Yerli Mandalar ın Laktasyon Eğ risi Özellikleri *

Transkript

1 TARIM B İ LIMLER İ DERGIS11999, 5 (1), 1-8 Yerli Mandalar ın Laktasyon Eğ risi Özellikleri * Ali KAYGIS Z' Geli ş Tarihi : 02. ) Özet : Bu çal ışmada Afyon Kocatepe Tar ı msal Araşt ı rma Enstitüsünde yeti ştirilen yerli mandalann laktasyon e ğ risi özellikleri belirlenmi ştir. Laktasyon egrisi tipleri ve şekilleri Gamma fonksiyonu Y, = A tb parametreleriyle belirlenmi ştir. Incelenen laktasyonlar ın % 10,4% tipik olmayan l ıktasyon eğrisi karakterindedir (A, b, c negatif). Tipik ve tipik olmayan laktasyonlann laktasyon s ı ras ı na göre da ğı l ım ı «lemsiz (P>0.05), laktasyona ba şlama mevsimine göre da ğı l ı m ı çok önemli (P<0.01) bulunmu ştur. Laktasyon e ğrisi parametrelerine ait en küçük kareler ort ılamalan A de ğeri (ba şiangiç verimi) için ±0.403 g,b değeri (yükselme katsay ıs ı ) için 0.713±0.128, c de ğeri (azal ı na katsay ı s ı) için 15174± , S de'ğ'eri (laktasyon devaml ı l ık derecesi) için 7.27±0.12, Ymax (maksimum günlük sül verimi) için ± g, Tna (maksimum günlük süt verimine ula şma süresi) için ±36.22 gün olarak bulunmu ştur. Buza ğılama y ı l ı nin etkisi Ymax için çok önemli (P<0.01) b ı lunmu ştur. Buza ğı lama mevsiminin etkisi A değeri için önemli (P<0.05), Yn,ax için çok önemli (P<0.01) bulunmu ştur. E3uzağ' ı lama s ı ras ı n ı n etkisi A ve S de ğerleri için önemli (P<0.05), Yrna için çok önemli (P<0.01) bulunmu ştur. Anahtar Kelimeler : Laktasyon eğrisi, laktasyon devaml ı l ığı, manda Lactation Curve Trail:s of Native Buffaloes Abstract : In this study, traits of the lactation curves of N ııtive Buffaloes raised at the Afyon Kocatepe State Farm were determined. The shape and type of lactation curves were d.scribed by the parameters of Gamma function of Y, = A tb e-ct percent of lactation curves were atypical. The dis:ributions of typical and atypical lactation curves ware depended upon the lactation season (P<0.01), while not significantly (P>0.05) depended upon the lactation number. Least squares means were found to be ±0.403 g for A parameters (beginning yield), 0.713±0.128 for b parameters (coefficient of rising), t for c pa ameters (coefficient of decreasing), 7.27±0.12 for S parameters (persistency), ± g for Y, a parameter. (Average of maximum daily peak yield), ±36.22 days for Ta,ax parameters (average of daily peak yield length), respectively. Effect of calving year on Y,,,ax were highly significant (F <0.01). Effect of calving season on A and Ya,a ware significant (P<0.05) or highly significant (P<0.01). Effect of calving number on A, S and Yn,a ware significant (P<0.05) or highly significant (P<0.01). Key Words : Lactation curve, lactation persistency, buffalo Giriş Süt, et ve çeki hayvan ı olarak Dünyada önemli bir ekonomik etkinli ğe sahip manda, Asya k ıtas ı n ı n tropik ve subtropik k ısı mlar ında, Güney Arr ıerika ülkelerinde, Kuzey Amerika'da Fransa d ışı ndaki bütün Avrupa ülkelerinde, Balkanlar ile baz ı rta Avrupa ülkelerinde ve Avustralya'da yeti ştirilmektedir ( Şahin ve Büyükkebabc ı, 1997) y ı l ı Tar ım istatistiklerine göre Türkiye'de ba ş manda bulunmaktad ı r (Anonim, 1996). Manda yeti ştiriciliği Türkiye aç ısından süt ve et verimi yönüyle değer bulmaktad ır. Manda sütü ba şta kaymak olmak üzere, yoğurt, peynir ve dondurma; eti ise özellikle sucuk üretiminde kulla-n ılmaktad ır. Manda sütünden yap ılan tereya ğı yumu şak k ıvamda olmas ı nedeniyle inek sütünden yap ılan tereya ğı kadar makbul tutulmamaktad ı r. Türkiye'de manda en çok rta Karadeniz bölgesinde bulunmak-ta (% 40-45), ancak Afyon gerek manda eti gerekse manda sütünü en iyi de ğerlendiren illerin ba şı nda gelmektedir (Şahin ve Büyükkebabc ı, 1997). Laktasyon e ğrisinin şekl ineğin süt veriminin de ğerlendirilmesinde toplam veya 305 günlük süt veriminin ya-anda ele al ınan bir kriterdir. Laktasyone ğ'risi terimi, do ğum sonras ı süt veriminin zamanla de ğ i şiminin grafiksei gösterimi olarak ifade edilir. Manda ineklerinde süt verimi m ılaklamadan itibaren maksimum günlük yerime ula şıncaya kadar artar, daha sonra da ba şlang ıçtakinden daha az bir e ğimle kuruya ç ı k ıncaya kadar azal ı r. Laktasyon e ğrisi k ı smi laktasyon kay ıtlar ından toplam laktasyon veriminin tahmin edilmesinde de kullan ı labilir. Bl durum yeti ştiriciler için; dü şük süt verimine sahip manda ineklerinin laktasyonun erken safhalar ında sürüden uzakla şt ı r ı lmas ına ve laktasyon süreleri e ş it olmayan ineklerin daha sa ğ l ı kl ı biçimde kar şı la şt ı r ı lmas ı na imkan vermesi aç ıs ından avantajl ı bir durumdur. Bu çal ışmay ı Kahramanmaraş Sütçü Imam ()oh/. Ara ştırma Fonu Ba şkanl ığı desteklemi ştir. ' Kahramanmara ş Sütçü İmam niv. Ziraat Fak. Zootekni Bölümü-Kahramanmara ş

2 2 TARIM BILIMLERI DERGISI 1999, Cilt 5, Say ı 1 Ayr ı ca, Sütçü sürülerde optimum yemleme ve idare programlar ı n ı n planlanmas ı na yard ı m eder (Kumar ve ark. 1993). Türkiye'de mandalann süt verimi konusunda baz ı çal ışmalar (Yark ı n 1952; Uslu 1970; Ilaslan ve ark. 1983; Ilaslan ve ark. 1992) mevcut olmas ı na rağmen, mandalar ı n laktasyon e ğ risi konusunda çal ışmalara rastlanmam ışt ı r. Bu çal ışmayla Türkiye' de süt üretiminin % 1.4'ünü sa ğlayan yerli mandalar ın laktasyon e ğ rilerinin ara şt ı r ı lmas ı amaçlanm ışt ı r. şeklindedir. Bu modelde yer alan terimlerden = herhangi bir iaktasyon e ğrisi parametresini, = populasyon ortalamas ı n ı, ai =i. y ı l etki miktar ı n ı, bi = j. buza ğılama s ı ras ı etki miktar ı n ı, ck = k. buza ğı lama mevsimi etki miktar ı n ı, eiiki = normal, ba ğı ms ız ve şansa bağ l ı hata'y ı temsil etmektedir. Veriler en küçük kareler metodu (Harvey 1986) ile de ğerlendirilmi ştir. Alt grup ortalamalann ı n kar şı la şt ırı lmas ı nda Duncan (1955) çoklu karşı la şt ı rma testi uygulanm ışt ı r. Laktasyon eğrilerinin tiplendirilmesinde Shank ve ark.(1981) ve Shimuzu ve Umrod (1981)'un kriterleri esas al ı nm ışt ı r. Materyal ve Yöntem Araşt ı rman ı n materyalini Kocatepe Tar ı msal Araşt ı rma Enstitüsünde yeti ştirilen yerli Mandalann ı n y ı llar ı aras ı ndaki verim kay ı tlar ı oluşturmu ştur. Laktasyon eğ risi ve parametrelerinin belirlenmesinde Gamma fonksiyonu (Wood 1967) seçilmi ştir. Wood eşitli ği, yt. A. tb e-ct şeklinde olup, bu e ş itlikte yer alan terimlerden; Yt = laktasyonun t. günündeki süt verimini, t = buza ğı lamadan günlük verimin (kontrol günü verimi) ölçüldü ğü güne kadar geçen süreyi (gün), e = tabii logaritma taban ı n ı, A, b, c = laktasyon e ğ risine ait parametre tahminleri olmak üzere; A e ğ rinin Y eksenini kesti ğ i noktay ı, b laktasyonun ba şlang ı c ı nda eğ rinin yükselmesini,c en yük-sek düzeye eri ştikten sonra eğrinin dü ş ü şünü gösteren katsay ı d ı r. Burada Wood modelinin doğ rusal olmad ığı görülmektedir. Wood e ş itliğinin her iki taraf ı n ı n tabii logaritmas ı al ı narak model do ğrusal hale getirilmi ştir. Bu durumda model "Ln Yt = Ln A + b Ln t - ct" şekline dönü ş mü ştür. E ş itli ğin bu dönü ştürülmesinden sonra modele ait A, b, c katsay ı lar ı, esaslar ı Draper ve Smith (1966) taraf ı ndan, aç ı kla-nan çoklu regresyon analiziyle hesaplanm ışt ı r. Hesaplanıalarda MINITAB paket program ı ndan yararlan ı lm ışt ı r. Elde edilen parametrelerden laktasyonun devaml ı l ı k derecesi : S = - (b+1) Ln c, Laktasyonda maksimum günlük süt verimi : Ymax = A (b/c)b e-b, Maksimum günlük süt veriminin elde edildi ği gün Tmax = b/c e ş itlikleriyle belirlenmi ştir. Laktasyon e ğrisi parametreleri ve laktasyon e ğrisiyle ilgili ölçüler her bir inek için ayr ı ayr ı hesaplanm ışt ı r. Hesaplamada her bir ine ğin ilk 10 ayl ı k verim kay ıtlar ı kullan ı lm ışt ı r. Laktasyonun t, günündeki süt veriminin tahmini, gerçek günlük süt verimi, de ğerleri kullan ı larak bulunan Ln A, B ve c parametreleri "Ln Yt = Ln A + b Ln t - ct" e ş itli ğinde yerine konularak elde edilmi ştir. Ba şlang ıçta model logaritmik transformasyonla do ğ rusal ş ekle çevrildi ğ i için sonuçta orijinal denklemdeki Yt değerlerinin hesaplanmas ı nda Yt = Exp (Yt) tersi i ş lemi yap ı lm ışt ı r. Ara şt ı rmada takvimsel mevsimler (k ış, ilkbahar, yaz, sonbahar) esas al ı nm ışt ı r. Laktasyon s ı ras ı olarak 1., 2., 3., 4., 5. ve 6. laktasyonlar al ı nm ıştı r, Laktasyon eğ risi parametrelerine etkili parametrelerin tespitinde kullan ı lan matematik model; "Yijki = p + ai + bi + ck + eijki" Bulgular ve Tart ışma Laktasyon eğ risi tipleri Laktasyon e ğrisi tiplerinin mevsim ve laktasyon s ı ras ına göre da ğı l ımlan Çizelge 1'de bir araya getirilmi ştir. Toplam 231 laktasyon e ğrisinden 24'ünün (%10.4) tipik olmayan laktasyon e ğrisi karakterinde oldu ğ u görülmektedir (A, b, c negatif). 24 tipik olmayan laktasyon eğrisinin negatif LnA, 3`ü negatif c parametresine sahip olurken, 11'i azalan tipte e ğri (b negatif), 9'u ise içbükey laktasyon eğ risi (b ve c negatif) karakterinde bulunmu ştur. Negatif LnA, azalan tipte e ğri, negatif c ve içbükey eğrilerin toplam e ğ rilere oranlar ı s ı rasiyia % 0.43, % 4.76, % 1.30 ve % 3.90; tipik olmayan e ğrilere oranlar ı ise yine ayn ı s ı rayla; % 4.17, / , % ve % olarak bulunmu ştur. Laktasyon eğrisi tiplerinin mevsimlere göre da ğı l ı m ı çok önemli (P<0.01) bulunmu ştur (X' hesap de ğeri 13.99). Sonbahar mevsiminde laktasyona ba şlayan manda ineklerinde tipik olmayan e ğri oran ı (%24.0), di ğer mevsimlerde laktasyona ba şlayanlara göre daha fazla bulunmu ştur. Sonbahar mevsiminde ba şlayan laktasyonlar ı n /0 12'si azalan laktasyon e ğ risi, % 10'u ise içbükey laktasyon e ğrisi karakterinde bulunmu ştur. Nitekim, Godara ve Yadav (1992) Murrah mandalar ında k ış ve sonbahar mevsiminde laktasyona ba şlayan ineklerin yaz mevsiminde laktasyona ba şlayan ineklere göre daha fazla içbükey laktasyon e ğ risine sahip olduklar ı n ı bildirmi şlerdir. Laktasyon eğrisi tiplerinin laktasyon siras ı na göre da ğı l ı m ı önemsiz (P>0.05) bulunmu ştur (X2 hesap de ğeri 8.70). istatistik olarak önemsiz olmakla beraber, 5. ve 6. laktasyon s ı ras ındaki inekler daha fazla tipik olmayan laktasyon eğ risine sahip olmu şlard ı r. Gerçek ve tahmini laktasyon e ğ rileri Laktasyona ba şlama mevsimi ve laktasyon s ı ras ı na göre gerçek ve tahmini günlük süt verimi ortalamalan ile laktasyon e ğ risine ait tan ı mlay ı c ı bilgiler Çizelge 2 ve 3'de her bir laktasyon s ı ras ı ve mevsim için belirlenen laktasyon e ğ rileri ise Şekil 1-10'da verilmi ştir.

3 KAYGISIZ, A., "Yerli mandalar ı n laktasyon e ğ risi özellikleri" 3 Çizelge 1. Tipik ve tipik olmayan laktasyon e ğ rilerinin mevsim ve laktasyon s ı ras ı na göre da ğı l ı m ı Ana grup Alt grup Ln A negatif Tipik olmayan e ğ rilerin da ğı l ışı Toplam e ğ ri say ı s ı b negatif c negatif B ve c negatif Tipik olmayan Tipik eğ ri say ı s ı (iç )ükey) eğ ri say ı s ı Genel toplam Mevsim K ış (%4.8) 40 (%95.2) 42 İ lkbahar ( /.2.7) 36 (%97.3) 37 Yaz (%8.8) 93 (V091.2) 102 Sonbahar - 6 ı 5 12 (V024.0) 38 (%76.0) 50 S ı ra I ı ı ı 1 (%6.7) 56 (V093.3) 60 II (%10.6) 42 (%89.4) 47 III 2 3 (%7.7) 36 (%92.3) 39 IV - ı (V03.2) 30 (%96.8) 31 V (8/020.0) 20 (%80.0) 25 VI 3 ı 2 6 (%20.7) 23 (%79.3) 29 Toplam (8/010.4) 207 (V089.6) 231 Çizelge 2. Laktasyona ba ş lama mevsimine göre gerçek ve tahmini silt verimleri ı K ış Ilkbahar Yaz Sonbahar Aylar Gerçek Tahmini Gerçek Tahm ni Gerçek Tahmini Gerçek Tahmini ' , , Y t"89e t e-929e" t t9 86e t t8."7e ' R2 (%) N Çevre faktörlerinin etkileri Mevsimlere göre determinasyon katsay ı lar ı (R2) k ış, ilkbahar, yaz ve sonbahar mevsimlerinde laktasyona ba şlayan manda ineklerinde s ıras ı yla % 78.3, % 74.3, / ve % 55.4 olarak bulunmu ştur. Yap ı lan önem testi sonucunda determinasyon katsay ı lar ı sonbahar mevsiminde laktasyona ba şlayanlar hariç di ğerleri için istatistik olarak önemli (P<0.05) bulunmu ştur_ 1., 2., 3., 4., 5. ve 6. laktasyonlar için determinasyon katsay ı lan s ı ras ı yla % 72.4, /0 72.6, % 73.4, % 52.1, % 52.0 ve / olarak bulunmu ştur, Ilk üç laktasyona ait determinasyon katsay ı lan istatistik olarak önemli (P<0.05) bulunmu ştur. Bu çal ışmada elde edilen ortalama determinasyon katsay ı s ı Kumar ve ark.(1992) taraf ı ndan bildirilen % 99.1, % 99.8, % 68.1, % 70.3 ve % 61.0 değerlerinden genelde daha dü şük bulunmu ştur. Laktasyon e ğrisi parametrelerine ait ortalamalar ile önemlilik ve çoklu kar şı la şt ı rma testi sonuçlar ı Çizelge 4'cle verilmi ştir. Çizelgenin incelenmesinden de anla şı laca ğı gibi; ba şlang ıç verimine (A) verim y ı l ı n ı n etkisi önemsiz, laktasyon s ı ras ı ve laktasyona ba şlama mevsimi etkisi ise önemli (P<0.05) bulunmu ştur. Laktasyon s ı ras ı na göre A parametresi düzensiz bir de ğ iş im göstermi ş olmakla beraber, en yüksek ba şlang ı ç verimi (A) 6. laktasyonda gerçekle ş mi ştir. Di ğer taraftan laktasyona ba şlama mevsimlerine göre A katsay ı s ı n ı n değ i şimi incelendi ğinde, sonbahar mevsiminde do ğ uran manda inekleri daha yüksek bir verimle laktasyona ba şlam ışlard ı r. Benzer şekilde Gondal (1987) A parametresinin verim y ı l ı taraf ı ndan etkilendi ğini bildirmi ştir. Vij ve ark. (1985) ise laktasyon s ı ras ı ilerledikçe manda ineklerinin daha yüksek bir ba şlang ı ç verimiyle laktasyona ba şlad ı klar ı n ı bildirmi şlerdir.

4 Çizelge 3. Laktasyon s ı ras ı na göre gerçek ve tahmini süt verimleri 1. Lak asyon 2. Laktasyon 3. Laktasyon 4. Laktasyon 5. Laktasyon 6. Lak asyon Aylar Gerçek Tahmini Gerçek Tahmini Gerçek Tahmini Gerçek Tahmini Gerçek Tahmini Gerçek Tahmini ı , Y t 314 e ( t"62e t t "222 -" t" t e.784e-"5647` t"" 4) R2 (%) N Çizelge 4. Laktasyon eğrisi parametrelerine ait ortalamalar ile önemlilik ve çoklu kar şı la ştı rma testi sonuçlar ı özellik N A (gr) b c N S N Y. (90 N Tmax (gün) Genel ± ± ± ± ± ±36.22 Y ı l ö.s ö.s ö.s ö.s.. ö.s S ı ra ö.s ö.s ** ö.s I t628.9a 0.714± ± ±0.19a ±226.13a e ±55.81 II ±730.1b 0.867± ± ±0.22ab ±271.18b f ±66.93 III ±782.6b 0.722± ± ±0.24ab ±280.36bc f ±69.20 IV 31' ±847.2a 0.695± ± ±0.26b ±307.65c f ±75.93 V ±933.8b 0.784± ± ±0.30ab ±341.30bc ±84.24 VI ±891.3c 0.495± ± ±0.28b ±337.87bc ±83.39 Mevsim ö.s ö.s ö.s ö.s K ış ±752.8a 0.569± ± ± ±269.99ab e ±66.64 Ilkbahar ±839.6a 0.929± ± ± ±298.12b e ±73.58 Yaz ±543.0a 0.78ޱ ± ± t b e 96 42_10±48.58 Sonbahar ±736.2b 0.567± ± ± ±280.35a f ±69.20 *P<0.05, -P<0.01, ös; önemsiz (P>0.05) a,b,c,; Ayn ı sütunda değ işik harflerle gösterilen ortalamalar aras ı ndaki farklar önemlidir (P<0.05) e,f; Ayn ı sütunda değiş ik harflerle gösterilen ortalamalar aras ı ndaki farklar çok önemlidir (P<0.01) laes SII! '666 I SId 9 C1id 3-1

5 KAYGISIZ, A., "Yerli mandalar ı n laktasyon e ğrisi özellikleri" Şekil 1.Birinci laktasyon s ı ras ı ndaki manda ineklerinde Şekil 2. İkinci laktasyon s ı ras ı ndaki manda ineklerinde gerçek gerçek ( ) ve tahmini (---) laktasyon e ğ rileri ( ) ve tahmini (---) laktasyon e ğrileri Şekil 3. Üçüncü laktasyon s ı ras ı ndaki manda ineklerinde gerçek ( ) ve tahmini (---) laktasyon e ğ rileri Şekil 4. Dördüncü laktasyon s ı ras ı ndaki manda ineklerinde gerçek ( ) ve tahmini (---) laktasyon e ğ rileri Şekil 5. Be şinci laktasyon s ı ras ı ndaki manda ineklerinde Şekil 6.Alt ı nc ı laktasyon s ı ras ı ndaki manda ineklerinde gerçek gerçek ( ) ve tahmini (---) laktasyon e ğ rileri ( ) ve tahmini (---) laktasyon e ğ rileri

6 6 TARIM B İ L İ MLER İ DERGISI 1999, Cilt 5, Say ı Şekil 7. K ış mevsiminde laktasyona ba şlayan manda ineklerinde gerçek ( ) ve tahmini (---) laktasyon eğ rileri Şekil 8. ilkbahar mevsiminde laktasyona ba şlayan manda ineklerinde gerçek (--) ve tahmini (---) iaktasyon e ğ rileri Şekil 9. Yaz mevsiminde laktasyona ba şlayan manda ineklerinde gerçek ( ) ve tahmini (---) laktasyon e ğ rileri Şekil 10. Sonbahar mevsiminde laktasyona ba şlayan manda ineklerinde gerçek ( ) ve tahmini (--) laktasyon e ğ rileri Çizelgenin incelenmesinden de anla şı laca ğı gibi; ba ş lang ıç verimine (A) verim y ı l ı n ın etkisi önemsiz, laktasyon s ı ras ı ve laktasyona ba şlama mevsimi etkisi ise önemli (P<0.05) bulunmu ştur. Laktasyon s ı ras ı na göre A parametresi düzensiz bir de ğ i şim göstermi ş olmakla beraber, en yüksek ba şlang ı ç verimi (A) 6. laktasyonda gerçekle şmi ştir. Di ğer taraftan laktasyona ba şlama mevsimlerine göre A katsay ı s ı n ı n değ i ş imi incelendi ğinde, sonbahar mevsiminde do ğuran manda inekleri daha yüksek bir verimle laktasyona ba şlam ış lard ır. Benzer şekilde Gondal (1987) A parametresinin verim y ı l ı taraf ı ndan etkilendi ğ ini bildirmi ştir. Vij ve ark. (1985) ise laktasyon s ı ras ı ilerledikçe manda ineklerinin daha yüksek bir ba şlang ıç verimiyle laktasyona ba şlad ı klar ı n ı bildirmi şlerdir. Yükselme katsay ı s ı (b) ve dü ş ü ş katsay ı s ı na (c) verim y ı l ı, laktasyona ba şlama mevsimi ve laktasyon s ı ras ı n ı n etkisi önemsiz (P>0.05) bulunmu ştur. ysa, Cheema ve Basu (1991) Murrah mandalar ı nda gerek laktasyona ba şlama mevsimi gerekse laktasyon s ı ras ı etkisinin hem b hem de c parametresi için birer önemli variyasyon kayna ğı oldu ğunu bildirmi şlerdir. Vij ve ark.(1985) ise laktasyona ba ş lama mevsimi etkisinin b ve c parannetrelerini etkilemedi ğ ini bildirmi ş lerdir, Gondal ve Rowlinson (1984) ise Pakistan mandalar ı nda b ve c parametrelerinin en yüksek ilkbahar mevsiminde laktasyona ba şlayanlarda, en dü ş ük ise yaz mevsiminde laktasyona ba şlayanlarda gözlendi ğ ini bildirmi şlerdir. Persistensi (S) de ğerine laktasyon s ı ras ı n ı n etkisi önemli (P<0.05), verim y ı l ı ve laktasyona ba şlama mevsiminin etkisi ise 'önemsiz (P>0.05) bulunmu ştur. İ lk üç laktasyon s ı ras ındaki manda inekleri daha yüksek persistensi de ğerine sahip olmu şlard ır. Persistensi değerine çevre faktörlerinin etkilerini ara şt ı ran, Dhaka ve Chaudhary (1994) verim y ı l ı, laktasyon s ı ras ı ve laktasyona ba şlama mevsimi etkisinin, Khan ve Johar (1985). Malhotra ve ark.(1984), Gajbhiye ve Tripathi (1992) laktasyona ba şlama mevsimi etkisinin, Juma ve ark.(1993) laktasyon s ı ras ı etkisinin önemli oldu ğ unu bildirmi şlerdir

7 KAYGISIZ, A., "Yerli mandalar ı n laktasyon eğrisi özellikleri" 7 Maksimum günlük süt verimi (Ymax) ± g olarak bulunmu ştur. Ymax değerine verim y ı l ı, laktasyona başlama mevsimi ve laktasyon s ı ras ı n ı n etkisi çok önemli (P<0.01) bulunmu ştur. Ymax laktasyon s ı ras ı na göre en dü şük birinci laktasyonda en yüksek dördüncü laktasyonda, laktasyona ba şlama mevsimine göre ise en yüksek ilkbahar ve yaz mevsiminde, en dü şük ise sonbahar ve k ış mevsiminde laktasyona ba şlayanlarda gözlenmi ştir. Bu bulgulara paralel olarak, Ibrahim (1995) ilk kez do ğuran manda ineklerinin daha dü şük (P<0.01) max değerine sahip olduklar ı n ı bildirmi ştir. Maksimum günlük süt verimine ula şma süresi (Tmax) ±36.22 gün olarak bulunmu ş olup, Tmax değerine verim y ı l ı, laktasyona ba şlama mevsimi ve laktasyon s ı ras ı n ı n etkisi önemsiz (P>0.05) bulunmu ştur. Laktasyon s ı ras ı na göre en uzun ( gün) ve en k ı sa (81.60 gün) Tmax de ğerleri aras ı ndaki fark gün; laktasyona başlama mevsimine göre ise en uzun gün ve en k ısa gün olarak bulunmu ştur. Ancak hayvanlar aras ı nda maksimum günlük süt verimine ula şma süresi bak ı m ı ndan oldukça geni ş variyasyonlar mevcut olup, standart hatalar yüksek bulunmu ştur. Bu nedenle gerek laktasyon s ı ras ı gerekse laktasyona ba şlama mevsimi etkisi istatistik olarak önemsiz bulunmu ştur. Ymax, de ğerine. verim y ı l ı, laktasyona ba şlama mevsimi ve laktasyon s ı ras ı n ı n etkisi çok önemli (P<0.01) bulunmu ştur. Ymax, laktasyon s ıras ı na göre en dü şük birinci laktasyonda en yüksek dördüncü laktasyonda, laktasyona ba şlama mevsimine göre ise en yüksek ilkbahar ve yaz mevsiminde, en dü şük ise sonbahar ve k ış mevsiminde laktasyona ba şlayanlarda gözlenmi ştir. Bu bulgulara paralel olarak, Ibrahim (1995) ilk kez doğuran manda ineklerinin daha dü şük (P<0.01) Ymax de ğerine sahip olduklar ı n ı bildirmi ştir. Laktasyon e ğrisi özellikleri aras ındaki korelasyonlar Laktasyon e ğrisi parametreleri ve baz ı süt verim özellikleri aras ı ndaki korelasyonlar, önemlilik dereceleri ile birlikte Çizelge 5'de verilmi ştir. A'n ın b ve c parametreleri ile olan korelasyonu negatif, b ile c aras ı ndaki korelasyon pozitif ve oldukça yüksek (P<0.01) bulunmu ştur. Yüksek verimle laktasyona ba şlayan mandalar hem daha yava ş bir h ızla pik yerime ula şmış hem de pik Yerimden daha yava ş bir h ızla uzakla şm ışlard ı r. Diğer yandan, pik yerime h ızl ı bir şekilde ula şan mandalar daha yüksek bir h ızla pik yerimden uzakla şm ışlard ı r. Ba şlang ıç verimiyle (A) persistensi (S) değeri aras ındaki korelasyon negatif (-0.617) ve önemli (P<0.05) bul unmu ştur. Laktasyona yüksek bir verimle başlayan ineklerde laktasyon devaml ı l ığı daha dü şük olmuştur. Di ğer yandan, ba şlang ıç veriminin Tmax değeriyle korelasyonu pozitif, Ymax de ğeriyle korelasyonu ise negatif ancak istatistik olarak önemsiz bulunmu ştur. Persistensi değerinin hem b hem de e parametreleriyle korelasyonlan pozitif ve önemli (P<0.05) bulunmuştur. Buna göre, hem yüksek bir h ızla pik yerime ula şan hem de pik yerimden daha çabuk uzakla şan ineklerde laktasyon devaml ı l ığı daha yüksek olmu ştur. Sonuç Bu çal ışmada, gerek laktasyon s ı ras ı bak ı m ı ndan gerekse laktasyona ba şlama mevsimi bak ı m ı ndan laktasyonlar ı n genel olarak tipik laktasyon e ğ rilerine sahip olduklar ı görülmektedir. Buna göre, gerek mevsim değ işiklikleri gerekse ya şın ilerlemesi manda ineklerinin laktasyonlar ı n ı n seyrinde önemli bir de ğ i şmeye neden olmam ışt ır. Sonuç olarak; laktasyon e ğ rilerinin matematiksel tan ı m ı için Gamma fonksiyonunun uygun olduğu söylenebilir. Teşekkür Bu ara şt ı rmay ı finanse eden KS. Ara şt ı rma Fonu Başkanl ığına, ara şt ı rman ın yürütülmesinde ve gerekli verilerin toplanmas ında yard ı mlar ı n ı esirgemeyen Kocatepe Tar ımsal Ara şt ı rma Enstitüsü personellerinden, Enstitü Müdürü Necdet ERGÜN' e, Enstitü Müdür Yard ı mc ı s ı Zir.Yük.Müh. Mustafa ŞAHIN' e, Vet. Hek. Mustafa KÇKKEBAPCI' ya içtenlikle te şekkürlerimi sunar ı m. Çizelge 5. Laktasyon e ğ risi parametreleri aras ındaki korelasyonla ı A b Tmax B C ** S * 0.819" 0.522* Tmax Ymax *P<0.05, **P<0.01

8 8 TARIM BILIMLERI DERGISI 1999, Cilt 5, Say ı 1 Kaynaklar Anonim, Tar ı msal Yap ı ve Üretim, DIE Ba şkanl ığı, Ankara. Cheema, J.S. and S.B. Basu, Factors Affecting the Components of Gamma Type Lactation Curve in Murrah Buffaloes. lndian Journal of Dairy Sci. 44 : Dhaka, S.S. and S.R. Chaudhary, Non-Genetic Factors influencing Persistency of Lactation in Murrah Buffaloes. Indian Journal of Animal Research. 28 : Draper, N. and Smith, N Applied Regression Analysis. John Wiley and Sons, Inc. New York, USA, vii+317 pp. Duncan, D.B Multiple Range and Multiple F Tests. Biometrics, 11 : Gajbhiye, P.U. and V.N. Tripathi, Factors Affecting Persistency of First Lactation in Murrah Buffaloes. Buffalo Journal, : Godara, P. and S.B.S. Yadav, Factors Causing Fluctations in Progressive Milk Records of Murrah Buffaloes. Indian Journal of Dairy Sci. 45 : Gondal, K.Z. and P. Rowlinson, Characterization of the Lactation Curve in Pakistani Buffaloes. British Society of Animal Production. Winner Meeting March 1984, Grand Hotel, Scarborough. Gondal. K.Z Analysis of the Lactation Curve of Pakistani Dairy Buffaloes. Index to Thesis Accepted for Higher Degrees in the Universities of Great Britain and Ireland, 36 : 379. Harvey, W.R Least Squares Analysis of Data With Unequal Subclass, A.R.S , USDA. İ brahim, M.A.M The Use of Gamma Type Function in Describing the Lactation Curve of Egyptian Buffaloes. Egyptian Journal of Animal Production, 32 : İ laslan, M., A. Karabulut, Y. A ş k ı n, ve A.N. Izgi, Yerli Mandalarda Vücut Yap ı s ı, Dal ve Süt Verimi Üzerinde Ara şt ı rmalar. Afyon Zirai Ara şt ı rma Istasyonu, Yay ı n No : 14, Afyon. İ laslan, M., F. Cengiz, ve Y. A şk ı n Ankara Ç ı nar Köyünde Yeti ştirilen Yerli Mandalarda Süt Verimi ve Vücut Yap ı s ı ile ilgili Özellikler. C.Ü. Tokat Zir. Fak. Yay. 9 : Juma, K.H., S.I. Said, and C.A. Baghdasar, Iraqi Buffaloes. III. Persistency of Lactation. Buffalo Bulletin. 12 : Khan, F.H. and K.S. Johar, Persistency of First and Second Lactations in Murrah Buffaioes. Indian Journal of Animal Sci. 55 : Khan, M.Q., A.Z. Ali. and S.S. Pingle, Effect of Month Calving on Persistency of Lactations in Murrah Buffaloes. Livestock Adviser. 8 : Kumar, D., 0.P. Sharma and V.P., Manglik, A Stochastic Model to Describe the Milk Yield Buffaloes. lndian Journal of Dairy Sci. 62 : Kumar, D., 0.P. Sharma and V.P., Manglik, Lactation Curve Models Used for Different Age of Buffaloes. lndian Veterinery, 70 : Malhotra, P.K., 0.P. Dutta and J.C. Malhotra, Persistency of Mili< Yield of Murrah Buffaloes Registired in the Herdbook Under Village Conditions. lndian Journal of Animal Sci. 54 : Metry, G.H., K.A. Mourad, J.C. Wilk and B.T. McDaniel, Lactation Curves for First Lactat ıon Egyptian Buffalo. lndian Journal of Dairy Sci. 77 : Shanks, R.D., A.J. Berger, A.E. Freeman and F.N. Dickinson, Genetic Aspects of Lactation Curves. J. Dairy Sci. 64 : Shimuzu, H. and S. Umrod, An Application of the Weighed Regression Procedure for Constructing the Lactation Curve in Dairy cattle. Japan J. Zoot. Sci. 47 : Şahin, M. ve M. Büyükkebabc ı. 1997, Dünya'da ve Türkiye'de Mandac ı l ık. Tar ım ve Kayişleri Bakanl ığı, Kocatepe Tanmsal Ara şt ı rma Enstitüsü, Hizmet içi E ğ itim Semineri, 7 cak 1997, Afyon. Uslu, N.T Afyon Bölgesi Mandalann ı n Çe ş itli Özellikleriyle Rasyonel ve Köy Ş artlar ı nda Süt Verimleri Üzerinde Mukayeseli Ara şt ı rmalar. 81 sayfa, Birlik Matbaas ı, Bornova. Vij, P.K., M.S. Tiwana ana M.S., Bhullar, Factors Affecting Shape of Lactation Curve in Buffaloes. Asian Journal of Dairy Research, 4 : Wood, P.D.P Algebraic Model of Lactation Curve in Cattle. Nature 218 : Yarkin, İ Anadolu Mandalar ı üzerinde Ara şt ı rmalar. A.Ü. Ziraat Fak. Y ı ll ığı, 1-3 : 1-21.