GEDİZ HAVZASINDA SU KİRLİLİĞİNİN ÖNLENMESİNDE TARIMIN ROLÜ

Transkript

1 GEDİZ HAVZASINDA SU KİRLİLİĞİNİN ÖNLENMESİNDE TARIMIN ROLÜ Mehmet ŞENOL Tugay GÜL Ela ATIŞ H.Ece SALALI Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, İzmir ÖZET Tarım ve sanayi faaliyetlerinin, su kullanımı üzerinde önemli etkilerinin olduğu dikkate alındığında, özellikle tarımsal üretimde su kullanımının etkinliğinin ve veriminin arttırılmasına yönelik çalışmalar daha da önem kazanmaktadır. Su kaynakları açısından önemli çevre sorunlarından birisi yeraltı ve yerüstü sularının kirlenmesidir. Türkiye de su kirliliğinin başlıca etkenleri kentleşme, sanayileşme ve bazı tarımsal uygulamalardır. Sanayinin çevre üzerindeki olumsuz etkisi diğer faktörlerden çok daha fazla olmakla birlikte, tarım da kirlilikte rol oynamaktadır. Özellikle, entansif tarımın yaygınlaşması ile kullanılan kimyasal gübre ve pestisit kalıntıları yeraltı ve yüzey sularına karışarak kirliliğe neden olmaktadır. Bu çalışma, endüstriyel gelişme, yoğun tarımsal faaliyetler ve hızla artan nüfus ile birlikte, Ege Bölgesinde önemli bir yere ve ciddi bir ekonomik potansiyele sahip Gediz Havzası nı kapsamaktadır. Çalışmanın verileri, Gediz Havzası nda su kirliliğinin ve tarımsal üretimin en yoğun olduğu köylerde 105 üretici ile yapılan anketlerden elde edilmiştir. Çalışmada, üreticilerin tarımın çevre ve su kaynaklarına etkileri konusundaki düşünceleri likert ölçeği analizi ile çevre politikaları kapsamında uygulanacak teşvik ve cezalara ilişkin görüşleri ise en iyi/en kötü analizi yoluyla hesaplanmıştır. Anahtar sözcükler: Su kirliliği, Gediz Havzası, tarımsal faaliyet, çevre politikası THE ROLE OF AGRICULTURE TO PREVENT THE WATER POLLUTION IN GEDİZ BASIN ABSTRACT Considering that agricultural and industrial activities have significant impacts on water use, the work particularly done for increasing effectiveness and efficiency of water use in agricultural production gains more importance. One of the major environmental problems in terms of water resources is pollution of groundwater and surface waters. The main factors of water pollution in Turkey are urbanization, industrialization and some agricultural practices. Industry adversely effects environment much more than other factors and also plays a role in agriculture pollution. Especially, use of chemical fertilizer and pesticide residues during expansion of intensive agriculture cause pollution by mixing up with groundwater and surface water. This study covers the Gediz Basin which is having an important place and have significant economic potential along with industrial development, intensive agricultural activities and rapidly growing population in Aegean Region. Data for the study obtained from the surveys conducted with

2 producers from the villages where the most intensive agricultural production and water pollution in the Gediz Basin. In the study, the thoughts of the producers about the impact of agriculture on the environment and water resources analyzed with Likert Scale and their submissions implemented regarding environmental policies under the incentives and punishments was calculated through best/worst analysis. Keywords: Water pollution, Gediz Basin, agricultural activities, environmental policy. 1.GİRİŞ Su, canlıların yaşaması için hayati öneme sahiptir. En küçük canlı organizmadan en büyük canlı varlığa kadar, bütün biyolojik yaşamı ve bütün insan faaliyetlerini ayakta tutan sudur. Dünyamızın %70'ini kaplayan su, bedenimizin de önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Ancak yeryüzündeki su kaynaklarının yaklaşık %0,3 ü kullanılabilir ve içilebilir özelliktedir. Dünyadaki toplam su miktarı 1,4 milyar km 3 tür. Bu suların %97,5 i okyanuslarda ve denizlerde tuzlu su olarak, %2,5 i ise nehir ve göllerde tatlı su olarak bulunmaktadır. Tatlı su kaynaklarının da %90 ı kutuplarda ve yeraltında bulunmaktadır. İnsanların su ihtiyacı yüzeysel sular ve yeraltı su kaynaklarından temin edilmektedir. Tatlı suların en önemli kaynağı yağışlardır. Küresel yıllık yağış 500 bin m³ olup, her yıl yeryüzüne inen yağış aynı miktardadır. Ülkemizde ise tatlı su kaynakları oldukça sınırlıdır ve ihtiyaca ancak cevap vermektedir. Türkiye'nin kullanılabilir su potansiyeli 110 milyar m³ olup, bunun %16'sı içme ve kullanmada, %72'si tarımsal sulamada, %12'si de sanayide tüketilmektedir (DSİ, 2014). Türkiye su zengini bir ülke değildir. Kişi başına düşen yıllık su miktarına göre Türkiye su azlığı yaşayan bir ülke konumundadır. Kişi başına düşen yıllık kullanılabilir su miktarı m 3 civarındadır. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2030 yılı için Türkiye nüfusunun 100 milyon olacağını öngörmüştür. Su kaynakları açısından önemli çevre sorunlarından birisi yeraltı ve yerüstü sularının kirlenmesidir. Türkiye de su kirliliğinin başlıca etkenleri kentleşme, sanayileşme ve bazı tarımsal uygulamalardır. Sanayinin çevre üzerindeki olumsuz etkisi diğer etmenlerden çok daha fazla olmakla birlikte, tarım da kirlilikte rol oynamaktadır. Özellikle, entansif tarımın yaygınlaşması ile kullanılan kimyasal gübre ve pestisit kalıntıları yeraltı ve yüzey sularına karışarak kirliliğe neden olmaktadır (Atış, 2006). Farklı sektörler ve kaynak kullanıcıları bir arada düşünüldüğünde, tehdit ve olanaklar uzun vadeli değerlendirildiğinde, bir alana yapılan müdahalenin yarattığı olumlu ve olumsuz etkilerin izlenebildiği en uygun ölçek havza olmaktadır (Tanık, 2010). Havza; insanları, kentsel ve kırsal yerleşimleri, tarım ve orman alanlarını, çeşitli kategorilerdeki endüstrileri, iletişim ve haberleşme ağlarını, çeşitli hizmet sektörlerini ve rekreasyonel alanları içine alan; sosyal, ekonomik ve biyofiziksel, aynı zamanda dinamik bir sistem olması nedeniyle, hem ekonomik hem de çevresel etkileşimler söz konusu olmaktadır (UN, 1997). Bu çalışma da, Ege Bölgesinde önemli bir ekonomik potansiyele sahip Gediz Havzası ndaki su kirliliği sorununu bu durumdan etkilendiği düşünülen tarım üreticilerinin görüşleri doğrultusunda ele alması açısından önem taşımaktadır. Gediz Nehir Havzası, Büyük Menderes Nehri nden sonra Ege Denizi ne dökülen en büyük 2. akarsudur. Türkiye tarımsal üretiminin, yaklaşık %10 unu karşılamakta ve yoğun endüstri faaliyetleri yer almaktadır. Ege Bölgesinde önemli bir yere ve ciddi bir ekonomik potansiyele sahip, Gediz Havzası ndaki endüstriyel gelişme, yoğun tarımsal faaliyetler ve hızla artan nüfus yüzeysel suların kirlenmesine sebep olarak su kalitesinin bozulmasına yol açmaktadır. Tarım potansiyeli yüksek olan havzada özellikle, entansif tarımın yaygınlaşması ile kullanılan kimyasal gübre ve pestisit kalıntıları, yeraltı ve yerüstü sularına karışarak kirliliğin artmasına neden olmuştur. 2250

3 Tarım kaynaklı su kirliliği sorununun, tarımsal üretimdeki mevcut uygulamalarda yapılacak değişikliklerle iyileştirilebileceğini öngören bu çalışmanın amacı, üreticilerin; Gediz Havzası ndaki çevre ve su kirliliği konusundaki düşüncelerini, uyguladıkları sulama yöntemlerini ve uygulanacak tarım çevre politikaları konusundaki seçimlerini ortaya koymaktır. 2.MATERYAL ve YÖNTEM Çalışmanın ana materyalini, Manisa-Turgutlu, Manisa Merkez ve İzmir-Menemen ilçelerinde gerçekleştirilen anket verileri oluşturmaktadır. İkincil veri kaynaklarını ise, önceden yapılmış çeşitli çalışma ve projelerin raporları, konu ile ilgili makaleler, bildiriler, kitaplar ve internet sayfaları meydana getirmektedir. Çalışmada, Gediz Havzası nda su kirliliğinin ve tarımsal üretimin en yoğun olduğu üç ilçe; Manisa ya bağlı Turgutlu ve Merkez ilçeleri ile İzmir e bağlı Menemen ilçesi araştırma kapsamına alınmıştır. Bu ilçelerin seçilmesinde, hem tarımsal üretim açısından havzanın önemli ilçeleri olması, hem de Gediz nehri kirliliğinin daha yoğun olduğu alanda yer almaları etkili olmuştur. Araştırma kapsamına alınan Manisa-Turgutlu, Manisa-Merkez ve İzmir- Menemen ilçelerindeki 2013 yılına ait Çiftçi Kayıt Sistemine (ÇKS) kayıtlı üretici sayıları (10070 üretici) dikkate alınarak ankete katılacak üretici sayısı belirlenmiştir. Örnek büyüklüğünün mümkün olduğu kadar büyük olmasını sağlamak için, p (1-p) çarpımında en büyük değeri verecek olan p=0.5 değerinin kabul edilmesi uygun olmaktadır. Buna göre; oransal örnek hacmi formülünden yararlanılarak 0.08 hata payı %90 güven aralığı ile örnek hacmi 105 olarak hesaplanmıştır (Newbold, 1995; Miran, 2002). Anketlerden elde edilen verilerin analizinde; basit istatistik analizler ile likert ölçeğinden yararlanılmıştır. Çalışmada kullanılan yöntemlerden birisi, ilk defa 1987 de, Jordan Louviere tarafından geliştirilen ve bir ayrık seçim modeli olan En iyi En kötü (Best-Worst) analizidir. Çalışmada, En iyi En kötü analizi, Gediz havzasında tarımsal üretim yapan araştırma kapsamındaki üreticilerin, havzada su kirliliğinin önlenmesine ilişkin uygulanma potansiyeli olan tarım-çevre politikaları arasındaki seçimlerini ortaya koymak amacıyla kullanılmıştır. En iyi En kötü anketleri, insanların uçlardaki nesneler arasındaki farkları orta halli olanlardan daha iyi ayırması nedeniyle, katılımcılar tarafından anlaşılması kolaydır yılında Richardson, en benzeyen ve en farklı çiftin rapor edildiği bir seçim yöntemi tanıtmıştır. En farklı çifti içeren bu yöntem bileşeni ile düzgün bir "en-az" ya da en farklı çifti ve farklılığın yönü de elde edilmektedir (Goodman vd., 2005; Lagerkvist, 2013). 3.GEDİZ HAVZASINDA SU KİRLİLİĞİ SORUNU Türkiye de toplam 25 nehir havzası bulunmakta olup, çalışma bu havzalardan Gediz nehri havzasında yürütülmüştür. Gediz Havzası, Ege Bölgesi sınırları içerisinde bulunan yaklaşık km 2 lik drenaj alanına ve 1.95 milyar m 3 lük yüzeysel su potansiyeline sahip bir havzadır. Havzanın kuzeyinde Bakırçay ve Susurluk, güneyinde Büyük ve Küçük Menderes havzaları bulunmaktadır (Sarıyıldız vd., 2008). Tarım, Gediz Havzası nda önemli bir yere sahiptir. Gediz havzasında bulunan Gediz, Alaşehir, Salihli, Turgutlu ve Bakırçay ovalarında Türkiye deki toplam tarımsal üretimin %10 u karşılanmaktadır. Türkiye de bulunan sebze alanlarının %5,6 sı, zeytin alanlarının %10 u ve bağ alanlarının %16 sı Gediz Havzasında yer almaktadır (DSİ, 2005). Ancak, havzada bulunan önemli yerleşim yerlerinin nüfusu, tarımsal ve endüstriyel faaliyetleri, havza üzerinde kirlilik yönünden baskılar oluşturmakta ve Gediz nehri su kalitesini olumsuz etkilemektedir. Gediz Nehri Uşak-Kütahya sınırında Murat Dağından doğar ve 2251

4 sırasıyla Uşak-Merkez, Manisa-Selendi, Kula, Köprübaşı, Salihli, (Salihli de Sarıgöl, Alaşehir den gelen büyük kollarından Alaşehir çayı ile birleşir), Ahmetli, Turgutlu, Manisa Merkez ve İzmir-Menemen ilçelerinden geçerek İzmir-Karşıyaka ile Foça ilçeleri arasından Ege Denizine dökülür. Bu akış güzergâhı boyunca öncelikle, evsel kanalizasyon atıkları ile kirletilmektedir. Bunun yanında, Uşak Organize Sanayi atıkları, Manisa Organize Sanayi atıkları, Kemalpaşa organize Sanayi ve Menemen Deri Organize Sanayi Atıkları tarafından yüzey suyu kirletilmektedir. Yoğun kirlilik sebeplerinden bir diğeri de, havza da yapılan yoğun tarımsal faaliyetlerden dolayı yeraltı suyuna ve yüzey suyuna olan kirletici karışımlardır. Nehir üzerinde yapılan su kalite çalışmalarında, nehrin suyu birçok bölgede 4.sınıf su kalitesindedir ve havzanın en önemli sorunu, Gediz nehrinin yoğun kirlilik tehdidi altında olmasıdır (T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2014). Su kaynağının kimyasal, fiziksel, bakteriyolojik, radyoaktif ve ekolojik özelliklerinin olumsuz yönde değişmesi şeklinde gözlenen ve doğrudan veya dolaylı yoldan biyolojik kaynaklarda, insan sağlığında, balıkçılıkta, su kalitesinde ve suyun diğer amaçlarla kullanılmasında engelleyici bozulmalar yaratacak madde veya enerji atıklarının boşaltılması sonucu su kirliliği oluşmaktadır (DSİ, 2014). Havza su kirliliğinde evsel, endüstriyel ve tarım kaynaklı atıksular önem taşımaktadır. Evsel atık suda, havza kapsamında %33,63 lük paya sahip olan Manisa merkez başta gelmektedir. Endüstriyel atık su kaynaklı kirlenmede, Nehir havzasına ilçeler tarafından deşarj edilen en yüksek hacimli endüstriyel atık suların(%33,86) olan Menemen ve (%33,36) olan Manisa merkez önemli yer tutmaktadır. (T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2014). Tarımda, sulamayla toprağa verilen suların bitki tarafından alınmayan fazla kısmı yüzey üstünden veya altından drene olmaktadır. Yüzey altına giden sular zemin cinsine bağlı olarak belli mertebede yeraltı suyuna, yüzey üstünden drene olan sular da akarsu, dere gibi yüzey sulara ulaşmaktadır. Tarımsal faaliyetlerde kullanılan pestisit, gübre vb. kimyasalların bu geri dönüş sularına karışması su kaynaklarının kirlenmesine neden olmaktadır (TÜSİAD, 2008). Hem bu kimyasallar nedeniyle yaşanan kirlilik, hem de yanlış sulama alışkanlıkları havzada tarım kaynaklı sorunların yaşanmasında etkili olmaktadır. 4. ARAŞTIRMA BULGULARI 4.1. Üreticilerin Demografik Özellikleri Belirlenen ilçelerde yapılan anketlerden elde edilen verilere göre; üreticilerin %84,8 i ilkokul mezunudur. Üreticiler arasında sadece 1 kişi okuma yazma bilmemektedir. Ankete katılan üreticilerin tarımdaki deneyimleri ortalama 28 yıldır. Üreticilerin ailedeki birey sayısı ortalama 5 kişiden oluşmaktadır. Anket sonuçlarına göre üreticilerin işledikleri ortalama toplam işletme arazisi yaklaşık olarak 41 dekardır (Çizelge 1). Çizelge 1. Ankete katılan üreticilerin demografik özellikleri Demografik Özellikler Ortalama Minimum Maksimum St.Sapma Çiftçinin Yaşı 42, ,65 Eğitim Süresi(yıl) 5, ,23 Ailedeki birey sayısı 4, ,23 Tarımdaki deneyim(yıl) 27, ,52 Toplam işlenen arazi(da) 40, ,9 Yapılan anketler sonucunda üreticilerin % 62,9 unun Ziraat Odasına kayıtlı olduğu, ancak, sadece %34,3 ünün bir kooperatif üyeliğinin bulunduğu belirlenmiştir. Ankete katılan 2252

5 üreticilerin %34,3 ü bazen münavebe yaptıklarını %57,1 i ise devamlı çiftlik gübresi kullandıklarını ifade etmişlerdir. 4.2 Üreticilerin Havza Su Kaynakları ve Kalitesi Konusundaki Düşünceleri Araştırma kapsamındaki köylerdeki üreticilerin yarısından fazlası, halen salma sulama yöntemini kullanmaktadır. Görüşülen üreticilerin %27.6 sı basınçlı sulama (yağmurlama sulama ve damla sulama), %5.8 i karık sulama, % 4.8 i hem salma sulama hem de basınçlı sulama, %2.9 u hem karık hem de basınçlı sulama, %1.9 u da tava sulama yöntemini kullanmaktadır. Üreticilerin kullanılan su kaynaklarına yönelik düşünceleri ve karşılaştıkları sorunlar Beşli Likert Ölçeği ile ortaya konulmuştur. Buna göre üreticilerden 1 ve 5 (1:en az; 5:en çok) arasında bir değerlendirme yapmaları istenmiştir. Bu kapsamda, üreticiler 3,96 ölçek ortalaması ile ilk sırada yeraltı suyu seviyesinde eskiye göre önemli ölçüde azalma olmasını belirtmiştir. Bunu, 3,80 ortalama ile kullanılan su miktarında son yıllarda önemli ölçüde değişiklik olması takip etmiştir (Çizelge 2). Çizelge 2. Üreticilerin su kullanımı ve kalitesi ile ilgili görüşleri 1:Kesinlikle Yok 2:Yok Denecek Kadar Az 3:Biraz Var 4:Önemli Ölçüde Var 5:Kesinlikle Var Üreticiler, tarımsal üretimin çevre ve su kaynaklarına etkileri konusunda, 4,95 ölçek ortalaması ile çiftçi kararlarının çevre üzerinde önemli bir etkisinin olduğuna kesinlikle katılmaktadır (%95,2). Ayrıca aşırı sulamanın bitkilere ve toprağa zararlı olduğu ifadesine (4,93) ve tarımsal ilaçların (4,75) ve kimyasal gübrelerin (4,73) suyu önemli ölçüde kirlettiğine kesinlikle katılmaktadır (Çizelge 3). Çizelge 3. Üreticilerin tarımın çevre ve su kaynaklarına etkileri konusundaki düşüncesi 1:Kesinlikle Katılmıyorum 2:Pek katılmıyorum 3: Olabilir 4: Önemli Ölçüde Katılıyorum 5:Kesinlikle Katılıyorum Yörede çevreyi olumsuz etkileyen bir etmenin olduğunu söyleyen %70,5 üreticiden %69,5 i bu yöreyi olumsuz etkileyen etmenin yörede bulunan nikel maden işletmesi olduğunu, 2253

6 %29,5 i ise bölgede bulundan diğer sanayi kuruluşlarının çevreyi olumsuz etkilediğini ifade etmiştir. Görüşülen üreticilerin %68,6 sı, yörede çevreyi olumsuz etkileyen etmenlerin sulama suyunun kalitesini etkilediğini belirtirken geriye kalan %31,4 ü ise böyle bir durumun söz konusu olmadığını ifade etmiştir. Tarımsal üretimin en önemli girdilerinden olan su, son zamanlardaki teknolojik gelişmeyi takiben farklı uygulamalarla kullanılmaktadır. Bununla birlikte üreticilerin sulama yöntemleri ve uygulamaları konusunda yardım ve destek ihtiyacı doğmaktadır. Ankete katılan üreticilerin bu konuda görüşleri sorulduğunda, yaklaşık %87 sinin sulama konusunda desteğe ihtiyacı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Üreticilerin büyük çoğunluğunun sulama konusunda yardım ve destek beklediği sonucuyla birlikte, bu yardım ve desteklerden; sulama kanallarının temizlenmesi, sulama yöntemlerinin tanıtılması, basınçlı sulama için yatırım desteği ve drenaj kanallarının yapılması ilk sıralarda yer almıştır. Görüşülen üreticilerin hemen hemen yarısı sulama ile ilgili sorunu olduğunu belirtmiştir. Ankete katılan üreticilerin, %51,4 ü sanayi tesislerinin sulama suyunun kalitesini düşürmesinden, %20 si sulama suyu fiyatlarının yüksek olmasından, %11,5 i sulama imkânlarının kısıtlı olmasından, %6,7 si arazilerin engebeli olmasından, %4,8 i basınçlı sulama sistemlerine teşvik olmamasından yakınmaktadır. Ankete katılan üreticilerin neredeyse tamamı Gediz Nehri sulama suyunun en önemli kirletici kaynağının sanayi sektörü olduğunu düşünmektedir. Ankete katılan üreticilere, Gediz Nehri nin suyunu kullanma sıklıkları sorulduğunda, %64,7 si Gediz Nehri suyunu ihtiyaç olduğunda, %25,7 si yeraltı suları azaldığında, %1 i ise devamlı kullandığını belirtirken, %8,6 sı hiçbir zaman kullanmadığını ifade etmiştir. Görüşülen üreticilerin %96,2 si bugüne kadar herhangi bir üniversite, oda veya kuruluşun, kendilerinden sulama suyunun kalitesiyle ilgili bilgi almadığını ifade etmiştir. 4.3 Üreticilerin Su Kirliliğinin Önlenmesine İlişkin Uygulanacak Tarım-Çevre Politikaları Konusundaki Seçimleri Tarım-çevre politikaları kapsamında, yüzey ve yeraltı sularında kirliliğin önlenmesi, uygun tarım teknikleri kullanılarak kaynakların korunması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması önemli konuların başında gelmektedir. Bu çalışmada da, üreticilerin su kirliliğinin önlenmesine ilişkin uygulanacak tarım-çevre politikaları konusundaki seçimleri, en iyi/en kötü analizi yoluyla belirlenmeye çalışılmıştır. İlk olarak üreticilerden, suya zararlı atıkların kontrolsüzce bırakılmasından en çok ve en az etkilenecek unsurları belirlemeleri istenmiştir. Üreticilere göre, suya zararlı atıkların kontrolsüzce bırakılmasından en çok etkilenen unsur doğal yaşam olurken, en az etkilenen unsur hayvansal ürün kalitesi olmuştur (Şekil 1). Şekil 1. Suya zararlı atıkların kontrolsüzce bırakılmasından en çok ve en az etkilenen unsurlar İkinci olarak, üreticilere, su kalitesinin iyileştirilmesinde etkili olabilecek 5 adet teşvik sunulmuş, en az ve en çok etkili olabilecek teşvikleri seçmeleri istenmiştir. Buna göre, üreticiler, su kalitesinin iyileştirilmesinde en çok etkili teşvik olarak, organik ve iyi tarım uygulamaları yapan tarım işletmelerine para ödenmesini seçmiş, en az etkili teşvik olarak ise düzenli olarak suyu tahlil ettirenlerin desteklenmesini tercih etmiştir (Şekil 2). 2254

7 Şekil 2. Su kalitesinin iyileştirilmesinde en az ve en çok etkili olacak teşvikler Ayrıca, görüşülen üreticilere tarım-çevre politikaları kapsamında, su kirliliği sonucu etkilenen unsur, su kalitesinin iyileştirilmesinde etkili olan teşvikten sonra suya atıklarını bırakanlara verilebilecek cezalar sorulmuştur. Üreticilere göre suya atıklarını bırakanlara verilebilecek en çok etkili ceza; çiftçinin uyarılıp eğitim programına alınması iken, en az etkili ceza ise çiftçinin çevreye zarar verenler listesinde ilan edilmesidir. Son olarak, su kalitesinin iyileştirilmesi ve korunmasına yönelik eğitim faaliyetlerinde bulunabilecek kurumlar sorulduğunda ise, üreticiler, en çok etkili kurum olarak, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, İl/İlçe Müdürlüğü yoluyla seçerken, en az etkili kurum olarak ulusal dernek ve vakıflar olarak ifade etmiştir (Şekil 3). Şekil 3. Su kalitesinin korunmasına yönelik eğitim verecek en az ve en çok etkili kurumlar 5.TARTIŞMA ve SONUÇ Gediz Havzası; sanayi ve tarım potansiyeli yüksek, yeraltı ve yerüstü zenginlikleri yönünden bölge ekonomisi açısından son derece önemli bir havzadır. Ege Bölgesi nin en önemli tarımsal üretim alanı olan Gediz Havzası nı besleyen Gediz Nehri, havzadaki yoğun sanayi ve tarım faaliyetleri ve evsel atıklar nedeniyle kirlilik sorunu ile karşı karşıya kalmıştır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından farklı noktalardan yapılan incelemelerde, nehir suyunun çok kirli su kategorisinde bulunduğu belirlenmiştir. Gediz Havzası nın kirliliğinin önlenmesi ile ilgili çalışmalar, ilk olarak 2000 ve 2001 yıllarında Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından Gediz Nehir Havzası Su Kaynakları Yönetimi ve Kirlilik Kontrolü isimli pilot proje ile başlamıştır (T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, 2014). Ayrıca, Bakanlık, Gediz Havzası nı 2008 de Havza Koruma Eylem Planı kapsamına almıştır. Bu kapsamda, kurumlar tarafından yürütülen projeler, araştırmalar ve kirliliğin önlenmesi konusunda çözüm önerilerinin ortaya konulması amaçlanan çalışmalar büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmanın da, araştırma kapsamındaki üreticilerin gözünden, Gediz Havzası ndaki su kirliliği sorununun ve bu bağlamda su kalitesinin iyileştirilmesinde tarımın rolünün ortaya konması açısından önemli olduğu düşünülmektedir. 2255

8 Bu araştırma sonucu elde edilen veriler incelendiğinde, ankete katılan üreticilerin ortalama yaşının 43 olup, nispeten genç olduklarını göstermektedir. Bu durum üreticilerin, havzada kirliliğin önlenebilmesi amacıyla yapılabilecek yeni uygulamaları benimsemelerinde kolaylık sağlaması açısından yararlı bir sonuçtur. Ancak kooperatifleşme oranının düşük olması, araştırma kapsamındaki üreticiler açısından olumsuz bir durumdur. Ayrıca, tarımsal sulamanın çevreye olumsuz etkisinin olduğunun farkında olduklarını belirten üreticilerin yarısından fazlasının halen salma sulama yöntemini kullanması ise her şeye rağmen alışkanlıklarının devam ettiğini göstermektedir. Havza tarım alanlarında oluşan kirliliğin önlenmesi için; Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl/İlçe Müdürlüğü yoluyla, su kaynaklarının korunması, sulama yöntemleri, suyun tasarruflu kullanılması, gübre ve tarım ilacı kullanımı, gibi konularda çiftçilere yönelik eğitim programları uygulanmalıdır. Yüzey sulama yöntemleri yerine, önemli miktarlarda su tasarrufu sağlayan, damla ve yağmurlama gibi basınçlı sulama yöntemlerinin yaygınlaştırılması için yayım çalışmaları yapılmalıdır. En iyi/en kötü analizinin sonuçlarından da yararlanarak, su kirliliğinin önlenmesine ilişkin, tarım-çevre politikaları kapsamında da havzadaki üreticilere dönük farklı uygulamalardan yararlanılabilir. Bu çerçevede; düzenli olarak suyu tahlil ettirenlerin desteklenmesi, basınçlı sulama sistemlerini kullananların ve ilaç ambalajlarını kontrollü bertaraf edenlerin ödüllendirilmesi, çevreye zarar veren üreticilerin çevreye zarar verenler listesinde ilan edilmesi, suya atıklarını bırakanlara para cezası verilmesi ve organik ve iyi tarım uygulamaları yapanlara verilen desteklerin artırılması ve geçiş teşvikleri verilmesi gibi uygulamaların etkili olacağı düşünülmektedir. KAYNAKLAR Atış E., Tarım ve Çevre. Ed.: Yavuz F., Türkiye'de Tarım, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Ankara, DSİ, Gediz Havzası Çevre Master Planı, Devlet Su İşleri II. Bölge Müdürlüğü, İzmir. DSİ, Su Kaynakları, ( Erişim Tarihi: Eylül Goodman, S.P., Lockshin, L., Cohen, E., Best-worst scaling: a simple method to determine drinks and wine style preferences, 2nd International Wine Marketing and Business Conference, Sonoma, CA. Lagerkvist, J.C., Consumer preferences for food labelling attributes: Comparing direct ranking and best worst scaling for measurement of attribute importance, preference intensity and attribute dominance, Food Quality and Preferences, 29(2), Miran, B., Temel İstatistik, E.Ü. Matbaası, İzmir. Newbold, P., 1995, Statistics for Business and Economics. Fourth Edition, New Jersey, Prentice Hall. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Ulusal Havza Yönetim Stratejisi , Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı. Sarıyıldız, A., Harmancıoğlu, N., Sılay, A., Çetin, H.C., Gediz Nehri Su Kalitesi Parametrelerinin Eğilim Analizi, Havza Kirliliği Konferansı, DSİ II. Bölge Müdürlüğü, İzmir. Tanık, A., Entegre Havza Yönetimi ve Türkiye deki Uygulamalar, Günce Dergisi, 40:17-22, TUBA, Ankara. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Gediz Havzası Su Kalitesi İzleme Raporu, İlkbahar Dönemi, Evsel ve Endüstriyel Kirlilik İzleme Programı. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, 2008, Gediz Havzası Koruma Eylem Planı Çalışması, Ankara. TÜSİAD, 2008, Türkiye de Su Yönetimi: Sorunlar ve Öneriler, TÜSİAD Yayın No: T/ /469, ISBN No: , İstanbul UN, Guidelines and Manual Land-Use Planning and Practices in Watershed Management and Disaster Reduction, Economic and Social Commission for Asia and the Pacific, United Nations. 2256