GÖLLER BÖLGESİNDEKİ BAZI GÖL VE BARAJ GÖLLERİNİN BALIK FAUNALARININ SON DURUMU. Bornova/İZMİR

Transkript

1 GÖLLER BÖLGESİNDEKİ BAZI GÖL VE BARAJ GÖLLERİNİN BALIK FAUNALARININ SON DURUMU *Vedat YEĞEN 1, Süleyman BALIK 2, Hasan BOSTAN 1, Rahmi UYSAL 1, Erdal BİLÇEN 1 1 Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Eğirdir/ISPARTA 2 Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Temel Bilimler Bölümü İçsu A.B.D Bornova/İZMİR ÖZET:Bu çalışmada göller bölgesi olarak adlandırılan Afyon, Burdur, Denizli, Isparta ve Konya illerinden bazı göller ve baraj göllerinde yapılan balıklandırmalar ile bunların sözkonusu rezervuarlarda balık faunası açısından meydana getirdiği değişiklikler ele alınmaktadır. Eğirdir Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü ve Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi tarafından yürütülen Göller Bölgesi Balık Faunasının Tespiti projesi kapsamında, yılları arasında toplam 25 göl ve 22 barajda örnekleme çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmada, bölgedeki su kaynaklarından bazılarının (Eğirdir, Beyşehir, Gölcük gölleri ile Altınapa ve İvriz Barajları) balık faunası ele alınmıştır. Bu çalışma sonucunda Atherinidae, Balitoridae, Cyprinidae, Cyprinodontidae, Gobiidae, Percidae, ve Poecilidae familyalarına ait 16 tür ve 1 alttür tespit edilmiştir. Bölgede, Cyprinidae familyasının tür çeşitliliği ve populasyon yoğunluğu açısından en baskın durumda olduğu tespit edilmiştir. Muhtemelen aşılanmış olan Pseudorasbora parva, Gölcük Gölü nden ve Atherina boyeri Eğirdir ve Beyşehir göllerinden; yerel balıklar olan Chondrostoma regium ve Leuciscus lepidus da Altınapa Barajı ndan ilk kez tarafımızdan bildirilmektedir. ANAHTAR KELİMELER: Balıklandırma, Göller Bölgesi, Balık Faunası Recent Status Of Fish Faunas İn Some Lakes And Dams In Lakes Region ABSTRACT:In this Study, made introductions in some lakes and dams in Afyon, Burdur, Denizli, Isparta and Konya provinces named Lakes Region and its effects to fish faunas into these reservoirs has been researched. Into the frame of Fish Faunas of Lakes Region Project carried out by Eğirdir Fisheries Research Institute and Ege University Fisheries Faculty, sampling activities has been got in 25 lakes and 22 dams between 2001 and 2005 years. In this study, the recent status of fish faunas has been researched in mentioned water sources(eğirdir, Beyşehir, Gölcük lakes, Altınapa and İvriz dams). At the end of this research has been found 16 species and 1 subspecies to as belong family Atherinidae, Balitoridae, Cyprinidae, Cyprinodontidae, Gobiidae, Percidae and Poecilidae. Cyprinidae family has been determined being most dominant with respect to population density and kidness to species in this region. Probably they have been introduced species, Pseudorasbora parva from lake Gölcük and Atherina boyeri from lakes Eğirdir and Beyşehir; inhabitant fishes Chondrostoma regium and Leuciscus lepidus from Altınapa Dam were recorded for the first time. KEY WORDS: Introduction, Lakes Region, Fish Fauna *E-posta: v.yegen@esuae.gov.tr, vyegen@gmail.com Eğirdir Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Eğirdir/ISPARTA 129

2 1.GİRİŞ Günümüzde beslenme sorunlarının giderek artması nedeniyle, denizel ortamların yanı sıra ülkelerin sahip olduğu içsu kaynaklarının da balıkçılık açısından daha iyi değerlendirilmesinin önemi açıkça ortaya çıkmıştır. Zamanla bir endüstri kolu olarak gelişen balıkçılık çalışmalarında, et verimi yüksek ve ekonomik önemi olan türlerin, uygun ortamlara aşılanması yaygın hale gelmiştir (Kırankaya, 2004). Ülkemizde ilk balıklandırma çalışmaları, 1950 li yıllarda yurtdışından getirilen balık türleri ile başlamıştır den sonra ise yetiştiricilik yolu ile elde edilen balıklarla faaliyetler devam ettirilmiştir. Bölgedeki balıklandırma çalışmaları 1955 yılında İstanbul Hidrobiyoloji Araştırma Enstitüsü elemanları tarafından Eğirdir Gölü ne bırakılan adet Sudak (Sander lucioperca L.1758) yavrusu ile başlamış ve günümüze kadar çeşitli yollarla devam etmiştir. Günümüzde ülkemizdeki balıklandırma çalışmalarından D.S.İ ve Tarım Bakanlığı sorumludur. Bu araştırmanın çalışma alanı Eğirdir, Beyşehir, Gölcük gölleri ile Altınapa ve İvriz barajlarını kapsamaktadır. Eğirdir Gölü Isparta nın doğusunda, 37 50'22"-38 16'31" N ve 30 44'10"-30 58'07" E koordinatlarındadır. Yüzölçümü 472 km 2 dir. Neojen sonunda oluşmuş tektonik orijinli bir göldür. Ortalama derinliği 13 m, denizden yüksekliği ise 916 m dir. Barla Dağı ile Anamas Dağı arasındaki dar bir boğazla ayrılmış olan kuzeydeki bölgeye Hoyran Gölü adı verilmektedir. Göl, genelde yazın kuruyan küçük dereler ve karstik kaynaklarla beslenir. Yapay bir kanalla Kovada Gölü ne bağlanmıştır(munsuz,n.,ünver,i.,1983, T.Ç.S.V.,1989, Yarar,M., Magnin,G., 1997). Gölcük Gölü Isparta nın 5 km. güneybatısında, 37 43'37"-37 44'03" N ve 30 29'12" '09" E koordinatlarında yer alır. Denizden yüksekliği 1380 m. olan küçük bir krater gölüdür. 1,5 km² çapında ve aşağı yukarı daire biçiminde olup, derinliği 32 m.yi bulmaktadır. (Munsuz, N., Ünver,İ., 1983) Beyşehir Gölü Konya ve Isparta ili sınırları içerisinde, 37 35'01"-37 54'56" N ve 31 18'14"-31 43'06" E koordinatlarındadır. Tektonik orijinli olup, Türkiye nin en büyük tatlı su gölüdür. Denizden yüksekliği 1123 m., yüzölçümü 656 km 2 dir. Gölün derinliği ortalama 8 metre olup, içerisinde irili ufaklı 33 ada vardır. Batıdaki Anamas (Dedegöl) Dağları ile doğudaki Sultan Dağları ndan gelen 27 dere ve çok sayıda yer altı su kaynağı ile beslenir. Eskiden gölün güneydoğusundaki Beyşehir Çayı 40 km. uzaklıktaki Suğla Gölü nü beslerken, 1990 lı yılların başlarında uygulamaya konulan bir projeyle bu su, Apa Barajı na, oradan da Çumra Ovası na yönlendirilmiştir. (T.Ç.S.V.,1989, Yarar,M., Magnin,G.,1997) Altınapa Barajı Konya ili Meram ilçesi sınırları içinde, 37 52'47"-37 53'40" N ve 32 17' '16" E koordinatlarında yer alan bir baraj gölüdür. Normal su kotunda göl alanı 2,2 km 2, göl hacmi 975 hm 3 tür. Barajı besleyen en önemli kaynak Meram deresi dir. Bu baraj Konya ilinin içme suyu ihtiyacını karşılamak amacıyla KOSKİ genel müdürlüğüne devredilmiştir. İvriz Barajı Konya ili Ereğli ve Halkapınar ilçeleri sınırları içinde 37 25'32"-37 26'14" N ve 34 09'10"-34 11'08" E koordinatlarında yer alan bir baraj gölüdür. Normal su kotunda göl alanı 4,83 km 2, göl hacmi 80,60 hm 3 tür. Barajı besleyen kaynak İvriz Çayı dır. 130

3 Bölgede bulunan tatlısu habitatlarında, Numann(1958), Akşiray(1961), Sarıhan(1970), Balık(1988), Ahnelt(1995), Balık ve ark.(1997), Balık(1999), Küçük(1998), Kazancı ve ark.(1999), Wildekamp ve ark.(1999), Neer ve ark.(1999), Balık ve ark.(2004) tarafından sistematik ve hidrobiyolojik çalışmalar yapılarak birçok balık türü tespit edilmiştir. 2.MATERYAL ve METOT Araştırma sahası, ülkemizin Göller Bölgesinin içinde yer alan Afyon, Burdur, Denizli, Isparta ve Konya illerini kapsamaktadır. Bu çalışmada, balıklandırma yapılan kaynaklardan Eğirdir Gölü, Gölcük Gölü, Beyşehir Gölü, Altınapa Barajı ve İvriz Barajı hedef alınmıştır. (Şekil) Şekil. Araştırma Sahası Bu araştırma, yılları arasında yapılmıştır. 2001,2005 yıllarında Eğirdir Gölü; 2003,2005 yıllarında Gölcük Gölü; 2004 yılında Beyşehir Gölü; 2005 yılında Altınapa ve İvriz Baraj göllerinde arazi çalışmaları yapılmıştır. Araştırmada 32,36,40,44,50,60,70 ve 80 mm. göz açıklığındaki galsama ağları; 90,100,120,140,160 mm. göz açıklığındaki fanyalı ağlar; tül ığrıp, pinterler ve serpme ağları kullanılmıştır. Ayrıca, yöre halkından daha önce yaşayan ancak günümüzde nesli tükenmiş olan, dolayısıyla herhangi bir örneğini elde edemediğimiz türler hakkında da şifayi bilgiler alınmıştır. Elde edilen numuneler arazi şartlarında suyla temizlendikten sonra plastik kavanozlar içinde %4 lük formaldehit solüsyonunda muhafaza edilerek Eğirdir Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü ne getirilmiş, Enstitünün limnoloji laboratuvarında ve Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Temel Bilimler Bölümü laboratuvarlarında metrik özellikler ve meristik karakterlerine göre tür teşhisleri yapılmıştır. Tür teşhislerinde konu ile ilgili çeşitli kaynaklardan yararlanılmıştır (Ahnelt, 1995; Balık, S., 1988; Bogutskaya, N.G., 1992; Geldiay, R., ve Balık, S., 1996; Wildekamp ve ark.,1999;). 131

4 3.BULGULAR Araştırma sahasında yaptığımız çalışmalar sonucunda, toplam 7 familyaya ait 16 tür ve 1 alttür tespit edilmiştir. Bir aşılama ürünü olan Pseudorasbora parva Gölcük Gölü nden; Atherina boyeri Eğirdir ve Beyşehir göllerinden, doğal türler olan Chondrostoma regium ve Leuciscus lepidus Altınapa Barajı ndan ilk kez tarafımızdan bildirilmektedir. Araştırmalarımız sonucunda çalışma sahamızda tespit ettiğimiz türler ve bölgedeki dağılımı Tablo 1 de verilmiştir. Tablo1. Eğirdir,Beyşehir,Gölcük Gölleri ile Altınapa ve İvriz Baraj Göllerinin Balık Faunası ve Bölgedeki Dağılımı( ) Familya Göller Baraj Gölleri Eğirdir Gölcük Beyşehir Altınapa İvriz Cyprinidae Cyprinus carpio Linnaeus, Carassius auratus gibelio (Bloch, 1783) Capoeta pestai (Pietschmann, 1933) + Pseudophoxinus anatolicus (Hanko, 1924) + Pseudophoxinus egridiri (Karaman, 1972) + Chalcalburnus chalcoides Güldenstaedt, Pseudorasbora parva (Temminck&Schlegel, 1846) + Vimba vimba Linnaeus, Tinca tinca Linnaeus, Chondrostoma regium Heckel, Leuciscus lepidus Heckel, Balitoridae Noemacheilus lendli Hanko, Cyprinodontidae Aphanius anatoliae anatoliae (Leidenfrost, 1912) + + Atherinidae Atherina boyeri Risso, Poecilidae Gambusia affinis Baird ve Girard, Percidae Sander lucioperca (Linnaeus, 1758) Gobiidae Knipowitschia caucasica (Kawrajsky, 1899) + + Tespit Edilen Türler ve Alttürlerin Diagnostik Özellikleri Cyprinus carpio Linnaeus, 1758 Diagnostik Özellikler: D:III-IV 18-20, A: II-III 5-6, P:I 14-17, V: I-II 7-8 L.lat:35-38 L.trans: 5-6/5-7 Farinks Dişleri:1.1.3.:3.1.1 Vücudun yan tarafları sarımtrak, sırt kısmı siyahtır. 132

5 Carassius auratus gibelio Bloch, 1782 Diagnostik Özellikler: D:III-IV 15-18, A:II-III 6, P: I 16-18, V II 8-9 L.lat: L.trans: 5-6/5-6 Farinks Dişleri: 4-4 Renkleri sırt kısımlarında siyah ve kurşuni, yanlara ve karnına doğru açık gümüşi renktedir. Capoeta pestai (Varicorhinus pestai)pietschmann, 1933 Diagnostik Özellikler: D:III 8, A:III 5, P: I V: I 7-9 L.lat: L.trans: 16-19/12-15 Farinks Dişleri: Solungaç Dikeni: 12 Vücut rengi başın üstünde, sırtta ve yan taraflarda kahverengi-esmer, karın bölgesinde ise sarımsı beyaz görünüştedir. Pseudophoxinus anatolicus(acanthoruthilus anatolicus)hanko, 1924 Diagnostik Özellikler: D III 7-8, A: III 8-9 L.lat: Farinks Dişleri: 6-5;5-5;5-4 Renk sırtta kahverengi-gri, karın bölgesinde ise, gümüş beyazıdır. Yan taraflarında, başın gerisinden kuyruk yüzgecine kadar uzanan koyu renkli birer bant bulunur. Pseudophoxinus egridiri (Phoxinellus egridiri)karaman, 1972 Diagnostik Özellikler: D: III 7-8 A: III 7 P: V: 6-7 L.lat:0-2 Squa: Farinks Dişleri: 5-5;5-4 Renk sırtta koyu gri veya kahverengimsi, yan taraflar ve karın bölgesinde ise, sarımsı beyaz görünüştedir. Chalcalburnus chalcoides Güldenstaedt, 1772 Diagnostik Özellikler: D: III 7-9 A: III P: I 15 V:I-II 8-9 L.lat: L.trans: 11-12/4-5 Farinks Dişleri: Solungaç Dikeni: Renk sırtta esmer-gri, yan taraflar ve karın bölgesinde ise gümüş beyazıdır. Sırt bölgesinde bazen yeşilimsi-esmer yansımalar görülür. Yüzgeçler genellikle renksiz, nadiren sarıkahverengidir. Pseudorasbora parva Temminck ve Schlegel, 1846 Diagnostik Özellikler: D: III 7-8 A: III 6-7 P: I V: 7-8 L.lat: L.trans: 6-7/6-7 Farinks Dişleri: 5-5 Vücut rengi erkeklerde sırtta koyu gri, karın bölgesinde ise gümüşi beyaz görünüştedir. Dişilerde sırt kısmı yeşil-gri, karın bölgesi ise gümüşi beyazdır. Dişilerin en belirgin özelliği, başın hemen arkasından başlayarak kuyruğa kadar uzanan koyu birer bandın bulunmasıdır. Vimba vimba Linnaeus, 1758 Diagnostik Özellikler: D: III 8 A: III P: I 15 V: II 9-10 L.lateral: L.trans: 9-10/5-6 Farinks Dişleri: 5-5 Solungaç Dikeni: Vücut rengi başın üst tarafı ve sırt bölgesinde kurşuni-siyah; karın tarafında gümüş beyazı rengindedir. Tinca tinca Linnaeus, 1758 Diagnostik Özellikler: D: III-IV 8-9 A: III 6-8 P: I V: I 8-9 L.lateral: L.trans: 22-23/19-25 Farinks Dişleri:5-4;5-5 Solungaç Dikeni:12-13 Vücut rengi sırtta genelde koyu yeşil veya kahverengi, yan tarafları sarı-yeşil, karın tarafı ise altın sarısı rengindedir. Yüzgeçler esmer-gri tondadır 133

6 Chondrostoma regium Heckel, 1843 Diagnostik Özellikler: D III 9 A: III P:I V: I-II 6-8 L.lat: L.trans: 12-14/5-6 Farinks Dişleri: 7-7;7-6;6-7 Solungaç Dikeni: Vücut rengi sırtta yeşilimsi kahverengi, yan taraflar ve karın tarafı ise, portakal sarısı renklidir. Leuciscus lepidus Heckel, 1843 Diagnostik Özellikler: D III 8-9 A:III 9-11 P: I V: II 8 L.lat: L.trans: 7-8/5-4 Farinks Dişleri: Solungaç Dikeni: 8-9 Renk, bütün vücutta homojen olup, beyaz görünüşlüdür. Noemacheilus (Orthrias)lendli Hanko, 1924 Diagnostik Özellikler D: II 7-8 A: III 5 P: I 9-10 V: I 5-6 Vücudun genel rengi gridir. Sırt ve yan taraflarda düzensiz sıralanmış küçük lekeler bulunur. Dorsal, Pektoral ve Kaudal yüzgeçler üzerinde küçük noktalardan oluşmuş ince bantlar görülür. Aphanius anatoliae anatoliae (Aphanius chantrei)leidenfrost, 1912 Diagnostik Özellikler: D: I 9-13 A: I 8-10 P: I Erkeklerde başın arkasında başlayıp kuyruk sapına kadar uzanan adet krem renkli enine bant bulunur. Dorsal yüzgeçleri koyu renklidir ve uç kısmında beyaz bir bant bulunur. Pektoral, ventral ve anal yüzgeçler sarımtrak renktedir, anal yüzgecin serbest kenarı siyah renkli bir bant içerir. Dişilerin vücudunda bant bulunmaz, farklı büyüklükte ve düzensiz dağılmış benekler bulunur. Yüzgeçleri genelde saydamdır. Atherina boyeri Risso, 1810 Diagnostik Özellikler: D 1 : VII D 2 : II 9-12 A: II P: II V: I 5 Squa.: Vücudun genel rengi parlak beyazdır. Sırtı zeytin yeşili, yan taraflarının üst yarısı sarı-gri, alt yarısı gümüş beyazıdır. Gambusia affinis Baird ve Girard, 1853 Diagnostik Özellikler: D:I-II 6-7 A: I-II 8-9 P: V: 6 L.lat: L.trans: 4-6/3-5 Vücudun genel rengi kahverengi veya gri, sırt kısımlarında, mavi-yeşil yansımalar görülür. Karın bölgesi gri veya kirli beyaz renktedir. Dişilerde özellikle üreme döneminde, vücudun ön tarafında karın yüzgeçlerinin hemen üstünde koyu lacivert veya siyah bir benek görülür. Sander lucioperca (Lucioperca lucioperca, Stizostedion lucioperca)linnaeus, 1758 Diagnostik Özellikler: D 1 : XIII-XV D 2 : II-III A: III P: V: I 5 L.lat.: L.trans: 13-16/16-24 Vücudun genel rengi parlak beyaz olup, sırt kısmı gri-yeşil yan taraflar ve karın bölgesi ise, gümüş beyazıdır. Vücudun sırt kısımlarında düzgün olmayan enine uzanan koyu renkli bantlar bulunur. Knipowitschia caucasica Kawrajsky, 1899 Diagnostik Özellikler: D 1 : VI-VII D 2 : I 7-8 A: I 7-8 P:16-18 Sq: Vücut rengi erkeklerde koyu gri olup, vücut üzerinde enine siyah bantlar bulunur. Dişilerde ise sırt kısımları kahverengidir, ortasında koyu renkli benekler bulunur. Karın kısmı ise beyazımsı sarıdır. 134

7 4.TARTIŞMA VE SONUÇ Yapmış olduğumuz araştırmalar sonucunda, 1955 yılından itibaren yapılan balıklandırmalardan dolayı, bölgenin tatlısu balık faunasının büyük değişim gösterdiği, bazı türlerin neslinin tamamen tükendiği, bazılarının ise sadece gölleri besleyen akarsularda yaşamlarını devam ettirebildiği tespit edilmiştir yılı Kasım ayında, Eğirdir Gölü ne İstanbul Hidrobiyoloji Enstitüsü elemanları tarafından ekonomik olmayan balıkları, değerlendirmesi ve ekosistemi daha verimli hale getirmesi düşüncesiyle, göle cm. boyunda adet genç Sudak (Lucioperca lucioperca L.1758) balıkları aşılanmıştır. Bu aşılama yapılmadan önce, gölde Cyprinus carpio, Schizothorax prophylax, Varicorhinus pestai, Acanthorutilus handlirschi, Vimba vimba, Thylognathus klatti, Aphanius chantrei, Cobitis taenia, Nemachilus angorae, Pararhodeus niger türleri bulunuyordu(numann, W., 1958, Akşiray, F., 1961). Ancak 1970 yılında göle Lucioperca lucioperca L.1758 aşılanmasından sonra ekonomik önemi olmayan 5 türün yokolduğu, Cyprinus carpio, Varicorhinus pestai, Vimba vimba ve Aphanius chantrei türlerinin varlığını devam ettirdiği, Cyprinidae familyasına ait 3 türün büyüme oranlarının ise eskisi ile kıyaslanamayacak derecede arttığı bildirilmiştir (Sarıhan,E.,1970) li yılların ilk yarısında, göldeki ekonomik balık türlerinden sadece Cyprinus carpio ile populasyonu tehlike altına giren Vimba vimba nın varlığı devam etmektedir(anonim, 1984).1990 lı yılların başında gölde, 1958 yılında Numann tarafından bildirilen türlerin ekonomik olanlarından sadece Cyprinus carpio ve Vimba vimba nın varlığının devam ettiği bildirilmiştir(anonim, 1992). Aynı yıllarda göle Carassius auratus gibelio Bloch, 1783 aşılanmış, (BALIK,İ. ve ark.,2004(a)) 10 yıl içinde hızlı bir şekilde artış gösteren bu türün, gölde en baskın tür haline geldiğini belirtmişlerdir yılında göle yine bir balıklandırma yapıldığı ve Tinca tinca aşılandığı bildirilmektedir (Balık,İ. ve ark.,1997; BALIK, İ., ve ark., 2004(b)). Ancak, bu tür gölde yeterli bir populasyon oluşturamamıştır lı yılların ikinci yarısında gölde varlığı bildirilen türler Cyprinus carpio, Phoxinellus egridiri, Pararhodeus kervillei (Phoxinellus zeregi), Vimba vimba, Stizostedion lucioperca, Pomatoschistus marmoratus, Hemigrammocapoeta kemali, Cobitis taenia, Noemacheilus lendli, Noemacheilus (Orthrias) angorae, Aphanius chantrei olarak sıralanmaktadır (Balık,S., 1995, Geldiay, R. ve Balık, S.,1996, Küçük, F.,1998, Kazancı, N. ve ark.1999). Bu türlerden Hemigrammocapoeta kemali ve Pararhodeus kervillei (Phoxinellus zeregi) isimli balıkların yoğunluğunun az olduğu bildirilmektedir (Kazancı, N. ve ark.,1999). Çalışmamızda gölde bu türlere rastlanılmaması, bu türlerin neslini devam ettiremediği tezini desteklemektedir. Pomatoschistus marmoratus olarak bildirilen türün daha sonra Knipowitshia caucasica olduğu belirlenmiştir(neer, W.V. ve ark., 1999). Daha sonraki yıllarda göldeki balık türleri Sander lucioperca, Cyprinus carpio, Carassius auratus gibelio, Vimba vimba, Tinca tinca, Chalcalburnus chalcoides, Noemacheilus lendli, Aphanius anatoliae anatoliae, Knipowitschia caucasica, Gambusia affinis olarak tespit edilmiştir (Anonim, 2002) yılında ise yine kim tarafından aşılandığı belli olmayan Atherina boyeri nin varlığı tespit edilmiştir yılında enstitümüz tarafından yürütülen Eğirdir Gölü Stok Tespiti projesinin arazi çalışmaları sırasında Capoeta pestai, gölde yıllar sonra tekrar tespit edilmiştir. Çalışmamızda gölü besleyen bir kaynakta da Capoeta pestai populasyonuna rastlanmıştır. Yapmış olduğumuz araştırmalar sonucunda gölde daha önce varlığı bildirilen türlerden Hemigrammocapoeta kemali Pseudophoxinus handlirschi ve Capoeta pestai nin havzada hala bulunuyor olması, Sander lucioperca nın göldeki varlığının bu türlerin populasyonu üzerinde olumsuz etki oluşturduğunu dolayısıyla bu türlerin yöredeki daha rahat habitatlarda varlığını devam ettirdiğini göstermektedir. Gölde varlığı bildirilen Cobitis turcica ve Noemacheilus 135

8 (Orthrias) angorae türlerinin tarafımızdan tespit edilemeyişi ise istasyon farklılığından kaynaklanmış olabilir ların ikinci yarısında Gölcük gölünde bulunan balık türleri Cyprinus carpio, Chalcalburnus chalcoides, Hemigrammocapoeta kemali, Aphanius anatolias olarak belirlenmiştir. (Balık, S., 1995, Geldiay,R. ve Balık, S., 1996, Küçük, F., 1998) Isparta ili sınırları içindeki Gölcük gölüne de Sander lucioperca L.1758 aşılanmıştır. Bu balıklandırmadan önce gölde varlığı bildirilen Aphanius anatoliae splendens ile Hemigrammocapoeta kemali türleri yokolmuştur. Bu türlerin yok olmasının sebepleri arasında, Sander lucioperca nın varlığından başka gölün su seviyesinin aşırı derecede düşmesi ve kirlilik faktörleri bulunabilir (Wildekamp, R.H. ve ark.,1999). Yapmış olduğumuz çalışmada tespit edilen Carassius auratus gibelio, Tinca tinca ve Pseudorasbora parva nın göle sonradan aşılandığı tahmin edilmektedir li yılların ikinci yarısında Beyşehir Gölü nde Cyprinus carpio, Varicorhinus pestai, Leuciscus lepidus, Chondrostoma regium, Acanthoruthilus anatolicus, Alburnus akili, türlerinin varolduğu bildirilmiştir (Numann, 1958) yılları arasında Eğirdir Gölü nden getirilen Sander lucioperca türünün Beyşehir Gölü ne aşılandığı bildirilmektedir (Balık, İ., 1999). Bu balıklandırma yapılmadan önce gölde Acanthorutilus anatolicus, Alburnus akili, Gobio gobio microlepidotus, Chondrostoma regium, Leuciscus lepidus, Capoeta pestai, Cobitis elongata bilseli tür ve alttürlerinin varlığı bildirilmiştir(balık,s., 1988) li yılların ilk yarısında gölde bulunan balık türleri Cyprinus carpio, Leuciscus lepidus, Chondrostoma regium, Capoeta pestai, Gobio gobio, Alburnus akili, Acanthorutilus anatolicus, Cobitis bilseli, Lucioperca lucioperca olarak tespit edilmiştir(anonim, 1984).1990 lı yılların başında Beyşehir Gölü ne Tinca tinca türü aşılanmıştır(balık,i. ve ark. 1997) yılları arasında göldeki ekonomik balık türlerinden Stizostedion lucioperca, Cyprinus carpio, Leuciscus lepidus ve Chondrostoma regium türleri üzerinde yapılan araştırmada, Leuciscus lepidus ve Chondrostoma regium türlerine ait populasyonların giderek azalmakta olduğu bildirilmiştir(anonim, 1997) yılında gölde Atherina boyeri nin varlığı tarafımızdan tespit edilmiştir yılında yaptığımız araştırmalar sonucunda gölde daha önce varlığı bildirilen Gobio gobio, Cobitis elongata bilseli ve Capoeta pestai ye gölde rastlanamadığını, sadece gölü besleyen akarsularda yaşamaya devam ettiği; endemik bir tür olan Alburnus akili nin ise neslinin tükendiği, göldeki Chondrostoma regium ve Pseudophoxinus anatolicus un populasyon oranının azaldığı, Atherina boyeri populasyonunun ise artış gösterdiği tespit edilmiştir. İvriz barajında yöre halkından edindiğimiz bilgilere göre barajda daha önce Gobio sp. bulunduğu, Ayrancı barajından getirilen Sander lucioperca nın baraja aşılanmasından sonra bu türün görülmediği balıkçılar tarafından bildirilmiştir. Çalışmamızda bu türe rastlamamış olmamız da bu ihtimali güçlendirmektedir. Altınapa barajı nda yöre halkından edindiğimiz bilgilere göre Sander lucioperca nın 4-5 yıl önce baraja aşılandığını, bu türün aşılanmasından önce Yağ Balığı ve Göğce denilen iki türün daha bulunduğu fakat son zamanlarda artık görülmemeye başladığı tespit edilmiştir. Yaptığımız çalışmada bu türlere rastlanılmaması bu varsayımı doğrulamaktadır. Çalışmamızda tespit edilen Chondrostoma regium ve Leuciscus lepidus, türleri baraj için tarafımızdan ilk defa bildirilmektedir. 136

9 Ülkemizde, 1950 yılında başlayan ve günümüze kadar devam eden balıklandırma çalışmalarının bir kısmı, amacının dışına çıkarak bu kaynaklara ekolojik anlamda çok büyük hasar vermiştir. Beyşehir Gölü nde bulunan ve endemik bir tür olan Alburnus akili nin neslinin tükenmesini bu olayın en güzel örneklerinden birisi olarak gösterebiliriz. Ülkemizde, halk tarafından bilinçsizce yapılan balıklandırmalar da ortama bazı zararlar vermektedir. Özellikle birbirine yakın olan su kaynaklarında ekonomik sebeplerden dolayı bu çalışmalar daha yoğunluk kazanmaktadır yılları arasında Eğirdir gölünden getirilip Beyşehir gölüne aşılanan Sander lucioperca, gölde kısa süre içinde baskın bir tür olmuş ve gölün populasyon yapısına tamir edilemeyecek hasarlar vermiştir. Son olarak Eğirdir ve Beyşehir göllerine aşılanan Atherina boyeri nin birbirini takip eden günlerde ortaya çıkması bu olayın en güzel örneklerinden birisidir. Bu türün bahsettiğimiz iki göle ne gibi etkilerinin olacağı henüz tam olarak bilinmemektedir. Eğirdir ve Beyşehir göllerinde daha önceki kayıtlarda bulunmayan Atherina boyeri bölge için tarafımızdan ilk kez bildirilmektedir. Bazı göller ve baraj göllerinde yaptığımız çalışmalarda, bölgedeki kaynaklarda daha önce bildirilmeyen bazı türlere rastlamış olmamız yapılan balıklandırmalarda, farkında olmadan balıklandırma yapılan kaynakta doğal olarak bulunan bazı türlerin de taşınmış olma ihtimalinin bulunabileceğini göstermektedir. Gölcük Gölü nde tespit ettiğimiz Pseudorasbora parva nın ülkemize ait bir tür olmayışı ve Anadolu daki bazı baraj göllerinden(örneğin, Karacaören I ve II barajları (Isparta-Burdur)(Wildekamp, R.H. ve ark. 1997), Topçam Barajı (Çine-Aydın)(Şaşı,H. ve Balık, S.,2003)) bildirilmesi de bu görüşümüzü desteklemektedir. Son yıllarda ülkemizin hemen hemen her su kaynağında görmeye başladığımız Carassius auratus gibelio(bloch, 1783) nun, aynı su kaynağında bulunan Cyprinus carpio ile doğal çaprazlanma olması, melez türlerin oluşmasına ve bu türlerin populasyonlarının genetiksel olarak bozulmasına yol açacaktır. Son zamanlarda yöre balıkçılarından aldığımız bazı duyumlar da bu ihtimali güçlendirmektedir. Araştırmamızın sonuçlarına göre araştırmaya konu olan ekosistemlerde yapılması gerekenleri maddeler halinde aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz : 1. Ülkemizde oluşan bu tür olayları engelleyebilmek için alınabilecek önlemlerin başında, balıklandırmada kullanılacak yavru boyunun büyütülmesi gelmektedir. Bu önlem, yetiştirme yapılan tesislerdeki kaynak sularında doğal olarak bulunan türlerin yanlışlıkla taşınmasını engelleyebilecektir. 2. Herhangi bir kaynağa balıklandırma yapmadan önce ortamda bulunan diğer türler hakkında bilgimiz olmalıdır. Stoğa eklenen yeni türlerin, ortamdaki yerli balıklar ve sudaki doğal hayata etkileri üzerinde düşünülmelidir. 3. Balıklandırma yapacağımız habitatın kalitesi, mevcut besin miktarı ve yerli balıkların yayılım alanları, doğal olarak bulunan balıkların gelişimi hakkında bilgimiz olmalıdır. Bu ön etütler, ilgili suyun taşıma kapasitesi hakkında bize az çok bilgi verebilir. Böylece o kaynağa stoklayabileceğimiz balık miktarını da az çok tahmin edebiliriz. 4. Balıklandırma yapılan lokalitede uygulanan balıkçılık metodları da göz önüne alınmalıdır. Ortamdaki omnivor - carnivor - predatör balık dengesini korumak için bu çok önemlidir. Ülkemizde bu dengeyi sağlamak maalesef şimdiye kadar mümkün olmamıştır. Bundan dolayı birçok gölümüz ekolojik anlamda büyük zararlar görmüştür. Bunu engellemek için göllerimizin avlanabilir stokları tespit edilmeli ve bu stokların devamlılığını sağlayacak şekilde avcılık politikaları geliştirilmelidir. 137

10 5. Balıklandırma yapılan kaynakların, daha sonraki yıllarda dikkatlice izlenmesi gerekmektedir. Çünkü, gölde oluşacak değişimlerin takibi, geleceğe yönelik tedbirler almamızı sağlayabilecektir. 6. Ülkemiz balık faunasının güncellenerek tehlikede olan tür ve alttürlerin koruma altına alınmaları önem arzetmektedir. Ülkemizde bu konuda yapılan çalışmaların ışığında bazı endemik türlerimizin neslinin tükendiğinin belirlenmesi ülkemiz için çok büyük bir kayıptır. Çalışmamızda bazı türlerin teşhislerinde yardımlarından dolayı Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Öğretim Üyesi Doç.Dr. Hasan Musa SARI ve Arş.Gör.Dr.Ali İLHAN a teşekkür ederiz. Kaynaklar 1. Ahnelt, H., Bianco,P.G.&Schwammer, H.1995, Systematic and zoogeography of Knipowitschia caucasica (Teleostei:Gobiidae) based on new records from Aegean Anatolian area. Ichtyological Exploration of Freshwaters 6(1): 49-60, Munich 2. Akşiray, F., 1961, Bazı Türkiye Göllerine Aşılanan Sudak (Lucioperca sandra CUV. et VAL.) Balıkları Hakkında. İ.Ü.F.F. Hidrobiyoloji Araştırma Enstitüsü Yayınları, Seri A, VI (1-2), Anonim, 1984, Eğridir Gölü nün Bazı Limnolojik Özellikleri Üzerine Bir Araştırma Su Ürünleri Dairesi Başkanlığı Isparta Su Ürünleri Bölge Müdürlüğü Yayın No: 3, Isparta 4. Anonim, 1986, Beyşehir Gölü nün Limnolojik Özelliklerinin Araştırılması Projesi Sonuç Raporu, TOKB Isparta İl Müdürlüğü, Isparta 5. Anonim, 1992, Eğirdir Gölü Stok Tespiti, Eğirdir Gölü Stok Tesbiti, Proje No: DEBAG 15/G 6. Anonim, 1997, Beyşehir Gölü Su Ürünleri Geliştirme Projesi, T.K.B. Eğirdir Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, ISPARTA 7. Anonim, 2002, Eğirdir Gölü ne Carassius auratus gibelio Bloch 1783 nun Aşılanmasından Sonra Eğirdir Gölü Balıkçılığında Gözlenen Değişikliklerin ve Bu Balık Türünün Göl Balıkçılığı Üzerindeki Etkilerinin Araştırılması Projesi Sonuç Raporu, T.K.B. Eğirdir Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, ISPARTA 8. Balık, S., 1988, Türkiye nin Akdeniz Bölgesi İçsu Balıkları Üzerinde Sistematik ve Zoocoğrafik Araştırmalar, Doğa Türk Zooloji, Cilt:12 Sayı: Balık, İ., Kuşat,M., Bolat,Y., 1997, Kadife Balığının(Tinca tinca L.1758) Beyşehir ve Eğirdir Göllerine Aşılanmasının Etkileri, IX.Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu Cilt II: Eğirdir/Isparta 10. Balık, İ., 1999, The Feeding Features of The Pike perch (Stizostedion lucioperca) Population in Lake Beysehir, Tr.J.of Zoology 23: Balık, İ., Özkök,R., Çubuk,H., Uysal, R.,2004(a), Investigation of Some Biological Characteristics of the Silver Crucian Carp, Carassius gibelio(bloch 1782) Population in Lake Eğirdir. Turk. J. Zool. 28: Balık, İ., Çubuk,H., Özkök,R., Uysal,R.,2004(b) Size Composition, Growth Characteristics and Stock Analysis of the Pikeperch, Sander lucioperca(l. 1758), Population in Lake Eğirdir, Turk. J. Vet. Anim. Sci. 28: Balık, S., 1995, Freshwater fish in Anatolia, Turkey, Biological Conservation 72:

11 14. Bogutskaya, N.G., 1992, A Revision of Species of the Genus Pseudophoxinus(Leuciscinae, Cyprinidae) from Asia Minor. Mitt.Hamb.Zool.Mus.Inst. Band 89: Geldiay,R., ve Balık,S., 1996, Türkiye Tatlısu Balıkları, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Kitaplar Serisi No:46, İzmir 16. Kazancı, N. ve ark., 1999, Köyceğiz, Beyşehir, Eğirdir, Akşehir, Eber, Çorak, Kovada, Yarışlı, Bafa, Salda, Karataş, Çavuşçu Gölleri, Küçük ve Büyük Menderes Deltası, Güllük Sazlığı, Karamuk Bataklığı nın Limnolojisi, Çevre Kalitesi ve Biyolojik Çeşitliliği, Türkiye İç Suları Araştırmaları Dizisi IV Ankara 17. Kırankaya, Ş.G., Ekmekçi, F.G. 2004, Gelingüllü Baraj Gölü nde Yaşayan Aynalı Sazan (Cyprinus carpio L.,1758) ın Büyüme Özellikleri, Turk J. Vet.Anim.Sci. 28: Küçük, F., 1998 Isparta İli İçsularında Yayılış Gösteren Tatlısu Balıklarının Sistematik ve Ekolojik Özellikleri Üzerine Araştırmalar SDÜ Isparta nın Dünü Bugünü ve Yarını Sempozyumu II Cilt 2: Munsuz,N., Ünver,İ., 1983, Türkiye Suları, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No:882, Ankara 20. Neer, W.V., Wildekamp, R.H., Küçük, F. And Ünlüsayın, M., 1999, First inland records of the euryhaline goby Knipowitschia caucasica from lakes in Anatolia, Turkey, Journal of Biology 54: Numann, W., 1958, Anadolunun Muhtelif Göllerinde Limnolojik ve Balıkçılık İlmi Bakımından Araştırmalar ve Bu Göllerde Yaşayan Sazanlar Hakkında Bir Etüd, İ.Ü. Fen Fakültesi Hidrobioloji Araştırma Enstitüsü Yayınlarından Monografi Sayı:7, İstanbul 22. Sarıhan, E., 1970, Eğirdir Gölüne Sudak balığı (Lucioperca lucioperca L.) İlâve Olduktan Sonra Meydana Gelen Biyolojik ve Ekonomik Değişiklikler. İ.Ü. Fen Fak.Hane Yayını Seri B, VI(3-4) Şaşı, H., ve Balık,S., 2003, Topçam Baraj Gölü (Çine-Aydın) Balık Faunasının İncelenmesi, SDÜ Eğirdir Su Ürün.Fak.Dergisi 9: Türkiye Çevre Sorunları Vakfı, 1989, Türkiye nin Sulak Alanları 25. Wildekamp, R.H., Neer, W.V., Küçük, F. and Ünlüsayın, M., 1997, First record of the eastern Asiatic gobionid fish Pseudorasbora parva from the Asiatic part of Turkey, Journal of Fish Biology 51: Wildekamp, R.H., Küçük, F., Ünlüsayın, M., Neer, W.V.,1999, Species and Subspecies of the Genus Aphanius Nardo 1897 (Pisces: Cyprinodontidae) in Turkey, Tr.J.of Zoology 23: Yarar,M., Magnin,G., 1997, Türkiye nin Önemli Kuş Alanları. Doğal Hayatı Koruma Derneği, İstanbul 139