Osmanlı Döneminde Gümüşhane ve Çevresinde Kurulan Para Vakıfları

Transkript

1 Özet Osmanlı Döneminde Gümüşhane ve Çevresinde Kurulan Para Vakıfları Money-waqfs Establıshed in Gumuşhane and its vicinity in The Ottaman Periode İsmail KIVRIM * Para vakıfları daha çok sosyal amaçlara yönelik olarak kurulmuştur. Bu çeşit vakıflar genellikle belli bir köy veya mahalle halkının ortak ihtiyaçlarını karşılamak, aralarında yardımlaşma ve dayanışmayı sağlamak için tesis edilmiştir. Dinî müesseselerin, çeşme, yol, köprü gibi imar faaliyetlerinin sürdürülmesinde para vakıfları etkin bir rol oynamıştır. Gümüşhane ve çevresinde yılları arasında varlığını tespit ettiğimiz 28 para vakfı ise mahalle ve köylerde faaliyet gösteren dinî ve sosyal kurumların yaşaması ve faaliyetlerinin devam ettirilmesi için kurulmuştur. Bu vakıflar aynı zamanda bulundukları yerde halkın nakit para ihtiyaçlarını karşılamışlardır. Belli muamele oranları ile aşırı faizciliğin de önüne geçmişlerdir. Anahtar Kelimler: Gümüşhane, Kelkit, Torul, Şiran, para vakfı. Abstract Money-waqfs, religious or charity foundations, were established for particularly social services. The fundamental aim of such waqfs was to meet the needs of the people in a certain village or a district as well as to create the sipirit of cooperation and solidarity among them. Such waqfs played a crucial role in the maintenance of the services of such public works as foundations, bridges, fountains, and roads or highways.. Twenty-eight money-waqfs established between 1870 and 1914 in the province of Gümüşhane and in its vicinity were founded merely for the survival and maintenace of religious and social foundations which served in villages and districts at the time. These waqfs also answered the financial or cash needs of the people in the area, which created a barrier for usuary or moneylending. Key Words: Gümüşhane, Kelkit, Torul, Şiran, Money-waqfs or charity foundations * Yrd. Doç. Dr., Giresun Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü - Giresun

2 Osmanlı Döneminde Gümüşhane ve Çevresinde Kurulan Para Vakıfları 232 Giriş Vakıf, kelime olarak habsetmek, alıkoymak, durdurmak manalarına gelmektedir 1. Hukukî manada ise; bir Ģeyin faydalanma hakkının veya mülkiyetinin kamu yararına tahsis edilerek devamlı olarak baģkalarının mülk edinmelerini engellemek, yani mülkiyetin Allah'ın rızasını kazanmak ve insanlara faydalı olmak gayesiyle kamu yararına tahsisi demektir 2. BaĢka bir ifadeyle vakıf, hukukî bir akid olup; bununla, bir kimsenin Allah'a yakın olma amacıyla menkul veya gayrimenkul, mülk veya emlâkini dinî, hayrî ve sosyal bir gaye için ebediyen tahsis etmesidir. Vakfın menģei Ġslâmiyet ten öncelere kadar uzanmaktadır 3. YardımlaĢmanın tarihi insanlık tarihi kadar eski olduğundan Ġslâm dıģı pek çok hukuk sisteminde vakfa benzer müesseseler vardır 4. Ġslâmiyet te ilk vakıf, Hz. Peygamberin vasiyet yolu ile fakir Müslümanlara vakfettiği Fedek arazisidir. Malî durumu iyi olan sahabeler de Hz Peygamber in bu davranıģını örnek alıp uygulamıģlardır. Müslüman Türkler de aynı yolu takip ederek vakıf müessesesini devam ettirmiģlerdir. Vakıflar, Ġslâm devletlerinde büyük önem kazanmıģ, sosyal ve iktisâdi hayat üzerinde asırlarca derin tesirler bırakmıģ dinî-hukukî müesseselerdir. Bütün Türk- Ġslâm devletlerinde âdeta bir yarıģ halinde geliģen vakıflar, bilhassa Osmanlı Devleti nde tekâmülünün zirvesine ulaģmıģ 5 ve Türk kültür hayatında son derece önemli rol oynayan müesseselerden biri olmuģtur 6. Bu kurumlar Osmanlı toplumunda sosyal hayatın hemen hemen her alanında kendine yer bulmuģ; günümüzde kamunun sunmuģ olduğu pek çok hizmet, geçmiģte, Ġslam ın ilk dönemlerinden itibaren, vakıflar tarafından yerine getirilmiģtir. Osmanlı döneminde zirvesini yaģayan bu kültür bir medeniyete dönüģmüģ; padiģahtan, devletin en ücra köģesindeki reayaya (Halka) kadar pek çok kimse vakıf kurmuģtur. Camiler, mescitler, medreseler, hastaneler, tekkeler, çeģmeler, suyolları gibi dinî ve sosyal pek çok kurum zengin ve hayırsever kimseler tarafından hem hizmete açılmıģ; hem de hayatiyetlerini sürdürebilmeleri için kurulan vakıflarla ayakta tutulmaya çalıģılmıģtır. Bu vakıflara akar yani gelir olmak üzere kimi zaman menkul yani para, kimi zaman tarla, bağ, bahçe, han, hamam, bedesten, dükkân gibi gayrimenkuller vakfedilmiģtir. Bu çalıģmada Osmanlı Devleti döneminde GümüĢhane ve çevresinde kurulan para vakıflarının sayıları, vakıf kurucularının özellikleri ve sosyal statüleri vakfedilen para miktarları ve hizmet amaçları belirtilmeye çalıģılacaktır. Ancak bunları belirtmeden önce Osmanlı Devleti nde para vakıflarının uygulanıģı hakkında bilgi verelim. 1 Muallim Nâci, Lügat-ı Nâci, Ġstanbul 1987, s. 931; ġemseddin Sâmi, Kâmüs-ı Türkî, Ġstanbul 1989, s. 1495; M. Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III, Ġstanbul 1993, s ÇeĢitli vakıf tanımları için bkz. Ömer Nasuhi Bilmen, Hukukı İslâmiye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, C. IV, Ġstanbul 1968, s. 284; Molla Husrev, Gurer ve Dürer Tercümesi, (çev. Arif Erkan), C.III, Ġstanbul 1980, s. 176; Pakalın, Osmanlı Terimleri Sözlüğü, C. III, s. 577; Nazif Öztürk, Elmalı M. Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar, Ankara 1995, s. 49; Ahmet Akgündüz, İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Ġstanbul 1996, s Bkz. Bülent Köprülü, Tarihte Vakıflar, AÜ, Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 8, S. 3 Ankara 1951, s Bkz. M. Fuad Köprülü, İslâm ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi, Ankara 2005, s. 309; Ġsmet Kayaoğlu, Vakfın MenĢe-i Hakkında GörüĢler, Vakıflar Dergisi, C. XI, Ankara 1976, s. 50; Akgündüz, Vakıf Müessesesi, s Yusuf Halaçoğlu, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilâtı ve Sosyal Yapı, Ankara 1995, s Bahaeddin Yediyıldız, XVIII. Yüzyılda Türkiye de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi, Ankara 2003, s. VII.

3 233 İsmail KIVRIM A. Para Vakıfları Vakfeden (vâkıf) tarafından nakit para ile oluģturulan vakıflara para vakıfları denilmektedir. Para vakıflarının diğer vakıflardan ayırt edilmesini sağlayan en önemli özelliği vakfedilen malın tamamı veya bir kısmının iģletilmek üzere vakfedilmiģ nakit paradan oluģmasıdır. Para vakıflarını Hanefî mezhebi dıģındaki diğer fıkıh mezhepleri caiz görürken 7, Hanefî mezhebinde ise Ebu Hanife nin talebesi Ġmam Züfer dıģında hiçbir hukukçu tarafından caiz görülmemiģtir 8. AraĢtırmacılar tarafından Osmanlılara özgü bir uygulama olduğu ifade edilen para vakıflarının Osmanlı devletinin yükselme devrinde Osmanlı uleması arasında münakaģa konusu olduğu görülmektedir 9. Osmanlılarda para vakıflarının ne zaman ve nasıl ortaya çıktığı konusunda tatmin edici bir bilgi olmamasına rağmen 10 ilk para vakıflarına II. Murad ( ) ve Fatih (II. Mehmed) ( ) devirlerinde rastlanmaktadır. Bilinen ilk para vakfı 1423 te Edirne de kurulan Yağcı Hacı Musliheddin in vakfıdır 11. Ayrıca Fatih Sultan Mehmed, faizi ile yeniçeri ocaklarına verilecek etlerin zamanla oluģacak fiyat artıģını karģılamak gayesiyle altın vakfetmiģtir 12. Ġslâm hukukuna dair kitaplarda küçük bir hukukî mesele olan para vakıfları meselesi 13, Osmanlı Devleti nde uygulamada önem kazanmasıyla, nakit para vakfının cevazı Osmanlı hukukçuları ve Ģeyhülislâmları arasında uzun süre münakaģa konusu olmuģtur 14. Özellikle para vakıflarının iģletilmesi ile ilgili uygulamalarda mu amele-i Ģer iye usulünün tatbiki ve usulün de faiz uygulamasına benzer bir ilgisinin bulunması, bu sebeple paranın mu amele yolu ile iģletilmesinden elde edilen gelirin faiz değil de meģru olması ihtimaline binaen ulema arasında ihtilâf çıkmıģ ve bu konu ilmi tartıģmalara yol açmıģtır. Bu bakımdan konu, vakıf hukukunda önemli bir bölüm iģgal eder hale gelmiģ, hatta devrin ilim çevrelerince leh ve aleyhte olmak üzere müstakil eserler kaleme alınmıģtır Akgündüz, Vakıf Müessesesi, s Bilmen, Kamus, C. V, s. 47; Akgündüz, Vakıf Müessesesi, s ; Jon E. Mandaville, Faizli Dindarlık: Osmanlı Ġmparatorluğunda Para Vakfı TartıĢması, (çev: Fethi Gedikli), Türkiye Günlüğü, Sayı: 51, Yaz 1998, s Mandaville, Faizli Dindarlık, s Tahsin Özcan, Osmanlı Para Vakıfları, Kanûnî Dönemi Üsküdar Örneği, Ankara 2003, s Mandaville, Faizli Dindarlık, s NeĢet Çağatay, Osmanlı Ġmparatorluğunda Riba-Faiz Konusu Para Vakıfları ve Bankacılık, Vakıflar Dergisi, Sayı: IX, Ankara 1971, s Akgündüz, Vakıf Müessesesi, s Bilindiği gibi ilk tartıģma Kanunî döneminde Sa dullah Çelebi nin ġeyhülislâmlığı sırasında, 37 de Anadolu Kadıaskeri olan ġeyh Mehmed Muhyiddin Efendi (Çivizâde) ile Rumeli Kadıaskeri Ebussuûd arasında baģlamıģtır. 38 yılında ġeyhülislâm Çivizâde, Ebussuûd Efendi nin para vakfının cevazı ile ilgili fetvalarına ve kendisinden sonra Ģeyhülislâm olan Muhyiddin Efendi (Fenarizâde) den kendi fikrini destekleyen bir cevap almamasına rağmen, para vakıflarını yasaklayan bir fetva metni hazırlayarak yayınlamıģtır. Para vakıflarının yasaklayan fetva üzerine o devrin fakihlerinden Sofyalı Bâlî Efendi ye ulaģmıģ ve konu ile ilgili çeģitli Ģikâyetler üzerine Bâlî Efendi, Kanunî Sultan Süleyman a, Çivizâde ye ve Sadullah Çelebi ye nakit para vakıfların caiz olduğunu belirten mektuplar göndermiģtir. Ġmam Birgivî ise para vakıfların haram olduğunu iddia etmesi üzerine o zamanın meģhur kadılarından Kadı Bilalzâde Mehmed Efendi Ġmam Birgivî nin para vakıflarındaki görüģünü reddederek tartıģmaya iģtirak etmiģtir. Ġsmail Kurt, Para Vakıfları Nazariyat ve Tatbikat, Ġstanbul 1996, s ; Colın Imber, Şeriattan Kanuna Ebussuud ve Osmanlı da İslâmî Hukuku, Ġstanbul 2004, s. 5. Vakıf paranın kâr getirecek usulde iģletilmesi. 16 Ebussuûd Efendi, Risâle fi Vakfi l-menkûl ve n-nukûd, Ġmam Birgivî, es-seyfü s-sarim fi Ademi Cevazı Vakfi l Menkuli ve d- Der ahim, İkâzu n-nâimin ve İfhâmu l-kâsirîn

4 Osmanlı Döneminde Gümüşhane ve Çevresinde Kurulan Para Vakıfları 234 Para vakıfları üç Ģekilde iģletilmektedir: Birincisi müdârebe Ģirketi (bir taraftan sermaye, diğer taraftan çalışmak ve emek konmak üzere anlaşılan şirkettir) kurularak elde edilen kârın sadaka olarak dağıtılması, ikincisi fakirlere ve muhtaçlara nema (faiz) alınmaksızın borç verilmesi ve üçüncüsü kârın bir hayra sarf edilmesi Ģartı ile bir rıbh (kâr) karģılığı ödünç verilmesidir 17. Ġslâm dininde faizciliğin muhtelif Ģekillerinin kat i surette men edilmiģ olmasına rağmen Para vakıflarının Osmanlı Devleti nde birtakım Ģer i hile ve hukukî inceliklerle resmen kabul edilerek tatbik edilmiģ olması büyük önem arz etmektedir 18. Bu vakıflarının iģletme Ģekli vakfedenin Ģartlarına bağlıdır. Nakit para vakfeden kiģi, vakfiyesinde hemen hemen aģağıda yer alan aynı formülü tekrarlamaktadır. Bunlar: Rehn-i kavî ve kefîl-i melî veya ikisinden biri ile onu, onbirbuçuk hesabı ile muâmele-i şer iyye veya murâbaha-i mer iyye ile bâ-yedd-i mütevelli beher sene alâ vechi l helâl istirbâh ve istiğlâl oluna Bu cümleden açıkça söylenmekten kaçınılmasına rağmen, vakfedilen paranın % lik bir kârla faize verilmesi anlaģılmaktadır. Vakıf paraların, mu amele-i şer iyye veya hîle-i şer iyye yolu ile faize verilmesi meselesi, Ġslam tarihi boyunca zaman zaman hukukçular arsında sert münakaģalara sebep olmasına rağmen, iktisadî zaruretler yüzünden para vakıflarının yaygın bir Ģekilde kurulmasına ve yukarıda bahsedilen usulle iģletilmesine devam edilmiģtir 19. Ġslâm hukukunda mu âmele-i şer iyye ismiyle tanımlanan bu ölçülü faiz alma yolları, esas itibarîyle, faizi bir alıģ veriģ muamelesi arkasına saklamaktan ibarettir. Haramdan kaçınmak için genellikle baģvurulan bu mu âmele-i şer iyye yolu tamamen Ģeklî birtakım hukukî hilelerden ibarettir. Bir rivayete göre, bizzat Hz. Peygamber tarafından tavsiye edilmiģ bulunan ve Ġmam Ebu Yusuf tarafından kabul edilen bu usul sayesinde 20 gerçekte haram olan bu faiz, araya sokuģturulan bir alım satım ve hibe muamelesi ile meģru bir Ģekle girmiģ olmaktadır. Mesela, vakfın mütevellisi, borç alacak olan Ģahsın bir malını vakıf namına peģin para ile 100 liraya satın alır. Sonra, aynı malı o kimseyse 110 liraya satar. Böylece aradaki 10 lira bu alıģ veriģ iģlemi üzerinden meģrulaģtırılır 21. Aynı Ģekilde, vakfın mütevellisi vakıf paradan %10 faizle 100 lira ödünç almak isteyen bir Ģahsa, bir 100 lira borç olarak ikraz ve teslim ettikten sonra, faraza vakfa ait bir çuha parçasını da, bedeli sene sonunda ödenmek Ģartıyla 10 liraya satsa, bu kimse de adı geçen malı teslim aldıktan sonra onu, daha evvel kararlaģtırılmıģ olduğu Ģekilde diğer bir Ģahsa hibe edebilir. Bu üçüncü Ģahıs da kendisine hibe edilmiģ bu kumaģı aynı Ģekilde, yine hibe olarak, vakfa devredebileceğine göre; birinci Ģahsın vakıf paradan borç aldığı 100 lira için ödemeğe razı olduğu 10 liralık faiz, görünürde tamamen usulüne uygun ve meģru gözüken birtakım düzmece hukukî muameleler dolayısıyla çuha bahası namı altında Ģer an haram olma özelliğini kaybetmiģ bir Ģekilde ödenmiģ olacaktır Akgündüz, Vakıf Müessesesi, s. 223; Kurt, Para Vakıfları, s Ömer Lütfi Barkan, Ekrem Hakkı Ayverdi, İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953 (46) Târîhli, Ġstanbul 1970, s.xxxii. 19 Bahaeddin Yediyıldız, Vakıf İslâm Ansiklopedisi, C. XIII, EskiĢehir 1997, s Hayrettin Karaman, Mukayeseli İslâm Hukuku, C. I, Ġstanbul 2001, s Barkan, İstanbul Vakıfları, s. XXXIII; Akgündüz, Vakıf Müessesesi, s Barkan, İstanbul Vakıfları, s. XXXIII; Akgündüz, Vakıf Müessesesi, s. 227.

5 235 İsmail KIVRIM Para vakıfları kuruluģ amaçları açısından değerlendirildiğinde çok geniģ bir faaliyet alanı ortaya çıkmaktadır. Prensip olarak Ģunu söylemek mümkündür. Para vakıfları vakıf müessesesinin bir Ģubesi olarak baģta dinî kurumlar olmak üzere eğitim ve sağlık kurumlarının finansmanı ile her türlü bayındırlık faaliyetinin yürütülmesinde etkin bir rol oynamıģlardır 23. Yine bu kurumlar hayır yapmak isteyen ancak yeterli mali gücü olmayan, ya da mali gücü yeterli olmakla birlikte vâkıf olmaya elveriģli olmayan kiģilerin de hayır yapmalarına imkân tanımıģtır. Bir de bütün bunların yanında para vakıflarının, ihtiyaç sahiplerini daha yüksek faiz oranlarıyla tefecilik yapanların elinden kurtarma ve onlara uygun Ģartlarda kredi sağlama gayesine yönelik kurumlar olduğu söylenebilir. B. Gümüşhane ve Çevresinde Kurulan Para Vakıfları ve Çeşitleri Vakıflarını incelediğimiz dönemde Trabzon vilayetine bağlı bir sancak statüsünde olan GümüĢhane nin, gerek merkez, gerekse kaza, nahiye ve köylerinde karģılaģtığımız vakıf kurma geleneği, diğer Osmanlı Ģehir ve beldelerinde olduğu gibi yaygın bir uygulama alanı bulmuģ; pek çok dinî ve sosyal hizmet vakıflar aracılığıyla yerine getirilmiģtir. ÇalıĢmamızın konusu, Vakıflar Genel Müdürlüğü Kültür Tescil Dairesi BaĢkanlığı Vakıf Kayıtları ArĢivinden, tespit ettiğimiz GümüĢhane ve çevresinde yılları arasında kurulmuģ 28 adet vakfı içerir. Bu vakıfların 8 i GümüĢhane Merkez ve köylerinde, 11 i Torul da, 6 si Kelkit te ve 3 ü ġiran da kurulmuģtur. Bu vakıfların en erken tarihlisi 6 Haziran 1870 tarihinde Kelkit Kazası na tâbi Sıpanazed-i Süfla nden kendi malından bir camii yaptıran Dülgeroğlu Ömer Efendi ibn Mustafa nın 1000 kuruģluk vakfıdır. En son tarihli olanı ise 27 Nisan 1914 tarihinde Kelkit Kazası na tâbi Morokom nden Fındıkçıoğlu Hafız Ali Efendi nin 1000 kuruģluk vakfıdır. Bu vakıfların 24 ünü hayırseverler yalnız baģlarına kurarken, dört vakıf ise birden fazla hayırseverin katılımı ile kurulmuģtur. Bu vakıf kurucularının 26 sı bulundukları kaza, nahiye ve köyde iken iki vâkıf ise farklı yerlerdendir. Bunlar, Tirebolu Kazası nın Adabükü nden Müderris Ġsmail Efendi değeri ise Sürmene Kazası nın Hamurgan nden Hacı Beyoğlu Sekman Ağa dır. Bu vakıf kurucuları tesis ettikleri vakıfların yönetimi için kendileri yaģadıkları müddetçe vakfın yöneticisi olmuģlardır. Vefatlarından sonra erkek çocuklarından büyük, akıllı, güzel ahlaklı olanlarının, bunlardan sonra bunların çocuklarının yönetici olmasını istemiģlerdir. Bulundukları yerde halkın dinî ihtiyaçlarını karģılayan camilerin görevlilerinin maaģlarını karģılamak ve binaların tamir ve aydınlatılması için kurulan bu 28 para vakfının kurucularının tamamı erkektir. Bunların 24 ü tek kiģi tarafından kurulurken diğer dört vakfın ikisi dört, biri üç ve diğer birisi ise 20 kiģi tarafından kurulmuģtur. Bu da para vakıflarının bir diğer özelliği olan, hayır yapmak isteyen ancak yeterli mali gücü olmayan kimselerin de bir araya gelip vakıf kurabileceklerini göstermektedir. Bu 28 para vakfının en fazla para vakfedileni, Torul Kazası Ġstavri nden Kara Kollukçuoğlu Tahir Ağa nın.000 kuruģluk vakfıdır. En düģük miktar ise 500 kuruģ olup üç adettir: Kelkit Kazası Hozbirik nden Kara Mehmet oğlu Hacı Arif Efendi nin, Kelkit Kazası Ağıl nden Yanıkoğlu Tahîr Efendi nin ve yine Kelkit Kazası Havsu nden Ali Ağa oğlu Ġskender Efendi nin vakıflarıdır. 23 Özcan, Para Vakıfları, s. 280.

6 Osmanlı Döneminde Gümüşhane ve Çevresinde Kurulan Para Vakıfları 236 Bu vakıflara genellikle kuruģ ile kuruģ arasında para vakfedildiği görülmektedir. Bunların, altısına kuruģ, diğer altısına kuruģ, beģine kuruģ ve 3 üne 500 kuruģ para vakfedilmiģtir. Diğer kalan yedi vakfın her biri ise.000, 3.500, 2.600, 2.050, 1.700, 950 ve 800 kuruģtan oluģmaktadır. Bu paraların muameleye verilme oranı % tir. 26 vâkıf vakfettikleri paraların onu on bir buçuk oranda verilmesini istemiģlerdir. Bu oran bir vakfiyede %9 a düģerken diğer bir vakfiyede de hiçbir oran belirtilmemiģtir. Muameleye verilmek istenen paraların vadeleri bir yıllık olarak belirtilmiģtir. Buna bağlı olarak görevlilere ödenen ücretler de yıllık olarak tespit edilmiģtir. ÇalıĢmamızın konusunu oluģturan bu 28 vakıf kayıtlarını üç grupta inceleyebiliriz. B. 1. Birinci Grup Birinci grup daha önce inģa edilmiģ sosyal ve dinî kurumlara yapılan vakıflardır. Bu da kendi içerisinde kurucusu o köyden olanlar ve olmayanlar diye iki ayrılabilir. Bunların her ikisi de sosyal ve dinî yapılarda görev yapan görevlilerin ihtiyaçlarını ve bu yapıların aydınlatılmasını, tamir ve onarımını karģılamak için kurulmuģtur. GümüĢhane ve çevresinde tespit ettiğimiz 28 para vakfının yarısı (14-%50) bu gruba girmektedir 24. Bu grubun birincisi kurucusu aynı köyden olan vakıflardır. Bunları Ģöyle sıralayabiliriz; GümüĢhane merkeze bağlı Yağmurdere Nahiyesi nin Alçakdere nden Hacı Ali b. Mehmet b. Süleyman, Salih b. Mustafa ve Veysi b. Salih Ağalar tarafından her birinin 250 Ģer kuruģ vererek oluģturdukları kuruģluk vakıftır 25. Bu hayır sahipleri, vakfettikleri paranın % üzere kâra verilip, elde edilen geliri, köylerindeki camide imam ve hitabet hizmeti gören efendiye verilmesini istemiģlerdir. Yine bu grubun bir diğer vakfı ise, Torul Kazası nın Kürtün Nahiyesi ne tâbi Köstere nden Molla Hüseyinoğlu Yusuf Efendi ibn Hüseyin, AteĢ Beyoğlu Muhammed Timur Ağa ibn Yusuf ve Molla Hüseyinoğlu Mehmet Ağa ibn Hüseyin in ortak oldukları ve köylerinde KuĢkonağı mevkiinde hudutları belli olan ve yılık kuruģ geliri olan bir değirmenin bir yıllık gelirini vakfetmiģlerdir 26. Söz konusu olan kuruģ % üzere kâra verilip, elde edilen 525 kuruģ gelirin, 365 kuruģu senelik olarak köylerindeki caminin imam ve hatibine, 100 kuruģu vakıf yöneticisine ve 65 kuruģu da Ramazan ayında caminin aydınlatılması için kullanılmasını istemiģlerdir. Kurucusu aynı köyden olan vakıflar Ģu Ģekilde devam edebiliriz: Torul Kazası na tâbi Kürtün Nahiyesi nin DurmuĢ nden Melikoğlu Mehmet Efendi ibn Ġbrahim b. Abdullah ın kuruģluk 27, Kelkit Kazası na tâbi Havsu nden hayır sahibi, Ali Ağa oğlu Ġskender Efendi ibn Ali Yasin in 500 kuruģluk 28, Torul Kazası Çitikebir (Büyükçit) nden Molla Bekirzâde Abdurrahman Efendi nin büyük oğlu Mehmet Hamdi Efendi nin kuruģluk 29, GümüĢhane nin Yağmurdere Nahiyesi köylerinden Ġncesu nden hayır sahibi Hocaoğlu Hasan Fehmi Efendi b. Hacı Mehmet Efendi nin kuruģluk 30, Kelkit 24 Bkz. Tablo VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü ArĢivi), Vakfiye Defteri 593, sayfa 69, sıra 61, (19 Zi l-ka de 1308/26 Haziran 1891). 26 VGMA, Vakfiye Defteri 596, sayfa 37, sıra 29, (27 Zi l-ka de 1318/18 Mart 1901). 27 VGMA, Vakfiye Defteri 592, sayfa 91, sıra 81, (24 ġevval 13/18 Mart 1898). 28 VGMA, Vakfiye Defteri 606, sayfa 58, sıra 83, (1 Muharrem 1327/23 Ocak 1909). 29 VGMA, Vakfiye Defteri 605, sayfa 125, sıra 174, (2 Muharrem 1327/24 Ocak 1909). 30 VGMA, Vakfiye Defteri 605, sayfa 1, sıra 213, (28 ġevval 1328/2 Kasım 1910).

7 237 İsmail KIVRIM Kazası na tâbi Sipanazed-i Ûlâ nden hayırsever Hacı Mahmud oğlu Seyyid Efendi ibn Hacı Mehmet in 800 kuruģluk 31 ve Kelkit Kazası na tâbi Morokom nden Fındıkçıoğlu Hafız Ali Efendi ibn Süleyman Efendi nin kuruģluk 32 vakıflarıdır. Bu hayır sahipleri vakfettikleri paraların her sene % üzere kâra verilip elde edilen gelirin tamamının köylerindeki caminin imam ve hatibine verilmesini istemiģlerdir. Yine bu gruba dâhil olan vakıflar ise, Torul Kazası köylerinden Ġstavri nden hayır sahibi Kara Kollukçuoğlu Tahir Ağa nın.000 kuruģluk vakfıdır 33. Tahir Ağa, vakfettiği.000 kuruģun her yıl kâra verilip elde edilen gelirden köyündeki caminin imamına kuruģ, vakfın yöneticisine 300 kuruģ, kalanının ise müezzin ile caminin tamirine harcanmasını Ģart koģmuģtur. Bir baģka vakıf ise, Kelkit Kazası na tâbi Hozbirik nden hayır sahibi Kara Mehmet oğlu Hacı Arif Efendi ibn Mehmet b. Abdullah Seydi nin 500 kuruģluk vakfıdır 34. Hacı Arif Efendi, vakfettiği paranın kâra verilmesini elde edilen gelirin %8 kuruģu, köyündeki caminin imamına %3 kuruģu hatibe, 10 kuruģ aydınlanmaya ve kalan 79 kuruģun da anamala eklenmesini istemiģtir. Bu gruba giren bir diğer vakıf ise, ġiran Kazâsı na tâbi Zarabot nden hayır sahibi Akçacıoğlu Osman Ağa b. Ali Ağa nın vakfıdır 35. Osman Ağa aynı köyde hudutları belli iki odalı bir ev ile kuruģ vakfetmiģtir. Adı geçen evde, camide dinî eğitim görecek talebelerin oturmasını, kuruģun her sene % üzere kâra verilip, elde edilen gelirin camide imam ve hatip olanlara verilmesini belirtmiģtir. Bir diğer vakfiye ise, Kelkit Kazası na tâbi Ağıl nden hayır sahibi Yanıkoğlu Tahîr Efendi ibn Ömer b. Hacı Ali nin 500 kuruģluk vakfıdır 36. Tahir Efendi vakfettiği 500 kuruģu her sene % üzere kâra verilmesini ve elde edilen gelirin yarısının köyündeki caminin imamına diğer yarısının ise hatibe verilmesini Ģart koģmuģtur. Bu grubun son vakfı ise ġiran Kazası na tâbi Gersud-i Zir nden hayır sahibi Cansızoğlu Salih Ağa b. Hüseyin Ağa nın vakfıdır 37. Salih Ağa kuruģ vakfederek bu paranın diğer vâkıflar gibi % üzere kâra verilmesini istemiģtir. Vâkıf Salih Ağa, elde edilecek gelirin 200 kuruģunu yıllık olarak köyündeki caminin hatibine ve 25 kuruģunu da caminin aydınlatılması için kullanılmasını istemiģtir. Bu grubun ikincisine yani kurucusu aynı köyden olmayan vakıflara örnek ise Tirebolu Kazası nın Adabükü nden Müderris Ġsmail Efendi ibn Ömer Ağa nın vakfıdır 38. Ġsmail Efendi, büyük oğlu Ahmet Efendi nin imam olduğu Torul Kazası na tâbi Kürtün Nahiyesi nin Beytarla nde Ustaoğlu Molla Ġbrahim in inģa ettiği cami için kuruģ vakfetmiģtir. Vâkıf, Müderris Ġsmail Efendi vakfettiği paranın % üzere kâra verilmesini elde edilen gelirin adı geçen camide imam ve hatiplik yapan oğluna verilmesini istemiģtir. B. 2. İkinci Grup Ġkinci grup ise yeniden inģa edilen sosyal ve dinî kurumlara yapılan vakıflardır. Bu da kendi içerisinde ikiye ayrılmaktadır. Bunların birincisi, hayır sahiplerinin kendi yaptırdıkları kurumları yaģatmak için meydana getirdikleri vakıflardır. Bu grubun ikincisi, bir hayır sahibi veya köy ahalisi tarafından inģa edilen dinî ve sosyal kurumlara, bir baģka hayır sahibi 31 VGMA, Vakfiye Defteri 602, sayfa 271, sıra 464, (25 Zi l-ka de 1329/17 Kasım 1911). 32 VGMA, Vakfiye Defteri 605, sayfa 171, sıra 237, (1 Cemâziye l-âhir 1332/27 Nisan 1914). 33 VGMA, Vakfiye Defteri 601, sayfa 2, sıra 2, (29 ġaban 1327/ Eylül 1909). 34 VGMA, Vakfiye Defteri 603, sayfa 18, sıra 25, (5 Safer 1329/5 ġubat 1911). 35 VGMA, Vakfiye Defteri 604, sayfa 126, sıra 163, (6 Ramazan 1329/31 Ağustos 1911). 36 VGMA, Vakfiye Defteri 600, sayfa 260, sıra 260, (11 Safer 1330/31 Ocak 1912). 37 VGMA, Vakfiye Defteri 607, sayfa 92, sıra 146, (5 Rebî ü l-âhir 1331/14 Mart 1913). 38 VGMA, Vakfiye Defteri 604, sayfa l76, sıra 246, (6 Ramazan 1329/31 Ağustos 1911).

8 Osmanlı Döneminde Gümüşhane ve Çevresinde Kurulan Para Vakıfları 238 tarafından yapılan vakıflar oluģturur. GümüĢhane ve çevresinde tespit ettiğimiz 28 para vakfından 12 si (% 42) bu gruba girmektedir 39. Bu grubun birincisine örnek ise, Kelkit Kazası na tâbi Sıpanazed-i süfla nden kendi malından bir camii yaptıran Dülgeroğlu Ömer Efendi ibn Mustafa nın vakfıdır 40. Ömer Efendi kuruģ vakfederek, % üzere kâra verilmesini elde edilen gelirden camide hatip olanlara günlük 10 para verilmesini ve kalanının vakfın yöneticisinin olmasını Ģart koģmuģtur. Bu grubun ikincisine örnekleri Ģöyle sıralayabiliriz; GümüĢhane Sancağı nahiyelerinden Konas Nahiyesi ne tâbi Tahnis nde Dursun b. Mikdad Efendi nin vakfıdır 41. Vâkıf Dursun köyünde yeniden inģa olunan Selahaddin Camii için kuruģ vakfederek, paranın % üzere kâra verilmesini istemiģtir. Elde edilen gelirin 200 kuruģu hatibe geri kalanını ise caminin tamirine sarf olunup bundan artanı da mütevellinin almasını istemiģtir. Bu grubun diğer vakıfları ise Ģunlardır; Torul Kazası na tâbi Kürtün Nahiyesinden Kozan nden Kara Hüsnüoğlu Ali b. Hüseyin in köyünde yeniden hayır sahiplerinin inģa ettiği Muhyiddin Camii için yapmıģ olduğu kuruģluk 42, Torul Kazasına tâbi Kürtün Nahiyesi köylerinden ġavî mahallerinden Derindere Mahallesi sakinlerinden Kandazoğlu Mustafa b. Hüseyin Ağa nın adı geçen mahallede yeniden inģa olunan Ziyaeddin Camii için yapmıģ olduğu kuruģluk 43, Torul Kazası tâbi Daisa nden Molla Velizâde Veli Ağa ibn Mehmet in köyünde yeniden hayır sahiplerinin inģa ettiği Veliyeddin Camii için yapmıģ olduğu kuruģluk 44 ve Torul Kazasına tâbi Kürtün Nahiyesi köylerinden Dandi nden hayır sahibi Kürtoğlu Molla Hasan ibn Mehmet Ağa adı geçen köyde yeniden inģa olunan Mansuriye Camii için yapmıģ olduğu kuruģluk 45 vakıflarıdır. Bu hayır sahipleri vakfettikleri paraları her sene % üzere kâra verilip elde edilen gelirin tamamını köylerinde hayır sahiplerinin yeniden inģa ettirdikleri camide görevli olan hatibe verilmesini istemiģlerdir. Bu grubun örneklerini çoğaltabiliriz. Bunlar ise Ģunlardır; GümüĢhane Kazası na tâbi Mavrangel Koyunoğlu Mahallesi nden Tekyelioğlu Ali Ağa ibn Ġbrahim b. Abdullah tarafından kurulan kuruģluk vakıfdır 46. Ali Ağa vakfettiği paranın her sene % üzere kâra verilmesini istemiģtir. Elde edilen gelirin ikiye ayrılarak, bir yarısının adı geçen mahallede hayır sahiplerinin yeni bina ettikleri camiinin hatibine, bir diğer yarısını vakfın yöneticisine verilmesini Ģart koģmuģtur. Bir diğer vakıf ise GümüĢhane ye tâbi Gelinpertek nden Halil Efendi ibn Mustafa nın kuruģluk vakfıdır 47. Halil Efendi vakfettiği paranın her sene % üzere kâra verilmesini elde edilen gelirin tamamını adı geçen köyde hayır sahiplerinin yeniden inģa ettikleri camide imam ve hatip olanlara eģit olarak dağıtılmasını istemiģtir. Yine bu grubun bir diğer vakfı ise, GümüĢhane ye tâbi Yağmurdere Nahiyesi köylerinden Balahor nden Türidioğlu ġaban Efendi ibn Ahmet b. Ġbrahim in Bkz. Tablo VGMA, Vakfiye Defteri 585, sayfa 78, sıra 82, (6 Rebî ü l-evvel 1287/6 Haziran 1870). 41 VGMA, Vakfiye Defteri 585, sayfa 271, sıra 189,(23 Zilhicce 1288/4 Mart 1872). 42 VGMA, Vakfiye Defteri 585, sayfa 270, sıra 187, (10 Safer 1289/19 Nisan 1872). 43 VGMA, Vakfiye Defteri 585, sayfa 270, sıra 188, (1 Safer 1289/10 Nisan 1872). 44 VGMA, Vakfiye Defteri 585, sayfa 88, sıra 91, (10 Sefer 1289/19 Nisan 1872). 45 VGMA, Vakfiye Defteri 587/3-1, sayfa 112, sıra 137, (23 Muharrem 1292/1 Mart 1875). 46 VGMA, Vakfiye Defteri 587/3-1, sayfa 161, sıra 199, (9 Muharrem 1293/5 ġubat 1876). 47 VGMA, Vakfiye Defteri 589, sayfa 96, sıra 172, (10 Muharrem 1298/13 Aralık 1880).

9 239 İsmail KIVRIM kuruģluk vakfıdır 48. ġaban Efendi vakfettiği paranın % üzere kâra verilmesini ve elde edilen gelirin, hayır sahiplerinin yeni inģa ettikleri caminin imam ve hatibine verilmesini istemiģtir. Yine bu gruba dâhil olan vakıflar ise Ģunlardır; Sürmene Kazası na tâbi Hamurgan nden Hacı Beyoğlu Sekman Ağa ibn Abdullah Ağa nın kuruģluk vakfıdır 49. Sekman Ağa vakfettiği paranın % üzere kâra verilmesini istemiģtir. Elde edilen gelirin 125 kuruģunu her sene ġaban ayında Yağmurdere Nahiyesi nin Gezge hudutları dâhilinde olan ve adı geçen köye iki saat uzaklıkta olan Hamza Ağa diye bilinen yaylada halk tarafından yeni yaptırılan cami Ģerifin imamı olan Alaybeyizâde Arif Efendi ibn DerviĢ Efendi ye verilmesini ve geri kalan 100 kuruģ ise caminin tamirine kullanılmasını istemiģtir. Bir diğer vakıf ise Torul Kazası na tâbi Kürtün Nahiyesi nin Uluköy Bâlâ nde hayır sahipleri olan Terzi Ali, Gerzeoğlu Ġzzet, Hüseyincikoğlu Ali Ağa, Tulioğlu Halim, Hüseyincikoğlu Mustafa Efendi, Tulioğlu Ali, Tulioğlu Salih, Çaltıkoğlu Süleyman, Hüseyincikoğlu Osman b. Ġbrahim, Mehmet oğlu Molla Mustafa, Çiftçioğlu Osman, Çiftçioğlu Molla Mehmet, Mehmet oğlu Ġsmail, Haytaoğlu Hüseyin validesi, Haytaoğlu Ġbrahim, Haytaoğlu Salih, Mehmet oğlu Osman Efendi, Veli Mehmet oğlu Mahmut, Kadir Ağa oğlu Emin, Çaltık oğlu Ahmet, Geziroğlu Osman, Mehmet oğlu Mehmet, Haytaoğlu Ahmet, Haytaoğlu Ahmet b. RuĢen in kuruģluk vakfıdır 50. Bu hayır sahipleri vakfettikleri kuruģun % üzere kâra verilmesini istemiģler, elde edilen gelirin adı geçen köyün ĠĢceğiz Mahallesi nde yeni inģa edilen caminin imam ve hatibine verilmesini istemiģlerdir. Bu grubun son vakfı, Torul Kazası nın Kürtün Nahiyesi ne tâbi KanyaĢ nden hayır sahipleri Aydınlızâde Ali ve Hasan Efendiler ibnâ Musa ve Alemdarzâde Mehmet Efendi ibn Hasan ve Fenâsizâde Hasan Efendi ibn Ali nin kurmuģ oldukları vakıftır 51. Bu hayır sahiplerinin vakfettikleri kuruģ ve Osmanlı lirasının % 9 üzere kâra verilmesini istemiģler, elde edilen gelirin tamamının köylerinde hayır sahiplerinin yeniden inģa ettikleri caminin imamına verilmesini Ģart koģmuģlardır. B. 3. Üçüncü Grup Bu iki grubun dıģında olan, üçüncü vakıf türü de daha önce mescit olarak yapılmıģ, fakat bölge halkının ihtiyaçlarına cevap veremediği için camiye çevrilmiģ olan yeni camilere yapılan vakıflardır. GümüĢhane ve çevresinde tespit ettiğimiz 28 para vakfından 2 si (% 8) bu gruba girmektedir 52. GümüĢhane Sancağı köylerinden HaĢara nden Bulguroğlu Esad Ağa ibn Hüseyin daha önce inģa ettiği mescide minber koyarak camiye dönüģtürmüģtür. Esad Ağa bu yeni caminin imamı olan Hasan RüĢtü Efendi ibn Süleyman a geliri verilmesi için kuruģ vakfetmiģtir 53. ġiran Kazasına tâbi Sadık nden hayır sahibi el-hâc Ömer Efendi ibn el-hâc Mustafa, köydeki mescide minber koyarak bu mescidi camiye çevirmiģtir. Bu caminin görevlisine verilmek üzere 950 kuruģ vakfetmiģtir 54. Söz konusu paranın her sene % üzere kâra verilmesini ve elde edilen gelirin tamamının camide hatip olanlara verilmesini istemiģtir. 48 VGMA, Vakfiye Defteri 606, sayfa 238, sıra 298, (20 Cemâziye l-evvel 1328/30 Mayıs 1910). 49 VGMA, Vakfiye Defteri 596, sayfa 47, sıra 38, (8 Cemâziye l-âhir 1320/12 Eylül 1902). 50 VGMA, Vakfiye Defteri 604, sayfa 177, sıra 247, (14 Safer 1330/3 ġubat 1912). 51 VGMA, Vakfiye Defteri 601, sayfa 14, sıra 21, (25 Zi l-ka de 1319/5 Mart 1902). 52 Bkz. Tablo VGMA, Vakfiye Defteri 589, sayfa 70, sıra 117, (29 ġaban 1296/18 Ağustos 1879). 54 VGMA, Vakfiye Defteri 602, sayfa 131, sıra 218, (17 Receb 1320/20 Ekim 1902).

10 Osmanlı Döneminde Gümüşhane ve Çevresinde Kurulan Para Vakıfları 240 Sonuç GümüĢhane ve çevresinde kurulan para vakıfları, genellikle köy veya mahalle halkının dinî ve sosyal ihtiyaçlarını karģılamak, aralarında yardımlaģma ve dayanıģmayı sağlamak amacı ile kurulmuģtur. Yine bu vakıflar cami, mescit gibi dinî, mektep ve medrese gibi sosyal kurumların faaliyetlerini sürdürmelerinde etkin rol oynadığı görülmektedir. Ancak bu vakıfların bu tür kurumların kurulmasından çok varlıklarını sürdürmelerine yönelik olduğu görülmektedir. Bu vakıflar, kuruldukları bölgede insanların dinî ve sosyal ihtiyaçlarını giderirken aynı zamanda da onların nakit para sorunlarını çözmüģtür. Kaynakça Vakıflar Genel Müdürlüğü [=VGMA], Vakfiye Defterleri: 587/3-1, 585, 589, 592, 593, 596, 600, 601, 602, 603, 604, 605, 606 ve 607. AKGÜNDÜZ, Ahmet, İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Ġstanbul BARKAN, Ömer Lütfi, Ekrem Hakkı Ayverdi, İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953 (46) Târîhli, Ġstanbul BĠLMEN, Ömer Nasuhi, Hukukı İslâmiye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, C. IV Ġstanbul ÇAĞATAY, NeĢet, Osmanlı Ġmparatorluğunda Riba-Faiz Konusu Para Vakıfları ve Bankacılık, Vakıflar Dergisi, Sayı: IX, Ankara 1971, s HALAÇOĞLU, Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilâtı ve Sosyal Yapı, Ankara IMBER, Colın, Şeriattan Kanuna Ebussuud ve Osmanlı da İslâmî Hukuku, Ġstanbul KARAMAN, Hayretti, Mukayeseli İslâm Hukuku, C. I, Ġstanbul KAYAOĞLU, Ġsmet, Vakfın MenĢe-i Hakkında GörüĢler, Vakıflar Dergisi, C. XI, Ankara 1976, s KÖPRÜLÜ, Bülent, Tarihte Vakıflar, AÜ, Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 8, S. 3 Ankara 1951, s KÖPRÜLÜ, M. Fuad, İslâm ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi, Ankara KURT, Ġsmail, Para Vakıfları Nazariyat ve Tatbikat, Ġstanbul MANDAVĠLLE, Jon E., Faizli Dindarlık: Osmanlı Ġmparatorluğunda Para Vakfı TartıĢması, (çev: Fethi Gedikli), Türkiye Günlüğü, Sayı: 51, Yaz 1998, s MOLLA HUSREV, Gurer ve Dürer Tercümesi, (çev. Arif Erkan), C.III. Ġstanbul MUALLĠM NÂCĠ, Lügat-ı Nâci, Ġstanbul ÖZCAN, Tahsin, Osmanlı Para Vakıfları, Kanûnî Dönemi Üsküdar Örneği, Ankara ÖZTÜRK, Nazif, Elmalı M. Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar, Ankara PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III, Ġstanbul ġemseddġn SÂMĠ, Kâmüs-ı Türkî, Ġstanbul YEDĠYILDIZ, Bahaeddin, Vakıf İslam Ansiklopedisi, C. XIII, EskiĢehir 1997., XVIII. Yüzyılda Türkiye de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi, Ankara 2003.

11 . No Tablo 1: Daha önce var iken kendisine vakıf yapılan kurumlar. Vâkıfın adı Melik 1 oğlu Mehmet Efendi ibn Ġbrahim b. Abdullah Hâcı Ali 2 b. Mehmet b. Süleyman, Salih b. Mustafa, Veysi b. Salih Ağa Molla 3 Hüseyin oğlu Yusuf Efendi ibn Hüseyin, AteĢ Beyoğlu Akçacı 4 oğlu Osman Ağa b. Ali Ağa Mehmet 5 Hamdi Efendi Kara 6 Kollukçuoğlu Tahir Ağa Hocaoğlu 7 Hasan Fehmi Efendi b. Hacı Mehmet Efendi Kara 8 Mehmet oğlu Hacı Arif Efendi ibn Mehmet b. Abdullah Seydi Hacı Mahmut 9 oğlu Seyyid Efendi ibn Hacı Mehmet Yanıkoğlu 1 Tahîr Efendi ibn Ömer b. Hacı Ali Ali Ağa 1 oğlu Ġskender Efendi ibn Ali Yasin Müderris 1 Ġsmail Efendi ibn Ömer Ağa Cansız 1 oğlu Salih Ağa b. Hüseyin Ağa S Fındıkçı 1 oğlu Hafız Ali Efendi ibn Süleyman Efendi Yeri Torul Kazasına Kürtün Nahiyesi DurmuĢ Yağmurdere Nahiyesi Alçakdere Torul Kazasının Kürtün Nahiyesi Köstere ġiran Kazası Zarabot Torul Kazası Çitikebir (Büyükçit) Torul Kazası Ġstavri (UğurtaĢı) Yağmurdere Nahiyesi Ġncesu Kelkit Kazası Hozbirik Kelkit Kazasına Sıpanazed-i ülâ Kelkit Kazası Ağıl Kelkit Kazası Havsu Torul Kazası Kürtün Nahiyesi Begtarla ġiran Kazasına Gersudu zir Kelkit Kazası Morokom Vakfedilen Miktar kuruģ Ev Muamele oranı % % % % % % % % Belirtilme miģ % % % % % % lde edilen gelir Vâkıfın Ģartı ve görevlilere verilen senelik miktar ve diğer Ġmam ve Hatib imam 75 Hatib %8 imam %3 hatib imam 75 Hatib Mütevelli Tamir ve aydınlatma h Tari / / / / / / / / ,1329/ / / / / / GMA D No İsmail KIVRIM

12 . N o Tablo 2: Yeniden inşa edilen sosyal ve dinî kurumlara yapılan vakıflar. S Vâkıfın adı Dülger oğlu Ömer 1 Efendi ibn Mustafa Molla Veli-zâde Veli 2 Ağa ibn Mehmet Kara Hüsnü oğlu Ali bin 3 Hüseyin Dursun b. 4 Mikdad Efendi Kandazoğlu Mustafa b. 5 Hüseyin Ağa Tekyelioğlu Ali Ağa ibn 6 Ġbrahim bin Abdullah Kürt oğlu Molla Hasan 7 ibn Mehmet Ağa Mahmut oğlu oğlu Halil 8 Efendi ibn Mustafa Sekman Ağa ibn 9 Abdullah Vakfı Musa, Alemdarzâde Mehmet 1 Efendi ibn Hasan, Fenâsizâde Hasan Efendi ibn Ali ve Türidioğlu 1 ġaban Efendi ibn Ahmet b. Ġbrahim Çiftçioğlu Molla Mehmet, 1 Mehmet oğlu Ġsmail, Haytaoğlu Hüseyin validesi, Yeri Kürtün Nahiyesi Uluköybâlâ Yağmurdere Nahiyesi Balahor Kürtün Nahiyesi Gezge Hamza tabi Ağa Gelinpertek Kazasına Kürtün Nahiyesin tabi Mavrangel Koyunoğlu Kürtün Nahiyesi ġavî Koans Derindere Nahiyesi Tahnis Torul Kazası Kürtün Nahiyesi Kozan Torul Kazası Daisa Kelkit Kazası Sıpanezde-i süfla akfedile n iktar kuru lira lira uam ele oranı % 9 lde edi len gel ir Vâkıfın Ģartı ve görevlilere verilen senelik Tamir mam ve Hatib Günl ük 10 para n tama mı imam 75 Ġmam 75 Hatip 307,5 Mütev elli Kalan 75 ve aydınla tma 100 arih / / / / / / / / / / / GM A D Osmanlı Döneminde Gümüşhane ve Çevresinde Kurulan Para Vakıfları 242 Tarih Tarih

13 . No Tablo 3: Daha önce mescit olarak yapılmış, fakat bölge halkının ihtiyaçlarına cevap veremediği için camiye çevrilmiş olan yeni camilere yapılan vakıflar Vâkıfın adı Bulgur oğlu Esad Ağa ibn Hüseyin el-hâc Ömer Efendi ibn el-hâc Mustafa Yeri GümüĢhane Sancağı HaĢara ġiran Kazası Sadık Vakfedilen iktar kuruģ uamele oranı % lde edilen gelir kuruģ 90 42,5 Vâkıfın Ģartı ve görevlilere verilen senelik miktar Ġmam ve Hatib 142,5 390 arih / / T GMA D No İsmail KIVRIM Tarih Tarih