TRAKYA TARIM ALET ve MAKİNALARI SEKTÖRÜNÜN TÜRKİYE GENELİNDE YERİ ve GELECEĞİ

Transkript

1

2

3 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyuma II 249 TRAKYA TARIM ALET ve MAKİNALARI SEKTÖRÜNÜN TÜRKİYE GENELİNDE YERİ ve GELECEĞİ Selçuk ARIN 1 > İbrahim İÇÖZ 2 > Erdal KILIÇ 3 ) ÖZET Ülkemiz işlenebilir topraklarının % 5,2 si, işletmelerinin %7,7 si, ve traktör parkının %8'i Trakya da bulunmaktadır. Yörede birim alana 1,62 kw/ha traktör gücü, traktör başına 6,56 ton alet-ekipman ağırlığı düşmektedir. Bu değerler Türkiye ve Dünya ortalamasının üstünde olup, gelişmiş bir mekanizasyon düzeyinin göstergesidir. Tarımın en önemli girdilerinden olan mekanizasyon için kullanılan alet ve makinalar çoğunlukla ülkemizde imal edilmektedir. Fabrika denebilecek niteliklere sahip üretici sayısı JO'u geçmez. Atölyetamirhane niteliğindeki imlathanelerin sayısı ülkemizde 2000' i bulur. Trakya' da üretimde bulunan 71 adet imalatçının işgücü ve sermaye varlıkları araştırılmıştır. Tarım alet ve makinalan üraeticilerinin %76' sı Tekirdağ' da dır. Hayrabolu bu bakımdan önemli bir ilçedir. Üretilen alet ve makina çeşidi 24 ü bulmaktadır. Kapasiteleri ve üretimleri arasında yıllara göre farklılıklar görülmektedir. Üretimde belli bir kaliteyi yakalayan bazı üreticiler komşu ülkelere ihracat yapmakta olup, ülke tarım alet ve makinalan sektöründe belirleyici bir potansiyele sahiptir. Ancak teknoloji, proje geliştirme, hammadde, pazarlama ve satış sonrası hizmetlerde çözülmesi gereken ciddi sorunları vardır. ABSTRACT Power and energy consumptions have an important role among the technologial inputs for agriculture.in this study the aim was to search the production of agricultural machineries in Trakya.In the paper the mechanization criteria have been estimated after determining the arable lands, number of tractors, amount of tractor power per ha, number of agricultural machineries and their technical parameters used in Trakya region. It has been become apparent that the current agricultaral mechanization level of Trakya is as nearly same as the mechanization level of developed countries had 5 6 years ago. There are 71 manufactures, who manufacture agricultural machinery 76% of them are established in Tekirdağ. The type of the machinery that are about 24, includes tillage, tilling harvesting, protection, transporting etc. A magnificant difference regarding their capacities has become apparent and it has been realized that some of the manufacturers still have been exporting the machinery as long as the machinery are qualified enough. İt is sure that in the near future they will have an important role in the mechanization of Trakya. But, unfortunately most of them have serious problems in connection with raw materials, marketing and serving. We must underline that manufacturies act tike a bridge between industry and agriculture and that agricultural mechanization has a kind of social responsibility which is of great importance. It is to protect the enviroment that is already face to face with lots of dangers. l.giriş Tarım kesintisiz bir süreçtir, günlük, mevsimlik, yıllık gibi periyotlarla yinelenir. Bu üretim döngüsü içinde tarımsal mekanizasyon, ilkel araç gereç ve teknolojiler yerine çağdaş alet ve makinalar kullanmak olarak tanımlanır. Tarımda mekanizasyon üretim sürecinde yer alan tüm işlerde, iş gücünü en aza indirmeyi çevre faktörünün etkisini azaltmayı, ürünün kalite ve kantitesini yükseltmeyi amaçlar. Amacına ulaşmak için çözümler ve seçenekler arasından uygununu araştırır. En ucuz olmasını da gözetir ama, konu insan beslenmesi olduğu için bunu gözardı edebilir. Tüm bunlara ek olarak çağdaş bir tanmsal mekanizasyonun çevre ile dost olması gerekmektedir. Toprağa, suya, bitkiye, bulaşmış pestisit ele alındığında pülverizatörün, erozyona uğramış toprakta da bir pulluğun sorumlu olduğu gerçektir. Tarımda makinalaşmanın sembolü traktördür. Ülkemizin traktör parkı adet dolayındadır. Bir traktörü traktör yapan arkasındaki ekipmandır. Tarımda kullanılan alet ve makinalann neredeyse tamamı yerli üretimdir. Dışalım yapılanların çeşit sayı ve parasal değerleri önemli değildir. Ülke tarımının tüm ihtiyacı küçüklü büyüklü kadar üretici tarafından karşılanır. Ancak bu üreticilerin teknoloji, proje geliştirme, ham madde l-prof.dr., Trakya Üniversitesi Tekirdağ Ziraat Fakültesi Tarım Alet ve Makinalan Bölümü 2-Yadr.Doç.Dr., Trakya Üniversitesi Tekirdağ Meslek Yüksekokulu 3-Öğr.Gör., Trakya Üniversitesi Tekirdağ Meslek Yüksekokulu

4 [I] Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 250 pazarlama ve satış sonrası hizmeti gibi çözülmesi gereken ciddi sorunlan vardır. Bunlan aşıp dışalım yapabilen, yabancı sermaye ile işbirliği gerçekleştirebilenler varsa da sayıları çok azdır. Ancak yaklaşık işletmenin hiç biri sektörlerinin çevre ile birinci dereceden etkili olduklannın farkında değildirler. Bu işletmelerin %71 i Trakya'da bulunmaktadır. 2. Trakyanın Tarımsal Mekanizasyon Yapısı Ülkemizin işlenebilir tanm topraklannm %5 i, tanm işletmelerinin %19 u Trakya'da bulunur (Arm. 1992). Yöredeki toplam adet traktör (DİE 1995), Türkiye traktör parkının %7,7 sini oluşturur. Yöredeki biçerdöver sayısı 2092 dir. Toprak işleme aletleri arasında pulluklar sayıca en çok olanıdır. Tüm alet ve makinalarm toplamı dir. Yörede bir traktör başına ortalama 6.56 ton ağırlıkta ekipman kullanılmaktadır. Tekirdağ'da bu miktar 6.67 ile yöre ortalamasından daha yüksektir. Yörede birim alana düşen traktör gücü ortalama 1.61 Bg/Ha dır. Bu oran Kırklareli'nde 2.84 Bg/Ha iken, Tekirdağ'da ortalama 2.20 Bg/Ha dır. Bu değer Türkiye ortalamasının üstünde, ancak içinde bulunduğu Marmara Bölgesinin altındadır. Trakya'nın tüm mekanizasyon kriterleri Dünya ortalamasının üstünde olup, gelişmiş ülkelerin 1990 yılındaki mekanizasyon düzeyinin de biraz üstündedir. Yani Trakya yöresi ile gelişmiş ülkelerin mekanizasyon düzeyleri arasındaki fark sadece 5-6 yıl kadardır. Yörede bu kapatılamayacak bir fark değildir. Çiftçimiz örneğin, 1989 yılında dolarlık tarımsal üretim yapıp, kendinden başka 7 kişinin daha beslenmesini sağlayabilirken, AT ülkeleri içerisinde Belçikalı çiftçi dolar değerinde tanmsal üretim gerçekleştirip, tanm dışı 98 kişinin beslenmesini sağlamıştır. Bu başanyı çağdaş tarımın tekniğine ve onun mekanizasyonuna borçludur. 3. Trakya Tarım Alet ve Makinaları Üretimi Tarım alet ve makinaları, üretimiyle sanayi sektörünün, kullanımıyla tarım sektörünün içinde yer alır, aynı zamanda tarım ve sanayi sektörlerini bir araya getiren önemli bir alt sektördür. Ancak ülkemizde önemsenmemiş, ihmal edilmiş, beklenen düzeyi yakalayamamış bir sektördür. Bu sektörün Trakya'daki kurulu üreticileri araştırmaya konu olmuştur. Araştırmamızda Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli'de üretim yapan tarım alet ve makinaları imalathane yada fabrikaları ele alınarak üretim alanları, kapasiteleri, 1996 yılı üretimleri ile 1997 üretim planlan ve çalışan eleman sayıları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Tarımda makinalaşma, Trakya yöresinde tanmsal üretime paralel olarak gelişme göstermektedir. Hem tarıma işlenen alan hem de bölgede hızla gelişme gösteren hayvansal üretimin artışı ile makinalaşma arasında doğrusal bir ilişki vardır. Ülkemiz genelinde DİE verilerine göre hektar alan ekilmektedir ve bu ekilebilen alanlann çoğaltılabilmesi söz konusu değildir. Bu nedenle elde bulunan tarımsal alanlann çok iyi değerlendirilmesi gerekmektedir.

5 [i] Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 251 Türkiye genelinde yine DİE verilerine göre 72 çeşit tarım alet ve makinası üretilmektedir. Bunlardan yaklaşık 24 çeşidi Trakya yöresinde üretilmektedir. Üretilen makinanm çeşidi ve bölge tarımı arasında büyük bir ilişki olduğu gözlenmektedir. Trakya yöresinde genellikle buğday, ayçiçeği, arpa, mısır, soğan, çeltik, kurusoğan vs. üretilmektedir. Bunun yamsıra, tarım makinalarının il ve ilçelere göre üretim desenlerinde farklılıklar gözlenmektedir. Örneğin, soğan ekim makinasının soğan üretimin bol olduğu Tekirdağ da, tesviye küreğinin ise çeltik üretiminin yapıldığı Edirne ilinde yaygın üretimin yapıldığı görülmektedir. Trakya yöresinde imalata yönelik firmaların yanında tamire yönelik bir çok küçük işletmenin olduğu bilinmektedir. Ancak bu işletmeler genellikle onarıma yönelik çalışmaktadır. İmalathanelerin büyük bölümünde usta ve işyeri sahibi aynı olup, yanlarında usta yada çırak çalıştıranların sayısı oldukça azdır. İmalathanelerden fabrika organizasyonuna sahip olabilecek üç firma olduğu tespit edilmiştir. Bu imalathaneler Tekirdağ'ın Hayrabolu ilçesindeki İrtem, Malkara ilçesindeki Güngör ve Ezz-San firmalarıdır. Bu firmaların yoğunlaştıkları üretim alanları ise ekim makinalandır (Çizelge la, lb). Tekirdağ ilinde tarım makinaları imalatında 36 idari personel, 18 teknik personel, 83 usta ve 287 kişi işçi yada çırak olarak çalışmaktadır. Edirne ilinde ise 4 idari personel, 2 teknik personel, 15 usta ve 18 işçi yada çırak çalışmaktadır. Kırklareli' nde ise 2 idari personel, 1 teknik personel, 12 usta ve 22 çırak yada işçinin tarım makinaları imalatmda çalıştığı belirlenmiştir (Çizelge la). Tarım il müdürlüklerinden elde edilen bilgilerde kayıtlı bulunan işlemelerin kapasitelerinin yüksek olduğu, gerçek üretimlerinin ise daha düşük olduğu ortaya çıkmıştır. İşletmelerin 1996 yılı gerçek üretimleri ile yıllık üretim kapasitesinin oranlanması sonucu işletmelerin kapasite kullanma yüzdeleri bulunmuştur. Buna göre Tekirdağ ilinde üretim yapan firmalar pulluk üretiminde %57.9, tırmık üretiminde %68.8, kültüvatör üretiminde %12.8, dipkazan üretiminde %13.4, çizel üretiminde %28.2, buğday ekim makinasmda %49.3, pnömatik ekim makinasmda %48.4, pülverizatörde %38.6, çapa makinalarmda %16, mekanik -hidrolik kepçede %40.79 kapasiteyle çalıştıkları belirlenmiştir (Çizelge la). Edirne ilinde ise pulluk üretiminde %29.8, tırmık üretiminde %11.9, kültüvatör üretiminde %11.17, dipkazan üretiminde %40, çizel üretiminde %35, buğday ekim makinasmda %50, pnömatik ekim makinasmda %35, çapa makinalarmda %40, mekanik -hidrolik kepçede %80, tesviye küreğinde %17.5, kabak çekirdeği çıkarma makinasmda ise %8 lik kapasiteyle çalıştıkları çalıştıkları görülmüştütkırklareli ilinde bulunan işletme sayısının azlığı yanında,üretimlerinin de kapasitelerinin çok altında olduğu görülmektedir(çizelge lb). Trakya geneline baktığımızda ise bu oranlar; pullukta %44.6, tırmıkta %58.32, kültüvatörde %12, dipkazan da %11.8, çizel de %25.37, buğday ekim makinalarmda %48, pnömatik ekim makinasmda %48.05, pülverizatörde %38.6, çapa makinasmda %18, mekanik hidrolik kepçede %68.3, diskli gübre dağıtıcıda %14.11, diskaroda %33, soğan ekim makinasmda

6 [ J Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 252 %33.3, tapan %60, kabak çekirdeği çıkarma makinasında %8, helezon da %70, tarım arabasında %17.5, sap toplamada %3.6, yem kırma makinasında %20, tesviye bıçağında %15, çayır biçme makinasında %83 lük bir kapasitede ile üretim yapıldığı görülmektedir. İşletmelerin üretim kapasitelerinin toplamı adet olup, 1996 yılı üretimleri adet, 1997 tahmini üretimleri ise adet makinadır. Buna göre işletmeler 1996 yılında %40.8 kapasiteyle çalışırken 1997 yılında %38.11 lik bir kapasiteyle çalışmış olacaklardır (Çizelge la,lb). Tarım alet ve makina üretimi yapan firmalar genellikle sezonluk ve sipariş edilen makina sayışma göre üretim yapmaktadırlar. İşletmelerin büyük bir bölümünde pazarlama sorunları var olup, geleceğe yönelik büyük üretim planlarının olmadığı belirlenmiştir. Tekirdağ ilinde 1996 yılı rakamlarına göre en çok, adet ile mekanik buğday ekim makinası, adet tırmık ve 953 adet ile pnömatik ekim makinasının üretildiği belirlenmiştir rakamlarına göre planlanan üretim miktarlarına bakıldığında ise yine adet mekanik buğday ekim ve 860 adet pnömatik ekim makinası üretimlerinin ilk sırada yer alacağı görülmektedir. Bu makinaları tırmık, pulluk ve kültüvatör ile çizel izlemektedir. Edirne de gerçekleşen tarım alet ve makinaiarı üretemende ilk sıralarda, toprak işleme aletlerinden olan pulluk, kültüvatör ve tırmık gelmektedir. Ayrıca yine daha çok Edirne ilinde üretimi yapılan kabak ve çeltik üretimine bağlı olarak tesviye küreği ve kabak çekirdeği çıkarma makinası üretimi bu ilimizde yapılmaktadır. Kırklareli ilinde ise az sayıda firma bulunduğu ve bunların 100 adet çayır biçme makinası ile az sayıda tesviye küreği, ekim makinası ve toprak işleme aletleri ürettikleri saptanmıştır. Kırklareli il ve ilçelerinde bakım ve onarıma yönelik atelyeler bulunmaktadır. Trakya genelinde en büyük üretim, 1996 yılı verilerine göre adet buğday ekim makinası ile gerçekleştirilmiştir. Bundan başka adet tırmık, adet ile mekanik-hidrolik kepçe, 974 adet pnömatik ekim makinası ile 639 adet pulluk üretilmiştir yılı üretim planlamasına bakıldığında buğday ekim makinasının adet ile yine en büyük üretim adedine sahip olacağı anlaşılmaktadır. Bunu 895 adet ile pnömatik ekim makinası, 876 adet pulluk, 562 adet kültüvatör, 445 adet mekanik-hidrolik kepçe, 436 adet tırmık, 385 adet çizel ve diğer makinalar izlemektedir. Trakya yöresinde üretilen tarım alet ve makinalarm büyük bir bölümü, küçük işletmelerde fazla teknik bilgi, beceri gerektirmeyen, belli bir standardı olmadan usta ve çırak ikilisinin becerisine bağlı olarak üretilmektedir. Yine bu küçük işletmelerde bazı aletlerin belli standartlarda olan parçalarını alıp birleştirilmesi işlemlerini yapmaktadır. Az sayıda işletme fabrikasyon sayılabilecek sisteme geçmiş ve belli standartları kendisine ilke edinerek üretim yapmaktadır.

7 flrakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II Sonuç Sonuç olarak Trakya yöresinde tarım alet ve makina üretemi yapan firmaların büyük çoğunluğu küçük çapta üretim yapan ve genellikle toprak işleme aletleri üreten firmalardır. Ayrıca bu firmalar kapasitelerinin %40 ı oranında üretim yaparak kapasitelerinin çok altında çalışmaktadırlar. Bu da sektörde pazarlama sorunu oldğunu göstermektedir. Sorunun giderilebilmesi için firmaların birlik oluşturarak pazarlama birimleri oluşturmalan ve bu sayede daha geniş pazarlar bularak üretim kapasitelerini arttırmaları ve böylelikle istihdam olanaklarının yaratılması gerekmektedir. Bu sektörde çalışan idari ve teknik personel ile çalışan usta ve işçi sayıları düşüktür. İşletmelerde AR-GE bulunmamaktadır. Bu nedenle üretimler genellikle daha iyi özellik gösteren bir makinanm taklidi yada çiftçinin özel isteği doğrultusunda yapılmaktadır. Örneğin ekim makinaları dış ülkelerden alman ekim makinaların benzeri özelliklerini taşımaktadır. Bölgede bulunan bir çok atelyede tamirat işlemleri yada servis işleri yapılmaktadır. Bölgede ilaçlama makinası üretimi az olmasına karşın bölgeye ilaçlama makinası satımı yapan firmaların servisleri il ve ilçelerde bulunmaktadır. Trakya yöresinin giderek sanayi bölgesi olması verimli tarım topraklannın kaybına neden olmaktadır. Bu yok olmanın önüne geçilerek sanayi kuruluşlarının verimsiz topraklara kaydırılması gerekmektedir. Trakya bölgesi tanmsal uğraş ve tarımsal mekanizasyon yönünden en gelişmiş yörelerimizdendir. Bu gelişmede tanmsal alanda makina üretimi yapan büyüklüküçüklü tüm işletmelerin katkısının olduğu inkar edilemez. İşletmeler genellikle çiftçi ile birlikte onun isteği doğrultusunda çalıştıklanndan ve bir çoğu yine çiftçilik işiyle uğraştıklanndan sorunlara daha olumlu yaklaşmakta ve çözüm üretebilmektedir. Tarımsal makinalaşma yönünde, çiftçilerin tarım alet ve makinası üreten firmalarla birlikte hareket etmeleri, yeni gelişmeleri günlük olarak izlemeleri ile sorunlara çözüm bulmaları daha kolay olacaktır.

8

9 N)

10

11

12

13 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 259 KAYNAKLAR 1. Ann, S., Trakya Yöresinin Tarımsal Mekanizasyon Yapısı Üzerine Bir Araştırma, T:Ü Tekirdağ Ziraat Fak., Yayın No: 146, Araştırmalar: 54, TEKİRDAĞ 2. Ann, S., Bölükoğlu, H., Tanmsal Makinalaşma-Verimlilik ilişkisi ve Marmara Bölgesi Tanmında Mekanizasyon Düzeyi, Marmara Bölgesinde Verimlilik Sorunlan Sempozyumu, S: , Ekim BURSA 3. Anonymous, Tanmsal Yapı 1994, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü., Yayın No:1873, ANKARA 4. Anonymous, Tanm istatistikleri Özeti 1995, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü., Yayın No: 1889, ANKARA

14