KENDĐYÜRÜR BĐÇERDÖVERLERDE GÜVENLĐK BÖLÜM 1

Transkript

1 KENDĐYÜRÜR BĐÇERDÖVERLERDE GÜVENLĐK BÖLÜM 1

2 Bu eğitim modülü Avrupa Birliği Hayat Boyu Öğrenme Programı Leonardo da Vinci Yenilik Transferi Projeleri kapsamında desteklenen, Kırsal Alanda Çalışanlar için Daha Güvenli Tarım - Safer Agriculture For Employees in Rural - SAFER projesi için üretilmiştir. Koordinatör: Ondokuz Mayıs Üniversitesi-OMÜ Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü Türkiye Ortaklar: Federacion Agroalimentaria de Comisiones Obreras-CCOO Đspanya Asesoria Declerq SL Estudios Europeos Đspanya Ente Nazionale per la Meccanizzazione Agricola-ENAMA Đtalya Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Uluslararası Tarımsal Eğitim Merkezi Müdürlüğü-UTEM Türkiye Ankara Üniversitesi -AÜ Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü Türkiye Türk Tarım Alet ve Makineleri Đmalatçıları Birliği-TARMAKBĐR Türkiye Türkiye Ziraat Odaları Birliği-TZOB Türkiye Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü-TÜGEM Türkiye 2

3 Bu çalışmada; yerleştirme, çalıştırma, ayarlama, bakım, temizleme, onarım, taşıma işlerini yapan tarım makinesi kullanıcıları ve bu işlerin yapılması sırasında etkilenen diğer şahısların iş güvenliği ile ilgili karşılaşabilecekleri durumlarda yapılması gerekenler ile makinelerin güvenli imalatı ve kullanıcılara iletilmesi açısından uyulması gereken kurallar açıklanmaya çalışılmıştır. Tarım makinelerinde iş güvenliği ve kazalarla ilgili istenmeyen durumları sergileyen görsel bilgilerden hem olumsuz örneklerin edinilmesi ve içselleştirilmesindeki rolü hem de marka imajını zedelememek adına özellikle kaçınılmıştır. Bu eğitim modülündeki bilgiler ve bunlar esas alınarak üretilen bilgi kartları, video ve animasyonlara, adresinden ulaşılabilir. Bu projeye ait eğitim modül ve materyallerinin tamamı ya da bir kısmı proje yasal sahibi Ondokuz Mayıs Üniversitesi nin yazılı izni alınmadan çoğaltılamaz, başka internet sitelerinde yayınlanamaz Proje materyallerini edinmek için; Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü Kurupelit-Samsun adresi ile temasa geçilebilir. 3

4 ĐÇĐNDEKĐLER 1. Giriş 2. Biçerdöver Tipleri 3. Biçerdöver Parçaları ve Çalışması 3.1 Motor 3.2 Biçme Sistemi 3.3 Sap Ayırıcılar 3.4 Başak Kaldırıcılar 3.5 Kesme Mekanizması 3.6 Dolap 3.7 Tabla Helezonu 3.8 Boğaz Elevatörü 3.9 Dövücü Düzen 3.10 Yönlendirme Tamburu 3.11 Perde 3.12 Ayırıcı Düzen 3.13 Sap Parçalayıcılar 3.14 Biçerdöverin Çalışması 4. Biçerdöverlerde Kullanılan Üniversal Semboller Kumandalar 4.1 Üniversal Semboller 4.2 Kumanda Kolları 5. Biçerdöverlerde Kullanılan Güvenlik, Tehlike ve Uyarı Đşaretleri 5.1 Semboller 5.2 Đletişimde Kullanılan El Đşaretleri 4

5 1. GĐRĐŞ Biçerdöverler; biçme, harmanlama, temizleme ve depolama kapasitelerinin yüksekliği ile günümüzün en gelişmiş hasat-harman makineleridir. Đklim şartlarımızın uygunluğu ve biçerdöver sayımız üretilen tüm tahılın 3/4 ünün biçerdöverlerle hasadına imkân vermektedir. Günümüzde biçerdöverler; buğday, arpa, yulaf yağlı tohumlar, yonca ve çayır otları hasadı yanı sıra baklagiller, ayçiçeği, kolza mısır ve diğer daneli bitkilerin hasatharmanında da kullanılmaktadır. Đş güvenliği açısından bakıldığında tüm makineler için geçerli olan güvenli çalışmaların üç önemli öğesinin kendiyürür makineler içerisinde biçerdöverler içinde geçerli olduğu görülmektedir. Bu üç öğe; Makine (Biçerdöver) - Kullanıcı (Biçerdöver Operatörü)-Çevre dir Makine Ülkemiz genelinde yıllara göre değişmekler birlikte ortalama milyon ton tahıl civarındaki biçerdöverle hasat edilmektedir. Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca tutulan kayıtlardan(2007 yılı itibariyle) bunların önemli bir kısmının (% ının) 10 yaş ve üzerindeki ekonomik ömrünü doldurmuş biçerdöverlerden oluştuğu anlaşılmaktadır. Ekonomik ömrünü tamamlamış, teknik ve teknolojik bakımdan eski, bakım ve ayarları tutmayan sık sık tamir ve bakım gerektiren bu biçerdöverler iş güvenliği açısından da problem oluşturmaktadır. Operatör Đl Tarım Müdürlüklerince; Biçerdöverlerin Karayollarında kullanımına yönelik G Sınıfı Sürücü Kursları ve Biçerdöverlerin arazide kullanımına yönelik ise Biçerdöver 5

6 Operatörü Yetiştirme Kursları açılmaktadır. Çevre Çevresel faktörler itibariyle değerlendirildiğinde ülkemiz topografyasının biçerdöverlerle güvenli çalışmalar yapılması için gerekli düz alanlara, ovalara belirli ölçülerde sahip olduğunu ancak yetiştirme alanlarının önemli bir yüzdesinin de eğimli, taşlı, kıraç alanlardan oluştuğunu da göz ardı etmemek gerekmektedir. Bu anlamda, güvenli çalışmalar için özellikle %15 nin üzerinde eğimlere sahip yerlerde biçerdöverin ağırlık merkezinin yerini değiştirerek hasada olanak sağlayan sistemler, hem devrilme kazalarını önleyerek güvenli çalışma yapmayı sağlamakta hem de dane kayıplarının azaltılmasına ciddi katkılar sağlamaktadır. Ancak fiyatları klasik ova biçerdöverlerine göre nispeten daha fazla olan bu biçerdöverlerin ülkemizde kullanımı hemen hemen yok denecek kadar azdır. Bu açıdan bakıldığında çevresel etkiler nedeniyle oluşacak kazaları önlemek için, klasik biçerdöverlerde ağırlık dengeleme sistemlerinin kullanımı daha da önem kazanmaktadır. Ova tipi klasik biçerdöver Bayır/Eğim biçerdöveri Kendi yürür makineler içerisinde biçerdöverler tarım makineleri kaynaklı ölümlerin en önemli nedenleri arasında yer almaktadır. Ülkemiz için istatistikleri mevcut olmamakla beraber, bu makinelerle çalışırken meydana gelen kazalarda her 1000 makine için biçerdöverlerde traktörlerin iki katı kadar yaralanma tespit edilmiştir. Yılda çalışma saatlerinin daha az olmasına rağmen kazaların çokluğu bu makinelerle çalışmada daha dikkatli olunmasını gerektirmektedir. Bugün kullanılan klasik tip biçerdöverlerde ürün batöre iletildikten sonra dövücü düzeni belirli bir açı ile teğetsel olarak terk etmektedir. Teğetsel akışlı biçerdöverlerde kapasiteyi etkileyen en önemli faktör olan batör-kontrbatör genişliğini belirli sebeplerle bir ölçüye kadar artırabilmek mümkündür. Genişliğin belirli ölçülerin üzerine çıkması biçerdöver hacmini artırmakta, iletim (transport) zorlukları oluşturmakta ve kuvvet kaynağı motora yer bulmakta zorluklar yaratmaktadır. Öte yandan genişlik arttıkça; parçaların yapımında karşılaşılan zorluklar, daha geniş sarsak krankı, özellikle genişliğe hassas olan fan ve elek takımının (beşik düzeninin) bu şekilde dizaynı aşırı titreşim kuvvetlerine neden olmakta bu da hem yapılan işi hem de operatörü ciddi anlamda etkilemekte ve ayrıca bir stres kaynağı oluşturmaktadır. 6

7 2. BĐÇERDÖVER TĐPLERĐ Aşağıda ürün akış yönüne göre biçerdöverin tipleri görülmektedir. BĐÇERDÖVERLER Teğetsel Eksenel Transversal Trans-Axial Bunlar içinde ülkemizde en yaygın olanları Teğetsel akışlı biçerdöverlerdir. Bu nedenle bu modülde çoğunlukla bunlarla ilgili güvenlik uygulamalarından bahsedilecektir. Az sayıda da olsa Eksenel akışlı biçerdöverlerden de ithalat söz konusudur. Tabloda ürün akış yönüne göre değişik biçerdöverlerin karşılaştırılması görülmektedir: Ürün Akışı Avantajı Dezavantajı Teğetsel (Conventional) Eksenel (Axial) Transversal Biçerdöverin önünden ürün doğrudan harmanlama ünitesine girer. Harmanlama etkinliği yük-sektir. Harmanlama ünitesinin tüm çevresi boyunca etkili harmanlama, yüksek kapasite Eksenel akışlı sistemlerin avantajlarına sahiptir. Batör-kontrabatör arasındaki harmanlama yüzeyi sarsaklara çıkış nedeniyle sınırlıdır. Sarsaklarda danenin ayrılması yerçekimi etkisine bağlı olduğundan yüksek kapasitelerde yığılma meydana gelir. Harmanlanmış ürünün akış yönünün değiştirilmesi nedeniyle güç kaybı, tıkanma problemleri, teğetsele göre daha küçük batör çapı ve ayırıcı yüze-yi Merkezden beslemeli sistemden farklı olarak ürün batör çıkışına kadar iki kez harmanlanır. Bu durum güç sarfiyatını artırır. Kısmen kısa ayırıcı alanı, biçerdöver saatlik verimini düşürür. 7

8 Trans - Axial Eksenel batörle kombine edilmiş ön harmanlama düzeni harmanlama etkinliğini artırır, tıkanmaları azaltır. Diğer biçerdöverlerden farklı olarak ön harman-lamayedirme batörü için ilave hareket mekanizması ister. 3. BĐÇERDÖVERĐN PARÇALARI VE ÇALIŞMASI Kendiyürür biçerdöverler esas olarak beş ana üniteden meydana gelirler. Bunlar; motor, biçme ünitesi ve götürücüler, dövme /harmanlama ünitesi, ayırma ünitesi, temizleme ünitesi dir. Güvenlik açısından operatörün bu ünitelerde ne olduğunu iyi bilmesi, parçalarını iyi tanıması pek çok kazayı önlemeyi sağlar. Bu modülün temel amacı kendiyürür biçerdöverlerle güvenli çalışmalar için bilinmesi gereken temel bilgileri ve uyulacak kuralları vermek olduğu için; burada parçalar hakkında genel, çok kısa özlü bilgiler verilecektir. Kuşkusuz her biçerdöverin farklı kullanma amaçlarına göre bir diğerinden farklı pek çok parçası ve sistemi olabilir, bu nedenle kullanıcıların kendi biçerdöverlerine ait kullanma bakım kitaplarını temin etmeleri gerek güvenlik açısından gerekse verimlilik açısından şarttır. Özellikle ülkemiz şartlarında biçerdöver parkının çok yaşlı olması ve kullanma bakım kitabından yararlanma alışkanlığımızın olmayışı, biçerdöverlerin pek çoğunda koruyucu muhafaza sistemlerinin kayıp olduğunda tekrar yerlerine konmasını güçleştirmektedir. Bu parçaların doğrudan biçerdöverin çalışması/işlevi üzerinde bir etkisi olmadığından yerlerine yenilerinin konması yerine genellikle olduğu şekli ile idare edilmesi ağır basmaktadır. Diğer taraftan ülkemiz koşullarında biçerdöver hizmetlerinin genellikle biçerdöver müteahhitliği biçiminde yürütülüyor olması, biçim fiyatlarının düşüklüğü ve diğer pek çok faktör bunların bakımlarının profesyonel tamirciler eliyle değil genellikle 8

9 operatörler tarafından yapılması sonucunu doğurmakta bu da tamir-bakım çalışmalarında ciddi güvenlik riskleri oluşmasına yol açmaktadır. Güvenlik açısından biçerdöverler mutlaka tamir edilen biçerdöverin tamir bakım kitabına sahip atölyelerde tamir edilmelidir. Biçerdöverler hasadı aşağıda sıralanan iş kademelerinde gerçekleştirirler: Biçme, Başakların dövülmesi, Dane ve sapın ayrılması, Danelerin temizlenmesi ve sınıflandırılması, Sapların parçalanması veya bırakılması, Danelerin depolanması ve boşaltılması. Farklı tiplerdeki biçerdöverlerin çalışma şekilleri esas olarak aynıdır. Biçme tertibatı ürünü biçer ve tabla helezonu ortada topladığı ürünü boğaz elevatörüne gönderir. Boğaz elevatörü ile dövücü düzene gönderilen ürün burada başaktan ayrılır. Harmanlanan danenin % kadarı sağır elek üzerine düşer. Geri kalan kısım batör-kontrbatör çıkışında bulunan sap yayıcı tambur ile sarsakların üzerine fırlatılır. Sarsaklar üzerinde bulunan dane tutucu perde sap ve dane karışımının sarsak altında yer alan sarsak eğik düzlemi üzerine düşmesini sağlar. Buradan düşen daneler ile sarsaklarda ayırma neticesinde oluşan daneler sağır eleğin üzerine düşerler. Sağır eleğin üstüne gelen dane-saman karışımı, eleğin hareketi ile ilerleyerek üst eleğe gelir. Bu arada vantilatörün üflediği hava akımı ile karşılaşırlar. Daneden daha hafif yapıdaki maddeler hava akımının etkisi ile biçerdöver arkasından tarlaya atılırlar. Üst elekten alt eleğe geçen daneler dane elevatörü ile depoya giderler. Alt eleğin üstünde kalan kesmikler, eğik düzlem ile kesmik helezonunun bulunduğu yere inerler. Buradan kesmik elevatörü ile batör-kontrbatör üstünde bulunan kesmik yayıcı helezona, kesmik yayıcı helezon ile de batör-kontrbatör önüne tekrar dövülmek üzere bırakılırlar. Sarsak üstünde yer alan yardımcı düzenler karıştırma etkisi yapar, karıştırıcının etkisi ve sarsağın hareketi ile daneden ayrılan sap, sarsaklar boyunca ilerleyerek biçerdöver arkasından tarlaya atılır. 9

10 Sapa ihtiyaç olmayan ülkelerde ise biçerdöver arkasına monte edilen bir sap kıyıcı ile saplar parçalanarak tarlaya bırakılır Motor Biçerdöverlerde motor; makinenin tarlada hareketini, hasat ünitelerinin çalışmasını ve hidrolik üniteler için gücü sağlamaktadır. Küçük, kendiyürür biçerdöverlerin motor güçleri 70 BG (52 kw) ünden başlamakta ve çok büyük biçerdöverlerde bu 330 BG (242 kw) ne kadar çıkmaktadır. Günümüz biçerdöver motorları; dört, beş, altı silindirli dizel motorlardır. Motor, farklı biçerdöverlerde farklı pozisyonlarda yerleştirilebilmektedir. Bazı imalatçılar motoru yer seviyesinden kolay ulaşılabilmesi ve ağırlık merkezini aşağıda oluşturmak amacıyla alçak pozisyonda yerleştirirken bir kısmı toz ve kirden korumak amacıyla yukarıya yerleştirmişlerdir. Yukarıda yerleştirme aynı zamanda iyi bir çekiş için önemli olan daha iyi bir ağırlık dağılımı da sağlamaktadır. Motorun yerinin genellikle dane deposu arkasında olması ile operatör, sıcaklık ve motor gürültüsünden de uzak kalmış olur. Biçerdöver motorlarının iş güvenliği açısından problem yaratan durumları genellikle bakım uygulamaları sırasında ortaya çıkmaktadır. Ayrıca biçerdöver yangınlarının en temel nedenleri arasında da motorla ilgili olanlar ilk sıralarda yer almaktadır. 3.2 Biçme Sistemi Tablanın aşağı yukarı hareketi hidrolik olarak operatör tarafından kontrol edilir. Tablanın yerden yüksekliği operatör kabinindeki bir yükseklik göstergesinden takip edilebilir. Tablanın her iki tarafının da yere aynı mesafede olması gerekir. Bunun için boğaz kısmının bağlantısının bir tarafı ayarlanabilir durumdadır. Bu ayar yapılırken ön lastiklerin hava basınçlarının eşit olmasına dikkat edilmelidir. 10

11 Biçerdöverle hasada gidişlerde ve dönüşlerde tablanın geniş olması yolda karşılaşılacak diğer araçların geçişini ve trafik akışını tehlikeye sokmaktadır. Bu nedenle tabla yol durumunda çıkarılarak özel taşıma arabasına bindirilmeli biçerdöverin arkasında taşınmalıdır. 3.3 Sap Ayırıcılar Tablanın her iki tarafına takılabilen sap ayırıcı üst, iç ve dış ayırıcı kısımlarından oluşur. Kullanılma amacı tarlada biçilen ürünle, biçilmemiş olanları birbirinden ayırmak ve tabla kenarlarına gelen ürünün yatmasını ya da dolap pervazına sarılmasını engellemektir. Sap ayırıcıya domuz burnu adı da verilmektedir. Sap ayırıcıların her iki yanda belirli bir yer kaplıyor oluşu, özellikle iş genişliği fazla olan biçerdöverlerde eğer kabinin görüş açısı da iyi değilse, operatörün tablanın yan taraflarında sap ayırıcı ünitesi ile temas eden kişileri görmesini engellemekte ve iş güvenliği açısından sorun yaratmaktadır. Diğer taraftan biçerdöverin gerek karayolundaki gerekse tarladaki manevralarında/dönüşlerinde sap ayırıcılar ikinci şahıslara çarpabilmekte ve ciddi yaralanma ve hatta ölüm olayları dahi yaşanabilmektedir. 3.4 Başak Kaldırıcılar a. Đç ayırıcı b. Dış ayırıcı c. Üst ayırıcı Esnek çelik çubuklardan oluşan başak kaldırıcılar, biçme tablasının yere sürtünmesine gerek kalmadan ürünün biçilmesini sağlarlar. Başak kaldırıcıların kullanılma amaçları dışında önerilenden sık takılması tarladaki yabancı otlarında tablaya alınmaları ve bu durumda da tıkanmaların oluşması göz önünde bulundurulmalı ve kesinlikle önerilenden sık takılmamalıdır. Çünkü tıkanma durumlarına yapılan müdahalelerin iş için genellikle kısa yolları tercih eden kişiler tarafından makineyi 11

12 güvenli durdurmadan yapılan temizleme işinde ciddi kazalar yaşanabilmektedir Kesme Mekanizması Tablanın ön kısmına monte edilmiş, sapların istenilen şekilde kesilmesini sağlayan hareketli tabla organıdır. Saplar, kesme mekanizmasında yaprak bıçak ile parmak bıçağı arasında makaslama yöntemiyle kesilirler 3.6 Dolap Kayış kasnak sistemiyle hareket alan Hidromotorla hareket alan Tabla üzerinde dönerek çalışarak mahsulü bıçağa doğru yediren, sonra başakların toprağa düşmesini önleyerek onları tabla helezonuna doğru yönelten organdır. Genellikle 6 pervazlı ve cm çapı olan dolabın pervazları üzerinde tırmık şeklinde yaylı parmaklar bulunur. Hareketini kayış kasnak sistemiyle ya da zincir dişli sistemiyle mekanik olarak ya da hidromotorla hidrolik olarak alır. Aşağıda dolabın dönmesini sağlayan hareket iletiminin değişik örnekleri yer almaktadır. Birçok yeni biçerdöverde dolap hareketi ile biçerdöver ilerleme hızını senkronize eden düzenler vardır Tabla helezonu Biçilerek tablada toplanan ürünü, iki kısımdan oluşan ters adımlı vida yapısıyla ortada toplayarak parmakları aracılığıyla boğaz elevatörüne ileten tabla elemanıdır. 12

13 3.8 Boğaz Elevatörü Boğaz elevatörü hasat edilen ürünü dövme düzenine taşıyan kısımdır. Genellikle iki ve daha çok sayıda zincir arasına dizilmiş dişli lamalardan meydana gelir. Yeni tiplerde 3 veya 4 zincirli olup götürücü lamalar çapraz olarak yerleştirilmiştir. Bu yapı yükü düzenli dağıtır ve lama kırılmalarının da önüne geçer. Görevini iyi yapabilmesi için ayarlarının doğru yapılmış olması gerekir Dövücü Düzen Teğetsel akışlı bir dövücü düzen esas olarak, dönen bir batör ile bir karşı batörden meydana gelir. Batörün hemen altında yer alan kontrbatör ızgaraları tahıl hasadında danenin %80... %90 ı ile kesmiğe ve bir kısım kısa samanın sağır elek üzerine düşmesine izin verecek yapıdadır. Batör kontrbatör düzeninin hemen devamında bulunan bir yöneltme tamburu dövücü düzende saptan ayrılmayan danelerin ve sapların sarsaklar üzerine düşmesini sağlar. Bu şekilde sap batöre sarılmamış olur. Boğaz elevatörü tarafından getirilen ürün, taş tuzağından geçerek dövmenin yapıldığı batör ve kontrbatör arasına gelir. Giren ürün çıkan dövülmüş ürüne göre daha fazla hacme sahip olmasından ve ürün hareketindeki akıcılık açısından, batör ve kontrbatörün ön açıklığı arka açıklığından daha fazla tutulmuştur (genellikle 2/1 oranında). Sabit olarak yerleştirilmiş kontrbatöre tutunan ürün, dönen batörün pervazları tarafından geriye doğru sürüklenmeye çalışılır. Böylece ürünün kontrbatör tarafındaki kavuzları ile batör tarafındaki kavuzlarının farklı hareketleri sonucunda ayrılma sağlanmış ve ürün dövülmüş olur. 13

14 Dövme sonucunda danelerin % ı kontrbatör deliklerinden sağır elek üzerine, sap arasında kalan % lik kısım ise yöneltme tamburu yardımıyla ayırma işleminin yapıldığı sarsaklara gönderilir Yönlendirme Tamburu Batör-kontrbatörün hemen gerisine yerleştirilen yönlendirme tamburunun işlevleri; batör-kontrbatörden gelen materyalin hızını keserek yaymak ve bu materyalin sarsak önüne düşmesini sağlamaktır Perde Yüksekliği ayarlanabilir, dikdörtgen şeklinde plastikten yapılmıştır. Tamburun gerisinde yer alır. Perdenin görevi, tambur tarafından ileriye doğru fırlatılan dövülmüş materyalin ayırma düzeninin ilerisine doğru gitmesini engelleyerek sarsak önüne düşmesini sağlamak ve böylece sarsak alanından en etkin bir şekilde faydalanılmasını sağlamaktır Ayırıcı Düzen Üründen ayrılmayan % oranındaki danelerinin ayrılması işleminin gerçekleştiği kısım ayırma düzenidir. Sarsakların salınımı (aşağı-yukarı, ilerigeri) ve sarsak üstü yardımcı elemanların sapları yayma hareketleri sonucunda kalan daneler de ayrılarak sarsak ızgaraları arasından sarsağın tabanındaki düz saca, oradan da düz eleğe gönderilirler. Saplar da ileri doğru akış hareketiyle dışarı gönderilirler. 14

15 3.13 Sap Parçalayıcılar Sap parçalama düzeni, dört sıraya serbest olarak takılmış parçalayıcı bıçaklar ile sabit bir karşı bıçaktan meydana gelir. Yaklaşık 3000 devir/dakika hızla dönen bıçaklar ve karşı bıçak arasında saplar parçalanır. Sacdan yapılmış sap dağıtma düzeni ile de parçalanan saplar yeknesak bir şekilde makinenin biçme genişliği kadar bir alana dağıtırlar. Sap dağıtıcılar mekanik veya elektrikli olarak ayarlanabilmektedir Biçerdöverin Çalışması Bir biçerdöverde dane-sap-saman, dane,kesmik, sap ve tozun hasat esnasında takip ettiği yol şekilde görüldüğü gibidir. 15

16 4. BĐÇERDÖVERLERDE KULLANILAN ÜNĐVERSAL SEMBOLLER KUMANDALAR 4.1 Üniversal Semboller Biçerdöverlerdeki göstergeler, kumanda kolları ve uyarı düzeneklerinin dizaynında ergonomik kriterler yanında operatörlerin hasat esnasında biçerdöverinde olup biteni kolayca anlayabilmeleri ve kontrol edebilmeleri için birtakım kullanma ve uyarı sembolleri kullanılmaktadır Biçerdöverlerdeki bazı kullanma ve uyarı sembolleri Dişli kutusu yağ basıncı Dişli kutusu yağ sıcaklığı Dişli kutusu yağ filtresi Motor yağ basıncı Motor devir sayısı Radyatör suyu sıcaklığı Yüksek basınç! Açarken dikkat ediniz. Hava filtresi Jikle kelebeği Şarj göstergesi Yakıt göstergesi Yakıt Musluğu Hız (Hızlı / Yavaş) Boşta konum a) Uzun ışıklar b) kısa ışıklar a)park ışıkları b)çalışma ışığı El freni Dövme ünitesi hareket Đlerleme hızı Dane boşaltma Tabla Dolap devri Dolap yüksekliği Biçme tablası yüksekliği Vantilatör Batör devir sayısı Batör-Kontrbatör açıklığı Çalışma saati Her 10 saatte bir yağlayın Yağ sınıfı / bakım aralığı (saat) 16

17 4.2 Kumanda Kolları Eski tip biçerdöverlerde ünitelerin kullanımı ve kontrolleri; mekanik, hidrolik ve elektrikli sistemlerle sağlanmakta idi. Son on yıl içerisinde ölçme tekniği, kontrol ve güç aktarımı alanlarında önemli gelişmeler olmuştur. Bu gelişmeler günümüz biçerdöverlerine uyarlanarak yeni komuta kontrol sistemleri ve bunların kullanılmasını sağlayan yeni semboller oluşturulmuştur. Aşağıda yeni bir biçerdövere ait kumanda kolları görülmektedir. 17

18 5. BĐÇERDÖVERLERDE KULLANILAN GÜVENLĐK, TEHLĐKE VE UYARI ĐŞARETLERĐ Biçerdöverin güvenli kullanımı için makinelerin birçok yerinde güvenlik çıkartmaları mevcuttur. Bunların ne anlama geldiğini anlayıp işaret ettiği dikkat, uyarı ve tehlike mesajlarının gereği olarak neler yapılabileceği etraflıca düşünülmelidir. Eski biçerdöverlerde kullanmayla birlikte kayıp olan çıkartmaları firmasından temin edilmelidir. Biçerdöver operatörleri ve yardımcıları arasında iyi ve anlaşılır bir iletişim kazaların azalmasını sağlar. Emniyet sembolleri, uyarı levhaları, kullanma- bakım kitapları, açıklayıcı çıkartmalar ise emniyetle ilgili iletişimi desteklerler. 5.1 Semboller Biçerdöverler üzerinde yer alan güvenlikle ilgili semboller/piktogramlar yıllara bağlı olarak değişik standartlarda makineler üzerinde yer almaktadır. Eski makineler üzerindeki standartlar OSHA/ANSI Z

19 standardına göre üretilmiş olup uluslar arası piyasada geçerliliğini yitirmiştir. Eski güvenlik sembollerinde aşağıda görüldüğü gibi Dikkat, Tehlike, Uyarı sözcükleri yukarıya, güvenlikle ilgili verilecek mesaj ise hemen altına yazılmıştır. Bazı güvenlik sembolleri ise makinenin kullanıldığı ülke dilinden bağımsız olması için ISO e göre üretilmiş olup sadece şekil ihtiva etmektedir. ANSI Z535.4 standardına göre güvenlik etiketleri minimum güvenli görüş mesafesine konmalıdır. Bu ifadeden kişinin etiketi okuduğunda tehlikeden kaçınmak için hala zamanının olacağı bir uzaklık anlaşılmaktadır. Ülkemizdeki mevcut biçerdöver parkının eski olması dolayısıyla bu eğitim modülünde uygulamada mevcut tüm güvenlik sembolleri ile ilgili özet açıklamalar verilmeye çalışılmıştır. Emniyet uyarı sembollerini çoğu tarım makinelerinin üzerinde ve kullanma bakım kitabında görebilirsiniz. Bunlar; Dikkat! Tehlikeye karşı uyanık olun! Emniyetinizle ilgili gibi anlamlar taşırlar. Bunlardan kırmızı zemin üzerinde olanı makinelerin üzerinde, siyah zemin üzerinde olanı ise kullanma bakım kitabında yer alır. Eski biçerdöverlerde yer alan OSHA/ANSI Z standardına göre üretilmiş güvenlik sembolleri Semboller genellikle sinyal sözcükleriyle beraber kullanılır. Bunların anlamları aşağıda açıklanmıştır: 19

20 TEHLĐKE, Çok ciddi, potansiyel bir tehlikenin varlığını gösterir. Eğer gerekli emniyet tedbirleri alınmazsa, bu tür bir tehlikeye maruz kalma büyük bir olasılıkla ölüme veya şiddetli yaralanmaya yol açar. Bazı ithal veya ikinci el biçerdöverlerde bu ifadelerin genellikle Đngilizcelerine de rastlanılabilir. Bu anlamda DANGER kelimesi TEHLĐKE anlamına gelmektedir. Bu kelimenin görüldüğü yerlerde uyulmadığı takdirde ciddi tehlikeler meydan gelebilecek yasak bir uygulamanın belirtildiğini aklınızdan çıkarmayınız. UYARI, Tehlike sözcüğüne göre daha az risk, yaralanma veya ölüm tehlikesi riskini belirtir. Bazı ithal veya ikinci el biçerdöverlerde bu ifadelerin genellikle Đngilizcelerine de rastlanılabilir. Bu anlamda WARNING kelimesi UYARI anlamına gelmektedir. Bu kelimenin görüldüğü yerlerde ağır yaralanmaya neden olabilecek potansiyel ya da görünür-görünmez bir tehlikenin olduğu bilinmelidir. DĐKKAT, Operatöre emniyetle ilgili takip edilmesi gereken yolu anlatmak için genellikle daha az tehlikeli durumlarda kullanılır. Dikkat! işareti potansiyel bir riske işaret eder. Eğer durum göz ardı edilirse, küçük veya orta dereceli bir yaralanma ile sonuçlanabilir. Bazı ithal veya ikinci el biçerdöverlerde bu ifadelerin genellikle Đngilizcelerine de rastlanılabilir. Bu anlamda CAUTION kelimesi DĐKKAT anlamına gelmektedir. Bu kelimenin görüldüğü yerlerde biçerdöver kullanma bakım talimatlarına ve geçerli güvenlik kurallarına uygun davranılması olası küçük veya orta dereceli yaralanmaları önleyecektir. Kırmızı zemin üzerinde beyaz ünlem şeklindeki tehlike işareti üçgen şeklinde olup, biçerdöverde meydana gelebilecek tehlikelere karşı operatörü uyarmak üzere diğer bilgi işaretleri ile birlikte kullanılmaktadır. Bunların yerleri kullanma bakım kitabında da belirtilmektedir. Biçerdöverin üzerinde yer alan ek uyarı ifadesi ÖNEMLĐ- IMPORTANT ise biçerdöverin güvenliği için olup bu uyarıyı özel talimatlar takip eder. ÖNEMLĐ olarak belirtilen bu uyarı ile ilgili istenilen uygulamalara aynen uyulmalıdır. Bu talimatlara uyulmadığı takdirde biçerdöverde istenmeyen durumlar-hasar meydana gelebilir. Bu uyarı ile biçerdöver hareketli veya hareketsiz sistemlerinde, oluşabilecek her türlü hasara karşı operatör-biçerdöveri çalıştıran- tamir-bakımını yapanlar uyarılmaktadır. Yeni makinelerde Uluslararası Standartlar Enstitüsü ISO tarafından yapılan iki panelli resimli semboller kullanılmaktadır. Bunlarda birinci levha zararın doğasını, ikinci levha ise zarardan kaçınılması gerektiğini ifade eder. Levhaların arka planı sarıdır. 20

21 Tabla altına girmeden evvel kilidi aktif hale getiriniz. Kırmızı olan yasaklama sembolleri ise şu şekildedir: 5.2 Đletişimde Kullanılan El Đşaretleri Biçerdöverleri çalıştırırken gürültüden dolayı sözlü talimatların anlaşılması güçtür. Bu özellikle traktör gibi makinelerin yanı sıra biçerdöver, pancar hasat makinesi gibi makinelerde kendini daha çok belli eder. Bu nedenle operatör ve yardımcılarının kolay anlaşılabilmeleri için standart el işaretleri geliştirilmiştir. Bunları öğrenmek emniyetli bir çalışma açısından gereklidir. Bu işaretleri öğreniniz ve etrafınızda sizlerle birlikte çalışan operatör yardımcısı(halk arasındaki adı ile yağcı) ve hatta hasadı yaptığınız tarladaki diğer kişilere(tarla sahibi, traktör sürücüsü vb.) öğretiniz ve işaretlere yüklenen anlamlar konusunda hemfikir olunuz. Motoru çalıştır Motoru stop et Bana doğru hareket et Beni takip et Hareket et Hızlan Yavaşla 21