. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ

Transkript

1 tmmob makina mühendileri odaı. ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİİĞİ KONGREİ VE ERGİİ BİLDİRİLER KİTABI II. CİLT İZMİR mmo vavın no : 203/2 KAIM 997

2 tmmob makina mühendileri odaı ümer k. No: 36/A Demirtepe, ANKARA Tel: (0 32) Fax: (0 32) ODA YAYIN NO: 203/2 IBN (Tk. No) IBN (2. Cilt) BU YAPITIN YAYIN HAKKI MMO' NA AİTTİR. t KAPAK TAARIMI: GRAFİKER Ferruh ERKEM İZMİR Tel / Fax: (0232) DİZGİ : TMMOB MAKİNA MÜHENDİLERİ ODAI İZMİR ŞUBEİ Atatürk Blv. No:422 / 5 Aiancak / İZMİR Tel: (0232) Pbx BAKI: ALTINDAĞ MATBAACILIK İZMİR Tel: (0232) i fj

3 97' TEKON PROGRAM BİLDİRİLERİ / GEN 053 MMO, bu makaledeki ifadelerden, fikirlerden, toplantıda çıkan onuçlardan ve baım hatalarından orumlu değildir. Teiat Mühendiliği Uygulama Şartnameleri Hakan HAVANCILAR ELMAK Müh. Tic. MAKİNA MÜHENDİLERİ ODAI BİLDİRİ

4 . ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ 869 TEİAT MÜHENDİLİĞİ UYGULAMA ŞARTNAMELERİ Hakan HAVANCILAR ÖZET Teiat Mühendiliği Uygulama Şartnameleri konujnda çok kapamlı bir çalışma yapmak gerekir Oda boyutunu bir miktar aktarmaya çalıştım.cda Merkezinde kurulacak Teiat Mühendiliği uygulama komiyonun bu işi ütlenerek T.U.. konuunda zaman kaybetmeden bir yönetmelik çıkararak hayata geçirmei gerekir. GİRİŞ Ülkemizde Teiat Mühendiliği hizmetleri N/M büroları, Kamu ve Özel ektör tarafından yapılmaktadır.mm büroları genelde teiat mühendiliğini,proje hazırlamak şeklinde yorumlamakta ve ona göre çalışmaktadır.mühendiliğin uygulana kımı genelde kağıt üzerinde kalmakta yada hiç yapılmamaktadır.mmo tüzüğü gereği MM lelgei almadan proje ve uygulama yapılmamaı gerekirken, MMO nun yeterli denetimi ağlayamamaı ebebi ile bağzı kişi ve kuruluşlar MM belgei almadan veya MM belgelerini vize ettirmeden ygulama ve proje hizmetleri yapmaktadırlar. Büyük bölümü Teiat Mühendiliği projelendime büroları olarak çalışan MM Büroları Belediyelerin yeterli denetimi ağlayamamaı veya hiç denem yapmamaı ebebi ile ülkenin büyük bölümünde Teiat projeleri ve uygulamaı kağıt üzerinde k.makta ve formaliteden öteye gidememektedir. Remi binaların projelendirme ve uygulama hizmetleri genelde Kurumların kendi Mühendileri tarafından yürütülmektedir. Onlarında Odaya kay; zorunluluğu olmamaı ebebi ile Oda denetiminden uzak kendi kurallarına göre uygulama yapmaktalar. Bayındırlık Bakanlığı tarafından kontrolü yapılan mi binalarda orumlu proje ve uygulama mühendii olmaı gerektiği halde bu hizmetler piyaadanağlanan formalite taahütlerle yapılmakta hizmetleri remi yerlerde çalışan Mühendilerce yürütünektetir. Hem kontrol mühendii, hemde şantiye mühendii gibi çalışmaktadırlar. Ülkemizdeki teiatların büyük bir kımı binalan kaçak yapılmaı ebebi ile hem projelendirilmei hemde uygulamaı utalar tarafından yapılmaktır. Teiat bayiliği (kazan,radyatör.kat kaloriferiplan kişi ve kuruluşlar MM belgei oi«^an yanlarında Makina Mühendii çalıştırmadan piy.ada teiat yapmaktadırlar. ve Ülkemizdeki Belediyelerin büyük bölümide Makina Mühendii çalışmadığından veya çalıştırılmadığından Teiat Mühendiliği proje3 uyguıamaı çoğu Belediyelerdeki utalar tarafından yürütülmektedir.

5 İÜ. ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ 870 İlgili Mevcut yaal kanun,tüzük ve yönetmelikler şunlardır; YAPI İŞLERİNDE İŞÇİ AĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ ilgili hükümleri (Remi Gazetede 4/2/970 tarih 3684 ayı) T.M.M.O.B. KANUNU ( ), 66 ve 85 ayılı K.H.K. ile değişik. T.M.M.O.B. Makina Mühendileri Odaı Meleki Kuruluşlar Tecil ve Liyakat Yönetmeliği 3 Kaım 977 tarihli Remi Gazetede ya/ınlanan "Enerji Taarrufu ve hava kirliliğinin azaltılmaı " yönetmeliği. 6 Ocak 985 tarihli Remi Gazetede yayınanan "Iı Yalıtım" hakkındaki Yönetmelik 09 Mayı 985 tarihli Remi Gazetede yayınanan "İmar Kanunu" 9 Mart 97 tarihli Remi gazetede yayınlanan "Foeptik" hakkındaki yönetmelik. BELEDİYELER İMAR YÖNETMELİĞİ DÖRT ANA BAŞLIK ALTINDA İNCELENDİ GENEL ŞARTNAME 2MMO TEİAT MÜHENDİLİĞİ HİZMET EALARI 3MMO T.U..HİZMETLERİ EALARI 4MMO T.U..YÖNETMELİĞİ GENEL ŞARTNAME / ) PROJELER:.Projeler Tatbikat projeleri olmalıdır. Tatbikat preleri; kat planları, kolon şemaları ve detayları içermelidir..2 Projelerde, proje orumluunun haberi olmadan hityr değişiklik yapılmamalıdır..3 Detaylar aynen veya benzeri uygulanmalıdır. 4 Projelerde olaı item, ölçü, şekil hatalarında proj müellifine haber verilerek yapılmış olan hata proje müellifi tarafından düzeltilmei ağlanmalıdır..5 Projeler M.M.O. vizeli olmalıdır..6 Projeler tandartlara uygun olmalıdır. t 2) TANDARTLAR: 2. Yapıda kullanılan tüm malzemeler T..E. veya T...K. damgalı olacaktır. 2.2 tandardı olmayan bir malzeme kullanılmaı gerektiğinde ululararaı DİN veya IO tandartlarına uygun olmalıdır. 2 3 Kullanılan malzemelerin T.B. garanti belgeleri olaaktır. 2 4 Teiatta kullanılan tüm malzeme ve makinalanoimalat yeterlilik ve garanti belgeleri teiteki uygulama Mühendii tarafından bir doyada murfaza edilecektir. Doyada hangi malzemenin hangi tarihte kullanıldığı bir raporla belirtilecektir. 3*. ÇALIŞANLAR: 3. Çalışmalar ı ec.^t uygulama Mühendii nin başkargında bir ekip tarafından yürütülür. 3 2 Teiat uygulama Mühendi M.M o büro tecil bekli olmalıdır. 3 3 Teiat yapan Firma ve uta belgeli olmalı ve Belede tarafından işyeri ruhatlı olmalıdır. 3 4 Teiat yapan Firma veya uta uygulama Mühendinin emrinde çalışır. Uygulama Mühendiinin dedikleri dışında iş yapan, teknik kuralları ve proje uygulamayan Teiat Firmaı veya utanın işine hatalarını düzeltmediği tepit edildiğinde or velir.

6 III. ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ 87 4) ŞANTİYEDE BULUNMAI GEREKLİ BELGELER: 4. Uygulanan itemlere ait Teiat projeleri. 4.2 Kullanılan malzemeler T..E. li olduğuna dair imalat yeterlilik belgeleri. 4.3 Kullanılan makinaların.t.b. verilen garanti belgeleri. 4.4 Şantiye defteri (TU defteri) 5) DENEMELER: 5. Bütün boru donanımı ve teçhizat denemeye tabi tutulmuş olmalıdır. 5.2 Denemeler orumlu Teiat Mühendiinin yanında yapılmalıdır. 5.3 Baınç denemeleri cihazlar bağlanmadan evvel yalnız boru donanımına uygulanacak. Hiçbir şekilde boru donanımı cihazlar veya armatürler tandartların belirttiği dayanma ınırının üzerinde bir baınca maruz bırakılmayacaktır. 5.4 Denemelerde ortaya çıkacak bütün hatalar hemen tamir edilecek veya parçalar değişecek. 6) MÜADE VE RUHATNAMELER: 6. ilgili merciden inşaat ruhatı olmadan binalara teiat yapımına başlanmaz. (Temelden inşaat) 6.2 onradan teiat yapılacak olan binalara da ruhat alınmadan teiat yapımına başlamaz. 6.3Teiat bitip kontrolleri yapıldıktan onra çalışır hale gelen teiat işbitirme belgei olarak tanzim edilip ilgili merciye verilmeden oturma ruhatı verilmez. MMO TEİAT MÜHENDİLİĞİ HİZMET EALARI I GENEL HÜKÜMLER MMO üyelerinin Remi ve Özel kuruluşlara veya şahılara karşı yüklenecekleri Proje ve Meleki Kontrollük ile T.U.. hizmetlerinin MMO ile ilgili işlemleri bu ealara göre yapılır. 2 Üyelerin proje ve T.U.. ile ilgili işlemleri Oda'ca yetkili kılınacak elemanlarla yürütülür. 3 Projelerin kontrol ve vizei ile T.U.. Belgei için Oda'ya başvurulduğunda,projecinin veya orumlu mühendiin; a) Odaya kayıtlı olmaı b) Odenti(aidat)borcunun olmamaı c) Odaca tecilli bir büronun ahibi veya Odaca tecilli bir büroya kayıtlı olmaı d) Şubede bir icil doyaının bulunmaı zorunludur. 4 Üçüncü maddenin (d) fıkraında öngörülen icil doyaında; a) Üye icil numaraı b) Görevli olduğu meleki kuruluşun tecil belgei.ureti veya belgenin fotokopii c) Tecilli meleki kuruluşta görevli olduğunu belirten belge d) Tecilli meleki kuruluşun adrei telefon ve fax numaraı e) Tecilli büronun kayıtlı bulunduğu vergi dairei ve heap numaraı f) Tecilli büroda ücretli çalışan üyelerin igorta icil numaraı g) Belediye icil numaraı h) İmza irküleri i) Büro ahibi olarak veya büroda tam gün çalışarak, teiat hizmetlerini yürütecek tüm üyelerin başka hiçbir kuruluşta görev almadığına ilişkin beyan yazıı

7 . ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ 872 j) Teknik uygulama orumluluğu hizmetlerinde 394 ayılı imar kanunun ilgili maddelerine göre Belediye Encümeni tarafından verilecek cezaların Oda tarafından da uygulanmaını kabul ettiğini belirten beyanname bulunacaktır. Bunlardan herhangi birinin nokanlığı halinde 3. maddenin (d) fıkraı yerine getirilmemiş ayılır. 5 Madde 3 ve 4 'deki huular yerine getirilmedikçe proje vize edilmez ve T.U.. Belgei verilmez. 6 Üye konutun mülkiyetinin.kendiine.eşine veya. dereceden akrabaına ait olduğuna dair belge getirire vize ücreti alınmaz. 7 Proje ve T.U.. özleşmeinde işveren olarak anılan kişi yapının ahibi,inşaat müteahhidi veya onların yaal vekilleridir.ancak inşaat müteahhidinin,o yapının müteahhidi olduğunu belgelemei şarttır. 8 Proje ve T.U.. vize işlemlerini ilgili mühendiin kendii yaptıracaktır. 9 Proje ve meleki kontrollük ile T.U.. hizmetleri için işverenin ödemiş olduğu (Nakit.çek.bono) bütün ücretler karşılığında mühendi işverene Fatura veya erbet melek makbuu vermek ve > birer nühalarını odaya bırakmak zorundadır.. / 0 Vize için getirilen projelerle birlikte; '/ a) Proje tip özleşmei b) Fatura veya erbet melek makbuu (ödenmeyen kıımlar için çek veya bono) c) Onaylı mimari proje d) Tapu alı veya fotokopii e) İmar durumu fotokopii T.U.. Belgei almak için; a) T.U.. Tip özleşmei i b) Vize edilmiş proje / c) Fenni orumlluğunu aldığına dair noterden taahhütname d) Fatura veya erbet melek makbuzu (ödenmeyen kıımlar için çek veya bono) 2 Herhangi bir ebeple ;tecili iptal edilen.tecil ürei dolan kuruluşta görevli elemanlara vev? ''u.ii'.^tar ayrılan üyelere ait projeler vize edilmez ve T.U.. belgei verilmez. 3 Mal ühıtrın bir kişiden fazla olmaı halinde tapu üzerindeki ortaklardan birinin bono veya çek ve özleşmeler üzerinde imzaının bulunmaı yeterli olacaktır. 4 Kamu kurumlanışın VP bankaların işveren olmaı halinde mühendi ile işveren araında yapılmış olan özei oörleşıne itenecek ve bu özleşmenin hükümleri kontrol edilerek odanın agari ücret şartlarına uyg^'u^ J vo'.nrjıktan =~nra projeler vize edilecektir. Bono yapma koşulu aranmayacak ancak fa t veyj ~e r.. ıelek makbuzu itenecektir. i 5Proje ve meleki Ko'ıtrollıA r ide je projenin uygulanmaı afhaındaki orumluluktur. / MMO T.U.. HİZMETLERİ EALARI Mühendiin gerevi: a) Teknik uygulama orumluluğu işinin gerektirdiği periyodik hizmetlerdir ve ürekli olmayıp.şantiye idarei ve ürveyanlık dahil değildir.ancak 2. maddedeki yetkileri kullanırken işin büyüklüğüne göre kendiine işveren tarafından yardımcı olarak verilecek Y. Tekniker.Tekniker.Fen memuru ve'ürveyanların denetimi yapılacaktır. b) Mühendi işin devamı üreince eldeki onaylı projeyi.teknik zorluklar dışında.uygulatacak ve özleşme veya vara şartnameye göre işin gerektirdiği periyodik kontrolları yapacaktır. c) Mal ahibinin projeye ve talimatlara aykırı yaptırdığı taktirde 394 ayılı imar kanunun 28.maddei gereğince işleri 3 işgünü içinde yazı ile Belediye'ye ve Oda'ya bildirecektir.

8 Y III. ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ d) Teiin işçilik,teçhizat,eleman ve malzemelerin uygun kalite ve kapaitede olmaını ağlayacaktır. e) işyerinde bir işyeri talimatı defteri tutacaktır. e. iş talimatı defteri her yapı için ayrı olucaktır. e.2 iş talimatı defterinin ilk ayfaında şu bilgiler bulunacaktır..tu.orumluu mühendiin adı, oyadı,adrei. İşverenin adı, oyadı, adrei. Yapının cini,ili,ilçei,mahallei ve kadatro durumu. T.U.. ıra no'u. Noterden onaylı T.U.. taahhütnamei. Hizmetin başlangıç tarihi. Hizmetin bitiş tarihi. Oda onayı için boş bölüm e.3 Diğer ayfalarda ie şu bilgiler bulunacaktır.. Kontrol tarihi. Yapılan iş talimlatları ile ilgili açıklamalar. Tarafların imzaları e.4 Mühendi iş talimatı defterini yetkili kuruluş görevlilerinin her iteminde kendilerine götermek zorundadır. f) Belediyece yapılacak kontrollarda işyerinde bulunacak ve kontrol görevlilerime muhatap olacaktır. g) ikan ruhatı için teiatlara ait orumluluk raporunu dolduracak ve imza edecektir. h) T.U.orumluunun görevlerini ihmal etmei veya hatalı yapmaı halinde uyarı,kınama.geçici melekten men v.b. g ; 'ci cezalar verilir. 2 Mühendiin Yetkii; a) Teknik zorunluluk o.ışında onaylı projeye ve şartnameye uyulmadığında işverenden bunun düzeltilmeini itıy<oüır. b) Kullanılan malzeme Jrin kalite belgeli ve uygun kapaite olmalarını iter ve işi yapan firmadan örnek tablou işeyebilir.teiatta kullanılacak her türlü teçhizat ve armatürün eç ninde işverene yardımcı olur. c) İşverenle,iş yapan firma veya taşaron araındaki hakedişleri ve kein heabı kontrol eder.iki tarafın anlaşmazlığı halinde bilgi ve tecrübeini tarafız olarak kullanır. 3 İşveren' in orumluluğu : a) işveren gerektiği taktirde işin başında ve devamı müddetince bir ürveyan buludurarak teknik huuta MÜHENDİİ'in vereceği direktif ve talimatın yerine getirileceğini peşinen kabul eder. b) işveren;kalfa,ürveyan ve taşoronla yapacağı özleşmede,işyerinde ihmal ve tedbirizlik yüzünden vukua gelecek kazalarda maddi ve hukuki bakımdan meul olacaklarına dair madde koyacaktır.kazalarda,mal ve inan kaybından ve meydana gelecek zararlardan ve kanuni takipten mühendi orumlu olmayacaktır.işveren mühendiin talimatlarına ve işçi ağlığı ve iş güvenliği Tüzüğüne uyacaktır. c) işveren akine bir zorunluluk olmadıkça işin ürekli olarak devamını temin edecektir.mühendiin talep edeceği proje,detay ve ihtiyaç halinde kırtaiye malzemei ve yardımcı eleman temin edecektir. 4 T.U.. 'tan ayrılma ve özleşme fehi: özleşme MÜHENDİ ve İŞVEREN tarafından aşağıdaki koşullarla ve yukarıdaki maddelerde belirtilen haklar ile tip özleşme üzerindeki haklar mahfuz kalmak koşuluyla fehedilebilir. a) Mühendiin. maddede belirtilen hizmetleri ifa edememei veya 2. maddedeki yetkilerini kullanmaına engel olunmaında ve özleşmenin gereği olan iteklerin yerine getirilmemeinden özleşme fehedilir. b) Mühendiin hataı olmakızın işe kımen veya tamamen devamedilmeine imkan kalmadığında ve bu durum gerektiğinde odaca aptanacak hakem heyetince belirlendiğinde özleşmenin mühendi tarafından tek taraflı fehi mümkünolacaktır.bu durumda mühendiin

9 II. ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ 874 hizmeti yürütmüş olduğu ürelerdeki ücretine işverenden almış olmaı ve bunu Odaya belgelemei gerekir. c) işe kımen veya tamamen devam edilmeine olanak bulunduğunda işveren yeni bir T.U.. orumluu mühendi ile özleşme yapmak zorundadır.aki halde yapının devamına izin j verilmez. j d) işveren orumluluklarını zamanında yerine getirmediğinde özleşme tek taraflı fehedilir. e) Mühendiin orumluluğu yalnızca kendii ile ilgili bir hizmet orumluluğu olduğundan normal koşullarda orumluluğun bir başka yetkili mühendie devretmei gerekir. orumlu mühendi ile işveren araındaki özleşme tarafların rızaı ile fehedilmelidir.. Feih yapılabilmei için öncelikle tarafların rızaı alınarak orumluluğu yüklenecek ve hizmeti yapacak bir başka mühendiin bulunmaı gerekir. Ancak işveren ile yeni bulunan mühendi araında T.U.. tip özleşmei yapılmaı ile birlikte eki özleşmenin fehi mümkündür.yeni tip özleşmedeki ücret.hizmetin kalan kımını karşılayacak şekilde T.U.. agari ücret cetveline uygun olarak aptanmalıdır.. Yukarıdaöylenmiş olan işlemlerin bitirilmeinden onra hizmetin akamadan yürütülmei mümkün olacaktır. i. Bu konu ile ilgili işlemler Odaca yürütülecektir. f) 394 ayılı imar kanunun 28.maddei gereğince yapının T.U.orumluluğunu üzerine alan melek menupları bu görevden çekildiği taktirde,tatil günleri hariç üç gün içinde zorunlu nedenleri ile birlikte durumu yazılı olarak Belediye'ye bildirir.aki takdirde itifaını bildirinceye kadar kanuni orumluluktan kurtulamaz.t.u.orumluunun itifa veya ölümü halinde başka bir melek menubu T.U.orumluluğunu yüklenmedikçe yapının devamına müade edilmez. g) Kendi adına Tecilli Bürou olup teiat mühendiliği yapan üye yüklendiği T.U.orumluluğu hizmetleri bitirmeden Teiat Mühendiliğini bırakmayacak ve Bürounu kapatmayacaktır. Bu kişi teiat mühendiliğinden ayrılmak itediğinde evvelce yüklenmiş olduğu hizmetleri işvereninde rızaıyla başka bir mühendie devretmek ve bu devir işleminde odadan yeni'bir, belge alarak bu belgeyi Belediye'ye ibraz etmek zorundadır. j h) Tecilli bir büroda hizmet gören bir teiat mühediinin teiat hizmetini yapmamak üzere bürodan ayrılmaı gerektiğinde yüklenmiş olduğu T.U..hizmetlerinin olanak vara öncelikle aynı tecilli büronun bir mühendiine,buna olanak yoka işverenin de rızaıyla bir başka tecilli büro mühendiine devredilmei ve bu devir işlemi için Odadan belge alınmaı zorunludur. Her iki halde de hizmeti bitirmeden ayrılma durumunda olan mühendiin hizmet yaptığı ürelere ait ücretleri işverenden almış olmaı ve bunu Odaya belgelemei gerekir. I) Büro ahibi üye başka bir büroda tecilli olarak çalışmak üzere bürounu kapatabilir.tecilli büroda çalışanlar ie büro değiştirebilir veya yeni bir büro açabilir. Bütün bu hallerde üzerindeki T.U.. olanlar aittir.yeni durumda bu orumlulklarını ayrıca j devam ettirebilirler.bu T.U.. lan (g) ve (h) maddeleri ışığında devir hakları aklıdır. 5 Teknik Uygulama orumluluğu Hizmetlerinin Uûlüne uygun Yapılmaı: j a) Teknik Uygulama orumluluğu hizmetinin yapılıp yapılmadığı ve uulüne uygun olup /! olmadığının tepiti: j. Belediyece.ikan fenni muayenelerinde kontrol mühendiinin düzenleyeceği rapora göre,. iş ahiplerinin ve daire ahiplerinin ikan müadei alındıktan onra bir yıl içinde Odaya I bildirecekleri şikayetlere göre yapılır. ı b) Teknik Uygulama orumluunca tamam raporu verilip ikan müracaat yapıldıktan onra:. Teiatın bitirilmemiş olmaı,. Tadikli projenin gerekiz yere hatalı tatbik edilmiş olmaı,. Teiatın işletilmeinde meydana çıkan teknik uygulama ile ilgili akaklıklar bulunmaı,. Belediyenin kontrolünde görülmemiş nokanlıklar bulunmaı.hallerinde hizmetin uulüne uygun ve yeterli yapılmamış olduğu anlaşılır.teknik Uygulama şikayetlerde Teknik Uygulama orumluu itere Odanın hakemliğine müracaat edebilir.inceleme onucu.hakız t ' görülüre tayin edilecek hakem veya hakemlere ödenecek ücret üyeden tahil edilir. l. c) Teknik Uygulama orumluluğu hizmetini gereği gibi yapmıyan üyeler verilecek cezalar: Teknik Uygulama orumluunun hizmetini gereği gibi yapmadığı aptanır ve bu keinleşire;. Teiat Mühendiliği Hizmet Eaları '<. Makina Mühendilik Agari Ücret ve Ealar Yönetmeliği,. Meleki Kuruluşlar Tecil ve Liyakat Yönetmeliği hükümlerine göre gerekli cezalandırmalar

10 II. ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ 875 yapılır. d) Cezalandırmalar ıraıyla:. Yazılı uyarmada bulunulur,. Yazılı ihtarda bulunulur,. Üyenin Teknik Uygulama orumluluğu diğer puanından belirli bir üre için belirli bir miktar tenzil edilir.(yukarıda belirtilen cezalar inceleme komiyonu raporuna göre Şube Yönetim Kurulunca verilir.). Üyenin < TecilLiyakat Belgei > 6 aya kadar iptal edilir.(bu ceza inceleme komiyonu raporu ve şube yönetim kurulu teklifi ile Merkez Yönetim Kurulunca verilir.). Üye yukarıda belirtilen cezaları gerektiren hataları yapmakta devam ettiği takdirde Hayiyet divanın verilir.hayiyet Divanı'na verilen üye hakkındaki karar keinleşinceye kadar teiat mühendiliği hizmeti yapamaz. e) Tecilli Büroya verilecek cezalar: İş ahipleri ile anlaşmaların tecilli büro tarafından yapılmaı ve teiat mühendiliği hizmet inin uûlüne uygun olarak bitirilmeinden tecilli büronun da orumlu olmaı dolayııyla büro adına hizmeti yürütmekle yükümlü olan büro elemanın teknik uygulama orumluluğu hizmetini akatmaı veya yapmamaı halinde bu elemana verilecek cezalardan,. Yazılı uyarma bulunma,. Yazılı ihtarda bulunma, cezaları aynen tecilli büroya da verilir.. Gerektiği gibi hizmet vermeyen bir üyeyi çalıştırmakta devam etmei ve bu üyenin uûlüne uygun hizmet yapmaını ağlayamamaı halinde, Büronun < TecilLiyakat Belgei > 6 aya kadar iptal edilir. 6 Teiatın T.U.orumluluğunu alacak mühendi ile işveren araında yapılacak yazılı anlaşma da odaca hazırlanmış tip özleşmei kullanılır.özleşmedeki hükümlerden hiçbiri değiştiril emez,ancak bu hükümlere aykırı olmayacak tamamlayıcı özel hükümlerde,mühendi taraf ından bir ücret iadei öz konuu edilemez. 7 Makina Mühendiliği T.U.. hizmetleri karşılığı alınacak ücretler Odaca belirlenir. 8 T.U.. Kontenjanları ve Azami üre cetveli: Şubelerce tepit edilir. MMO TU YÖNETMELİĞİ " ilgili kurumlarca onaylı projenin uygulanmaı orumluluğunu ifade eder." Hizmet ürekli değildir. Ancak TU'u ütlenen mühendi yetkiini kullanırken kendiine işverence yardımcı olarak verilen tekniker, fen adamı ve ürveyanların denetimini yapar. Mühendi, işin devamı üreince onaylı projeyi teknik zorunluluklar dışında uygulatarak, özleşme veya şartnameye göre işin gerektirdiği periyodik kontrolleri yapar. 2 Teknik zorunluluk dışında, onaylı projeye, özleşme veya şartnameye uyulmadığında bunun düzeltilmeini, gerekiyora tadilat projelerinin hazırlanmaı ve onayı ile ekik detayların verilmeini işverenden iter. 3 Teiin işçilik, teçhizat, eleman ve malzemelerinin uygun kalitede olmaını ağlar. Malzeme eçiminde işverene yardımcı olur. 4 İşverenin proje ve yönetmeliklere aykırı uygulamalarını üç gün içinde ilgili kuruma ve odaya bildirir 5 Mühendi işyerinde ilgili kurum ve oda onaylı ve her yapı için ayrı bir işyeri talimatı defteri tutar. Bu defter görevlilerin her iteminde kendilerine göterilir. 6 Kurumların kontrolunda teiin başında olur.

11 . ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ Teiin ve yalıtımın projeye uygun olduğunu belgeleyen kullanma izni belgeini imzalar. Dış duvarlar örülcfüğünde projeye uygun yalıtımın yapıldığına dair yalıtım kontrolü yapılıp vize verilmelidir. Çatı, pencere, döşeme yalıtımları ikan alım aşamaında kontrol edilmektedir. Tam uygulamamanın Nedenleri Proje/Kontrolluk bürolarının yeterince kurumallaşamamaı 2 MMO Tecil ve Kontrollük Yönetmeliğinin Yeterince Uygulanamamaı 3 Belediyelerin Denetimlerinin Yeterli Olmamaı Çözüm Yalıtımın Gerekliliği ve Ekonomikliği Anlatılmalı 2 Yalıtım Malzemeleri Kaliteli Olmalı 3 Denetim mekanizmaı tam olarak çalıştırılman 4 TU Ücretleri bu işin yapılabileceği düzeyde olmalıdır. IHHİ TEİAT Beleme Boruunun (Priz Hattının) Döşenmei 2 uyun Binaya Alınmaı 3 u ayacının Yeri 4 u ayacının Bağlanmaı 5 Bitmiş Temiz u Teiatında Kaçak Denemei: Boruların Ütü Kapanmadan Önce 6 Yangın Teiatı Kaçak Denemei DIŞ Pİ U TEİATI Dış Pi u Boruunun Şehir Kanalına Bağlanmaı Kot Farkının Fazla Olduğu Durumlarda Pi u Boruunun Bağlanmaı İÇ Pİ U TEİATI Pi u Ana Boruu; Temizleme Kapağı? Kolon Kat Boruu: Döşendikten onra kaçak denemei Havalık: Çatıdan 50 cm yükeltilmeli, çapı üt kattaki kolon çapına eşit olmalıdır. Yatay Boru Eğimlerinin Kontrolü Kaçak Denemei u Denemei: Ana Borular ve Kolonlar ayrı ayrı denenir. Drenaj Yağış uyu Teiatı T 258: Temiz u Teiatı Heap Kuralları, bulunmayan huularda ilgili DİN normları uygulanır. T 828: Binalarda Temiz u Tei Kuralları u ayaçlarının yapı içinde ve olabildiğince yapının girişine yakın duvarlarda don tehlikeine karşı tam korunmuş olmalıdır.

12 III. ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ 877 Temiz u teiatı oğuğa ve dona karşı korunmuş olmalı Temiz u teiatı, dış duvarların içinden ve yüzeylerinden geçirilmemelidir. Gerekiyora teiatın yalıtılmaı gibi özel çözümler uygulanmalıdır. oğuk u teiatı, uyun ıınmamaı için bacalardan, ıcak u ve ııtma teiatından yeteri kadar uzağa yerleştirilmelidir. Kullanılacak borular ve ekleme parçaları galvaniz olacaktır. ıcak ve oğuk uyun birarada bulunduğu durumda, ıcak u her zaman ola gelecek şekilde düzenlenmelidir. Teiat, ilgili mühendiin onayı alınmadan kiriş, kolon, duvar gibi taşıyıcı elemanlardan geçirilemez. Teiat boruları, zorunlu olmadıkça dış duvarlardan geçmemelidir. Dış duvar içinden geçme durumunda duvarın dış yüzü ile boru araındaki kımın ıı geçirgenlik direnci T 825 deki değerde olmalıdır. KONUTLARDA KİRLİ ve Pİ U ile YAĞMUR ULARI HEAP ve TEİ KURALLARI T 826 ve 827 ye uygun olmalıdır. KİRLİ ve Pİ U teiatı donmaya ve yükek ıcaklığa karşı korunmuş olmalıdır. Boruların tamamı yapı içine döşenmeli, ancak ıcaklığın 0 derecenin altına düşmediği durumlarda ve gerekiyora dışarıdan geçirilmelidir. Banyo, duş ve mutfaklarda u akıntı yerleri bulunmalıdır. Bacalar ve konut havalandırma bacaları kirli ve pi u teiatının havalandırılmaında kullanılmamalıdır. Havalandırma Boruları muhtemel kar kalınlığını geçecek yükeklikte olmalıdır. BANYO PLANLAMAI BANYO KONTROL LİTEİ WC PLANLAMAI ve KONTROL LİTEİ MUTFAK TEİATI ve KONTROL LİTEİ ICAK U HAZIRLAYICILAR Boyler T 736 ya uygun olmalıdır ŞOFBEN ve TERMOİFONLAR T 65 ve T 733 e uygun olmalıdır. HİDROFORLAR T 9 ile DİN 480 a uygun eçilmelidir. Kullanılacak uyun ert u olmaı durumunda u yumuşatma cihazları kullanılmalıdır. e Yalıtımı yapılmalıdır. Pİ U ARITMA TEİİ KANALİZAYON ve FOEPTİK PROJEİ "Kanalizayon İşlerinin Planlanmaı ve Projelerinin Hazırlanmaına ait Talimatname" İller Bankaı FOEPTİK PROJEİ 9 Mart 97 tarihli ağlık Bakanlığı Yönetmeliği

13 ' III. ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ 878 KALORİFER TEİATI PROJELENDİRME VE YERLEŞTİRME KURALLARI T 264 ile T 292 ye uygun olmalıdır. Iıtma antrallarının ve Teilerinin Düzenleme Kuralları T 257ye, baca ve kanallarında T 265 ile T 267 ye uygun olmalıdır. II YALITIM KURALLARI T 825 ile II YALITIM YÖNETMELİĞİ ne uygun olmalıdır. ONUÇ a) Makina Mühendiliği belirli ihtia bölümlerine ayrılmalı Teiat Mühendiliği bunlardan biri olmalıdır. b) Teiat Mühendiliği ) Teiat proje Mühendiliği 2) Teiat Uygulama Mühendiliği diye iki gruba ayrılmalıdır. c) Teiat Mühendiliği, Makina Mühendiliği eğitimi veren okullarda ayrı bir bölüm olarak açılmalı ) TEİAT MM. BÜROLARINDA ÇALIŞANLAR 2) BELEDİYELERDEKİ TEİAT ORUMLULARI VE ÇALIŞANLARI 3) KAMUDAKİ TEİAT ORUMLULARI VE ÇALIŞANLARI 4) ÖZEL EKTÖRDEKİ TEİAT ORUMLULARI VE ÇALIŞANLARI d) Tümü Makina Mühendileri odaı çatıı altında toplanmalı Bunların melek içi eğitimini, denetimini, belgelendirmeini Makina Mühendileri Odaı tarafından yapılmalıdır. e) Teiat Proje Mühendiliği ve Teiat Uygulama Mühendiliği olarak çalışan MM büroları, yanlarında ara eleman çalıştırmak zorunda olmalıdırlar. Bu zorunluluk Belediye, kamu ve özel ektör içinde geçerli olmalıdır. f) İmar Kanununa aşağıda madde madde belirtilen konuların Makina Mühendileri tarafından yürütüleceği ve bunlar olmadan İnşaat ruhatı veya kullanma ruhatının verilemeyeceği açıkça belirtilmelidir. ) ıhhi teiat plan, reim ve heaplarının, 2) Iıtma teiatı plan, proje, reim ve heaplarının, 3) Klima teiatı plan, proje, reim, ve heaplarının, 4) Havalandırma teiatı plan, proje, reim ve heaplarının, 5) Iı yalıtım plan, proje, reim ve heaplarının, 6) Foeptik teiatı plan, reim ve heaplarının, 7) Aanör mekanik teiatı plan, proje, reim ve heaplarının, 8) Kızgın u teiatı plan, proje, reim ve heaplarının, 9) Buhar teiatı plan, proje, reim ve heaplarının, 0) Yangın teiatı plan, proje, reim ve heaplarının, ) Doğal gaz, havagazı ve LPG teiatı plan, proje, reim ve heaplarının, 2) Baınçlı hava teiatı plan, proje, reim ve heaplarının, 3) Güneş enerjii ile ıcak u elde edilmei plan, proje ve heaplarının, 4) anayi tipi mutfak, çamaşırhane plan, proje, reim ve heaplarının, 5) oğutma teiatı plan, proje, reim ve heaplarının, 6) Yüzme havuzu filitrayon teiatı plan, proje, reim ve heaplarının, 7) Yapı ve teilerin diğer mekanik ve her türlü ıı donanımı ile ilgili plan, proje, reim ve heaplarının hazırlanmaı ve bütün bunların uygulanmaı ile ilgili her türlü kontrollük hizmetlerinin M.M.Odaı büro tecil belgei ahibi elemanlarınca yapılacağı 9 Mayı 985 Tarihli remi gazetede yayınlanan 394 ayılı imar kanunun madde 22 i ile Belediyeler tip imar yönetmeliğinin madde 57 deki Yapı ruhat işleri bölümüne yazılmalıdır.

14 ' III. ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ 879 g) YAPI RUHATI Değiştirilerek.fenni orumlu yerine.fenni orumlurarı için ayrı yer açılmalıdır. ( maddeler lnşaat(mimar),makina,elektrik için ayrı olmalıdır.) orumluluğunu alan Tüm mühendilerin imzaları tamamlanmadan YAPI RUHATI VERİLMEMELİDİR, h) YAPI KULLANMA İZİN BELGEİ Değiştirilerek, Fenni orumluluğunu alan İnşaat(Mimar),Makina ve Elektrik Mühendileri için ayrı ayrı yer açılmalıdır. orumluluğunu alan Tüm Mühendilerin imzaları tamamlanmadan YAPI KULLANMA İZİN BELGEİ VERİLMEMELİDİR. I) Ülkemizdeki Yapı Ruhatı ve Yapı Kullanma izin belgei doldurmaya yetkili Ne kadar Belediye var ie hepinde enaz bir Mimar,bir İnşaat Mühendii,bir Elektrik Mühendii ve bir Makına Mühendii kadrou açılmalı ve bu kadrolar doldurulmayan belediyeler RUHAT İŞLEMLERİ YAPMAMALIDIR, j) Teiat Mühendiliği konuunda eğitim veren Üniveriteler.T.M.M.O.B.,Milli Eğitim Bakanlığı ;anayi ve Ticaret Bakanlığı,Bayındırlık ve Ikan Bakanlığı ile Ticaret ve anayi Odaları ortaklaşa kuracakları bir komiyonla konunun Ülke boyutunu inceleyerek.yapılacak yeni düzenleme ile teknik koşullara uygun imalatlar yapılmaını ağlamaları gerekmektedir. KAYNAKLAR [] T.M.M.O.B.Makina mühendileri odaı itanbul Şubei Teiat Mühendiliği Hizmet Eaları [2] T.C.Bayındırlık Bakanlığı Yükek Fen kurulu Başkanlığı Yapı İşleri Makina Teiatı Genel Teknik Şartnamei 975 [3] ayılı imar Kanunu [4] ayılı Kanun Dışında Kalan Belediyeler Tip İmar Yönetmeliği ÖZGEÇMİŞ 950 Kırklareli doğumludur. 968 yılında Kırklareli Erkek anat Entitüünü,973 yılında ElazığDevlet Mühendilik ve Mimarlık Akademii Makina Bölümünü bitirmiştir. 973 yılında Kırklarelınde kurduğu Elmak Mühendilik ve Ticaret adlı iş yerinde erbet olarak çalışmaktadır. 973 yılından bugüne kadar Yapıların ıı yalıtımı.ıhhi teiatı ve ııtılmaı konuları ile ilgilidir.makina Mühendileri Odaı Kırklareli il Temilcii olarak görev yapmıştır.halen Makina Mühendileri odaı Edirne Şubeinde yönetim kurulu üyeidir.evli ve Üç çocukludur.

15 97' TEKON PROGRAM BİLDİRİLERİ / TE 054 MMO, bu makaledeki ifadelerden, fikirlerden, toplantıda çıkan onuçlardan ve baım hatalarından orumlu değildir. Frekan Kontrollü Pompalara Ekonomik Bir Bakış Johanne VVAGENKNECHT GRUNDFO MAKİNA MÜHENDİLERİ ODAI BİLDİRİ

16 . ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ 883 FREKAN KONTROLLÜ POMPALARA EKONOMİK BİR BAKIŞ Johanne VVAGENKNECHT ÖZET on yıllarda elektronik teknolojiinde görülen gelişmeler ve fiyatlardaki düşüşler devir regülayonu yapabilen pompaların da uygulama alanlarını önemli ölçüde arttırmıştır. Bu tip pompalar uygun itemlerde kullanıldığında yaklaşık 3 yıl geri dönüş zamanına ahiptir. Bu bildiride, devir regülayonlu pompaların kontrol şekilleri ile açık ve kapalı teiat itemlerindeki uygulama farklılıkları örneklerle anlatılacaktır. GİRİŞ Konu ilk bakışta daha çok teknik ve ticari boyutta görüne de, yazar her mühendiin enerji taarrufu ve çevreyi koruma konuundaki etik görevini vurgulamak itemektedir. Ayrıca, tüketicilerin de her zaman güvenilir, ekonomik ve kolay bakımı yapılır ürünler itediği de unutulmamalıdır. TEMEL PRENİPLER Bina teiatı uygulamalarında pompalar akışkana kinetik eneıji veren itemler olarak düşünülürler. uyun peifik hacmi abit olarak alınabilir. [] Bu durumda teiat borularındaki birim uzunluk başına baınç kaybı abit alınabilir. Ancak realitede baınç kaybı ile akışkan hızı araında aşajıdaki bağıntı mevcuttur. Ap~r' 8 (D Ancak, pratik olarak bu eşitlik bütün heaplama ve tablolarda aşağıdaki şekilde alınır. Ap ~ m 2 (2) KAPALI İTEMLERDE BORU KAYIPLARI Kapalı itemlerde boru kayıpları eğrii, debi ve baınç kaybı grafiğinde bir parabol şeklinde görülür. tatik yükeklik olmadığı için 0 baınç noktaından başlar. [3] Çalışma noktaı boru kayıpları eğrii ile pompa eğriinin keiştirilmei ile bulunur. [4]

17 . ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİKONGREİ VE ERGİİ 884 Enerji açıından akışın ağlanabilmei için gerekli gücü bilmek önemlidir. Bu güç pompanın ıvıya aktardığı güçtür ve debi, baınç, yoğunluk ve yerçekimi ivmeinin çarpımı ile bulunur. Pj= Qx Hxpxg Bildiğimiz gibi taarımlanan teiatın her zaman tam yükte çalışmaı beklenmez, örneğin, debinin yarıya düştüğü durumda baınç kaybı tam yükteki kaybın/4"üne ve iteme verilmei gerekli enerji de /8 "e düşmektedir. p _ ~L v v r% v rr ı, *v *, LJ* x ^ 8 0 0,5,0 Şekil. Teorik olarak elde edilecek enerji taarrufu ortadadır. Ancak, iteme verilmei gereken enerji ile pompayı çalıştırmak için gerekli enerji miktarı farklı şeylerdir. Hız regülayonlu pompalar ile elde edilebilecek gerçek enerji taarrufunu bulmadan önce konvaniyonel regülayon uygulamalarına bir göz atalım. VANA KONTROLÜ Bu regülayon itemdeki debi miktarını düşürmek için kullanılır. Vana kııldığında çalışma noktaı ola doğru kayar. Pompanın şebekeden çekmekte olduğu enerji ie maximum çekilen enerjinin ancak % 90 ına kadar iner. Bu, pompanın iteme verdiği enerji ile itemin itediği enerji araında büyük bir fark oluşturur yani vana kımak enerji taarrufu için uygun bir yötem değildir. 0,5,0 Şekil 2. O/CL

18 X III. ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGIİ 885 Bununla birlikte otomatik vana regülayonu ııtma veya oğutma itemlerinin kullanıcıların iteklerine göre adaptayonunda kullanılan genel bir yöntemdirömeğin bazı Avrupa ülkelerinde radyatörlerde termotatik vana kullanılmaı zorunludur. Bu yöntem, güneş ııından ve ortamdaki diğer ıı kaynaklarından yararlanmanın ucuz bir yoludur. TERMOTATİK VANALARDAKİ BAINÇ Termotatik vanaların kıılmaı durumunda pompa eğrii üzerinde ola doğru kayılır. Bu da pompanın debi miktarının düştüğünü ancak bama yükekliğinin arttığını göterir. Borularda düşen debi miktarında daha az ürtünme kaybı olacağı için pompanın verdiği yükek diferaniyel baıncı vanaların karşılamaı gerekir. Bu yükek baınç da neticede vanalarda gürültüye neden olur Q [nrrvh] ' Pipe characteritic (without vah/e io) Pipe characteritic, ali valve öpen = max. load Şekil 3. Bir örnek vermek gerekire, tam yükte 2 m3/h ve 2.8 m iteyen bir teiat itemi düşünelim. Borulardaki baınç kaybı keik çizgilerle belirtilen abit eğri üzerinde belirlenir. Teiatın hidrolik direncini adece vanalar değiştirebilir. Vanalar kııldığında 2 m3/h te 2.2 m olan baınç kaybı 0.55 m ye düşerken pompa 4.5 m baınç üretir. Vanalardaki diferaniyel baınç böylece 4 m olur. Radyatör vanalarında bu baınç ee ve bazı durumlarda vananın yanlış çalışmaına ebebiyet verir. Vana üreticileri genellikle gürültüüz çalışma ınırını20 kpa (2m) diferaniyel baınç olarak verirler.yani,pompa tarafından üretilen baınç, boru kayıpları eğriinin 2m ütünü aşmamalıdır. Bu aralık e limiti ejrii olarak adlandırılır Q [m'/tı] Pipe characteritic (without valve İo) _. Noie limit curve Şekil 4. Bu durumda vana kımanın veya by pa kontrolün itemin baınç ihtiyacını karşılamada yeterli olmadığı açıktır.

19 İM. ULUAL TEİAr MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ 886 DEĞİŞKEN HI2ABİT BAINÇ KONTROLÜ Devir hızının değiştirilmeinin fan veya pompaların performanını değiştirmede en uygun yol olduğu bilinmektedir. Bundan birkaç yıl önce elektronik ekipmanlar küçük itemlerde kullanılmak için çok pahalıydı. Günümüzde ie elektronikteki teknolojik gelişmeler, dayanıklılık ve fiyatların aşağı düşmei ayeinde devir kontrollü pompaları pazarda ıklıklagörmekteyiz. Bu pompaların çoğu iteme monte edilen baınç enörü aracılığı ile baıncı abit tutmak için hızlarını regüle edebilen pompalardır. = n2 * '\ Şekil 5. Baıncı abit tutmak, ancak belirli ölçüde vanalardaki baıncı düşürmeye yarayabilir. Yani, pompa halen vanalarda e üretebilecek kadar diferaniyel baınç üretebilir. Bu durum özellikle heaplanan baınç değeri teiatın gerçek kayıplarından çok fazla olduğu zaman ortaya çıkar. Bu durumda yapılmaı gereken şey, pompa bama yükekliğini bir şekilde değişen debi miktarı ile ilintilemektir. Bu ancak iki yoila yapılabilir Birincii debiyi ölçmektir ki bu yötem pahalı bir yöntemdir, ikinci yöntem ie pompa hidrolik karakteritiklerini elektronik devreye yüklemektir Q [m'/h] Proportional preure control curve Noie limit curve Şekil 6. Bu ayede ölçülen bir diferaniyel baınca karşılık gelen debi miktarı otomatikman heaplanmış olur. Böylece pompanın çalışmaını itediğimiz debi ve diferaniyel baınca bağlı doğru et edilmiş olur. Bu doğru orantılı baınç kontrolü olarak adlandırılır ve her türtü termotatik vanalı veya bypa itemli teiatlarda kullanılabilir. KONTROL MODUNUN EÇİMİ Genel Kural olarak orantılı baınç kontrolü baınç kayıplarının yükek olduğu kazan devrelerinde ve dağıtım teiatlarında kullanılır. Bu mod en çok enerji taarrufu ağlayan kontrol iemidir. abit bamc Kontrolü ie daha düşük baınç kayıpları özkonuu olduğu zaman kullanılır.

20 II. ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ 887 Şekil 7. Bazı durumlarda pompayı kontrolüz çalıştırmak da itenebilir. Harici inyallerle pompayı max. min. ve normal modlarda ve ara değerlerde çalıştırmak mümkündür. Bu eneklik, pompa ve planlama ıraında ortaya çıkan bazı belirizliklere rağmen birbirine tam olarak uyumlu çalışabileme imkanını getirmektedir. Hız regülayonlu pompaların ne kadar enerji taarrufu ağladığını bulabilmek için ilk önce teiatın yük profilini bilmek gerekir. Bu da teiattan teiata, ülkeden ülkeye iklim şartlarına göre değişebilir. Aşağıdaki heaplama orta Avrupa "da tandart bir ııtma yük profili baz alınarak yapılmıştır. Aşağıdaki örnek, abit devirli bir pompa ve vana kıılmaı yötemi ile orantılı baınç modunda çalışan frekan kontrollü bir pompa araındaki ekonomik kıyalamayı götermektedir. tandart ııtma yük profiline göre ihtiyaç duyulan elektrikel güç heaplanmıştır. Afi 0,6 \ 0,4 0,2 n dayperyear e m mlliı ''IBJı'ıK. ' 'j ' MİNİ ^^ >V)!N QîmVrt] 2000 f Şekil 8. Deign point (maximum duty): Q = 50 m 3 /h H= 6m Şekil J 500 T ı ' ı ^ r r I r ı Q{rn iı] Şekil 9. Pratik olarak yük profili 5 tepe bölünmüş ve aşağıdaki değerler heaplanmıştır.

21 II. ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ 888 TOPLAM çalışma gün ürei aat Debi m3/h abit devirli P (kw) W (kwh) orantılı baınç P (kw) W(kWh) «4.22 Bu örnekte enerji taarrufu yaklaşık % 52 civarındadır. Genel kural olarak değişken devirli ııtma ve oğutma uygulamalarında enerji taarrufu % 50 ler civarındadır şeklinde bir genelleme yapılabilir. Eki itemlerin pompaları yeni bir devir regğlayonlu pompa ile değiştirildiğinde bu enerji taarrufu daha fazla da olabilir. Bu onuç kapalı itemlerde pompaların genellikle gerektiğinden daha büyük eçilmeinin onucudur ve bu hatayı ancak devir regülayonlu pompalar düzeltebilir. BİRLEŞTİRİLMİŞ ÇÖZÜM Hız regülayonlu pompaların komplek olduğu doğrudur. Çünkü pompa üzerinde motor motor korumaı frekan değiştirici baınç enörü kapalı döngü kontrolü itemleri mevcuttur. Ancak bu tip pompalar herhangi bir kontrol panou, harici enör ve motor koruma ünitei gerektirmez. Pompa taamen fişe takılmaya hazırdır. ektörde uygulamacı olarak çalışanlar ık ık karşılaştıkları teiatın hidrolik balanlanmaı problemini hatırlarlar. Bir hattaki küçük bir değişiklik pompa çalışma noktaını değiştireceğinden, diğer bir hattaki debi de değişir. Devir regülayonlu pompalar ile abit baınç ajlandığından uygulamadaki bu itenmeyen durum ile karşılaşılmaz. onuç olarak devir regülayonlu bir pompanın teiata montajı diğer pompalar gibi oldukça kolaydır. KOLAY PROGLANLANABİLME Bu tip pompaların üzerinde bulunan butonlar ile pompanın çalışacağı diferaniyel baıncı, orantılı veya abit baınç modu eçimini veya abit devir modunu eçebilir veya pompa durdurulabilir. Ayrıca yine temıinal kutuu üzerinde bulunan operayon ve alarm lambaları yardımı ile pompanın arızada olup olmadığı da görülebilir. Herhangi bir arıza durumunda pompa otomatik olarak durur ve problemli durum ortadan kalkınca tekrar çalışmaya başlar. Arıza pompanın üzerinde bulunan mikroişlemcide hafızaya alınır ve itendiği zaman öğrenilebilir. Şekil 0.

22 7 III. ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ 889 TANDART İLETİŞİM Pompalar üzerlerinde bulunan çeşitli terminaller vaıtaı ile bina otomayon itemine bağlanabilirler. Merkezi itemden amali pompa görülebilir veya değişik çalışma modlarından birii eçilebilir. Şekil 2. Şekil 3. KABLOUZ İLETİŞİM Şüpheiz infrared uzaktan kumanda aracılığı ile iletişim komplek elektronik itemler için en güvenilir ve rahat yoldur. R 00 iimli özel uzaktan kumanda cihazı geniş bir kullanım alanı unmaktadır. değişik pompa tipleri ile komünikayon pompanın anlık çalışma değerlerinin görülmei arıza nedenlerinin görülmei çalışma modlarının programlanmaı değerlerin printout alınmaı Şekil 3. R 00 üzerinde bulunan grafikel bir ekran yardımı ile programlanmış değerleri pompa bama yükekliğini debi miktarını devir hızını güş tüketimin çalışma aatlerini göterebilmektedir. Şekil 4. Ayrıca R 00 ile pompanın üzerinde bulunan butonlar kilitlenebilmektedir. Bu ayede pompaya yanlızca yetkili kişilerin müdahalei mümkün kılınmaktadır.

23 III. ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ 890 ILAK ROTORLU POMPALARIN LİMİTLERİ Iıtma itemlerinde ucuz ve bakım gerektirmeyen ılak rotortu pompaların kullanılmaı çok iyi bir çözümdür. Bu tip pompaların tatoru daima pompalanan ıvı ile ojutulmaktadır. Pompalanan ıvının çok ıcak olmaı elektrik motorunun ve elektronik akamın aşırı ıınmaı problemini ortaya çıkarabilir. Elektronik devreler ile donatılmış pompaların ıcaklık limiti yaklaşık 00 oc "dir. Bundan daha yükek ıcaklıklar elektronik devrelerin ömrünü kıaltır. Ayrıca oğuk ıvılarda da problemler ortaya çıkmaktadır, özellikle ıvı ıcaklığının çevre ıcaklığından daha düşük olduğu durumlarda havada bulunan nemin tatorda yoğuşmaı problem yaratmaktadır, özel motor argıları ile bu problem ortadan kaldırıla da elektronik devrelerdeki yoğuşma halen problem olarak karşımıza çıkar. Dolayıı ile elektronik pompalarda ıvı ıcaklığı alt limiti 5 oc civarindadır. Bu problemlerin yanında özellikle oğutma itemlerinde pompalanan ıvıya elektrik motorundan ıı tranferi olmaı itenmez. Bu problemlerin çözümü kuru rotorlu pompa kullanmaktır. Bu tip pompaların diğer bazı avantajları da vardır. yükek motor verimi rulmanlı yataklar nedeni ile yükek verim değişik almatralar ile değişik ıvılara uygunluk Dolayıı ile, özellikle oğutma itemlerinde ve yükek motor güşlerinde kuru rotorlu pompaların kullanılmaı taviye edilmektedir. OĞUTMA İTEMLERİNDE DEVİR REGULAYONU Ilak rotorlu pompalarda kullanılan frekan konvertörünün aynıı kuru rotorlu pompalarda da kullanılabilir. Daha önce bahedilen bütün özellikler (pompa üzerinden, BU bağlantıı ile ve uzaktan kumanda ile programlanabilme) kuru rotorlu frekan kontrollü pompalar için de geçerlidir. Control Panel Frequency Converter PlController Motorprotection Motor Differential Preure Tranmitter I Pump Şekil 5. OĞUTMA İTEMLERİNDE DİFERANİYEL BAINÇ KONTROLÜ Bazı itemlerde hidrolik gereklilikler daha önce anlatılan ııtma itemleri ile hemen hemen aynıdır. Enerji taarrufu tabidir ki çalışma üreine ve iklim koşullarına bağlıdır.

24 . ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞI'KONGREİ VE ERGİİ 89 Şekil 6. abit akışlı item Şekil 7. Değişken akışlı item Fakat genelde oğutma itemlerinin diferaniyel ıcaklığı ııtma itemlerinkinin/4 'ü kadardır. Bu da yükek pompa kapaiteleri ve yükek potaniyel enerji demektir. Ayrıca antifiriz içeren iemierin yükek vikozitei de dikkate alınmaı gerekli bir huutur. Ayrıca, pompadan akışkana tranfer edilen her Watt 'm oğutma itemi tarafından alınmaı gerekliliği de devir kontrollü pompaların kullanılma nedenlerini daha da güçlendirmektedir. DİĞER KONTROL PARAMETRELERİ Aşağıdaki fomülü hatırlayalım P=c x Q x QAT (5) Pompayı regüle edebilmek için debi kontrolü pahalı bir yöntemdir. Diğer bir yötem diferaniyel ıcaklığı kontrol etmektir. Bu itemde uygun bir ıcaklık enörü kullanmak ve pompaları item ihtiyacına göre dikkatlice programlamak çok önemlidir. Şekil 7. KULLANNIM UYU TEMİNİNDE DEĞİŞKEN DEVİRLİ POMPALAR Kapalı teiat itemlerinde değişken devirli pompaların ağladığı enerji taarrufu daha önce açıklanmıştı. Ayrıca bu tip itemlerin yükek konfor ve iteme uyumlu çalışmaı gibi avantajları da vardır. on yıllarda frekan koııverer ünitelerinin fiyatlarının düşmei ile birlikte bu itemler u temininde kullanılan pompalarda da uygulanmaya başlandı. Aşağıdaki örnek tam yükte ve kımi yükte enerji tüketiminin karşılaştırılabilmei için verilmiştir, ölçüm kwh/m3 biriminde olup elektrik enerjii birim fiyatı ile çarpılmaı onucunda m3 başına enerji tüketimi bulunabilir.

25 III. ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ m tatik bama yükekliği ve 40 m toplam bama yükekliği olan bir itemde tan yükte 00 m3/h te çalışan bir pompa aynı zamanda 20 m3/h (3 m toplam bama yükekliği) kımi yükte de çalışabilmektedir. oru, iki çalışma noktaında da enerji tüketimini bulmaktır. 95; Q=00m3*ı H*40m P20.8 m eta=75 % P /hıir '020 m3/h H3 m P2«6.9kV\ eta=42.5 % P2 om Q(m3/h; Q(m3#ı: Şekil 8. Heaplamalarımız için elektrikel güç tüketimini (P) bulmamız gerekmektedir. Bu değer elektrik motoru peifikayonlarından bulunabilir. MOTOR PERFORMANCE CHABAÇTERIŞTIC n jnj Q H P 2 Pı P m 3 /h m kw kw kwh/m 3 Full load ,8 59 0,59 Partial load ,9 23,5 Şekil 9 Bu değerler, kımi yükte çalışan bir pompanın tam yüke göre m 3 tükettiğini götermektedir. başına yaklaşık 2 katı fazla enerji U TEMİNİNDE ALTERNATİF UYGULAMA itemi değişken tüketime adapte etme gereği açıktır. Genel yöntem makimum yükü paralel alışan pompalara dağıtmaktır. Optimum çözüm için ilk önce yük dağılımını bulmaktır. Bundaki amaç pompaları en verimli noktalarda çalıştırmaktır. Verilen örnekte 3 pompalı bir hidrofor kullanmak

26 M. ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ 893 avantajlı gözükmektedir. Ancak pratikte tüketim dağılımının çok değişken olduğu uygulamalar da mevcuttur. Conumption profile Water upply in the town of Bcrdıng (6000 people) Duty profile and bei efficiency poinl 2 pump operating pump operating ;o IO aç eo!%] Şekil 20. Şekil 2. OPTİMUM HİDROFOR ÜNİTEİ Hangi tip hidrofor üniteinin en uygun olduğunu belirlemeden önce her teiatın ana hedeflerini belirtmekte fayda vardır. yeterli ayıda pompa emniyet yeterli baınç aralığı tam yükte ve kımi yükte yükek verim küçük boyut az yer kaplamaı yumuşak çalışma item ihtiyaçlarına uygun hidrofor Şekil 22. HİDROFORLARDA KÜÇÜK VE BÜYÜK POMPA KOMBİNAYONU Değişken teiat şartlarına uyum ağlamak ve kımi yükleri karşılamak için değişik büyüklük ve kapaiteli pompaları aynı anda bünyeinde bulunduran hidrofor itemleri geliştirilmiştir. Bu ayede küçük kapaitelerde dahi küçük pompanın pompaların çalıştırılmaı ile yükek verimler ve enerji taarrufuelde edilmektedir.

27 II. ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ 894 ABİT BAINÇ İÇİN HİDROFORLAR Aşağıdaki durumlarda on/off çalışan konvaniyonel hidroforların kullanılmaı akıncalıdır. kein abit baınç büyük debi değişikliklerinde hili reakiyon yumuşak operayon Bu durumlarda frekan kontrollü hidroforların kullanılmaı doğru çözümdür. Ancak bu tip itemlerde de iki temel tip mevcuttur. TEK POMPAI FREKAN KONTROLLÜ HİDROFORLAR EIN/AÜ Aynı anda adece bir pompa frekan kontrollü olarak çalışabilir. Çok hizlı tüketim değişikliklerinde ve abit baıncın şart olduğu itemlerde baınç dalgalanmaı yaratabilir. Qı Q2 03 Şekil 23 BÜTÜN POMPALARIN FREKAN KONTROLLÜ OLDUĞU HİDROFOR İTEMLERİ iki veya daha fazla pompanın aynı anda frekan kontrollü olarak çalıştığı hidrofor itemleridir, önemli oranda enerji taarrufu ağlanır ve tamamen abit baınç itenen uygulamalar için uygundur. Hp QT=Qı Qı = Q2 QT Şekil 24

28 III. ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ 695 KAYNAKLAR [] O.Prof. Dr. Gerhard Ziegler, "trömungmachinen Enzyklopirdie", TU Graz [2] VValter VVagner, "trömung und Druchverlut", Vogel Fachbuch [3] AFIC, "Circulateur et reglage de vitee, B380 LANE, May 994 [4] "pektrum", Heimeier Journal /96 ÖZGEÇMİŞ 959 yılında Avuturya 'da doğan Johanne VVagenknecht, pompa ektöründe çalışmaya 986 yılında Graz Teknoloji Üniveritei "nin Makina Mühendiliği Ekonomi bölümlerini bitirdikten onra başladı. 3 yıl Almanya 'da çalıştıktan onra 3 yıl Ekvator 'da çalışma hayatına devam etti. 993 yılından beri Grundfo Avuturya 'da Teknik Müdür olarak çalışmaktadır.

29 97' TEKON EK BİLDİRİLER / TE 055 MMO, bu makaledeki ifadelerden, fikirlerden, toplantıda çıkan onuçlardan ve baım hatalarından orumlu değildir. Pi u Teiat itemlerinde Malzeme eçimi Ali BIDI Gelişim Teknik Ltd. Şti. MAKİNA MÜHENDİLERİ ODAI BİLDİRİ

30 ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ 899 Pİ U TEİAT İTEMLERİNDE MALZEME EÇİMİ Ali BIDI ÖZET Dünya üzerinde inanların refahı doğrultuunda ortaya çıkan teknolojiler, ürei belli olmayan bir ömre ahip olup, bir üre onra yerini mutlaka yeni teknolojilere bırakmaktadır. Pi u itemlerinde günümüzdeki on teknolojik ürün ie, ertlik derecei yükek Polipropilen hammadde ile e izole özelliği olan malzemenin mineral halinde ıkıştırılmaı onucu üretilen ve geliştirilmiş e izolayonu performanına ahip Atolan'dır. GİRİŞ Yapının kaliteine denk pi u itemleri tercihi, artık ülkemizde de hızlı kentleşme ve bilinçlenmenin onucu olarak ortaya çıkmaktadır. Özellikle on dönemlerdeki talepleri inceleyecek olurak, ea itibari ile aşağıdaki konu başlıkları ile karşılaşırız. e izolayonu, ürekli maaruz kalınan belirli bir eviyedeki ein, yükek taniyon, baş ağrıı gibi inan ağlığı üzerindeki olumuz etkileri nedeniyle 970'li yıllarda, Almanya'da DİN 409 normunu oluşturulmuştur Bu norm gereği; ıhhi, Kalorifer ve Pi u teiatları... Aanör, Yürüyen Merdiven... Klima, Havalandırma... gibi tei ve teiatlar inanları rahatız etmeyecek derecede e çıkarmalı veya geçirmelidirler, inanları rahatız etmeyecek e olarak da bu normda 35 db (pi u, ıhhi ve kalorifer teiatı için) belirlenmiştir. Kıacaı Almanya'da hatane, otel, okul ve konutlarda, yani inanların dinlendiği veya konantrayonun bozulmamaı gerektiği ortamlarda 35 db e geçirgenliği ınırını aşan itemler yalın halleriyle daha en başta proje kapamına alınmamaktadır e nedir? Kulağımıza gelen e dalgaları, frekanlarına bağlı olarak farklı hızlara ahip havanın baınç dalgalanmalarıdır Baıncın fizikel büyüklüğü ie Pacal'dır (Pa). Ancak e logaritmık olarak yani deibel (db) ile ölçülür. Pi u teiat iteminde oluşan e tema ei ve akıştan dolayı oluşan e olarak ikiye ayrılmaktadır. Ea itibarı ile bu eler de yatay hatlarda ve teiatın yön değiştirdiği noktalarda olmaktadır. Tema ei; Pi uyun akarken tema ettiği yüzeylerden dışarıya verilen etir. Bu e özellikle metal borularda bunların elatiite modülüne bağlı olarak fazla miktarda dışa verilmektedir. Platikte ie Elatiite modülünün düşüklüğü ayeinde e emilir.

31 II. ULUAL TEİAT MÜHENDİLİĞİ KONGREİ VE ERGİİ 900 Akış ei; Bu e pi uyun borulardan geçerken oluşturduğu ve yön değiştirmelerinde çarptığı yüzeylere bağlı olarak tema eiyle beraber oluşan etir ve teiat içinde teiatın hammadde özelliğine bağlı olarak yayılarak gider. Bunun dışa verilmemei için de, teiatın kütleinin yükek olmaı gereklidir ki bunu da.9 g / cm 3 peifik ağırlığı ve 5.3 mm et kalınlığı ile Atolan ealı borular ağlamaktadır. Metal borular da kütleel ağırlıkları ayeinde akış einde avantajlıdır. Diğer platiklerin kütleel hafifliği bu ei emememektedir. Yani pi u teiatında oluşabilecek tema einde, elatiite modülü düşük olan platikler daha avantajlı iken, akış eini yani uğultuyu aborbe eden de kütleel ağırlığı yükek olan malzemelerdir. Gerek elatiite modülü metallerin ve platiklerin altında olan ve gereke platiklerden peifik olarak daha ağır (.9 g / cm 3 ) ve et kalınlığı (5.3 mm) fazla olan Atolan ealı itemler her iki ete de optimum e izolayonu ağlar. Atolan'ı mineral takviyei az tutarak veya pi u teiat itemini düşük et kalınlığında üretmek mümkündür. Ancak e gibi çok önemli bir unuru bertaraf etmek, izole etmek gerekiyora, itemin mukavemeti artırılmak iteniyora tüm üretimin.9 g / cm 3 ağırlıkta ve et kalınlığı yükek (DN 50 = 4.0 mm, DN 70 = 4.5 mm, DN 80 = 4.5 mm, DN 00 = 5.3 mm, DN 25 = 5.3 mm, DN 50 = 5.3 mm) olarak yapılmaı gerekmetedir. Ancak bu durumda itenen verim alınabilecektir. Avrupa'da yapılan tetler ve pratikte yaşananlar buna ipattır. 2 Tıkanmaları ve Kabuk Bağlamaları Önleyecek İç Yüzey Özellikleri, Tıkanmaları ve kabuk bağlamaları önlemenin en önemli yolu pi u teiat iteminde kullanılan boruların ve bağlantı parçalarının iç yüzeylerinin pürüzüzlüğü ile olmaktadır. Polipropilenin özelliği gereği Atolan'dan üretilen boru ve bağlantı parçalarının iç yüzeyleri pürüzüzdür (0.007 mm). Metal itemlerde pürüzlü üretimlerde bu pürüzler özel yöntemler ile kımen giderilebilmektedir. 3 Korozyona mukavemet ph 22 araı dayanım : Hatane, laboratuar, otel gibi yapıların pi ularını büyük miktarlarda agreiv kimyevi maddeler teşkil etmektedir. Metal pi u boruları anti korozyon boyalar ile kaplana dahi boyca kıaltmalar yapılan yerlerde, keim nedeniyle bu kaplama kalkarak korozyona açık kapı bırakmaktadır. Bu itemlerin bağlantı parçalarında ie adece antipa kullanıldığı için de çürüme, öncelikle itemin bu en zayıf yerinden başlamaktadır. Atolan ealı borular ve bağlantı parçaları polipropilen ve mineral karışımı yapııyla ph 2 2 araı kimyaallara dayanım götermektedir. Bunun kanıtı olarak hatanelerde, üniverite laboratuarlarında ve otellerde tadilatlarda tercih edilmei ve orun çıkarmamaı göterilebilir. ıcak uya dayanım : Atolan ealı borular ve metal pi u boruları DİN 986 normu uyarınca ürekli akan 95 C ıcak atığa dayanıklıdır. 4 Döşeme ve taşıma kolaylığı ağlamak için hafiflik Malzeme Cini DN mm Boru Atolan 0.65 kg Atolan yapıı gereği.9 g / cm 3 optimum ağırlığı ile montajında da kolaylık ağlar. 5 Montaj Kolaylığı Boruların üç metre tandart boyda ve mufuz olmaı hem toklamada hem de nakliyede bir avantajdır. Atolan ve metal itemlerde borular 3 metre boydadır. Boyun itenilen uzunlukta keilebilmei nedeniyle, fire nibeti aşağı çekilir. Keimde Atolan borular, metal borular kadar efor ve alet gerektirmez. Klaik pi u itemlerinde ie borular değişik boylarda ve muflu olarak üretilir. toklama ve nakliyede farklı boylar fazla yer kaplar, montajda fire oranını artırır. Atolan bağlantı parçaları mufludur. Metal itemde bağlantı parçalarının da mufuz olmaı nedeniyle, her geçiş noktaına ilave bir bağlantı kelepçei konulmalıdır. Atolanda ie adece borudan boruya ve borudan bağlantı parçaına geçişlerde (borunun mufuz olmaı nedeniyle) bir adet körüklü manşon kullanımı gereklidir. Bu manşonun içindeki özel körüklü conta, itemin boyca genleşmeini de güvenli bir şekilde item içinde alır. Diğer platik ealı teiatlarda bırakılan genleşme payları Atolan'da gerekli değildir. Atolan teiat bu ayede tümüyle güvenli ve zaman kazandırıcıdır.