Bağlama elemanı olarak somunlu, somunsuz ve saplama olmak üzere üç şekilde kullanılır. Saplamaların bir tarafı doğrudan doğruya bağlanacak parçaların

Transkript

1 CIVATA BAĞLANTILARI Cıvatalar makinaların montajında, yatakların ve makinaların temele tespitinde, boru flanşların, silindir kapaklarının bağlantısında, çelik konstrüksiyonlarda ve benzeri bir çok yerlerde bağlantı elemanı olarak kullanılırlar.

2 Bağlama elemanı olarak somunlu, somunsuz ve saplama olmak üzere üç şekilde kullanılır. Saplamaların bir tarafı doğrudan doğruya bağlanacak parçaların birine vidalanır. Saplamalar sık sık çözülmesi gereken sistemlerde kullanılır. Cıvataların bağlama ve çözme işlemleri anahtar veya tornavida denilen takımlarla yapılır.

3 Cıvatalı Bağlantı Konstrüksiyon Örnekleri

4 Cıvatalar ve Vidaların görevleri: 1. Sökülebilen bağlantılarda tesbit cıvatası olarak. Tespit ettikten sonra öngerilim vermek maksadıyla. 3. Tapa ve kör tapa olarak. 4. Boşluk ve aşınmaları ayarlamak için ayar cıvatası olarak 5. Ölçme aletlerinde ölçü vidası olarak(mikrometre). 6. Küçük kuvvetleri büyük kuvvetlere çevirmek için (mengene, vidalı pres). 7. Dönme hareketini ilerlemeye, ilerlemeyi dönmeye çevirmek için (yivset-mermi).

5 Cıvataların teknikte neden çok kullanılırlar? 1. Çözmek ve bağlamak çok kolaydır.. Standart olarak hazırlanmışlardır. 3. Kolay imal edilirler. 4. Değişik uygulamalar için değişik tipleri mevcuttur.

6 Dezavantajları; 1. Kendi kendine çözülmemesi için emniyet önlemleri almak gerekir.. Vidanın merkezleme kalitesi yoktur. 3. Kertik (Çentik) tesiri ile kopabilir, 4. Ötelemenin dönmeye çevrilmesinde verim düşüktür.

7 Vidanın Özellikleri ve Genel Boyutlar Vida silindirik çubukların dış ve dairesel deliklerin iç yüzeyine açılmış helis şeklinde kanaldır. Vidayı;h hatve, silindir çapı d ve eğim açısı ß olmak üzere üç ana faktör karakterize eder. Vida bir kanal şeklinde olduğu için dış (d) ve iç (d 1 ) olmak üzere iki çaptan ve bunlarını ortalamasından (d ) söz edilebilir. Aynı durum eğim açısına da yansır.

8 h h h d tan=h/(d)

9 CIVATA BAĞLANTILARI Vidaların sınıflandırılması Profillerine göre Üçgen (Metrik, Whitworth), Trapez, Testere, Yuvarlak, Kare Helis yönüne göre sağ (siy) veya sol (sity) helis Ağız sayısına göre bir, iki, üç veya dört ağızlı olabilirler.

10

11 Üçgen vidalar l)whitworth vidaları, Normal whitworth vidaları ve Whitworth boru vidası olarak ikiye ayrılır. -Normal Whitworth vidası: Tepe açısı 55 lik ikizkenar üçgen olan, dış yüksekliğinin de yuvarlatılarak 1/6 sı alınan bu vida bağlama işlerinde kullanılmaktadır.

12 Üçgen vidalar -Whitworth Boru vidası: TSCI/3...5 'e göre 1/8 "..6" arasında standartlaştırılmıştır. Dişleri fazla kalın olmayan boru cidarını zayıflatmamak için ince tutulmuştur- Orta (o) ve kaba (k) kalite olarak üretilirler. Sızdırmazlıkları keten lifler ve PTE band ile sağlandığı gibi, sızdırmazlıkları kendinden sağlanan konik uçlu whitworth boru vidaları da vardır. (TS 61/6)

13 Üçgen vidalar -BS vidası: İngiliz standartlarında bulunan 3/16 den 4 1/4" kadar çaplar arasında standartlaştırılan bu vidaların tepe (uç) açısı 47,5 dir. ) Metrik vidalar: Tepe açısı 60 olan bu vidaların kalın ve ince dişli tipleri vardır. İmalat toleransları ince (i), orta (o) ve kaba (k) olmak üzere üç gruba ayrılmıştır. 3)UST vidası: Metrik vida dişi gibi 60 tepe açılıdır Vida diş üstünde 1/8, diş dibinde ise 1/6 lık bir düzeltme yapılmıştır. Kaba adımlı (MNC) ve ince adımlı UN olmak üzere ikiye ayrılır.

14 CIVATA BAĞLANTILARI NORMAL WHITWORTH VĠDASI

15 CIVATA BAĞLANTILARI WHITWORTH BORU VĠDASI

16 CIVATA BAĞLANTILARI BS ĠNGĠLĠZ ĠNCE ADIMLI VĠDASI

17 CIVATA BAĞLANTILARI Üçgen vidalar Ġç vida (somun) Vida Ģaftı (dıģ vida)

18 CIVATA BAĞLANTILARI Trapez Vidalar Vida kesiti 30 tepe açılı trapezdir. Hareket vidası olarak preslerin millerinde, krikolarda, ventillerde, vanalarda, torna tezgahlarının ana millerinde kullanılır. Çoğu kez otoblokajı kaldırmak ve hareketi hızlandırmak amacıyla çok ağızlı yapılır. Bazen sık sık çözülen yerlerde tesbit cıvatası olarak da kullanılır.

19 Trapez Vidalar CIVATA BAĞLANTILARI

20 CIVATA BAĞLANTILARI Testere dişli vidalar Çok önemli bir hareket vidasıdır. Tek yönden çok büyük kuvvetle yüklenen yerlerde örneğin preslerde kullanılır. Taşıyıcı yüzey vida eksenine hemen hemen dikeydir. Sırt yüzeyi ise bu eksenle 30 lik bir açı meydana getirir. Dış vidanın diş dibi çapı ile somunun diş dibi çapı eşit alınarak her iki parça için silindirik bir klavuz elde edilir. Bu yapılmazsa çalışmada tutukluk olur. Hareket vidası olarak kullanıldığından çok ağızlı olarak üretilirler.

21 CIVATA BAĞLANTILARI Yuvarlak dişli vidalar Sızdırmazlık gereken yerlerde (şişe, kavanoz ağızlarında), keskin profilli vidaların pislik, kum, toz ve pastan fazla zarar gördükleri yerlerde (kirli su vana milleri, itaiye armatürleri) kullanılırlar.

22 CIVATA BAĞLANTILARI Yuvarlak diģli vidalar

23 CIVATA BAĞLANTILARI Kare (Dikdörtgen) vidalar Hareket vidası olarak kullanılırlar. Ancak imalattan sırasında taşıyıcı yüzeylerin temiz çıkması için torna tezgahının takımları çok hassas ayarlanmalı ve her iki diş yüzünü ayrı ayrı işlemeleri gerekir.

24 CIVATA BAĞLANTILARI VĠDA GÖSTERĠMLERĠ ÖZEL DURUMLAR Metrik (M) DiĢ baģı çapı (mm) M0 Metrik ince diģ (M) DiĢ baģı çapı (mm) x hatve (mm) M80xl.5 Sol vida MlO.Sol Whitworth vida (W) DiĢ BaĢı çapı(inch) x hatve (mm) W"5.645 Çot ağızlı () vida M10. ağızlı Trapez vida (Tr) DiĢ baģı çapı (mm) x hatve (mm) Tr48x8 Çok ağızlı (3) sol vida M10.3 ağızlı sol Testere vida (Tv) DiĢ baģı çapı (mm) x hatve (mm) Tvl00xl Yuvarlak vida (Tv) DiĢ baģı çapı (mm) x hatve (mm). Yv40x 4.33 Boru diģi ve \idasi (R) Borunun nominal çapı (inch) Rl"

25 CIVATA BAĞLANTILARI DIN ve TS Standartlarına göre semboller: d,dı,d,d,dı.d,h,,p,t, t 1, t,

26 CIVATA BAĞLANTILARI Vida Toleransları: Vidaların birbirinden bağımsız olan 5 toleransı vardır ait oldukları boyutun indis olarak gösterirsek bunlar, Td, Td, TD, Td1, TD1 dir. cıvata ve somunlarda birim delik sistemi kullanılır. ISO tolerans sistemine göre cıvata vidasının tolerans bölgeleri e, g, h somun vidasının tolerans bölgeleri G, H'dir. Bu bölgelere bağlı olarak ince (i), orta (o) ve kaba (k) olmak üzere üç tolerans sınıfı vardır.

27 CIVATA BAĞLANTILARI cıvata vidası M 0-4g 6g Ortalama çapın tolerans alanı DıĢ çapın tolerans alanı

28 CIVATA BAĞLANTILARI Somun vidası M 14-4G 6G Ortalama çapın tolerans alanı DıĢ çapın tolerans alanı

29 Cıvata Malzemeleri ve Üretim Cıvata Malzemeleri Yöntemleri Cıvata ve somunlar genellikle çelikten imal edilirler. Ayrıca çeşitli amaçlar için Al alaşım, pirinç, teflon, polyamid gibi malzemeler de kullanılmaktadır. Cıvataların mekanik özellikleri kabartma olarak başlarına yazılır. Eski Sembol Yeni Sembol 4A 4D 4S 5D 5S 6D 6S 6G 8G 10K 1K S

30 ÜRETĠM YÖNTEMLERĠ Talaş Kaldırarak Vida Dişi Açılması: Az sayıda yapılacak üretimde vida dişleri torna veya revolver tezgahlarında, lokmalar veya otomatik paftalar kullanılarak açılabilir. Trapez, testere, yuvarlak ve kare profilli vidalar torna tezgahında açılabilir. Büyük seriler halinde vida dişi soyma aparatları veya vida dişi frezeleme aparatları kullanılmak suretiyle ekonomik şekilde açılabilir. Bu aparatlarda yüksek kesme hızları ve bu sayede temiz vida dişi oturma yüzeyleri elde edilir.

31 ÜRETĠM YÖNTEMLERĠ Talaş Kaldırarak Vida Dişi Açılması: Somunlar ise az sayıda üretileceklerse kılavuz kullanılarak elde veya matkapta, çok sayıda üretileceklerse otomatik somun dişi açma tezgahlarında üretilirler. Hareket vidalarının somun dişleri torna tezgahlarında açılır.

32 ÜRETĠM YÖNTEMLERĠ Talaş Kaldırmadan Vida Dişi Açılması Bu metotla yaklaşık d çapındaki bir malzemeye ovalama ile dişler açılır, bu metodun talaş kaldırarak diş açma metoduna göre üstünlükleri; Malzeme tasarrufu Zaman tasarrufu Malzemenin liflerinin kesilmemesi sonucu titreşimli yüklere karşı daha dayanıklı olması.

33 ÜRETĠM YÖNTEMLERĠ Ġki silindir segmanı ile

34 CIVATA ġekġllerġ

35 SOMUN ġekġllerġ

36 LANġ BAĞLANTILARI

37 Cıvata Bağlantılarını Sıkma Ve Çözme Metodları Ön gerilme kuvvetinin cıvataya sağlıklı olarak etki etmesi bağlantının emniyetli olması açısından önemli faktörlerden biridir. Bu nedenle seçilecek sıkma metoduna dikkat etmek gerekir. Bu amaçla kullanılan metotlar üç ana gruba ayrılırlar. 1.Mekanik olarak sıkma (tek ve çift ağızlı anahtarlarla, yıldız anahtarlarla, inbus "altı köşe" anahtarlarla, lokma anahtarlarla ve tornavidalarla).hidrolik (basınç) ile sıkma 3.Termik (ısı) ile sıkma

38 Altı köģe cıvatalar

39 Kanca anahtar

40 Takım cıvata BaĢı Özel baģlı cıvatalar ve uygun takım (tornavida) ağızları

41 ÇÖZÜLMEYE KARġI EMNĠYET TEDBĠRLERĠ Bir cıvata bağlantısının iyi bir ön gerilme kuvveti verilerek sıkılmış olması çözülmeye karşı en büyük emniyetidir. akat değişken olarak etki eden işletme kuvvetinden dolayı ön gerilme kuvveti azalıp vida dişleri arasında oluşturduğu sürtünme ortadan kalkmasıyla cıvata bağlantısı gevşeyebilir. Bu durumun önüne geçmek için şekil bağlı ve kuvvet bağlı emniyet tedbirleri alınmaktadır. Bunların dışında son zamanlarda yapıştırma usulü ile de cıvata bağlantıları emniyete alınmaktadır.

42 Çözülmeye KarĢı Emniyet Tedbirleri ġekil bağlı cıvata emniyetleri

43 Çözülmeye KarĢı Emniyet Tedbirleri Kuvvet bağlı cıvata emniyetleri

44 Çözülmeye KarĢı Emniyet Tedbirleri Tırtılı rondela çifti (NORD-LOCK sistemi) Somunların ve cıvata başının artına oturma yüzeyi düz değilse (döküm ve dövme paçalarda olduğu gibi) bir pul konur. Böylece sıkma ve çözme momentinin gereksiz artması ve (bağlanan parçaların yumuşak olması durumunda ise pul oturma yüzeyini arttırdığından) yüzeylerin ezilmesi önlenmiş olur. Çelik konstrüksiyonlarda ise U ve I profillerinin ayaklan belli bir eğimde olduğu için cıvata eksenine dik bir oturma yüzeyi sağlamak amacıyla özel pullar kullanılır.

45 Çözülmeye KarĢı Emniyet Tedbirleri Profil çeliklerinde özel pul

46 CIVATA BAĞLANTILARI Cıvata bağlantılarına bağlama; Somunun sıkılması ile meydana gelen ön gerilme kuvveti ile gerçekleşir.

47 Cıvataların ön gerilmeli takılmaları, 1. Sızdırmazlığı sağlar. Değişken zorlanma durumunda, gerilme genliğini azaltarak cıvataların ömrünü arttırır.

48 Hesaplama Yöntemi Bu kuvveti meydana getirebilmek için somun; M stop =M s +M momenti ile sıkılmalıdır. M s momenti cıvata vidası ile somun vidası arasındaki sıkma momenti M momenti somun veya cıvata başı ile bağlanacak parça arasındaki sürtünme momentidir.

49 Sıkma olayının fiziksel esası eğik düzlem ve sürtünmeye dayanmaktadır. Somunun sıkılması bir yükün eğik düzlem üzerinde kaldırılmasına benzer. M s = t.d / ön n t h n

50 Sürtünme açısı kare vidalar için tan= n/n= Üçgen&trapez vidalar için tan =, =/cos(/) n n ön t

51 ).tan( ).tan( ön tüçgen ön tkare 0 0 y x t n n ön Sıkma momenti tan sin cos cos sin 0 cos sin 0 sin cos 0 sin cos 0 ön t n n t x ön n n ön n y sürtünmeaçısı sürtünmekatsayısı ön ön t : ; : ) tan(.tan tan 1 tan tan

52 1 ; ) ) tan( ( /. ; ) ) tan( ( /. d d d d d M d d M ı ön t üçgen s ön t kare s

53 Çözme momenti ön n t n M M çöz kare çöz üçgen = = ' t kare ' t üçgen d ( ) d ( ; ) ' t kare ; = ' t üçgen ön tan(β -ρ) ; = ön ' tan(β -ρ )

54 M momentinin belirlenmesi M momenti somun veya cıvata başı ile bağlanacak parça arasındaki sürtünme momentidir.

55 Cıvata Bağlantısının Kilitlenme (otoblokaj) ġartı Tespit cıvatalarında bağlantının kendi kendine çözülmemesi istenir. Bunun için eksenel kuvvetinin bir döndürme momenti meydana getirmemesi gerekir. Bu durumda bağlantıyı sökmek için sökme yönünde bir moment uygulanması gerekir. Buna göre; d tan / Mçöz ön 0 / şartından veya elde edilir. Bu cıvataların çözülmeme otoblokaj şartıdır. Kilitlemeli (otoblokajlı ) sistemlerde; M çöz ön d / tan 0 şeklindedir.

56 Cıvatanın sökülmesini önleyen kuvvet n cosβ Cıvatayı sökmeye çalışan kuvvet n sinβ Cıvatanın kendiliğinden sökülmemesi için ; n sinβ n cosβ n sinβ cosβ sinβ sinβ/ cosβ tanρ tanβ n cosβ ρ β Kare vida ρ β Üçgen vida

57

58 n n t ön tkare tüçgen ön.tan( ) ön.tan( )

59 Çözme durumunda t ön n β tkare tüçgen ön.tan( ) ön.tan( )

60 t Otoblokajlı durumda n β ön ρ > β (Kare vida) tkare tüçgen ön.tan( ) ön.tan( )

61 Cıvatanın sökülmesini önleyen kuvvet n cosβ Cıvatayı sökmeye çalışan kuvvet n sinβ Cıvatanın kendiliğinden sökülmemesi için ; n sinβ n cosβ n sinβ cosβ sinβ sinβ/ cosβ tanρ tanβ n cosβ ρ β Kare vida ρ β Üçgen vida

62 Verim Cıvata sisteminin verimi sistemden alınan iģin verilen iģe oranından hesap edilebilir. Sıkılan cıvatalarda ön.h h t tan ön M. s.h Çözülen cıvatalarda, ön / d / tan. tan ön.h M. / çöz tan( ).h tan ön tan

63 Otoblokajlı bir vidada; Sınır durum olan β=ρ için açılar küçük olduğundan; tan(β+ρ )~ β+ρ = β yazılarak tan tan( / ) 1

64 ÖNGERĠLME TEORĠSĠ Bu teori sıkılarak takılan bir cıvata bağlantısında, cıvata sistemine gelen işletme kuvvetinin etkisini gösterir. Bir cıvata bağlantısının, a) Serbest b) sıkıldıktan sonraki c) işletme kuvveti etkisi altındaki durumları şekillerle gösterilecektir.

65

66 websitem.gazi.edu.tr/nihatgem/

67

68 Serbest Sıkma durumunda İşletme kuvveti etkidiğinde

69 c top z ön iş ön o b φ ψ δ c δ δ p δp δ ctop δ ptop

70 Değişken zorlanmada ön=sbt iş=sbt c top z1 ön z o1 o b 1 φ b φ 1 ψ δ c δ δ p

71 Değişken zorlanma durumunda iş =sabit ön =sabit z1 z ÖN ÖN δ c δ c

72 Sızdırmazlık durumunda iş =sabit ön =sabit ÖN ÖN b1 b δ p δ p

73 Değişken Kesitli Cıvataların Rijitliği 1 k ctop = 1 k c1 + 1 k c +... = 1 E civ ( L A 1 c1 + L A c +...)

74 Sıkılan Parçaların Rijitliği k A p p = = E p π 4 L A p p (D eş - d D ) D eş = s + k o L p d D Sıkılan parçalar arasında conta varsa 1 k p top = 1 k p 1 + k 1 conta k conta = A conta s E conta conta

75

76 p=,5mpa

77 Ø390 Ø370 Ø345 Ø30 Ø30,5 MPa Ø300

78

79

80 A) Öngerilmesiz cıvatalar ç iş. d ç 4 1 s Ak ç.d 4 ön 1 Boyutlandırma için Top. d 4 1 Statik zorlanmada s Ak i) Sıkma sırasında ; Ms 3.d 1 ; B 16 c b ön : ç. d1 4 s ii) İşletme sırasında D σ o o ı D Mukavemet Hesabı a) Dış kuvvet eksenel olarak etkiyorsa: σ max = = σ Ak B) Öngerilme ile bağlanan cıvatalar ç ve 3 c b s Ak 1,...1,35 Değişken zorlanmada o = π.d 4 max = top.k y =.k b ön.k 1 ; + + g.k e min z... g σg = π.d 1 4 ; = ; ; min σ g ı D = ön max = 0,5.σ K ; min ; s = σ k e o b) Dış kuvvet enine etkiyorsa i) Deliğe boşluklu takılan cıvatalar: σ σ + σ Ak 1 = K σ Ak D ç ön B.σ co. = μ.i = g σ ç ; + 3τ i :Civata σ s Ak sayı ii) Deliğe boşluksuz takılan cıvatalar.d i.n. 4 C) Vidanın zorlanması s c o = 1,1...1,6 i.d.s Ak ; p P em

81 C) Vidanın zorlanması 1 dişe gelen kuvvet ; z : diş z sayısı P 1 ( d d 4 1 ) P em veya P z.. d. t P em ; z.. d.( a. h) 1 em a=0,5 (kare vida) a=0,65 (trapez vida) a=0,75 (üçgen cıvata vidası) a=0,85 (üçgen somun vidası)

82 websitem.gazi.edu.tr/nihatgem/

83 websitem.gazi.edu.tr/nihatgem/

84 TRANSMĠSYON CIVATALARI Kuvvet veya hareket iletiminde kullanılan vida mekanizmalarına transmisyon cıvataları denir. Çalışma bakımından transmisyon cıvatalarının çalışma prensibine çok yakın olup yük altında sıkılan cıvatalar, çektirme cıvata mekanizmaları veya sık sık çözülüp bağlanan sistemler, tutturma cıvata mekanizmaları da bu gruba sokulabilir.

85 TRANSMĠSYON CIVATALARI Transmisyon cıvatalarında genellikle bir güç iletimi söz konusu olduğundan verimin yüksek olması istenir. Üçgen profilli vidalarda profil eğimi nedeniyle sürtünme direnci arttığı için µ =tan ρ = µ cos ( α/ ) verim azalır. Bu nedenle üçgen profil uygun değildir.

86 TRANSMĠSYON CIVATALARI Bunun dışında üçgen profilli vidaların adımlarının küçük olması eksenel hareketin yeteri kadar çabuk olmasını engellediğinden üçgen profil tercih edilmez. Aynı çapta büyük adımlı üçgen profil ise cıvata kesitini zayıflatacağı için uygun değildir. Bütün bu sebepler dikkate alındığında trapez, testere veya kare profiller tercih edilmektedir.

87 TRANSMĠSYON CIVATALARI

88 TRANSMĠSYON CIVATALARI Cıvata somun sistemi hareket bakımından sınıflandırılırsa; Somun sabit, cıvata dönme ve öteleme hareketi yapar. Cıvata sabit, somun dönme ve öteleme hareketi yapar. Cıvata dönme hareketi, somun öteleme hareketi yapar. Somun dönme hareketi cıvata öteleme hareketi yapar.

89 TRANSMĠSYON CIVATALARI Yapı bakımından bağlama ve transmisyon cıvataları arasında fark yoktur. Ancak transmisyon cıvataları yukarıda belirtilen sebeplerden dolayı üçgen profilli olmazlar. Çalışma prensibi bakımından bağlama ve hareket cıvataları arasındaki tek fark transmisyon cıvatalarında somun ile cıvata arasındaki hareketin yük akında yapılmasıdır. Bu nedenle transmisyon cıvatalarının çalışma prensibi bağlama cıvatalarının sıkma prensibine benzer. Ancak burada cıvataya tatbik edilen moment, bir döndürme momenti ve () kuvveti de ön gerilme kuvveti değil, nominal kuvvet veya yüktür.

90 TRANSMĠSYON CIVATALARI Hareket cıvatalarında somun ile cıvata arasındaki hareket yük altında yapılır. Bu nedenle hareket cıvatalarının çalışma prensibi bağlama cıvatalarının sıkma prensibine benzer. Ancak burada cıvataya uygulanan moment bir döndürme momenti ve cıvata üzerindeki eksenel kuvvette öngerilme kuvveti değil nominal kuvvet veya yüktür. Hareket cıvatalarına uygulanan döndürme momenti de somun ve cıvata dişleri arasındaki sürtünme momenti ve yataklama sistemindeki sürtünme momenti olmak üzere iki direnç momenti yenen bir momenttir. Bağlama cıvataları için elde edilen sıkma momenti hareket cıvataları için yazılırsa

91 Cıvata dişleri arasındaki sürtünme momenti; M s d tan / d h ' d Yataklama sistemindeki sürtünme momenti; M sü 1 d o

92 Cıvata veya somun hareketi kuvvet yönünde ise ' / s d h d tan d M ' / s d h d tan d M Cıvata veya somun hareketi kuvvet yönüne ters ise Kendi kendine kilitlemeli sistem söz konusu ise / s d h d tan d M

93 Verim hareket kuvvet yönüne ters ise tan tan( ) hareket kuvvet yönünde ise tan( ) tan kilitlemeli sistem söz konusu ise 1 h d

94 Hareket cıvatalarının verimi ile ilgili sonuçlar: Şekil-1.1 eğim açısına göre vida verimi Bir cıvata somun sisteminde verim, helis () ve sürtünme () açılarına bağlıdır. Sabit bir sürtünme açısı için, helis açısına bağlı olarak verim Şekil- 1.1 de verildiği gibi değişir. Şekilden de görüldüğü gibi verim önce () helis açısına bağlı olarak hızlı bir artış göstermekte, artma hızı sonradan azalmakta ve derece için maksimum değerine erişmektedir. Vida dişlerindeki sürtünme açıları dikkate alınırsa dir. Buna göre aynı helis açısı için olur. Otoblokajlı cıvata somun sistemlerinde sınır durum olan için açılar küçük olduğundan yazılarak bulunur. Buna göre otoblokajlı sistemlerde verim en fazla %50 olabilir. Yataklardaki sürtünme kayıpları da dikkate alınırsa hareket cıvatalarında verim %5 ile %35 arasında değişir. Verimi artırmanın yolu vida dişlerindeki ve yataklardaki sürtünmeyi azaltmaktadır. websitem.gazi.edu.tr/nihatgem/

95 DĠERANSĠYEL VE BĠLEġĠK CIVATALAR Transmisyon cıvatalarının stroku s = n. zo.h n cıvatanın devir sayısı Zo Vidanın ağız sayısı h Vidanın hatvesidir

96 DĠERANSĠYEL VE BĠLEġĠK CIVATALAR Çok küçük hareketlerin söz konusu olduğu ayar işlemlerinde ince hatveli vidalar kullanılabilir. Ancak bunlar zayıf vidalardır. Bu sakıncayı önlemek için diferansiyel vidalar geliştirilmiştir. Bu cıvatalar yönleri aynı fakat hatveleri farklı seri halinde iki vidadan meydana gelmektedir. Somunlardan biri hareketli diğeri ise sabittir. Cıvatanın her dönüşünde somunlar birbirine yaklaşır veya uzaklaşır. s = h1 - h s = h - h1 1 no'lu somunun hatvesi büyük ise 1 no'lu somunun hatvesi küçük ise

97 DĠERANSĠYEL VE BĠLEġĠK CIVATALAR İntegral (bileşik) cıvatalar ise hatveleri aynı fakat yönleri farklı iki vidadan meydana gelirler.

98 HESAPLAMA PRENSİPLERİ em 1 AK ç B 3 1 s 1 ç 1,3 A Boyutlandırmada s / 3 /16 d M 4 / d Mukavemet Hesabı Aşınma Hesabı em 1 em 1 p d d 4 h zh m p d d 4 z p