055 -,813** -,233* Sig. (2- tailed) 0,41 0,388-0,077 0,029 0, ,02 Correlation Coefficient,206* 0,164 0, ,046-0,119 -,471** 0,055 Sig. (2- tailed) 0,04 0,103 0,077-0,653 0, ,584 Correlation Coefficient,257** -0,14 -,218* 0, ,105 0,097,201* Sig. (2- tailed) 0,01 0,164 0,029 0,653-0,298 0,339 0,045 Correlation Coefficient -,317** -,878** -0,055-0,119 0, ,092 -,488** Sig. (2- tailed) 0, ,587 0,237 0,298-0,365 0 Correlation Coefficient -0,098-0,145 -,813** -,471** 0,097 0,092 1,282** Sig. (2- tailed) 0,332 0, ,339 0,365-0,004 Correlation Coefficient,238*,442** -,233* 0,055,201* -,488**,282** 1 Sig. (2- tailed) 0, ,02 0,584 0, ,004 - **. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). *. Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed). Bağlantılı el yazısında, satırların yayılımı (Fb) ile üst taraftan bırakılan boşluk mesafesi (Tb) arasında negatif yönde ve zayıf bir ilişki (r=-0,317), bir satırda bulunan ortalama kelime sayısı (Kb) arasında negatif yönde yine zayıf bir ilişki (r=-0,488) ve alt taraftan bırakılan boşluk mesafesi (Ab) arasında negatif ve orta düzeyde bir ilişki (r=-0,878) olduğu saptanmıştır. Metnin sol kısmında bırakılan mesafe (Sb) ile, iki satır arasındaki mesafe (Yb) arasında negatif ve zayıf bir ilişki (r=-0,218) olduğu, satır uzunluğu (Mb)

51 42 arasında negatif ve orta düzeyde bir ilişki (r=-0,813) ve bir satırda bulunan ortalama kelime sayısı (Kb) arasında negatif düzeyde ve zayıf bir ilişki (r=-0,233) olduğu tespit edilmiştir. Bir satır içerisinde bulunan ortalama kelime sayısı (Kb) ile el yazısının üst (Tb) ve alt (Ab ) taraflarında bırakılan mesafe ve iki satır arasındaki mesafe (Yb) arasında pozitif yönde ve zayıf bir ilişki olduğu, metnin sol tarafında bırakılan mesafe (Sb) arasında negatif yönde ve zayıf bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Bir satırın ortalama uzunluğu (Mb) ile metnin sol ve sağ kısmından bırakılan boşluk mesafeleri arasında negatif yönde sırasıyla orta ve zayıf bir ilişki, bir satırda bulunan ortalama kelime sayısı (Kb) arasında ise pozitif yönde ve zayıf bir ilişki olduğu tespit edilmiştir Yazının Eğimi Yönünden Elde Edilen Bulgular Bağlantılı ve düz el yazıları arasında el yazılarının kağıt üzerinde satır tabanıyla yaptığı eğim ile ilgili elde edilen bulgulara ait istatistiki bilgiler Çizelge 3.5 de gösterilmiştir. Çizelge 3.5. Bağlantılı ve düz el yazılarında eğim oranları. SAĞA YATIK YAZI (%) SOLA YATIK YAZI (%) DİK YAZI (%) DÜZ EL YAZISI BAĞLANTILI EL YAZISI

52 43 Çizlege 3.5. de görüldüğü gibi hem düz hem de bağlantılı el yazılarının sağa yatık şekilde yazılma oranının oldukça düşük olduğu, bağlantılı el yazılarının % 48 oranında sola yatık şekilde, düz el yazılarının ise % 81 oranında dik bir şekilde yazıldığı gözlenmiştir. Çizelge 3.6. taki bağlantılı ve düz el yazılarında eğim oranlarındaki farklılıklar incelendiğinde, sağa yatık olarak yazılan düz el yazısının sağa yatık bağlantılı şekilde yazılma oranı yüzde %25 iken, sola yatık yazılan düz el yazısının hiç bir şekilde sağa yatık bağlantılı şekilde yazılmadığı ve sola yatık olarak yazılan düz el yazısının sola yatık bağlantılı şeklinde yazılma oranının %93,3 olduğu gözlenmiştir. DÜZ EL YAZISI Çizelge 3.6. Bağlantılı ve düz el yazılarında eğim oranlarındaki farklılıklar. YAZININ EĞİMİ SAĞA YATIK SOLA YATIK SAĞA YATIK YAZI (kişi sayısı) % BAĞLANTILI EL YAZISI SOLA YATIK YAZI (kişi sayısı) % DİK YAZI (%) % TOPLAM (kişi sayısı) ,3 1 6,7 15 DİK 6 7, , ,09 81 TOPLAM (%) Ayrıca, dik şekilde yazılan düz el yazısının bağlantılı şekilde yazıldığında sağa yatık yazma oranı %7,41, sola yatık yazma oranı %39,5 iken, %53,09 oranında yazının eğiminde değişiklik olmadığı gözlenmiştir Yazım Hataları Yönünden Elde Edilen Bulgular Seçilen denek grubunun eğitim seviyesinin en az ilköğretim düzeyinde olması, metin içerisinde yazım hataları yapabilecek nitelikte kelime ya da kelime gruplarının bulunmaması sebebiyle, f harfinin F şeklinde yazılması dışında, yazım hataları yönünden herhangi bir bulguya rastlanmamıştır.

53 Noktalama ve Sedil İşaretlerinin Pozisyonu ve Yapılışları Yönünden Elde Edilen Bulgular Üst bölgelerinde noktalama işaretleri bulunduran i, ü, ö, ğ, j harf karakterleri ile alt bölgelerinde sedil işaretleri ihtiva eden ç, ş harf karakterlerinin, noktalama ve sedil işaretlerinin pozisyonu ve yapılış şekillerinin tespiti el yazı incelemelerinde büyük önem arz etmektedir. Çalışmada, toplam 7 harf karakterinin her iki yazı türünde noktalama ve sedil işaretlerinin pozisyonları ile yapılış şekilleri incelenmiştir Noktalama ve Sedil İşaretlerinin Pozisyonu Yönünden Elde Edilen Bulgular Harflerin, noktalama ve sedil işaretlerinin bulunduğu konumlara (orta, sağ, sol) göre elde edilen bulgular Çizelge 3.7. de gösterilmiştir. Çizelge 3.7. Bağlantılı ve düz el yazılarında noktalama ve sedil işaretlerin konumları. Denek Nu. DÜZ EL YAZISI BAĞLANTILI EL YAZISI ğ ö ü i j ş ç ğ ö ü i j ş ç 1 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta sol sağ 2 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta sol sağ 3 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta orta orta 4 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta sol sağ 5 orta orta orta orta orta sol orta orta orta orta orta orta orta orta 6 orta orta orta orta orta orta sağ orta orta orta orta -- orta orta 7 orta orta orta orta -- sol sağ orta orta orta orta -- sol sağ 8 orta sağ sağ orta -- sol sağ orta orta orta orta -- sol sağ 9 orta orta orta orta -- sol sağ orta orta orta orta -- sol sağ 10 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta orta orta 11 orta orta orta orta -- sol sağ sağ sağ sağ sağ -- sol sağ 12 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta orta orta

54 45 Çizelge 3.7. Devam Bağlantılı ve düz el yazılarında noktalama ve sedil işaretlerin konumları. Denek Nu. DÜZ EL YAZISI BAĞLANTILI EL YAZISI ğ ö ü i j ş ç ğ ö ü i j ş ç 13 orta orta orta orta -- sol sağ orta orta orta orta -- sol sağ 14 orta orta orta orta orta sağ sağ orta orta orta orta orta orta sağ 15 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta sol sağ 16 orta orta orta orta -- sol sağ orta orta orta orta -- orta orta 17 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta orta orta 18 orta orta orta orta orta orta sağ orta orta orta orta -- sol orta 19 orta orta orta orta -- sağ orta orta orta orta orta -- orta orta 20 orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta 21 orta orta sağ sağ -- sol sağ sağ sağ sağ sağ -- sol sağ 22 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta orta sağ 23 orta orta orta orta -- orta orta orta orta orta orta -- orta orta 24 orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta 25 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta orta orta 26 orta orta orta orta -- sol sağ orta orta orta orta -- sol sağ 27 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta -- orta sağ 28 sağ orta orta sağ orta orta sağ orta orta orta sağ orta orta orta 29 orta orta orta sağ orta sağ sağ orta orta orta orta -- sağ sağ 30 orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta 31 orta orta orta orta orta sol orta orta orta orta orta orta orta orta 32 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta orta orta 33 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta orta orta 34 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta sol sağ 35 orta orta orta orta -- orta sağ orta orta orta orta -- orta sağ 36 orta orta orta orta -- sol sağ orta orta orta orta -- orta orta 37 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta sol sağ 38 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta orta orta 39 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta orta orta 40 orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta

55 46 Çizelge 3.7. Devam Bağlantılı ve düz el yazılarında noktalama ve sedil işaretlerin konumları. Denek Nu. DÜZ EL YAZISI BAĞLANTILI EL YAZISI ğ ö ü i j ş ç ğ ö ü i j ş ç 41 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta orta orta 42 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta -- orta orta 43 orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta 44 orta orta orta sağ sağ sol sağ orta orta orta orta -- sol sağ 45 orta orta orta sağ -- sol sağ orta orta orta orta -- orta orta 46 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta orta orta 47 orta orta orta orta -- sol orta orta orta orta orta -- orta orta 48 orta orta orta orta -- sol sağ orta orta orta orta -- sol sağ 49 orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta 50 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta orta orta 51 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta orta orta 52 orta sol sol orta orta sol sağ orta orta orta orta sol orta orta 53 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta sol sağ 54 orta orta orta orta orta sol orta orta orta orta orta orta sol orta 55 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta sol sağ 56 orta orta orta orta -- sol sağ orta orta orta orta -- sol orta 57 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta sol sağ 58 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta orta orta 59 orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta 60 orta orta orta orta -- sol sağ orta orta orta orta -- sol sağ 61 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta orta orta 62 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta sol sağ 63 orta orta orta orta -- orta sağ orta orta orta orta -- orta sağ 64 orta orta orta orta orta orta sağ orta orta orta orta orta orta sağ 65 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta sol sağ 66 orta orta orta orta orta sol sağ sağ orta orta orta orta orta orta 67 orta orta orta sağ sağ sol orta orta orta orta orta orta sol sağ 68 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta sol sağ

56 47 Çizelge 3.7. Devam Bağlantılı ve düz el yazılarında noktalama ve sedil işaretlerin konumları. Denek Nu. DÜZ EL YAZISI BAĞLANTILI EL YAZISI ğ ö ü i j ş ç ğ ö ü i j ş ç 69 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta orta orta 70 orta orta orta orta -- sol sağ orta orta orta orta -- orta orta 71 orta orta orta orta -- sol sağ orta orta orta orta -- sol orta 72 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta sol orta 73 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta sol sağ 74 orta orta orta orta orta sağ sağ orta sağ sağ orta orta orta orta 75 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta sağ sağ sol sağ 76 orta orta orta sol -- orta orta orta orta orta sağ -- sol sağ 77 orta orta orta sağ -- orta orta orta orta orta sağ -- orta orta 78 orta orta orta orta -- sol sağ orta orta orta orta -- orta orta 79 orta orta orta orta -- sol sağ orta orta orta orta orta sol sağ 80 orta orta orta orta -- sol sağ orta orta orta orta orta sol sağ 81 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta sol sağ 82 orta orta orta orta -- sol orta orta orta orta orta -- orta orta 83 sol orta sol orta -- orta orta orta orta orta orta orta orta orta 84 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta sol sağ 85 orta orta orta orta orta sağ sağ orta orta orta orta orta sağ orta 86 orta orta orta orta -- sol sağ orta orta orta orta orta orta orta 87 orta orta orta sağ sağ sol sağ orta orta orta orta orta orta orta 88 orta orta orta orta orta sol sağ sağ orta orta sağ sağ sol sağ 89 orta orta orta orta orta sol orta orta orta orta orta orta orta orta 90 orta orta orta orta orta orta sağ orta orta orta orta orta orta sağ 91 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta -- orta sağ 92 orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta 93 orta orta orta sağ orta sol sağ orta orta orta sağ -- sol sağ 94 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta sol sağ 95 orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta sol sağ 96 orta orta orta orta orta orta sağ orta orta orta orta orta orta sağ

57 48 Çizelge 3.7. Devam Bağlantılı ve düz el yazılarında noktalama ve sedil işaretlerin konumları. Denek Nu. DÜZ EL YAZISI BAĞLANTILI EL YAZISI ğ ö ü i j ş ç ğ ö ü i j ş ç 97 orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta orta sağ 98 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta orta sağ 99 orta orta orta orta orta orta sağ orta orta orta orta orta sol sağ 100 orta orta orta orta orta sol sağ orta orta orta orta orta orta sağ El yazılarında ğ, i, ü, ö harf karakterlerindeki noktalama işaretleri, büyük oranda harflerin üst orta bölgesinde yapılırken, düz el yazısındaki j harfinde %32, bağlantılı el yazısındaki j harfinde %36 oranında noktalama işareti yapılmadığı gözlenmiştir. Sedil işaretli ş harfinin işareti, düz el yazısında %23 oranında ortada ve %72 oranında harfin sol tarafında yapılırken, bağlantılı el yazısında %58 oranında ortada ve %40 oranında harfin sol tarafında yapıldığı, diğer sedil işareti içeren ç harfinin sedil işaretinin ise, düz el yazısında %78 oranında harfin sağ ve %22 oranında harfin orta bölgesinde yapıldığı, bağlantılı el yazısında da %48 oranında sağ tarafta ve %52 oranında harfin ortasında yapıldığı tespit edilmiştir (Çizelge 3.8.). Çizelge 3.8. Bağlantılı ve düz el yazılarında noktalama ve sedil işaretlerin pozisyon oranları. DÜZ EL YAZISI (%) BAĞLANTILI EL YAZISI (%) Konumu sağ orta sol işaret yok ğ ö ü i j ş ç ğ ö ü i j ş ç

58 49 Noktalama ve sedil işaretleri ihtiva eden harflerin düz ve bağlantılı el yazılarındaki işaretlerin pozisyonu yönünden gösterdiği değişiklikler Çizelge 3.9. da gösterilmiştir. Çizelgede, ş, ç harfleri dışında kalan harflerde, el yazılarında konum yönünden fazla sapma olmadığı görülmektedir. Yani bir ö harfindeki noktalama işaretinin konumu her iki yazı türünde %96, 94 oranında aynı konumda yapıldığı, sadece %3,06 oranında farklı konumda yapıldığı görülmektedir. Çizelge 3.9. Harflerin, düz ve bağlantılı el yazılardaki noktalama ve sedil işaretlerin pozisyonu yönünden gösterdiği değişiklikler. BAĞLANTILI EL YAZISI harf konum Sağ (%) Orta (%) Sol (%) İşaret yok (%) Toplam kişi sayısı sağ 0,00 100,00 0,00 0,00 1 ğ orta 4,08 95,92 0,00 0,00 98 sol 0,00 100,00 0,00 0,00 1 sağ 0,00 100,00 0,00 0,00 1 ö orta 3,06 96,94 0,00 0,00 98 DÜZ EL YAZISI ü i j sol 0,00 100,00 0,00 0,00 1 sağ 50,00 50,00 0,00 0,00 2 orta 2,08 97,92 0,00 0,00 96 sol 0,00 100,00 0,00 0,00 2 sağ 44,44 0,00 55,56 0,00 9 orta 3,33 96,67 0,00 0,00 90 sol 100,00 0,00 0,00 0,00 1 sağ 0,00 66,67 0,00 33,33 3 orta 2,90 85,51 1,45 10,14 69 sol 0,00 0,00 0,00 0,00 0 işaret yok 0,00 12,50 0,00 87,50 32

59 50 Çizelge 3.9. Devam Harflerin, düz ve bağlantılı el yazılardaki noktalama ve sedil işaretlerin pozisyonu yönünden gösterdiği değişiklikler. BAĞLANTILI EL YAZISI harf konum Sağ (%) Orta (%) Sol (%) İşaret yok (%) Toplam kişi sayısı sağ 40,00 60,00 0,00 0,00 5 ş orta 0,00 82,61 17,39 0,00 23 DÜZ EL YAZISI sol 0,00 50,00 50,00 0,00 72 sağ 56,41 43,59 0,00 0,00 78 ç orta 18,18 81,82 0,00 0,00 22 sol 0,00 0,00 0,00 0, Noktalama ve Sedil İşaretlerinin Yapılışları Yönünden Elde Edilen Bulgular El yazılarında (ğ, ö, ü, i, j, ş, ç) harflerindeki noktalama ve sedil işaretlerinin; tek nokta (TN), yatay çizgi (YÇ), yanyana iki dikey çizgi (İDÇ), dikey çizgi (DÇ), ters virgül (TV), şapka (Ş), ters şapka (TŞ), daire (D) ve yanyana iki nokta (İN) şekillerinde yapıldığı tespit edilmiştir. Her iki yazı türünde elde edilen bulgular Çizelge da gösterilmiştir. Çizelge Bağlantılı ve düz el yazılarında noktalama ve sedil işaretlerin yapılış şekilleri. Denek Nu. DÜZ EL YAZISI BAĞLANTILI EL YAZISI ğ ö ü i j ş ç ğ ö ü i j ş ç 1 YÇ YÇ YÇ TN TN DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ TN TN DÇ DÇ 2 YÇ YÇ YÇ TN YÇ DÇ DÇ YÇ YÇ YÇ TN YÇ DÇ DÇ 3 YÇ TN TN TN TN DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ TN TN DÇ DÇ 4 YÇ YÇ YÇ TN YÇ DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ DÇ YÇ TV TV 5 YÇ İDÇ İDÇ DÇ TN DÇ DÇ YÇ Ş Ş DÇ TN DÇ DÇ

60 51 Çizelge Devam Bağlantılı ve düz el yazılarında noktalama ve sedil işaretlerin yapılış şekilleri. Denek Nu. DÜZ EL YAZISI BAĞLANTILI EL YAZISI ğ ö ü i j ş ç ğ ö ü i j ş ç 6 YÇ İDÇ İDÇ TN TN DÇ DÇ YÇ İN İN TN -- DÇ DÇ 7 YÇ İN İN TN -- DÇ DÇ YÇ YÇ YÇ TN -- TV TV 8 YÇ YÇ YÇ DÇ -- TV TV YÇ YÇ YÇ TN -- TV TV 9 YÇ YÇ Ş DÇ YÇ DÇ DÇ YÇ YÇ YÇ TN YÇ TV TV 10 YÇ İDÇ İDÇ TN YÇ DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ TN TN DÇ DÇ 11 YÇ YÇ YÇ YÇ -- TV TV YÇ YÇ YÇ YÇ -- TV TV 12 YÇ YÇ YÇ TN DÇ TV TV YÇ İDÇ İDÇ TN DÇ TV TV 13 YÇ İDÇ İDÇ TV -- TV TV YÇ TN TN TV -- TV TV 14 YÇ İDÇ İDÇ YÇ YÇ DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ TN YÇ TN DÇ 15 YÇ YÇ YÇ DÇ YÇ DÇ DÇ YÇ YÇ YÇ DÇ YÇ DÇ DÇ 16 YÇ İN İN TN -- DÇ DÇ YÇ İN İN TN -- DÇ DÇ 17 YÇ YÇ YÇ TN -- DÇ DÇ YÇ TN TN TN TN TN TN 18 YÇ İDÇ İDÇ TN TN DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ DÇ -- DÇ DÇ 19 YÇ İDÇ İDÇ DÇ -- DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ DÇ -- DÇ DÇ 20 YÇ İN İN TN TN DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ DÇ TN DÇ DÇ 21 YÇ TN YÇ DÇ -- DÇ DÇ YÇ YÇ YÇ Ş -- DÇ DÇ 22 YÇ İN İN TN DÇ DÇ DÇ YÇ İN İN TN TN DÇ DÇ 23 YÇ İN İN TN -- DÇ DÇ YÇ İN İN TN -- DÇ DÇ 24 YÇ İN İN TN TN DÇ DÇ YÇ İN İN TN TN TN TN 25 YÇ İDÇ İDÇ DÇ YÇ DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ DÇ YÇ DÇ DÇ 26 YÇ YÇ YÇ TN -- TV TV YÇ YÇ YÇ YÇ -- DÇ DÇ 27 YÇ YÇ YÇ Ş YÇ TV TV YÇ İN İN TN -- DÇ DÇ 28 YÇ YÇ YÇ TN YÇ DÇ DÇ YÇ İN İN TN TN DÇ DÇ 29 YÇ İN İN TN TN DÇ DÇ YÇ İN İN TN -- DÇ DÇ 30 YÇ İN İN TN TN TN TN YÇ İN İN TN TN DÇ DÇ 31 YÇ TŞ TŞ DÇ YÇ TV DÇ YÇ TŞ TŞ DÇ YÇ DÇ DÇ 32 YÇ YÇ YÇ Ş YÇ DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ TN TN DÇ DÇ 33 YÇ YÇ YÇ TN TN TV TV YÇ İN İN TN TN DÇ DÇ

61 52 Çizelge Devam Bağlantılı ve düz el yazılarında noktalama ve sedil işaretlerin yapılış şekilleri. Denek Nu. DÜZ EL YAZISI BAĞLANTILI EL YAZISI ğ ö ü i j ş ç ğ ö ü i j ş ç 34 YÇ İDÇ İDÇ TN TN TV TV YÇ İDÇ İDÇ TN TN TV TV 35 YÇ İDÇ İDÇ TN -- DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ DÇ -- TV TV 36 YÇ İDÇ İDÇ TN -- TV TV YÇ İDÇ İDÇ DÇ -- DÇ DÇ 37 YÇ İN İN TN YÇ TV TV YÇ İN İN TN YÇ TV TV 38 YÇ TN TN TN TN TV TV YÇ İN İN TN TN DÇ DÇ 39 YÇ İDÇ İDÇ DÇ YÇ DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ TN -- DÇ DÇ 40 YÇ İDÇ İDÇ DÇ TN DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ DÇ DÇ DÇ DÇ 41 YÇ İN İN DÇ DÇ DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ TN TN DÇ DÇ 42 YÇ YÇ YÇ DÇ YÇ DÇ DÇ YÇ İN İN TN -- DÇ DÇ 43 YÇ YÇ YÇ D -- DÇ DÇ YÇ İN İN DÇ -- TN DÇ 44 YÇ YÇ YÇ TN TN DÇ DÇ YÇ YÇ YÇ YÇ -- DÇ DÇ 45 YÇ YÇ YÇ DÇ -- DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ DÇ -- DÇ DÇ 46 YÇ İN İN TN YÇ DÇ DÇ YÇ İN İN TN TN TN TN 47 YÇ İN İN DÇ -- DÇ DÇ YÇ İN İN DÇ -- DÇ DÇ 48 YÇ İDÇ YÇ TN -- DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ DÇ -- DÇ DÇ 49 YÇ İDÇ İDÇ DÇ -- DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ TN -- DÇ DÇ 50 YÇ YÇ YÇ YÇ TN DÇ DÇ YÇ İN İN TN TN DÇ DÇ 51 YÇ Ş Ş Ş Ş DÇ DÇ YÇ İN İN TN TN DÇ DÇ 52 YÇ İN İN YÇ YÇ TV TV YÇ İN İN TN TN DÇ DÇ 53 YÇ İDÇ İDÇ D DÇ DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ D DÇ TN TN 54 YÇ İDÇ İDÇ TN TN TV DÇ YÇ İDÇ İDÇ TN TN TV DÇ 55 YÇ YÇ YÇ TN YÇ DÇ DÇ YÇ YÇ YÇ TN YÇ TV TV 56 YÇ İDÇ İDÇ TN -- TV DÇ YÇ İDÇ İDÇ DÇ -- TV DÇ 57 YÇ YÇ YÇ Ş Ş TV TV YÇ YÇ YÇ Ş Ş TV TV 58 YÇ İN İN TN YÇ DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ TN TN DÇ DÇ 59 TŞ İDÇ İDÇ TN TN TN TN Ş İDÇ İDÇ TN TN TN TN 60 YÇ İDÇ İDÇ DÇ -- DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ DÇ -- DÇ DÇ 61 YÇ YÇ YÇ YÇ YÇ DÇ DÇ YÇ İN İN TN TN TN TN

62 53 Çizelge Devam Bağlantılı ve düz el yazılarında noktalama ve sedil işaretlerin yapılış şekilleri. Denek Nu. DÜZ EL YAZISI BAĞLANTILI EL YAZISI ğ ö ü i j ş ç ğ ö ü i j ş ç 62 YÇ YÇ YÇ YÇ YÇ DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ YÇ YÇ DÇ DÇ 63 YÇ İN İN TN TN DÇ DÇ YÇ İN İN TN TN DÇ DÇ 64 YÇ İDÇ İDÇ TN TN TN DÇ YÇ İDÇ İDÇ TN TN TN DÇ 65 YÇ İDÇ İDÇ TV TN DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ TV YÇ DÇ DÇ 66 YÇ İDÇ İDÇ TN -- DÇ DÇ YÇ İN İN TN -- DÇ DÇ 67 YÇ YÇ YÇ YÇ YÇ DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ DÇ DÇ DÇ DÇ 68 YÇ YÇ YÇ YÇ YÇ DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ TN -- DÇ DÇ 69 YÇ İDÇ İDÇ TN -- DÇ DÇ YÇ TN TN TN YÇ DÇ DÇ 70 YÇ YÇ YÇ TN TN DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ TN DÇ TN TN 71 YÇ İDÇ İDÇ DÇ -- TV TV YÇ İDÇ İDÇ DÇ -- DÇ DÇ 72 YÇ İN İN TN -- DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ TN -- DÇ DÇ 73 YÇ YÇ YÇ TN YÇ DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ TN YÇ DÇ DÇ 74 YÇ İDÇ İDÇ TN -- TV TV YÇ İN İN TN TN DÇ DÇ 75 YÇ YÇ YÇ TN DÇ DÇ DÇ YÇ YÇ YÇ YÇ DÇ DÇ DÇ 76 YÇ İDÇ İDÇ TV -- DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ TN -- DÇ DÇ 77 YÇ YÇ YÇ YÇ -- DÇ DÇ YÇ YÇ YÇ YÇ -- DÇ DÇ 78 YÇ İDÇ İDÇ DÇ -- DÇ DÇ YÇ YÇ YÇ DÇ -- DÇ DÇ 79 YÇ İDÇ İDÇ DÇ -- DÇ DÇ YÇ YÇ YÇ DÇ -- DÇ DÇ 80 YÇ İDÇ İDÇ DÇ -- DÇ DÇ YÇ YÇ YÇ DÇ -- DÇ DÇ 81 YÇ YÇ YÇ TN TN TV TV YÇ YÇ YÇ TN TN TV TV 82 YÇ YÇ YÇ TN -- DÇ DÇ YÇ İN İN TN -- DÇ DÇ 83 YÇ YÇ YÇ TN -- DÇ DÇ YÇ İN İN TN TN DÇ DÇ 84 YÇ YÇ YÇ TN YÇ TV TV YÇ YÇ YÇ YÇ YÇ DÇ DÇ 85 YÇ İDÇ İDÇ TN TN DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ DÇ DÇ DÇ DÇ 86 YÇ YÇ YÇ TŞ -- DÇ DÇ YÇ İN İN TN TN DÇ DÇ 87 YÇ YÇ YÇ YÇ YÇ TV DÇ YÇ İN İN YÇ YÇ DÇ DÇ 88 YÇ İN İN TN YÇ DÇ DÇ YÇ YÇ YÇ TN YÇ DÇ DÇ 89 YÇ İDÇ İDÇ Ş Ş DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ TN TN DÇ DÇ

63 54 Çizelge Devam Bağlantılı ve düz el yazılarında noktalama ve sedil işaretlerin yapılış şekilleri. Denek Nu. DÜZ EL YAZISI BAĞLANTILI EL YAZISI ğ ö ü i j ş ç ğ ö ü i j ş ç 90 YÇ İN İN Ş TN DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ DÇ TN DÇ DÇ 91 YÇ YÇ YÇ TV Ş TN DÇ YÇ YÇ YÇ TV -- DÇ DÇ 92 YÇ İDÇ İDÇ TV TN DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ YÇ DÇ DÇ DÇ 93 YÇ YÇ YÇ TV TN DÇ TV YÇ YÇ YÇ YÇ -- TV TV 94 YÇ İDÇ İDÇ YÇ TN DÇ TV YÇ İDÇ İDÇ TN TN TV TV 95 YÇ YÇ YÇ TN TN DÇ DÇ YÇ İN İN TN TN TV TV 96 YÇ YÇ YÇ TN YÇ DÇ DÇ YÇ YÇ YÇ YÇ YÇ DÇ TV 97 YÇ İDÇ İDÇ TN YÇ DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ TN TN DÇ DÇ 98 YÇ YÇ YÇ TN YÇ DÇ DÇ YÇ İDÇ İDÇ TN YÇ DÇ DÇ 99 YÇ İN İN TN YÇ DÇ DÇ YÇ İN İN TN TN TV TV 100 YÇ YÇ YÇ TV TN DÇ TV YÇ İN İN YÇ TN DÇ TV ğ harfinin noktalama işaretinin, düz ve bağlantılı el yazılarında %99 oranında yatay çizgi (YÇ) şeklinde yapıldığı, ö, ü, i, j harflerinin noktalama işaretlerinin her iki yazı türünde yatay çizgi şeklindeki yapılış oranının diğer şekillere göre daha fazla olduğu saptanmıştır. Dikey çizgi (DÇ) şeklinin sadece i, j, ş, ç harflerinde her iki yazı türünde kullanıldığı, ü, ö harflerinde ise yanyana iki nokta (İN) şeklinin bağlantılı el yazı türünde daha fazla kullanıldığı, ş, ç harflerinde dikey çizgi şeklinin yanında ters virgül şeklinin de her iki yazı türünde de kullanıldığı tespit edilmiştir. Noktalama işareti içeren harflerde; şapka (Ş), ters virgül (TV), ters şapka (TŞ), daire (D) şekillerinin yapılış oranlarının düşük olduğu gözlenmiştir (Çizelge 3.11.).

64 55 Çizelge Bağlantılı ve düz el yazılarında noktalama ve sedil işaretlerin yapılış şekillerin oranları. Şekil tek nokta (TN) yan yana iki nokta (İN) yatay çizgi (YÇ) dikey çizgi (DÇ) yanyana iki dikey çizgi (İDÇ) DÜZ EL YAZISI (%) BAĞLANTILI EL YAZISI (%) ğ ö ü i j ş ç ğ ö ü i j ş ç şapka (Ş) ters virgül (TV) ters şapka (TŞ) daire (D) Noktalama işaretleri ihtiva eden harflerin düz ve bağlantılı el yazılarındaki işaretlerin yapılışları yönünden gösterdiği değişiklikler incelendiğinde, ğ harfindeki noktalama işaretinin her iki yazı türünde yatay çizgi (YÇ) şeklinin kullanıldığı ve bu anlamda yazılar arasında bu harfin noktalama işaretinin yapılışı yönünden herhangi bir sapma olmadığı gözlenmiştir. ö, ü, i, j harflerindeki noktalama işaretlerinin el yazılarındaki yapılışları yönünden farklı oranlarda sapma gösterdiği tespit edilmiştir. Örneğin, 41 kişi ö harfinin noktalama işaretini yatay çizgi (YÇ) şeklinde yaparken, bağlantılı el yazısında aynı şahıslardan biri tek nokta (TN), 13 ü yanyana iki nokta (İN), 11 i

65 56 yanyana iki dikey çizgi (İDÇ) şeklinde, geriye kalanların da aynı şekilde yaptığı saptanmıştır (Çizelge ). Çizelge ö harfinin, düz ve bağlantılı el yazılarındaki noktalama işaretlerinin yapılışı yönünden gösterdiği değişiklikler. harf şekil BAĞLANTILI EL YAZISI (kişi sayısı) TN İN YÇ DÇ İDÇ Ş TV TŞ D Toplam DÜZ EL YAZISI " ö " TN İN YÇ DÇ İDÇ Ş TV TŞ D Çizelge ü harfinin, düz ve bağlantılı el yazılarındaki noktalama işaretlerinin yapılışı yönünden gösterdiği değişiklikler. harf şekil BAĞLANTILI EL YAZISI (kişi sayısı) TN İN YÇ DÇ İDÇ Ş TV TŞ D Toplam DÜZ EL YAZISI " ü " TN İN YÇ DÇ İDÇ Ş TV TŞ D

66 57 Çizelge i harfinin, düz ve bağlantılı el yazılarındaki noktalama işaretlerinin yapılışı yönünden gösterdiği değişiklikler. harf şekil BAĞLANTILI EL YAZISI (kişi sayısı) TN İN YÇ DÇ İDÇ Ş TV TŞ D Toplam DÜZ EL YAZISI " i " TN İN YÇ DÇ İDÇ Ş TV TŞ D Çizelge j harfinin, düz ve bağlantılı el yazılarındaki noktalama işaretlerinin yapılışı yönünden gösterdiği değişiklikler. harf şekil BAĞLANTILI EL YAZISI (kişi sayısı) TN İN YÇ DÇ İDÇ Ş TV TŞ D işaret yok Toplam TN DÜZ EL YAZISI " j " İN YÇ DÇ İDÇ Ş TV TŞ D işaret yok

67 58 Sedil işaretleri ihtiva eden harflerin düz ve bağlantılı el yazılarındaki işaretlerin yapılışları yönündeki gösterdiği değişiklikler incelendiğinde, ş, ç harflerindeki sedil işaretinin her iki yazı türünde büyük oranda dikey çizgi (DÇ) ve ters virgül (TV) şeklinde yapıldığı ve yazılar arasında bu yönden fazla bir sapma olmadığı gözlenmiştir (Çizelge 3.16.). Çizelge ş, ç harflerinin, düz ve bağlantılı el yazılarındaki sedil işaretlerinin yapılışı yönünden gösterdiği değişiklikler. harf şekil BAĞLANTILI EL YAZISI (kişi sayısı) TN İN YÇ DÇ İDÇ Ş TV TŞ D Toplam DÜZ EL YAZISI " ş " " ç " TN İN YÇ DÇ İDÇ Ş TV TŞ D TN İN YÇ DÇ İDÇ Ş TV TŞ D

68 Kaligrafik Özellik Gösteren Harflerin Yapılışları Denek grubuna düz ve bağlantılı olarak küçük harf karakterleri içerecek şekilde yazdırılan metindeki harfler, birebir incelenerek yapılışları bakımından kaligrafik özellik gösteren harf karakterlerine ait bulgular tespit edilmiştir. Aynı şahıs tarafından, metin içerisinde bir harf karakteri için birden fazla yapılış metodu nadiren olsa da kullanılmış ancak, harflerden en fazla tekrar edenler değerlendirmeye alınmıştır. Yapılışlarına göre kaligrafik özellik gösteren harflerin genel olarak başlangıç ve bitiş noktaları tespit edilmeye çalışılmıştır. Her ne kadar harflerin başlangıç ve bitiş noktaları arasında farklılık bulunsa da noktalar, tespit edilen alan içerisindeki bir yerde başlamış veya bitmiştir. Elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde, düz el yazısında g, a, k, d, b, f, u harf karakterlerinin en fazla farklı şekilde yapılan harfler olduğu saptanmıştır (Çizelge 3.17.). Yapılışları bakımından dörtten fazla değişken özellik göstermeyen ve önemli tanı unsurları içermeyen harf karakterleri inceleme dışında bırakılmıştır. Çizelge Düz el yazısında kaligrafik özellik gösteren harf karakterleri ve yapılış oranları. harf 1 inci tip 2 nci tip 3 üncü tip 4 üncü tip 5 inci tip 6 ncı tip % a g k d f b u

69 60 Çizelge incelendiğinde, a harfinin altı, g ve d harflerinin beş, k, f, b ve u harflerinin dört farklı şekilde yapıldığı, k ve u harfleri dışında diğer harflerin birinci tipteki şekillerin oranının diğerlerine göre fazla olduğu ve k harfinin birinci, üçüncü ve dördüncü tiplerdeki harflerin yapılış oranlarının birbirine yakın olduğu görülmektedir. Düz el yazısında tespit edilen en fazla farklı şekilde yapılan harfler bağlantılı el yazısında da incelenmiş ve k, d, b harf karakterlerinin en fazla farklı şekilde yapılan harfler olduğu saptanmıştır (Çizelge 3.18.). Yapılışları bakımından fazla değişken özellik göstermeyen ve önemli tanı unsurları içermeyen harf karakterleri inceleme dışında bırakılmıştır. Çizelge Bağlantılı el yazısında kaligrafik özellik gösteren harf karakterleri ve yapılış oranları. harf 1 inci tip 2 nci tip 3 üncü tip 4 üncü tip 5 inci tip 6 ncı tip % a g k d f b u Çizelge ve Çizelge incelendiğinde, düz el yazısında beş farklı şekilde yapılan g harfinin bağlantılı şekilde yazıldığında iki farklı şekilde, dört farklı şekilde yapılan f, u harflerinin bağlantılı şekilde yazıldığında iki farklı şekilde tersim edildiği ve düz el yazısı ile yazılan k, d, b harflerinin, bağlantılı el yazısı şeklinde yazıldığında yapılışları oranları yönünden farklı oranlarda dağılım gösterdiği tespit edilmiştir.

70 a Harfi Düz el yazısında altı farklı şekilde yapıldığı tespit edilen a harfinin genel olarak başlangıç ve bitiş noktalarının yapılışları ve harflerin genel özellikleri Çizelge da gösterilmiştir. Çizelge Düz el yazısındaki a harfinin genel özellikleri. "a" harfi 1'inci tip Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı Harf, kırmızı ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında başlayarak saat istikameti tersi yönünde gövdesi tamamlandıktan sonra, mavi ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında sonlandırılmıştır. %55 2'nci tip Harf, kırmızı ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında başlayarak saat istikameti tersi yönünde tam bir daire çizildikten sonra, tek el hareketiyle mavi ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında sonlandırılmıştır. %20 3'üncü tip Harf, herhangi bir noktadan başlayarak saat istikameti veya tersi yönünde o harfi şeklinde gövdesi tamamlandıktan sonra harfin sağ tarafına bir çizgi çizilerek iki el hareketi ile yapılmıştır. %12

71 62 Çizelge Devam Düz el yazısındaki a harfinin genel özellikleri. "a" harfi Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı Harf, herhangi bir noktada başlayarak saat istikameti veya tersi yönünde o harfi şeklinde gövdesi tamamlandıktan sonra yine herhangi bir noktada sonlandırılmıştır. 4'üncü tip %6 5'inci tip Matbaa harfi olarak bilinen bu harf, kırmızı ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında başlayarak saat istikameti yönünde gövdesi tamamlandıktan sonra mavi ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında sonlandırılmıştır. %6 6'ncı tip En fazla kaligrafik özellik gösteren ve yapılışına nadiren rastlanan bu tip harf z şeklinde yapılmıştır. %1 Bağlantılı el yazı türünde üç farklı şekilde yapıldığı tespit edilen a harfinin genel olarak başlangıç ve bitiş noktalarının yapılışları ve harflerin genel özellikleri Çizelge de gösterilmiştir.

72 63 Çizelge Bağlantılı el yazısındaki a harfinin genel özellikleri. "a" harfi Harfin Şekli 1'inci tip Harfin Yapılışı ve Oranı Düz el yazısında, 1 inci tipteki a harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %37 2'nci tip Düz el yazısında, 2 nci tipteki a harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %59 3'üncü tip Düz el yazısında, 5 inci tipteki a harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %4 Harfin yapılış oranları incelendiğinde, düz el yazısında birinci tipteki harfin %55, bağlantılı el yazısında ikinci tipteki harfin %59 oranı ile en fazla kullanılan harf olduğu, düz el yazısında 4, 5 ve 6 ncı tipteki hafler ile bağlantılı el yazısında 3 üncü tipteki harfin yapılış oranlarının düşük olduğu gözlenmiştir.

73 64 Düz el yazısındaki birinci tip a harfinin, bağlantılı el yazısında %49,09 oranında bir ve ikinci tipte yapıldığı, düz el yazısında ilk dört tipteki harflerin yapılış şekli, bağlantılı el yazısında büyük oranda ikinci tipe dönüştüğü gözlenmiştir. Düz el yazısında kullanılan a harfinin, bağlantılı el yazısında yapılış yönünden gösterdiği değişiklikler Çizelge de gösterilmiştir. Çizelge Düz ve bağlantılı el yazısındaki a harfinin yapılış yönünden gösterdiği değişiklikler. harf harfin tipi kişi sayısı BAĞLANTILI YAZI (%) DÜZ EL YAZISI a ,09 49,09 1,82 0,00 0,00 0, ,00 95,00 0,00 0,00 0,00 0, ,67 50,00 8,33 0,00 0,00 0, ,00 100,00 0,00 0,00 0,00 0, ,00 16,67 33,33 0,00 0,00 0, ,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0, g Harfi Düz el yazısında beş farklı şekilde yapıldığı tespit edilen g harfinin genel olarak başlangıç ve bitiş noktalarının yapılışları ve harflerin genel özellikleri Çizelge de gösterilmiştir. Çizelge Düz el yazısındaki g harfinin genel özellikleri. "g" harfi 1'inci tip Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı Harf, kırmızı ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasından başlayarak saat istikameti tersi yönünde üst kısmı tamamlanıp çengel hareketi yapıldıktan sonra mavi ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında sonlandırılmıştır. %59

74 65 Çizelge Devam Düz el yazısındaki g harfinin genel özellikleri. "g" harfi 2'nci tip Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı Harf, kırmızı ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasından başlayarak tek el hareketi ile s şeklinde gövde kısmı tamamlandıktan sonra mavi ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında sonlandırılmıştır. %12 3'üncü tip Harf, iki el hareketinden oluşmaktadır. Harf, herhangi bir noktada başlayarak üst bölgesi daire ya da elips şeklinde yapıldıktan sonra çengel hareketi ile sonlandırılmıştır. %12 4'üncü tip Tek el hareketi ile yapılan harf, üst bölgesi daire ya da elips şeklinde yapıldıktan sonra dikey bir çizgi ile sonlandırılmıştır. %14 5'inci tip Harf, kırmızı ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasından başlayarak tek el hareketi ile saat istikameti tersi yönünde gövde tamamlandıktan sonra mavi ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında sonlandırılmıştır. %3

75 66 Bağlantılı el yazı türünde iki farklı şekilde yapıldığı tespit edilen g harfinin genel olarak başlangıç ve bitiş noktalarının yapılışları ve harflerin genel özellikleri Çizelge de gösterilmiştir. Çizelge Bağlantılı el yazısındaki g harfinin genel özellikleri. "g" harfi Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı 1'inci tip Düz el yazısında 1 inci tipteki g harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %77 2'nci tip Düz el yazısında 2 nci tipteki g harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %23 Harfin yapılış oranları incelendiğinde, düz el yazısında birinci tipteki g harfinin %59, bağlantılı el yazısında birinci tipteki harfin %77 oranı ile en fazla kullanılan harf olduğu, düz el yazısında 2, 3 ve 4 üncü tipteki harflerin yapılış oranlarının birbirine yakın olduğu, bağlantılı el yazısında 2 nci tipteki harfin yapılış oranının %23 olduğu tespit edilmiştir. Düz el yazısında 1, 3 ve 4 üncü tipteki g harfinin bağlantılı şeklinde yazılan el yazısında büyük oranda 1 inci tip harf şekline dönüştüğü, düz el yazısındaki tüm g harfinin bağlantılı şeklinde yazıldığında sadece iki tip harf şeklinde yapıldığı tespit edilmiştir (Çizelge 3.24.).

76 67 Çizelge Düz ve bağlantılı el yazısındaki g harfinin yapılış yönünden gösterdiği değişiklikler. harf harfin tipi kişi sayısı BAĞLANTILI EL YAZISI (%) DÜZ EL YAZISI g ,53 8,47 0,00 0,00 0, ,00 75,00 0,00 0,00 0, ,67 33,33 0,00 0,00 0, ,71 14,29 0,00 0,00 0, ,00 100,00 0,00 0,00 0, k Harfi Düz el yazı türünde dört farklı şekilde yapıldığı tespit edilen k harfinin genel olarak başlangıç ve bitiş noktalarının yapılışları ve harflerin genel özellikleri Çizelge de gösterilmiştir. Çizelge Düz el yazısındaki k harfinin genel özellikleri. "k" harfi Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı 1'inci tip Harf, bir dikey çizgi ile bitişik veya bitişik olmayan c harfine benzer bir şekilden oluşmaktadır. %37

77 68 Çizelge Devam Düz el yazısındaki k harfinin genel özellikleri. "k" harfi Harfin Şekli 2'nci tip Harfin Yapılışı ve Oranı Harf, kırmızı ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasından başlayarak tek el hareketi ile harfin gövdesi yapıldıktan sonra mavi ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında sonlandırılmıştır. %7 İki el kareketi ile yapılan harf, kırmızı ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasından başlayarak bir çizgi ve harfin orta kısmında bir yarım dörtgenden oluşmaktadır. 3'üncü tip %29 Harf, kırmızı ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasından başlayarak bir çizgi ve harfin alt kısmında bir yarım dörtgenden oluşmaktadır. 4'üncü tip %27 Bağlantılı el yazı türünde beş farklı şekilde yapıldığı tespit edilen k harfinin genel olarak başlangıç ve bitiş noktalarının yapılışları ve harflerin genel özellikleri Çizelge da gösterilmiştir.

78 69 Çizelge Bağlantılı el yazısındaki k harfinin genel özellikleri. "k" harfi 1'inci tip Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı Düz el yazısında 1 inci tipteki k harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %10 2'nci tip Düz el yazısında 2 nci tipteki k harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %25 3'üncü tip Düz el yazısında 3 üncü tipteki k harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %9 4'üncü tip Düz el yazısında 4 üncü tipteki k harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %7

79 70 Çizelge Devam Bağlantılı el yazısındaki k harfinin genel özellikleri. "k" harfi 5'inci tip Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı Harf, kırmızı ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasından başlayarak tek el hareketi ile bir dikey çizgi ve R harfine benzer bir şekille harfin gövdesi yapıldıktan sonra mavi ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında sonlandırılmıştır %49 Düz el yazısında 2 nci tipte yapılan k harfinin oranı %7 iken bu oranın bağlantılı el yazısında %25 e yükseldiği, düz el yazısında en fazla kullanılan k harfi 1 inci tip, bağlantılı el yazısında 5 inci tip olduğu tespit edilmiştir. Çizelge deki istatistiki bilgiler incelendiğinde, düz el yazısında 1 inci tipte yapılan k harfinin, bağlantılı el yazısında %24,32 oranında yine 1 inci tip şeklinde, %21,62 oranında 2 nci tip şeklinde ve %54,05 oranında 5 inci tip şeklinde yapıldığı saptanmıştır. Çizelge Düz ve bağlantılı el yazısındaki k harfinin yapılışı yönünden gösterdiği değişiklikler. harf harfin tipi kişi sayısı BAĞLANTILI EL YAZISI (%) DÜZ EL YAZISI k ,32 21,62 0,00 0,00 54, ,00 57,14 0,00 0,00 42, ,00 24,14 27,59 0,00 48, ,70 22,22 3,70 25,93 44, ,00 0,00 0,00 0,00 0,00

80 d Harfi Düz el yazı türünde beş farklı şekilde yapıldığı tespit edilen d harfinin genel olarak başlangıç ve bitiş noktalarının yapılışları ve harflerin genel özellikleri Çizelge de gösterilmiştir. Çizelge Düz el yazısındaki d harfinin genel özellikleri. "d" harfi 1'inci tip Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı Harf, kırmızı ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasından başlayarak tek el hareketi ile harfin gövdesi yapıldıktan sonra mavi ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında sonlandırılmıştır. %61 2'nci tip Harf, kırmızı ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasından başlayarak tek el hareketi ile harfin gövdesi yapıldıktan sonra mavi ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında sonlandırılmıştır. %16 3'üncü tip Harf, kırmızı ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında başlayıp tek el hareketiyle saat istikameti yönünde gövdesi tamamlandıktan sonra mavi ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında sonlandırılmıştır. %7

81 72 Çizelge Devam Düz el yazısındaki d harfinin genel özellikleri. "d" harfi Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı Harf, herhangi bir noktada başlayarak, daire ya da elips şeklinde bir o harfi yapıldıktan sonra, yukarıdan aşağıya istikamette çizilen bir çizgi ile sonlandırılmıştır. 4'üncü tip %6 Harf, bir yarım daire ve yukarıdan aşağıya istikamette yapılan bir çizgiden oluşmaktadır. Başlangıç ve bitiş noktaları şekillerin yapılış sıralarına göre değişkenlik göstermektedir. 5'inci tip %10 Bağlantılı el yazı türünde de beş farklı şekilde yapıldığı tespit edilen d harfinin genel olarak başlangıç ve bitiş noktalarının yapılışları ve harflerin genel özellikleri Çizelge da gösterilmiştir. Çizelge Bağlantılı el yazısındaki d harfinin genel özellikleri. "d" harfi 1'inci tip Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı Düz el yazısında 1 inci tipteki d harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %39

82 73 Çizelge Devam Bağlantılı el yazısındaki d harfinin genel özellikleri. "d" harfi 2'nci tip Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı Düz el yazısında 2 nci tipteki d harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %51 3'üncü tip Düz el yazısında 3 üncü tipteki d harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %1 4'üncü tip Düz el yazısında 4 üncü tipteki d harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %5 5'inci tip Düz el yazısında 5 inci tipteki d harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %4

83 74 Düz el yazısında birinci tipte yapılan d harfinin oranı %61 iken, bağlantılı el yazısında aynı tipte yapılış oranının %39 a düştüğü görülmektedir. Bağlantılı el yazısında %90 oranla bir ve ikinci tip harflerin kullanıldığı saptanmıştır. Düz el yazısındaki d harfi, bağlantılı şeklinde yazılırken çoğunlukla ikinci tip harfe dönüştüğü, düz el yazısındaki 2, 3 ve 4 üncü tipteki harflerin bağlantılı yazılırken birinci tip harfin hiç kullanılmadığı, düz el yazısındaki 1 inci tip harfin bağlantılı el yazısında dört farklı şekle dönüşerek yapıldığı saptanmıştır (Çizelge 3.30.). Çizelge Düz ve bağlantılı el yazısındaki d harfinin yapılışı yönünden gösterdiği değişiklikler. harf harfin tipi kişi sayısı BAĞLANTILI EL YAZISI (%) DÜZ EL YAZISI d ,38 34,43 0,00 6,56 1, ,00 93,75 0,00 6,25 0, ,00 85,71 14,29 0,00 0, ,00 100,00 0,00 0,00 0, ,00 30,00 0,00 0,00 30, f Harfi Düz el yazı türünde dört farklı şekilde yapıldığı tespit edilen f harfinin genel olarak başlangıç ve bitiş noktalarının yapılışları ve harflerin genel özellikleri Çizelge de, bağlantılı el yazı türünde iki farklı şekilde yapıldığı tespit edilen f harfinin genel olarak başlangıç ve bitiş noktalarının yapılışları ve harflerin genel özellikleri Çizelge de gösterilmiştir.

84 75 Çizelge Düz el yazısındaki f harfinin genel özellikleri. "f" harfi 1'inci tip Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı Harf, kırmızı ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında başlayarak tek el hareketi ile harfin gövdesi tamamlandıktan sonra, harfin ortasına bir çizgi yapılarak sonlandırılmıştır. %67 2'nci tip Harf, üst bölgede herhangi bir noktada başlayarak tek el hareketi ile sonlandırılmıştır. %21 3'üncü tip Harf, F şeklinde üç el hareketi ile yapılmıştır. %5 4'üncü tip Harf, yukarıdan aşağı istikamette çizilen bir çizgi ile ortasında yatay bir çizgiden oluşmaktadır. Genel şekil olarak t harfine benzemektedir. %7

85 76 Çizelge Bağlantılı el yazısındaki f harfinin genel özellikleri. "f" harfi Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı 1'inci tip Düz el yazısında 1 inci tipteki f harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %28 2'nci tip Düz el yazısında 2 nci tipteki f harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %72 Düz el yazısında dört farklı şekilde yapılan f harfinin bağlantılı şeklinde yazılırken iki farklı şekilde yapıldığı, bu harflerden çoğunlukla ikinci tipteki harfin kullanıldığı tespit edilmiştir (Çizelge 3.33.). Çizelge Düz ve bağlantılı el yazısındaki f harfinin yapılışı yönünden gösterdiği değişiklikler. harf harfin tipi kişi sayısı BAĞLANTILI EL YAZISI (%) DÜZ EL YAZISI f ,82 64,18 0,00 0, ,52 90,48 0,00 0, ,00 60,00 0,00 0, ,00 100,00 0,00 0,00

86 b Harfi Düz el yazı türünde dört farklı şekilde yapıldığı tespit edilen b harfinin genel olarak başlangıç ve bitiş noktalarının yapılışları ve harflerin genel özellikleri Çizelge de gösterilmiştir. Çizelge Düz el yazısındaki b harfinin genel özellikleri. "b" harfi 1'inci tip Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı Harf, kırmızı ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında başlayarak tek el hareketi ile harfin gövdesi tamamlandıktan sonra, mavi ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında sonlandırılmıştır. %70 2'nci tip Harf, kırmızı ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında başlayarak tek el hareketi ile 6 şeklinde saat istikameti tersi yönünde harfin gövdesi yapıldıktan sonra mavi ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında sonlandırılmıştır. %11 3'üncü tip Harf, bir çizgi ve bir yarım daire yapıldıktan sonra sonlandırılmıştır. Harfin, başlangıç ve bitiş noktaları şekillerin yapılış sıralarına göre değişkenlik göstermektedir. %14

87 78 Çizelge Devam Düz el yazısındaki b harfinin genel özellikleri. "b" harfi Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı Harf, yukarıdan aşağıya bir çizgi ve bir o harfinden oluşmaktadır. Harfin, başlangıç ve bitiş noktaları şekillerin yapılış sıralarına göre değişkenlik göstermektedir 4'üncü tip %5 Bağlantılı el yazı türünde de dört farklı şekilde yapıldığı tespit edilen b harfinin genel olarak başlangıç ve bitiş noktalarının yapılışları ve harflerin genel özellikleri Çizelge de gösterilmiştir. Çizelge Bağlantılı el yazısındaki b harfinin genel özellikleri. "b" harfi 1'inci tip Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı Düz el yazısında 1 inci tipteki b harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %41 2'nci tip Düz el yazısında 2 nci tipteki b harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %47

88 79 Çizelge Devam Bağlantılı el yazısındaki b harfinin genel özellikleri. "b" harfi Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı 3'üncü tip Düz el yazısında 3 üncü tipteki b harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %8 4'üncü tip Düz el yazısında 4 üncü tipteki b harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir %4 Çizelge incelendiğinde, düz el yazısında birinci tipte yapılan b harfinin oranı %70 iken, bağlantılı el yazısında aynı tipteki harfin yapılış oranının %41 e düştüğü, bağlantılı el yazısında %88 oranla bir ve ikinci tip harflerin kullanıldığı görülmektedir. Düz el yazısındaki b harfinin, bağlantılı şeklinde yazılırken genelde ikinci tip harfe dönüştüğü saptanmıştır (Çizelge 3.36.). Çizelge Düz ve bağlantılı el yazısındaki b harfinin yapılışı yönünden gösterdiği değişiklikler. harf harfin tipi kişi sayısı BAĞLANTILI EL YAZISI (%) DÜZ EL YAZISI b ,29 38,57 2,86 4, ,00 100,00 0,00 0, ,29 42,86 42,86 0, ,00 60,00 0,00 20,00

89 u Harfi Düz el yazı türünde dört farklı şekilde yapıldığı tespit edilen u harfinin genel olarak başlangıç ve bitiş noktalarının yapılışları ve harflerin genel özellikleri Çizelge de gösterilmiştir. Çizelge Düz el yazısındaki u harfinin genel özellikleri. "u" harfi 1'inci tip Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı Harf, kırmızı ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında başlayarak tek el hareketi ile harfin gövdesi yapıldıktan sonra mavi ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında sonlandırılmıştır. %46 2'nci tip Harf, kırmızı ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında başlayarak saat istikameti tersi yönünde tek el hareketi ile harfin gövdesi yapıldıktan sonra mavi ok ile gösterilen bölgenin herhangi bir noktasında sonlandırılmıştır. %41 3'üncü tip İki el hareketinden oluşan harf, sol tarafta yukarıdan aşağıya çizilen bir çizgi ile kırmızı ok ile gösterilen yerden başlayarak çizilen şeklinden oluşmaktadır. %11

90 81 Çizelge Devam Düz el yazısındaki u harfinin genel özellikleri. "u" harfi Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı İki el hareketinden oluşan harf, kırmızı ok ile gösterilen yerden başlayarak çizilen şekli ile sağ tarafta yukarıdan aşağıya çizilen bir çizgiden oluşmaktadır. 4'üncü tip %2 Bağlantılı el yazı türünde iki farklı şekilde yapıldığı tespit edilen u harfinin genel olarak başlangıç ve bitiş noktalarının yapılışları ve harflerin genel özellikleri Çizelge de gösterilmiştir. Çizelge Bağlantılı el yazısındaki u harfinin genel özellikleri. "u" harfi 1'inci tip Harfin Şekli Harfin Yapılışı ve Oranı Düz el yazısında 1 inci tipteki u harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %89 2'nci tip Düz el yazısında 2 nci tipteki u harfine yapılışı yönünden benzerlik göstermektedir. %11