ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ASLANTAŞ BARAJ GÖLÜ (OSMANİYE) BENTİK FAUNASI SU ÜRÜNLERİ ANABİLİM DALI

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ ASLANTAŞ BARAJ GÖLÜ (OSMANİYE) BENTİK FAUNASI SU ÜRÜNLERİ ANABİLİM DALI ADANA, 2006

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ASLANTAŞ BARAJ GÖLÜ (OSMANİYE) BENTİK FAUNASI DOKTORA TEZİ SU ÜRÜNLERİ ANABİLİM DALI Bu tez.../.../2006 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu İle Kabul Edilmiştir. İmza... İmza... İmza... Prof.Dr.M.Z.Lugal GÖKSU Prof.Dr.Ferit KARGIN Prof.Dr.Dursun AVŞAR DANIŞMAN ÜYE ÜYE İmza... Yrd.Doç.Dr.Cem ÇEVİK ÜYE İmza... Yrd.Doç.Dr.Ahmet BOZKURT ÜYE Bu tez Enstitümüz Su Ürünleri Ana Bilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof.Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü Bu Çalışma Ç.Ü. Araştırma Fonu Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: FBE.2000.D.93 Not : Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ DOKTORA TEZİ ASLANTAŞ BARAJ GÖLÜ (OSMANİYE) BENTİK FAUNASI ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SU ÜRÜNLERİ ANABİLİM DALI Danışman: Prof.Dr.M.Z.Lugal GÖKSU Yıl:2006, Sayfa:60 Juri :Prof.Dr.M.Z.Lugal GÖKSU :Prof.Dr. Ferit KARGIN :Prof.Dr.Dursun AVŞAR :Yrd.Doç.Dr. Cem ÇEVİK :Yrd.Doç.Dr.Ahmet BOZKURT Bu çalışma, Nisan 2001-Mart 2002 döneminde yürütülmüş olup, Aslantaş Baraj Gölü bentik faunasının nitel ve nicel özellikleri ile bunların aylık değişimleri ortaya konulmuştur. Gölün bentik faunasının, Bivalvia, Gastropoda, Demospongiae, Crustacea, Oligochaeta, Insecta olarak 6 sınıf ve bunlara ait 22 türden oluştuğu; derin bölge bentik faunasının, m 2 'de yıllık ortalama 1775,73±154,33 adet olarak bulunduğu; bentik faunanın %56,88'nin Oligochaeta ve %43,12'sinin ise Chironomidae türlerinden oluştuğu saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Bentik Fauna, Chironomidae, Oligochaeta, Aslantaş Baraj Gölü. I

4 ABSTRACT PH-D THESIS BENTHIC FAUNA OF ASLANTAŞ DAM LAKE (OSMANİYE) DEPARTMENT OF FISHERIES INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor : Prof.Dr.M.Z.Lugal GÖKSU Year:2006, Pages: 60 Jury : Prof.Dr. M.Z.Lugal GÖKSU : Prof.Dr. Ferit KARGIN : Prof.Dr.Dursun AVŞAR : Asist.Prof.Dr. Cem ÇEVİK : Asist.Prof.Dr.Ahmet BOZKURT In this study, which carried out between April 2001 and March 2002, the qualitative and quantitative properties and the monthly distribution of the benthic fauna were determined by monthly interval in Aslantaş Dam Lake. It was determined that the benthic fauna of the lake consist of six animal classis; Bivalvia, Gastropoda, Demospongiae, Crustacea, Oligochaeta, Insecta and belonging 22 species of these. It was found that the annual mean value of profundal fauna as the individial number per m 2 was 1775,73±154,33. Of these 56,88% were Oligochaeta and 43,12% were Chironomidae species. Key Words: Benthic Fauna, Chironomidae, Oligochaeta, Aslantaş Dam Lake. II

5 TEŞEKKÜR Doktora tezim süresince bana her türlü yardımını ve desteğini gösteren danışman hocam sayın Prof.Dr. M. Z. Lugal GÖKSU'ya teşekkür ederim. Desteğini her zaman gördüğüm sayın hocam Prof. Dr. Ercan SARIHAN'a, Prof. Dr. Timur KIRGIZ a ve Yrd.Doç.Dr. Naime POLATDEMİR'e, arazi çalışmam süresince yardımlarını esirgemeyen Yrd.Doç.Dr. Ahmet BOZKURT ve Yrd.Doç.Dr. Fatma ÇEVİK e, öğrenci arkadaşlarımıza, Aslantaş Baraj Gölü balıkçılarına ve bu çalışmayı maddi olarak destekleyen Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimine teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim. III

6 İÇİNDEKİLER SAYFA NO ÖZ... I ABSTRACT... II TEŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER IV ÇİZELGELER DİZİNİ... V ŞEKİLLER DİZİNİ... VI 1.GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE METOD Çalışma Alanının ve İstasyonların Tanımı Materyallerin Toplanması ve Değerlendirilmesi Göl Çalışmaları Laboratuvar Çalışmaları Nitel Analizler Nicel Analizler İstatistik Analizler BULGULAR VE TARTIŞMA Bulgular Fizikokimyasal Özellikler Bentik Faunaya Ait Nitel Bulgular Bentik Faunaya Ait Nicel Bulgular Genel İnceleme Gruplara Göre İnceleme (1). Oligochaeta (2). Chironomidae Bentik Faunanın Fizikokimyasal Özellikler İle İlişkisi Tartışma SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ IV

7 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA NO Çizelge.4.1. Fizikokimyasal Özelliklerin Derinliğe Göre 19 Dağılımı... Çizelge.4.2.Fizikokimyasal Özelliklerin Derin Bölge İstasyonlarına Göre Dağılımı 20 Çizelge.4.3. Fizikokimyasal Özelliklerin Aylara Göre Dağılımı. 21 Çizelge.4.4. Çalışma Alanında Saptanan Türlerin Sistematiği. 22 Çizelge.4.5.Çalışma Alanında Oligochaeta Dışında Saptanan Türlerin Aylara Göre Dağılımı.. 24 Çizelge.4.6.Çalışma Alanında Oligochaeta Dışında Saptanan Türlerin Sıklık Analizi (%). 25 Çizelge.4.7. Derin Bölgede Saptanan Grupların Aylara Göre Dağılımı (BS/m 2 ±Standart Hata, %).. 28 Çizelge.4.8.Derin Bölgede Saptanan Grupların İstasyonlara Göre Dağılımı (BS/m 2 ±Standart Hata, %) 30 Çizelge.4.9. Derin Bölgede Saptanan Grupların Aylara Göre Dağılımı (yaş ağırlık,g/m 2 ±Standart Hata, %) 33 Çizelge Derin Bölge Oligochaeta Faunasının İstasyonlara Göre Dağılımı (BS/m 2 ±Standart Hata, %) 36 Çizelge Derin Bölge Chironomidae Faunasının İstasyonlara Göre Dağılımı (BS/m 2 ±Standart Hata, %) 39 Çizelge.4.12.Chironomidae Larvalarına Ait Türlerin Aylık Dağılımları (BS/m 2 ±Standart Hata, %). 40 Çizelge.4.13.Göl Bentik Faunasıyla Fizikokimyasal Özellikler Arasındaki Pearson Korelasyon Katsayısına Ait Sonuçlar V

8 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA NO Şekil.3.1.Aslantaş Baraj Gölü ve Çalışılan İstasyonlar Şekil.4.1.Çalışma Alanında Saptanan Grupların Tür Sayılarına Göre Yüzde Dağılımları 23 Şekil.4.2.İstasyonların Oligochaeta Dışında Bulundurdukları Türler Bakımından Benzerliklerine Ait Ağaç Grafiği Şekil.4.3.Çalışma Alanında Derin Bölgede Saptanan Grupların Yüzde Dağılımı (Birey sayısı/m 2 ) 27 Şekil.4.4.Derin Bölgedeki Toplam Faunanın Mevsimsel Dağılımı (BS/m 2 ). 29 Şekil.4.5. Derin Bölgede Saptanan Grupların Aylık Toplam Fauna (BS/m 2 ) Yönünden Benzerliklerine Ait Ağaç Grafiği 31 Şekil.4.6. Derin Bölge İstasyonlarının Toplam Fauna (BS/m 2 ) Yönünden Benzerliklerine Ait Ağaç Grafiği.. 32 Şekil.4.7. Derin Bölgede Saptanan Grupların Yüzde Dağılımı (Yaş Ağırlık/m 2 ) 34 Şekil.4.8. Derin Bölge Oligochaeta Faunasının Birey Sayılarının Aylara Göre Dağılımı Şekil.4.9. Derin Bölge Oligochaeta Faunasının Yaş Ağırlıklarının Aylara Göre Dağılımı Şekil Derin Bölge Chironomidae Faunasının Birey Sayılarının Aylara Göre Dağılımı Şekil.4.11.Derin Bölge Chironomidae Faunasının Yaş Ağırlıklarının Aylara Göre Dağılımı Şekil Derin Bölge Chironomidae Türlerinin Yıllık Ortalama Birey Sayılarının Yüzde Dağılımları VI

9 1.GİRİŞ 1. GİRİŞ Limnolojik çalışmaların genel amacı, çalışılan sucul ekosistemin doğal zenginliğini ortaya koymaya yöneliktir. Bu kapsamda, iç suların doğal zenginliği şüphesiz ortamın flora ve faunasına bağlıdır. Sucul ekosistemlerde yaşayan canlı grupların kendi aralarındaki ve içinde bulundukları ekosistemin fiziksel ve kimyasal özellikleriyle ilişkilerinin belirlenmesi çalışmaları, hem balıkçılık ve su ürünleri bakımından ekosistemden yararlanabilme sınırlarını belirlemede ve hem de sucul ekosistemin temel biyolojik verimliliğinin belirlenebilmesi açısından gereklidir (Kırgız,1984). İç sularda bentik fauna ile ilgili çalışmalar, limnolojik araştırmaların önemli bölümlerinden birini oluşturmaktadır. Bentik faunayı oluşturan gruplar, bu gruplara ait dağılımlar ve bu dağılıma etki eden çeşitli faktörlerin araştırılması, bu kapsamda ele alınan çalışma konularıdır. Göl ekosisteminde yaşayan bentik omurgasız organizmalar, göldeki besin zincirinin fitoplanktonik ve zooplanktonik organizmalardan sonraki üçüncü halkasını oluşturmakta ve gölün biyolojik verimliliğinde etken organizmalar olarak önem kazanmaktadır. Bentik omurgasız organizmalar, tür kompozisyonları, biyomas değerleri, mevsimsel değişimleri ve bazı türler açısından değerlendirilerek; göllerin ekolojik yapılarının belirlenmesinde, su kalitesinin ve kirliliğinin saptanmasında önemli indikatör olarak yer almaktadır ( Sözen ve Yiğit,1999). İç sular faunasında bentik omurgasız organizmalar oldukça önemli bir yer tutmakta ve özellikle Chironomidae larvalarının ayrı bir öneme sahip oldukları bilinmektedir. Pek çok araştırma Chironomidae larvalarının, başta protein olmak üzere, besin değeri bakımından yüksek, aynı zamanda balıkların vazgeçilmez bir besini olduğunu ortaya koymuştur. Özellikle bentik faunanın az olduğu kış mevsimlerinde bol ve devamlı olarak bulunmaları, bunların önemini bir kat daha arttırmaktadır. Yapılan araştırmalar, bu organizmaların balıklar tarafından kolayca sindirilebildiklerini ve dolayısıyla balıkların birinci derecede tükettikleri canlı besinler arasında yer aldıklarını göstermektedir. 1

10 1.GİRİŞ Chironomidae familyası mensupları tam başkalaşım geçiren sineklerdir. Ergin dönemleri su dışında, larva ve pupa aşamaları ise su içinde geçer. Bu hayvanların hayat devrinde en uzun evre larva evresidir. Tüm iç sularda her zaman Chironomidae larvalarına rastlamak mümkündür (Akıl ve ark.,1996). Chironomidae larvaları bulundukları sularda taban materyali içine oksijen ilettiklerinden, bu bölgede oksijenli solunumu olumlu yönde etkilerler. Dolayısıyla mineralizasyon olumlu yönde etkilenmiş olup; tabandaki kokuşma engellenmekte ve fotosentez için gerekli ham maddeler sağlanmış olmaktadır. Chironomidae larvaları suyun verimini yükselttikleri için, bir çok araştırıcı tarafından biyoindikatör olarak kabul edilirler ve kullanılırlar (Şahin, 1984). Chironomidae larvaları, hem dip yüzeyinin birim alanındaki çokluk durumları hem de tür kompozisyonları ile bulundukları rezervuarın biyolojik sınıflandırılmasında en önemli göstergelerinden biridir (Kırgız, 1988a). Çeşitli araştırıcılar, bentik faunanın nitel ve nicel durumunu esas alıp, gölleri canlı üretkenliği yönünden sınıflandırmışlar ve biyolojik özelliklerinin göstergesi olarak Chironomidae larvalarının ilk sırayı aldıklarını belirtmişlerdir (Ahıska, 1999). Sublittoral ve profundal bölgede bentik fauna içinde bol miktarda bulunan bir diğer grup ta Oligochaeta grubudur. Oligochaeta ların dağılımı ve bollukları göllerin karakteristiği ve trofik düzeyi hakkında fikir vermektedir (Probst, 1987). Oligochaeta grubu sucul sistemlerdeki besin zincirinde önemli bir yere sahip olup; kirliliğin izlenmesinde, özellikle bazı türler indikatör olarak kullanılırlar. Balık ve diğer omurgasızlar için önemli bir besin kaynağıdırlar (Lafont, 1987). Oligochaeta grubundan Limnodrilus hoffmeisteri ve bazı tubificid türlerinin düşük çözünmüş oksijen ve yüksek ağır metal kirliliğine karşı dirençli oldukları belirtilmektedir (Sang, 1987). Oligochaeta grubundan Tubificidae familyası tüm sucul ortamlarda, oligotrofik, hiperötrofik hatta atık sularda da bulunmaktadır. Bu familya üyeleri, ortamda bozulma olduğunda ortamı en son terkedip, iyileşme olduğunda tekrar kolonize olabilirler. Familyaya ait üyeler ağır metal analizleri için yapılan LC 50 çalışmalarında sıklıkla kullanılmakta ve iyi sonuçlar vermektedir. Ayrıca bu 2

11 1.GİRİŞ familyaya ait Tubifex tubifex türü çeşitli izleme çalışmalarında yoğunlukla kullanılan türlerdendir (Milbrink, 1987). Oligochaeta grubu için yaşanan tek sorun olgunlaşmamış bireylerde tür teşhislerinin oldukça zor yapılabilmesidir. Bu sebeple de iç su ortamlarında kirlilik indeksleri hesaplanırken bu gruba ait tür çeşitliliğinden ziyade taksa çeşitliliği kullanılmaktadır. Türkiye, çeşitli doğal göl, baraj gölleri ve akarsu bakımından zengin su kaynaklarına sahiptir. Bentik açıdan iç sular kıyaslandığında, akarsulardaki tür çeşitliliğinin göllere nazaran daha yüksek olduğu bilinmektedir. Su ürünlerinden gereği gibi yararlanabilmek için, ülkemizdeki iç sularda yaşayan organizmaların ve dağılımlarının bilinmesi gerekmektedir. Güneydoğu Akdeniz Bölgesi nin önemli iç su kaynaklarından biri olan Aslantaş Baraj Gölü taşkın koruma, sulama ve enerji üretimi amacıyla yapılmış, 1985'te işletmeye açılmıştır. Aslantaş barajı Ceyhan nehri üzerinde kurulu olup, Akdeniz'in 45km kuzeyinde ve Ceyhan nehrinin Akdeniz den itibaren 100km akış yukarısındadır. Baraj gölü, normal işletme su seviyesi kodunda toplam en fazla milyon m 3 su depolama ve buna ilave olarak 650 milyon m 3 taşkın suyu depolama kapasitesine sahiptir. Yaklaşık 6km eninde, 16km uzunluğunda olan ve en derin yeri 93m'yi bulan göl, azami ha'lık bir alana yayılmaktadır. Denizden ortalama yüksekliği 146m'dir (Anonim,1966). Baraj gölünün işletmeye açılmasından sonra Devlet Su İşleri gölü su ürünleri programına almış ve balıklandırmaya başlamıştır. Balık avcılığı, su ürünleri kooperatifi üyeleri tarafından 34 tekne ile yapılmaktadır. Baraj gölünde pullu sazan (Cyprinus carpia) dışında, Yayın (Silurus glanis), İn balığı (Barbus sp.), Tatlısu kefali (Leuciscus cephalus) ve İnci balığı (Alburnus orentis) gibi türler mevcuttur (Anonim, 2000). Aslantaş Baraj Gölü, kurulduğu tarihten bu yana çevre halkı için balıkçılık açısından oldukça önemli bir gelir kaynağı durumundadır. Cyprinidae, Mugilidae, Anguillidae ve yüksek kabuklular gibi demersal canlılar bentik faunayı besin olarak değerlendirmektedir. Bentik faunanın zengin olması, bunlarla beslenen balıklarda da sayıca çokluğa neden olmaktadır. 3

12 1.GİRİŞ Bu çalışma ile, demersal beslenen balıkların ana gıdası olan ve Aslantaş Baraj Gölü nün verimliliğinin belirlenmesi çalışmalarına katkı sağlayacak yönde, gölün limnolojik yapısının önemli bir bölümünü oluşturan bentik faunanın özelliklerinin ortaya çıkarılması ve bugüne kadar herhangi bir bentik fauna çalışması yapılmamış olan baraj gölünün bentik faunasının tespit edilerek, ülkemizin biyolojik çeşitliliğinin ortaya çıkarılmasına katkıda bulunulması amaçlanmıştır. 4

13 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aslantaş Baraj Gölü nde bentik fauna ile ilgili herhangi bir çalışmaya rastlanılamamıştır. Baraj gölünde yapılmış diğer çalışmalar ise oldukça az sayıda olup; çoğunluğu balık biyolojisi ile ilgilidir. Bu çalışmalar arasında, Aslantaş Baraj Gölü nde Yaşayan Sazan (Cyprinus carpio L.,1758) in Büyüme ve Bazı Biyolojik Özelliklerinin İncelenmesi (Erdem ve ark.,1992); Barbus rajanorum Heckel,1843 ün Bazı Biyolojik Özelliklerinin İncelenmesi (Başusta ve Erdem,1994); Capoeta barroisi Lartet,1894 Türünün Büyüme Performansının İncelenmesi (Başusta ve Erdem,1995); ve Aslantaş Baraj Gölü (Osmaniye) Zooplanktonunu (Bozkurt ve Göksu,2003) verebiliriz. Bu nedenle, yurdumuzda ve diğer ülkelerde iç sularda yapılmış olan benzer bentik çalışmalar ile bentik faunanın nitel ve nicel özellikleri hakkında gerçekleştirilmiş olan çalışmaların bir bölümü aşağıda özetlenmiştir. Çubuk Barajı ve Emir Gölü nün Makro ve Mikro Faunasının Mukayeseli İncelenmesi adlı çalışma ülkemizdeki bentik fauna çalışmalarına ışık tutacak nitelikte temel bir çalışmadır. Genel amaçlı yapılan bu çalışmada her iki göl, bentik organizmalar dikkate alınarak ekolojik olarak sınıflandırılmıştır (Geldiay, 1949). Bilgin (1967) tarafından yapılan araştırmada, İzmir civarı tatlı sularında yaşayan Gastropodlar, sistematik ve ekolojik yönden incelenmiştir. Türkiye nin bazı bölgelerinden tespit edilen tatlı su yumuşakçaları üzerinde yapılan çalışmada, toplam 20 tür ve 5 alt tür saptandığı bildirilmiştir (Geldiay ve Bilgin, 1969). Gölcük Gölü nde yapılan bir çalışmada, gölün ötrofik karakterde olduğu; buna karşın bentik faunanın nitel ve nicel bakımdan fakir olduğu; Nisan ayının bentik fauna bakımından en zengin ay olduğu; Eylül ayında tabakalaşma gözlenen gölde zeminde O 2 azalmasına paralel olarak H 2 S'ün arttığı ve bu nedenle bentik faunanın fakirleştiği, ayrıca bu dönemde sadece H 2 S'e karşı dayanıklı bazı türlerin bulundukları belirtilmektedir (Geldiay ve Tareen, 1972). Geldiay ve Bilgin (1973) yaptıkları araştırmada, Batı Anadolu nun bazı iç sularındaki Dreissena polymorpha türünün sistematiğini ve dağılışını incelemişlerdir. 5

14 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Soylu ve Kırgız (1975), Apolyont ve Manyas göllerinde dip fauna elementlerinin yıllık dağılımlarını araştırmışlar; dip fauna elementlerinin, Apolyont gölünde %74,65 Oligochaeta, %24,66 Chironomidae ve %0,68 diğer hayvanlar; Manyas gölünde ise bu dağılımın %57,31 Oligochaeta, %42,39 Chironomidae ve %0,3 diğer hayvanlar şeklinde oluştuğunu bildirmektedirler. Ustaoğlu (1980) tarafından Karagöl (Yamanlar-İzmir) de yapılan çalışmada bentik fauna araştırılmış ve Tubificidae ye ait (Tubifex tubifex, Limnodrilus hoffmeisteri) 2, Chironomidae (Chironomus plumosus) ve Chaoboridae (Chaoborus flavicans) familyalarına ait 1 er tür olmak üzere toplam 4 tür tespit edildiği; m 2 deki birey sayısı dağılımı bakımından, Oligochaeta nın %59,72, Chaoboridae larvalarının %31,37 ve Chironomidae larvalarının %8,91 olarak bulunduğu ve gölün ötrofik şartlarda olduğu bildirilmiştir. Seyhan Baraj Gölü nde yapılan çalışmada, bentik organizmalar ile bunların nitel ve nicel dağılımlarının araştırıldığı; bentik faunanın 6 gruba dahil 27 türle temsil edildiği; bentik faunanın %77,27 ile Chironomidae larvaları, %18,6 ile Oligochaeta grubu türleri ve %4,13 ile diğer hayvan grupları tarafından oluştuğu; Chironomidae larvalarının dominant olduğu bildirilmektedir (Kırgız 1984). Cromwell Gölü'nün (Yeni Zelanda) bentik böcekleri üzerinde yapılan çalışmada, 153 tanesi Chironomidae (Diptera) türü olmak üzere toplam 212 tür tanımlandığı bildirilmektedir (Harper ve Cloutier,1986). Léman (İsviçre) gölünde yapılan çalışmada, 19 Oligochaeta türünün belirlendiği, Tubificidlerin tüm yıl boyunca baskın olduğu ve 1,6 Iob indeks değeri ile göl sedimentinin kirli olduğu bildirilmektedir (Lafont,1987). Probst (1987) tarafından Constance Gölü nde (İsviçre) yapılan çalışmada, 14 tubificid türü ve 1 lumbriculid türü saptandığı; toplam fauna içinde Tubifex tubifex türünün %72 ile temiz suların indikatörü olan Stylodrilus heringianus türünün ise %0,1 ile bulunduğu belirtilmektedir. Şahin (1987) tarafından Eğirdir gölünde yapılan bir çalışmada, Chironomidae larvaları ve onların yayılışları araştırılmış; Tanypodinae ve Chironominae alt familyalarına ait 10 farklı tür bulunduğu ve bu türler içinde Procladius (Psilotanypus) sp.'nin baskın olduğu belirtilmektedir. 6

15 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Wagner (1987) tarafından Vorderer Finstertaler (Avusturya) gölünde yapılan çalışmada, Stylodrilus heringianus, Peloscolex ferox ve Tubifex tubifex türleri olmak üzere 3 türün belirlendiği ve yıllık ortalama Oligochaeta biyomasının 1,6-4,0g/m 2 olduğu belirtilmektedir. Gala gölü Chironomidae larvaları ile ilgili olarak yapılan çalışmada, Chironomidae faunasının Tanypodinae, Orthocladinae ve Chironominae alt familyalarına ait 19 türle temsil edildiği bildirilmektedir (Kırgız, 1988b). Kırgız (1989), Gala gölünün bentik faunası üzerinde çalışmış ve bu çalışmada bentik faunanın 18 bentik hayvansal organizma ile temsil edildiğini ve m 2 de 4988 birey bulunduğunu bildirmiştir. Çetinkaya (1991) tarafından yapılan çalışmada, Akşehir gölünün su kalitesi, planktonu ve bentik faunası araştırılmış; gölün bentik faunasının Oligochaeta ve Chironomidae grubundan oluştuğu ve bentik fauna biyomasının da ortalama 5,77g/m 2 olduğu bildirilmektedir. Bentik faunanın en fazla sırasıyla Mayıs, Şubat ve Aralık aylarında bulunduğu belirtilmektedir. Di Candia (İtalya) gölünde yapılan çalışmada, organik maddece zengin, orta zengin ve fakir bölge olmak üzere 3 bölge seçildiği ve bu bölgelerde makrobentik dağılımla birlikte sedimente ait bazı kimyasal parametrelerin araştırıldığı bildirilmektedir. Seçilen bölgelerde birey ve tür sayısı bakımından az olmalarına karşın Oligochaeta dan Naididae ve Tubificidae; Diptera dan Chironomidae türlerinin baskın olarak saptandığı belirtilmektedir. Bu üç bölge arasında baskın gruplara ait türlerin biyokütle ve yoğunluklarında farklılıklar olduğu fakat tam olarak bu farklılıkların neden kaynaklandığının belirlenemediği bildirilmektedir (Galanti ve ark., 1991). Keban Baraj Gölü ndeki bir çalışmada, Procladius (Holotanypus) sp. ve Chironomus halophilus larvalarının mevsimsel dağılımları incelenmiş ve m 2 deki en yüksek değerin 572 birey/m 2 ile kış mevsiminde; en düşük değerin ise, 44 birey/m 2 ile yaz mevsiminde gözlendiği bildirilmektedir (Özdemir ve Şen,1991). Bonacina ve ark. (1992) tarafından yapılan çalışmada, İtalya daki 13 büyük gölün profundal bentik faunası araştırılmış, tür çeşitlilik indeksleri hesaplanmış ve göllerin trofik düzeyleri belirlenmiştir. Bu göllerden oligotrof olduğu belirtilen Garda 7

16 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR gölünde %97 ve ötrof olduğu belirtilen Lugana gölünde %98 lik oranlar ile baskın grubu Oligochaeta oluşturmasına karşın; tür çeşitliğinin Garda gölünde yüksek olduğu ve özellikle Oligochaeta grubunun gölde 24 türle temsil edildiği, Lugana gölünde ise tür çeşitliliğinin az ve Oligochaeta grubunun gölde sadece Tubifex tubifex, T. ignotus, Limnodrilus hoffmeisteri, Potamothrix hammoniensis ve Stylodrilus heringianus türleri ile temsil edildiği bildirilmektedir. Gözler ve Şen (1992) tarafından Cip balık üretim ve yetiştirme tesisinde yapılan araştırmada, Chironomidae larvaları ve mevsimsel dağılımları incelenmiş, Chironomidae familyasına ait 9 tür bulunduğu ve larvaların en fazla bulundukları ayın Nisan (m 2 de 3556 birey); en az bulundukları ayın ise Aralık (m 2 de 163 birey) olduğu belirtilmiştir. Ahıska ve Karabatak (1994) tarafından Türkiye'nin önemli bir kuş barınak alanı olan Seyfe gölünde yapılan çalışmada, bentik faunanın Chironomidae (Diptera) larvaları ve Gastropoda kabuklarından oluştuğu; gölde Chironomidae familyasına ait Einfeldia pagana, Fleuria lacustris ve Dicrotentipes tritomus türlerinin saptandığı ve en fazla Haziran, Ağustos ve Kasım aylarında bulundukları; yıllık ortalama m 2 'deki birey sayısının 2406 olduğu ve Chironomidae larvalarının kuşların yoğun olarak yayılış gösterdiği alanlarda diğer bölgelere oranla daha fazla miktarlarda gözlendikleri bildirilmektedir. Mert ve Erikli (Kırklareli/İğneada) göllerinde yapılan çalışmada, her iki gölün bentik faunası karşılaştırılmış; Erikli gölünde 11 gruba ait m 2 'de ortalama 600 adet birey, Mert gölünde ise 10 gruba ait m 2 'de ortalama 1624 adet birey bulunduğu; her iki gölün grupların çeşitliliği yönünden birbirlerine benzedikleri, fakat göl tabanının m 2 'sindeki birey sayısı miktarı bakımından farklılık gösterdikleri bildirilmektedir (Kırgız ve Güher, 1994). Özkan ve Kırgız (1995) tarafından yapılan bir araştırmada, Edirne il sınırları içinden toplanan Chironomidae familyasına ait 4 alt familya ve 32 tür saptanmış; bunlardan Cricotopus intersectus Lehman, Glyptotendipes lobiferus K., Kiefferulus tendipediformis (Goet.) türleri Türkiye için yeni kayıt olarak bildirilmektedir. Akıl ve ark. (1996) tarafından Cip Baraj Gölü nde yapılan çalışmada, Tanypodinae, Chironominae ve Orthocladinae alt familyalarına ait 17 türün 8

17 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR belirlendiği; Chironomidae larvalarının gölde en fazla yazın (m 2 'de 395), en az kışın (m 2 'de 81) bulunduğu belirtilmektedir. Mikri Prespa (Yunanistan) gölünde yapılan çalışmada, gölde en önemli bentik grubu Oligochaeta grubunun oluşturduğu ve bu gruba ait 4 türün (Potamothrix prespaensis, Psammoryctides ohridanus typica, Psammoryctides ohridanus variabilis, Spirosperma tenuis) endemik olduğu belirtilmektedir (Petridis ve Sinis,1997). Polatdemir ve Şahin (1997) tarafından Eskişehir ve çevresi durgun su sistemlerindeki Chironomidae larvaları üzerinde yapılan bir çalışmada, 500 örnek içinde Tanypodinae, Prodiamesinae ve Chironominae alt familyalarına ait olmak üzere 16 cins ve 25 türün saptandığı ve Chironomus thummi, Chironomus viridicollis, Chironomus anthracinus ve Polypedilum scalaenum'un en çok yayılış gösteren türler olduğu bildirilmektedir. Kovada gölü ve kanalının bentik faunası üzerine yapılan araştırmada, gölün mezotrofik göl özelliği gösterdiği ve bentik faunanın kalitatif olarak düşük fakat kantitatif olarak yüksek düzeyde olduğu belirtilmektedir (Karaşahin,1998). Neuchatel (İsviçre) gölünde Oligochaeta ve Chironomidae larvaları ile ilgili olarak yapılan bir çalışmada, gölde oligotrofik şartlarda bulunan Spirosperma velutinus, Stylodrilus heringianus türlerinin bulunma yüzdelerinin 1984'de %16'dan 1992'de %33'e yükseldiği ve 1997'de ise %11'e düştüğü, göldeki ötrofik durumun iyileşme süreci içine girdiği ve oligotrofik göllerde bulunan Chironomidae ya ait Micropsectra cinsi türlerinin gözlendiği belirtilmektedir (Lang, 1998). Ahıska (1999) yaptığı çalışmada, Kesikköprü Baraj Gölü nün bentik organizma türleri ve mevsimsel değişimlerini belirlemek amacıyla, bentik faunanın %26,88 sinin Chironomidae larvaları, %32,59 unun Oligochaeta türleri ve %40,5 inin diğer bentik omurgasızlardan oluştuğunu belirlemiş ve ayrıca m 2 deki ortalama bentik faunanın 567,89 birey sayısı olarak saptandığını bildirmektedir. Sözen ve Yiğit (1999) tarafından Akşehir gölünde yapılan bir çalışmada, bentik faunanın Insecta, Oligochaeta, Crustacea, Nematoda, Mollusca grupları ve bunlara ait 27 cins ile temsil edildiği; %51,55 ile Chironomidae ve %45,97 ile Oligochaeta grubu üyelerinin bu gruplar içinde baskın olduğu; birey sayısının 9

18 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR m 2 'deki yıllık ortalama değerinin 1754,08 olarak bulunduğu ve bentik faunanın yaş ağırlığının yıllık ortalama 4,57 g/m 2 olarak saptandığı belirtilmektedir. Real ve ark. (2000) in İspanya daki bazı büyük göllerin profundal bentik faunaları üzerinde yaptıkları araştırmada, göllerin profundal bentik faunasının Chironomus cinsine ait 3 türden oluştuğu; C. bernensis türünün oksijence zengin mezotrofik göllerde, C. plumosus türünün sığ, oksijen azlığı bulunan ötrofik göllerde bulunduğu; C. nuditarsis ve C. bernensis türlerinin detritus ile, C. plumosus türünün ise taze fitoplankton ile beslendiği bildirilmektedir. Balık ve ark, (2001) tarafından bentik faunası araştırılan Sazlıgöl de Oligochaeta ya ait 16 tür, Chironomidae ya ait 13 tür tespit edildiği; göl sularının sığ olması sebebiyle çevresel faktörlerin etkisi altında kaldığı ve daha önce gölde bentik araştırma yapılmadığı için bulunan türlerin göl için yeni kayıt olduğu; ayrıca Enchyiraeus albidus, Tubifex nerthus, Dero dorsalis, Dero digitata, Psammoryctides deserticola, Quistadrilus multisetosus türlerinin ise Türkiye faunası için yeni kayıt olduğu belirtilmektedir. Gediz deltası ve Sazlıgöl ün mollusk faunası üzerinde yapılan araştırmada 10 türün tespit edildiği ve bu türlerden 9 unun Gastropoda, 1 inin Bivalvia sınıfına ait olduğu belirtilmektedir (Ustaoğlu ve ark.,2001a). Ustaoğlu ve ark, (2001b) in Işıklı gölünde yaptıkları çalışmada, Mollusca faunası araştırılmış; Gastropoda sınıfına ait 22 ve Bivalvia sınıfına ait 2 tür olmak üzere toplam 24 türün tespit edildiği bildirilmiştir. Orta gölünde yapılan bir araştırmada, gölün 1926 yılından itibaren endüstriyel kirliliğe maruz kaldığı; yıllarında kireçleme çalışmaları yapıldığı, bu çalışmalar neticesinde 1996 yılında gölün bentik fauna yönünden araştırıldığı ve restorasyon çalışmaları sonunda hala göldeki bentik faunanın kirlilik etkisi altında olduğu bildirilmiştir (Baudo ve ark.,2001). Wang ve Liang (2001) in Çin in en büyük gölü olan Poyang gölünde yaptıkları çalışmada, 5 familyaya ve 20 cinse bağlı 25 türün saptandığı; bu türlerden Limnodrilus paramblysetus un yeni tür olduğu; bu türün L. amblysetus türüne benzer olduğu fakat kısa penis şiti başlığı ile bu türle farklılık gösterdiği belirtilmektedir. 10

19 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Çelik (2002) nin yaptığı çalışmada, Güneydoğu Teksas taki küçük bir kum yatağı (Barry) gölünün makrobentoz kommunitesi ve bazı fizikokimyasal özellikleri araştırılmış; çalışmada 50 taksona ait 5614 birey bulunmuş; baskın organizmaların Chaoborus puctipennis, Limnodrilus hoffmeisteri ve Dero obtusa olduğu, tür çeşitlilik indeksinin 0,9 dan 3,9 a kadar değişmiş olduğu ve derinliğe bağlı olarak azaldığı, ancak birey sayısının derinlik ile doğru orantılı olarak arttığı belirtilmektedir. Taşdemir ve ark, (2003) tarafından İkizgöl de yapılan çalışmada, gölün Diptera faunası araştırılmıştır. Çalışmada, Chironomidae familyasına ait 4, Chaoboridae familyasına ait 1 ve Ceratopogonidae familyasına ait 2 takson olmak üzere toplam 7 takson belirlendiği, diptera larvalarının gölde ortalama 3227 birey/m 2 ile bulunduğu ve bununda %22,98 ini Chironomidae larvaları, %76,96 sını Chaoboridae larvaları ve %0,06 sını ise Ceratopogonidae larvalarının oluşturduğu bildirilmektedir. Buldan Baraj Gölü nün bentik faunasının belirlenmesi çalışmasında, 6 sı Annelid, 3 ü Diptera, 2 si Gastropoda ve 3 ü Malacostraca olmak üzere toplam 14 türün tespit edildiği ve Branchiura sowerbyi türünün Türkiye için yeni kayıt olduğu bildirilmektedir (Balık ve ark., 2004). Balık ve ark.,(2004) tarafından Birgi Göletleri ve Sazlıgölde yapılan sucul fauna çalışmasında, 3 Diptera, 2 Coleoptera, 2 Hemiptera ve 2 Odonata türü saptandığı belirtilmektedir. Fındık ve Göksu (2004) tarafından Berdan Baraj Gölü nde yapılan çalışmada, bentik faunanın nitel ve nicel özellikleri ile bunların aylık değişimlerinin incelendiği; bentik faunanın Bivalvia, Gastropoda, Crustacea, Oligochaeta, Insecta olarak 5 sınıftan ve bunlara ait 22 türden oluştuğunun saptandığı; profundal faunanın m 2 'de yıllık ortalama 1412 adet olarak belirlendiği; faunanın %52,77'sinin Chironomidae ve %47,23'ünün ise, Oligochaeta türlerinden oluştuğunun saptandığı belirtilmektedir. Gölcük gölünün bentik faunası üzerinde yapılan çalışmada, faunanın Tubificidae, Chironomidae ve Chaoboridae grupları tarafından temsil edildiği; bentik faunanın %93,52'lik oran ile Oligachaeta, %3,98 ile Chironomidae ve %2,50 ile Chaoboridae üyelerinden oluştuğu; ilkbaharda Chironomidae larvalarının

20 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR birey/m 2 ile ve Oligocahaeta grubunun birey/m 2 ile en fazla bulundukları ve Chaoboridae larvalarının 1736 birey/m 2 ile yazın en fazla miktarda bulundukları bildirilmektedir (Toksöz ve Ustaoğlu, 2005). Yıldız ve Balık (2005) in Göller Bölgesi iç sularında dağılım gösteren Oligochaeta faunasının belirlenmesi amacıyla yaptıkları çalışmada, 24 ü Tubificidae, 14 ü Naididae, 3 ü Enchytraeidae, 2 si Lumbriculidae, 1 i Lumbricidae, 1 i Haplotaxidae ve 1 i Glossoscolecidae familyalarına ait olmak üzere toplam 46 tür tespit edildiği ve tespit edilen türlerden, Henlea nasuta, Tubifex tubifex f. bergi, Limnodrilus hoffmeisteri f. parvus, Ilyodrilus frantzi ve Spirosperma nikolskyi nın Türkiye Oligochaeta Faunası için ilk kayıt oldukları belirtilmektedir. Eğrigöl de yapılan makrobentik fauna çalışmasında, m 2 de 1036 birey tespit edildiği, bunun 939 bireyinin oligoket, 95 nin chironomid ve 2 bireyinin chaoborid olduğu; % 90,64 oranı ile oligochaeta bireylerinin en baskın grubu oluşturduğu; %25,90 oranı ile en zengin istasyonun 4. istasyon olduğu; derinliğe bağlı değişimde en fazla bireye 7. metrede rastlandığı bildirilmektedir (Yıldız ve ark., 2005). Topçam Baraj Gölü nde yapılan çalışmada, Oligoket faunasına ait 9 u Tubificidae ve 2 si Naididae olmak üzere 11 tür belirlendiği, Limnodrilus hoffmeisteri türünün %64,64 ile baskın tür olduğu belirtilmektedir (Yıldız ve Balık, 2006). 12

21 3. MATERYAL VE METOD 3. MATERYAL VE METOD Çalışmada öncelikle çalışma alanı tanımlanmış ve istasyonlar belirlenmiştir. Daha sonra, materyallerin toplanması ve değerlendirilmesi aşamasına geçilmiştir Çalışma Alanı ve İstasyonların Tanımı Baraj Gölü kıyı şeridi büyük su bitkilerinden yoksun olmakla beraber, kıyısal kesimde evsel atıkların deşarj edildiği bölgeler bulunmakta ve bu kesimlerde az da olsa bir bitki topluluğu gözlenmektedir. Çalışma süresince örnekler, tüm gölü tanımlayan ve göle giren kaynaklar dikkate alınarak 5 i derin ve 5 i kıyı olmak üzere toplam 10 istasyondan aylık olarak alınmıştır (Şekil.3.1). Gölde çalışılan istasyonlardan 1, 2, 3, 4 ve 5 no'lu istasyonlar gölün derin bölgesinden; 6, 7, 8, 9 ve 10 no'lu istasyonlar ise, kıyı bölgesinden seçilmiştir. Seçilen istasyonlardan, 1 no lu istasyon baraj suyunun akışı yönünde çıkışa yakın olan Hacıaptiler mahallesi civarından, 2 no lu istasyon 1 no lu istasyonun yaklaşık 1 km kuzeyinde bulunan Kesmegeçidi mevkiinden, 3 no lu istasyon Keşiş çayının baraj gölüne döküldüğü kısımdan, 4 no lu istasyon Andırın Deresinin baraj gölüne döküldüğü yerden ve 5 no lu istasyon ise Ceyhan nehrinin göle döküldüğü boğaz kısmından seçilmiştir. 1 ve 2 no lu istasyonlarda derinliğin 30-50m arasında, 3 no lu istasyonda 7-25m, 4 no lu istasyonda derinliğin 5-15m ve 5 no lu istasyonda derinliğinin ise 10-20m arasında değişmekte olduğu belirlenmiştir. Tüm istasyonların dip yapılarının, nehir akıntıları ile gelmiş olduğu düşünülen alüvyonlarla kaplı olduğu ve oldukça çamurlu bir yapıya sahip olduğu saptanmıştır. Ayrıca 1 inci ve 2 inci istayonlarda bazı aylarda dip çamurunda kokuşmalar olduğu gözlenmiştir. 6 ıncı istasyon 1 no lu istasyona; 7 inci istasyon 2 no lu istasyona; 8 inci istasyon 3 no lu istasyona; 9 uncu istasyon 5 no lu istasyona; ve 10 uncu istasyon 4 no lu istasyona yakın kıyı bölgelerinden seçilmiştir. Kıyı istasyonlarının dip yapılarının yer yer taşlık ve kumluk olduğu ve dar bir bölge olduğu gözlemlenmiştir. 13

22 3. MATERYAL VE METOD Şekil.3.1. Aslantaş Baraj Gölü (Osmaniye) ve Çalışılan İstasyonlar 14

23 3. MATERYAL VE METOD 3.2. Materyallerin Toplanması ve Değerlendirilmesi Çalışma, Nisan 2001 den Mart 2002 ye kadar olan dönemde 12 ay sürmüştür. Aralık ayında iklim koşulları nedeniyle örnek alımı yapılamamıştır. Çalışma, araziden örneklerin toplanması ve laboratuvarda tür teşhis ve sayımlarının yapılması şeklinde; göl ve laboratuvar çalışmaları ile örneklere ait verilerin değerlendirilmesinin yapıldığı istatistik çalışmalar olmak üzere üç aşamada gerçekleştirilmiştir Göl Çalışmaları Çalışmada, örnekler gölün kıyı ve derin bölgesinde seçilen istasyonlardan alınmış ve örneklerin saklanmasında %4'lük formaldehit ile %70'lik etil alkol kullanılmıştır. Derin bölgeden alınan örnekler, her bir istasyondan Hidrobios marka Ekman çamur alma kabıyla iki tekrarlı olarak alınmıştır. Kullanılan Ekman kepçesinin boyutları 15*15cm dir. Alınan çamur örnekleri nitel ve nicel olarak incelenmek üzere poşetlere konularak laboratuvara getirilmiştir. Kıyı bölgesindeki istasyonlardan alınan örnekler, kıyıdan toplanmış ve nitel olarak incelenmek üzere laboratuvara getirilmiştir. Derin bölge örnekleri, farklı göz açıklıklarına sahip (0,1; 1,2; 2mm) 3 elekten geçirilerek yıkanmış ve eleklerde kalan organizmalar pens yardımıyla toplanmış ve kavanozlara alınmıştır. Kavanozların üzerine tanımlayıcı bilgiler (örneğin alındığı istasyon ve tarih; çamurun rengi, kokusu ve tane yapısı) kayıt edilmiştir. Derin bölge istasyonlarından su örnekleri, Hidrobios marka Nansen Şişesi ile alınmıştır. Suyun sıcaklık ve çözünmüş oksijen değerleri YSI 95 marka oksijenmetre ile ölçülmüştür. Ancak, Nisan ve Mayıs aylarında cihazın arızalanması nedeniyle çözünmüş oksijen ölçümü yapılamamıştır. ph ise, Hanna marka laboratuvar tipi ph metre ile ölçülmüştür. Işık geçirgenliği ölçümü seki diski yardımıyla yapılmıştır. 15

24 3. MATERYAL VE METOD Laboratuvar Çalışmaları Nitel Analizler Zoobentik örneklerin nitel incelenmesinde, öncelikle örnekler gruplarına ayrılmış ve tür düzeyine kadar belirlenmeye çalışılmıştır. Bu incelemeler için Euromex (Holland) marka stereoskopik mikroskop ve RML5 Askania marka binoküler mikroskop kullanılmıştır. Chironomidae larvalarının teşhis edilmesinde, organizmalar önce %70-%80- %95'lik etil alkol serilerinden geçirilerek temizlenmiştir. Öncelikle, stereoskobik mikroskopta segment sayıları, ventral ve lateral solungaçlarının bulunup bulunmaması ve solungaçların morfolojik özellikleri incelenmiştir. Sonra organizmaların başları gövdelerinden ayrılmış, başların ventral tarafları üste getirilerek üzerlerine laktofenol damlatılarak geçici preparatları yapılmış ve binoküler mikroskopta teşhisleri yapılmıştır (Şahin,1984). Chironomidae türlerinin tanısı için, Usinger (1956), Oliver ve ark., (1978), Cranston (1982), Wiederholm (1983), Şahin (1984;1986;1987;1991), Kırgız (1984), Pennak (1989), Thorp ve Covich (1991), Vergon ve Bourgeois (1993), Epler (1995;2001), Merritt ve Cummins (1996) ve Tachet ve ark.,(2000) den yararlanılmıştır. Oligochaeta örneklerinde türlerin teşhisleri olgun bireylerde yapılmış olup; oligochaeta grubunun teşhislerinde, organizmalar stereoskobik mikroskopta lam üzerinde dorso-ventral olarak yatırılmış, üzerine laktofenol damlatılmış ve binoküler mikroskopta ayırıcı yapıları dikkate alınarak türler belirlenmiştir (Brinkhurst,1971). Oligochaeta türlerinin tanısında, Sperber (1952), Brinkhurst (1960;1971;1986), Pennak (1989), Steinlechner (1987), Thorp ve Covich (1991), Milligan (1996), Timm (1999) ve Pinder ve Brinkhurst (2000) den yararlanılmıştır. Sayısal olarak değerlendirilemeyen mollusca grubu üyeleri, direkt olarak lup altında incelenmiştir. Türler belirlenirken Bilgin (1967), Geldiay ve Bilgin (1969), Zhadin (1952), Quigley (1977), Howells ve ark.,(1996) dan yararlanılmıştır. Crustacea sınıfı ve Ephemeroptera üyelerinin teşhisi, mikroskop altında ayırıcı özellikleri dikkate alınarak yapılmıştır. Bu teşhisler için sırasıyla Crustacea 16

25 3. MATERYAL VE METOD sınıfı için Gledhill ve ark. (1976), Quigley (1977), Pennak (1989)'dan; Ephemeroptera üyeleri için, Usinger (1956), Elliott ve ark. (1988), Thorp ve Covich (1991), Merritt ve Cummins (1996)'dan yararlanılmıştır Nicel Analizler Örneklerin nicel yönden incelenmesinde tüm gruplara ait m 2 deki birey sayıları esas alınmıştır. Kullanılan Ekman kepçesinin boyutları 15*15 cm olup, her istasyondan örnekler 2 tekrarlı olarak alınmış ve m 2 deki hesaplamalar buna göre yapılmıştır. Örneklere ait yaş ağırlıkların belirlenmesinde 0,0001g hassasiyetteki terazi kullanılmıştır. Nicel analizlerde organizma gruplarına ait tüm değerlendirmeler m 2 'deki birey sayıları (BS/m 2 ) üzerinden yapılmıştır. Ayrıca m 2 deki yaş ağırlıkları da (g/m 2 ) hesaplanmıştır (Sarıhan,1984; Wetzel ve Likens,1991; Elliott,1993; Tanyolaç,2000). Bu şekilde hesaplanan değerler kullanılarak, istasyonlara ve aylara göre m 2 deki organizmaların tür, miktar ve yaş ağırlıklarına ait yüzde olarak oransal dağılımları verilmiştir. Oligochaeta tür teşhisleri olgun bireylerde yapıldığı için türlere ait nicel hesaplamalar yapılamamış, sadece grup olarak aylara ve istasyonlara göre dağılımları verilmiştir İstatistiksel Analizler İstasyonlardan aylık yapılan örneklemelerde elde edilen bentik fauna türlerinin sıklık, baskınlık ve benzerlik analizleri yapılmıştır (Kazancı ve Girgin,1994). - Sıklık analizi N a Sıklık (F) = * 100 eşitliği ile hesaplanmıştır. Burada, N n N a :A türünü içeren örnekleme sayısını, N n :Tüm örnekleme sayısını ifade etmektedir. 17

26 3. MATERYAL VE METOD Bulunan türler sıklık bakımından 5 kategoride incelenir. Sıklık Kategorileri %1-20: Nadir bulunan türler %21-40: Seyrek bulunan türler %41-60: Genellikle bulunan türler %61-80: Çoğunlukla bulunan türler % : Devamlı bulunan türler - Baskınlık analizi N A Dominans (D) = * 100 formülü ile hesaplanmıştır. Burada, N N A = A türüne ait birey sayısını, N n = Tüm türlere ait birey sayısını ifade etmektedir. n - Benzerlik analizi İstasyonların tür kompozisyonu yönünden birbirleriyle olan benzerlik oranları, Aşamalı Kümeleme Yöntemi (Hierarchical Cluster Analysis Method) kullanılarak SPSS paket programı yardımıyla ortaya konmuştur. Bu yöntemde, birimler arasındaki mesafe Öklit Uzaklığı (Euclidian Distance) kullanılarak ağaç grafiği (dendogram) çizdirilmiştir. Benzerlik ölçeği yüzde olarak ifade edilmiştir. Ayrıca, ayların ve istasyonların m 2 deki birey sayısı bakımından benzerlikleri de aynı metotla yapılmıştır. Fizikokimyasal özelliklerin m 2 deki birey sayıları ile ilişkilerin belirlenmesinde Pearson Korelasyon Analizi uygulanmış ve SPSS paket programı ile yapılmıştır (Anonymous,1993). 18

27 4.BULGULAR VE TARTIŞMA 4.BULGULAR VE TARTIŞMA 4.1.Bulgular Çalışma alanına ait fizikokimyasal özellikler, bentik faunaya ait nitel ve nicel bulgular ile bentik faunanın fizikokimyasal özellikler ile ilişkilendirilmesi devam eden bölümlerde verilmiştir Fizikokimyasal Özellikler Çalışmada, 1 ve 2 no lu istasyonlarda saptanan fizikokimyasal özelliklerin yıllık ortalamalarının derinliğe göre dağılımı Çizelge 4.1 de; aylara göre dağılımı Çizelge 4.2 de; derin bölge istasyonlarına göre dağılımı ise Çizelge 4.3 de; verilmiştir. Çizelge 4.1. Fizikokimyasal Özelliklerin Derinliğe Göre Dağılımı ( x ± S x ) Derinlik Sıcaklık Çözünmüş Oksijen (m) ( o C) (mgl -1 ) ph 0 22,39±1,39 8,58±0,21 7,98±0, ,40±1,40 8,40±0,18 7,99±0,07 2,5 21,76±1,41 8,35±0,18 8,05±0,05 5,0 21,38±1,36 8,24±0,16 8,07±0,05 7,5 20,54±1,22 8,10±0,15 8,06±0,03 10,0 19,53±1,06 7,90±0,14 7,99±0,04 15,0 17,72±0,81 7,94±0,17 7,92±0,05 20,0 15,87±0,77 7,55±0,18 7,88±0,05 30,0 14,25±0,45 7,15±0,12 7,83±0,06 32,0 15,05±0,35 6,01±0,09 7,97±0,01 33,0 15,42±1,10 6,71±0,15 7,69±0,09 35,0 12,10±0,91 6,62±0,12 7,69±0,14 40,0 14,51±0,69 6,43±0,07 7,83±0,10 50,0 13,25±0,15 6,25±0,05 7,59±0,05 19

28 4.BULGULAR VE TARTIŞMA Gölde 1 ve 2 no lu istasyonlar itibariyle derinliğe bağlı olarak fizikokimyasal özelliklerin dağılımı incelendiğinde, en yüksek sıcaklık ve çözünmüş oksijen değerlerinin yüzeye yakın derinliklerde olduğu (0-5m), daha derinlere inildikçe bu değerlerde azalmalar saptandığı, ph dağılımına bakıldığında bir düzensizlik gözlendiği, en yüksek ph değerinin 5,0 m de (8.07±0,05), en düşük ph değerinin ise 50,0m de (7.59±0,05) ölçüldüğü ve dolayısıyla genelde göl suyunun hafif alkali özellikte olduğu belirlenmiştir. Çizelge 4.2. Fizikokimyasal Özelliklerin Aylara Göre Dağılımı ( x ± S x ) Aylar Sıcaklık ( o C) Ç.O. (mgl -1 ) ph Işık Geçirgenliği (m) Ocak 11,70±0,00 7,30±0,10 8,10±0,04 3,03±0, Şubat 11,40±0,00 8,10±0,01 7,65±0,50 2,14±0,22 Mart 10,55±0,45 6,42±0,07 7,95±0,005 2,32±0,24 Nisan 16,40±0,40-7,71±0,11 2,04±0,17 Mayıs 13,60±1,35-8,13±0,07 2,34±0,02 Haziran 13,25±0,15 6,25±0,05 7,59±0,05 2,25±0,11 Temmuz 14,15±1,95 6,61±0,09 7,55±0,03 2,24±0, Ağustos 13,65±0,25 6,82±0,02 7,44±0,01 2,97±0,37 Eylül 14,25±0,25 7,31±0,11 8,09±0,07 2,74±0,13 Ekim 16,70±0,50 6,81±0,32 7,84±0,08 2,42±0,16 Kasım 15,05±0,35 6,01±0,09 7,97±0,02 2,87±0,24 Ortalama 13,70±0,59 6,84±0,21 7,82±0, ±0,11 20

29 4.BULGULAR VE TARTIŞMA Çizelge 4.2 ye göre su sıcaklığı en yüksek 16,70±0,50 o C ile Ekimde, en düşük 10,55±0,45 o C ile Martta; çözünmüş oksijen en yüksek 8,10±0,01mgl -1 ile Şubatta, en düşük 6,01±0,09mgl -1 ile Kasımda; ph en yüksek 8,13±0,07 ile Mayısta, en düşük 7,44±0,01 ile Ağustosta; ışık geçirgenliği en yüksek 3,03± 0,30m ile Ocakta, en düşük 2,04± 0,17m ile Nisanda ölçülmüştür. Çizelge 4.3. Fizikokimyasal Özelliklerin Derin Bölge İstasyonlarına Göre Dağılımı ( x ± S x ) İstasyon Sıcaklık ( o C) Ç.O. (mgl -1 ) ph Işık Geçirgenliği (m) 1 13,7±0,63 6,82±0,25 7,77±0,10 2,86±0, ,7±0,64 6,88±0,21 7,86±0,02 2,89±0, ,4±0,76 7,15±0,32 8,07±0,10 2,15±0, ,9±0,35 7,55±0,12 8,05±0,06 2,27±0, ,6±0,42 7,55±0,24 8,06±0,04 2,28±0,18 Çizelge 4.3 e göre yıllık ortalama su sıcaklığı en yüksek 16,9±0,35 o C ile 4 üncü istasyonda, en düşük 13,7±0,63 o C ile 1 inci ve 13,7±0,64 o C ile 2 inci istasyonda; çözünmüş oksijen en yüksek 7,55±0,12mgl -1 ile 4 üncü ve 7,55±0,24 mgl -1 ile 5 inci istasyonda, en düşük 6,82±0,25 ile 1 inci istasyonda; ph en yüksek 8,07±0,10 ile 3 üncü istasyonda, en düşük 7,77±0,10 ile 1 inci istasyonda; ışık geçirgenliği en yüksek 2,89±0,18m ile 2 inci istasyonda, en düşük 2,15±0,02m ile 3 üncü istasyonda belirlenmiştir Bentik Faunaya Ait Nitel Bulgular Çalışma alanında saptanan türlere ait sistematik bilgiler Çizelge 4.4 te; grupların tür sayılarına göre yüzde dağılımı Şekil 4.1 de; Oligochaeta dışındaki türlerin aylara göre dağılımı Çizelge 4.5 de; türlerin istasyonlarda bulunma sıklığı Çizelge 4.6 da ve istasyonlarda bulunan türler bakımından benzerliklerin gruplandırıldığı ağaç grafiği ise Şekil 4.2 de verilmiştir. 21

30 4.BULGULAR VE TARTIŞMA Çizelge 4.4. Çalışma Alanında Saptanan Türlerin Sistematiği Phylum Classis Porifera Demospongiae Spongilla sp. Phylum Classis Familia Mollusca Bivalvia Dreissenidae Dreissena polymorpha (Pallas,1771) Familia Unionidae. Unio crassus (Philipsson,1788) Classis Familia Gastropoda Melanidae Melanopsis praemorsa (L.,1758) Phylum Classis Familia Annelidae Oligochaeta Naididae Dero digitata (Müller,1773) Familia Tubificidae Tubifex tubifex (Müller,1774) Potamothrix bavaricus (Öschmann,1913) Limnodrilus hoffmeisteri (Claparede,1862) Phylum Classis Ordo Familia Arthropoda Crustacea Amphipoda Gammaridae Gammarus sp. (L.,1758) Classis Ordo Familia Subfamilia Insecta Diptera Chironomidae Tanypodinae Tanypus puctipennis (Meigen,1818) 22

31 4.BULGULAR VE TARTIŞMA Çizelge 4.4 ün Devamı Subfamilia Chironominae Chironomus plumosus (L.,1758) Chironomus viridicollis (v.d.w.,1877) Chironomus anthracinus (Zett.,1855) Chironomus tentans (Fabr.,1794) Cryptochironomus defectus (Kieffer,1918) Micropsectra notescens (Walk.,1956) Paratanytarsus lauterborni (K.,1918) Cryptotendipes holsatus (Lenz,1941) Tanytarsus gregarius (K.,1911) Polypedilum scalaenum (Schr.,1803) Subfamilia Orthocladinae Paracladius conversus (Walk.,1856) Ordo Familia Ephemeroptera Ephemerellidae Ephemerella sp. Çizelge 4.4 te görüldüğü üzere, çalışmada 4 Filum ile 6 Sınıfa dahil 8 familyaya bağlı 22 tür belirlenmiştir. 4,55% 4,55% 18,18% 9,09% 4,55% Oligochaeta Bivalvia Gastropoda Insecta Demospongiae Crustacea 59,08% Şekil 4.1. Çalışma Alanında Saptanan Grupların Tür Sayılarına Göre Yüzde Dağılımları 23

32 4.BULGULAR VE TARTIŞMA Şekil 4.1 e göre, baraj gölünde 6 grup belirlenmiş olup; bunlardan 13 türle temsil edilen Insecta %59,08 ile en baskın grubu oluşturmuştur. Çizelge.4.5. Çalışma Alanında Oligochaeta Dışında Saptanan Türlerin Aylara Göre Dağılımı AYLAR TÜRLER O Ş M N M H T A E E K Spongilla sp Melanopsis praemorsa (L.,1758) Dreissena polymorpha Unio crassus Gammarus sp. (L.,1758) Tanypus puctipennis (Meigen,1818) Chironomus plumosus (L.,1758) Chironomus viridicollis (v.d.w.,1877) Chironomus anthracinus (Zett.,1855) Chironomus tentans (Fabr.,1794) Cryptochironomus defectus (K.,1918) Micropsectra notescens (Walk.,1956) Paratanytarsus lauterborni (K.,1918) + + Cryptotendipes holsatus (Lenz,1941) Tanytarsus gregarius (K.,1911) + + Polypedilum scalaenum (Schr.,1803) Paracladius conversus (Walk.,1856) + + Ephemerella sp Çizelge 4.5 teki aylık dağılımlara bakıldığında, Chironomidae larvalarından, Tanypus puctipennis 10 ay, Chironomus anthracinus 9 ay süresince en fazla rastlanmış;. Paratanytarsus lauterborni, Tanytarsus gregarius ve Paracladius conversus türlerine ise sadece 2 ay rastlanmış ve en az rastlanan türler olarak belirlenmişlerdir. 24

33 4.BULGULAR VE TARTIŞMA Çizelge 4.6. Çalışma Alanında Oligochaeta Dışında Saptanan Türlerin Sıklık Analizi (%) İSTASYONLAR TÜRLER Derin Bölge Kıyı Bölge Spongilla sp. 36, Melanopsis praemorsa (L.,1758) , 3 Dreissena polymorpha 36, Unio crassus 445, Gammarus sp. (L.,1758) 5 63, Tanypus puctipennis (Meigen,1818) 90, Chironomus plumosus (L.,1758) 972, Chironomus viridicollis (v.d.w.,1877) 36, 7 Chironomus anthracinus (Zett.,1855) 81, 4 Chironomus tentans (Fabr.,1794) 36, 8 Cryptochironomus defectus (K.,1918) 18, 4 Micropsectra notescens (Walk.,1956) 36, 2 54, 72, 6 36, 7 81, 4 27, 8 27, 3 36, 3 36, 436, 27, 4 63, 3 45, 6 45, 5 18, 5 Paratanytarsus lauterborni (K.,1918) , 2 27, 36, 3 18, , 27, 2 18, 3 Cryptotendipes holsatus (Lenz,1941) 2 27, 2 3 Tanytarsus gregarius (K.,1911) 18, Polypedilum scalaenum (Schr.,1803) 18, 27, 2 Paracladius conversus (Walk.,1856) , 3 18, 2 18, 18, 2 Ephemerella sp ,0 Çizelge 4.6 ya göre; derin bölgede, devamlı bulunan türlerden Tanypus puctipennis 1 inci istasyonda %90,9, kıyı bölgede çoğunlukla bulunan türlerden Gammarus sp. 9 uncu istasyonda %63,6 oranları ile çalışmadaki sıklık oranları en yüksek türler olarak belirlenmiştir. Çalışmada sıklık oranı en az bulunan tür ise, nadir bulunan türlerden Ephemerella sp. olup, 6 ıncı istasyonda %9,09 luk sıklık oranında gözlenmiştir. Ayrıca Çizelge 4.6 incelendiğinde, çalışma süresince en yüksek tür çeşitliliğinin 10 tür ile derin bölgedeki 4 üncü istasyonda olduğu gözlenmekte ve bunu 9 tür ile 3 üncü istasyon izlemektedir. Derin bölge istasyonlarından 5 inci 18, 2 36, 4 18, 9 54, 6 36, 4 18, 27,

34 4.BULGULAR VE TARTIŞMA istasyon ise, 5 tür ile en az tür bulunduran derin bölge istasyonu olarak saptanmıştır. Kıyı bölge istasyonlarından 8 inci istasyon 3 tür ile en fazla, 7 inci istasyon ise 1 tür ile en az tür bulunduran kıyı istasyonları olarak belirlenmiştir. Şekil 4.2. İstasyonların Oligochaeta Dışında Bulundurdukları Türler Bakımından Benzerliklerine Ait Ağaç Grafiği Şekil 4.2 de görüldüğü üzere, kıyı bölgesi istasyonlarından 8 ve 10 ile 6 ve 7 inci istasyonlar; derin bölge istasyonlarından 2 ve 3 üncü istasyon ile bu iki istasyona benzerliğinin yüksek olduğu belirlenen 1 inci istasyon en fazla benzerlik gösteren istasyonlardır. Derin bölge istasyonlarından 2 ve 3 üncü istasyonlarında Paratanytarsus lauterborni; kıyı istasyonlarından 8 ve 10 uncu istasyonlarda Melanopsis praemorsa ve 6 ve 7 inci istasyonlarda Ephemerella sp. türü dışında benzer türler bulunduğu belirlenmiştir. 26

35 4.BULGULAR VE TARTIŞMA Bentik Faunaya Ait Nicel Bulgular Bentik fauna nicel olarak genel ve gruplara göre incelenmiştir Genel İnceleme Çalışma alanında derin bölgede saptanan grupların yüzde dağılımı Şekil 4.3 te; aylara göre dağılımı Çizelge.4.7 de; mevsimsel dağılımı Şekil 4.4 te; istasyonlara göre dağılımı Çizelge.4.8 de; ayların toplam fauna yönünden benzerliklerine ait ağaç grafiği Şekil 4.5 de; istasyonların benzerliklerine ait ağaç grafiği Şekil 4.6 da; çalışma alanında saptanan grupların yaş ağırlıklarının aylara göre dağılımı Çizelge 4.9 da; ve yüzde dağılımı Şekil 4.7 de verilmiştir. %43,12 %56,88 Chironomidae Oligochaeta Şekil.4.3. Çalışma Alanında Derin Bölgede Saptanan Grupların Yüzde Dağılımı (Birey sayısı/m 2 ) Şekil 4.3 te, derin bölgeyi %56,88 lik oran ile Oligochaeta ler ve %43,12 lik oran ile Chironomidae larvalarının oluşturduğu görülmektedir. 27