Bir önceki ders. İşsizlik. Yd Yrd. Doç. Dr. Rıza DEMİR. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Çalışma Ekonomisi Dersi

Transkript

1 Bir önceki ders Ücret ve Ücretle İlgili Temel Kavramlar Ücretin Belirlenmesi Yd Yrd. Doç. Dr. Rıza DEMİR İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Çalışma Ekonomisi Dersi Ücret Farklılıkları Ücret i Enflasyon ve Ücretler 2017 İşsizlik İşsizlik Kavramı Klasik Neo Klasik İktisat Teorisinde İşsizlik Keynesyen Teoride İşsizlik Uluslararası nın Karşılaştırılması Türkiye de İşsizlik Kavramı Çalışma gücü ve arzusu olduğu halde cari ücret seviyesinde iş arayıp da bulamayanların toplamı.. Çalışma çağında ve arzusunda olan ve çalışmaya engel bir özrü bulunmayan kişilerin iş bulamaması İşsizlik Kavramı İktisadi anlamda emek talebinin emek arzını karşılayamaması işsizlik Bir işte istihdam edilenler ile işsizlerin toplamından oluşan toplam işgücü içinde istihdam edilmeyenlerin oranı işsizlik oranı İşsizlik oranı genellikle işsizlik sigortası kayıtlarına ya da periyodik olarak yapılan anket sonuçlarına dayandırılarak belirli kurumlar aracılığı ile tutulan resmi kayıtlar ile ölçülüyor İşsizlik, genel olarak; (1) Açık İşsizlik ve (2) Gizli İşsizlik i olmak üzere iki grupta incelenir. 1

2 1 Açık (Gönülsüz, Gayriiradi) İşsizlik: Çalışma gücü ve arzusu olduğu halde, cari ücret seviyesinde iş arayıp da bulamayanların toplamının oluşturduğu işsiz kitle Açık işsizliğin belirlenmesinde işgören bulma kurumlarınca kaydedilmiş iş arayanların sayısına başvurulur ya da nüfus sayımları ve örnekleme araştırmaları değerlendirilir. Açık işsizlik farklı nedenlerden kaynaklanabilir. Söz konusu nedenlere göre farklı açık işsizlik türleri söz konusudur. 1 Açık (Gönülsüz, Gayriiradi) İşsizlik: Arızi (Geçici) İşsizlik Konjonktürel İşsizlik Yapısal İşsizlik Mevsimsel İşsizlik a Arızi (Geçici) İşsizlik: Emek piyasasının iş arayanları uygun boş işlere anında yerleştirecek biçimde işlememesinden kaynaklanan işsizlik türü Emek hareketliliğinden doğan tabii bir neticedir (%1 2 veya %3 5 oranlarında ) a Arızi (Geçici) İşsizlik: Çalışanların kendi istekleri ile işten ayrılıp, istedikleri yeni bir işe girinceye kadar geçen sürede işsiz kalmaları hali Ülkenin tam istihdam dengesinde bulunduğu durumlarda, emek arz ve talebi arasında genel bir denge olduğu zaman bile, işgörenlerin kısa vadeli yer değiştirmesinden dolayı ortaya çıkıyor b Konjonktürel İşsizlik: İktisadi yapıdaki dalgalanmalara bağlı olarak, ülke ekonomisinin yaşadığı konjonktür dönemlerinden kaynaklanır Ekonominin daralma dönemlerinde üretilen ürünlere yönelik talep düşer, ürünlerine talep bulamayan işletmelerin işgücü talebi de düşer, bu durumda ekonomideki işsizlik de artar (Efektif talep yetersizliği) b Konjonktürel İşsizlik: Talepteki değişikliklere bağlı olarak kısa ya da uzun süreli olabilir. Konjonktürel işsizlikte, fiili hasıla, potansiyel (tam istihdamda üretilebilecek olan) hasılanın altındadır. 2

3 c Yapısal İşsizlik: Bir iktisadi düzenin yapısındaki değişmelerden kaynaklanan işsizlik türüdür Toplumların iktisadi, sosyal ve kültürel hayatındaki ve adetlerindeki değişmeler ve modalar, talep edilen emeğin yapısının değişmesi ve iş gücünün yapısal özellikleri ile emek talebinin yapısal özellikleri arasındaki uyumsuzluk neden olabilir. c Yapısal İşsizlik: Ülke genelinde tüm sektörlerde ya da belirli sektör veya bölgelerde de görülebilir. İşsizliğin azaltılmasında, işgücünün eğitim, sağlık gibi alanlardaki mevcut sorunlarının çözülmesi ve şartların iyileştirilmesi önemlidir. d Mevsimsel İşsizlik: Özellikle turizm, inşaat ve tarım gibi bazı iktisadi alanlarda, üretim düzeyi ve buna bağlı olarak da işsizlik oranının mevsimsel olarak dalgalandığı işsizlik türü... d Mevsimsel İşsizlik: Bu tür işsizliği azaltmak için; Uzun mevsim işsizliği dönemlerinde tarım işgücünü üretken halde tutacak iş imkanları hazırlamak için tarım sanayi geliştirilebilir Küçük ev ve el sanatları inkişaf ettirilebilir ve en ücra köşelere kadar yaygınlaştırılabilir Bu uygulamalar kooperatifçilik faaliyetleriyle desteklenebilir 2 Gizli İşsizlik: Üretim sürecinde kullanılan emek miktarının gereğinden fazla olması halindeortaya çıkan işsizliktürü... Bir kişinin görünürde işsiz olmamasına rağmen gerçekte üretime hiçbir katkısının olmaması durumuna gizli işsizlik denilir 2 Gizli İşsizlik: Genel olarak, toplam çıktı miktarında bir değişme olmaksızın, bir işletmeyi veya sektörü terk eden işgörenlerin toplam sayısı, gizli işsizlik miktarını verir. Bir işletmede, işgörenin almakta olduğu ücretin, kendisinin verimliliğinden yüksek olması durumunda, gizli işsizliğin söz konusu olacağı düşünülebilir. 3

4 İşsizlik, tamamen emek piyasasına özgü sorunların bir sonucu mu, yoksa tüm ekonomiye yayılan piyasa başarısızlığının çok daha genel bir çeşidi mi? Bu sorunun cevabını iktisadi düşünce okullarının yaklaşımları inceliyor; Klasik İktisat Teorisinde İşsizlik Neo Klasik İktisat Teorisinde İşsizlik Keynesyen Teoride İşsizlik 1 Klasik İktisat Teorisinde İşsizlik Klasik iktisadi görüşe göre tam istihdamın otomatik olarak sağlanacağı kabul edilir, Ekonomideki tüm fiyatlar ve özellikle ücretler hem aşağıya hem de yukarıya doğru esnektir, bu durum ekonomide tam istihdamı sağlayacaktır. Tam istihdamdan uzaklaşılsa bile belirli bir süre sonra tam istihdam dengesine dönülecektir. 1 Klasik İktisat Teorisinde İşsizlik Denge fikrine göre, her arz kendi talebini meydana getirecek ve ekonomide oluşan piyasa fiyatında malların alıcı bulamaması ya da üretim faktörlerinin kullanılmaması gibi durumlar söz konusu olmayacak Böylece, tüm aktif nüfusun çalışabileceği bir tam istihdam dengesi meydana gelecek, tam istihdam sağlandığı için de tüm üretim faktörleri üretime katılacak ve işsizlik olmayacak 1 Klasik İktisat Teorisinde İşsizlik W (ücret) W2 WTR W1 a c İşsizlik x İşgücü Eksiği b d SL DL L1 LTR L2 L (işgücü miktarı) 2 Neo Klasik İktisat Teorisinde İşsizlik İşsizliği önlemenin yolu, piyasanın işleyişine müdahale edilmemesi Tam bilgi ve faktör alışkanlığı koşulları altında emek piyasası da temizlenerek işgücü arz veya talep fazlasını ortadan kaldıracak 2 Neo Klasik İktisat Teorisinde İşsizlik Tam istihdamı otomatik olarak sağlayan mekanizma serbest rekabet koşullarıdır ve bu koşullar içinde en önemli varsayım ücretlerin yukarıya veya aşağıya doğru tam esnek olmasıdır Bu durum bugün için artık geçerli değildir. Ücretlerin düşme yönünde katı olduğu herkes tarafından kabul edilen bir gerçektir İşsizlik sorunu sadece gönüllü bir işsizlik sorunu 4

5 3 Keynesyen Teoride İşsizlik Keynes e göre piyasalar uzun dönemde kendi dinamikleriyle dengeye gelemez ve her arz kendi talebini meydana getiremez Bir ekonomide, özellikle genişleme dönemlerinde, cari ücret düzeyinde emek arzı fazlalığı (işsizlik) sorunu gözlemlenecektir Toplam talep yetersizliğinden kaynaklanan ve kişilerin çalışma isteğinde olsalar bile iş bulmakta güçlük çekebilecekleri gönülsüz (gayri iradi, açık) bir işsizlik söz konusudur 3 Keynesyen Teoride İşsizlik Emek piyasasında bir denge oluşmaz. Çünkü nominal ücretler aşağı doğru katıdır İşsizlik sorununun çözümünde hükümetlerin belirli politikalarla piyasalara müdahale etmesi gerekir Önemli bir makroekonomik istikrar göstergesi olarak kabul edilen işsizlik oranı, ekonomideki işsiz sayısının, işgücü sayısına oranlanması ile elde edilir ve işgücü içinde işsizlerin nispi ağırlığını gösterir İşsizler İşsizlik Oranı = x 100 İşgücü İşsizlik oranlarındaki artış, genel olarak ekonomideki daralmayı, tersi durum ise genişlemeyi ifade eder. Ekonomi tam istihdam düzeyinde olsa bile, emek piyasasında kaçınılmaz olarak belirli bir oranda işsizlik olur. Doğal işsizlik oranı olarak adlandırılan bu işsizlik, emek piyasasında emek arz veya talep fazlası olmamasına karşın meydana gelir. Bir ülkede normal kabul edilen işsizlik, doğal işsizlik tir Ekonomideki yapısal değişiklikler, ülkenin demografik özelliklerindeki değişiklikler (nüfus artık oranının düşmesi), teknolojik yenilikler vb. faktörler, doğal işsizlik oranının değişmesine neden olabilir. 1 Uluslararası nın Karşılaştırılması Yunanistan (%26,5) ve İspanya (%24,4) en yüksek işsizlik oranlarının söz konusu olduğu ülkeler Yunanistan ve İspanya yı %13,9 ile Portekiz, ve %13,2 ile Slovakya takip ediyor Güney Afrika da da 2000 li yıllardan itibaren işsizlik hep çok yüksek oranlarda seyretmiş 1 Uluslararası nın Karşılaştırılması İşsizliğin en düşük olduğu ülkeler ise sırasıyla Norveç (%3,5), Güney Kore (%3,5) ve Japonya (%3,6) Bu ülkeleri l sırasıyla %4,5 ile İsviçre, i %4,8 ile Meksika Mkik ve %4,9 ile Brezilya takip ediyor İşsizlik oranları; ABD de %6,2, Almanya da %5,0, İngiltere de %6,1, Fransa da %9,9, İtalya da %12,7, Euro Bölgesi nde (19 AB ülkesi) ort. %11,5 ve AB ortalaması (28 ülke) %10,1 5

6 1 Uluslararası nın Karşılaştırılması OECD ülkeleri genel ortalaması, Euro Bölgesi ni oluşturan 19 AB ülkesi ortalaması ve 28 AB ülkesi ortalaması için benzer trendler söz konusu, her üç grupta da 2008 yılına kadar belirli düzeylerde seyreden işsizlik oranı 2008 den sonra yükseliş trendine girmiş 2012 yılı itibariyle 937 milyonluk işgücüne sahip Çin de 2000 li yıllar boyunca %3 4,5 aralığında olan işsizlik oranı 2014 yılı itibariyle %4,08 olmuş, 486 milyonluk işgücüne sahip Hindistan da ise 2011 yılında %5,6 olan işsizlik oranı bugün itibariyle Dünya Bankası verilerine göre yaklaşık %3,6 dır. 2 Türkiye de Ülkemizde özellikle 1980 lerden sonra hemen her dönem görülen yüksek işsizlik oranlarının nedenleri; Esas olarak yaşanan işsizlik i türünün ü ü yapısal işsizlik i olması Tarım sektöründen direk hizmet sektörüne geçilmesi Yüksek tarım istihdamı Piyasa ekonomisi mantığının rekabet kavramı ile desteklenememesi, özel sektör yatırım seviyesinin yetersizliği 2 Türkiye de Yaşanılan ekonomik krizler, mal ve hizmetlere yönelik talep yetersizliği, kamu kesimindeki istihdamın daralması, IMF politikaları Hızlı nüfus artışı ve genç nüfusun payının yüksekliği, iç göç ve kentleşmeyle birlikte ortaya çıkan eğitim ve bölgesel dengesizlikler Birim işgücü maliyetlerindeki artış ve vergi/sosyal güvenlik primlerinin yüksek olması 2 Türkiye de İleri teknolojinin üretim sürecine girmesi nedeniyle otomasyonun yaygınlaşması, verimlilik ve ücretler arasındaki dengesizlik Büyümenin ithalata dayalı olması ve sürekli cari açık oluşması Toplam sendikalaşma oranının düşüklüğü, kadınların aleyhine olan ayrımcılık ve işgücüne katılmalarına yönelik engeller nedeniyle kadın istihdamının çok düşük oranlarda kalması ve eğitim yetersizliği 2 Türkiye de İşsizlik oranının ülkemizdeki genel seyrine bakıldığında; 1990 yılında %8 civarında olan işsizlik oranı 2005 yılından 2009 yılına kadar %9 ile %10 arasında dalgalı lbir seyir izlemiş i 2009 yılında küresel krizin de etkisiyle %13 lere kadar yükselmiş, kriz sonrası uygulamaya konulan politikalar ve yaşanan toparlanma ile 2010 yılı itibariyle %11,9 a, 2012 yılı itibariyle ise %9,2 ye düşmüş 2 Türkiye de İşsizlik oranının ülkemizdeki genel seyrine bakıldığında; 2013 yılında %9,7 olarak belirlenen işsizlik oranı 2014 yılı itibariyle i %10, yılı Ocak ayı itibariyle %11,1 (3 milyon 290 bin kişi ) ABD, Almanya, İngiltere, Fransa ve OECD ülke ortalamalarından fazla, ancak AB ülkeleri ortalaması civarında bir işsizlik söz konusu 6

7 Türkiye de Cinsiyet ve Medeni Duruma Göre (%) Erkek Cinsiyet Kadın Hiç evlenmedi Medeni Durum Evli Boşandı Eşi öldü Genel ,7 11,9 17,2 6,6 17,2 5,5 9, ,5 10,8 16,8 6,2 16,2 5,1 9, ,2 11,3 17,9 6,5 18,5 6,4 9, ,4 13,0 21,3 8,2 20,9 7,3 11, ,5 11,2 20,1 7,1 20,8 5,1 10, ,6 6,3 13,2 4,0 12,6 3,3 6, ,8 7,3 16,0 4,3 16,1 4,1 7, ,8 8,5 17,1 4,7 16,1 4,2 8,0 Türkiye de Kent Kır ve Cinsiyet Ayrımında (%) Türkiye Genel Erkek Kadın Kent Kır Kent Kır Kent Kır ,1 5,5 9,4 6,5 15,5 3, ,9 5,8 10,2 7,0 16,5 3, ,2 7,3 12,6 8,7 18,7 4, ,8 6,3 11,6 7,7 17,0 3, ,8 3,9 7,8 4,9 13,0 2, ,7 4,8 8,4 6,2 20,7 2,9 Türkiye de Eğitim Durumuna Göre (%) Okuma yazma Ortaokul Lise Okumayazma İlkokul bilen fakat bir veya dengi Genel dengi Yüksekokul okul meslek lise meslek veya fakülte İlköğretim bilmeyen bitirmeyenen okul l okul ,9 10,7 7,5 9,1 12,0 10,5 10,3 14, ,9 10,0 7,0 9,0 11,8 10,1 10,1 14, ,6 10,7 7,8 9,5 12,6 11,0 10,4 14, ,0 12,5 10,0 11,5 15,9 13,2 11,0 18, ,9 9,7 9,3 12,2 13,9 13,6 10,0 14, ,4 5,6 5,2 8,3 10,5 10,9 7,0 10, ,8 4,2 6,5 11,0 14,5 14,8 6, ,4 4,8 7,3 12,2 18,2 12,5 6,9 Türkiye de Yaş Gruplarına Göre (%) ,4 20,0 12,6 8,8 7,8 6,7 6,4 6,7 5,8 4,2 1, ,9 19,0 12,22 8, ,9 65 6,5 67 6,7 64 6,4 53 5,3 33 3,3 0, ,8 19,8 12,5 8,6 7,5 7,0 7,0 6,8 5,9 3,1 1, ,8 23,5 14,9 10,3 9,6 8,5 8,6 8,3 6,7 4,4 1, ,2 20,9 13,2 9,3 7,7 6,9 6,9 6,9 4,6 2,9 0, ,7 14,8 7,2 5,0 4,5 3,5 3,0 3,8 2,2 2,0 0, ,5 16,5 8,9 4,9 3,8 3,5 3,7 3,2 2,7 1,8 1, ,4 16,6 9,0 5,5 4,2 3,5 3,9 4,0 3,0 2,8 1,4 Türkiye de Nedenlerine Göre (%) İşini kaybetti Geçici bir işte çalışıyordu, iş bitti 29,3 29,6 29,9 29,6 24,3 24,4 İşini kaybetti İşten çıkartıldı 12,6 12,9 14,5 17,5 17,0 10,9 İşini kaybetti İşyerini kapattı/iflas etti 5,5 6,2 6,8 7,9 7,5 4,9 İşinden ayrıldı, kendi isteğiyle 19,8 19,9 18,2 16,7 14,1 14,5 İşinden ayrıldı, emekli oldu 30 3,0 31 3,1 29 2,9 2, ,1 20 2,0 İşinden ayrıldı diğer 18,4 16,8 15,7 13,6 12,4 12,2 İlk kez iş arayan okuldan yeni mezun oldu 4,7 12,1 İlk kez iş arayan askerden yeni geldi 0,7 1,0 1,2 1,1 3,5 7,3 İlk kez iş arayan diğer 0,9 0,8 0,8 0,6 3,4 11,8 İlk kez iş arayan ev işleri ile meşgul 3,1 2,5 2,7 3,2 4,7 İşinden ayrıldı ücretsiz aile işçisi olarak çalışıyordu 0,5 0,4 0,5 0,6 0,8 İlk kez iş arayan öğrenime devam ediyor 6,3 6,8 7,0 6,3 5,4 0,0 TOPLAM Türkiye de Ülkemiz için kadınlararasındaişsizlikoranları daha yüksek İşsizlik, kentlerde kırsal kesime göre çok daha yoğun... Eğitimli kesim içinde işsizlik artmış Genç nüfusa yönelik daha yoğun işsizlik söz konusu 7

8 2 Türkiye de Ekonomik krizin de etkisiyle işten çıkartılan ve işyerini kapatan/iflas eden kişi sayısında artış olmuş Türkiye gibi geçiş sürecini yaşayan bir ekonomide, piyasa ekonomisi mantığının rekabet kavramı ile desteklenememesi ve özel sektör yatırım seviyesinin yetersizliği gibi nedenlerle işsizlik yapısal bir sorun olarak ortaya çıkmış 2 Türkiye de Ülkemizde işsizlikle mücadele konusunda yapılması gerekenler; Yeni iş olanakları sağlayacak istihdam politikaları uygulanmalı, üretim ve istihdam için kamusal planlama yapılmalı, istihdamı sağlayacak yatırımların önündeki girdi maliyetleri kısılmalı, yatırım ve istihdam teşviki yapılmalı, KOBİ lere destek verilmeli, girişimcilerin önündeki engeller kaldırılmalı Toplam talep yetersizliğine bağlı işsizlik sorunu dikkate alınmalı 2 Türkiye de Ülkemizde işsizlikle mücadele konusunda yapılması gerekenler; Türkiye nin sahip olduğu genç nüfus, işgören açığının çok fazla olduğu sektörlerde değerlendirilmeli Verimliliği artırmak amacıyla eğitim ve geliştirme faaliyetlerine önem verilmeli İş güvencesi sağlanmalı, kayıt dışılıkla mücadele edilmeli 2 Türkiye de Ülkemizde işsizlikle mücadele konusunda yapılması gerekenler; Bilgi ve iletişim teknolojilerine yatırım yapılmalı, AR GE ye önem verilmeli, biyoteknoloji, nanoteknoloji gibi kavramlara yatırım yapılmalı, teknoparklar oluşturulmalı Tarım sektörünün daha verimli hale getirilerek köyden kente göçün engellenmesi Çocuk işçiliği engellenmeli, çocuklar eğitime yönlendirilmeli 8