CNC TORNA PROGRAMLAMA DERS NOTLARI

Transkript

1 CNC TORNA PROGRAMLAMA DERS NOTLARI

2 İÇİNDEKİLER Önsöz 1 CNC Torna Programlamaya giriş 2 CNC Tezgahlaın Avantaj ve Dezavantajları 3 CNC Torna Tezgahlarının yapısı 4 CNC Programlamanın yapısı 5 Koordinat Sistemleri 6 G Kodları 9 M Kodları 10 CNC Tornalarda Programlama ve Satır yapısı 11 CNC Torna tezgahlarında Devir İlerleme 12 G0 Hareketleri 13 G1 Hareketleri 14 G2 Hareketleri 15 G3 Hareketleri 16 Örnek Uygulama 17 Örnek Uygulama 18 Örnek Uygulama 19 G94 Düz Alın Tornalama Çevrimi 20 G90 Boyuna Düz Tornalama Çevrimi 21 G71 Dışçap Kaba Talaş Çevrimi ve Örnek uygulama 22 G72 Alında Kaba Talaş Çevrimi ve Örnek uygulama 23 G70 Dış Çap Finish Çevrimi ve Örnek uygulama 24 G75 Dış Çap Kanal Çevrimi ve Örnek uygulama 25 G75 Çevrimi ile Kesme işlemi 26 Örnek uygulama 27 G76 Katerle Diş Açma Çevrimi Tek ağızlı 28 G76 Çevrimi Uygularken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar 29 G76 Katerle Diş Açma Çevrimi Çift ağızlı 30 Örnek Uygulama 31 G74 Z Ekseninde Kademeli Delik Delme 32 Z Ekseninde Kademesiz Delik Delme ve Örnek Uygulama 33 G32 Z Ekseni Boyunca Klavuz Çekme Raybalama Çevrimi 34 CNC Tezgâhlarda İş Güvenliği 35 CNC Torna Programlamada Hata Tipleri 36 CNC Torna Tezgahlarının İdeal açılıp kapatılması 37 CNC Torna Tezgahlarının Periyodik Bakımları 36

3 ÖNSÖZ Sevgili Öğrenciler; Makine ve Kalıp imalatçılığında günümüz teknolojisi baş döndürücü bir hızla ilerlemektedir. Gelişen teknolojiye paralel olarak kendimizi geliştirmek ve ona ayak uydurmak zorundayız. Sektörde rakiplerimizle rekabet edebilmenin tek şartı budur. Onlarca yıl önce, Üniversal tezgâhlarda saatlerce uğraşarak ürettiğimiz bir makine parçasını artık bilgisayar destekli takım tezgâhları sayesinde dakikalara sığdırabilmekteyiz.cnc freze tezgâhları günümüzde en çok kullanılan takım tezgâhlarıdır. Hassasiyet, ekonomiklik, güvenilirlik ve zaman bakımında üstünlükleri çok fazladır. Sizlere bu kursta Türkiye de CNC Tezgahlarda en çok kullanılan FANUC Kontrol Sistemini öğreteceğiz. Bu eğitim ile CNC Torna Tezgâhlarında kullanılan Mutlak ve artışlı programlama yöntemlerini öğreneceksiniz. Bu kursta yapacağınız uygulamalarlada CNC Tornalarda en karmaşık parçaları bile programlayıp CNC Torna Tezgahını kullanabilecek seviyey geleceksiniz.böylece makine-kalıp sektöründe,aranılan kalifiye birer eleman olarak yerinizi alacaksınız. Biz Formaksan olarak 2004 yılından buyana 2000 den fazla Freze ve Torna Programlama Eğitimi almış kursiyeri mezun ettik ve bu kursiyerlerin %80 bu alanda iş buldular. Sizlerde İstihdam konusunda endişe taşımamalısınız. Unutmayın, İşletmeler sizin gibi elemanları bünyesinde çalıştırmak için birbirleriyle yarışmaktadır. Türkiye mizde mesleki eğitime verilen önem giderek artmaya başlamıştır. Artık ben işsizim anlayışı bitecektir.bu bağlamda,bu kursa katılan tüm öğrencilerimize başarılar diler en kısa sürede istedikleri işe yerleşmelerini en içten duygularımızla temenni ederiz. YILMAZ ÖZTÜRK Makine Mühendisi FORMAKSAN Technology Ltd. 1

4 CNC PROGRAMLAMAYA GİRİŞ NUMERIC CONTROL (NC) Bir hareketin sayısal olarak kontrol edilebilmesine Numeric Control denir. COMPUTER NUMERIC CONTROL (CNC) Operatör müdahalesi olmadan sayısal olarak özel kodlar vasıtasıyla hareket ettirilebilen takım tezgâhlarına CNC tezgâhlar denir. CNC PROGRAMCISI CNC tezgâhlara program yazabilen, gerekli ayarları yapabilen ve birden fazla CNC den sorumlu olan TEKNİK ELEMANDIR. CNC OPERATÖRÜ Programcı tarafından hazırlanmış parça programını kullanarak CNC tezgâhta çalışan ve yalnız kendi çalıştığı tezgâhlardan sorumlu olan TEKNİK ELEMANDIR. İYİ BİR CNC PROGRAMCISINDA OLMASI GEREKEN VASIFLAR a) Bilgisayar kullanmasını bilmeli, b) İyi derecede teknik resim okuyabilmeli ve çizebilmeli, c) Talaşlı İmalat Konusunda Yeterli bilgiye sahip olmalı d) Kumpas, mikrometre, mihengir ve kompratör gibi ölçü aletlerini kullanabilmeli, e) Sayısal Çözümleme yeteneğine sahip olmalı. f) Zeki, dikkatli ve Üretken olmalıdır. İYİ BİR CNC OPERATÖRÜNDE OLMASI GEREKEN VASIFLAR a) Kumpas, mikrometre ve komparatör gibi ölçü aletlerini kullanabilmeli, b) İyi derecede teknik resim okuyabilmeli, c) Sayısal Çözümleme yeteneğine sahip olmalı. d) Zeki, Dikkatli ve Hızlı olmalıdır. CNC TEZGÂHLARIN AVANTAJLARI a) OPERATÖR AÇISINDAN DAHA EMNİYETLİDİR. Genellikle CNC tezgâhlarda çalışan kısımlarla operatör direkt temas halinde değildir. Bu yüzden konvensionel tezgâhlarda sıkça duymaya alıştığımız iş kazaları daha az gerçekleşir. Onun için de CNC ler çalışan açısından daha emniyetli tezgâhlardır. b) OPERATÖR AYNI ANDA BİRDEN FAZLA CNC TEZGÂHTA ÇALIŞABİLİR. Genellikle fazla CNC tezgâhı olan firmalarda bu yöntem kullanılmaktadır. Parçaların işlem ve bitiş süreleri uygun bir şekilde ayarlanırsa bir kişi aynı anda 2 3 tezgâhta çalışabilir. Bu da firmalara ciddi anlamda bir personel ve maddi kazanç sağlamaktadır. c) ÜRETİLEN PARÇALARDA BOZUK PARÇA ADEDİ OLDUKÇA AZDIR. Programda bir değişiklik olmadığında parçaların farklı veya bozuk olması mümkün değildir. d) MAKİNE HAZIRLIK ZAMANI DAHA KISADIR. Makinenin seri imalata hazır hale gelmesine kadar geçen ayar ve hazırlık zamanı CNC tezgâhlarda daha azdır. Örneğin normal bir torna tezgâhında kesici kat erin bağlandıktan sonra FORMAKSAN Technology Ltd. 2

5 parça eksenini ayarlamak için uğraşıldığını birçoğumuz bilir. Oysa CNC tornalarda bağlanan her kater direkt parça eksenindedir. e) ÜRETİLEN HER PARÇANIN KALİTESİ ve SÜRESİ AYNIDIR. Her parça aynı programla işlendiğinden parçalar arasında fark olmaz. Bir parçanın süresi belli olduğundan üretim planı yapmak daha kolaydır. f) KULLANILAN KESİCİ TAKIMLARIN ÖMRÜ DAHA UZUNDUR. Kesici takımların ömrü düzenli bir devir, ilerleme ve soğutma sistemine bağlıdır. Bütün bunlar CNC tezgâhlarda uygun olduğundan kullanılan kesici takımlar daha uzun süre dayanırlar. g) BİRİM PARÇA İMALAT MALİYETİ DAHA DÜŞÜKTÜR. Parçaların işlem süreleri oldukça kısa olduğundan maliyet de düşük olur. Bu da firmalara ciddi bir rekabet gücü sağlar. h) ÜRETİLEN PARÇALARIN KALİTE KONTROL MALİYETİ DAHA AZDIR. Gün geçtikçe daha çok karşılaştığımız kalite kavramı özellikle ISO kalite sisteminin firmalarca benimsenmesiyle daha belirgin bir hal almaktadır. Ancak bu kalite sistemleri firmalara ciddi bir maddi yük getirmektedir. CNC tezgahlarda işlenen parçalara daha az kontrol gerektiğinden hem personel hem de ekipman olarak kalite maliyetlerinden tasarruf sağlar. i) ARTAN MALZEME MİKTARI DAHA AZDIR. CNC tezgâhlar ham maddeyi daha verimli kullanır ve malzeme tasarrufu sağlar. j) OPERATÖR YETİŞTİRİLMESİ DAHA KOLAYDIR. Hepimizin bildiği gibi konvensionel tezgâhlarda iyi bir usta olabilmek için verimli bir şekilde yıl çalışmak gerekir. Oysa CNC tezgâhlar birçok konuda kişi becerisini değil, bilgisayar teknolojisini kullanır. 2 3 yıl gibi bir sürede iyi derece CNC tezgâh operatörü veya programcısı olmaksa mümkündür. Günümüzde kullanılan gelişmiş kontrol üniteleri, insan müdahalesini en aza indirgeyerek üretimin gerçekleşmesini sağlamaktadır. Bu nedenle tezgâh operatörünün daha eğitimli ve tecrübeli olması zorunluluğu da büyük ölçüde ortadan kalkmıştır. CNC TEZGÂHLARIN DEZAVANTAJLARI a) YATIRIM MALİYETLERİ YÜKSEKTİR. En büyük dezavantajı yüksek fiyatlarıdır. Konvensionel tezgâhlarla kıyaslandığında yaklaşık 8 10 kat fiyat farkı bulunmaktadır. b) BAKIM ONARIM MASRAFLARI FAZLADIR. Fiyatlarında olduğu gibi periyodik bakım veya arıza bakımlarında da ciddi maliyetler ile karşılaşılabilir. c) ORTAM ŞARTLARI. Sıcaklık, nem, gürültü ve sarsıntı gibi bazı atölye çalışma şartlarının kontrol altında tutulması gerekebilir.bazı CNC tezgâhlar çok hassastır. Çalışma ortamının uygun hale getirilmesi için oldukça yüksek meblağlarda masraf gerektirir. Örneğin kalite bölümlerinde kullanılan CNC 3 boyutlu koordinat ölçme makineleri için gürültü ve sarsıntıdan uzak klimalı özel odalar hazırlanmaktadır. FORMAKSAN Technology Ltd. 3

6 CNC TORNA TEZGÂHLARINI KULLANMA CNC Torna Tezgâhlarının Yapısı Konvansiyonel torna tezgâhındaki spordun hareketi bir bilyeli vida ve servomotor sistemi ile, araba hareketinde başka bir bilyeli vida ve servomotor sistemi ile kontrol edilmesi sonucu torna tezgâhının ana yapısı elde edilmiş olur. CNC kavramı Computer Numeric Control kelimelerinin kısaltılmış halidir ve bunun Türkçesi bilgisayar ile sayısal denetim anlamına gelmektedir. CNC Torna Tezgâhı: Silindirik parçaları işlemek için iş parçasının döndüğü ve kesicinin ilerleyerek parçadan talaş kaldırdığı, sport ve araba hareketinin bilyeli vida ve servomotor sistemi ile kontrol edildiği, kesici ve ayna hareketlerinin bilgisayarla kontrol edilebildiği tezgâhlardır. FORMAKSAN Technology Ltd. 4

7 CNC TORNA TEZGÂHININ KISIMLARI Kayıt ve Kızaklar: CNC tezgâhlarında eksensel hareketlerde yüksek hız ve ani yavaşlamalar gerekir. Bu durum hassas konumlamalar için çok önemlidir. Kayıt ve kızaklarda yüksek sertlik ve titreşimleri sönümleme özellikleri istenir. Bu nedenle CNC tezgâhlarında düşük sürtünmeye sahip doğrusal ve bilyeli kızak sistemleri kullanılır. Fener Mili ve Gezer Punta: CNC takım tezgâhlarında tezgâh mili tahrili için doğru akım ya da alternatif akım motorları kullanılır. Motor tezgâh miline irtibatladır. CNC tezgâhlarında işleyen iş parçası hassasiyetini etkileyen en önemli eleman tezgâh milidir. Bunlar yüksek devir sayılarında döndüklerinden, en küçük olumsuzluk tezgâhın hassasiyetini önemli ölçüde etkiler. Bu nedenle iş parçalarının bağlanmasında balans dikkate alınmalıdır. Taret: CNC Torna tezgâhında, takımların takım tutucular vasıtasıyla takıldığı kısma taret denir. Ana mili ekseninde çalışan takımlar pensler yardımıyla bağlanır. Dış çapta çalışan kesici takımlar ise takım tutucular (katarlar), malafalar ve kovanlar ile bağlanır. Takımlar sağlam bağlanmalı ve taretin dönmesini engelleyecek mesafelerde takım bağlanmaması önemlidir. Kontrol Paneli: CNC tezgâhının kontrolü bu panel aracılığıyla yapılır. CRT ekran kısmında yapılan işlemler görülür. Simülasyonlar izlenebilir. Alfabetik ve sayısal tuşlar ile veri girişi gerçekleşir. Kontrol tuşları ile manüel hareket için eksen seçimi, taret döndürme, tezgâh aynasını açma/kapama, tezgâh milini çalıştırma/durdurma, soğutma sistemi açma/kapama, acil durdurma, devir sayısı/ilerleme vb. ayar düğmeleri bulunur. Endüstride yaygın olarak kullanılan kontrol sistemleri şunlardır: Siemens,Fanuc, Heidenhain,Mazatrol ve bazı özel kontrol panelleri. FORMAKSAN Technology Ltd. 5

8 KOORDİNAT SİSTEMİ CNC Torna tezgahlarında programda kullanılan koordinat değerlerinin yani takımın gideceği noktanın çap ve boy değerlerinin belirtilmesinde iki farklı metod kullanılır. Bunlar Mutlak ve Artımsal Sistem olarak adlandırılır. Mutlak Koordinat Sistemi ( Absolite ): Mutlak ölçü sisteminde, bir koordinat düzlemi üzerindeki her nokta düzlemin kendi sıfır noktasına göre tayin edilir. Dolayısı ile tek bir sıfır noktası vardır. Artımsal Koordinat Sistemi (İncremental): Artımsal ölçü sisteminde, bir koordinat düzlemi üzerindeki her nokta kendisinden bir önceki noktaya göre tayin edilir. Dolayısı ile istenilen her nokta sıfır noktası alınabilir. CNC tezgâhlarda artımsal ve mutlak olarak programlama yapılabilmektedir. Programların güvenliği açısından hata yapmamak için elle program yaparken mutlak koordinat sistemi tercih edilmektedir. ÖRNEK UYGULAMA; Aşağıdaki resimlerde görmüş olduğunuz noktaların koordinatlarını mutlak ve artımsal sisteme göre boşluklara yazınız. A B C D E F G H K L M N O P R MUTLAK ARTIŞLI X Z U W MUTLAK ARTIŞLI X Z U W FORMAKSAN Technology Ltd. 6

9 CNC TORNA TEZGAHINDA REFERANS NOKTALARI CNC Torna tezgâhlarında yaygın olarak kullanılan iki Referans Noktası vardır. Tezgâh Referans Noktası İş Parçası Referans Noktası Tezgah Referans Noktası,tezgah ilk açıldığında sistemin kullandığı noktadır yeri programcı tarafından değiştirilemez. İş Parçası Referans Noktası ise, tezgâh koordinat sistemi içinde programcı tarafından herhangi bir yerde tanımlanabilir, genellikle iş parçası alın merkezinde veya ayna merkezinde tanımlanır. Takımların ayarları ( Tool Ofset ) yapıldığında, kesici boyutları ve İş Parçası Referans Noktası tezgâh bilgisayarına girilir. G54 ile G59 arasında 6 adet İş Parçası Referans Noktası tanımlanır.iş Parçası Referans Noktasını iş parçasının alın merkez noktasına taşımak için kesici, parçanın çevresine ve alnına değdirilir, o andaki tezgah X ve Z koordinatları bir yere kaydedilir. Bu X ve Z değerleri tezgâh bilgisayarına girilince iş koordinat sistemi parçanın alın merkez noktasına taşınmış olur. Şayet G54 İş Parçası Referans Noktası için ayarlandı ise, program başında G54 yazılınca kesici hareketleri bu iş sıfır noktasına göre tanımlanır. CNC TORNA İÇİN HAZIRLIK FONKSİYON (G) KODLARI G kodları hazırlık fonksiyonlarıdır. Bu kodlar kesici takımın doğrusal ve dairesel hareketini, çalışma düzlemi seçimini, ölçü birimi seçimini, tornalama çevrimlerini, bekleme süresini, iş mili devrini sınırlama özelliklerini vb. özellikleri içerir. Aynı satırda (blokta) birden fazla G kodu olabilir. Fakat aynı gruba ait olan kodlar bir satırda beraber kullanılamaz. Örneğin G00, G01, G02 ve G03 kodları kesici takımın hareket ve aynı grup komutlarıdır. Bir satırda bu komutlardan ikisi beraber kullanılamaz. G00 G01 G02 G03 G20 G21 G28 G32 Hızlı ilerleme İstenen ilerleme hızında doğrusal hareket Saat ibresi yönünde dairesel hareket Saat ibresi yönünün tersine dairesel hareket inch programlama Metrik programlama Tezgâh referans noktasına dönüş Kılavuz çekme FORMAKSAN Technology Ltd. 7

10 G40 G41 G42 G50 G54 G70 G71 G72 G73 G74 G75 G77 G79 G90 G92 G94 G96 G97 G98 G99 Kesici çap telafisinin iptali SOL yan kesici çap telafisi SAĞ yan kesici çap telafisi Maksimum ayna dönüş devri sınırı İş koordinat sistemi seçme Bitirme çevrimi ( finiş) Boyuna kaba tornalama çevrimi Alın kaba tornalama çevrimi Profil kaba tornalama çevrimi Delik delme çevrimi ( kademeli, gagalama) Dış çapta kanal işleme, parça kesme döngüsü Konik tornalama çevrimi Alın tornalama çevrimi Dış çap/iç çap tornalama çevrimi Katerle diş çekme çevrimi Alın tornalama çevrimi Sabit kesme hızı Sabit devir sayısı İlerlema brimi mm/dak İlerlema brimi mm/dev CNC TORNA İÇİ YARDIMCI FONKSİYON (M) KODLARI M kodları kesici takımın hareketi ile ilgili değildir. İş milinin dönmesi durması, soğutma sıvısını açma kapama, programı başlatma kapatma, takım değiştirme gibi yardımcı fonksiyonlarla ilgili kodlardır. M00 M01 M02 M03 M04 M05 M08 M09 M10 M11 M14 M15 Programı geçici durdurma Programı isteğe bağlı durdurma Program sonu Aynayı saat yönünde döndürme Aynayı saat yönünün tersine döndürme Aynayı durdurma Soğutma suyunu açma Soğutma sıvısını kapatma Ayna ayaklarını sıkma Ayna ayaklarını açma Punta pinolü ileri Punta pinolü geri FORMAKSAN Technology Ltd. 8

11 M17 M18 M19 M23 M24 M25 M26 M28 M29 M30 M48 M49 M68 M69 M70 M89 M98 M99 Taret diskinin saat ibresi yönünde dönmesi Taret diskinin saat ibresi tersine dönmesi Aynayı Kiltleme Diş açma çevriminde pah kırma devrede Diş açma çevriminde pah kırma devre dışı Punta pinolü dışarı Punta pinolü içeri Pozisyon kontrolü Pozisyon kontrolü devre dışı Program sonu ve tekrar başa alma Feed Override butonunun kullanımı devrede Feed Override butonunun kullanımı devre dışı Parça Tutucu ileri Parça Tutucu geri Çubuk sürme Parça saydırma Alt Program Çağırma Alt Program sonlandırma CNC TORNADA SATIR YAPISI Satır Numarası; Herhangi bir kesici takıma ait operasyonları ayırt etmek için kullanılır. Parça işleme sırasını etkilemez. Satır numarası bir sıra düzeninde veya karmaşık olabilir. Satır numarası N ile başlayıp takip eden sayısal değerlerden oluşur. Satır numarası kullanmak mecburi değildir. Ancak alt programlamada, programda istenilen bir satıra atlanması durumunda veya programda herhangi satırın aranması durumunda numara gereklidir. Adresler; Takım hareketlerini sağlayan harflerdir. Cnc program yazılımında tüm komutlar harf ve bu harfleri takip eden sayısal değerlerden oluşur. Bu harfe adres yanındaki sayısal değere sözcük adı verilir. Yan yana birden fazla sözcük program satırını oluşturur. Her satır ; ( noktalı virgül ) işareti ile bitirilir. Örnek Komut Satırı Ve Açıklamaları; N G X Y Z M S T F ; N Blok (satır)numarası G Hazırlık fonksiyonlar X,Y,Z Pozisyon adresleri M Yardımcı fonksiyonlar S Devir/kesme hızı fonksiyonu T Kesici takım tanımlaması F İlerleme fonksiyonu ; Satır sonu işareti ( End of blok) FORMAKSAN Technology Ltd. 9

12 FONKSİYON ADRES AÇIKLAMA Program numarası O Program numarası Sıra numarası N Sıra numarası Hazırlık Fonksiyonu G Hareket tipini belirler X Y Z Ana eksen hareketi U V W Yardımcı eksen hareketi Boyut değeri A B C Döner eksen hareketi I J K Yay merkezi koordinatları İlerleme Fonksiyonu R F Yay yarıçapı Dakikadaki ilerleme Devir başına İlerleme İş mili devir Fonksiyonu S İş mili devri Kesme hızı Fonksiyonu S Sabit kesme hızı Takım Fonksiyonu T Takım numarası M Yardımcı fonksiyonlar Ek Fonksiyon B Tabla indeksleme Telafi numarası D,H Telafi numarası Bekleme P,X Bekleme zamanı Program numarası belirtme P Alt program numarası Tekrar Sayısı P Alt program tekrar sayısı Program parametreleri P,Q Çevirim parametreleri CNC TORNADA PROGRAMLAMA CNC tezgâhlarda program yazımı; programın kaydedilebilmesi ve sonra tekrar kullanılabilmesi için program numarası ile başlamaktadır. Bu komut tek satır halinde yazılır, satırda başka bir ifade yer almamalıdır. Program numarası başta bir karakter olmak üzere 4 haneli bir (1 9999) rakamdan meydana gelir. Bu karakter değişik standartlara göre farklılık göstermektedir. EIA standardına göre O karakteri ile SINÜMERIK E göre % karakteri ile ve ISO ya göre : karakteri ile program adı/numarasıyla başlar. Örneğin; O0120; (EIA) %0120;(SINÜMERİK) 0120; (ISO) PROGRAMLAMADA GİRİLMESİ GEREKEN BİLGİLER VE AÇIKLAMALARI F Kodu (Feed- İlerleme Hızı Oranı) Dakikada veya devirde kesicinin alması gereken talaş miktarıdır. Doğrusal ve dairesel hareket (interpolasyon) komutlarından (G01, G02 ve G03) sonra ilerleme komutu mutlaka belirtilmelidir. (G00) Hızlı ilerleme komutunda F ilerleme değeri verilmez İlerleme hızının birimi aşağıdaki gibidir; (G95) mm/dev: Bir devirde aldığı milimetre cinsinden ilerleme değeridir. Örneğin: G 01 F0.3 (bir devirde 0.3 mm ilerler) FORMAKSAN Technology Ltd. 10

13 S Kodu (Speed- İş Mili Devri) Tezgâhın iş milinin dakikada devir olarak dönme sayısı veya sabit kesme hızın miktarıdır. Bu miktar komut satırının başındaki G koduna bağlıdır. A) (G96) Sabit kesme hızı m/dak Tezgâhın bilgisayar ünitesi bu kesme hızına bağlı olarak iş parçasının çapı değiştikçe Tezgâhın iş mili devir sayısını değiştirir. B) (G97) Sabit devir sayısı dev/dak Örneğin: G96 S100 (Sabit kesme hızı 100 m/dak) G97 S1500 (Sabit devir sayısı 1500 dev/dak) T Kodu (Tools-Takım Numarasını ve Takım Geometri Ofset Numarasını Seçme) Kesici takım seçimini ve takım ömrünü kontrol eder. T kodu dört haneli bir sayısal değerle ifade edilir. Program içerisinde G00 T0202; satırı okunduğu zaman tezgâhın tareti (kesici akımların bulunduğu aparat) T kodunu takip eden ilk iki karakterli istasyona en kısa yoldan gidecektir. T harfinden sonraki ilk iki rakam, kesicinin bulunduğu istasyonu (kesicilerin takıldığı yer), son iki rakam ise kesici ile ilgili geometri (ofset) bilgisinin geometri kütüphanesinden belleğe yüklenmesini sağlar. Tezgâhın bilgisayar ünitesi bu bilgileri kullanarak gerekli hesaplamaları ve kaydırmaları yapar. Kesici Hazırlık ve Ayar Bilgileri Taret Geometri Yaklaşım Uzunluk Değerleri İşleme Şekli Kesici Tipi Konumu (Ofset) no Kodu X Z 1 1 Kaba talaş P Diş açma P Kanal açma P Delme - 5 Örneğin: G00 T0202 (İstasyonda ikinci yerde ve geometri (ofset) bilgisi ikinci sırada) G20 Kodu (Inch-İnç) G20 kodu, programda girilen değerleri inç (Inch) ölçü sistemine göre değerlendirir. (25.4 mm = 1 inç olarak çevrim sağlanır.) Örneğin: N10 G20; G21 Kodu (Metrik) G21 kodu programda girilen değerleri metrik ölçü sistemine göre değerlendirir. Tezgâh çalıştırıldığında geçerli olan komuttur. G28 Kodu (Tezgâh Referans Noktasına Gönderme) G28 komutu kesici takımı hızlı hareketle tezgâh referans noktasına gönderir. Kesici takım önce belirtilen X ve Z koordinatlarına buradan da referans noktasına gidecektir. G29 komutu kullanılırsa kesici takım aynı yolu izleyerek bir önceki konuma geri döner. Kesici takımın bindirme olasılığına FORMAKSAN Technology Ltd. 11

14 karşı X ve Z kodlarına 0 değeri verilmez. X ve Z komutları yerine U ve W Kodları (Artımsal Sistem) kullanılır bu sayede taret bulunduğu noktadan doğru Referans noktasına gitmiş olur ve böylece bindirme tehlikeside ortadan kalkar. Örneğin; N2 G28 X0 Z0; yerine N2 G28 U0 W0 G50 Kodu (İş Mili Devrini Sınırlama) G50 komutu iş mili devir sayısını sınırlamamızı sağlar. Bu komuttaki S değeri için girilen değer, iş mili devrinin maksimum çıkabileceği devirdir. Bu komut tezgâhın, aynanın durumu veya iş parçasının sıkma şekli gibi durumlarda kullanılır. Örneğin; N10 G50 S2000; (İş mili devri maksimum 2000 dev/dak olabilir.) G00 Kodu (Hızlı İlerleme) Komut satırı: N_ G00 X_ Z_ ; G00 komutu kesici takımın kesme işlemi yapmadan bir noktadan diğer bir noktaya doğrusal olarak hızlı hareketini sağlar. G00 komutu genellikle G01, G02 ve G03 komutlarından önce veya sonra kesici takımın konumlanması için kullanılır. G00 komutu esnasındaki kesici takımın hızı üretici firma tarafından belirlenmiştir. Aşağıdaki şekillerdeki gibi kesici takım iş parçası üzerinden her iki eksende 45 açılı olarak ve bir eksende düz hareketle işlem tamamlanacaktır. Bu G kodu ile yapılan eksen hareketleri tezgahın sahip olduğu Maximum hızla yapılır. G00 X150.0 Z100.0 (Mutlak Sistem) X200.0 Z200.0 G00 U150.0 W100.0 (Artışlı Sistem) U50.0 W100.0 FORMAKSAN Technology Ltd. 12

15 O0001; (Program numarası) N10 G50 S2000; ( Sınırlı devir sayısı) N20 G00 T0101; (1 no.lu kesici takım ve 1 no.lu geometri (ofset) değeri) N30 G00 Z30. X7.; (Kesici hızlı ilerlemede Z ekseninde 30 mm X ekseninde 7 mm yol alır.) G01 Kodu (Talaş Alarak İlerleme) Komut satırı: G01 Kodu (Kesme Hızıyla İlerleme) N_ G01 X_ Z_ F_ ; Bu G kodu ile yapılan eksen hareketleri belirtilen F ilerlemesiyle yapılır.. G01 X150.0 Z100.0 F0.2 ; (Mutlak sistem) X200.0 Z200.0 ; G01 U150.0 W100.0 F0.2 ; (Artımsal Sistem) U50.0 W100.0 ; G01 komutu F ile belirtilen ilerleme değeri ile kesici takımın düz bir hat üzerinde talaş alarak hareketini sağlar. Bu komut silindirik, alın ve konik tornalamada kullanılır. Tornalama simetrik bir işlem olduğundan çizimlerde hep eksenden üst tarafı kullanılmaktadır. Genellikle örnekler böyle verilmiştir Birbirine dik iki kenara pah kırmak veya köşeyi yuvarlatmakta bu komutla mümkündür FORMAKSAN Technology Ltd. 13

16 Komut satırı: N.. G02 X Z R F; G02 komutu saat ibresi yönünde (CW - Clock Wise) hareket ile dairesel talaş alma işlemi yapar. Dairesel hareketin yapılabilmesi için gereken diğer değişkenler şunlardır. X ve Z: Yayın bitiş noktasının koordinatları R: Yayın yarıçap değeri F :İlerleme hızı Komut satırı: N G03 X Z R F ; G03 komutu saat ibresi tersi yönünde (CCW - Counter Clock Wise) hareket ile dairesel talaş alma işlemi yapar. Bu komuttaki işlemler G02 komutu ile aynı özelliktedir. Dairesel hareketin yapılabilmesi için gereken diğer değişkenler G02 komutu ile aynıdır. NOT:Radius değeri 180 den küçük ise R değeri (+) 180 den büyük ise R değeri (-) verilir. FORMAKSAN Technology Ltd. 14

17 Not: (1) I ya da K eger 0 ise yazılmayabilir. (2) G02 I_: bir daire yapar. (3) 180 dereceden kucuk yaylar icin R degerinin + alınmasi tavsiye edilir G03 R_:hareket olmaz (4) I, K ve R ayni zamanda kullanildiginda, R aktiftir. (5) Eger son nokta koordinatları yay uzerinde degilse bu K degerinin yanlış olması sonucudur: UYGULAMA: Parçaya ait program satırları aşağıda verilmiştir inceleyiniz. UYGULAMA ÇÖZÜMÜ: O0003; Program Numarası N10 G21; Ölçüler Metrik Olacak N20 G00 T0101; 1 nolu kesici ve 1 nolu geometri(ofset)bilgisi N30 G00 X30 Z30; Kesicinin ilk konumu N40 S1000 M03; 1000dev/dak fener mili çalıştırılır. N50 G00 X0 Z1; Kesicinin alın noktasına getirilmesi N60 G01 X0 Z0 F0.3; Alın noktasına temas etme N70 G01 X32 Z0 F0.3; Paha kadar alın tornalama N80 G01 X40 Z- 4 F0.3; Pahın işlenmesi N90 G01 Z- 16 F0.3; İlk radyüse kadar silindirik tornalama N100 G02 X60 Z- 30 R10 F0.3; İlk radyüs (yay) işlenir. N110 G01 X100 Z- 30 F0.3; İkinci radyüse kadar alın tornalama N120 G03 X120 Z- 40 R10 F0.3; İkinci radyüsün işlenmesi N130 G01 X120 Z- 50 F0.3; Son yüzeyin işlenmesi N140 G00 X130 Z100. Kesicinin parça üzerinden uzaklaştırılması N150 M05; Program sonu FORMAKSAN Technology Ltd. 15

18 UYGULAMA: Parçaya ait programı yapınız UYGULAMANIN ÇÖZÜMÜ: FORMAKSAN Technology Ltd. 16

19 UYGULAMA: Aşağıda resmi ve ölçüleri verilen parçanın programını yapınız. UYGULAMANIN ÇÖZÜMÜ: FORMAKSAN Technology Ltd. 17

20 CNC TORNA PROGRAMLAMADA KULLANILAN ÇEVRİMLER G94 DÜZ ALIN TORNALAMA ÇEVRİMİ (X DÜZLEMİNDE); G94 FANUC kontrol üniteleri için düz alın tornalama döngüsüdür.şekil 1.1. G94 (G79) komutu ile, başlama noktasından hızlı ilerleme ile hareket başlar verilen F ilerleme hızı ile istenen noktalar arasında tornalama işlemi yapıldıktan sonra R hızlı ilerleme ile başlama noktasına dönülür. G94 çevrimi Bir defa kullanıldıktan sonra iptal edilmedikçe tekrar yazmak gerekmez. Buna göre sadece Z değerini değiştirmekle çevrim tekrarlanır.çevrim komutu ile işlem bittikten sonra aynı gruptan başka bir G- komutu ile iptal edilir. Örneğin G94 komutu G00 komutu ile iptal edilebilir.g94 çevriminde kullanılacak T, S ve M fonksiyonları çevrim başlamadan önce kullanılmalıdır. Komut satırı; G94 X(U) Z(W) F X(U) : bitiş noktası Z(W) : bitiş noktası F : ilerleme miktarı ÖRNEK UYGULAMA: İşlenecek malzeme: Ø60 mm Başlama Noktası: X64 Z2 Kesme derinliği: 6 mm Takım: T0101 G50 S2000 T0101 : G96 S200 M03 : G00 X85.0 Z2.0 T0101 M08 : G94 X40.0 Z 2.0 F0.2 Z 4.0 : Z 6.0 : Z 8.0 : Z 10.0 : Z 12.0 : Z 14.0 : Z 16.0 : Z 18.0 : Z-19.7 : Z 20.0 : G28 U0 W0 : M30 : FORMAKSAN Technology Ltd. 18

21 G90 BOYUNA DÜZ TORNALAMA ÇEVRİMİ (Z DÜZLEMİNDE); G90 komutu ile,başlama noktasından hızlı ilerleme ile hareket başlar, verilen F kesme hızı ile istenilen noktalar arasında tornalama işlemi yapıldıktan sonra R hızlı ilerleme ile başlama noktasına dönülür. Bir defa kullanıldıktan sonra iptal edilmedikçe tekrar yazmak gerekmez.buna göre sadece X değerini değiştirmekle çevrim tekrarlanır.g90 Çevrim komutu ile işlem bittikten sonra aynı gruptan başka bir G komutu ile iptal edilir.örneğin G00 komutu ile iptal edilebilir.g90 tornalama çevriminde kullanılacak T, S ve M fonksiyonları çevrim başlamadan önce kullanılmalıdır. Komut satırı; G90 X. Z. F. X(U) : bitiş noktası Z(W) : bitiş noktası F : İlerleme miktarı İşenecek malzeme Başlama Noktası Kesme derinliği Takım : Ø60 : X64 Z2 : 2 mm : T0101 N100 T0101; N120 G96 S200 M03; N130 G00 X64. Z10.; N140 G01 Z2. F0.3; N150 G90 X56. Z-40. F0.2 N160 X52.; N170 X48.; N180 G28 U0.; N190 G28 W0.; N200 M30; G71 DIŞ ÇAP KABA TALAŞ ÇEVRİMİ (Z EKSENİNE PARALEL TORNALAMA); G71 Yüzey tornalama çevrimi hem X-ekseni hem de Z-ekseni boyunca tek yönlü değişen bir profile sahip şekillerin işlenmesinde kullanılır. FORMAKSAN Technology Ltd. 19

22 Yukarıdaki şekilde A-A -B kesitindeki finiş profili tanımlandıktan sonra kaba tornalama paso hareketleri otomatik olarak yapılır. X-ekseninde U2, Z-ekseninde ise W kadar finiş paso payı kalır.g71 çevriminden sonra G70 çevrimi ile bu bırakılan finiş payı da alınarak işlem tamamlanır.g71 çevrimi 2 komut satırından oluşur ve bu komut satırları aşağıdaki gibidir. G71 U(1) R- ; G71 P- Q- U(2) W- F- S- T- ; G71 U(1) R P Q U(2) W F S T : Çevrimi çağıran komuttur. : Her seferde alınacak paso miktarıdır. (mm ve yarıçap olarak) : Her pasodan sonra kesici ucun geri çekilme miktarı (mm ve yarıçap olarak) : Finiş profilinin tanımlanmaya başlandığı ilk satırın numarası : Finiş profilinin tanımlanmasının bittiği satır numarası : Bırakılacak finiş tornalama payı (çapta/çap cinsinden) : Bırakılacak finiş tornalama payı (boyda) : G71 çevrimi sırasınca uygulanacak kesme ilerlemesi değeri : G71 çevrimi boyunca uygulanacak devir miktarı. : G71 çevrimi sırasında geçerli olan takım ve takım ofset numarası ÖRNEK UYGULAMA: UYGULAMANIN ÇÖZÜMÜ: N10 G99 G21; ( G99 (G95) ilerleme mm/devir, G21 ölçü sistemi mm ) N20 T0101; N30 M03 S1500; N40 G0 X54. Z5.; N50 G71 U4. R1.; N60 G71 P70 Q120 U0.5 W0.2 F 0.2; N70 G1 X31.; ( G71 çevriminin başladığı satır.) N80 X35. Z-2.; N90 Z-40.; N100 G03 X45. Z-45. R5.; N110 G1 Z-95.; N120 X55.; N130 G70 P70 Q120; ( Finiş çevrim satırı ) N140 G28 U0 W0; (Not: X yerine U, Z yerine W kullanılırsa artışlı (eklemeli) N150 M30; FORMAKSAN Technology Ltd. 20

23 G72 ALINDA KABA TALAŞ ÇEVRİMİ (EKSENE DİK TORNALAMA); G72 alın tornalama çevrimi hem X- ekseni hem de Z- ekseni boyunca tek yönlü değişen bir profile sahip şekillerin işlenmesinde kullanılır.programda (Şekil 1.2.) A-A -B finiş profili tanımlandıktan sonra kaba tornalama paso hareketleri otomatik olarak yaratılır. X-ekseninde U2, Z-ekseninde ise W kadar finiş paso payı kalır.g72 çevriminden sonra G70 çevrimi ile bu bırakılan finiş payı da alınarak işlem tamamlanır.g72 çevrimi 2 komut satırından oluşur ve bu komut satırları aşağıdaki gibidir. ÖRNEK UYGULAMA; UYGULAMANIN ÇÖZÜMÜ: T0101: kaba talaş kalemi S: 1500 dev/dak F: 200 mm/dak N10 T0101 N20 M03 S1500 N30 G0 X44. Z2. N40 G72 W4. R1. N50 G72 P60 Q110 U0.5 W1. F200. N60 G0 Z-55. N70 G1 X40. F100. N80 X28. Z-45. G72 N90 Z-20. N100 X20. Z0. N110 Z2. N120 G70 P60 Q110 N130 G0 X44. Z10. N140 G91 G28 X0. Z0. N150 M30 FORMAKSAN Technology Ltd. 21

24 G70 ALINDA FINISH ÇEVRİMİ G70 P60 Q110 G70: Finiş çevrimini çağırır P60: Finiş çevriminin başlangıç satır numarası Q110: Finiş çevriminin bittiği satır numarası Yukarıdaki programda G70 finiş çevrimi kullanılarak çevrim tamamlanır. ÖRNEK UYGULAMA; FORMAKSAN Technology Ltd. 22

25 UYGULAMANIN ÇÖZÜMÜ; O1111; N10 G50 S4000; N11 T0101; N12 S1500 M03; N13 G00 X200.0 Z100.0; N14 G00 X160.0 Z10.0; N15 G71 U7.0 R1.0; N16 G71 P014 Q021 U4.0 W2.0 F0.3 S550; N17 G00 G42 X40.0 S700; N18 G01 W-40.0 F0.15; N19 X60.0 W-30.0; N20 W-20.0; N21 X100.0 W-10.0; N22 W-20.0; N23 X140.0 W-20.0; N24 G40 U2.0; N25 G70 P014 Q021; N26 G00 X200.0 Z100.0; N27 M30; KABA TALAŞ ÇEVRİMİ FINISH ÇEVRİMİ G75 DIŞ ÇAPTA KANAL İŞLEME VE PARÇA KESME ÇEVRİMİ Dış çap kanal Çevrimi; Bu çevrim, kısa aralıklarla (kademelerle) ilerlemeli, her kademe sonunda geri çekilmeli (gagalama) tarzda takım hareketleri ile dış çapta veya iç çapta kanal işlemeye veya parça kesmeye yarar FORMAKSAN Technology Ltd. 23

26 Kesici takım, ana komutta verilen miktarda kesme ilerlemesi yapar, sonra seri hızda bir miktar geri çekilir, sonra yine kesme hızında aynı kademe miktarı kadar ilerleme ile operasyona devam eder.bu çevrim verilen koordinatlara ulaşana kadar devam eder.g75 komutu iki satırdan oluşur ve aşağıdaki gibidir. G75 R(1) G75 X.Z P..Q F G75 : Çevrimi çağırır. R(1) : Her kademeden sonra geri çekilme miktarıdır. Bu miktar modal bir değerdir.kontrol ünitelerinde 5139 nolu parametrede kaydedilmiştir. Eğer modal değer uygun ise G75 R(1) ; dartını yazamaya gerek yoktur. X : Kanal dibindeki çap Z : -Z yönünde işlemin son bulacağı nokta P : Her kademedeki dalma miktarı (yarıçap cinsinden, işaretsiz olarak) Q : -Z yönünde yana kayma aralığı (işaretsiz olarak) F : Çevrim süresince geçerli olacak kesme ilerlemesi Not-1: Q değeri verilirken kanal kalemi genişliği dikkate alınarak verilmelidir. Not-2: P ve Q değerleri mikron formatına ayarlı olabilir.bu taktirde değerler mikron cinsinden girilmelidir.örnek: P2. (2mm) yerine P2000 (2000µm) yazılmalıdır. ÖRNEK UYGULAMA; İşlenecek parça : Ø60 mm Kesme ilerlemesi : 20 mm/dak. Kanal kalem genişliği : 5 mm N100 G21 G98; N110 T0202; N120 G50 S800; N130 G96 S100 M03; N140 G0 X65. Z10.; (çevrimin başlangıç çapına ve Z emniyetli mesafeye geliş) N150 G0 Z-25. F100.; (çevrimin Z ekseninde başlangıç noktasına geliş) N170 G75 R0.5; N180 G75 X50. Z-70. P2. Q4.5 F20; N190 G28 U0 W0; N210 M30; FORMAKSAN Technology Ltd. 24

27 Parça Kesme Çevrimi; G75 komutunda Z eksenine dair veriler girilmez ise, komut parça kesme için kullanılır. ÖRNEK UYGULAMA Kesilecek parça çapı : Ø30 mm Tarette 2.Takım Devir:100m/dak F : 40 mm/dak. N100 G21 G98; N110 T0202; N120 G50 S800; N130 G96 S100 M03; N140 G0 Z-35.; (Z ekseninde kesme çevriminin başlama noktasına geliş) N150 X35.; (X ekseninde kesme çevriminin başlama noktasına geliş çap olarak) N160 G75 R0.5; N170 G75 X0 P3000 F40.; (P= 3 mm gagalama miktarı işaretsiz, yarı çap olarak) N180 G28 U0; N190 G28 W0; N200 M30; FORMAKSAN Technology Ltd. 25

28 G76 KATERLE DİŞ AÇMA ÇEVRİMİ Tek Ağızlı Vida Açma; G76 komutu aşağıdaki Şekil de görüldüğü gibi diş açma çevrimini çağırır.istenen diş derinliğine kadar çevrim otomatik olarak tekrarlanır. G76 Komutu dişin bir yanak yüzeyi boyunca her defasında eşit miktarda talaş kaldıracak şekilde paso miktarını düzenler. n.pasoda ulaşılan derinlik(yarıçapta)dn= nxd formülü ilehesaplanır. G76 komutu 2 satırdan oluşur ve komut satırları aşağıdaki gibidir: G76 P(a-b-c)) Q(1) R(1) G76 X(U) Z(W) R(2) P(2) Q(2) F... FORMAKSAN Technology Ltd. 26

29 G76 Diş açma çevrimini çağırır. P(a-b-c) P harfini takip eden 6 karakter ile dişin nasıl işleneceği bilgileri verilir. a Nihai finiş pasosunun kaç kez tekrarlanacağını bildirir. b Diş açma sonundaki pahın boyunu, hatvenin katı olarak bildirir c Dişin profil açısını verir. (60, 55, 30, 29 ve 0 derece) Q (1) Minimum talaş derinliğidir. Mikron cinsinden de verilir ( Modal değerdir.) R(1) Finiş paso payıdır.(fanuc da 5141 nolu parametrede tanımlanmıştır.verilmediğinde parametre değeri kullanılmış olur. X, Z Diş açmanın bittiği noktanın X ve Z cinsinden koordinatı U, W Diş açmanın bittiği noktanın U ve W cinsinden koordinatı R(2) Dişin X-ekseni yönünde koniklik mesafesidir.(yarı çap olarak) kullanılmazsa düz diş açılmış olur. P(2) Diş derinlik ölçüsüdür. (yarıçap olarak ve işaretsiz.) Q(2) İlk pasodaki dalma miktarıdır.( yarıçap olarak işaretsiz.) F Dişin adımı (hatvesi) ( mm olarak) G76 Çevrimi Uygularken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar; G32, G92 diş açma sırasında uyulması gereken kurallar ve alınması gereken önlemler, G76 komutu için de geçerlidir. Çevrim esnasında program akışı durdurulur ve manuel hareket ile müdahale yapılırsa, programa tekrar devam etmeden önce mutlaka durdurmanın yapıldığı konuma gelinerek oradan devam etme mecburiyeti vardır. Diş açma çevrimi asla G96 modunda uygulanmaz.mutlaka G97 sabit iş mili devri modu seçilmiş olmalıdır. Tezgah açıldığı zaman, M23 diş açmada pah kırma modu devrededir.istenmiyorsa, M24 komutu ile iptal edilmelidir. G76 çevriminin kaç pasoda tamamlanacağı veya istenilen paso adedinde diş açmanın tamamlanması için ilk paso derinliğinin ne olması gerektiğinin hesabı; ÖRNEK UYGULAMA ; FORMAKSAN Technology Ltd. 27

30 UYGULAMANIN ÇÖZÜMÜ ; N100 G99 G97; (Mutlaka G97 modunu seçiniz.) N110 T0101; N120 M03 S500 M24; (M24 komutu ile diş dibinde pah kırma iptal) N130 G0 X22. Z10.; N140 G1 Z5. F0.1; ( Döngünün başlangıç noktasına geliş) N150 G76 P Q100 R0.1; N160 G76 X17.56 Z-82. P1300 Q350 F2.; N170 G1 X40.; N180 G28 U0; N190 G28 W0; N200 M30; İki Ağızlı Vida Açma ; CNC torna tezgahlarında G76 çevrimi ile iki ağızlı vida açılabilir. Örnek olarak M24 adımı 6 mm, vida boyu 80 mm olan iki ağızlı vidayı açabiliriz. Burada G76 vida açma çevrim komutunun bütün özellikleri geçerlidir.birinci dişi açtıktan sonra kesici X ekseninde 3 mm G1 komutu ile F3 ilerleme ile ayna G99 mm/dev ile döndürülerek ikinci diş açılarak iki ağızlı vida açılmış olur. ÖRNEK UYGULAMA; FORMAKSAN Technology Ltd. 28

31 UYGULAMANIN ÇÖZÜMÜ; N100 G99 G97; (Mutlaka G97 modunu seçiniz.) N110 T0101; N120 M03 S500 M24; (M24 komutu ile diş dibinde pah kırma iptal) N130 G0 X32. Z10.; N140 G1 Z10. F0.3; (1. Döngünün başlangıç noktasına geliş) N150 G76 P Q100 R100; N160 G76 X20.32 Z-82 P1300 Q350 F6.0; N170 G1 Z7. F3.0; (2.Döngünün başlangıç noktasına geliş) N180 G76 P Q100 R100; N190 G76 X20.32 Z-82. P1840 Q350 F6.0; N200 G1 X40.; N210 G28 U0; N220 G28 W0; N230 M30; ÖRNEK UYGULAMA; FORMAKSAN Technology Ltd. 29

32 Kademeli Delik Delme Çevrimi; Z EKSENİNDE DELİK DELME İŞLEMİ Kesici takım ana komutla verilen miktarda kademelerle ilerlemesi yapar, seri hızda bir miktar geri çekilir, sonra yine kesme hızında aynı kademe miktarı kadar ilerleme ile operasyona devam eder. Bu çevrim tanımlanan derinliğe ulaşana kadar devam eder.bu çevrim ile kademeli kesme yapıldığı için, derin deliklerde ve işlenmesi zor olan malzemelere delik açılmasında verimli bir şekilde kullanılır.komut iki satırdan oluşur ve formatı aşağıdaki gibidir. G74 R G74 Z(W) Q... F... FORMAKSAN Technology Ltd. 30

33 G74 R Z(W) Q F Çevrimi çağırır Her gagalamadan sonraki geri çekilme miktarıdır.(bu değer tezgah Parametrelerinde yazılı modal değer mevcuttur.farklı bir değer istenmiyorsa,g74 R satırını kullanmak gerekmez. Z-ekseni yönünde, işleme nihai noktası Z koordinatıdır (Z), İşleme başlangıç noktasından bitiş noktasına olan,z- eksen doğrultusundaki mesafe ve yöndür(u) Z-eksen doğrultusunda, her kademedeki ilerleme miktarı (mikron cinsinden ve işaretsiz) Kesme ilerlemesi Kademesiz Delik Delme; Z(W) F Z-ekseni yönünde, işleme nihai noktası Z koordinatıdır (Z), İşleme başlangıç noktasından bitiş noktasına olan,z- eksen doğrultusundaki mesafe ve yöndür(u) Kesme ilerlemesi ÖRNEK PROGRAM O0011; G97 S600 M3; T0303; G0 X0 Z5 M8; G1 X0 Z-30 F 0,08; G0 X0 Z5 M9; G0 X150 Z 50; G28 U0 W0; M30 FORMAKSAN Technology Ltd. 31

34 G32 KILAVUZ ÇEKME İki eksenli CNC torna tezgahlarında kılavuz çekmek için G32 ve G63 komutları kullanılır. C eksenli CNC torna tezgahlarında ise G84 kılavuz çekme döngüsü kullanılır.klavuz çekmede ilerleme Dişin hatvesi kadar olmalıdır aksi halde klavuz kırılır. Hatve=Devir / İlerleme Örneğin Bir deliğe M16x2 klavuzu 300 dev/dak devir ile çekerken ilerleme miktarı aşağıdaki gibi hesaplanır. 2=300/F ise F=150 mm/dak olacaktır. G32 G1 Z F (Klavuz çekilirken) G32 G1 Z F S M4 (Klavuz Ters yönde geri çıkarken) ÖRNEK UYGULAMA N100 T0404; N110 G97 S300 M3; N120 G0 X0 Z10.; N130 G1 Z5. F150.; ( Kılavuz çekme başlangıç noktası ) N140 G32 Z-15 F150.; (S/F oranı kılavuz adımına eşit olmalı 300/150 = 2 mm) N150 M05; N160 G32 M04 S300 F150. Z5.; (S/F oranı kılavuz adımına eşit olmalı 300/150 = 2) N170 G28 U0 W0; N180 M30; RAYBALAMA İki eksenli CNC torna tezgahlarında Rayba çekilirken,takım G01 ile ilerler ve G01 ile geri çıkarılır FORMAKSAN Technology Ltd. 32

35 CNC TEZGÂHLARDA İŞ GÜVENLİĞİ CNC tezgâhlar klasik tezgâhlardan daha karışık bir yapıya sahiptir. Bu tezgâhlardan maksimum randıman alınabilmesi için yüksek kesme hızı ve yüksek iş mili devrinde çalışma gerçekleşir. Boşta geçen süreyi en aza indirgemek için kesicinin talaş kesmeden yapacağı hareketler maksimum hızda sağlanır. CNC tezgâhlarının arızalanması halinde yalnız onarım değil, bu süre içerisinde tezgahın çalışamayacak olması da masrafa eklenmelidir. Bütün bu nedenler güvenlik konusunu CNC tezgâhlarının en öncelikli konusu yapmaktadır. CNC tezgâhlarda güvenlik önlemleri 3 grupta ele alınmalıdır; operatör güvenliği, takım tezgâhı güvenliği ve iş parçası güvenliği. CNC tezgâhlarda güvenliği artırmak için önemli yapısal düzenlemelere gidilmiştir. Örneğin limit swichler çalışma limitlerini sınırlandırmanızı sağlar. Kesici takım bu limitler dışına hareket edemez. Bu ise yanlış girilen bir koordinat değerinin neden olacağı olası çarpma yada bindirmeleri önler. Kontrol ünitesi üzerinde bulunan Emergency Stop (acil durdurma) butonu hemen fark edilebilmesi için diğer butonlardan daha büyük ve kırmızı renkte tasarlanmıştır. Herhangi bir tehlike anında bu butona basıldığında bütün tezgâh fonksiyonları duracaktır. Yüksek hızdaki çalışma ortamında iş parçasının, kesicinin ya da kopan talaşların operatöre zarar vermemesi için, koruyucu kapak emniyet sistemi geliştirilmiştir. Bu koruyucu kapakların kapalı olup olmadığı kapı swichleri ile kontrol ünitesine iletilir. Eğer kapı kapalı değilse, otomatik programda tezgâh çalışmayacaktır. Tezgâh çalışırken bu kapı açıldığında ise, tezgâh duracaktır. Kesme işleminin takip edilmesi için kapıya yerleştirilmiş olan kurşungeçirmez cam, çelik kafesle desteklenmiştir. CNC takım tezgâhları pahalı yatırımlardır. Tezgâhların tamirat masraflarına bir de bu süre içerisinde tezgâhın çalışmaması eklenirse, maliyet çok daha yükselecektir. Bu nedenle tezgâh operatörü tezgâha bir zarar gelmemesi için her türlü emniyeti almak zorundadır. Operatörün ya da programcının hatalarından dolayı oluşacak bir zararın özrü yoktur. Çünkü kontrol ünitesi yazılan parça programının doğruluğunun test edilmesi için bir dizi seçenek sunar. Parça programının doğruluğunu test etme tekniklerine girmeden önce bir programcının yapabileceği hataların neler olduğunu inceleyelim. 1-Teknolojik Hatalar PROGRAMLAMADA YAPILAN HATA TİPLERİ Programcının, bir programın içerisinde yanlış NC kodları kullanmasından kaynaklanan hatalardır. Aşağıda yer alan birinci örnekte G01 yerine G101 yazılmıştır. İkinci örnekte G00 komutunda yazılmaması gereken F ilerleme değeri verilmiştir. Üçüncü örnekte ise iş mili devir sayısı ( ya da kesme hızı) yazılmadan iş milini döndürme komutu yazılmıştır. Hatalı Komut Satırı Doğru Komut Satırı G101 X50, Z -12, F0.3; G01 X50. Z-12. F0.3; G00 X 120. Y68. F1.2; G00 X120. Y68.; G96 M03; G96 S150 M03; FORMAKSAN Technology Ltd. 33

36 Teknolojik hataların tespit edilmesi diğer hata tiplerinden daha kolaydır. Kontrol ünitesi böyle bir satırı işleme sokmaz ve hata mesajını ekranda görüntüler. Bu tür hatalar Programın test edilmesi aşamasında da hemen ortaya çıkar ve programcı bu hataları kolayca düzeltebilir. Ancak kontrol ünitesinin değerlendiremeyeceği teknolojik hatalar da olabilir. Örneğin saat ibresi yönünde bir dairesel hareket için G02 yerine, ters yönde hareket yani G03 yazılabilir. Bu tür hatalar ancak programın test edilmesi aşamasında belirlenebilir. 2-Geometrik Hatalar Geometrik hataların tespit edilmesi daha zordur örneğin programcı resim üzerindeki bir ölçüyü yanlış alabilir ya da nokta koymayı unutarak farklı bir değer girebilir. (örneğin: X 7.5olan bir koordinat değeri X 75 yazabilir.) Bu tür hatalarda kontrol ünitesi hata mesajı vermez. Bu hataların programın test edilmesinde tespit edilmesi gerekir. Aksi halde kesici takım aynaya, tablaya ya da iş parçasına bindirebilir. 3-Ön Hazırlık (Ayar) Hataları Kesici takımlar ile ilgili çap, boy, uç yarıçapı vb. bilgilerin kontrol ünitesine girilmesinde ya da program sıfır noktasının tezgâh üzerine belirlenmesi aşamasında yapılan hatalardır. Eğer kesici takım bilgilerinde ya da program sıfır noktasının belirlenmesinde hata yapılırsa, en iyi hazırlanmış program bile doğru sonuç vermeyecektir. Programın Doğrulanması ve Simüle Edilmesi; Grafik Simülasyon İle Yazılan parça programı kontrol ünitesinin ekranında grafik olarak işlenir. Bu yöntemle kesici takımların takip edecekleri yollar grafik yani çizgisel olarak ekranda izlenir. Böylece yazılan programın doğruluğu tam olmasa da fikir verecek şekilde görülür. Makine Kilitleme İle Çalışma Bu yöntem teknolojik hatalara karşı programın kontrol edilmesini sağlar.tüm bilgiler (takım telafisi, program sıfırı vb.) girildikten sonra Machine Lock (makine kilitleme) ve Dry Run (kuru çalıştırma) anahtarları aktif yapılır. Bütün hareketlerin maksimum hızda olması için Feedrate Override ve Jog Feedrate anahtarları en yüksek konuma getirilir. Cycle Start butonuna basılarak test işlemi başlatıldığında, kontrol ünitesi teknolojik hatalara karşı programı tarar. Bu yöntemde iş mili döner, taret ya da magazinden takım değiştirmesi yapılır ama eksenlerde ( x, y, z) fiziksel bir hareket olmaz. Kontrol ünitesi programa göre eksen hareket değerlerini pozisyon göstergesinde görüntüler. Eksenlerde fiziki bir hareket olmadığı için bu yöntem operatörün programı en güvenli şekilde test etmesini sağlar. Dry Run (Kuru Çalıştırma) İle Bu yöntem geometrik hatalara karşı programın kontrol edilmesini sağlar. Dry Run yönteminde, makine kilitleme yönteminden farklı olarak Machine Lock anahtarı devre dışı bırakılır ve eksen hareket anahtarları düşük konuma getirilir. (operatör gerek görürse kızak hareket hızlarını test alanında arttırıp azaltabilir) Dry Run yönteminde program sıfır noktası ayarı yapılır ama iş parçası bağlanmaz. Operatör, bu uygulama esnasında daha dikkatli olmalıdır. Örneğin tehlike anında Feed Hold (ilerlemeyi durdurma) butonuna hemen basabilmelidir. Eğer bu yapılırsa Cycle Start butonuna tekrar basılarak uygulamaya kalınan yerden devam edilebilir. FORMAKSAN Technology Ltd. 34

37 CNC Tezgâhların Kullanılmasında Dikkat Edilecek Hususlar; CNC ünitesi darbelerden korunmalıdır. Zorunlu olmadıkça tezgâhın ayar ve parametreleri değiştirilmemelidir. Tezgâhı açarken ve kapatırken aşağıdaki sıra takip edilmelidir. Makinenin Açılması; 1. Regülâtör Açılır. 2. Tezgâhın sol tarafındaki elektrik dolabı üzerindeki Ana şalter açılır. 3. Kontrol ünitesindeki POWER ON Butonuna basılır. 4. Eğer kapalıysa EMERGENCY STOP Butonunu açılır. 5. Kızak Yağlama tankı üzerindeki START Butonuyla Manuel olarak yağlama yapılır. 6. Tüm eksenler Referansa gönderilir. 7. Tezgâh artık devrededir. Uygun modlar seçilerek istenilen işlemler yapılır. Makinenin Kapatılması; 1. Program tamamlandıktan sonra tezgâh Z Ekseninde referansa gönderilir. 2. Fener mili üzerinde takım bırakılmaz ya elle dışarıya ya da magazine alınır. 3. Tezgâh temizlenir. 4. Kızaklara, tablaya ve Fener Mili kovanına paslanmaya karşı koruyucu yağ sürülür. 5. Tezgâhın Terazisini Korumak için tüm eksenler ortaya getirilir. 6. EMERGENCY STOP butonuna basılır. 7. Kontrol ünitesindeki POWER OFF butonuna basılır. 8. Makine Elektrik dolabı üzerindeki Ana Şalter kapatılır. 9. Regülâtör Kapatılır. Acil durdurmalarda Emergency stop Düğmesine basılmalıdır. Özellikle belirtilen akımdan daha yüksek sigorta kullanılmamalıdır ve tel sarılmamalıdır. CNC Ünitesinin pano kapakları asla açık bırakılmamalıdır. Tezgâh emniyeti için kızak ve kapı swichleri kesinlikle yerlerinden sökülmemelidir. Tezgâhın bakımına başlamadan önce, tezgâhın başka birisi tarafından açılmaması için ana şaşartel kilitlenmeli veya uyarı yazısı asılmalıdır. TEZGÂH BAKIMI CNC tezgâhlardan ideal verim almak ve tezgâhların ömrünü uzatmak için en önemli etken çalışma ortamıdır. Ayrıca meydana gelecek basit arızaların ihmal edilmeden giderilmesi ve bunların nedenlerinin araştırılarak gerekli önlemlerin alınması, tezgâhların uzun süre hassas ve verimli bir şekilde çalışmasını sağlayacaktır. Makineden yüksek performans elde etmek için oda sıcaklığı, toz, titreşim vb. etkilere dikkat edilmesi gerekir. Oda sıcaklığının büyük oranlarda değiştiği bir ortamda yüksek hassasiyetin elde edilemeyeceği kesindir. Aynı şekilde, güneş ışığı, havalandırma ve ısıtıcı cihazların CNC tezgâhını doğrudan etkilememesine özen gösterilmelidir. Toz, soğutma sıvılarının buharı, demir tozları ve kirlenmiş hava tezgâhın kızak ve elektronik kartlarının ömrünü büyük ölçüde azaltır. Özellikle elektronik cihazlar toz ve nemden çok etkilenir. Bu nedenle tezgâh mümkün olduğunca temiz olan bir alanda kurulmalıdır. FORMAKSAN Technology Ltd. 35

38 Ayrıca tezgâh, diğer makinelerin oluşturduğu titreşimlerden ve ark kaynağı, direnç kaynağı, indüksiyonla ergitme, sertleştirme vb. cihazlardan mutlaka korunmalıdır. Tezgâh bakımı periyodik olarak; günlük (işe başlamadan önce ve işten sonra), haftalık, aylık, üç aylık, altı aylık olmak üzere düzenli periyotlar halinde yapılır. Tezgah Operatörü her gün işe başlamadan önce şu kontrolleri yapmalıdır; 1 Yağlama tankındaki yağ seviyesi 2 Operatör paneli ve elektrik panosunun temizliği 3 Yağ ve hava kaçaklarının olup olmadığı 4 Tezgâhın aynası (tornalarda), paleti (işleme merkezlerinde)ve takım magazininin temizliği 5 Kızaklarda ateş olup olmadığı 6 Hidrolik tankındaki yağ seviyesi 7 Hidrolik basınçları 8 Elektrik panosundaki havalandırma fanlarının çalışıp çalışmadığı 9 Anormal olan ses ve titreşim olup olmadığı 10 Kontrol ünitesinin ekranında alarm olup olmadığı 11 Takımların bağlantılarının sağlamlığı Tezgâh operatörü her gün işten sonra şu işleri yapmalıdır; 1 Tezgâhın enerjisinin anlatılan sıra ile kesilmesi 2 Tezgâhta birikmiş talaşların temizlenmesi 3 Tezgâhın kızak gibi çalışan kısımlarının koruyucu yağ ile yağlanması. Bu işlem Özellikle suda 4 çözünen soğutma sıvısı kullanıldığında çok önemlidir. FORMAKSAN Technology Ltd. 36