Tekirdağ İlinde Zeytinyağı Tüketim Tercihlerinin Analizi

Transkript

1 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Tekirdağ İlinde Zeytinyağı Tüketim Tercihlerinin Analizi Gökhan UNAKITAN Burçin BAŞARAN Fuat YILMAZ Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Özet Zeytinyağı tüketimi ağırlıklı olarak zeytinin yetiştirildiği bölgelerde gerçekleşmekle birlikte artan sağlıklı yaşam bilinci bu ürünün hem tüketiminde artışa yol açmış hem de üretilmeyen bölgelerde de tüketilmeye başlanmasına neden olmuştur. Tekirdağ ili Şarköy ilçesi hem il içinde hem de Trakya Bölgesi nde zeytin yetiştirilen tek bölgedir. Dolayısıyla araştırma bölgesindeki halk zeytinyağı hakkında bilgi sahibidir ve zeytinyağını tüketmektedir. Bu çalışmada amaç, Tekirdağ ilindeki tüketicilerin zeytinyağı satın alımlarındaki etkili faktörlere karşı tutumlarını değerlendirmek ve tutum davranışlarını gruplandırmaktır. Araştırmaya ait orijinal veriler Tekirdağ ilinde tesadüfi örnekleme yöntemi ile seçilen toplam 185 hane halkıyla yüz yüze yapılmış olan anket bulgularından oluşmaktadır. Çalışma sonuçlarına göre Tekirdağ ilinde kişi başına zeytinyağı tüketimi 2.88 lt/yıl dır. Zeytinyağı tüketiminin toplam bitkisel yağ tüketimi içindeki payı %11.54 tür. Bununla birlikte tüketicilerin %89.7 si zeytinyağını en sağlıklı yağ olarak nitelendirmişlerdir. Çalışmada tüketicilerin zeytinyağı satın alımlarında etkili faktörlere karşı tutumlarının değerlendirilmesi ve tutum davranışlarının gruplandırılması çok boyutlu ölçekleme analizi ile yapılmıştır. Sonuç olarak tüketicilerin zeytinyağı tercihlerinde fiyat uygunluğu ve reklamlar ayrı etkilere sahip unsurlar olarak karşımıza çıkarken zeytinyağın asitlik derecesi ve bölgesel üretim olması ayrı bir grup olarak görülmektedir. Fiyat uygunluğu ve reklamlar satın alma davranışını pozitif yönde etkilerken asitlik düzeyi ve zeytinyağının bölgesel üretim olması negatif yönde etkilemektedir. Anahtar Kelimeler: Tüketici Davranışı, Çok Boyutlu Ölçekleme, Zeytinyağı Tercihleri Analysis of Preferences of Olive Oils Consumption in Tekirdağ Province Abstract Olive oil is consumed mainly in areas where olives are grown. Consumption of olive oil has been increased as a result of awareness of healthy living. District Şarköy of Tekirdağ Province is the only region that the olives are grown in Thrace region. Therefore, the population has information about olive oil and consumes olive oil. In this study, consumers of Tekirdağ province are evaluated by their behaviors to the factors affecting olive oil consumption and grouped by their attitude of behaviors. The original data of the study are survey findings of 185 households selected by random sampling method applied by face to face. According to the results olive oil consumption is 2.88 liters/year per capita in Tekirdağ. Olive oil consumption has a percent of vegetable oil consumption. However, consumer called the most health oil is olive oil as 89.7 percent. Multi-dimensional scaling analysis method is used for evaluating the factors affecting the consumers olive oil buying preferences and grouping their attitude of behaviors. As a result, price suitability and advertisements appear as separate elements with different effects and acidity of olive oil and being a regional product is in another group. For olive oil, price suitability and advertisements are affecting buying behavior positively. But, acidity and being a regional product are affecting buying behavior negatively. Key Words: Consumer Behavior, Multi Dimensional Scaling, Olive Oil Preferences 1.Giriş Zeytinyağı tüketimi ağırlıklı olarak zeytinin yetiştirildiği bölgelerde gerçekleşmekle birlikte artan sağlıklı yaşam bilinci ve yapılan tanıtım faaliyetleri bu ürünün hem tüketiminde artışa yol açmış hem de üretilmeyen bölgelerde de tüketilmeye başlanmasına neden olmuştur. Yaygın olarak Marmara, Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde üretilen zeytinyağının tüketimi de çeşitli şekillerde gerçekleştirilmektedir. Zeytinyağı sağlıklılığın süreğenliği için her tip insanın herhangi bir yan etkiye maruz kalmadan tüketebileceği bir üründür. Ayrıca zeytinyağı, insan vücudunun yapamadığı, dışarıdan temin edilmesi gerekli bazı maddeleri en kolay emilebilir ve kullanılabilir tarzda sunar. Bununla birlikte, başka gıdalardaki bazı maddelerin de emilimini ve kullanımını arttırır (Laleli, 2006). Tekirdağ sahip olduğu iklimsel özelliklerden dolayı zeytinin yetiştiği ve yöreye has yerli çeşitlerin beyaz yağlık ve eşek zeytininin bulunduğu bir ildir (Anonim, 2012a). Zeytin yetiştiriciliği sahip olduğu mikro klima özelliklerden dolayı sadece Şarköy ilçesinde yapılmaktadır. Sofralık zeytin üretimi yanında zeytinyağı üretimi de yapılmaktadır. İlçe Tarım müdürlüğü verilerine göre 2011 yılında ilçede ton zeytin üretimi gerçekleştirilmiştir. Bu üretimin 3900 tonu yağlık olarak değerlendirilmiştir. Zeytinyağının ağırlıklı olarak üretildiği bölgelerde tüketiliyor olması Tekirdağ halkının da zeytinyağının kullanımı konusunda bir alışkanlığa ve bilince sahip olduğunu göstermektedir. Bu çalışmanın amacı, Tekirdağ ilindeki tüketicilerin zeytinyağı satın alımlarındaki etkili faktörlere karşı tutumlarını değerlendirmek ve tutum davranışlarını gruplandırmaktır. Çalışmada basit frekans tablolarından yararlanılarak saha çalış 956

2 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınmak masına katılan deneklerin demografik özellikleri, zeytinyağı satın alma yerleri tercihleri, zeytinyağı çeşidi tercihleri, vb. bilgiler özetlenmiştir. Ayrıca Tekirdağ ilindeki tüketicilerin zeytinyağı tüketimleriyle ilgili yargılarını konumlandırmak üzere çok boyutlu ölçekleme analizinden yararlanılmıştır. Literatürde farklı ürünler ve konular için yapılan çok boyutlu ölçekleme analizi çalışmalarına rastlamak mümkündür. Azabağaoğlu ve ark. (2002), Oraman ve İnan (2005) çalışmalarında tüketici algılarını, Şahin ve Miran (2007) çalışmalarında çiftçi algılarını, Huber (2008), Gurçaylılıar (2008), Şahin ve Miran (2008) tarım işletmelerinde işgücü kullanımı, Unakıtan ve İlhan, (2011) kırmızı et tüketim tercihlerini incelerken, Oraman ve ark. (2011) tüketicilerin geleneksel gıdalar karşısındaki tutumlarını ÇBÖ ile analiz etmişlerdir. 2.Materyal ve Metod 2.1.Materyal Çalışmanın temel verileri Tekirdağ ili kent merkezinde yaşayan tüketicilerden elde edilmiştir. Örnek hacminin belirlenmesinde aşağıda verilen formülden yararlanılmıştır (Newbold, 1995, Miran 2002). Nüfus müdürlüğü kayıtlarına göre Tekirdağ merkez ilçede hane bulunmaktadır. Formülde %90 güven aralığı, %5 hata payı dikkate alınmıştır. Formülde yer alan p ve q değerlerinin belirlenmesi için öncelikle bir pilot anket uygulaması yapılmıştır. Yapılan pilot anketler sonucunda sızma zeytinyağı tercih edenlerin oranı (p) %78, diğer tipleri tercih edenlerin oranı ise %22 hesaplanmıştır. n = N. p.q 2 ( n - i)o p+ pq Formülde yer alan n= örnek hacmi, N= ana kitle hacmi (48.000), p= sızma zeytinyağı tercih edenlerin oranı (0.78), q= 1-p, q 2 = oran varyansı (0,000924), dır. Örnekleme sonucunda Tekirdağ İli nde tesadüfî olarak belirlenen 185 farklı haneyi temsil eden tüketiciler ile yüz yüze anket çalışması yapılmıştır. 2.2.Çok Boyutlu Ölçekleme Çok boyutlu ölçekleme analizi (ÇBÖ), nesne ya da birimler arasında gözlemlenen benzerlikler ya da farklılıklardan oluşan uzaklık değerlerine dayalı olarak bu nesnelerin tek ya da çok boyutlu uzaydaki gösterimini elde etmeyi amaçlayan, böylece nesneler arasındaki ilişkilerin belirlenmesini sağlayan çok değişkenli bir istatistiksel analiz yöntemidir. ÇBÖ, kişisel tercihler, tutumlar, eğilimler, inançlar ve bekleyişler gibi davranışsal verilerin analizinde sıkça kullanılmaktadır (Oğuzlar, 2001). ÇBÖ, kümeleme analizi ve ayırma (discriminant) analizi gibi sınıflama ve gruplama analizlerinin içinde yer almaktadır (Tatlıdil 1996; Oğuzlar 2001). ÇBÖ metotlarının çoğu farklılıkların analiz edilmesi için geliştirilmiştir (Mead 1997). ÇBÖ nin öncelikli amacına orijinal verilerin mümkün olduğunca az boyutlu bir koordinat sistemine yerleştirilmesidir (Johnson ve Wichern 1999). Böylece farklılıklar bir grafik ile görselleştirilmekte ve açıkça görülmektedir. ÇBÖ, n adet nesne (birey-gözlem) ya da birim arasındaki p değişkene göre belirlenen uzaklıklara dayalı olarak nesnelerin k boyutlu ( k<p) bir uzayda gösterimini elde etmeyi amaçlayan ve böylece nesneler arasındaki ilişkileri belirlemeye yarayan bir yöntemdir. ÇBÖ analizinin genel amacı, mümkün olduğunca az boyutla, uzaklık değerlerini kullanarak, nesnelerin yapısını orijinal şekle yakın bir biçimde ortaya koymaktır (Özdamar 2004; Tatlıdil 1996; Aytaç ve Bayram 2001). ÇBÖ analizi uzaklık matrislerinden yararlanarak çözüm yapmaktadır. Bu nedenle veri tipine göre uygun uzaklık matrislerini hesaplamak gerekmektedir (Doğan, 2003). Bu çalışmada Öklidyan (Euclidean) uzaklığı alınmıştır. Öklidyan uzaklığı, her bir boyuttaki (değişken) farkın karesinin ve bu kareli farkların toplamının karekökünün alınmasıyla hesaplanan bir geometrik uzaklık ölçüsüdür. Öklidyan Uzaklığı d = J yi) 2 Uyumun veya uyum iyiliğinin bir ölçüsü olan Kruskal tarafından geliştirilen gerginlik (stress) ölçüsü, ÇBÖ analizinde geniş bir kullanıma sahiptir ve analiz sonucu elde edilen grafiksel düzenlemede kullanılan boyut sayısının uygun olup olmadığının belirlenmesinde önemli bir ölçüt olarak karşımıza çıkmaktadır (Filiz ve Çemrek 2005). C stress = ı ( ( j ) d= i. ve j. bireyler arasındaki veri uzaklığı, dij= i. ve j. bireyler arasındaki yapılandırma uzaklığı olarak yansıtılmaktadır (Doğan, 2003). Stress oranı, ÇBÖ çözümünün uygunluğuna karar vermede bir kriter olarak kullanılmaktadır. Düşük bir stress değeri çözümün uygun olduğunu göstermektedir. Yüksek bir değer ise kötü bir uyuma işarettir. Çizelge 1 de, Kruskal ın stress değerinin yorumlanması için geliştirdiği çizelge verilmektedir (Wickelmaier 2003). 957

3 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Çizelgeİ. Stress Değerleri ve Uyumluluk Stress değeri Stress değeri Uyumluluk > 0,20 Uyumsuz gösterim 0,100 - < 0,200 Düşük uyum 0,050 - < 0,100 İyi uyum 0,025 - < 0,050 Mükemmel uyum 0,000 - < 0,025 Tam uyum ÇBÖ gözlemsel uzaklıklar ile yapılandırma uzaklıklarının uyumluluğunu Shepard diyagramı adı verilen bir grafikte göstererek değerlendirme imkânı sağlar. Shepard diyagramında, gözlenen uzaklıklar Y ekseninde ve fark (disparite) değerleri X ekseninde yer alacak biçimde bir dağılım (scatterplot) grafiği oluşturulur (Şahin ve ark. 2006). 3.Araştırma Bulguları 3.1.Demografik Bulgular Çalışmanın bu bölümünde, Tekirdağ merkez ilçede gerçekleştirilen saha çalışması sonucunda elde edilen veriler ile zeytinyağı tüketimine ilişkin bulgular özetlenerek verilmiştir. Çizelge 2 de saha çalışmasına katılan bireylerin cinsiyet, yaş, medeni hal, eğitim düzeyi ve gelir düzeyi gibi demografik özellikleri verilmiştir. Çalışmanın uygulandığı bireylerin %47,3 ünü 30 yaş ve altı yaş grubu oluştururken, %41,3 ünü 31 ile 50 yaş arasındaki grup oluşturmuştur. Eğitim düzeyi açısından ise;, %24,3 ünü ilköğretim mezunları, %30,3 ünü lise mezunları, %31,4 ünü ön lisans mezunları ve %14,0 ünü üniversite mezunları oluşturmuştur. Anket uygulanan bireylerin %21,7 sinin 750 TL ve daha az gelire sahip olduğu, %40,0 ının aylık TL arasında, %26,3 ünün TL arasında, %10,3 ünün TL arasında aylık gelire sahip oldukları görülmüştür. Çizelge 2. Saha çalışmasına katılan bireylerin demografik özellikleri Sayı % Sayı % Cinsiyet Bayan Erkek Aile Birey Sayısı Yaş Grupları < > > Aylık Gelir (TL) < Eğitim Grupları İlköğretim Mezunu Lise Mezunu Önlisans Mezunu Üniversite Mezunu > Çalışmada hane halklarının zeytinyağı ve diğer bitkisel yağ tüketim miktarları elde edilmiş ve kişi başına yıllık tüketim miktarları hesaplanmıştır. Elde edilen veriler ışığında Tekirdağ ilinde kişi başına yıllık zeytinyağı tüketimi 2.88 lt/yıl ve kişi başına diğer bitkisel yağlar tüketimi lt/yıl olarak hesaplanmıştır. Türkiye de kişi başına zeytinyağı tüketimi 2 lt/yıl a ulaşmıştır (Anonim, 2012b). Aynı zamanda Türkiye deki kişi başına bitkisel yağ tüketim miktarının da 21 lt/yıl olduğu belirtilmektedir (BYSD, 2012). Şekil 1 de görüldüğü üzere ankete katılan bireylerin toplam bitkisel yağ tüketimleri içinde zeytinyağının aldığı pay %11.54 tür. 958

4 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma'/. Şekil l.bitkisel yağ tercihleri Çalışmaya katılan tüketicilerin %69.2 si zeytinyağını marketten satın almaktadır (Çizelge 3). Bunu %22.7 ile direkt üreticiden satın alma izlemektedir. Tekirdağ ın Şarköy ilçesinde zeytin üretimi yapıldığı için bu ilçe vasıtasıyla zeytinyağı direkt üreticiden de sağlanabilmektedir. Zeytinyağını bakkaldan ve semt pazarından alanların oranı %3.2, yerel ve ulusal marka zeytinyağı satan şarküteriden satın alanların oranı ise %1.6 dır. Çizelge 3. Zeytinyağı satın alma yeri tercihleri Sayı Oran Marketten Üreticiden Bakkaldan Semt Pazarından Şarküteriden Toplam Zeytinyağı satın alırken tüketicilerin genellikle sızma olarak bilinen çeşidini tercih ettikleri (%45.95) Şekilde 2 de görülmektedir. Natürel sızma zeytinyağı (%30.81) ikinci sırada yer almıştır. Zeytinin çeşidinden ve yetiştiği bölgeden kaynaklanan aroma ve koku farkları bulunmaktadır. Kimi tüketiciler kokudan, kızartmalarda kullanılabilme özelliğinden dolayı ve fiyat olarak diğer zeytinyağlarına göre daha makul olduğu için riviera çeşidini (%18.38) tercih etmişlerdir. Şekil 2. Zeytinyağı çeşidi tercihleri Zeytinyağının tüketim şekilleri incelendiğinde tüketicilerin zeytinyağını öncelikle %44.86 ile yemeklerde ve %43.8 salatalarda kullandığı görülmektedir (Şekil 3). Öncelikli olarak kahvaltıda zeytinyağı kullananların oranı ise %11.4 tür. 959

5 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Kahvaltida Şekil 3. Zeytinyağı tüketim tercihleri Zeytinyağı pazarındaki rekabet ürün çeşitlendirme yoluyla daha da artmıştır. Firmalar zeytini işlerken ilave edilen çeşniler ile (sarımsak, biberiye, kekik, vb.) ürün yelpazelerini genişleterek tüketicilere farklı seçenekler sunmuşlardır. Tüketiciler özellikle salatalarda ve kahvaltılarda bu ürünleri kullanmaktadırlar. Ankete katılan bireylerin %34.43 ü çeşnili zeytinyağı tükettiklerini belirtmişlerdir (Şekil 4). Şekil 4. Zeytinyağı aroma tercihleri Zeytinyağının bilinen özellikleri yanında son yıllarda artan haberler, reklamlar ve tanıtımlar bu bilinen özelliklerin daha geniş bir kitleye ulaşmasını sağlamıştır. Ankete katılan bireyler zeytinyağını %89.7 ile en sağlıklı yağ olarak ifade etmişlerdir. Ayçiçeği yağı %7.0 ile ikinci sırada yer almıştır (Çizelge 4). Zeytinyağı salatalarda ve yemeklerde daha fazla kullanılmakta ve bu durum zeytinyağının tadını, nefasetini gıdalarda daha fazla hissettirmekte ve kattığı lezzet daha da belirginleşmektedir. En lezzetli yağ hangisidir? Sorusuna alınan cevaplara göre zeytinyağı %59.5 ile ilk sırada yer almıştır. Bunu %24.2 ile bölgede yetiştirilen ve kullanılan, damak alışkanlığı bulunulan Ayçiçeği yağı izlemiştir. Tekirdağ göç alan bir ilimizdir ve göç edenler alışkanlıklarını ve tüketimlerini de beraberinde getirmektedirler. Bu yüzden ilde hayvansal yağlar lezzet sıralamasında %9.8 ile üçüncü sırada yer almıştır. Bölgede son yıllarda yaygın olarak üretimi yapılan kanolanın yağı hakkında bir veri elde edilememiştir. Bunun başlıca nedeni piyasada kanola yağına ender rastlanması ve üretilen kanolanın genellikle karışım bitkisel yağlarda kullanılmasıdır. 960

6 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Çizelge 4. Yağların sağlık ve lezzet açısından değerlendirilmesi En sağlıklı yağ Sayı Oran En lezzetli yağ Sayı Oran Zeytinyağı Zeytinyağı Ayçiçeği yağı Ayçiçeği yağı Mısır yağı Hayvansal yağ Soya yağı Mısır yağı Hayvansal yağ Soya yağı Kanola yağı - - Kanola yağı - - Toplam Toplam Çok Boyutlu Ölçekleme Analizi Tekirdağ ilindeki tüketicilerin zeytinyağı tüketimleriyle ilgili yargılarını konumlandırmak üzere çok boyutlu ölçekleme analizinden yararlanılmıştır. Analiz sonuçlarının uygun olup olmadığı Kruskall Stress değerleri incelenerek belirlenmiştir. ÇBÖ analizinin iki boyutlu gösteriminde Kruskal Stress istatistiği 0,07383 ve belirleme katsayısı (R2) 0,9868 hesaplanmıştır. Kruskal çizelgesine göre hesaplanan stres değeri İyi Uyum u ifade etmektedir. Buna göre, veri uzaklıkları ve konfigürasyon uzaklıkları arasında iyi bir uyumun olduğu görülmektedir. Verilerin iki boyutlu geometrik gösterimleri doğrusal formda kuvvetli bir uyum göstermiş ve gözlemsel uzaklıklar ile farklılıkların doğrusal bir ilişki içinde olduğu belirlenmiştir. Şekil 5 te gözlenen uzaklıklar ile konfigürasyon uzaklıklarının dağılımını gösteren Shepard diyagramı verilmektedir. ÇBÖ analizi sonucuna göre tüketicilerin zeytinyağı satın alırken dikkate aldıkları kriterler beş grupta toplanmaktadır. Birinci grupta fiyat uygunluğu tek başına yer almaktadır (Şekil 6). Ürüne ait reklamlar yine tek başına ikinci grubu oluşturmaktadır. Üçüncü grupta zeytinyağının bölgesel (yöresel) olup olmadığı ve asitlik derecesi kriterleri ön plana çıkmıştır. Dördüncü grupta ise ürünün görünümü ve ambalajı ön plana çıkmaktadır. Zeytinyağı tüketiminde önemli olduğu düşünülen diğer kriterler ise tüketici tercihlerinde ayrı bir grup olarak algılanmamıştır. 961

7 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Şekil 6. Zeytinyağı Tercihleri İçin Belirlenen Yargıların İki Boyutlu Gösterimi 4.Sonuç Çalışmada Tekirdağ merkez ilçede yaşayan 185 haneye ait zeytinyağı tüketim verileri elde edilmiş ve veriler çeşitli çizelge ve şekiller ile özetlenmiş ayrıca çok boyutlu ölçekleme analizi ile tüketicilerin zeytinyağı satın alma tercihlerindeki kriterler konumlandırılmıştır. Tekirdağ ilinde kişi başına zeytinyağı tüketimi 2,88 lt/yıl dır Kalkınma Bakanlığı ndan yapılan açıklamaya göre, Tekirdağ ın Türkiye gelişmişlik sıralamasında 9. Sırada yer alması bu şehrin yaşam açısından olumlu özelliklerinden biridir. Belirli bir yaşam standardına ulaşan bireyler yaşam kalitesini artıracak ürünlere yönelebilirler. Zeytinyağı da bu ürünlerden biridir ve üretimi sadece Şarköy ilçesinde gerçekleşmesine rağmen Türkiye kişi başı zeytinyağı tüketiminden fazladır. Bölgedeki zeytinyağı tüketiminin yüksek çıkması sağlıklı beslenme açısından olumlu karşılanmaktadır. Çok boyutlu ölçekleme analizi sonuçları göstermektedir ki, tüketici tercihlerinde fiyat ve reklamlar ön plana çıkmaktadır. Piyasada yerel ve ulusal çok sayıda firmanın varlığı ürün fiyatlarını da etkilemektedir. Fiyatın tüketici tercihlerinde ön planda olması tüketici teorisi ile de uyumlu sonuçlar vermektedir. Yapılan analiz sonucunda tüketiciler ürün fiyatlarının düşük olmasını ayrı bir boyuta yerleştirmişlerdir. Bunun yanı sıra zeytinyağı tüketimini artırmak için yapılan çalışmalar da (ürün fiyatlarında indirimler, promosyonlar vb) tüketiciler tarafından ayrı bir boyutta algılanmıştır. Ulusal çapta tüketimi artırmaya yönelik yapılan televizyon ve dergi reklamları, tanıtımlar; yerel markaların yerel ölçekte yaptığı tanıtım faaliyetleri tüketicileri zeytinyağı konusunda pozitif yönde etkilemiştir. Tüketicilerin bölgesel üretim karşısındaki algıları negatif yönde konumlandırılmıştır. Burada kastedilen bölgesel üretim Şarköy ilçesindeki üretimdir. Bölgede ağırlıklı olarak sofralık zeytin çeşitleri yetiştirilmekte ve bir kısmı yağlık olarak kullanılmaktadır. Bu nedenle tüketiciler yöresel zeytinyağları daha az talep etmektedirler. Bölgedeki yağlık çeşitlerin üretiminin arttırılması bu ürün grubuna ait tüketimi de arttıracaktır. Kaynaklar Anonim,2012a. Zeytincilik Araştırma Enstitüsü internet sitesi, Erişim 14 Haziran 2012 Anonim, 2012b. Tan, M., 41 ilde 170 milyon ağacımız oldu kişi başı zeytinyağı 2 litreye çıktı Erişim, 8 Haziran Anonim,2012c. İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Güncellendi view/14197/basin_a%c3%87iklamasi-sege_2011-v6.pdf. Erişim 14Haziran2012. Aytaç M, Bayram N Öğretim elemanlarının kariyer tutumlarının gruplandırılması. V. Ulusal Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu, Eylül 2001, Adana. Azabağaoğlu, M.Ö., O. Gaytancioğlu, A. Kubaş and E.R. Erbay, Analysis of the Marketing Structure of the Dairy Industry in the Trakya Region and the Determination of Emerging Issues with Multidimensional Scaling, Turk. J. Agric. For. 27: BYSD, Erişim 8 Haziran Filiz Z ve Çemrek F Avrupa Birliği ne üye ülkeler ile Türkiye nin karşılaştırılması, 7. Ulusal Ekonometri ve 962

8 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma İstatistik Sempozyumu, İstanbul. Gürçaylilar Yenidoğan, T The multidimensional scaling analysis in marketing research: A research on the brand perception of university students, Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi. 15: Huber, J The value of sticky articles. Journal of Marketing Research. 45: Johnson R Wichern D Applied Multivariate Statistical Analysis. 3th ed. Laleli, Y.R., Nasıl ve Niçin Zeytinyağı, Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Sempozyum ve Sergisi, Eylül 2006, İzmir. Mead A Review of the Development of Multidimensional Scaling Methods. The Statistician; 41: Miran, B Temel İstatistik. Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir, 288s. Newbold P Statistics for Business and Economics. Prentice-Hall International, New Jersey. Oğuzlar A Çok boyutlu ölçekleme ve kümeleme analizi arasındaki ilişkiler. V.Ulusal Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu Eylül 2001, Adana. Oraman, Y. and I. H. Inan Analysis of the factors affecting farmer s firm and hybrid sunflower seed preferences by multidimensional scaling method, The 8th International Agricultural Symposium in Braunschweig, The Turkish and German Agriculture and Natural Science Researchers Organization, (3-9 October 2005). Özdamar K Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi, Kaan Kitabevi, Genişletilmiş 5. Baskı, Şahin, A. ve B. Miran Çiftçi algılarına göre bitkisel ürünlerin risk haritası: Bayındır ilçesi örneği. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 44 (3): Şahin, A. ve B. Miran Tarım işletmelerinde Üretim Dallarına Göre İşgücü Kullanımının Çok Boyutlu Analizi: Bayındır İlçesi Örneği. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 45 (1): Tatlıdil, H Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistiksel Analiz. Akademi Matbaası, Ankara, 424s Unakıtan G. ve İlhan G. 2011, Tekirdağ İlinde Kırmızı Et Tüketim Alışkanlıklarının Analizi, NKUBAP.24.YL Nolu Araştırma Projesi, Tekirdağ. 963