Hidatik Kist: Epidemiyoloji, Bulaflma ve Korunma Yollar

Transkript

1 Tıp Eğitimi Etkinlikleri.Ü. Cerrahpafla T p Fakültesi Sürekli T p E itimi Etkinlikleri Hepato-Bilier Sistem ve Pankreas Hastal klar Sempozyum Dizisi No: 28 Ocak 2002; s Sürekli İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Komisyonu Hidatik Kist: Epidemiyoloji, Bulaflma ve Korunma Yollar Prof. Dr. Ayfle Kaypmaz Echinococcosis/Hydatidosis insan ve hayvanlar n parazitik ve zoonotik bir hastal d r. Bir çok ülkede insanlar n sahip oldu u koyun, köpek gibi hayvanlarla yak n temaslar parazitin hayat zincirinin kal c olmas n sa lar. Echinococcosis/Hydatidosis (E/H) tüm Akdeniz ülkelerinde bölgenin en önemli parazitik hastal olarak halk sa l n ve ulusal ekonomiyi etkileyerek ciddi problemler oluflturur 1. Ekinokoklar n 4 alt grubu vard r. Fakat 2 alt grup çok yayg nd r: 1. Echinococcus granulosus (CH) (Batsch 1786, Rudolphi 1801) 2. Echinococcus multilocularis (Alveolar echinococcus-leuckart 1864) E. granulosus (köpekten) E. multilocularis (tilkiden) fiekil 1. Eriflkin flekilleri 1 285

2 Ayfle Kaypmaz EP DEM YOLOJ Bu infestasyonun yüksek prevalans ülkelerin yetifltirdikleri koyun-keçi sürülerinin çoklu una ba l d r 2. Ayr ca bu yüksek prevalansta insan-köpek aras ndaki zincir de oldukça önemlidir. Akdeniz ülkelerinin hepsinde E. granulosus bulunur. Tunus, Güney Fransa, Türkiye de ise E. multilocularis de saptanm flt r. E. granulosus çeflitli hayvanlarda konak olmas nedeniyle daha yayg nd r. nsanlara infeksiyonun bulaflma zincirinde köpek, koyun, deve, keçi, büyükbafl hayvanlar ve di er otçul hayvanlar rol oynar. Besin olarak tüketti imiz hayvanlar parazitin ara kona d r. Son konak olan köpek ise hem çiftliklerde, hem de göçebe ve sürü sahibi toplumlarda bulunur. Köpek insanlara infeksiyonu tafl yan en önemli kaynaklardan birisidir. Çakal, s rtlan, kurt, tilki gibi vahfli hayvanlarda bulaflma zincirinde rol oynarlar. Akdeniz bölgesinde E. granulosus un yay lmas n kolaylaflt r c etkenler flunlard r: 1. Köpek/hayvan/insan zincirinin devam için insan taraf ndan oluflturulan koflullar 2. Rahatça sürüyü terk eden ve baflka bir sürüye kat lan köpekler 3. Büyükbafl hayvan, koyun, keçinin evlerdeki mezbahalarda kesiminden sonra iç organlar n n köpekler taraf ndan tüketimi (ör. Sardunya Adas ) 4. Sürülerin veya hayvan yünlerinin nüfusu yo un bölgelere tafl nmas 5. Göçebe toplumlar ve gecekondu bölgeleri 6. Sürüleri ile yak n yaflayan toplumlar (ör. Türkiye nin do usunda. Sürü sahibinin bazen evinin alt nda, sürüyü bar nd rmas ). 7. Hayvanlar n kontrolsüz bölge de ifltirmeleri 8. Üretim ve kesim için endemik bölgelerden hayvan al m 9. Uygun ekolojik ve iklim koflullar 10. Düflük e itim düzeyi, geleneksel yöntemlerin kullan lmas, ön yarg ve yanl fl beslenme koflullar Tüm dünya ülkeleri hastal ktan korunma amaçl programlar yapmay amaçlamak zorundad r. Programlar komflu ülkeler ile eflgüdümlü yürütülmelidir. Akdeniz ülkeleri de kendi aralar nda komflular yla birlikte gelifltirdikle- 286

3 Hidatik Kist: Epidemiyoloji, Bulaflma ve Korunma Yollar ri korunma program n belirli aralarla toplanarak tart flmaktad r de Lizbon da yap lan hidatitoloji toplant s nda FAO/OIE/WHO afla daki sonuçlar bildirmifltir 3. Tablo 1. Akdeniz ülkelerinde kist hidatik olgular n n da l m 3 Ekinokokozus un insandaki insidans ve/veya prevalans (x ). Hayvanlarda % oran Ülke Y l nsan Köpek Büyükbafl Hayvan Koyun Keçi Deve Kontrol Ölçümleri Cezayir olgu 784 olgu Yunanistan PnT(D)ε M s r Ürdün ε Libya ( ) P- Fas spanya PaTε Tunus Prε Türkiye T(D)ε HASTALIK KONTROLÜ HASTALIK SIKLI I ( ) Beklenmeyen sonuçlar Pa Ülkenin baz bölgeleri için kontrol program veya özel beslenme Düflük say da sporadik olgu koflullar n n varl Enzooti Pn Tüm ülke için kontrol program Yüksek s kl kta olgu Pr Kontrol program haz rlanmakta Bilgi yok P- Kontrol program yok Rapor edilmemifl T(D)- Evcil köpeklerin tedavisi ε hbar zorunlu hastal k 287

4 Ayfle Kaypmaz Hastal n kontrolsüz hayvan sürüleriyle bir ülkeden di erine geçifli olas - d r. Bu nedenle Türkiye ye karadan ve denizden komflu olan ülkelerdeki hastal k prevalans n n bilinmesi enfeksiyonun epidemiyolojisi aç s ndan önemlidir. Bu ülkeleri alfabetik s rayla incelersek; Bulgaristan Bulgaristan y llar aras nda hastal k kontrol ölçütleri üzerinde yo unlaflm fl buna göre 46 y l içinde ilk periyotta y llar aras nda 6.5 (x ) iken de ikinci periyotta kontrol kampanyalar n n organizasyonu ile oran 2 (x ) ye inmifltir. nfeste hayvanlarda da oran düflmüfltür. Üçüncü periyotta de kontrol kampanyalar n n mali destek bulmay fl nedeniyle oran 3.3 (x ) ne ç km flt r 4. ran ran da göçebe kabileler hidatik kist için hem kendi hem de komflu ülkelere zararl olmaktad r. Do u illerimize kaçak giren sürüler nedeniyle koyunlarda tafl y c l n art bilinmektedir. 12 inci Parazitoloji Kongresi nde say n n kontrol alt na al nd ndan söz edilmifltir. Koyun sürüleri ve onlar n koruyucusu köpekler hastal k oran n kolayl kla art rmaktad r. ran da yap lan bir çal flmada koyunlarda %88 büyükbafl hayvanlarda %19, develerde %70 olarak tafl y c l k bildirilmifltir 5. srail srail Sa l k Bakanl n n ülkesinde hidatitozu 1950 den 1972 ye kadar y ll k ortalama vaka say s 111 vaka, 1981 den 1984 e kadar ise ortalama 101 vaka olarak bildirilmifltir. Serolojik verilerle ortaya konan sonuç ise 2.25 (x ) dir de Goldsmith, 1992 de Nahmias srail in kuzey bölgesinde bulunan Yirka kasabas nda (toplam nüfus 8.000) 650 (x ) prevalansla karfl laflt - lar. Kapal bir toplum olan Yirka da 1970 de ekinokokozun neden oldu u herhangi bir vaka görülmemifl olmas na ra men bu tarihten 20 y l sonra bu yüksek prevalansla srail dünyada birinci s raya yerleflmifltir. nfestasyonla savafl 1991 y l nda DSÖ nün önerilerine göre uygulanm fl, köpek sahipleri arakolin kullan larak köpeklerdeki eriflkin E. granulosus formlar n elimine etmifltir 6. M s r M s r da insan ve hayvan hidatitoz vakalar na rastland na dair pek çok yay n vard r. Ayr ca hastal n develerde de sorun oldu u bildirilmektedir

5 Hidatik Kist: Epidemiyoloji, Bulaflma ve Korunma Yollar Y llara göre bu de iflim; 1992 % % % % %4.3 olarak bildirilmifltir. FAO/OIE/WHO 1989 verilerine göre insanlarda 6.2 (x ) olarak bildirmifl ve kontrol sistem ölçümleri bulunmad n aç klam flt r 3. Suriye Literatürde Suriye nin bildirdi i bilgiye rastlanmam flt r. Ürdün Ürdün de de ekinokokkozun hayvan ve insanlarda bulundu una dair pek çok çal flma vard r. Örne in 1985 Ocak tan 1993 Ekim ay na kadar Cystic Echinococcosis (CE), 18 büyük hastanede toplam 676 vaka olarak bildirilmifltir. Ortalama 2.9 (x ) olarak bildirilmektedir ( (x ) prevalans aras nda). Hastal k özellikle yafl grubunda görülmekte, Ürdün ün do u ve güney-bat bölgelerinde k rsal kesimlerde yo unlaflmaktad r. CE nin Ürdün de endemik ve genifl bir yay l m gösteren hastal k oldu u vurgulanmaktad r 8. Bir baflka çal flmada hidatik kistli 306 hasta incelenmifl, bunlarda; Kad n 185 %60 Erkek 121 %40 olarak saptanm flt r. Etkilenen organlar: Karaci er %57.8 Akci er %26.4 Ço ul-organ infestasyonu %7.5 Vakalar n üçte birinden fazlas na (%35.8) 21 yafl n alt nda rastlanmaktad r. Hastal k en fazla ev han mlar nda ve bunu takiben de okul ö rencilerinde rastlanmaktad r 9. Ürdün de bir baflka çal flmaya bakacak olursak 1992 y l nda Mart ay ndan aral k ay na kadar; Koyun %12.9 Keçi %12.7 Büyükbafl hayvan %0.9 Deve %11 Bu sonuçlar bir y l kapsamamaktad r. 289

6 Ayfle Kaypmaz Baflka bir çal flmada koyunlarda yüksek oran (%27.6) Karak bölgesinde, ülkenin orta bölgelerinde Amman ve Sahap da s ras yla %18, %14.3 oldu u bildirilmifltir. Sonuç olarak parazitin koyun ve büyükbafl hayvanlarda endemik, keçilerde hiperendemik oldu u bildirilmektedir 10. Ürdün de hastal n kontrol ölçümleri olmad 1997 deki Lizbon daki Hidatitoloji toplant s nda bildirilmifltir. Yunanistan 1983 de hidatitozun cerrahi insidans, 0-18 yafl aras nda flöyle gruplanm flt : Toplam hastan n 534 (%11.7)si hidatitozluydu. Populasyonun y ll k operasyon oran 2.7 (x ) idi de ise özellikle k rsal kesimde y ll k ortalama 7.89 (x ) cerrahi insidans görülürken FAO/OIE/WHO ya göre 1993 de E/H insanlarda 3.66 (x ) olarak bildirilmifltir 3. Türkiye 6-10 Eylül 1999 da Sivas ta yap lan 11 inci Ulusal Parazitoloji Kongresi ve Eylül 2001 tarihlerinde Elaz da yap lan 12 inci Ulusal Parazitoloji Kongresi sonuçlar na göre yurdumuzda E/H oranlar flöyledir Trakya Trakya bölgesinde nüfus bafl na saptanan hidatik kist cerrahi giriflim oran 1/20049 dir. Trakya Yöresi Hayvanlar Tür S r Koyun Y llar Edirne K rklareli Tekirda Trakya Yöresi nsanlar (1991) % Edirne-K rklareli-tekirda HA (+) 12 Casoni (+) 9,2 290

7 Hidatik Kist: Epidemiyoloji, Bulaflma ve Korunma Yollar zmir zmir ve yöresinde May s 1997 ve May s 2001 döneminde saptanan hidatik kist olgular : Cins Toplam (%) Erkek Kad n Toplam 840 Samsun Samsun da y llar aras nda hayvanlarda Cystic Echinococcosis görülme oran : S r Koyun Samsun da insanlarda y llar nda Cystic Echinococcosis görülme oran : Cinsiyet 19 May s Üniversitesi T p Sa l k Bakanl Kay tlar Fakültesi Ameliyat Say lar n=31 (%) n = 24 (%) Erkek Kad n Adana Adana da nsanlarda y llar aras Cystic Echinococcosis olgular : Cins Say Oran Erkek Kad n Toplam 609 Kayseri Kayseri de (Haziran) y llar aras nda Cystic Echinococcosis olgular : Cins Say Oran Erkek Kad n Toplam

8 Ayfle Kaypmaz Malatya Malatya da (Temmuz) döneminde saptanan Cystic Echinococcosis olgular ve lokalizasyonlar : Yer Say Oran Karaci er Dalak Yayg n Retro Peritoneal Tiroid fianl urfa fianl urfa yatakl tedavi kurumlar nda y llar aras hidatik kistli olgu say lar : Y llar Say (ilk 5 Ay) 23 Toplam 114 Elaz Elaz yatakl tedavi kurumlar nda y llar aras hidatik kistli olgu say lar : Y llar Say Toplam 45 Erzurum Erzurum da y llar aras hidatik kistli olgu say lar : Tür Say E. hydatidosis 40 E. alveolaris

9 Hidatik Kist: Epidemiyoloji, Bulaflma ve Korunma Yollar Erzurum da 1998 y l nda hayvanlarda E. hydatidosis say ve oranlar : Cins Say (%) Büyükbafl hayvan (15) Küçükbafl hayvan (12) Van Van ilinde y llar aras nda Hayvanlarda Cystic Echinococcosis görülme oran : Cins Toplam Say (%) S r (20.65) Koyun (56.48) Keçi (15.63) Van ilinde y llar aras nda nsanlarda IHA pozitifli i: Cins Toplam Say (%) Kad n-erkek 962 (IHA+) 352 (36.59) Trakya 5.1 Samsun ( ) 39 2 Saptanabilen cerrahi müdahale oran (Edirne, Tekirda, K rklareli) zmir (1998) Sadece zmir ili kaynakl vakalard r. Adana ( ) Erzurum (1997) Kayseri ( ) Elaz, Tunceli, Bingöl ( ) Malatya ( ) fianl urfa (1997) l Nüfuslar 1997 Nüfus Say m na göre belirlenmifltir Oranlar 1/10 5 olarak verilmifltir Ameliyat say s Oran fiekil 2. Türkiye de baz illerde hidatik kist operasyon say lar ve bunun il nüfusuna oranlar (Y ll k) BULAfiMA YOLLARI E. granulosus ta köpek son konakt r. Son konakta eriflkin flerit say s fazlad r. Her gün bir flerit halka d flk ile at lmakta olup, her halkan n yumurta içerdi i kabul edilmektedir

10 Ayfle Kaypmaz Trakya (2000) %1.8 ; 6 - %0.3 ; 9 ( stanbul Hariç) Samsun (2000) %3.9 - %12 Saptanabilen cerrahi müdahale oran (Edirne, Tekirda, K rklareli) K r kkale (2000) %50.9 (Sadece koyunlardaki oran) Erzurum (1998) %15 - %12 Van (2000) %20,65 - %56.48 Adana ( ) %1 - %0.5 Büyükbafl - Küçükbafl fiekil 3. Türkiye de baz illerde kesim hayvanlar nda E. gronulosis görülme oranlar oranlar Yumurtalar nemli ortamda 1 y l kadar canl kalmaktad r. Yumurtalar ara konakta gelifltiklerinde kist say s ve kistlerdeki protoskoleks say s fazlad r. Bu ise son konakta parazit say s n n fazla olmas n sa lar. Çevre koflullar da bulaflma s kl n belirler. Yukar da da bildirildi i gibi yöreler aras veya ülkeler aras nda kontrolsüz hayvan hareketlerinin enfeksiyonu yaymada önemli rolü vard r. Mezbahalarda, hayvan kesimlerinin koflullara uygun olmas ve sakatatlar n kap da bekleyen köpeklere at lmamas gereklidir. Evlerin bahçelerinde kesilen kurbanlarda da bu konu ayn d r. Bunun için derin çukurlar kullan lmal d r. nsana E. granulosus yumurtas 4 yolla bulafl r. 1. nfeste d flk n n g da veya suya bulaflarak sindirim yolu ile al nmas. 2. nfeste toprak veya kumlarla çocuk bahçesinde oynayan çocuklar n ellerini kirleterek oral yoldan yumurtay almalar. 3. Köpeklerin fleritleri d flk lamalar ile anüslerini yumurtalarla kirletmeleri ola and r. Yumurtalar n köpe in tüylerine bulaflmas da olas d r. flte böyle tüyleri infeste köpeklerin okflanmas ve ellerin y kanmadan a za götürülmesi bulaflmay sa lar. 4. Yumurta içeren köpek d flk s n n toza kar flmas ile yine a z veya solunum yoluyla bulaflma olur. Bulaflma bu 4 yolun kesilmesiyle önlenir. Köpekler arakolin, praziquantel, bak r oksiklorit, (Tsestan) ve Cantrodiphene verilerek yumurta ve eriflkin helmintten ar nd r l r 14. Arekolinizasyon infekte köpeklere a zdan 1 kg/ gr Arecoli- 294

11 Hidatik Kist: Epidemiyoloji, Bulaflma ve Korunma Yollar num hydrobromicum verilmesiyle Echinococcus granulosus u düflürerek hayvanlar n iyilefltirilmesidir 15. Arakolinin ishal yap c yan etkisi nedeniyle yeni üretilen ilaçlar daha s k kullan lmaktad r. Parazitin eriflkinine karfl tam etkili olan di er kimyasal maddeler praziquantel, bak r oksiklorit (tsestan) ve Cantrodiphenedir. Praziquantel 5 mg/kg, Tsestan ise 50 mg/kg doz olarak kullan l r. laç verilmesinden sonra köpekler 48 saat kadar gözetim alt nda tutulur ve bu süre içinde yap lan d flk lar toplanarak yok edilirse yumurtalar n etrafa saç larak enfeksiyon kayna oluflturmas önlenmifl olur. Bu ifllem y lda 2 kez yap lmal d r. Bu kimyasal maddelerin arakolinden fark köpekte afl r ishal yapmamas d r 14. Özetle kontrolde iki temel nokta önemlidir: 1. Köpeklerin kistli organlar yemesi engellenmeli 2. Köpeklerde eriflkin fleride karfl ilaç kullan lmal Echinococcus multilocularis: Son kona tilki, köpek ve kedi olan parazitin arakona tarla faresidir. Bulaflma E. granulosus gibidir. Eriflkin parazitin yok edilmesi için kedi veya köpeklere y lda iki kez 5 mg/kg praziquantel verilmelidir 14. H DAT TOZA KARfiI SAVAfi VE KORUNMA YOLLARI Ekinokok afl s yoktur. Hidatitoza karfl korunmada yaln z devletçe örgütlendirilmifl, iyi planlanm fl, sistemli, bilgili ve sürekli bir uygulamayla baflar l bir sonuç al nabilir. Bu savafl ve korunma üç yönde yap l r nsan n ve evcil hayvanlar n bulaflmas n önlemek; 2. nsan ve evcil kesim hayvanlar için bulafl m kayna olan köpeklerin bulaflmas n önlemek; 3. Ekinokokkozun tümden yokedimi (eradikasyonu). Ekinokokkozla Savaflta Korunma (Profilaksi) Önlemleri Al n r A. Eriflkin parazite karfl savaflla yeni bulafl mlar önlemek: 1. D flk incelemeleriyle bulafl ml köpekleri saptamak ve bunlar dehelmintize etmek. 2. Köpeklerin infeste olup olmad klar na bakmadan hepsini dehelmintize ederek fleriti olgunlaflmadan düflürmek. 3. Köpekler bir takvim y l içinde y lda 2 kez dehelmintize edilir. a. Dehelmintisazyona bafllamak için köpekler bir gün (12-24 saat) önceden ba l bulundurulurlar. Bu süre içinde aç b rak l rlar. Ertesi gün dehelmintisazyona al n rlar. 295

12 Ayfle Kaypmaz b. laçlanacak olan köpekler, zemini toprak yada beton olan bar nak, çepeçevre tafl, tu la yada kerpiç duvarla sar l ve yeri toprak olan özel yerlerde dehelmintisazyon plan üzerinde ayn yerde ve ayn saatlerde ba l olarak bulundurulurlar. c. Hayvanlar, ilaç verildikten sonra en az 6-8 saat ilaçlama yerinde ba l tutulurlar. d. Dehelmintizasyonda köpeklerin ç kard klar d flk ve fleritler madeni mafla ile madeni kovalara toplanarak yak lmal yada derin gömülmelidir. Üzerine gaz yada katran dökülerek yak l rlar; gömülecek ise üzerine kreolin, taze söndürülmüfl yada söndürülmemifl kireç dökülür, sonra toprakla kapat l r. Bu ifllem hastanelerde, polikliniklerde t bbi at klara uygulanan ifllevle de tamamlanabilir bu daha basit ve kolay bir yöntemdir. e. D flk lama yap lan yerlere saman yada kuru ot at larak yak l r; beton zeminler bas nçl gaz yada benzin lambas ile yak l r. f. fl bittikten sonra kullan lan kürek, süpürge, masa ve kova sodal kaynar su yada yaln z kaynar su ile hafllan rlar. g. Dehelmintisazyon süresince lastik eldiven kullan lm fl ise eldivenler kaynat l r. Eller f rçalanarak sabun yada deterjanla y kan r. E. granulosus yumurtas ndaki dölüt (onkosfer) s cak su ile 60 C de 10 dakikada, 70 C de 5 dakikada, 100 C de 1 dakikada öldürülebilmektedir. B. nsan n ve evcil hayvanlar n ekinokokozdan korunmas nda köpeklerin dehelmintizasyonuyla birlikte al nmas gerekli olan baflka önlemler: 1. Köpekler koyun sürüsü ile birlikte otlaklara b rak lmamal d r. 2. Meyve ve sebze bahçelerinde d flk lamas n önlemek için buralara sokulmamal d rlar. 3. Köyde, çiftlikte, bahçede ve evde, a lda ve ah rda bekçi olarak tutulan köpekler ba l bulundurulmal d rlar. 4. Köpeklerin yatt klar kulübelerinde altl k olarak kullan lan saman ve kuru ot belirli aral klarla toplanmal ve yak lmal ; yerine yeni yatakl k konmal d r. E er eski bir yayg konmufl ise yine belirli aralarla sodal kaynar su ile hafllanmal d r. Yerler, taze söndürülmüfl kireç, kireç tozu yada %10 kreolin ile dezenfekte edilmelidir. 5. Ba l olan köpe in d flk s toplanarak derin gömülmeli yada yak lmal - d r. 6. Çocuk bahçelerine, çocuk yuvalar na, ö renci yurtlar na, yatakhanelere, yemekhanelere, mutfaklara, besin satan dükkanlara tedavi edilmemifl köpekler kesinlikle sokulmamal d r. 296

13 Hidatik Kist: Epidemiyoloji, Bulaflma ve Korunma Yollar 7. Sahipli köpekler özel yasayla zorunlu olarak y lda iki kez dehelmintize edildikten sonra özel sa l k defterine yaz lmal d r. Bu köpeklerin boynuna dehelmintize edildiklerini gösteren özel tasma tak l r. 8. Sahipsiz köpeklerin sorununun çözümü bir halk sa l sorunu olup çok zordur. 9. Çocuklar n köpeklerle oynamalar na izin verilse de anne ve babalar çocuklar n uyarmal, köpekleri sevdikten sonra ellerini y kamalar gerekti ini çocuklar na ö retmelidirler. 10. Okul çocuklar na okulda ö retmenlerle, toplum yarar na çal flan derneklerce ve camide ayd n din adamlar yla halka anlayaca düzeyde sa l k koruma bilgisi verilmelidir. 11. Bas n, radyo ve televizyonla sürekli olarak halka anlayaca düzeyde sa l k koruma bilgisi verilmelidir 15,16. SONUÇ Ekinokok afl lar henüz yoktur. Dolay s yla insanda hidatik hastal kontrol etmek ya da önlemek, köpeklerdeki hastal n kontrolu ya da eliminasyonuna dayan r. Bu savaflta insanlar n al flt geleneklerden uzaklaflmas söz konusu oldu u için pek kolay sonuca var lamamaktad r. Örne in Eskimo yerlilerinin k zaklar nda önceleri köpek kullanma al flkanl flimdi motorlu araçlara dönmüfl olup, kist hidatik riski de azalm flt r. Avrupa halk nda yavafl yavafl geliflen bir e ilimle kedi-köpek sahiplenme oran artmakta, bu da hastal klara karfl kontrollu hayvanlar n say s n art rmaktad r. Hayvan kesiminin tamam n n mezbahalarda gerçekleflmesi, kasaplar n sakatatlar kap da bekleyen köpeklere atmamas veya uygun flekilde yok etmesi halk n bu konuda bilinçlendirilmesi önemlidir. Hastal ktan ar nm fl birkaç ülke vard r. Izlanda, Yeni Zelanda, Avustralya, Taslnania, K br s ve Falkland adalar. Kontrol mekanizmalar n n verimli çal flmas, antihelmintik ve ekinokoklara etkili praziquantel in kullan m hidatik kist savafl nda baflar getirmektedir. E. multilocularis in kontrolunda ise potansiyel art fltan dolay problem vard r. Özellikle endemik sahalarda ev köpeklerinin ve kedilerin gezinme sahalar n n çok iyi gözlenmesi, kontrolu ve infekte kemiricileri yemelerini önlemek zorunlulu u vard r. Bu da çok zordur. Praziquantel gibi antihelmintik tedavi E. multilocularis için baz koflullarda yararl d r. 297

14 Ayfle Kaypmaz Hastal n epidemiyolojisinde dikkatimizi çeken noktalardan biri de hidatitozun d flar ya kapal toplumlarda yüksek insidans göstermesidir. srail de bir kibbutz toplulu unda Yirka da oran 650 (x ) olarak bildirilmifltir 6. Amerika da Murmonlar, k z lderili bir kabilede oran yüksektir 2. Sardunya adas nda hastal n endemik oluflu iki nedene ba lanmaktad r. Koyunlar n evlerde kesimi ve köpeklerin üremesi 2. Libya da develerde 39.80, koyunlarda ve keçilerde 1.50 kistik ekinokokoz bulunmufltur 3. ran da bu oran devede %70, inekte %19, koyunlarda %88 bulunmufltur 5. M s r y llar nda Sudan dan sat n ald develerde %5.5, %6.1, %6.7, %.8.2 ve %4.3 oran nda enfeksiyon bulundu unu bildirmifltir 7. Yurdumuza s n rlar m zdan kaçak giren sürüler nedeniyle do u illerimizde koyunlarda tafl y c l k artmaktad r. Yine ran n do usunda yerleflmemifl göçebe kabilelerin bulunuflu bunlar n besledikleri koyunlar ve koruyucu köpekler hastal k oran n kolayl kla artt rmaktad r Eradikasyon konusunda dünya da en baflar l ülkelerinden biri zlanda d r. Kist hidatikle dünyada baflar l ilk savafl m zlanda da verilmifltir. zlanda n n en büyük flans Prof. Herald Krabbe ye sahip olmas d r. 19. yy da zlanda da her 6 kifliden birinde kist hidatik bulunmufltur. Yaklafl k köpeklerin %28 i enfekte bulunmufl ve yine yaklafl k köpek say lm fl ve her 3-4 kifliye bir köpek düfltü ü görülmüfltür y l nda zlanda ya tayin edilen Prof. Herald Krabbe hastal n siklusu ve korunman n önemi hakk nda bir kitap yazm flt r. Bu kitaplar paras z da tm fl, okullarda tabiat bilgisi kitaplar nda bilgi olarak yay nlatm flt r. Krabbe zlanda da görevi bitirdi inde ada halk korunma yollar n ö renmiflti. Bu Krabbe nin 27 y l n alm flt r. Ama flimdi Krabbe tüm dünyada bu konudaki baflar s yla an lmaktad r. Bir baflka bilimadam Prof. Dr. Miljenko Suiç dir. Dr. Miljenko Suiç de, Dr. Krabbe gibi hastal ktan korunman n halka verece i sa l k e itimi ile olaca na inanm fl ve uzun süren yaflam n ( ) köylerde, kasabalarda insanlara birebir e itim vererek de erlendirmifltir. Koruyucu hekimli in önemini yaflam na yans tan böyle insanlara her ülkenin gereksinimi oldu una inanmaktay m 16. KAYNAKLAR 1. Merdivenci A: Türkiye de Hidatik Kist Hastal ; st. Üniv. Cerrahpafla T p Fak.Yay. st Schantz P.M, Rausch R.L: Hydatid Disease (Echinococcosis) Public Health and Preventive Medicine Maxcy- Rosenau-Lost. Wallace Robert-Standford-Connecticut.14.ed FAO/OIE/WHO Animal Health Year Books country reports and other sources. XVIII. International congress of hydatidology.. Lizbon Portugal 4th Symposium WHO-Mediterranean zoonoses control programme workshop. unpublished abstract,

15 Hidatik Kist: Epidemiyoloji, Bulaflma ve Korunma Yollar 4. Todorov T, Boeva V: Human echinococcosis in Bulgaria: a comparative epidemiological analysis. Bull. World Health Organ, 77: 2, 110-8, Hosseini SH, Eslami A: Morphological and developmental characteristic of E. granulosus derived from sheep, cattle and camels in Iran. J Helminthol 72: , Nahmias J, Goldsmith R, Schantz P, Simon M, El-On J: High prevalence of human hydatid disease (Echinoccoccosis) in communities in northern Israel: Epidemiologic studies in the town of Yirka. Acta Tropica 50 (1992) 1-10, Haridy FM, Ibrahim BB, Morsy TA: Studies on hydatidosis in slaughtered camels in Egypt Haridy. J Egypt Soc Parasitol 28: ; Kamhawi S: A retrospective study of human cystic echinococcosis in Jordan. Ann Trop Med Parasitol Aug: 89(4) , Amr S.S, Amr Z.S, Jitavi S, Annab H: Hydatidosis in Jordan: An epidemiological study of 306 cases. Ann Trop Med Parasitol Dec; 88(6),623-7, Kamhavi S, Hijawi N, Abu-Gazeleh A, Abbass A: Prevalence of hydatid cysts in livestock from five regions of Jordan. M. Ann Trop Med Parasitol 89(6),621-9, Karpathios T, Fretzayas A, Nicolaidou P, Papadellis F, Vassolos M, Tselentis J, Thomaidis T, Matsaniotis N: Statistical aspects of hydatid disease in Greek Adults. Am J Trop Med Hyg 34:1,124-8, Altafl K, Tu rul M, Alt ntafl N; ve ark, Hökelek M, Özcan K, Yazar S, Aslan G, Özbek A, Y lmaz H: Hidatidoz un Türkiyenin de iflik yörelerindeki son durumu. 11. Ulusal Parazitoloji Kongresi Eylül. Sivas. Program ve Özet kitab,68-83, fiahin, Y lmaz H, Gödekmerdan A, Tu rul M, Hökelek M, Pektafl B, Koltafl.S, Daldal N, Yazar S: De iflik llerde Kistik Echinococcosis in (Hidatidoz) Son Durumu (2-3 y ll k veriler).12. Ulusal Parazitoloji Kongresi Eylül. Elaz. Program ve Özet Kitab.41-50, Toparlak M, Tüzer E: Veteriner Helminoloji..Ü Veteriner Fak. Parazitoloji Anabilim Dal. Ders Notlar, 39-41, Merdivenci A, Ayd nl ko lu K: Hidatidoz (Hidatik Kist Hastal ) st. Üniv. Cerr. T p. Fak. Yay , Kaypmaz A: Halk Sa l Ders Notlar -I: Akdeniz Ülkeleri ve Kist Hidatik. Nobel T p Kitapevleri ,