Türküleriyle Koryanalı Hüseyin: Hüseyin Köse. C. Yunus ÖZKURT

Transkript

1 Türküleriyle Koryanalı Hüseyin: Hüseyin Köse C. Yunus ÖZKURT Özet Bu çalışmada, Trabzon un Akçaabat ilçesine bağlı Acısu Mahallesinin (eski ismi ile Acısu Köyü Koryana Köyü) doğumlu olan ve icra ettiği kemençe ve söylediği türküler ile Acısu nun, Akçaabat ın ve dolayısıyla Trabzon yöresinin tanıtımına kalıcı değerler kazandıran kemençe sanatçısı Koryanalı Hüseyin Köse nin söylediği türküler üzerine kısa bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır. Çalışma kapsamında sanatçının; kemençe ve türküleriyle yöre 1 kültürüne yaptığı katkılara değinilmiş, söylediği türkülerin temel özellikleri açıklanmaya çalışılmış, bu türküler ile ilgili yaşanan aidiyet tartışmaları ve telif sorunları ile birlikte bu sözlerin zamanla unutulmasıkaybolması ve bazılarının ne anlama geldiğinin bilinememesi ihtimali karşısında içerisinde barındırdıkları folklorik değer nedeniyle üzerinde çalışılarak arşivlenmeleri gerektiği konuları irdelenmeye çalışılmıştır. Anahtar kelimeler: Koryanalı Hüseyin, Kemençeci Hüseyin, Akçaabatlı Kemençe Sanatçıları Giriş Doğu Karadeniz halk oyunlarının ve halk müziğinin özgün çalgısı kemençe olmuştur. Kemençe tarih boyunca bu topraklarda yaşayan, bu topraklardan gelip geçen, bu topraklarda kalıp önceki yerlilerle kaynaşan halkların ortak çalgısıdır. Doğu Karadeniz yöresinde kemençe çalanlara kemençeci denilmektedir. Anadolu da, doğaçlama mâni şeklinde olan şiir sözlerini bağlama eşliğinde bir ezgi ile söyleyen kişilere Âşık ya da Ozan denilmektedir. Doğu Karadeniz de ise bağlamanın yerini kemençe almıştır. Ancak yörede bu tür kişiler için âşık ya da ozan sözcükleri pek kullanılmadığı için kemençeci ya da çalgıcı olarak ifade edilirler. Akçaabat yöresinin gelmiş geçmiş kemençecilerini tanıtan yazılı bir bilgi kaynağı yoktur. Adı ve ünü duyulan Akçaabatlı kemençecilerden Polat ın Ali, Pirağa Çolak, Hakkı Kandemir (Haçkalı Hakkı), Savrenksalı Gâğur Musa, Osman Kırcı yıllar önce öldü. Hüseyin Köse (Koryanalı Hüseyin), Şevket Köroğlu ve Ahmet Ergül (Ahmet Çavuş) ise yakın yıllarda öldü. Hacı Kahveci, Kenan Atasoy, Şeref Kara, Abdurrahman Değirmenci, Hayri Yaşar Karagülle, Hasan Seis, Ragıp Altuntaş, Cihan Öztürk, Nizam Öztürk, Hamdi Akın (ViseraliHemdi), Aydın Balcı, Osman Şentürk, Hasbi Yurtseven, Mehmet Durmuş (Koryanalı Mehmet) ve daha niceleri Karadeniz Teknik Üniversitesi - Beşikdüzü Meslek Yüksekokulu Öğretim Görevlisi. (Acısu Köyü Kalkındırma ve Kültür Derneği Üyesi - cyunusozkurt@hotmail.com , Akçaabat Trabzon) 1 Bu çalışmada yöre kelimesi sırası ile: Koryana, Akçaabat ve Trabzon anlamlarında kullanılmıştır.

2 ozanlık geleneğini günümüzde de yaşatan gönül dostlarıdır (Gedikoğlu: 2012, s ). 2 Burada ismi geçmeyen kemençecilerden; Necmettin Öksüz, Üzeyir Karaduman, Ahmet Akyüz, İsmail Cumhur, yaşı daha genç olanlardan Yahya Başaran, Yusuf Samast, Burak Atasoy, Aslan Bülbül dahi vardır. Koryanalı Hüseyin Köse Doğduğu yerin ismi ile tanınan Koryanalı Hüseyin Köse (D:1938 Ö:1996), hem kemençe çalan hem de kemençe eşliğinde doğaçlama türkü söyleyebilen bir kemençeci ve aynı zamanda iyi bir davulcu olarak yöresel müzik kültürümüz içerisinde yerini almıştır. Yaşadığı dönemde, çalgıcı olarak gittiği nişan-düğün-eğlence gibi programlarda çaldığı kemençe ve söylediği türkülerle ve ayrıca doldurduğu plak ve kasetler ile Koryana nın, Akçaabat ın, Trabzon un, Doğu Karadeniz in tanınmasına önemli katkılar sağlamış bir kişidir. Koryanalı Hüseyin Köse ile ilgili gerek sanat hayatını içeren, gerek hayat hikâyesini ele alan ciddi ve geniş kapsamlı bir çalışma yapılmamış idi. Görülen bu eksiklik nedeniyle, mevcut verilerin değerlendirilmesi suretiyle bir çalışma tarafımızdan başlatılmış ve 2013 yılında tamamlanarak sempozyumbildirisi olarak da sunulmuştur. Söz konusu çalışmanın en önemli özelliği, geniş kapsamlı olmasa da Hüseyin Köse ile daha önceden mevcut olupancak dağınık bir şekilde bulunan az sayıdaki basılı kaynak verinin bir ayara getirilerek oluşturulan kaynakça ile birlikte O nu tanıyan ve canlı tanık durumunda olan kişilerin O nun sanatı ve kişiliği hakkında söylediklerinin kayıt altına alınması şeklinde olmuştur. Böylece söz konusu çalışma ile Hüseyin Köse hakkında yapılabilecek sonraki araştırmalarda kullanılabilecek bir başvuru kaynağı elde edilmiş oldu. O nun hakkında daha detaylı bilgi edinmek isteyen araştırmacıların ilgili çalışmayı incelemeleri faydalı olacaktır (Özkurt; 2013, ss ) Hüseyin Köse nin Eserleri Hüseyin Köse, vefatından sonra ardında birçok eser bırakmıştır. Hüseyin Köse nin müzik yapımcıları ile birlikte yaptığı bilinen plak ve kaset sayısı oldukça kısıtlıdır. Kaç tane plak yaptığı bilinmiyor. Kaç tane kaset yaptığı da bilinmiyor. Müzik yapımcıları ile olan plak ve kaset çalışmalarının haricinde muhabbet zamanlarında, düğün ve derneklerde sevenleri tarafından kasetçalarlar ile kayıt edilmiş ve birbirinden kopyalanmış yüzlerce kaseti vardır. Elbette ki bunların sayısı da bilenemiyor. Hüseyin Köse, Atilla Alp Bölükbaşı ile olan bir röportajında 2 Gedikoğlu, bugün bazıları Düzköy ilçesine bağlanmış yerlere ait sanatçıları da sayıyor. Düzköy, 1990 yılında ilçe statüsüne kavuşmuştur. Bu tarihten önce ilgili yerler Akçaabat ta bağlı idi. 3 Söz konusu bildiri, Akçaabat Belediyesi tarafından Nisan 2013 tarihleri arasında organize edilen Dünden Bugüne Akçaabat Sempozyumu kapsamında sunulmuştur. Bu bildiriye ait makale, yine belediye tarafından 2014 yılında bastırılan sempozyuma ait kitap içerisinde mevcuttur. Bu makale, Acısu Mahallesi (eski ismi ile Acısu Köyü) internet sitesi üzerinden de yayınlanmaktadır. Ogr.Gor.C.Yunus_Ozkurt_ _bildirisi.pdf Sitede Koryanalı Hüseyin Köse ile ilgili sayfalar da vardır.

3 kasetlerinin sayısı olarak bant yaptığını ifade etmektedir (Bölükbaşı; 1988, s.5). Gedikoğlu, Hüseyin Köse nin eserleri hakkında şu bilgileri vermektedir: Hüseyin Köse nin 1960 lı ve 1970 li yıllarda Harika Plakçılık adına çok sayıda 45 lik plağı yayınlandı. Adları ve sayıları bilinemeyen bu plakların sonradan kasetlere aktarıldığı öğrenildi. Müzik marketlerde yalnızca Hüseyin Köse 1, 2, 3, 4, 5 (Harika Plakçılık), Döndüm Aşık Kerem e (Harika Plakçılık), Daldan Dala (Harika Plakçılık), Gökteki Yıldızlar (Anılar Video Kasetçilik), Yılları Sayamadım (Senseç Müzik Üretim), Kadirgalı (Pelin Kasetçilik), Sözlü Davul Zurna Havaları (Pelin Kasetçilik), Elin Kapılarında (Altıntaş Plak ve Kaset Üretim), AvrupadanDönerken (İstanbul Plak) adını taşıyan 13 kaseti bulunabildi. Çalgılı eğlencelerde kaydedilen özel kasetler de bunlara eklenirse oldukça zengin bir seçki ortaya çıkar. (Gedikoğlu: 2012, s.115). 4 Gedikoğlu nun bahsettiği 45 lik plaklardan bazıları, Hüseyin Köse yi sevenlerin özel arşivlerinde mevcut iken bazıları da internet siteleri üzerinden ikinci el olarak satılmaktadır. Plaklar haricindeki kasetler ise, Trabzon ve Akçaabat taki kaset-cd satıcılarında bulunabilmektedir. Bazı internet sitelerinde; Hüseyin Köse ye ait mp3 formatındaki ses dosyaları dinlenebilmekte, düğün-dernek-muhabbet gibi zamanlardan kalma olan ve Hüseyin Köse nin de yer aldığı bir kısım video görüntüleri de izlenebilmektedir. MP3 formatındaki ses kayıtlarına herhangi bir kaset-cd satıcısından da ulaşılabilmektedir. Trabzon ve Akçaabat ta bu tür satıcılar ile yapılan görüşmelerden edinilen bilgilere göre, Koryanalı Hüseyin Köse yi artık onu bilen ve yaşlı olan kişiler sorar olmuştur. Bu durum onun emsali olan diğer kemençe üstatları için de aynı şekildedir. Dolayısı ile söz konusu yöresel sanatçılarımız ve eserleri günün birinde unutulma problemi ile karşı karşıya kalabileceklerdir. 2. Hüseyin Köse nin Söylediği Türküler Yukarıda sözü edilen 2013 yılına ait çalışmamız, kısıtlı imkânlar nedeniyle geniş kapsamlı olamamış ve çalışma içerisinde Hüseyin Köse nin söylediği türkülere de yer verilememiş idi. Bu çalışmada ise, Hüseyin Köse nin söylediği ve çok bilinen bazı türkülerine yer verilerek bu türküler hakkındaki açıklayıcı bilgilerin de eklenmesi suretiyle bu anlamda yapılabilecek çalışmalara örnek teşkil edebilecek bir alt yapı oluşturulmaya çalışılmıştır. Hüseyin Köse nin söylediği türkülerin hepsinin bu çalışmaya dâhil edilmesi mümkün değildir. Zira bu konuda ayrı, geniş kapsamlı ve çok ciddi bir çalışma yapılması gerekir. Nitekim O nun söylediği bazı türküler ile ilgili bir kısım aidiyet ve telif tartışmaları da mevcuttur. Bu nedenle burada vurgulanmak istenen, söz ya da müziği Hüseyin Köse ye ait türküler değil, Hüseyin Köse nin söylediği türküler dir. Bunun yanı sıra, Hüseyin Köse nin doğaçlama türkü sözü söyleme konusunda son derece üretken ve pratik bir zekâya sahip olduğu O nu yakından tanıyanlarca da bilinmektedir. Durum böyle iken, elbette söylediği bazı türkülerin de O na ait olması kaçınılmaz bir gerçektir. 4 Trabzon da bulunan Anılar Video ve Kasetçilik sahibi Yusuf Güney, Hüseyin Köse nin Trabzon da yapılmış bulunan üç kasetinin olduğunu, ikisinin kendisi tarafından yapıldığını, bir tanesinin de Altuntaş Müzik Üretim adı ile İbrahim Altuntaş (Sevdim de Alamadım isimli kaset) tarafından yapıldığını, İstanbul daki plak ve kasetlerinin ise Harika Plakçılık tarafından yapıldığını, Harika Plakçılığın kapandığını ve telif haklarının EMI Müzik tarafından satın alındığını, diğer kasetleri hakkında bilgisi olmadığını ifade etmiştir.

4 Tespitlerimize göre Hüseyin Köse nin söylediği türküler üzerine ilk yazılı çalışmayı yapan kişi, Akçaabat ın Kuruçam Mahallesi nden (Kuruçam eski adı ile Muhola Köyü) emekli edebiyat öğretmeni ve aynı zamanda bir halk kültürü araştırmacısı olan Haydar Gedikoğlu olmuştur. Zira Gedikoğlu, 1954 yılında Acısu Köyü nde öğretmendir ve Hüseyin Köse yi çocukluktan gençliğe geçtiği ve iyi bir kemençeci olmadan öncesinde davul çaldığı zamanlardan da tanımaktadır. Gedikoğlu nun, yöre folkloru üzerine birçok çalışması vardır. Hüseyin Köse hakkındaki çalışmaları da uzun yıllar devam etmekle birlikte O nun edebi ve kültürel yanını ön plana çıkaran, kısa biyografisini de içeren çalışmalar olup bunlardan derlediği iki makalesi 2006 yılında Akçaabat Yeni Haber Gazetesi nde bir hafta ara ile yayınlanmıştır (Gedikoğlu; 14/ ). Gedikoğlu söz konusu çalışmalarında, internetin olmadığı yıllarda kaset satıcılarından temin edebildiği Hüseyin Köse ye ait kasetleri defalarca dinlemiş ve bu kasetlerde yer alan türkü sözlerini yazarak kendi kişisel arşivini oluşturmuştur. Gedikoğlu nun, Hüseyin Köse hakkında yaptığı çalışmaların bir kısmı, 2012 Kasım ayı içerisinde Akçaabat Belediyesi nin Kültür Yayınları kapsamında çıkarılan Akçaabat Folkloru isimli kitap içerisinde de yer almıştır. Gedikoğlu, Hüseyin Köse ile ilgili şu tespitlerde bulunur: Koryanalı Hüseyin in en önemli başarısı, yüzyılların süzgecinde süzüle süzüle günümüze ulaşan anonim türküleri hiç bozmadan çalıp söylemesi ve bu türküleri yaşamı boyunca dilinden düşürmeyerek yaşatmasıdır. Karadeniz köylüleri hangi dille, hangi telle türkü söyleyip duruyorsa O da öyle söyledi. (Gedikoğlu; Akçaabat Folkloru, s.114). Koryanalı Hüseyin in doğaçlama deyişleri, repertuarındaki anonim türkülerin yanında oldukça zayıf kalır. Kendi türkülerinde seçilen sözcüklerin yalın, uyakların kırık kaldığı görülür. Yetişme koşulları göz önünde tutulursa bu kadarcık kusur kadı kızında bile bulunur. (Gedikoğlu; ). Gedikoğlu nun, Hüseyin Köse nin yetişme koşullarına değinmiş olması oldukça manidardır. Zira Hüseyin Köse, kendi zamanında köy şartlarında fakirlik içerisinde büyümüş, ilkokulu ancak bitirebilmiş, çok istediği halde yıllar sonra bir kemençeye sahip olabilmiş, herhangi bir müzik ya da konservatuvar eğitimi almamış, köyünde elektrik televizyon ve internet imkânlarının bulunmadığı zamanlarda kendini yetiştirmeye çalışmış bir kişidir. Bu husus bugün her türlü modern imkânlar içerisinde bulunan bazı çevrelerce görülmek istenmez ve Hüseyin Köse hakkında: İyi bir kemençeci değildi, sesi de güzel değildi. gibi eleştiriler getirilebilmektedir. Bilimsellik adına, Hüseyin Köse yi kendi zamanındaki şartlar içerisinde değerlendirerek ardında bıraktığı izlere bakmak gerekir. Yine Hüseyin Köse nin söylediği bazı türkü sözleri ve bu sözler ile çaldığı bazı kaydeler 5, onun oğlu olan tarih öğretmeni ve araştırmacı yazar Hasan Köse tarafından Mesam ve Müyor-Bir bünyesinde koruma altına alınmaya çalışılmaktadır. 6 Ancak Hüseyin Köse ye ait olduğu belirtilen bazı söz ve kaydelerin -Hüseyin Köse den önce de var olduğu, bunları kullanan bazı icracılar tarafından iddia edildiği için- aidiyeti tartışmalı bir durum olarak devam etmektedir. Yine de Hasan Köse nin bu çalışmaları sonucunda, Hüseyin Köse ye ait olduğu belirtilen birçok türkü sözü kayıt altına alınmıştır. Hüseyin Köse nin söylediği türküler ile ilgili bir çalışma da, İTÜ Türk Musıkisi Devlet Konservatuarı Müzik Teorisi Bölümü mezunu olan Ahmet Tekin Kumaş tarafından 2002 yılında 5 Yörede müzik aleti ile yapılan müziğe, melodiye ya da ezgiye kaide anlamına gelen kayde/gayde deniyor. 6 Mesam : Türkiye Musiki Eseri Sahipleri Meslek Birliği / Müyor-Bir : Müzik Yorumcuları Meslek Birliği.

5 bitirme çalışması olarak yapılmıştır. 7 Kumaş, bu çalışmasının dördüncü bölümünde Hüseyin Köse nin eserleri hakkında genel bilgiler verdikten sonra, kasetlerinden dinleyerek derlemiş olduğu altı adet türküsünü notaya almış, altı adet türküsüne ise notasız sözleri ile birlikte yer vererek toplam on iki adet eserini incelemiştir (Kumaş; ss ). Kumaş ın tespitlerine göre Hüseyin Köse türkülerinde genellikle 5/8, 7/8, 7/16, 2/4 lük usuller kullanmıştır. Eserleri genellikle düz mani tarzındadır (Kumaş; s. 21). 8 Kumaş ın notaya aldığı eserlerden bir tanesi, örnek olması amacıyla EK 1 olarak verilmiştir. Son olarak Trabzon yöresi folklorik çalışmaları ile tanınan halk bilimci ve araştırmacı yazar olan Selim Cihanoğlu tarafından yazılan Kemençe Metodu isimli kitap içerisinde, Koryanalı Hüseyin Köse ye ait olan Gız Sana Demedim mi Var Ayvada Karınca ifadeleri ile başlayan eserin, kemençe üzerinden notaya alınmış halinin olduğu tespit edilmiştir. Bu konuda bilgisine başvurulan Cihanoğlu; eseri TRT den aldığını, TRT de bu eserin bağlama üzerinden notaya alınmış olduğunu, kendisinin ise bunu kemençe notasına dönüştürdüğünü, sözlerine müdahale etmediğini belirtmiştir (Cihanoğlu; s. 45). 9 Cihanoğlu nun notaya aldığı bu eser EK 2 olarak verilmiştir. Yukarıda belirtilen kişiler haricinde Hüseyin Köse nin söylediği türkülere ait sözlerin yazılı olarak kayda alındığı başka bir kaynak tarafımızdan tespit edilememiştir. 3. Hüseyin Köse nin Söylediği Türküler ile İlgili Örnekler Hüseyin Köse; söylediği türkülere yönelik birçok plak-kaset çalışması da yaptığı için, belli bir isim ile ifade edilmiş herhangi bir türküye ait sözlere bakıldığında, değişik plakkasetlerde farklı söylemlerin olduğu görünebilmektedir. Bunun sebebi, repertuarında olan sözlerden değişik karmalar yaparak yeniden ve hatta farklı kaydeler ile de söylemesidir. Aşağıda verilen örneklerde bu türden durumlar vardır. Yani bu örneklere yönelik her hangi bir ses dosyası dinlendiğinde verilen sözlerin aynı sırada ve aynı kelimelerde olmadığı görülürse, yanlış olduğu sonucuna varılmamalıdır. Hüseyin Köse nin söylediği bir kısım türkülerin arka planında ne olduğu bugün itibariyle emsalleri tarafından bilinebilmektedir. Yani türkülerde geçen bazı ifadeler için: Ne zaman söylendi? Ne için söylendi? Ne anlama geliyorlar? soruları sorulduğunda, bu sorular ancak o günleri yaşayanlar tarafından cevaplanabilmektedir. Bu nedenle bugün itibariyle henüz hayatta olan tanıklar yardımı ile bu özellikte olan türkü sözleri hakkında açıklayıcı bilgilerin de kayıt altına alınması gerekmektedir. Zira söz konusu türkülerin folklorik değerleri vardır. Bu nedenle, bu kısımda verilen örneklere yönelik tespit edilebilen açıklamalar da eklenerek söz konusu türküler incelenmeye çalışılmıştır. 7 Ahmet Tekin Kumaş, bugün İstanbul da bulunan Türk Folklor Derneği bünyesinde eğitmen olarak Halk Müziği Koro Şefi görevini yürütmektedir. 8 Hüseyin Köse nin söylediği türkülerin hemen hepsi; Türk halk şiirinin en yaygın türü olan mâni şeklinde olup, Düz Mâni ya da Tam Mâni denilen dörtlüklerden oluşur. Konunun uzmanları bu tür mânilerin; yüzyılların süzgecinden geçmiş belli bir kalıp şeklinde olduğunu, bu şekilde halk hafızasında yerleşerek yöreden yöreye geçtiğini ve dolayısı ile bunları kullananların da bu kalıplar içerisindeki sözleri değiştirerek kendi yörelerine has bir şekilde yazdıklarını ya da söylediklerini ifade etmektedirler. Bu mânilere kalıp olarak bakıldığında; ilk iki mısraı, ilhamın tecellisi olan (doldurma) sözlerden oluşurken son iki mısraı ise, asıl anlatılmak istenen manayı ifade eder (Çelik; s.82-83). 9 Hüseyin Köse nin söylediği uzun hava gibi diğer bazı türküleri de TRT tarafından kullanılmıştır. TRT bünyesinde kaç türküsünün kullanıldığı ile ilgili tarafımızdan bir tespit yapılamadı.

6 3.1. Uzun Hava Uzun Kayde TRT nin Karadeniz yayla görüntüleri eşliğinde seslendirilen ve Hüseyin Köse nin çalıp söylediği meşhur uzun hava artık bir yayla klasiği olmuştur. Gedikoğlu, bu uzun havanın Akçaabat a ait tek uzun hava olma özelliğinde bulunduğunu ifade ederken, bu özgün ezgiyi Karadeniz in dağına taşına tanıtan, plak ve kasetlere ilk kez çalıp söyleyenin Koryanalı Hüseyin olduğunu belirtir (Gedikoğlu; ). Ne gariptir ki Hüseyin Köse, meşhur ettiği bu söz ve kayde için kendisi bir isim bile koymamıştır. 10 Hüseyin Köse nin oğlu Hasan Köse, babasının bu kayde için Maçka Havası dediğini belirtir. Doğduğu yerdeki köylülerince bu uzun hava Yol Havası, Koryanalının Uzun Havası, Balıklı Yaylası, Yayla Yollarında gibi isimler ile de bilinir. Bu eserin bu haliyle ortaya çıkışında etken olan bazı hususlara değinmekte fayda vardır. Gedikoğlu, Acısu köyünden olan ve Hüseyin Köse den çok büyük olup ondan önce vefat etmiş bulunan Yanoğun Mahmut un (Mahmut Yanık, D:1912-Ö:1972) çok dokunaklı ve güzel bir sesi olduğunu ve söylediği uzun havaların hâlâ kulaklarda çınladığını belirtir (Gedikoğlu; ). Hüseyin Köse nin gençlik zamanlarında Mahmut Yanık ın yanına gelip kemençe çaldığı ve Mahmut Yanık ın da türkü-uzun hava söyleyerek O na eşlik ettiği, o günlere şahit olanlarca da anlatılır. Bir diğer önemli durum da Hüseyin Köse nin Maçka-Çatak mevkiinde uzun yıllar muhtarlık yapmış ve Muhtar Ali olarak bilinen Ali Öztürk isimli arkadaşının yerine sık sık gelerek sohbet ettikleri, oraya gelen başka kemençeci arkadaşlarının da olduğu, muhabbet ortamında bir birlerinin kemençelerini de kullanarak karşılıklı çalıp söylemeleri olmuştur. Bu sohbetlere ara ara katılanlardan biri de Maçka-Ocaklı Mahallesi nden (Ocaklı eski adı İspela Köyü) Mehmet Alan isimli kemençecidir. 11 Mehmet Alan çok güzel uzun hava söylemektedir. Hüseyin Köse, Mehmet Alan için: Ben Mehmet gibi uzun hava atabilsem, dünyayı fethederim. diyerek O nu takdir etmektedir (Eyüp Eyüpoğlu). Kemençe sanatçıları Saffet Genç, Eyüp Eyüpoğlu ve Cihan Öztürk; uzun hava kaydelerinin yüzyıllardır var olduğunu, uzun havaların serbest stilde kayde ve sözlerden oluştuğunu, Hüseyin Köse nin de yöresine has kendi söz ve müzik uyarlaması ile böyle bir uzun havayı ortaya çıkarmış olduğunu ifade etmektedirler. Bu tespitlerden çıkarılan sonuç şudur ki, Hüseyin Köse uzun hava konusunda kendi stilini geliştirene kadar kendi köyündeki uzun hava ustalarından etkilendiği gibi, özellikle de Maçka uzun havalarından da esinlenmiştir. Uzun yıllar süren çalışmalarının sonucunda ortaya çıkardığı bu uzun hava için Saffet Genç: Çaldığı zaman dağlar gözünün önüne gelirdi. O nun kadar güzel uzun hava söyleyen olmadı. demiştir. Bu uzun hava, köyden yaylaya olan göç zamanındaki duyguları anlatır. O zamanlarda çoğu dik yamaçlar üzerinde bulunan patika yollardan yürüyerek gidilen yayla göçü esnasındaki güzergâha ait manzaralar betimlenir. Bu betimlemelerde Acısu Köyü-Balıklı Yaylası 10 Benzer şekilde plak ve kasetlerinde söylediği birçok türkü için isim verenler, bu plak ve kasetlerin yapımcıları olmuştur. 11 Eyüp Eyüpoğlu, vefat etmiş bulunan Mehmet Alan isimli kemençecinin TRT radyosunda birkaç bestesi olduğunu ifade etmektedir.

7 güzergâhının etkisi çok büyüktür. Çünkü Hüseyin Köse nin çocukluğu ve hayatının önemli bir bölümü, köy ve yayla anlamında bu güzergâh içerisinde geçmiştir. Acısu Köyü nün yayla faaliyetleri; mesire yerleri olan Yaylacık ve Dumbi ile Mahura ve Soriya denilen yerlerde ve daha yukarıdaki yayla yerleri olan Tevoron (Düzlük) mevkii, Karahava mevkii ve Balıklı Obası (Balıklı Yaylası) denilen yerlerde halen devam etmektedir. Bu güzergâh köyden yaya olarak gidildiğinde o günkü şartlarda sırtta ya da elde yük ve beraberinde büyük-küçükbaş hayvan olmadan iki-iki buçuk saat civarıdır. Mahura ve Soriya ya kadar olan yol güzergâhı sonradan yapılan araba yolu nedeniyle aynı zamanda Hıdırnebi Yaylası (Büyük Oba) yoludur da. Dolayısı ile Hüseyin Köse, güzergâh üzerinde sürekli yaşadığı duygusal durumları, geçmişinden miras aldığı bu tür söylemler ile katıştırarak bu uzun hava içerisine çok coşkulu bir şekilde işlemiştir. Bu uzun havaya ait sözlerde geçen bazı betimleme ve yer isimleri, farklı zamanlardaki söylemlerine bakıldığında ortak özellikler nedeniyle benzer betimleme ve yer isimleri ile değişebilmektedir. Aşağıda bu uzun havaya ait bazı sözlere yer verilmiştir. 12 Ah çol dağlar, Geldi gene yaz başlari, Açti yeşil yapraklar, Yayla yollarında kugolar bağıriyi, E hey, hey, hey, dağlar oy, oy!.. Ah gel ağla beni yetim kuzim, O hey, hey, hey dağlar oy, oy, o hey! Ah çol dağlar, O hey, hey, o hey, e hey, dağlar oy! Ah gene aldi bana boz tekenin keleği, O hey, hey, o hey, e hey, dağlar oy! Ah gene eridi karların, O hey, hey, o hey, e hey, dağlar oy! Ah gene şenlendi Hıdirnebi yollari, Açti sari çiçekler, e hey, hey, hey! Ah geldi bi kara duman gene O hey, hey, hey dağlar oy! Geldi kapatti bizi e hey, hey! Dalduk derin ormanlara, O hey, hey, hey dağlar oy! Bu uzun havaya ait sözlerde geçen bazı kelimelerin yöresel anlamları şöyledir: Çol Kugo : Çöl. Çöl gibi ıssız anlamında kullanılır. Bahar gelince şenlenen yayla yolları, çöl gibi ıssız olmaktan çıkmaktadır. Her taraf yeşermekte, çiçekler açmakta, insanlar, hayvanlar, böcekler, kuşlar etrafta dolaşmaya başlamaktadır. Böylece çol dağlar, çol olmaktan çıkmaktadır. : Guguk kuşu. Trabzon yöresinde Kuko, Kuku, Gugu,Gugo, Gukko, Gukku, Kukki gibi isimler ile de bilinir. Bu kuş bir göçmen kuş türüdür. Baharın gelmesi ile birlikte Nisan ayı sonuna doğru yörede sesi duyulmaya başlar. Ağustos ayı sonuna doğru yöreyi terk eder. Bu kuş yöre insanının yaşamı içerisinde önemli bir yer tutar. Anneler bebekleri ile Gukgu! Daa! isimli oyunlar bile oynar. 13 Bu kuş üzerine birçok inanış ve söylem de vardır. Birçok türkü sözü içerisinde bu kuşa atıf yapılmıştır. Çoğu kişi sadece sesini duyarak varlığını bilmektedir ancak bizzat görenler de vardır Okuma yönü; sol sütun, sağ sütun şeklindedir. 13 Bu oyun, annenin iki gözünü iki eli ile kapatıp-açarak bebeğine söylediği Ce-ee! ile aynıdır. 14 Bu kuş üzerine çok söz söylediği ve türküler yazdığı için Kugo Selim lakabı ile tanınan Düzköy-Taşocağı ndan (eski adı Gulaliyos/İlaliyöz Köyü) Selim Travacı isimli bir kişi dahi vardır. Koryanalı Hüseyin de başka bir türküsünde şöyle der:

8 Kuzi Teke Kelek Hıdırnebi Duman : Kuzu. Koyunun yavrusu. : Erkek keçi. : Küçük-büyük baş hayvan boynuna takılan ve ses çıkaran bir tür çan, çıngırak, zil. Kelek, kalın teneke metalden yapılır. Genelde küçükbaş sürüde lider olan erkek hayvana takılır. Büyükçe yapılı olup kalın-tok bir sesi vardır. Kelek sesini duyan sürüdeki diğer koyun ve keçiler sisli havalarda bile sesi takip ederler. : Akçaabat ın en yakın yaylalarından biri. Akçaabat a uzaklığı yaklaşık 20 kmdir. Hıdırnebi Yaylası ile Balıklı Yaylası arası mesafe yaklaşık 10 km dir. : Sis 3.2. Ali m Destanı Ağıt Ölenlerin ardından söylenen ve onların ölümlerinden doğan derin acıları dile getiren deyişlere Ağıt deniyor (Gedikoğlu; 2012, s. 370). Ali m Destanı olarak bilinen bu ağıtın Koryanalı Hüseyin tarafından, Tonya-Şalpazarı civarında rastladığı bir kadının ağzından derlendiği rivayet ediliyor. 15 Hüseyin Köse, sanatı ve dostlukları gereği sık sık Maçka ya gittiği gibi Tonya ve Şalpazarı na da gitmektedir. Hüseyin Köse acıklı türküler söylemeyi pek sevmezdi. Çalıp söylediği türkülerin çoğu sevmek ve sevilmek üstünedir. Ancak bu ağıttan çok etkilenmiş olacak ki, repertuarı içerisinde kullandığı bu ağıt Maçka dışına da çıkmış, tüm Türkiye ye mal olarak tanınır olmuştur. Söz konusu ağıt, bugün Doğu Karadeniz menşeili birçok sanatçı tarafından da söylenir bir durumdadır. Bu ağıta konu olan olay, Maçka da yaşanmıştır. 16 Olayın nasıl geliştiğine yönelik bazı durumlar ağıt sözlerinden anlaşılabilmektedir. Ağıt sözlerine göre; yaylaya giden bir annenin Ali ismindeki genç-delikanlı oğlu köyde kalmıştır ve daha sonra yayladaki annesinin yanına gidecektir. Aradan üç gün geçmesine rağmen oğlu gelmeyen anne, merak edip köye indiğinde oğlunu eve ait sarenderin altında silah ile vurulmuş ve ölmüş bir vaziyette bulur. 17 Annesi, Ali nin Haçevera lı arkadaşları tarafından vurulduğunu ima eder. Çünkü daha önceden bu konuda Ali yi uyarmıştır. Bu nedenle de ağıt içerisinde bunu açıkça söyler. Kugo ne bağırırsın, Karşıda taşanada. Vurdi oni annesi, Ağladı aşanada Taşana: Taşlık, taşlı olan yer. Aşana : Evde aş-yemek yenen yer. Vurdi oni annesi, Onun ağlamalari. Yakayi canlarımi, Çömber bağlamalari Çömber: Çember, yazma, başörtüsü. Başındaki çömberin, Solsun dallari solsun. Aldadın beni yarim, Olsun bakalım olsun. Kugo hakkında daha detaylı bilgi: 15 Yörede, yaşanmış olayların mâni şeklinde yazılmasına ya da sözlü olarak söylenmesine Destan deniliyor yılındaki çalışmamızda, o zamanki araştırma verilerine dayanarak bu olayın Maçka-Haçevera da yaşandığı sonucuna varılmıştı. Ancak elde edilen yeni veriler doğrultusunda, bu olayın Haçevera da değil ama Haçevera ya yakın bir yerde gerçekleşmiş olduğu sonucuna varılmıştır. 17 Yöre köylerinin çoğunda eve ait bir sarender vardır. Vurulan Ali, başka birine ait sarender altına atılmış olamaz.

9 Ağıtta geçen sözler; cenazenin defni öncesinde oğlunun tabutu başında ağıt yakarak ağlayan bir annenin söylediği sözlerdir. Gerçekten de yüreği yanmış bir annenin bu ağıtları, bugün dinleyenlerin de yüreğini derinden etkilemektedir. Yörede kadınlar, cenaze namazı ve defin öncesinde - cenaze evinde - tabuta konmuş cenaze başında toplanırlar. Erkekler de kadınlardan biraz uzakta bir yerde toplanırlar. Bu esnada kadınlar tarafında cenazenin yakınlarınca ağıtlar yakılarak ağlaşmalar olur. Öyle ki yaktığı ağıtların da etkisi ile baygınlık geçiren kadınlar bile vardır. Bu ağıt yakma durumu, imam efendi gelip cenaze namazı ve defin için cenazenin kaldırılması ve orada bulunanlardan helallik istenmesi esnasına kadar devam eder. Gedikoğlu, bu ağıtlar için şu bilgileri verir: Doğu Karadeniz de ölen bir kişinin tabutu başında toplanarak ağıt yakmak, özellikle kadınlar arasında çok yaygındır. Ölü yakınlarının acısını paylaşmak için ölü evine giden komşu kadınlar da ağıtlara katılırlar. Ölen kişi çok genç olursa yakılan ağıtlar daha dokunaklı olur. Doğaçlama ağıt yakma yeteneği olan kadınların etkileyici ezgilerle yaktığı ağıtlara yürek dayanmaz. Ağıtların ortak ezgileri bile vardır. 18 Aşağıda bu ağıt içerisinde geçen sözlere yer verilmiştir. 19 Ali m, Ali m. Ali m, Ali m. Ah anan kurban olsun sana, Ah oğlum, oğlum Ali m. Ah oğlum Anan gitti yayliya, Bekleyi Ali gelecek diye, Kimseler gelmedi, Üç gün oldi Ali gelmedın. Anan döndi yayla yolindan aşağa, Geldi endi köye, Bakti Ali yatıyi, sarenderın altinda. Ah oğlum, oğlum, Ali m. Ah oğlum, Ali m, Ali m. Vurdi attiler seni, sarenderın altina. Ah oğlum, oğlum, Ali m. Ah oğlum demedim mi sana, Gezme Haçevera piçleriylan. Vuracaklar seni dedim, Oğlum, oğlum, Ali m. 20 Ah oğlum anan kurban olsun, Hartamadan kamana, Sakız kabuklarından armalarına, Ah oğlum, oğlum, Ali m. Ağıt metni içinde geçen bazı yöresel kelimelerin anlamları şöyledir: Endi Sarender : İndi. Aşağı inmek. : Serander. Orta ve Doğu Karadenizde 5-7 metrelik dört direk üzerine ahşaptan yapılan, camsız pencereli olup hava akımı sağlayan, yiyecek saklamak ya da kurutma amaçlı da kullanılan ambar türünden bir yapıdır. Bu yapıda, farelerin 18 Bu ifadeler Gedikoğlu nun özel arşivinden izinle alınan ifadelerdir. Bahsettiği ağıtların ortak ezgisi ise, neredeyse tüm yörede aynıdır. Yani kadınlar benzer ezgiler ile ağıt yakarlar. Eyüp Eyüpoğlu da kemençe eşliğinde ağıt söylenirken çalınan kaydelerin Maçka, Akçaabat ve Tonya yörelerinde benzer olduğunu belirtir. 19 Okuma yönü; sol sütun, sağ sütun şeklindedir. 20 Bu dörtlükte geçen ifadeler, çoğu söylemde çıkarıldığı için orijinali bilinmez. Hüseyin Köse dahi bu dörtlükleri, rencide edici olmamak adına sonraki söylemlerinde kullanmaz. Ancak ağıt yakan annenin sözlerinin orijinalinin böyle olduğu, Hüseyin Köse nin ilk söylediği plak-kasetlerinden tescillidir. Bu ağıtta geçen sözler, Hüseyin Köse nin oğlu Hasan Köse den izinle alınmıştır.

10 girmesini engelleme amaçlı olan ve direk başlarında daire şeklinde kullanılan ahşap tahtalar da kullanılarak tedbirler alınmıştır. Hartama Kama : Hardama,Hartuma. Çatı örtü malzemesi. Çatı örtmek için kullanılan ve genelde 0,5x15x50 cm boyutlarında olan tahta parçası. Bu parçalar, kiremit görevi görmek üzere çatı kirişlerine çakılarak çatı kapatılmış olurdu. Zamanla güneş, yağmur, kar vb. nedenlerle bozulanları değiştirilirdi. Bölgede yüzyıllardır kullanılmış bir yöntemdir. Sonradan temin edilebilen kiremitler olmuş ise, bu kiremitler mevcut hartamaların üzerine döşenmiştir. Bu nedenle hartama, kiremit altına konulan bir malzeme diye de bilinir ama tam olarak böyle değildir. 21 Hartama kullanımının yerini zamanla kiremit ya da yağ tenekelerinden yapılan yöresel çatı malzemesi almıştır. 22 : Askeri ya da av amaçlı, ucu üçgen şeklinde olup her iki tarafı da kesici olan uzun bir bıçak türü. Ağıtta geçen ifadelerden, Ali nin çocukluğunda ince tahta şeklinde olan hartamadan kama yaptığını anlıyoruz li yıllara kadar köylerde Kama, Pala, Koltuk Bıçağı gibi büyük kesici aletler ile dolaşanlar olurdu. Özellikle tabancası olmayıp hasım sahibi olanlar, tenha yerlerde bulunanlar, gece bir yere gidenler mutlaka yanlarında bu tür kesici aletlerden bulundururdu. Sakız Kabuğu : Yörede yetişen Doğu Ladin türünden olan çam ağacına Sakız Ağacı denir. Bu ağacın genç olanlarının kabukları kolayca soyulur. Dikkatli bir soyma ile 3-5 metrelik kabuklar çıkarılabilir (odun-kereste amaçlı kesilmiş olan ağacın kabuğu soyulur, canlı ağacın kabuğuna yöre halkı ve çocukları dokunmaz). Bu ağaca Sakız Ağacı denmesinin nedeni, reçinesinin sakız olarak çiğnenebilmesidir. Bu ağacın olgunlaşmış reçinesini yöre halkı Ruma diye isimlendirir. Olgunlaşmamış reçine Zift olarak adlanır ve sakız olarak çiğnenemez. Çam Sakızı olarak bilinen bu reçine, çiğnendikçe ağızda çam kokusu oluşturur, rengi morarmaya başlar, gittikçe sertleşir ve en sonunda ağızda tozlaşarak dağılır. Tozlaşan sakız kalıntıları yutulabilir, mideye de faydaları vardır. Bu sakızın adına yörede Yayla Sakızı denir. Çünkü bu ağaç yüksek yayla ormanlarında bolca yetişir. Arma : Fişeklik, mermilik. Yörede, tüfek-tabanca fişek ya da mermilerinin yan yana sıra ile konulabildiği, göğüs ya da bele bağlanabilen, deriden yapılmış olan askeri ya da av amaçlı malzemeye arma deniyor. Ağıtta geçen ifadelerden, Ali nin çocukluğunda sakız kabuğundan arma yapıp beline ya da göğsüne bağlayarak elindeki hartamadan kama ileaskercilik ya da avcılık oyunları oynadığını, annesinin de bunları hatırlayarak ağıt sözlerinde söyleyip ağladığını anlıyoruz. 21 Bunun ile ilgili çok meşhur bir dörtlük de vardır: Yükledim kıratıma, Doruk hartamasıni. Nerden öğrendin yârim, Adam aldamasini. Doruk: Yüksek yerlerde yetişen Doğu Ladin için kullanılır. Bazı söylemlerde Doruk yerine Torul kelimesi de kullanılmaktadır. Torul, Gümüşhane nin ilçesi olup, sağlam Doruk ağaçları ile meşhurdur. Bundan yapılan hartama daha dayanıklı oluyordu. 22 Yağ tenekesi olarak genellikle 18 litrelik olan yağ tenekeleri kullanılır. Bunlar motor yağı ya da mutfak yağı olup katı-sıvı türünden yağ tenekesi olabilir. Bu yağlar kullanıldıktan sonra tenekeleri atılmazdı. Yörede bu tenekeleri değerlendiren ustalar vardır. Bu ustalar tenekelerin alt-üst kısımlarını çıkarır, kalan kısmın bir köşesini keserek düzleştirir ve çatıya çakım esnasında birleşme yerlerine ait oluk açma işlemini yapar, lik paketler halinde satarlar. Bu tenekelerin üstü paslanma ve delinmeye karşı yağmur sızdırmasın diye zaman zaman bir petrol ürünü olan katran (sıvı zift) denilen bir malzeme ile fırça yardımı ile sıvazlanır. Geleneksel ve ucuz olduğu için yağ tenekesinden çatı kaplama malzemesi yörede halen satılmaktadır. Ancak şimdi yağ tenekesi yerine oluklu ve boyalı sac çatı kaplama malzemeleri revaç bulmuştur.

11 Maçka ya bağlı Haçevera nın bugünkü yeni adı, Yeşilyurt Mahallesi dir. Ali nin arkadaşlarının Haçeveralı olduğu anlaşılırken, Ali nin de Haçeveralı mı olduğu ya da başka bir köyden mi olduğu tespit edilememiştir. Acaba o zaman itibariyle Ali nin annesi, suçluların kim olduğunu şahitli bir şekilde biliyordu da mı Ali nin Haçeveralı arkadaşlarını suçluyordu yoksa yüreği yanmış bir annenin zan olarak söylediği ifadeler mi idi? Olayın hangi köyde yaşandığı, Ali yi vuranın kim olduğu, yakalanıp yakalanmadığı, Ali nin aile soyadının ne olduğu, Ali nin annesinin akıbeti vb. hususlar tarafımızdan şimdilik tespit edilemediği için bu sorulara cevap verememekteyiz. Haçevera Mahallesi üzerinden bu ağıt ile ilgili daha detaylı bir araştırma yapılarak belki bu sorulara cevaplar bulunabilir. Bu olayın yaşanma tarihi ile ilgili bir tespitimiz olamadı. Hüseyin Köse nin bu olayı öğreniyor olması ve 1960 lı yıllarda bu ağıtı kemençesi ile çalıp söylemesi- plaklarında da okumuş olmasına binaen bu olayın yılları arasında yaşanmış olma ihtimali ağır basmaktadır. Zira 1925 öncesi; yeni Türkiye Cumhuriyeti nin kurulması, Kurtuluş Savaşı, Rus baskısı ve muhacirlik yılları, Birinci Dünya Savaşı yılları gibi zamanlar olduğu için etkin yayla faaliyetlerinin olması zor görünmektedir. Elbette ki bu bir görüştür. Bunun yanı sıra ağıt hakkında bilgi almak için Maçkalı kemençe sanatçılarından irtibata geçilebilenler ile de görüşülmüştür. Maçkalı kemençe sanatçısı ve aynı zamanda kemençe imalatçısı olan Eyüp Eyüpoğlu, bu ağıt hakkında bilgisi olmadığını ve kendisinden yaşça daha büyük olan kemençecilere danışmak gerektiğini ifade etmiştir. Hüseyin Köse ile emsal olan Maçkalı kemençe sanatçısı Saffet Genç (D:1937) ise bu konudadetaylı bilgisi olmadığını, zamanında merak edip bu ağıt hakkında bilgi edinmediğini, kendileri adına da bunun bir eksiklik olduğunu ifade ederken bildiği kadarı ile Ali nin Honefter derneğine gitmek istediğini, annesinin de Haçevera lı arkadaşları konusunda Ali yi uyardığını belirtmektedir. Buna göre şöyle bir anlam çıkarılabilir ki, demek ki daha öncesinde Ali ile Haçeveralı arkadaşları arasında bir sorun oluşmuş, bu sorundan kaynaklı vurulma endişeleri taşınıyordu ve Ali nin annesi de Ali yi bu konuda uyarıyordu. Bu bilgiler ışığında şöyle bir değerlendirme yapılabilir ki; Ali, Honefter derneği dönüşünde arkadaşları ile birlikte köyüneevine gelmiş, ancak orada arkadaşları tarafından vurularak eve ait sarenderin altına atılmıştır. Zira başka bir yerde vurularak eve ait sarenderin altına taşınması söz konusu olamaz. Sarenderin altına atılması ise, gizleme amaçlıdır. Yani ceset hemen bulunmasın diye. Hâlbuki madem vurulacaktı, dernek dönüşünde geçilen birçok ormanlık alan içinde de bu cinayet işlenebilirdi ve ceset çok uzun zamanlar bulunamayabilirdi. O halde, evlerinin yanında iken gelişen bir durum sonrasında vurulmuş olduğu düşünülebilir. Honefter derneği her yıl Ağustos ayının 3. Pazar gününde yapılır. Ağustos un 3. Pazar günü genellikle Ağustos günlerine gelir. Honefter, Düzköy-Çayırbağı (Sidiksa) yaylası olup, Maçka-Düzköy-Akçaabat-Tonya yaylalarının geçiş noktalarında bir buluşma yeridir. Trabzon un 1461 de fethinden önce de buralarda Türkmen göçmenler yaylacılık yapardı ve bu tür yayla şenlikleri şimdiki kadar yaygın olmasa da vardı. Yani bölgede 600 seneden fazla olmak üzere yayla şenlikleri yapılmaktadır. Saffet Genç in verdiği Honefter Derneği ile ilgili bilgi ve ağıt içerisinde geçen Anan gitti yayliya ifadesi birbirini desteklemektedir. Zira yaylacılık faaliyetleri yaz aylarında olur ve Ağustos ayı da yayla ayları içerisindedir. Sonuç olarak bu olayın yaylacılık ayları içerisinde meydana geldiği Saffet

12 Genç in verdiği bilgiye istinaden de Honefter Derneği zamanlarında olduğu - şeklinde bir anlam çıkarılabilmektedir. Yine bilgisine başvurulan bir diğer Maçkalı kemençe sanatçısı Haydar Eyüpoğlu (Kara Haydar, D: 1943), bu ağıtın çok eski olduğunu, olayın ne zaman ve hangi şartlarda yaşandığını bilmediğini, ağıt sözlerinin büyükleri tarafından kendilerine aktarılmış olduğunu ifade etmiştir. Bu ağıt üzerine yapılan araştırmalarımızda bilgisine başvurulan kişilerden ayrıntılı bilgi edinilememesi üzerine Trabzon yöresi ağıtlarına ait basılı çalışmaların varlığı araştırıldı. KTÜ bünyesinde ilk ve tek olarak, şimdi emekli olan öğretim üyesi Ali Çelik tarafından yönetilen ve 2000 yılında Gülhanım Alkaya tarafından yapılan Trabzon Yöresi Ağıtları isimli bir yüksek lisans tezi olduğu tespit edilmiştir. Ancak söz konusu tez içerisinde bu ağıt yer almamıştır. KTÜ bünyesinde yöreye ait ağıtlar ile ilgili başka bir çalışma da tespit edilememiştir. Bunun yanında, Anadolu nun değişik yörelerine ait ağıtların toplanarak kitap şeklinde basıldığı çalışmalara rastlanırken, Trabzon yöresi ağıtları ile ilgili basılı bir kitap olmadığı da tespit edilmiştir. Yörede bu konuda oldukça bol malzeme varken bu durum Trabzon adına büyük bir eksikliktir. Öte yandan yörede bugün kullanılmayan Hartama, olayın yaşandığı zamanlar ve yüzyıllar öncesinde oldukça yaygındı. Bugün çocuklar Hartama bulamadıkları için, hartamadan kama yapamıyorlardır ama çubuk ya da ince tahta parçalarından kama, kılıç vb. oyun araçları yaparak yaylalarda inek beklerken otlara vurarak oynamaktadırlar. Aynı şekilde sakız kabukları ile oyun, yayla faaliyeti devam eden ailelerin çocukları arasında bugün dahi varlığını sürdürmektedir. Sakız kabukları bellere sarılmakta, fes olup başa geçirilmekte, kırbaç olup hayvan güdülmekte vb. çocukça oyunlara alet olmaya devam etmektedir Kıbrıs Destanı Hüseyin Köse nin 1974 Kıbrıs Barış Harekâtını konu alan; Zafer Kokusu, Rum Muhafız Alayı, Beşparmak Dağları, Zafer Türküsü isimli çalışmaları Kıbrıs Destanı olarak bilinir. Kıbrıs Destanı nı daha iyi anlamak için, Kıbrıs ın geçmişine kısaca değinmekte fayda vardır. İslam Tarihi içerisinde incelendiğinde; Bizans İmparatorluğu sınırları içerisinde bulunan Kıbrıs adası, Hz. Osman zamanındaki fetihler ile ilk defa 649 yılında vergiye bağlanmış, devam eden problemler nedeniyle 653 yılı ve 655 yılı seferleri sonunda Bizans yenilgiye uğratılarak ada tamamen İslam halifesine bağlanmıştı. Sonraki zamanlarda adanın hâkimiyeti el değiştirmiş, 1489 yılı ile de Venediklilere geçmişti de Yavuz Sultan Selim ile alınan Mısır toprakları sonucu Kıbrıs gündeme gelmiş, Venediklilerin Memlüklülere ödedikleri vergi devam ettirilmişti. Ancak Kanuni zamanında bu vergi problem olmuş, ayrıca Venedikliler hacca giden yolcu gemilerine saldırmış (gerek Mekke ye giden Müslüman gemilerine, gerek Kudüs e giden Hristiyan ve Yahudi gemilerine), adadaki halka zulmeder hale gelmişti. Kıbrıslı Ortodokslar bile Osmanlı dan yardım istemişti. Ayrıca Kıbrıs çok stratejik bir yerde olup Kıbrıs üzerinden Osmanlı tehdit edilebiliyordu. Bu problemlerin artması üzerine II. Selim zamanında 1571 yılında Lala Mustafa Paşa komutasında adaya sefer düzenlenir ve ada tamamen Osmanlı İmparatorluğu na bağlanır. Adanın bu konumu, 1878 yılına kadar devam eder. İngilizler; 93 harbi olarak bilinen Osmanlı-Rus savaşından faydalanarak, Akdeniz deki çıkarlarını korumak amacıyla, Osmanlı nın toprak bütünlüğünü korumak şartıyla 1878 de imzalanan Kıbrıs Konvansiyonu antlaşması ile Kıbrıs ı Osmanlı dan kiraladı. Buna göre mülkiyeti Osmanlı ya,

13 idaresi İngiltere ye ait olan yeni bir durum oluştu. 23 Birinci dünya savaşı sonrasında da Lozan Antlaşması ile Türkiye ada üzerindeki mülkiyet hakkını kaybetmiş oldu. Adada Türk ve Rum varlığı devam ederken, zaman zaman taraflar arasında bazı sorunlar da yaşanarak 1950 yılına kadar gelinmiş oldu yılında Enosis projesi kapsamında, Türk tarafının boykot ettiği bir referandum ile tüm Kıbrıs Yunanistan a bağlanacaktır. Bu proje Yunan Megali Idea ya bağlı bir alt proje olup buna göre Kıbrıs Adası, tamamen Yunanistan a ait olacaktır. Adadaki Türkler ise ya asimile edilecek ya da katledilerek azınlık hale getirilecekti. Bunun sonucunda adadaki Enosis isteyen Kıbrıslı Rumlar tarafından 1955 yılında EOKA-B adlı bir örgüt kuruldu. Bu örgüt İngiltere kuvvetleri ile Türk kuvvetlerini adadan çıkarmak için aynı yıl silahlı eylemlere de başlayarak terör örgütü haline dönüştü, soydaş katliamı yapmaya başladı. Örgüt aynı zamanda Yunan hükümeti tarafından desteklenen ve Yunanlı subayların yönetimindeki Rum Milli Muhafız Ordusu ile birlikte hareket ediyordu. Böylece Türk tarafı ile Enosis isteyen Rumlar arasında sık sık çatışmalar oldu. Türkiye ve İngiltere arasında da bu duruma bir çözüm bulunması ile ilgili görüşmeler sürüyordu. Bu amaçla 1959 yılında Türkiye başbakanı Adnan Menderes, Kıbrıs Cumhuriyeti nin kuruluşu amacıyla yanındaki heyet ile Londra Antlaşması için İngiltere ye giderken uçağı Londra yakınlarında düştü. Adnan Menderes ile yanındaki bazı kişiler kazadan yaralı kurtulurken, bazı devlet görevlileri gazeteciler uçak personeli gibi kişilerden ölenler oldu. 24 Yine de Adnan Menderes, Londra Antlaşması nı İngiltere de hasta yatağında imzaladı ve bunun sonucunda 16 Ağustos 1960 da bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti kuruldu. Buna göre; Kıbrıs Cumhuriyeti Yunanistan İngiltere ve Türkiye nin garantörlüğü altında bulunacak, mecliste Türk ve Rum tarafları birlikte belirli oranlarda temsil edilecek, yeni bir anayasaları olacak, uyum içerisinde yaşanacaktı. Bu antlaşma ile bir süreliğine soydaş katliamı durmuştu. Ancak İlerleyen zaman içerisinde Enosis isteyenler rahat durmamış, antlaşmaya rağmen bazı Türk yerleşim yerleri üzerinde1963 ve 1967 de tekrar katliam yapmaya başlamışlar ancak Türkiye nin müdahalede bulunma girişimleri sonucunda durmak zorunda kalmışlardı yılına gelindiğinde söz konusu Yunan örgütleri,15 Temmuz 1974 tarihinde Kıbrıs Cumhurbaşkanı Makarios a karşı darbe yapmış ve hemen sonrasında soydaşlarımız üzerinde zulüm ve sistematik soykırım uygulamaya tekrar başlamıştı. Öte yandan adanın kontrolünün tamamen Yunanlılara geçmesi, stratejik açıdan Türkiye tarafından istenmiyordu. Yaşanan bu durumlar ile ilgili Birleşmiş Milletler in de herhangi bir girişim yapmamasına karşın Türkiye artık sessiz kalmamış ve 20 Temmuz 1974 tarihinde başlatılan ilk operasyon ile adaya girilmiş ve 16 Ağustos 1974 te Türk birliklerinin Magosa, Lefkoşa ve Lefke hattını kontrol altına almasıyla sonuçlanan Kıbrıs Barış Harekâtı ile oradaki soydaşlarımız bu zulümden kurtarılmıştır. Bu harekât esnasında dahi Rumlar geri çekilirken pek çok soydaşımızı katletmiştir. Birçok yerleşim yerini tahrip etmişlerdir. Bu harekât iki aşamalı olarak gerçeklemiştir. Birinci harekât kararı, dönemin hükümet koalisyon ortağı ve başbakan vekili Necmettin Erbakan tarafından aldırılmıştı. Bu harekât 23 Sonrasında İngilizler adadan hiç çıkmadı. Bugün dahi Güney Kıbrıs Rum kesiminde birden fazla İngiliz üssü ve toprağı vardır. 24 Söz konusu kazaya yönelik sabotaj olduğu ile ilgili iddialar bugün dahi dile getirilmektedir. Zira Adnan Menderes, yürüttüğü politikalar ve bazı söylemleri nedeniyle İngiltere tarafından desteklenmiyordu. Hatta yurt dışı açılımları ve Bağdat Paktı nedeniyle tamamen istenmeyen adam olmuştu. Nitekim 1960 darbesi ile bu isteklerini Türkiye deki işbirlikçilerine yaptırmışlardı. Asılsız iddialar ile üç büyük devlet adamı, zamanın Türkiye askeri cuntası tarafından idam edildi. Ciddi bir araştırma yapıldığında bunun böyle olduğu görülecektir.

14 üzerine 22 Temmuz 1974 te Birleşmiş Milletler nezdinde ateşkes yapılmış, Kıbrıs ta darbe yapan cunta hükümeti devrilmiş, adanın yerleşim durumu, Türk ve Rum tarafında alınan esirlerin takas edilmesi ve diğer hususlar ile ilgili karşılıklı görüşmeler başlatılmıştır. Ancak herhangi bir sonuç alınamayınca diğer koalisyon ortağı ve başbakan Bülent Ecevit tarafından 13 Ağustos 1974 te meşhur: Ayşe tatile çıksın. parolası ile ikinci harekât başlatılmış ve 16 Ağustos ta Lefke-Lefkoşa-Magosa arasındaki bugünkü Türk sınırları çizilmiş oldu. 25 Türk ordusunun bu zaferi bütün ülkede sevgi ve övgü gösterileriyle karşılandı. Kıbrıs zaferi ve Türk ordusu türkülerle, destanlarla anıldı. Koryanalı Hüseyin de bir sanatçı duyarlılığıyla Kıbrıs zaferi üstüne güzel türküler kurup söylemiş, kasetlerine dahi aktarmıştır. Aşağıda bu destan içerisinde geçen bazı sözlere yer verilmiştir. 26 Zafer Kokusu 27 Olmadi alamadım, Buranın havasini. Biraz tarif edeyim, Kıbris ın davasini. Şanli Türk askerleri, Yüruyi sira sira, 20 Temmuz sabahı, Ayak basti Kıbris a. Yerleri titretıyi, Türk erinın ayağı. Orada dalgalansın, Şanli Türk un bayrağı. Beşparmak Dağlarında 29 Beş parmak dağlarinda, Gece günduz bekleduk. Sanki Türk tarihine, Bi sayfacuk ekleduk. Bi kurşun atacağum, Şu karşidaki taşa. Rum Muhafız Alayı Rum Muhafız Alayi, Karişti kana, sele, Yarim saat içinde, Kıbris i alduk ele. Karadeniz sulari, Yikar dağlari yikar. Kahraman komutanlar, Türk milletinden çikar. Türk ler çikti Kıbris a, Türk bayrağıni dikti. Rum Muhafız Alayi, Teslim bayrağı çekti. Uçar mavi göklerde, Türkiye nın jetleri. Emir aldi Mehmetçuk, Zafersız dönmez geri. Burunlarina esti, Sakarya nın kokusi. 30 Yüreklerine endi, Mehmetçuğun korkusi. Zafer Türküsü Endırdım kayuğumi, İşte görundi Rize. Kıbris ın davasini, Verın Karadeniz e. Hem çaldi hem soyledi, Koryanali Hüseyin. Daha büyuk zaferi, Siz Ege de bekleyin. 28 Lefkoşa nın içinde, Yaya gezerım yaya. Türk un insanluğuni, Biz tanittuk dünyaya. 25 Bu harekât sonrası 1975 yılında Kıbrıs Türk Federe Devleti, 15 Kasım 1983 te ise Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti kurulmuştur. Böylece Kıbrıs ta Rum kesimi devleti ayrı, Türk tarafı devleti ayrı iki tane devlet ortaya çıkmıştır. Ancak bugün mevcut olan bazı uluslararası antlaşmalar nedeniyle Türkiye işgalcilikle suçlanmış, Kıbrıs Harekâtı nedeniyle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi nde bazı Rumlar tarafından açılan taşınmaz mallarına el konulması ile ilgili davalar sonucu Türkiye tazminata mahkûm edilmiştir. Bu tazminatlardan bir kısmı 2003 yılında ödenmek zorunda kalındı. Bazıları ödenmedi ancak ödenmek zorunda kalınacağı ifade edilmektedir. Buna karşın Türk tarafının da AİHM ye benzer başvuruları oldu ancak, iç hukuk yolları tüketilmediği gerekçesi ile reddedildi. Görüldüğü üzerine Rum kesimi dersine ciddi çalışırken, Türk kesimi aynı ciddiyeti gösterememiştir. Daha detaylı bilgi için : profdr.pdf Okuma yönü; sol sütun orta sütun sağ sütun şeklindedir. 27 Bu sayfadaki sözler Gedikoğlu nun özel arşivinden izinle alınmıştır. 28 O zaman oluşturulan siyasi havaya göre; Türkiye Kıbrıs a müdahale ederse Yunanistan da Türkiye ye saldıracak ve böylece savaş çıkacaktı. Bu nedenle Kıbrıs harekâtından daha büyük olan bir harekâtın Ege Denizi nde de olabileceğini ima ediyor. 29 Beşparmak Dağları, Kıbrıs adasının kuzeyinde yer alan sıradağların adıdır. 30 Kurtuluş Savaşı esnasında 1921 yılında Yunan birlikleri ile yapılan Sakarya Meydan Muharebesi ni kast ediyor. Zira bu muharebede Yunan birliklerinin Ankara ya olan taarruzları durdurulmuştur.

15 Dünyalarda var olsun, Bizım Ecevit Paşa. 31 Kıbris ın ortasinda, Yansın işiklar yansın. O güzel adamuza, Yunanli yandan baksın. Türk ordusi coşarsa, Dünya çikamaz başa. Dinlenme kampi oldi, Mehmetçuğe Lefkoşa. Beşparmak Dağları 32 Beşparmak dağlarinda, Yunanlılar kaçıyor. Peşinde Türk ordusu, Her an ölüm saçıyor da, Her an ölüm saçıyor. Yunanlınin mevzisi, Temelinden söküldü. Atina itlerinin, Boyunlari büküldi. Osmanlinin ocağı, Baki kalmıştır sönmez. Zavallı Makariyos, 33 Lefkoşasına dönmez de, Lefkoşasına dönmez. Yunan esirlerini, Yolladık Ankara ya. Türkün haklı gücüni, Biz duyurduk dünyaya da, Biz duyurduk dünyaya. Bu zirve savaşıni de, Çok zamandır bekledik. Temiz Türk tarihine, Bi sayfacık ekledik da, Bi sayfacık ekledik. Bi kurşun atacağım, Şu karşıdaki dağa. Dünyalarda var olsun, Bizim Ecevit paşa da, Bizim Ecevit paşa. Beşparmak dağlarından, Gümüş akıyor gümüş. Ata sözümüz vardır, Yenilen doymaz imiş de Yenilen doymaz imiş. 34 Altınci filo orda, 35 Aldi Yunani tava. 36 Zafer hakkımız bizim, Yunanli aldi hava da, Yunanli aldi hava. Hem çaldi hem söyledi, Koryanali Hüseyin. Daha büyük zaferi, Siz Ege den bekleyin de, Siz Ege den bekleyin. Ha boyle söyleyırım, Akar gözümden yaşlar. Ben fena mı deyirım, Sevgili vatandaşlar. Lefkoşa nın içinde, Yaya gezerim yaya. Türkün insanlığını da, Biz tanıttık dünyaya da, Biz tanıttık dünyaya. 31 Bu harekât sonrasında halk Bülent Ecevit i Kıbrıs Fatihi, dünyaya kafa tutan adam, cesur lider! olarak görüyordu. Zira uzun bir zamandır Kıbrıs ta kan dökülüyor, dünya buna seyirci kalıyordu. Şimdi ise Türkiye de tüm siyasi iç çekişmeler bir yana bırakılmış, topyekûn birlik olunmuş, Türk ün gücü Ecevit liderliğinde tüm dünyaya gösterilmişti. Hüseyin Köse de bu coşkuyu yaşamış ve türkü sözlerine bu şekilde aktarmıştır. Ancak bu konudaki tarihi gerçekler ve bir kısım hatıralar gün yüzüne çıktıkça Necmettin Erbakan nın da bu övgüleri hak ettiği anlaşılmaktadır. Bugün her iki devlet büyüğü de vefat etmiştir. Kendilerini rahmetle anıyoruz. 32 Okuma yönü; sol sütun, orta sütun, sağ sütun şeklindedir. Bu sözler, Hasan Köse den izinle alınmıştır. Bu sözler içerisinde, yukarıda geçen bazı sözler de vardır. Bunun sebebi, farklı kasetler üzerinden yazıya dökülmüş olmalarıdır. Hüseyin Köse farklı kasetlerinde kendi söylediği birçok türküden farklı alıntılar ile yeni bir karma yaparak çalıp söyleme özelliği de göstermektedir. 33 Makarios. Dönemin darbe öncesine ait Kıbrıs Cumhurbaşkanı. Kendisine karşı darbe yapıldığında adayı terk etmiştir. Darbe yapılmasının sebebi, Enosis projesine karşı gevşek davranmakla suçlanmasıdır. Ancak Türkiye nin müdahalesi sonucu Rumların Enosis projesi de gerçekleşememiştir. Dikkat edilirse Kıbrıs ta 1955, 1963 ve 1974 yıllarında yaşananlar, yıllar önce Kurtuluş Savaşı esnasında Doğu Anadolu da meydana gelen Ermeni olayları ve Doğu Karadeniz de meydana gelen Pontus olayları ile ne kadar benzemektedir. Görüleceği üzere bu zihniyet halen aktiftir ve fırsat kollamaktadır. 34 Yunanlıların Türkler karşısında defalarca yenilmesini ifade ediyor. 35 ABD 6. Filosu. Bu filo, Kıbrıs nedeniyle Yunanistan ın Türkiye ye saldırması ihtimaline binaen ABD tarafından Akdeniz de bekletilmiştir. ABD, Türkiye den dolayı Türkiye ile Yunanistan arasındaki meseleyi uzaktan izlemek zorunda kalmıştır. Çünkü Türkiye ile arasının bozulmasını istemiyordu. Ancak harekât sonrasında gelişen diğer olayların da etkisi ile ABD 5 Şubat 1975 yılında Türkiye ye ambargo uygulamaya başlamıştır. Bu ambargo 3 yıl sürmüş, Türkiye nin karşı hamleleri sonunda 26 Eylül 1978 yılında kaldırılmak zorunda kalmıştır. 36 Tav, tava gelmek: ikna olmak, kanmak, yumuşamak, yola gelmek anlamlarına gelir.