TÜRKİYE DE 2008 YILINDA ÇIKAN BÜYÜK ORMAN YANGINLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ ÖZET EVALUATING BIG FOREST FIRE BREAK OUT IN TURKEY 2008 ABSTRACT

Transkript

1 III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi Mayıs 2010 Cilt: III Sayfa: TÜRKİYE DE 2008 YILINDA ÇIKAN BÜYÜK ORMAN YANGINLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ Ertuğrul BİLGİLİ 1, İsmail BAYSAL 1, Bahar DİNÇ DURMAZ 1, Bülent Sağlam 2, Ömer KÜÇÜK 3 1 Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü, 61080, Trabzon bilgili@ktu.edu.tr 2 Artvin Çoruh Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü, Artvin 3 Kastamonu Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü Kastamonu ÖZET Ülkemizde meydana gelen yangınlarının birçoğu ilk müdahalenin zamanında yapılamamasından dolayı kontrolden çıkarak büyüyen yangınlardır. Orman yangınlarının istatistiksel olarak değerlendirilmesinde, az sayıda rastlanan, fakat etkilediği alan ve canlılar bakımından oldukça tahripkâr olabilen büyük orman yangınları son derece önemlidir. Bu çalışma ile ülkemizde meydana gelen en büyük orman yangını olarak kayıtlara geçmiş olan, Serik-Taşağıl orman yangını analiz edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca, aynı yıl yaşanan ve 1000 hektardan fazla orman alanının etkilendiği üç büyük orman yangını olan Gülnar, Çınarlı ve Gaziemir-Gümüldür orman yangınları incelenerek gelecekte çıkabilecek büyük yangınların yangın organizasyonlarına ışık tutacak değerlendirmeler yapılmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Büyük orman yangını, Serik-Taşağıl orman yangını, yangın organisazyonu EVALUATING BIG FOREST FIRE BREAK OUT IN TURKEY 2008 ABSTRACT Most of the fires that get out of control is due mostly to the lack of or late initial attack. Large forest fires are usually few in number but are most destructive in terms of areas affected and lives at risk and in danger. Therefore, large fires are of crucial importance in evaluating forest fires. With this study, Serik-Taşağıl forest fire, the biggest forest fire recorded in the country was analized. Moreover, Gülnar, Çınarlı and Gaziemir-Gümüldür forest fires, all of which affected over 1000 ha in size were also examined, and results were presented to provide some insight into the organization of large forest fires to occur in the future. Key Words: Big forest fire, Serik-Tasagıl forest fire, fire organisation 1. GİRİŞ Dünya genelinde yangına hassas olan bölgelerde yangın önleme ve yangınla mücadele çalışmaları kapsamında yapılan harcamalarda sürekli bir artış olmaktadır. Bununla birlikte, değişen iklim koşulları ve her geçen gün artan insan baskısı sonucunda daha geniş orman alanları yangınlardan etkilenmektedir. Yangınların etkili olduğu ekosistemlerde, kapsamlı yangın önleme çalışmaları ve yeni teknolojik imkanların kullanıldığı yangın önleme ve söndürme faaliyetlerine rağmen orman yangınları çok geniş alanlarda etkili olabilmektedir. Büyük yangınların başladığı ve etkili olduğu durumlardaki olağanüstü hava koşulları, uygun yanıcı madde özelliklerinin varlığı ve çıkan yangınlara erken müdahalenin zamanında yapılamamasından dolayı, yangınlar çok geniş alanlarda etkili olabilmektedir. Kontrolden çıkıp büyüyen yangınların davranış özellikleri önceden 1270

2 tahmin edilemediğinden, yangın söndürme araçları ile yangın işçilerinin sevk ve idaresi etkili bir şekilde yapılamamaktadır. Ülkemizde Büyük Orman Yangını olarak nitelendirilen yangınlar 100 hektardan büyük alanda etkili olan yangınlar olup (Küçükosmanoğlu, 1985), bu kavram ülkeden ülkeye değişkenlik göstermekte ve 500 hektara kadar çıkabilmektedir yılından itibaren günümüze kadar, 72 yıllık yangın kayıtları incelendiğinde, ülkemizde adet orman yangını sonucunda toplam hektar orman alanı yanmıştır. Ülkemiz yangın tarihine bakıldığında, 2008 yılı yangın sezonu birden fazla büyük orman yangının meydana geldiği yoğun bir yangın sezonu olması nedeniyle dikkat çekmektedir yılında ülkemiz ormanlarında toplamda 2135 adet yangın sonucunda hektarlık ormanlık alan orman yangınlarından zarar görmüştür. Bu çalışma ile ülkemiz yangın tarihinde en büyük orman yangını olarak kayıtlara geçmiş olan Serik-Taşağıl orman yangını ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Ayrıca, aynı yıl meydana gelen ve 1000 hektardan büyük olan üç adet orman yangını; çıkış nedenleri, gelişimleri ve söndürülme aşamaları bakımından ayrı ayrı incelenmiştir. Sonuç olarak, tarihte yaşadığımız orman yangınlarından gereken dersleri çıkarabilmek adına, henüz çok yakın bir tarihte yaşanmış bu dört büyük orman yangını detaylarıyla açıklanmaya çalışılmıştır. Bu nedenle, büyük yangınlar ile ilgili yapılacak değerlendirmelerin farklı bakış açılarıyla ele alınması gerekmektedir. Bu konuda, yangınlarla mücadelede uzun yıllar deneyim kazanmış uygulamacılara ve konuyu bilimsel çerçevede değerlendiren bilim insanlarına çok büyük bir görev düşmektedir. Uzun yıllar sonucunda kazanılan tecrübelerin bu tür yazılarla kayıt altına alınması en az yangın kayıtlarının düzenli tutulması kadar önemlidir. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Çalışma, Türkiye ormanlarında 2008 yılında çıkan ve 1000 hektardan büyük orman yangınlarını kapsamaktadır. Bu amaçla, ele alınan dört büyük orman yangını; çıkış zamanları, gelişimleri, söndürülme süreçleri ve yangın sonrası durumları değerlendirilmiştir. Bu kapsamda incelenen yangınlar; 1) Serik-Taşağıl orman yangını: 31 Haziran Ağustos 2008 tarihinde, ha ormanlık alanda etkili olmuştur. 2) Gülnar orman yangını: 7-9 Temmuz 2008 tarihinde 5037 ha ormanlık alanda etkili olmuştur. 3), Çınarlı orman yangını: 30 Temmuz 2 Ağustos 2008 Tarihinde 1510 ha ormanlık alanda etkili olmuştur. 4) Gaziemir orman yangını: Temmuz 2008 tarihinde, 1228 ha ormanlık alanda etkili olmuştur. Çalışmaya konu yangınlar hakkındaki tüm bilgiler, yangın sicil fişleri, yangın sonrası raporlar ve yanan alanların rehabilitasyonu konularında hazırlanan proje kaynakları, arazideki gözlem ve incelemelerden elde edilmiştir. 3. BULGULAR 3.1. Mevkii Çalışma kapsamında incelen orman yangınları büyüklüklerine göre sırasıyla çıktıkları yer ve etkili oldukları alanlar aşağıda verilmiştir. 1271

3 Serik-Taşağıl orman yangını: Antalya OBM, Serik ve Taşağıl OİM sınırları içinde Taşağıl OİM ne bağlı Karabük OİŞ sınırları içinde başlamış ve Taşağıl OİM bağlı Karabük, Sağırin ve Taşağıl Şeflikleri ile Serik OİM ne bağlı Akbaş Orman İşletme Şefliklerinin sınırları içerisindeki 4 işletme şefliğinde etkili olmuştur. Gülnar orman yangını:mersin OBM, Gülnar OİM sınırları içinde Büyükeceli OİŞ sınırları içerisinde etkili meydana gelmiştir. Çınarlı orman yangını: Çanakkale OBM, Çanakkale OİM sınırları içinde bulunan Çanakkale OİŞ ve İntepe OİŞ nde etkili olmuştur. Gaziemir- Gümüldür orman yangını: İzmir OBM, İzmir OİM sınırları içinde bulunan Gaziemir ve Gümüldür Orman İşletme Şefliklerinde etkili olmuşlardır. Çalışma konusu yangınların çıktıkları bölge müdürlükleri ve ülke genelindeki konumları Şekil 1 de verilmiştir. Şekil 1. Çalışma konusu orman yangınlarının çıktığı yerlerin Bölge Müdürlükleri itibariyle konumları 3.2. Orman Varlığı ve Yapısı Araştırmaya konu olan orman yangınlarının çıktığı Antalya, Mersin, İzmir ve Çanakkale Orman Bölge Müdürlükleri ormanlık alanları, Türkiye toplam ormanlık alanının % 17 sini oluşturmaktadır. Antalya ili, sahip olduğu ormanlık alan bakımından Türkiye nin en zengin ili konumundadır. Dört Orman Bölge Müdürlüğünde toplam ormanlık alanın %86 sı ibreli ormanlardan oluşmaktadır. İbreli ormanların ise büyük bir bölümü düşük yükseltilerde ve bozuk yapıdaki kızılçam ormanlarından oluşmaktadır (Anonim 2006). Akdeniz ikliminin hakim olduğu bölgelerde ağırlıklı olarak yayılış gösteren kızılçam, yangın yöneticileri için son derece önemli bir yanıcı madde tipi olup, yaklaşık 5.42 milyon hektarlık alanda en geniş yayılışa sahip çam türüdür (Anonim, 2007). Saf meşcereleri, çoğunlukla yangına hassas alanlarda ve yüksek şiddetteki yangınlar sonucunda oluşmaktadır (Turna and Bilgili 2006). Diğer yandan, Akdeniz, Ege ve Marmara bölgelerinde özellikle deniz seviyesinden başlayıp, düşük yükseltili rakımlara kadar yayılış gösteren maki bitki örtüsü, saf veya kızılçam ve diğer yapraklı türlerle birlikte karışıma girmekte ve 6 milyon hektarlık alandaki yayılışıyla diğer önemli yanıcı madde tipini oluşturmaktadır. Kızılçam ve maki ekosistemlerini kapsayan Orman Bölge Müdürlükleri yangına 1. derece hassas ormanlık alanlardan oluşur. Bu Orman Bölge Müdürlüklerinin orman varlığı Tablo 1 de verilmiştir. 1272

4 Tablo 1. Yangına hassas Orman Bölge Müdürlüklerinin orman varlığı Orman Bölge Yangına Hassaslık Ormanlık alan Müdürlüğü Derecesi Normal (Ha) Bozuk (Ha) İbreli Toplam (Ha) Antalya I.Derece Çanakkale I.Derece İzmir I.Derece Mersin I.Derece Yangınlara İlişkin Bulgular Yangınların Çıkış Sebepleri Ülkemizde çıkan orman yangınlarının %90 dan fazlasının çıkış nedenini insanlar oluşturmaktadır. Ormanlık alanlarda ve yakınlarında çok geniş yelpazede ve yoğun olan insan faaliyetleri neticesinde (dikkatsizlik, ihmal ve kasıt gibi nedenler) meydana gelen orman yangınları, olumsuz hava koşullarının etkisi ve uygun yapıdaki ormanlık alanların varlığı ile çok geniş alanları etkileyebilmektedirler. Çalışmaya konu olan orman yangınlarından Antalya/Serik-Taşağıl ve İzmir/Gaziemir-Gümüldür orman yangınlarının çıkış nedeni enerji nakil hattıdır. Mersin/Gülnar ve Çanakkale/Çınarlı orman yangılarının çıkış nedeni ise anız yakmadır. Ülkemizde enerji-nakil hatlarından kaynaklanan orman yangınlarına ilişkin olarak yılları arasında çıkan orman yangınlarının nedenleri arasında %3,4 lük bir orana sahip olup, toplam yanan alanın %26 sı gibi büyük bir kısmını oluşturmaktadır. Dikkat ve ihmalsizlik sonucu yangına sebep olan faktörlerin başında anız yakma ve şuceyrat temizliği esnasında kontrolden çıkan yangınlar oluşturmaktadır. Ülkemiz coğrafyasında insanlar tarafından yangın kullanımının bilinçsiz ve usulsüzce yapılması sonucu her yıl binlerce hektar ormanlık alan yangınlardan etkilenmektedir. Mersin - Gülnar ve İzmir Gaziemir/Gümüldür yangınlarının çıkış nedenleri; anız yangının ormanlık alana sirayet etmesi ve olumsuz hava şartlarının etkisiyle geniş alanlarda etkili olmasından kaynaklandığı tespit edilmiştir. Ülkemizde anız ve şuceyrat temizliği yakmadan kaynaklanan orman yangınlarına ilişkin olarak yılları arasında çıkan orman yangınlarının nedenleri arasında %7 lik bir orana sahip olduğu ve son 10 yılda toplam yanan alanın yaklaşık %7 sini oluşturduğu tespit edilmiştir Hava Halleri Orman yangınlarında, hava halleri, ilk müdahalede gecikilen ve büyüme istidadında olan yangınlarda, yangınların şekil ve alan olarak biçimlenmesinde en önemli faktörlerden birisidir. Hava halleri elemanlarından olan rüzgar ise topografyaya bağlı olarak büyük yangınların şekillenmesinde ve oluşan konveksiyon bulutları ile yanıcı materyalin uzak noktalara taşınarak nokta yangınlarının oluşmasında büyük önem arz etmektedir. Çalışmaya konu büyük yangınlar Akdeniz, Ege ve Marmara bölgelerinde gerçekleşmiştir. Akdeniz ikliminin etkili olduğu bu bölgelerde yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı bir iklim hâkimdir. Akdeniz ikliminin orman yangınları bakımından yaz aylarında ortaya koyduğu sıcak ve kurak havanın yanı sıra, geç ilkbahar ile erken sonbahar arasında denizden gelen serinletici meltem rüzgarlarının yerini alan, kısa süreli, kurutucu rüzgar ve sıcak hava dalgaları en önemli özelliklerini oluşturmaktadır. Kuzey Karadeniz üzerinde yüksek ve 1273

5 Suriye üzerinde alçak basıncın oluşması sonucu ortaya çıkan, birkaç gün sürebilen bu kurutucu ve sıcak hava dalgalarına poyraz denilmekte olup, bağıl nemin %0 lara kadar düştüğü zaman dilimlerinde çıkan orman yangınlarının büyüklüğü ve şiddetinde çok büyük bir paya sahiptir (Küçük ve Bilgili, 2004). Çalışma kapsamında incelenen büyük orman yangınlarına ilişkin olarak yangınların çıkış zamanları, çıktığı andaki hava halleri, yanan alan büyüklüğü ve yangın devam süresi Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. Yangın özellikleri ve yangınlara ilişkin meteorolojik veriler. Yangın Adı Çıkış Tarihi Çıkış Saati Rüzgar (Km/Saat) Sıcaklık ( 0 C) Bağıl Nem (%) Yanan Alan (ha) Yangın Devam Süresi (Saat) Serik-Taşağıl : Gülnar : Çınarlı : Gaziemir- Gümüldür : Yanıcı Madde Yanıcı maddeler, yangının başlaması ve yayılmasına zemin teşkil ederler. Yanıcı madde özelliklerinin yangın davranışındaki rolünün bilinmesi, yangın öncesi planlamalar ile yangınla mücadele çalışmalarında oldukça önemlidir (Bilgili, 1998). Genç yaşlarda kapalılık ve ince yanıcı madde miktarında hızlı bir artış oranına sahip olan kızılçam meşcerelerinde yanıcı madde miktarı yaşları arasında en üst seviyeye ulaşmakta ve bu zaman aralığında gerçekleşen yangınlarda, yangın şiddeti ve yanıcı madde tüketimi yüksek oranlarda gerçekleşmektedir. İlerleyen yaşlarda oluşan kapalılık ile birlikte doğal dal budanması sonucu tepe altı yüksekliği artmakta ve yaşlı meşcere bireyleri yangına daha dayanıklı bir yapı kazanmakta ve bu tür meşcerelerde çıkan yangınların büyük çoğunluğu örtü yangını şeklinde gerçekleşmektedir(bilgili 2003). Büyük yangınların görüldüğü Antalya, Mersin, Çanakkale ve İzmir illerinde yayılış gösteren ormanlık alanlarda en fazla yayılışa sahip tür olan kızılçamın bu bölgelerde özellikle, yangınlara maruz kaldığı alçak rakımlarda maki vejetasyonu ile birlikte geniş alanlarda bulunduğu görülmektedir. Yangınların hakim olduğu bu ekosistemlerdeki bireyler yangınların etkilerine karşı geliştirdikleri savunma mekanizmaları ile (kalın kabuk, erken tohum verme, yangından sonra sürgün verebilme vb.) yangınların olumsuz etkilerinden korunabilmektedirler Yangın Seyri ve Söndürülme Aşamaları Serik-Taşağıl orman yangını, tarihinde saat da Antalya OBM, Taşağıl OİM ne bağlı, Karabük Orman İşletme Şefliği sınırları içerisinde bulunan Karabük köyü, Pelitdibi mevkiinde, enerji nakil hattının geçtiği anızlı tarlada tellerin birbirine değmesi sonucunda anız tarlada çıkan yangının ormana sıçraması neticesinde çıkmıştır. Yangına ilk müdahale saat de arazöz ekipleri tarafından yapılmış ve de Antalya Manavgat helikopteri yangın alanına ulaşmıştır. Yangın, şiddetli poyraz rüzgârının da etkisi ile saat sıralarında, yolu bulunmayan ve Güllüyurt-Karataş Sırtı olarak adlandırılan bir alana sıçramıştır. Burada yangına müdahale edilememiş ve yangın kısa zamanda, ara ve alt tabakada bol miktardaki yanıcı maddenin de varlığı ile binlerce hektar ormanlık alanda, som ormanların yer aldığı iki farklı yerde nokta yangını ile başlamıştır. 1274

6 Yangının ikinci gününde, som ormanda etkili olan yangın rüzgarın da etkisiyle Akbaş vadisine taşınan yanıcı materyaller ile Karataş, Bucakköy, Sarıabalı ve Deniztepesi köylerinin bulunduğu alanda nokta yangınlarından gelişerek yayılmıştır. Karataş köyünde bulunan yerleşim yerlerinin hemen hemen tamamını yakan yangın, akşam saatlerine doğru, Baraj mahallesi, Çakış köyü ve Sağırin Köyü-Kumbükü mevkiindeki etkili olmaya başlamıştır. Şiddetli yöresel rüzgarların etkisiyle (Şekil 1) üçüncü ve dördüncü günlerde cephelerini genişleten yangın, (Bucakköy, Sağırin, Kelköy, Akyokuş, Akçagedik, Kepez mahalle ve mevkileri, Çardak ve Karabucak köyü) 4. gün Kuzey hattı, Akyokuş tan, Akçagedik, Kepez mahallesi ve Kepez sırtı istikametinde şerit açma ve yer yer karşı ateş vermek suretiyle kısmen kontrol altına alınmış, 5. günü Kepez Hattı ile Karabucak hattında da aynı tedbirler alınarak tarihinde tamamen kontrol altına alınmıştır (Kaşan, 2009). Şekil 1. Antalya/Serik-Taşağıl orman yangınının 4 üncü günü Sağırin ve Kepez köyleri, Kepez in sırtı mevkisinde rüzgarın ani olarak yön değiştirmesi neticesinde şiddetlenen cephesinden görünüm (Fotoğraf: İ.BAYSAL) Mersin-Gülnar yangını, pazartesi günü saat 12:07 civarında Gülnar Orman İşletme Müdürlüğü Büyükeceli Orman İşletme Şefliği Büyükeceli serisi 41 no.lu bölmede, anızdan başlamıştır. Bu yangının 13. dakikasında arazöz ekipleri tarafından yangına ilk müdahale yapılmıştır. Yangın anındaki yüksek rüzgarlar nedeniyle hava ekipleri ilk gün söndürme çalışmalarına katılamamıştır. Ayrıca, şiddetli rüzgar nedeniyle kırıklı ve dağınık bir yapıya sahip ormanlık alanda yangın çok cepheli olarak 5 ayrı cephede yayılmıştır. Bu cepheler; Yukarı Kavakoluğu-Korucuk asfaltı, Yukarı Kavakoluğu-Delikkaya asfaltı (Çeçenalanı), Korucuk Köyü-Kızılkaya-Çavuşlar asfaltı, Çavuşlar köyü-delikkaya asfaltı kesişme yeri, Delikkaya-Büyükeceli asfaltı-çavuşlar Köyü asfaltı kesişme noktasıdır tarihinde kuzey, doğu ve güney hatlarından sabah saatlerinde kısmen kontrol altına alınan yangın, batı ve güneybatı hattında iki istikamette devam etmiştir. Öğle saatlerinden sonra yavaşlayan rüzgarın etkisiyle kuzey, doğu ve güney hatları tamamen kontrol altına alınmış akşam saatlerinde rüzgarın yeniden şiddetlenmesi sebebiyle, güneybatı ve batı yönünde iki noktadan Azıtepe ve Salmantepe istikametlerine doğru gelişmiştir. Azıtepe istikametindeki yangın tarihinde saat 08:00 civarında tamamen kontrol altına alınmıştır. Salmantepe istikametinde ilerleyen yangın ise, bu mevkide bulunan ve bir gün önce genişletilen yangın emniyet şeridinde yoğun çalışmalar sonunda gece yarısı kısmen saat 05:00 civarında karşı ateş uygulaması yapılarak tamamen kontrol altına alınmıştır. 42 saat devam eden yangın günü 1275

7 saat 08:00 de tamamen kontrol altına alınmış, tarihinde ise tamamen söndürülmüştür(gözükara, 2009). Çanakkale-Çınarlı yangını, 30 Temmuz 2008 günü saat 11:37 de Çınarlı köyü yakınlarında (Güneyinde) anız yangını olarak başlamış ve Asmatepe yangın gözetleme kulesinin ikazı ile tespit edilmiştir. Yangın ihbarı sonrası uçuş araçları yangına yönlendirilmiş, saat 11:55 sıralarında keşif uçağı yangın alanına ulaşmıştır. Rüzgârın kuzey-doğudan saatte 14 km/s ve saatte zaman zaman km/s i bulan hızı nedeni ile arozözler yangın mahalline ulaşmadan çok kısa bir sürede tarlanın hemen bitişiğindeki ağaçlık alan ve devamındaki ağaçlandırma sahasına ulaşarak tepe yangınına dönüşmüştür. Toplamda 1510 hektarlık ormanlık alanda etkili olan yangın günü saat 08:00 sıralarında kontrol altına alınarak, başlangıcından 312 saat sonra tarihinde tamamen söndürülmüştür(anonim 2008). İzmir-Gaziemir-Gümüldür yangını, 20 Temmuz 2008 günü saat 17:05 de Akçaköy köyü-murtadtepe serisinde elektrik nakil hattından çıkmıştır. Yangın ihbarından çok kısa bir süre içerisinde müdahale edilmiştir. Rüzgarın hızını artırması ve arazi şartlarının olumsuzluğu nedeniyle genişleyen yangın, Gümüldür Orman İşletme Şefliği ormanlık alanına sıçramıştır. Toplamda 1228 hektar ormanlık alanda etkili olan yangın günü saat 08:00 sıralarında kontrol altına alınarak tarihinde tamamen söndürülmüştür. 4. SONUÇ Bu çalışma ile ülkemizde, 2008 yılı yangın sezonunda meydana gelen ve 1000 hektardan daha büyük alanda etkili olan dört büyük orman yangını incelenmiştir. Bu yangınların söndürülmesi aşamalarında çeşitli zorluklar yaşanmıştır. Karşılaşılan en büyük zorluklardan birincisi; yangınların başlangıç ve gelişim aşamalarında devam eden olumsuz hava hallerinin varlığıdır. Yangın esnasında gerçekleşen yüksek rüzgar hızı, hava ekiplerinin müdahalesini engellemiş ve yangının çok hızlı olarak cephelerini genişletmesine neden olmuştur. Aynı zamanda yangınların gerçekleştiği alanlarda ziraat alanlarının ve yerleşim yerlerinin bulunması, yangına karşı yapılan müdahaleleri zorlaştırmış ve özellikle söndürme ekiplerinin büyük bir çoğunluğunun yerleşim yeri ormanlık alan etkileşim sınırında tehlike altında bulunan bölgelere kaydırılmasına neden olmuştur. Büyük yangınlarda kaynakların sevk ve idaresinde yaşanılan zorluklara ilave olarak, kamuoyunun ve halkın ortaya koyduğu baskı, kaynakların verimli ve arzu edildiği şekilde kullanılamamasına neden olmuştur. Diğer bir zorluk olarak ise, yol ağının olmadığı bakımsız ormanlık alanlarda yapılan mücadelelerin tamamen yetersiz kalmış olmasıdır. Büyük yangınların etkili olduğu yoğun ormancılık faaliyetlerinin yapıldığı düşük yükseltili rakımlarda ve genç yaş sınıflarında benzer yapı ve kuruluştaki meşcerelerin birbirleriyle olan yakın komşulukları ve yanıcı maddenin yatay ve dikey yöndeki sürekliliği, yangın şiddeti ve yanıcı madde tüketimini artırmıştır. Yangın tehlikesi ve yangın potansiyeli dikkate alınmadan yapılan planlamalarda ve planların uygulanmasında, meşcerelerin birbirleriyle olan konumsallıklarının ve blok büyüklüklerinin yangın davranışı ve yangın rejimi parametreleri dikkate alınarak şiddetin zararını ve boyutunu düşürücü planlama yöntemlerine gidilmesi yanıcı madde amenajmanı için büyük önem arz etmektedir. Bu kapsamda yangına hassas alanlarda yanıcı madde yönetimi ve yoğun işletmecilik faaliyetlerinin entansif bir şekilde planlanması ve uygulanması gerekmektedir. Meşcerede yapılacak bakım çalışmaları, tepe altı budamaları ve yanıcı madde yükünün 1276

8 azaltılmasına yönelik denetimli yakma uygulamaları ile yangın risk senaryoları çalışmaları bu bağlamda faydalı olacak çalışmalar olarak sıralanabilir. Yangınlarla mücadelede başarının en önemli anahtarlarından biri olan erken müdahale süresinin kaynak planlamalarında dikkate alınarak sürenin mümkün olduğunca kısa tutulmasına yönelik çalışmalar son derece önemlidirangın tehlikesinin en kritik olduğu zaman dilimlerinde gezici ve hareket kabiliyeti yüksek ekip ve ekipmanlar ile özellikle yangın riskinin yüksek olduğu alanlarda hareketli devriye kontrollerinin yapılması faydalı olacak bir uygulama olabilir. Serik-Taşağıl yangını yanan alan büyüklüğü bakımından en fazla alana sahip olup, 4 ayrı işletme şefliğinde ve çok değişik arazi şartlarında etkili olması nedeniyle yangın sonrası üretim ve alanın gençleştirmeye hazırlanması noktasında ciddi sıkıntıların yaşandığı bir yangın alanıdır. Söz konusu olumsuz durum Bölge Müdürlüğü çalışanlarının özverili çalışması ve planlamalarda farklı yolların izlenmesi sayesinde aşılmaya çalışılmıştır. Özellikle yanan emvalin değerlendirilmesi noktasında işgücünün çok yetersiz olduğu dikkate alınarak yapılan dikili satış uygulamalarının başarılı şekilde gerçekleştirilmesi, yaşanacak büyük yangınlar sonrasında yanan alanlardaki çalışmalara örnek teşkil edecek son derece önemli bir uygulama olmuştur. Yangın sonrasında yanan alan üzerindeki emvalin daha fazla değer kaybetmeden süratle alınması ve yine alanın en kısa sürede ağaçlandırılmaya müsait bir hale getirilmesi aşamalarındaki zorluk ve engeller yangın alanının büyüklüğü ile doğru orantılı olarak artmaktadır. Söz konusu süreçlerin gerçekleştirilmesinde görev alacak personelin ise sorumlu olduğu diğer ormancılık faaliyetlerini yerine getirebilmelerinde çeşitli aksaklıkların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Dolayısıyla yanan alanlarda yangın sonrası yapılacak işlerin yürütülmesi için konularında uzman bir heyetin oluşturulması ve işlerin bu komisyonca yapılması daha uygun olacaktır. Yangınların çıktığı ve mücadele edildiği zaman dilimlerinde çıkan diğer orman yangınları, özelliklerine göre yangınlarla olan mücadelede kaynakların kullanımı ve tahsisinde çok önemli bir kısıt olarak öne çıkmaktadır. Özellikle afet halini alan büyük yangınlar için söz konusu olumsuz durumun mevcut kaynaklar dikkate alınarak değişik senaryolar için değerlendirilmesi ve mevcut kaynakların tahsisi ve temini yoluna gidilmesine yönelik alternatifler ortaya koyan planlamalar yapılmalıdır. Türkiye de yangın istatistiklerinin tutulmaya başlandığı 1937 yılından günümüze kadar kayıtlara geçen ve yanan alan olarak en büyük yangın olan Serik-Taşağıl Orman Yangını sonrasında, Orman Genel Müdürlüğü nce yanan orman alanları yeniden ormanlaştırmaya yönelik proje hazırlanmıştır. Ülke genelinde 2008 yılından itibaren hazırlanmaya başlanan bu projelerde, yangından zarar gören alan hektar arasındaki yanan ormanlık alanların Orman Bölge Müdürlüğünce, 500 hektardan büyük yanan ormanlık alanların ise Orman Genel Müdürlüğü tarafından yapılacak projelerle yangına dayanıklı bir şekilde tesisi amaçlanmaktadır. Proje, yangın sonrası doğal ve yapay gençleşme alanlarının seçimi, tür seçimi ve karışık meşcereler tesis etmek, ormanların bakımlı bulundurmak, canlı (yeşil) yangın durdurma zonları oluşturmak, rüzgar perdesi tesisi, dere vejetasyonlarının korunması ve günübirlik kullanım alanlarının tesisi gibi konu başlıkları dikkate alınarak meşcere seviyesinde tasarlanmış bir planlamadır (OGM, 2008) Hedeflenen amaçlar bakımından yangına hassas ormanlık alanların yangınlar dikkate alınarak planlanmasında ülkemiz için önemli bir başlangıç noktası olan bu projelerin hazırlık ve uygulama aşamasında orman yangınları açısından geçmiş ve gelecekle ilgili çıkmış ve çıkması olası durumlara yönelik çalışmaları içermemesi büyük bir eksiklik olarak görülmektedir. 1277

9 YARDOP ile ilgili bu zamana kadar yapılan çalışmalar için orman fakültelerinde konu ile ilgili uzmanların ve bu konuda tecrübe sahibi meslektaşların fikirlerinden yararlanılma yoluna gidilmesi, ilerleyen yıllarda meydana gelebilecek olumsuz durumların önüne geçilmesi noktasında önem arz etmektedir. Bu bağlamda YARDOP ile bu zamana kadar yapılanlar ve yapılması planlananlar ile gelecekte ortaya çıkma ihtimali olan olumsuz durumların daha kapsamlı bir şekilde masaya yatırılması gerekmektedir. Orman yangınlarının önlenmesi ve söndürülmesi kapsamında yapılan yoğun ve maliyeti yüksek çalışmalar neticesinde belirlenen amaçlar doğrultusunda istenen seviye yakalanmıştır. Ancak, yangının sistemden bertaraf edilmesi neticesinde, sistemdeki yanıcı madde birikiminin arttığı ve bunun sonucunda daha büyük orman alanlarının yangınlardan etkilendiği gözlemlenmiştir. Geniş alanların yanması ise beraberinde çok yüksek yangın söndürme giderlerini beraberinde getirmiş ve ekolojik olarak yıkıcı izler bırakmıştır. Orman yangınlarının orman ekosistemlerinde meydana getirdiği kısa ve uzun vadedeki etkilerinin sağlıklı bir biçimde ortaya konulması, yangın amenajman planların uygulanabilirliği ve orman ekosistemlerinin sürdürülebilirliği için son derece büyük önem arz etmektedir. Yaşadığımız orman yangınlarından gereken dersleri çıkarabilmek adına, henüz çok yakın bir tarihte yaşanmış bu dört büyük orman yangını detaylarıyla açıklanmaya çalışılmıştır. Büyük yangınlar ile ilgili yapılacak değerlendirmelerin farklı bakış açılarına sahip kişi veya kişilerce ele alınması oldukça önemlidir. Bu konuda, yangınlarla mücadelede uzun yıllar deneyim kazanmış tecrübeli uygulamacılara ve konuyu bilimsel çerçevede değerlendiren bilim insanlarına çok büyük görevler düşmektedir. Uzun yıllar sonucunda kazanılan tecrübelerin bu tür yazılarla kayıt altına alınması en az yangın kayıtlarının düzenli tutulması kadar önem arz etmektedir. Ayrıca her biri büyük bir doğal laboratuar özelliğinde olan büyük yangınların çıkışlarından, söndürülmelerine kadar her bir aşamasının bu yangınların değerlendirilmelerinde gerekli olacak verilerle birlikte kayıt altına alınmaları ve incelenmeleri yangın sonrası planlamalar için önemli bir altlık görevi görecektir. Yangınların baskın unsur olduğu ekosistemlerde, yangın dinamiklerinin tam olarak anlaşılması, orman amenajman planları gibi uzun vadeli planların etkinliğini artıracaktır. Bu nedenle, yangına hassas ekosistemlerde, yangınlar sonucu oluşan yaş sınıfları dağılımı, parçalılık, meşcere yapısı gibi parametrelerin planlamalara yansıtılması, amaçlanan hedeflere ulaşılma açısından göz ardı edilmemelidir. Sonuç olarak, dünya ve ülke genelinde gittikçe artan kaynak kullanımı, yangın önleme ve söndürme faaliyetlerinin daha etkin, ekonomik ve ekolojik yapılmasını zorunlu kılmaktadır. 5. KAYNAKLAR Anonim, Orman Varlığımız. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığı Ankara, 2006; 160 Sayfa. Anonim, Orman Atlası. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, Ankara, 2007; 88 Sayfa. Anonim, Serik-Taşağıl Yanan Alanların Rehabilitasyonu ve Yangına Dirençli Ormanlar Tesisi Projesi. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığı Ankara, 2008; 112 Sayfa. Anonim, Çanakkale-İntepe Yanan Alanların Rehabilitasyonu ve Yangına Dirençli Ormanlar Tesisi Projesi. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Çanakkale Orman Bölge Müdürlüğü. Çanakkale, 2008; 35 Sayfa. 1278

10 Gözükara, M., M Gülnar Orman Yangını Değerlendirilmesi. I. Orman Yangınları ile Mücadele Sempozyumu. Antalya, Bilgili, E., Yangın Amenajman Planlamalarında Yanıcı Madde Amenajmanının Rolü, Orman Yangınları Politikası ve Planlama Eğitim Kursu, pp 84. Bilgili, Stand Development and Fire Behavior. Forest Ecology and Management., Vol.179, No:1-3, Page: Hırsch, K., V. Kafka, C. Tymstra, R. Mcalpıne, B. Hawkes, H. Stegehuıs, S. Quıntılıo, S. Gauthıer, and K. Peck., FireSmart forest management: A pragmatic approach to sustainable forest management in fire-dominated ecosystems. Vol.77, No. 2, The Forestry Chronicle. Kaşan, R Serik Taşağıl Orman Yangınının Değerlendirilmesi. I. Orman Yangınları ile Mücadele Sempozyumu. Antalya, Küçük, Ö., Bilgili, E., Orman Yangınları ve Hava Halleri. Gazi Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi. Kastamonu. Vol: 4, No: 2, Sayfa: Küçükosmanoğlu, A "Türkiye Ormanlarında Çıkan Yangınların Sınıflandırılması ile Büyük Yangınların Çıkma ve Gelişme Nedenleri", Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. 244 Sayfa Turna, I.; Bilgili, E. Effect of heat on seed germination of Pinus sylvestris and Pinus nigra ssp. Pallasiana. Int. J. Wildland Fire 2006, 15, page: