T.C. SAMSUN VALİLİĞİ GIDA TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ BİÇERDÖVERLE HUBUBAT HASADI

Transkript

1 T.C. SAMSUN VALİLİĞİ GIDA TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ BİÇERDÖVERLE HUBUBAT HASADI Erdem BAŞ Makine Teknikeri Ali TARIM Tarım Teknikeri Samsun

2 İÇİNDEKİLER SN Önsöz 1 1. Giriş Biçerdöverin Gelişimi Biçme Düzeni 5 4. Dövme Düzeni Ayırma Düzeni Temizleme Düzeni Biçerdöver Kullanma Tekniği Hasatta Dane Kayıplarının Tanınması Dane Kaybı Ölçümü ve Çiftçilerin Rolü Biçerdöverlerin Bakımı Biçerdöverlerde Emniyet Kuralları Kontrolde Ceza Gerektiren Durumlar Biçerdöver Operatörü Yetiştirme Kursu Kontrol Ekiplerinin Telefon Numarası...43 Kaynaklar..44

3 Önsöz Hububat hasat ve harmanı ülkemizde büyük ölçüde biçerdöverlerle yapılmaktadır. Biçerdöverle yapılan hasat da bütün işlemler aynı anda yapıldığından masraftan tasarruf, işçi gereksiniminde büyük azalma, tarlanın erken toprak işlemeye hazır duruma gelmesi, ürünün daha erken pazara çıkarılması gibi avantajları vardır. Bunun yanında bilinçsiz biçerdöver kullanımında; büyük dane kayıplarına, dolayısı ile kendi ekonomimize verdiği zarar yanında milli ekonomiye de büyük zararlar vermektedir. Ülkemizde biçerdöverle biçilen alanlarda yaklaşık olarak ton buğdayı dane kaybı olarak toprağa bırakmaktayız. Samsun ilimizde de bu kayıp ton civarındadır. Biçerdöverle hasatta dane kayıplarını azaltmak için öncelikle ürünümüzü belgeli operatörlere teslim etmeli, denetimini de kendimiz yapmalıyız. Fazla dane kaybı olduğunda en yakın İlçe ve İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüklerine haber verip yardım istemeliyiz ki hasat mevsiminde görevli olan kontrolörlerimiz daha iyi hizmet verebilsinler. Bu kitapçık; çiftçilerin ve biçerdöver operatörlerinin daha güzel, az dane kayıplı hasat yapabilmesi için herkesin anlayabileceği özet bir şekilde hazırlandı. Çiftçilerimizin ürünü, biçerdöver sahipleri ve operatörlerinin de kazancı bol olsun. Kadir GÜVEN İl Müdürü 1

4 1. Giriş Dünya ve ülkemizde tahıl alanları sınırlıdır, buna rağmen nüfus hızla artmakta ve ihtiyacımızda aynı paralelde yükselmektedir. Dünya tarım uzmanları birim alandan en yüksek verimi alabilmek için çalışırken, tahılın yerini tutabilecek gıda maddesi araştırması yapmaktadırlar. Ülkemizde de araştırma enstitülerinde kaliteli tohumlar üretilip çiftçilerimizin kullanımına sunulmaktadır. Buğday, dünyada 223 milyon hektar ekiliş 320 milyon ton üretim ile insan beslenmesinde kullanılan bitkiler arasında ekiliş ve üretim bakımından ilk sırada yer almaktadır. Ülkemizde ise yaklaşık olarak 9 milyon hektar ekiliş alanı ve 18 milyon ton üretim ile önemli bir yer tutar. İlimizde ise hektar alandan ton buğday üretimi sağlanmaktadır. Buğday ürününden elde edilen un, bulgur, makarna, nişasta insan beslenmesinde, sapları ise kağıt karton sanayinde, hayvan beslenmesinde kullanılmaktadır. Tarımla uğraşan kişi ve işletmelerin ilk amacı birim alandan en fazla geliri sağlayacak ürünü elde etmektir. Tohum yatağının hazırlanması, iyi bir tohumluğun ekimi, gübrelenmesi, zararlılarla mücadelesi, bakım ve tarladan kaldırılması ile son bulur. Yetiştirilen ürünün tüketime sunulması için aşağıdaki işlemlerden geçmesi gerekir. - Ürünün tarladan alınması (kesme-biçme) - Ürünün arıtılması (dövme-temizleme) - Muhafaza edilmesi 2

5 - Ürün depolama - Pazara sunma Bu ürünlerin pazara hazırlanması kısa bir zamanda gerçekleşmeli, bu amaçla işlemlerin çokluğu iş kapasitesi yüksek makineler ister. Biçerdöverler bu makinelerin en idealidir, çünkü Biçerdöverler; - Ürünü biçer - Döver - Temizler - Depolar - Taşıyıcılara yükler. Görüldüğü gibi biçerdöverler diğer hasat ve harman makineleri ile karşılaştırıldığında birçok üstünlüklere sahip oldukları görülür. Bu üstünlükler; - Hasat ve harman masrafından tasarruf edilir - Emekten tasarruf edilir - Tarla, toprak işlemeye daha erken hazır hale gelir. - Ürün daha erken pazara iner - Hasat ve harman kayıpları en aza iner. 3

6 2. Biçerdöverin Gelişimi Biçerdöverler bugünkü duruma çeşitli gelişmelerden geçerek onlarca yıl süren çalışmalar sonucu ulaşmıştır. İlk çağlarda yapılan tarımda ürünün ekilmesi, topraktan koparılması, danelerin başaktan ayrılması ve temizlenmesi tamamen el emeği ile gerçekleşirdi. Daha sonraları orak ve tırpan kullanılmaya başlanmış (günümüzde hasat makinelerinin giremediği yamaç ve küçük arazilerde halen devam etmekte) İlk biçerdöver 1830 yılında Amerika da yapılıp denenmesine rağmen kullanımına 1890 yılında 30 atla çekilir şekilde başlanmış sonra 16 atla çekilebilen biçerdöverler ve 1930 larda da traktörler la çekile biçerdöverler kullanılarak makineli tarıma geçilmiş ve değişik 4

7 aşamalardan geçerek günümüz kendi yürür biçerdöverlere kadar gelinmiştir. Ülkemiz tahılının % 80 ine yakını da bu biçerdöverlerle hasat edilmektedir. 3. Biçme Düzeni 5

8 a) Sap Ayırıcı (Domuz Burnu) : Sap ayırıcı, sağ ve sol olmak üzere tablanın yan uçlarına bağlanır. Sap ayırıcı destek koluna bağlı bulunan üst ayırma, iç ayırma ve dış ayırma sacları ayarlanabilir durumdadır. İç ayırma sacı; biçilecek mahsulü kenarlardan tablanın orta kısmına doğru yöneltecek şekilde, dış ayırma sacı; biçilmemiş mahsulü biçilmiş tarafa doğru yatmayacak şekilde ayırmalıdır. Üst ayırma sacı yüksekliği ile sap ayırıcı destek kolunun yüksekliği ürünün boyuna göre ayarlanır. Ayrıca sabit sap ayırıcılar kısa saplı ürünler için, kısa sap ayırıcılar da çeltik hasadı ve engebeli araziler için uygundur. a. İç ayırıcı b. Dış ayırıcı c. Üst ayırıcı 6

9 b) Sap (Başak) Kaldırıcılar: Yatık mahsulün zayiatsız biçilmesini sağlar. Yatık ve yeşil otlu mahsul hasadında parmaklar arası geniş olmalı, bu durumda her 4 veya 6 zıpkıya bir adet, kısa ve bükük başaklı mahsulde her iki zıpkıya bir adet sap kaldırıcı parmak isabet etmelidir. c) Dolap: Biçilecek ürünün kesme mekanizmasına düzenli olarak akışını ve biçilmiş ürünü sap götürücü helezona sevk eder. Dolap pervazı dik üründe sap boyunu başaktan itibaren 1/3 kısmından sapa değmelidir. Dolabın üzerinde ayarlanabilen yaylı parmaklar mevcuttur. Bu parmaklar ürünün yatık, dik, kuvvetli ve zayıf oluşuna göre ayarlanır. Dane kaybını önlemek bakımından dolap ayarlarının iyi yapılması gerekir. Bazı biçerdöverlerde dolabın ileri ve geri ayarı hidrolik mekanizma ile çalışırken yapılabilir, bazılarında ise 7

10 bu ayar biçerdöver durdurularak delikli lama-profil üzerinde elle yapılmaktadır. Ürünün Durumu Yatık üründe Dik ve Kuvvetli üründe Zayıf üründe Ürün Durumuna Göre Dolap Ayarları Dolap Hızı Biçerdöver ilerleme hızından az Biçerdöver ilerleme hızından az Biçerdöver ilerleme hızından biraz fazla Dolap Yüksekliği Aşağıda Sap boyunun başaktan itibaren 1/3 kısmından pervaza dokunmalı Aşağıda 8 Dolap Ekseninin Bıçak Hizasına Göre Durumu Bıçaklardan ileride Bıçak hizasında veya biraz ilerde Bıçak hizasından biraz geride Yaylı Parmakların Durumu Arkaya doğru meyilli Dik olmalı Dik olmalı

11 Biçme Yüksekliği: Biçme yüksekliği ürünün boyuna, içersinde bulunan yabancı ot durumuna ve tarla yüzeyinde bulunabilecek taş ve tezek gibi faktörler göz önüne alınarak ayarlanır. Yatık üründe yükseklik az olmalıdır. Dik ve kuvvetli ürün başaklara çok yakın yerden biçilerek başağın tarlaya dökülmesine, çok kısa biçilerek de fazla sapın elde edilmesiyle dövme ve ayırma düzeninin aşırı derecede yüklenmesine sebep vermeyecek şekilde biçim yapılmalıdır. Tabla yüksekliği her iki uçlarda aynı olmalıdır. İlerleme Hızı: İlerleme hızı ürünün cinsine, zayıf ve kuvvetli oluşuna, biçerdöverin kapasitesine ve operatörün becerisine bağlıdır. Zayıf üründe hız artırılır, kuvvetli üründe ise ilerleme hızı azaltılır. Hız fazla olunca dövücü kısımlarda aşırı yüklenme olacağından dane kaybına yol açar. d) Bıçaklar: Sapların kesilmesini temin eder, çelikten yapılmış olup lama üzerine tabla genişliğince perçinlenen bıçak yapraklarından meydana gelmiştir. Bıçaklar parmaklardaki yatay yuvalarında hareket ederek kenarları ile kesim yaparlar. Bıçaklar baskı plakaları ile parmaklar arasında zorlanmadan tatlı bir temas sağlayacak şekilde hareket etmelidir. Bu ayar baskı plakalarının altına pul konularak yapılır. Bıçağın çalışma hızı el kitabında gösterilen değerlere uygun olmalı, iyi 9

12 biçim yapması içinde bıçak yaprağı ekseninin parmak merkezlerini eşit mesafede geçmeli veya tam parmak ekseninde olmalıdır. Parmaklar: Bıçağın düzgün ve verimli çalışabilmesi için bıçak parmaklarının eşit aralıkta ve aynı hizada bulunmaları gerekir. Parmakların ön ve arkasında varsa eğrilikler düzeltilir. e) Tabla Helezonu: Biçilerek tablaya dökülentoplanan ürün helezon kanatları ile tablanın ortasına taşınır, buradan helezon parmakları vasıtasıyla sap götürücü elevatöre ulaştırılır. Hasat edilen ürünün kuvvetli veya zayıf oluşuna göre yapılması gereken helezon kanadı ile tabla sacı arasındaki açıklık; kuvvetli üründe biraz fazla ve ayarı mümkünse 10

13 helezon önde, zayıf üründe bu aralık az ve helezon biraz geride olmalıdır. Tabla arka sacı ile helezon kanadı arası açıklığı bakım ve kullanma kitabında belirtilen ölçülerde olmalı. Bu açıklığı helezonu ileri-geri almak suretiyle ayarlamak için tablanın sağ yan tarafında bir ayar kısmı varsa oradan, mümkün değilse arkadaki sıyırıcı sac silotlu delikleri vasıtasıyla yapılmalıdır. Helezonun orta kesiminde bulunan yedirici parmakların helezon kenarından dışarıya çıkan uzunlukları da ayarlanabilmektedir. Zayıf üründe bu uzunluk fazla, kuvvetli üründe ise kısa olmalı. Helezonun hızı helezona hareket veren dişlileri değiştirmek suretiyle ayarlanabilir, yüksek hız ürünün dışarı atılmasına sebep olur. 11

14 f) Sap Elevatörü : Helezonun yedirdiği ürünü batör ve kontrbatöre nakleder.her iki yanlarda bulunan zincir üzerine bağlanan dişli lamalardan oluşan veya başka şekilde yapılan sap elevatörünün zincir gerginliği ayarlanabilmektedir. Batörün düzgün beslenmesi için gerginlik iyi ayarlanmalı. Elevatör kanalının üst kapağından yapılan muayenede taban sacı ile lama arasında hasat edilen ürünün çeşidine göre küçük daneli ürünlerde ve hububatta 2-3 mm,iri daneli mısır gibi olanlarda mm lik bir aralık bulunmalıdır. g) Taş Tuzağı: Kontrbatörün önünde bulunan ve elevatörle gelmesi muhtemel olan taş ve toprak gibi cisimlerin toplandığı kanaldır. Batör ve kontrbatörün zarar görmemesi için belirli aralıklarla temizlenmelidir. 4. Dövme Düzeni 12

15 a) Batör: Batör, dövme işlemini yapan sağlı sollu olarak yerleştirilmiş batör miline bağlı silindirik bir çatıdan oluşmuştur. İyi dövme yapabilmesi için batörün belli bir hıda dönmesi ve kontrbatör ile arasında bulunan ön ve arka açıklıklarının belirli bir ölçüde olması gerekir. Biçerdöverlerin büyüklüğü ve yapısına göre batörlerin ortalama çapı cm, uzunlukları ise cm arasındadır, dönüş hızları işlenen ürüne bağlı olarak devir/dakika arasında değişir. Çalışma esnasında batörlerin belli bir çevre hızına ulaşması gerekir, bu nedenle küçük çaplı batörler yüksek devirde, büyük çaplı batörlerde düşük bir devirde çalışırlar. En iyisi hasat edilen ürünün cins ve çeşidine göre biçerdöver el kitabında yazılı batör devri sağlanmalıdır. Batör-Kontrbatör ön ve arka açıklığının hatalı ayarlanması dane kırılmasına veya danelerin başaktan tamamen ayrılmadan kesmikli çıkmasına neden olur. Bu aralıklar ürün girişi olan önde biraz fazla, çıkış kısmı arkada ise biraz azdır. Biçerdöver el kitabında ürün cins ve çeşidine göre bu aralıkların ne kadar olacağı belirtilmektedir.(örnek: John Deere 955 modelinde 7-14 mm dir.) b) Kontrbatör: Batörün altında bulunan ve ızgara şeklinde yapılmış bir kısımdır. Kontrabör daima batöre paralel olmalıdır. Bu paralellik zaman zaman kontrol edilmelidir. Taş tuzağının dolması, 13

16 erken ve yeşil otlu ürün hasadında kontrbatör ızgaraları tıkanır. 5. Ayırma Düzeni a) Yöneltme Tamburu: Batörden gelen sap ve kontrbatör ızgaralarından sağır eleğe dökülmeyip arta kalan % 10 kadar daneyi yayarak sarsaklara ulaşmasını temin eder. b) Perde: Yöneltme tamburunun arkasında bulunur. Tamburdan fırlatılan danelerin sarsak dışına gitmeden sarsağın içine düşmesini temin eder. c) Sarsaklar: Yöneltme tamburunun gönderdiği sap ile içersinde bulunan danenin birbirinden ayrılmasını ve sapların sap haznesi kanalı ile tarlaya dökülmesini temin ederler. 14

17 Biçerdöverin kapasitesine göre tek veya 3-7 adet sarsak ünitesinin yan yana gelmesi ile oluşmuştur. Alt kısmında içine dökülen daneleri üst eleğe boşaltan bir tava mevcuttur. Bu tavalar sık sık kontrol edilerek temiz olmaları sağlanmalıdır. Sarsaklar bir krank milinden hareket alarak çalışırlar, ayırma işlemini ve sap akışını iyi yapabilmeleri için krank devri istenen devirde olmalı. Sarsaklar aşırı yüklenirse iyi ayırma yapamayacağından daneler sapla beraber tarlaya dökülür. 6. Temizleme Düzeni 1 Sağır elek, 2 Sağır elek uzantısı, 3 Üst elek, 4 Alt elek, 5 Kesmik helezonu, 6 Dane helezonu, 7 Vantilatör, 8 Yönlendirme kanatları Dövme sonucu meydana gelen dane-sap-saman karışımından dane ve bir kısım samanlar sağır eleğe dökülür. Sağır elek üst ve alt eleğin bağlı bulunduğu 15

18 elek kasası (beşik) bir krank mili ile ileri geri hareket eder. Bu hareket karışımın sağır elek üzerine eşit oranda yayılarak meyil yönü olan üst eleğe doğru ilerlemesini temin eder. Üst eleğe dökülen karışım vantilatörün meydana getirdiği rüzgârla ayrılmaya başlar, saman gibi hafif kısımlar arkaya doğru üflenerek dışarı atılır, daneler üst ve alt eleklerden geçerek dane helezonu haznesine gelir ve depoya taşınır. Tamamen dövülmeyip kesmik şeklinde kalan başaklar üst eleğin sonunda kesmik kanalına dökülür, bu kanaldan da helezon ile tekrar dövülmek üzere batör ve kontrbatöre gönderilir. a) Sağır Elek: Sağır elek kontrbatörün altında ve üst eleğe doğru meyilli olarak yerleştirilmiştir. Sağır eleğin ucunda 2 3 mm. kalınlığında tellerden yapılmış tarak şeklinde bir uzantı bulunur. Saman, kavuz ve daneler bu uzantının aralarından üst eleğin ön ucuna düşerken sap, saman, kesmik ve danenin bir kısmı da üst eleğin ortalarına doğru giderler. Böylece üst eleğin eleme yükü ve kalitesine katkıda bulunmuş olur. 16

19 b) Üst Elek: Üst elekler, değişik ürünlerin hasadı ile tamir ve bakım gibi durumlarda sökülüp takılabilirler. Kontrbatör ve sarsaklardan gelen karışım önce sağır eleğe düşer, buradan da beşiğin salınımı ile dane, saman, kavuz kesmik ve diğer yabancı maddeler üst eleğe gelir. Rüzgârın etkisiyle savrulmaya karşı dirençsiz sap, kavuz ve saman gibi maddeler dışarı atılır. Savrulmaya orta direnç gösteren kesmik üst elek uzantısına kadar sürüklenir, savrulmaya dirençli olan daneler ise alt eleğe düşerler. Meyilli çalışmalarda ise üst elek üzerindeki malamanın tek taraflı yığılmasını önleyen bölme levhaları kullanılır. Bu levhalara ilave yapılarak yükseklikleri artırılabilmektedir. c) Üst Elek Uzantısı: Görevi kesmiği ayırmak olup, biçerdöverlerin çoğunda bulunur. Üst eleğin sonunda ve bu eleğin devamı şeklinde ilave bir 17

20 elektir. Üst elek uzantısı bulunmayan biçerdöverlerde bunun yerine bir plaka kullanılır. Otsuz ve nemli olmayan ürünün hasadında lama aralığı üst elekten biraz fazla açık ve dikçe ayarlanmalıdır. Bu dikleştirme ile dane ve kesmiğin dışarı dökülmeden kesmik kanalına dökülmesi sağlanır. d) Alt Elek: Biçerdöverlerin bazılarında alt elek üst elek gibi ayarlı, bazılarında ise yuvarlak veya uzun deliklidir. Biçilen ürünün cinsine göre yuvarlak veya uzun delikli elek kullanılır. Ayarlı olan eleklerin aralıkları ise yalnızca danelerin rahatlıkla geçebileceği, daha büyük maddelerin geçemeyeceği açıklıkta ayarlanmalıdır. Üst elekten dane ile birlikte kavuz, kavuzlu dane ve bir kısım saman alt eleğin üzerine düşer, alt elek bunlardan sadece Daneyi alta geçirecek özelliğe sahiptir. Kavuzlu dane ve varsa kesmik de alt elek sonundan veya elek arka plakasına çarparak kesmik elevatörü haznesine düşerken saman ve tozlar tarlaya atılırlar. Alt elekten dökülen daneler, eğik bir yüzeyle dane helezonuna ve oradan da dane elevatörü ile depoya giderken, alt elekten geçmeyen malzeme ise elek sonundan kesmik elevatörüne düşerler. e) Vantilatör: Sağır elekten üst eleğe dökülen karışım vantilatörden gelen rüzğarla üst elekte temizlenmeye başlar. Üst ve alt eleklere yöneltilen 18

21 hava miktarı ve hava akımı sağlam daneleri eleklerin arka tarafından tarlaya ve kesmik kanalına dökmeyecek, danelerin elek üzerinde düzenli akışını temin edecek ve daneleri saman, kavuz gibi maddelerden temizleyecek şekilde olmalıdır. Hava miktarı ve akımı ürünün çeşidine göre vantilatörün kapaklarını açıp kapamak veya vantilatör hızını değiştirmekle yapılır. 1. Vantilatör, 2. Yönlendirme plakası, 3. Hava kanalı f) Dane Helezonu: Alt elekten geçerek temizlenen daneler dane helezonu haznesine dökülür, buradan elevatörle dane deposuna gider. g) Kesmik Helezonu: Üst ve alt eleklerden kesmik kanalına dökülen ve helezon haznesinde toplanan dane ve kesmikler ikinci defa dövülmek üzere bir elevatörle batör ve kontrbatöre gönderilir, danelerin kesmik kanalına dökülmesi arzu edilmez, çünkü ikinci defa işlemede dane kırılma ve 19

22 ezilmeleri meydana gelir. Kesmik elevatörünün de zincir gerginliği normal olmalıdır. h) Dane Deposu: Biçerdöverin iş hacmine göre depo büyüklüğü değişir. Depoya gelen ürünün kontrolü ve doluluğunu kontrol için depo operatörün arka kısmına yerleştirilmiştir. Deponun içersinde bulunan dane yayma helezonu ile depoya gelen daneler her tarafa yayılarak deponun düzgün dolması sağlanır. İkinci bir helezon ile depodaki danenin dışarı boşaltılması sağlanır. 7. Biçerdöver Kullanma Tekniği Biçerdöverin kullanıldığı hasat zamanı sınırlıdır. Hububatlar 8 aylık emeğin sonunda hasat olgunlukları 1 2 hafta gibi çok kısadır. Danedeki nem oranı olunca hasat edilirler. İlimizde 20

23 hububat hasat mevsimi hava koşullarına göre Haziran da Bafra ilçemizde başlayıp, Ağustos ayının ortalarına doğru Lâdik ilçemizde biter. Hububatların ürün hasat olgunlukları zamanı kısıtlı olduğundan bu süre iyi değerlendirilmeli bunun içinde öncelikle biçerdöver sahipleri makinelerini belgeli operatörlere kullandırmalı, iyi bir iş planlaması yapılmalı, makine biçim tekniğine uygun-doğru kullanılmalı ve eksiksiz günlük bakımları yapılmalı. a) İş Planlaması: Operatör iş planlamasını iyi yapmalı, biçim tekniğini iyi uygulamalı, biçimde ve köşe dönüşlerde avantaj ve dezavantajları iyi hesaplamalıdır. Bir iş planında dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır: - Bir operatörün sürekli ve kesintisiz çalışamayacağı dikkate alınarak belgeli ikinci bir operatöründe bulundurulması, - Tarladan tarlaya geçişlerde, yollarda zaman kaybına sebep olmamak için yol durumuna göre biçim sırası tespit edilmeli, - Akaryakıt ve yağ ikmalleri dikkate alınarak yedekleri bulundurulmalı, - Ürünün tarladan alınıp boşaltılacağı yer dikkate alınarak yeterli sayıda kamyon veya römork bulundurulmalı, - Çalışma sırasında meydana gelebilecek arıza ve hasarlar göz önüne alınarak yeterli miktarda parça ve avadanlık bulundurulmalı. 21

24 b) Tarlaya Giriş: Hasada başlamadan önce biçilecek ürünün hasat olgunluğuna geldiğinden emin olunmalı, akşam nem düşünce hasat bırakılmalı, gündüz nem kalkıncaya kadar da beklenilmelidir. Biçerdöverin depo kapasitesi ve tarla verimi dikkate alınarak tarlanın parsellere bölünüp bölünemeyeceği kararlaştırılır. Büyük tarlalarda her bir veya iki turda aynı yere gelindiğinde deponun boşaltılacağı hesaplanmalı. Tarla mümkün olduğu kadar az parsellere ayrılmalı, parsellerin uzun kenarları rüzgâr veya ürünün yatış yönünü yana alacak şekilde olmalıdır. Biçilecek ürün biçerdöverin sağ tarafına alınarak dönüşler yapılmalı, Çünkü kabin merdiveni, depo, boşaltma elevatörü ve ayarlanabilecek yerler genellikle biçerdöverin solunda bulunmaktadır. Hasat esnasında biçerdöver düz kullanılıp, zikzaklardan 22

25 mümkün olduğunca kaçınılmalı. Tarlaya ürün işleme ve biçme organlarına hareket verildikten sonra girilmelidir. Tarlaya girişten 30 m. sonra ayarların uygun olup olmadığı kontrol edilmeli ve hassas ayarları yapılmalıdır. c) Köşe Dönüşler: İlk köşelerin yapılması için biçerdöver tarlaya girdiği gibi yön değiştirmeden tabla bıçaklarının tarlayı terk etmesine kadar devam edilir, tarlanın yan tarafları uygunsa sağa 90 derece manevra yaparak köşe dönüşü yapılmalıdır. Tarla kenarı elverişli değilse ilk köşe dönüşü kısa manevralarla dönülmelidir. Devam eden dönüşlerde ise tabla ürünü terk edene kadar doğru gidilir, 2-3 m hafif sağa gidilerek durulur, tam sol yapılarak bir biçim genişliği geri gelinir, tabla genişliğince biçim yapmak üzere tarlaya tekrar girilerek biçime devam edilir. 23

26 d) Yatık Ürünün Biçilmesi: Yatık ürünün biçilmesi sırasında dane kaybı biraz daha fazla olur. Bu kaybı azaltmak için öncelikle ayarlar iyi yapılmalı ve ürün tek tarafa yatmışsa yandan biçim yapılmalıdır. A. Yanlış seçilmiş biçim yönü B. Doğru seçilmiş biçim yönü e) Rüzgarlı Havada Biçim: Rüzgarlı havada biçim dane kayıplarını artırır, rüzgar biçilmiş ekini tabladan alıp tarlaya atacak derecede esiyorsa hasada ara verilmelidir. Kabinsiz biçerdöverlerde rüzgâr 24

27 yana alınıp biçim yapılmalıdır, aksi halde operatör tozdan rahatsız olarak iyi biçim yapamaz. f) Meyilli Arazilerde Biçim: Meyilli tarla biçimi biçerdöver ve operatör için zor bir biçimdir. Üniversal biçerdöverler fazla olmayan meyilli arazilerde iyi biçim yapabilecek şekilde hazırlanmışlardır. Meyilli arazi biçiminde karşılaşılan zorluklar; - Meyil yana alındığında biçerdöverin devrilme ihtimali artar, ürün işleme organları gidişte sağa dönüşte sola doğru daha fazla yüklenecektir. Bazı biçerdöverlerde tek taraflı yüklenmeye engel olmak için perdeler konmuştur. - Meyil hareket yönünde ise inişte biçerdöverin amuda kalkmasına ve ürün işleme organlarına aşırı yüklenme, çıkışta ise yeteriz işleme durumu ortaya çıkacaktır. Ülkemizde çok meyilli arazilerde hububat ekimi fazla yapılmaz, yapılan yerlerde de diğer hasat ve harman makineleri kullanılır. Yine de biçerdöver kullanılacaksa bayır tipi biçerdöverler kullanılmalı veya üniversal biçerdöverlerde bazı yapısal değişiklikler yapılmalı. Yapısal değişiklikler; - Aksiyel akışlı batör kullanarak sarsakların devreden çıkması ile depo daha arkaya ve daha aşağıya yerleştirilerek amuda kalkma ve yana devrilme güçleştirilmiştir. 25

28 - Ürün işleyici organların aşırı veya yetersiz beslenmesini engellemek için ilave yönlendirici veya engeller yerleştirilmektedir. - Ön tekerlek aralığı genişletilerek devrilme ihtimali azaltılmaktadır. 8. Hasatta Dane Kayıplarının Tanınması Dane kaybını belirlemek sadece kontrolörlerin değil, operatör ve ekin sahiplerinin de görevi olmalıdır. Bunun için operatör hasada başlamadan önce tarlayı, kontrolörler ve ekin sahipleri önce biçilmemiş alanı kontrol ederek hasat öncesi kayıpları tespit etmelidir. Kayıp varsa oranını belirleyerek biçerdöver kayıplarından düşülmelidir. Ayrıca hasat edilen alan, kesmik elevatörü ve depo da kontrol edilerek hasatta oluşan kayıplar takip edilmeli ve giderilmesine çalışılmalıdır. 26

29 Hasat edilen alan kontrol edilirken; -Biçme genişliği boyunca sapından kopmuş başaklar varsa; Dolap hızı, biçerdöverin ilerleme hızına göre çok fazladır. Dolap ekinin sapına doğru çok fazla indirilmiştir. Dolap çok kaldırılıp, dolap pervazları başaklara vurmaktadır. -Tabla kenarı boyunca sıra halinde yatırılmış veya kırılmış ancak biçilmemiş ekin varsa; Sap ayıracı yoktur veya varsa da ayarları düzgün yapılmamıştır. - Dolap genişliği boyunca kesilmiş saplı başak varsa: Dolabın ileri-geri, aşağı-yukarı ve devir ayarı yanlıştır. Tabla helezonun sıyırıcıya olan mesafesi çok fazladır. Tabla taban sacına olan mesafesi dar tutulmuştur. Parmaklar eksik ya da yüksekliği uygun ayarlanmamıştır. - Biçilen kısımda biçilmemiş ekin varsa yani bayrak bırakılmışsa: Parmak veya bıçaklarda eksiklik vardır, kesme düzeni ayarları yanlıştır, iç sap ayırıcı yoktur veya düzgün ayarlanmamıştır, - Destede az dövülmüş veya dövülmemiş başaklar varsa: Batör devri düşüktür, batör kontrbatör aralığı fazladır. - Destedeki saplar arasında daneler varsa: Sarsaklar tıkalıdır, sarsak önünde perde yoktur, sarsak üstü yardımcı düzenler yoktur, sarsak devri uygun değildir. 27

30 - Deste altındaki toprakta daneler varsa: Biçerdöver ilerleme hızı fazla veya batör devri yüksek olup fazla malama oluşmuş ve temizleme düzeni aşırı yüklenmiştir, Dövme düzenine kesmik elevatöründen çok fazla dane gelmiştir. Sarsak devri düşük, elemanlar tıkalıdır, sarsak önüne perde üstüne de yardımcı elemanlar takılmamıştır, beşik devri düşük, üst ve alt elek çok kapalı veya tıkalıdır, deflektör ayan yanlıştır, rüzgârlık devri çok fazla olup tarlaya dane atmakladır. Rüzgârlık devri çok az olup üst elek üzerindeki malzemeden daneyi ayıramayıp bu malzeme ile birlikte dane atmaktadır. 28

31 Kesmik elevatörü ve depo kontrol edilirken; - Kesmik elevatörüne fazla miktarda dane geliyorsa: Üst elek ve alt elek tıkalı, kapalı ve delik açıklığı dar ayarlanmıştır. - Depoda fazla miktarda kesmik varsa; Ürün yeterince dövülmemiş ve temizleme düzenine fazla kesmik gönderilmiştir, üst elek ve uzantısı ile alt elek ayarlan düzgün ayarlanmamıştır. - Depoya kavuz, saman ve toz gibi atık parçacıklar geliyorsa: Biçerdöver ilerleme hızının fazla, batör-kontrbatör aralığının açık olmasından dolayı temizleme düzeni fazla yüklenmiştir. Batör devri çok yüksek olup sapı fazla parçalayarak temizleme düzenini aşırı yüklemiştir. Rüzgârlık devri düşük veya yönlendiriciler yanlış 29

32 ayarlanmıştır. Üst ve alt elekler fazla açık, üst elek uzantısı çok dik ayarlanmıştır - Depoda kırık dane varsa: Kontrbatör tıkalı olabilir, batör-kontrbatör arası açıklık çok azdır, batör-kontrbatör açıklığı uygun fakat batör devri çok fazladır, alt elek az veya tamamen kapalıdır. Elevatörün zincir gerginliği ve yüksekliği düzgün ayarlanmamıştır. 9. Dane Kaybı Ölçümü ve Çiftçilerin Rolü Çiftçilerimiz yaklaşık sekiz aylık emeğinin karşılığını alacağı zaman, biçerdöverle hasatta yapılan hasarlarla kaybolmasına müsaade etmemeli ve işlerinin düzenli gitmesini sağlamalı. Bunun için de öncelikle tarlasını Belgeli Operatörlere teslim etmeli, zira belgesiz çalışanlar İl ve İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü kontrolör ekiplerince 30

33 hasattan men edilip biçerdöverleri bağlanır, ikinci bir operatör buluncaya kadar da zaman kaybı olur. Ayrıca çiftçi hasat esnasında tarlasının başında bulunmalı, operatöre istekli çalışma imkânı sağlanmalı ve kendince biçerdöveri kontrol etmelidir. Çiftçi yapacağı kontrolde; Biçilmemiş alanı inceleyip hasat öncesi kayıpları görmeli, bunların biçerdöver veya operatör hatasından kaynaklanmadığı bilinmelidir. Bu kayıplar dane kaybı ölçümünde dikkate alınmalıdır. Tarlada sigara içme dâhil, yangına karşı gerekli tüm tedbirleri almalıdır. Hasat edilen yerlere, namlu ve namlu altına bakarak dane ve başak kayıpları olup olmadığına bakmalıdır. Biçerdöverin deposuna bakıp toz, kesmik veya kırık dane olup olmadığına bakmalıdır. Bu kontrollerde; - Tabla genişliğince gördüğü dane, başak ve başakçıklar biçme düzeninin - Destedeki ovalanmış fakat kavuzunu terk etmemiş daneler, dövme ve ayırma düzenlerinin. - Deste arasındaki daneler, ayırma düzeninin. - Deste altındaki daneler, temizleme düzeninin - Depodaki kesmik, toz ve kırık daneler ise dövme ve temizleme düzeninin ayarsızlıklarından kaynaklanmaktadır. 31

34 Bu kontrollerde dane kaybı ve diğer eksiklikler varsa operatör uyarılmalı, uyarılara aldırmayan operatörleri de muhtarlıklar kanalıyla en yakın İlçe ve İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüklerine bildirmelidirler. Dane Kaybı Ölçümü Çiftçiler için dane kaybını belirlemede en iyi metot iki karış metodudur. Bu metot biçerdöverlerin ne oranda dane kaybı verdiğine kabaca bir fikir verir. Bir karış tahminen cm civarında olup, iki karışta yani 50x50 lik bir kare baz alınır ve çizilir, kare içindeki daneler sayılır, dekara verimde dikkate alınarak tahmini dane kaybı bulunur. 32

35 Örnek; aşağıdaki cetvel kullanılarak, verimin 400 kg olduğu bir tarlada kare içinde bulduğumuz dane sayısı 18 ise %1, dane sayısı 36 ise %2, dane sayısı 54 ise %3 tür. İlimizde kabul edilebilir dane kaybı %3 olduğuna göre kabaca verimi 400 kg olan tarlada iki karışa iki karışlık bir kare içinde dane sayısı 54 ten fazla ise dane kaybı fazla olduğu anlaşılır. Operatör uyarılır ve düzelmezse İlçe ve İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüklerinden yardım istenir. 33

36 Dekara Verim (kg) %1 kayıp için dane sayısı %2 kayıp için dane sayısı %3 kayıp için dane sayısı İki Karışlık Alanda Bulunan Dane Sayısına Göre % lik Dane Kaybı İlimizde Dane Kayıpları Yılı Dane Kaybı (%) Yılı Dane Kaybı (%) , , , , , , , , , , , , Biçerdöverlerin Bakımı Biçerdöverlerin saatlik iş ücreti diğer makinelere göre yüksek olduğundan kaybedilecek zamanın telafisi, hasat dönemi sınırlı olduğu için mümkün değildir. Hasat döneminde olumsuz bir durumla karşılaşmamak için biçerdöverlerin doğru ve eksiksiz bir bakıma ihtiyaçları vardır. Biçerdöverlerde bakım üç başlık altında toplanır. Bunlar; 34

37 a) Hasat Öncesi Bakım -Eğilmiş, bükülmüş, delinmiş ve yırtılmış saclar düzeltilmeli, onarılmalı ve boyanmalıdır. -Dışarıdan yapılacak ayarlar ile özellikle kapakları bulunmayan bölümlerin ayarları yapılmalıdır. -Yıpranmış veya az yıpranmış bıçak, cıvata, somun, yatak, gergi, takoz, kayış ve zincir gibi malzemeler yenilenmelidir. -Motorda korozyon önleyici yağ varsa tavsiye edilen yağ ile değiştirilmelidir. -Akü kontrol edilerek tam şarj edilmelidir. -Yağlama planına göre bütün yerler yağlanmalıdır ve 1000 saatlik bakımlar yapılmalı. Bu bakımlar yapıldıktan sonra emniyet tedbirleri alınarak motor yarım gazda çalıştırılır. Motor çalışma sıcaklığına ulaştıktan sonra tam gaza alınarak ürün işleme düzenleri çalıştırılır saat sonra motor stop edilerek aşağıdaki kontroller yapılmalıdır. -Sürtünerek çalışan bıçak, kasnak ve yataklarda ısınma olup olmadığı elle kontrol edilir. -Akıcı yağ ile yağlanan motor ve dişli kutularında sızma olup olmadığına bakılır. -Hidrolik silindirlerin havası alındıktan sonra hidrolik deposunun yağ seviyesi kontrol edilmelidir. -Motor yakıt donanımında sızdırma olup olmadığı kontrol edilir. 35

38 -Elektrik donanımı ve devrelerinin çalışıp çalışmadığı kontrol edilir. b) Çalışırken Bakım - Motor yağı ve yakıtın durumu kontrol edilir. - Radyatör su seviyesi ve akü seviyesi kontrol edilir - Şanzıman, dişli kutusu ve hidrolik yağ seviyesi kontrol edilir. - Lastik havaları kontrol edilir. - Radyatör, davlumbaz, radyatör petekleri vb. yerler günde iki-üç kez temizlenmeli. - Bıçaklar dahil tüm yağlama yerleri kontrol edilir, grasörlüklere gres basılır. - Tabla ve boğaz elevatörleri temizlenmeli. - Taş tuzağı ve kontrbatör ızgaraları günde en az bir kere temizlenmeli (otomatik temizleyici olanlar hariç). - Elek ve sarsak ızgaraları temizlenmeli. - Bütün kayış ve zincirler kontrol edilmeli. c) Hasat Sonrası Bakım -Biçerdöver güneş, rüzgâr, sıcak, soğuk, yağış ve mekanik etkilerden korunmak üzere kapalı bir yerde muhafaza edilmesidir. -Esnek malzemeler aşırı yükten kurtarılıp, yerinden sökülmeden şekil bozulmaları meydana gelmeyecek kadar gevşetilmelidir. 36

39 -Zincirler hasat sezonu bitince mazot-yağ karışımı içinde korunmalıdır. -Hava ile temas eden kısımlarındaki artık, toz ve diğer kirler temizlenmelidir. -Akü canlı tutulmalı ve iyi muhafaza edilmeli - Motora koruyucu yağ konarak muhafaza edilmelidir. Koruyucu yağ konmazsa iki haftada bir çalıştırılarak motor iç yüzeylerinin yağ ile kaplı halde bulundurulmasına dikkat edilmelidir. 11. Biçerdöverlerde Emniyet Kuralları Biçerdöverlerde kazalara neden olabilecek mekanizmalar oldukça fazladır. Bunun için dikkat edilmeli ve kazalara karşı emniyet tedbirlerine mutlaka uyulmalıdır. Bu tedbirler şunlardır: -Biçerdöverler belgeli operatörler tarafından kullanılmalı, işin fazla olduğu durumlarda ikinci bir operatörde olmalıdır. Operatörler aç, susuz ve yorgun çalışmamalı. -Operatör ve bakıcılar tulum giymeli, tulum yoksa bol ve saçaklı elbiselerden kaçınılmalı. -Sürücü mahallinde operatörden başkası bulunmamalı ve hareket halindeki biçerdövere binilmemeli. -Operatör el frenini çekmeden biçerdöveri terk etmemeli. -Başkalarının bulunabileceği yerlerde geri gidişlerde yardım istenmeli. 37

40 -Bıçaklar çalışırken sıcaklığı el ile kontrol edilmemeli. -Hareket eden aksam durdurulmadıkça müdahale edilmemeli, hareketli parçalardaki herhangi bir gevşeme ve boşluk hemen giderilmeli ve giderildikten sonra biçerdöver çalıştırılmalı. -Tabla ve dolabın altına girilmesi gerekiyorsa önce aşağı inmeleri ve emniyet tedbirleri alınmalı. -Temizleme, yağlama ve ayar yapılırken önce motor stop edilmeli ve hareketli bütün parçaların durması beklenmeli. -Egzoz gazının zehirli etkisi nedeniyle biçerdöver kapalı yerde çalıştırılmamalı ve motora yakın yerde uzun süre durulmamalı. Karayolunda Seyrederken -Biçerdöver G sınıfı sürücü belgeli tarafından kullanılmalı ve trafik kurallarına uyulmalı. -İlkyardım çantası ve gece-gündüz için gerekli uyarı tertibatı olmadan yola çıkılmamalı. -Vites boşa alınıp yokuş aşağı inilmemeli. -Ani fren yapılmamalı. -Tabla, tabla taşıyıcısına yüklenerek çekilmeli. -Aydınlatma ve ikaz cihazları çalışır durumda olmalı. -Tabla taşıyıcısında sinyal, park ve fren lambaları çalışır durumda olmalı. 38

41 -Yokuş aşağı seyrederken 20 km/saat hızı geçmemeli. Yangına Karşı Tedbirler -Rüzgârlı havada çalışılmamalı, az rüzgârlı havalarda rüzgâr biçilmemiş yönden esecek şekilde yana alınmalı. -Yangın durumunda, yangının biçilmiş yere geçmesi engellenmeli. -Çabuk tutuşan malzemeler sık sık biçerdöverden temizlenerek uzaklaştırılmalı. -Bıçakların aşırı ısınmaması için bıçak baskıları sıkı olmamalı. -El freni ve kayışlarda yağsız sürtünmeler sonucunda sıcaklık yükseleceğinden buralar gereği kadar gergin tutulmalıdır. -Yağlanabilen sürtünmeli yataklar, güç kaybını azaltmak ve ısınmayı engellemek için yağlı bulundurulmalı. -Kibrit veya çakmakla aydınlatma yapılmamalı, yakıt deposu kontrol edilmemeli, akaryakıt ikmali yapılırken sigara içilmemeli, ateşle yaklaşılmamalı ve çevreye yakıt dökülmemeli. -Silindir, segman ve pistonu aşınmış motorların egzozundan fazla kıvılcım çıktığından sap ve ekin üzerine egzoz yöneltilmemeli. -Egzoz çıkışı yere yakın olan araçlar tarlaya sokulmamalı, bunlarla çalışma zorunluluğu varsa egzoz çıkışına tel kafes konulmalı. 39

42 12. Kontrolde Ceza Gerektiren Durumlar a) Biçerdöver Operatör Belgesi bulunmayan biçerdöver sürücüsü çalıştıran biçerdöver sahipleri ve belgesiz biçerdöver kullanan biçerdöver operatörleri. b) Valiliklerce/İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüklerince tespit edilen kayıp oranından fazla dane kayıplarına sebep olan biçerdöver sahipleri ve operatörleri. c) Hasat olgunluğuna gelmemiş, çiğli ürünler hasat eden biçerdöver sahipleri ve operatörleri. d) Yangın söndürücüsüz biçerdöver çalıştırtan biçerdöver sahipleri. e) Yatık ürünleri başak kaldırıcısız hasat eden biçerdöver sahipleri ve operatörleri. 40

43 f) Ziraat Odası plakası bulunmayan biçerdöver çalıştıran biçerdöver sahipleri. g) Domuz burnu/sap ayırıcı/başak kaldırıcı vb. parçaları bulunmayan ve teknik özellikleri yetersiz biçerdöver çalıştıran biçerdöver sahipleri h) Tescil işlemleri yapılmamış biçerdöver çalıştıran biçerdöver sahipleri. i) Biçim yaptığı arazide biçilmemiş tarla bırakarak o bölgeyi terk eden biçerdöver sahipleri ve operatörleri. j) Valilikçe istişare mahiyette belirlenen biçim ücretinden fazla ücret talep eden biçerdöver sahipleri. k) Kimliğini bildirmeyen biçerdöver sahibi ve biçerdöver kullanıcıları. Bu yükümlülüklerin bir veya birkaçını ihlal eden operatör ve biçerdöver sahibine işlediği her suç için 765 sayılı Türk Ceza Kanununun 526. maddesinin, kabahatler kanununun 32. maddesine göre ayrı ayrı idari para cezası uygulanır. 13. Biçerdöver Operatörü Yetiştirme Kursu İl Müdürlüğümüzce 2001 yılından beri açılan Biçerdöver Operatörleri Yetiştirme kurslarında 2011 yılı Mayıs ayına kadar 629 kişiyi eğiterek Biçerdöver Operatörü Belgesi vermiştir. Kurslarımız her yıl 15 Ocak 15 Mayıs tarihleri arasında yapılmakta olup belge almak isteyenler her yıl 15 Nisan a kadar kayıtlarını yaptırabilirler. En az 12 41

44 kişi olması gereken kurslar 13 iş günü sürmekte ve istenilen ilçede açılabilmektedir. İlimizde Açılan Biçerdöver Kursları Yılı Kursiyer Sayısı Yılı Kursiyer Sayısı T O P L A M : 629 Kişi 42

45 14. Kontrol Ekiplerinin Telefon Numarası Samsun Merkez / Bafra Alaçam Mayıs Kavak Havza Ladik Vezirköprü Tekkeköy Çarşamba Terme Atakum Canik İlkadım Asarcık Ayvacık Salıpazarı Yakakent

46 Kaynaklar Biçerdöverler: Hamza DAYLAN, Necati İÇER, Münir ÖZTÜRK -Ankara 1989 Biçerdöverler: Bekir ENGÜRÜLÜ, Özkan ÇİFTÇİ, K.Sedat KILINÇ. Mesut GÖLBAŞI, H.Çağatay BAŞARAN, Mustafa AKKUR Ankara 2001 Biçerdöver, Ayar, Kullanma Bakım ve Arızaları: Abdulkadir ERTÜRK, Abdullah ÖZDOĞAN Ankara 1983 Biçerdöverlerde Dane Kayıp Nedenleri ve Ölçme Metodu: K.Sedat KILINÇ, Özkan ÇİFTÇİ Ankara 1989 Biçerdöverlerle Hububat Hasadı: Münir ÖZTÜRK Konya