Weimar Dönemi ve Öncesinde Meydana Gelen Siyasi Çekişmeler ve Ekonomik Krizlerin Alman Sosyal Demokrat Partisi Bağlam nda Bir Değerlendirmesi

Transkript

1 Weimar Dönemi Öncesinde Meydana Gelen Siyasi Çekişmeler Ekonomik Krizlerin Partisi Bağlam nda Bir DOI NO: /JSS.6241 Nihat Y lmaz 1 Özet demokrasi, emeğin savunuculuğunu üstlenen liberalizmin getirdiği kazan mlar gözard etmeyen siyasal ideolojidir. demokrasinin gelişiminde deneyimi çok önemli yer tutmaktad r. demokrasi deneyimi ise ya da ilk kez Partisi (SPD) ile başlar. Partisi nin bugünkü Avrupa siyasetindeki etkisinin halen güçlü şekilde sürüyor olmas, bu konunun ele al nmas nda etkili olmuştur. Çal şman n amac, Partisi nin Nazi dönemi öncesindeki politikalar n n ortaya konulmas d r. Bu amaçla önce Partisi nin kuruluş y llar Birinci Dünya Savaş sonuna kadar ya siyaseti üzerindeki etkisi detayl olarak ele al nm şt r. Daha sonra çal şman n temelini teşkil eden Weimar Cumhuriyeti dönemindeki SPD politikalar bu politikalar n nasyonal sosyalizmin ortaya ç k ş na etkileri konular üzerinde durulmuştur. Anahtar Kelimeler: SPD, Nasyonal izm, Demokrasi, Siyasal Uyuşmazl k, Ekonomik Krizler A General Evaluation of Political Discrepancies and Economic Crises During and Before Weimar Period within the Framework of the Social Democratic Party Abstract Social democracy is a political regime which assumes defending of labour, and at the same time recognizes acquisitions brought by liberalism. German experience holds a ry significant place in the delopment process of social democracy. The experience of Social Democracy started with German Social Democrat Party (SPD) in Germany. The fact that the influence of German Social 1 Yrd.Doç.Dr., Gümüşhane Ünirsitesi, İİBF, Siyaset Bilimi Kamu Yönetimi Bölümü. nihatts@hotmail.de 73

2 Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 Democrat Party is still strong in current German and Europe politics was effecti in selection of this subject. The objecti of this study is portraying of the pre-nazi politics of the German Social Democrat Party. Towards this objecti, foundation years of the German Social Democrat Party, and its effects on the German politics until the end of World War 1 were analyzed in detail. Then the SPD politics in Weimar Republic Giriş era, which constitutes the basis for this study, and effects of these policies in Sosyoloji emerging of disiplini national için socialism, aile are kurumu, highlighted. toplumsal yap y ortaya ç karmas Key aç s ndan Words: SDP, önemlidir. National Socialism, Aile, toplumdaki Social Democracy, eylerin Political Dispute, arada Economic bulunmalar n Crises sağlayan incil etkiye sahip sosyal gruplar n baş nda gelmektedir. Toplumu oluşturan ailenin, günün koşullar na göre yaşad ğ değişim, Giriş geçirdiği dönüşüm toplumun yeni durumlara göre şekillenmesini sağlamaktad r. Bu noktada, bu çal şma ile Hopa da yaşanan değişim dönüşümün aile Demokrasi sosyal kurumu çeşitli ile ilişkisi toplumlarda ele al nmaktad r. farkl uygulamalara sahip olmas na rağmen, esas olarak sanayi toplumlar nda ortaya ç kan siyasal ak md r. Sovyet ist Demokrasi, Cumhuriyetler 19. yüzy l n Birliği nin son çeyreğine dağ lmas n n yaklaş rken, ard ndan öncelikle her anlamda ya da zor koşullar Marksist yaşayan düşüncenin Gürcistan etkisi için alt nda Sarp s n r kalmakla kap s likte, adeta ulusal kurtuluş düzeyde olmuştur. iyi örgütlenmiş Sarp s n r kap s n n militan aç lmas yla emek hem hareketine daha önce de dayanmaktayd inden ayr lmak (Örs, 2012: zorunda 263; kalan Roskin, akrabalar 2011:205). buluşmuş hem de Doğu Karadeniz halk komşusuyla tan şm şt r. Kap n n aç lmas olumlu olumsuz Sanayi pek çok toplumlar nda durumu beraberinde ortaya getirmiştir. ç kan sosyal Başta demokrasi aile kurumu anlay ş n n olmak emek üzere aile yanl s ile ilişkili sosyal ekonomi, demokrat eğitim, partiler sağl k ile s k gibi bağlant s pek çok alan bulunmaktad r. bu kap dan Bu olumlu emek ya yanl s da olumsuz siyasal etkilenmiştir. partilerin en önemlilerinden i şüphesiz siyasal hayat nda yüz y ldan daha fazla (2013 y l nda150. y l dönümü) geçmişe Kap n n sahip olan etkileri kişilere göre değişmektedir. Partisi İnsanlar n (SPD) dir. sahip Bu olduğu süre zarf nda sosyal statüler roller, bu değişikliğin Partisi en büyük s n f partisi faktörüdür. hüviyetinden Bir pansiyon halk partisi işletmecisi kimliğine için çok doğru olumlu başar l etkilerden dönüşüm bahsedilebilirken, gerçekleştirmiş aile içerisinde çok eş federal konumunda hükümette olan kad nlar de görev için alm şt r böyle olmayabilmektedir. (Mertens, 2010: 1; Ayr ca Häuser, çocuk 2012). K sacas, gençlerde etkilenmişlerdir. Partisi etraf nda cereyan eden tart şmalar sosyal demokrasinin S n r kap s ndan gelişiminde geçişler belirleyici 2011 y l na olmuştur kadar (Keyman, pasaportla 2008: yap l yordu. 17). Ancak 2011 y l nda Demokrasi sadece aç s ndan lira rip siyasetindeki nüfus cüzdan n en etkin gösterip siyasal iktidar Gürcistan a mücadeleleri geçiş yapmak ise Weimar mümkün Cumhuriyeti olmuştur. döneminde S n r gerçekleştirilmiştir. kap s n n özellikle Weimar serbest geçişe dönemindeki aç lmas ndan sosyal demokratlara sonra Hopa n n göre, sosyo-ekonomik aristokrasi dünün, yap s orta s n flar değişmiştir. bugünün Araşt rma sosyalistler bu değişimi sosyolojik ise yar n n olarak yas inceleyerek için var mücadele olan n riyorlard ortaya ç kar lmas (James, ya 2009: anlaş lmas nda 97). Tarihsel etkili geçmişi olacakt r. ya da başlayan sosyal demokrasi, günümüzde köklü ekonomik-siyasal-toplumsal dönüşümlere 1. paralel Teorik olarak Çerçe çok boyutlu yeniden yap lanma içerisinde bulunmaktad r 1.1. (Türköne, Aile 2010: 130). Günümüz siyasetinde etkin olabilmek için kendini yenileyen böyle ideolojinin tarihsel kökenindeki aktif Bu çal şmada aile kurumu önemli yer tutmas ndan dolay aileye faktörlerin araşt r lmas önem arz etmektedir. dair k sa teorik bilgilere yer rilmiştir. Toplumlar sosyal gruplardan meydana Bu gelmiş kapsamda, sosyolojik çal şmada imlerdir. öncelikle Aile de SPD nin toplumu kuruluş oluşturan y llar nda sosyal meydana gruplar n gelen en önemlisidir. gelişmeler Aile ele al nacakt r. ayn zamanda Daha toplumda sonra Birinci insanlar n Dünya Savaş arada sonuna bulunmalar na kadar sosyal yard mc demokratlar n olan kurumdur. gerçekleştirdiği Dolay s yla girişimlere aile değinilerek toplumun çal şman n temelinde yer temel al r. vurgusunu teşkil eden Weimar Cumhuriyeti ( ) dönemindeki SPD nin faaliyetleri evreler halinde incelenecektir. Bu bilimciler ailenin tan m n n yap labilmesi s n rlar n n çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanm şlard r. Kimisi ayn çat alt nda 74 oturanlar, kimisi kan bağ ile ine bağl olanlar kimisi ise çocuk

3 N. Y lmaz / Weimar Dönemi Öncesinde Meydana Gelen Siyasi Çekişmeler Ekonomik Krizlerin Partisi Bağlam nda Genel Bir makalenin ileri sürdüğü argüman bütün olarak değerlendirildiğinde Weimar Cumhuriyeti dönemi öncesinde meydana gelen siyasi çekişmeler ekonomik krizlerin Nazizm in tetikleyicisi olarak görülmesi gerektiğidir. Weimar Cumhuriyeti dönemi öncesine ilişkin sosyal demokrasi makalenin ileri sürdüğü argüman bütün olarak değerlendirildiğinde anlay ş n n temel taş konumundaki Partisi nin Weimar Cumhuriyeti dönemi öncesinde meydana gelen siyasi çekişmeler gerçekleştirdiği politikalar ile ilgili Türkçe literatürde yeterli çal şman n ekonomik krizlerin Nazizm in tetikleyicisi olarak görülmesi gerektiğidir. yap lmam ş olmas ndan dolay, makalenin literatüre katk sağlayacağ düşünülmektedir. Weimar Cumhuriyeti dönemi öncesine ilişkin sosyal demokrasi anlay ş n n temel taş konumundaki Partisi nin gerçekleştirdiği politikalar ile ilgili Türkçe literatürde yeterli çal şman n yap lmam ş 1. olmas ndan dolay, makalenin Partisi nin literatüre Kuruluşu katk sağlayacağ düşünülmektedir. İkinci Dünya Savaş sonuna kadar ya da üç ayr rejim uygulanm şt r: aras İmparatorluk Dönemi, etkin demokratik rejimi amaçlamakla likte başar s z olan Weimar Cumhuriyeti 1. Partisi nin Kuruluşu Dönemi aras Nazi Dönemi (Çam, 2000: 276). İkinci Dünya Savaş sonuna kadar ya da üç ayr rejim 1871 den 1918 e kadar süren İmparatorluk rejimi döneminin uygulanm şt r: aras İmparatorluk Dönemi, etkin demokratik demokrasi olmad ğ görülmektedir. Bu dönem Şansölyesi nin siyasal rejimi amaçlamakla likte başar s z olan Weimar Cumhuriyeti iktidarda reel politikalar oluşturabilecek kadar güce sahip olduğu, Dönemi aras Nazi Dönemi (Çam, 2000: 276). Şansölye nin (Başbakan) kendi bakanlar n kendisinin atayabildiği parlamentoya 1871 den karş 1918 e sorumluluğunun kadar süren İmparatorluk olmad ğ rejimi yasama döneminin organ olan demokrasi Reichstag n olmad ğ bütçeyi görülmektedir. kabul etmek ya Bu dönem reddetmek gibi Şansölyesi nin s n rl güce siyasal sahip iktidarda olduğu reel dönemdir politikalar (Roskin, oluşturabilecek 2011: 205). kadar güce sahip olduğu, Şansölye nin (Başbakan) kendi bakanlar n kendisinin atayabildiği İmparatorluk rejiminin en önemli özelliklerinden i parlamentoya karş sorumluluğunun olmad ğ yasama organ olan İmparatorluğun siyasal sorumluluk taş mamas d r. İmparatorluk Reichstag n bütçeyi kabul etmek ya reddetmek gibi s n rl güce sahip sorumluluklar n fiilen şansölye ye devretmiştir. Özellikle Otto von olduğu dönemdir (Roskin, 2011: 205). Bismarck döneminde, onun güçlü kişiliği sayesinde, Şansölye mevkii ön plana ç km şt r İmparatorluk (Çam, 2000: rejiminin 279). Şansölye en önemli Bismarck özelliklerinden Kayzer Wilhelm e i İmparatorluğun göre sosyalistler vatan siyasal hainleri sorumluluk idiler (Bracher, taş mamas d r. 1970: 89). İmparatorluk Dolay s yla sorumluluklar n Bismack n politikalar na fiilen şansölye ye en fazla tepki devretmiştir. sosyal demokratlardan Özellikle Otto gelmiştir. von Bismarck döneminde, aras ndaki onun dönemde güçlü SPD kişiliği yasa-d ş sayesinde, yollarla Şansölye siyaset mevkii yapmaya ön plana çal şm ş ç km şt r mevcut (Çam, sistemin 2000: 279). d ş nda Şansölye hareket Bismarck ederek h zla Kayzer gelişip Wilhelm e kitle göre partisi sosyalistler haline gelmiştir vatan (Bottomore, hainleri 1987: idiler 28). (Bracher, 1970: 89). Dolay s yla Bismack n politikalar na en fazla tepki sosyal demokratlardan gelmiştir. demokratlar n ilk partileşme girişimi 1893 y l nda, aras ndaki dönemde SPD yasa-d ş yollarla siyaset yapmaya Lassalle c sosyalist grubun Genel İşçileri Birliği ad nda çal şm ş mevcut sistemin d ş nda hareket ederek h zla gelişip kitle dernek kurmas yla başlam şt r. Bunu, 1869 da August Bebel Wilhelm partisi haline gelmiştir (Bottomore, 1987: 28). Liebknecht önderliğinde Marksist parti olan İşçi Partisi (SDAP) nin demokratlar n kuruluşu ilk izlemiştir. partileşme August girişimi Bebel 1893 Wilhelm y l nda, Lassalle c Liebknecht in sosyalist yönetimindeki grubun Genel İşçileri Birliği İşçi Partisi ad nda (SDAP) dernek ile Ferdinand kurmas yla Lassalle başlam şt r. idaresindeki Bunu, 1869 da İşçi August Birliği nin Bebel (ADAV) Wilhelm 1875 Liebknecht y l nda Gotha da önderliğinde yap lan Marksist kongrede parti leşmesi olan sonucunda ise August İşçi Partisi Bebel in (SDAP) nin parti başkanl ğ nda kuruluşu izlemiştir. August Bebel Partisi Wilhelm (SPD) Liebknecht in kurulmuştur (Örs, yönetimindeki 2012: 263). Kuruluş y llar nda parti İşçi Partisi ist (SDAP) İşçi ile Ferdinand Lassalle idaresindeki İşçi Birliği nin (ADAV) 1875 y l nda Gotha da yap lan kongrede leşmesi sonucunda ise August Bebel in parti başkanl ğ nda Partisi (SPD) 75 kurulmuştur (Örs, 2012: 263). Kuruluş y llar nda parti ist İşçi

4 Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 Partisi ad n taş rken, 1891 y l nda partinin ad Partisi (SPD) olarak değiştirilmiştir (Mertens, 2010: 1, SPD, 2012). Marx Engels in uluslararas sosyalist hareketten gerçekleşmesi isteğinden dolay özel ilgi duyduğu SPD 1875 y l nda kurulduktan sonra, Avrupa da en güçlü sosyal demokrat Giriş parti konumuna gelmiştir (Berman, 2012: 25). Sosyoloji demokratlar n disiplini için imparatorluk aile kurumu, dönemi toplumsal yas nda yap y giderek ortaya ç karmas daha fazla aç s ndan güçlenmesi önemlidir. dönemin Aile, şansölyesi toplumdaki Bismarck eylerin rahats z etmiştir. arada bulunmalar n Bismarck sosyal sağlayan demokratlar n incil bu ilerlemesini etkiye sahip engellemek sosyal gruplar n amac yla, baş nda gelmektedir. Parti nin Toplumu işçi oluşturan s n f n n ailenin, oylar n günün kazanmamas koşullar na için göre sosyal yaşad ğ devlet değişim, anlay ş n geçirdiği destekleyen dönüşüm toplumun tak m refah yeni düzenlemeleri durumlara göre yapm şt r. şekillenmesini Bu sağlamaktad r. girişimlerin en Bu önemlileri noktada, işçi bu s n f n n çal şma sigorta ile Hopa da durumunun yaşanan düzenlenmesi, değişim dönüşümün çal şma koşullar n n aile sosyal düzeltilmesi, kurumu ile ilişkisi devlet ele iş al nmaktad r. bulma bürolar n n aç lmas emeklilik Sovyet şartlar n ist düzenleyen Cumhuriyetler emeklilik Birliği nin planlamas dağ lmas n n kanunlar n n ard ndan her ç kar lmas d r. anlamda zor ya da koşullar yaşayan gerçekleştirilmiş Gürcistan olan için bu Sarp düzenlemelerden s n r kap s sonra adeta kurtuluş ya olmuştur. refah Sarp devleti s n r olarak kap s n n adland r lmaktad r. aç lmas yla hem Bismarck n daha önce bu inden faaliyetlerin ayr lmak sonucunda zorunda elde etmeyi kalan hedeflediği akrabalar buluşmuş temel amaç hem ise de işçileri Doğu Karadeniz sosyalizmden halk ay rmak komşusuyla (Belge, 2011: tan şm şt r. 230; Roskin, Kap n n 2011: aç lmas 205), eskiden olumlu beri olumsuz ya da pek etkin çok durumu güç olan beraberinde Junkerlerin getirmiştir. (büyük Başta toprak aile sahipleri), kurumu olmak büyük üzere burjuvazinin aile ile ilişkili desteğini ekonomi, sağlamak eğitim, sağl k gibi ulusal pek liğini çok alan bu kurmakt r. kap dan olumlu ya n n da olumsuz üç ayr etkilenmiştir. rejim döneminde (İmparatorluk, Weimar Nazi rejimi) ana Kap n n sorun etkileri her zaman kişilere ulusal göre liği değişmektedir. kurmak olmuş İnsanlar n siyasal sahip sistemler olduğu sosyal sürekli statüler olarak ulusal roller, lik bu sorunu değişikliğin yönünden büyük değerlendirilmiştir faktörüdür. Bir (Çam, pansiyon 2000: işletmecisi 276). Ulusal için liğin çok olumlu gerçekleştirilebilmesi etkilerden bahsedilebilirken, için de liberal aile içerisinde orta s n f eş konumunda susturulmaya, olan merkezi kad nlar otorite için böyle güçlendirilmeye olmayabilmektedir. milliyetçi Ayr ca çocuk politika gençlerde izlenerek ekonomik etkilenmişlerdir. kalk nma gerçekleştirilmeye çal ş lm şt r (Sander, 1992: 163). Fakat burada yap lan vahim hatalardan i halk n büyük kesiminin desteğini S n r alan kap s ndan hareketle geçişler uzlaşmaya 2011 y l na gidilmemiş kadar pasaportla olunmas d r yap l yordu. (Bracher, Ancak 1970: 89) y l nda sadece lira rip nüfus cüzdan n gösterip Gürcistan a geçiş yapmak mümkün olmuştur. S n r kap s n n özellikle serbest geçişe demokratlar n aç lmas ndan Reichstag sonra Hopa n n seçimlerindeki sosyo-ekonomik artan başar lar yap s değişmiştir. imparatorluğa Araşt rma karş olan bu değişimi muhalif sosyolojik tutumlar ndan olarak inceleyerek dolay imparatorluk var olan n ortaya şansölyesi ç kar lmas Bismarck, ya anlaş lmas nda 1878 y l nda etkili olacakt r. lar n Tehlikeli Entrikalar na Karş Kanun ad nda sosyalist kanun (Sozialistengesetz) ç karm şt r. Bu kanunla sosyal demokratlar n seçimlere kat l m engellenmemiş 1. Teorik olmakla Çerçe likte, sosyal demokrat örgütlerin sendikalar parti gazeteleri 1.1. çeşitli Aile operasyonlar ile yasaklanm şt r. lar bu yasaklara, Bu çal şmada İşçispor aile Eğitim kurumu dernekleri önemli vas tas yla yer tutmas ndan parti üyelerinin dolay aileye siyasi dair faaliyetlerini k sa teorik bu derneklerde bilgilere yer gerçekleştirmelerine rilmiştir. Toplumlar olanak sosyal sağlayarak gruplardan meydana yasaklanan gelmiş parti sosyolojik gazetelerinin imlerdir. yerini yerelde Aile de etkili toplumu olan sosyal oluşturan demokrat sosyal gruplar n dergiler ç kararak en önemlisidir. karş koydular. Aile ayn Bu zamanda dergiler toplumda sayesinde insanlar n parti liderliği arada ile bulunmalar na taban aras ndaki yard mc iletişim olan devam kurumdur. ettirildi Dolay s yla böylece partinin aile toplumun siyasi temelinde faaliyetlerde yer bulunmas na al r. imkan tan nm ş oldu (Mertens, 2010: 1-2). Nettl (1965), gizli tak m faaliyetlerle gelişen SPD yi kat l mc olmayan bilimciler ailenin tan m n n yap labilmesi s n rlar n n çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanm şlard r. Kimisi ayn çat alt nda 76 oturanlar, kimisi kan bağ ile ine bağl olanlar kimisi ise çocuk

5 N. Y lmaz / Weimar Dönemi Öncesinde Meydana Gelen Siyasi Çekişmeler Ekonomik Krizlerin Partisi Bağlam nda Genel Bir muhalefet (non-participating opposition) olarak adland rm şt r. Aş r memnuniyetsizlik durumunun söz konusu olduğu çeşitli toplumlarda zaman zaman kat l mc olmayan muhalefet anlay ş n n meydana gelmesi olas d r. Bütün sosyalist partiler ile 1920 lerin faşist partilerinde sürekli kat l mc makalenin olmayan muhalefet ileri sürdüğü unsuru argüman bulunmaktad r bütün (Bottomore, olarak 1987: değerlendirildiğinde 28). Weimar Cumhuriyeti dönemi öncesinde meydana gelen siyasi çekişmeler ya da SPD ile gelişen sosyal demokrasi ak m na paralel ekonomik krizlerin Nazizm in tetikleyicisi olarak görülmesi gerektiğidir. olarak diğer ülkelerde de sosyal demokrat partiler kurulmaya başlanm şt r. Danimarka da Weimar (1878), Cumhuriyeti Norç te dönemi (1887) öncesine İsç te ilişkin (1889) sosyal kurulan demokrasi güçlü anlay ş n n sosyal demokrat temel taş partiler konumundaki 1889 y l nda ise Avusturya-Macaristan Partisi nin gerçekleştirdiği İmparatorluğu kapsam ndaki politikalar ile tüm ilgili işçi Türkçe örgütlenmelerini literatürde yeterli araya çal şman n getiren yap lmam ş Brunn Kongresi nde olmas ndan kurulan dolay, makalenin Avusturya literatüre katk sağlayacağ Partisi düşünülmektedir. (Sozialdemokratische Partei Österreichs/SPÖ) başl ca önemli örneklerdir (Örs, 2012: 264). 1. Partisi nin Kuruluşu İkinci 2. Birinci Dünya Dünya Savaş Savaş sonuna Sonuna kadar Kadar ya da üç ayr rejim uygulanm şt r: Partisi (SPD) aras İmparatorluk Dönemi, etkin demokratik rejimi amaçlamakla 1890 y l nda likte Bismarck n başar s z olan görevden çekilmesinden Weimar Cumhuriyeti sonra Dönemi Sozialistengesetz (sosyalistlere aras Nazi karş Dönemi kanun) (Çam, kald r lm ş, 2000: 276). siyasi partiler daha önemli 1871 den hale gelmiş 1918 e kadar süren İmparatorluk Parti h zla rejimi büyümeye döneminin başlam şt r demokrasi (Roskin, 2011: olmad ğ 205). görülmektedir. Partinin büyüklüğünün Bu dönem artmas Şansölyesi nin beraberinde siyasal seçim iktidarda başar s n reel da getirmiştir. politikalar oluşturabilecek kadar güce Partisi sahip (SPD), olduğu, 1890 Şansölye nin seçimlerinde %(Başbakan) 20 oy oran yla kendi üç bakanlar n y l önceki 1887 kendisinin seçimlerine atayabildiği göre oylar n parlamentoya iki kat na ç karm şt r. karş sorumluluğunun Bu başar l seçim olmad ğ trendi daha sonraki yasama seçimlerde organ olan de Reichstag n devam etmiş bütçeyi 1912 kabul y l nda etmek yap lan ya reddetmek imparatorluk gibi s n rl meclisi seçimlerinde güce sahip olduğu (Reichstagswahlen) dönemdir (Roskin, SPD yaklaş k 2011: % 205). 35 oy alm şt r. Bu seçim sonucuyla, 1907 seçimlerine İmparatorluk göre oy rejiminin oran n %5.9 en artt rarak önemli 1912 özelliklerinden seçimlerinde en fazla i İmparatorluğun oyu alan parti olmuş siyasal imparatorluk sorumluluk meclisinde taş mamas d r. (Reichstag) temsil İmparatorluk edilen en sorumluluklar n güçlü parti grubuna fiilen sahip şansölye ye olmuştur (Mertens, devretmiştir. 2010: 2). Özellikle Otto von Bismarck 1912 döneminde, y l ndaki onun Reichstag güçlü kişiliği seçimlerinde sayesinde, SPD Şansölye % 35 oy mevkii almas na ön plana rağmen, ç km şt r parlamentoda (Çam, 2000: ancak 279). % 28 Şansölye oran nda Bismarck milletkiline Kayzer sahip Wilhelm e olmuştur. göre Parlamentoda sosyalistler temsilin vatan düşük hainleri olmas ndaki idiler (Bracher, temel neden 1970: ise 89). Reichstag daki Dolay s yla Bismack n temsil oran n politikalar na ya da milletkili en fazla tepki dağ l m n sosyal demokratlardan belirleyen IV. gelmiştir. Friedrich Wilhelm in aras ndaki üç s n f dönemde sistemi dir. SPD Bu yasa-d ş sistem geliri yollarla çok olan siyaset kesimin yapmaya daha çal şm ş fazla milletkili mevcut ç karmas na sistemin d ş nda olanak sağlayan hareket ederek sistemdir. h zla gelişip Bu yöntemle kitle o partisi dönemde haline geliri gelmiştir yüksek (Bottomore, olan % 15 lik 1987: kesim, 28). parlamentodaki sandalyelerin üçte ikisini seçebiliyordu. demokratlar n Zengin ilk soylu partileşme toprak sahibi girişimi s n f ise 1893 muhafazakâr y l nda, Lassalle c partilerden sosyalist seçilecek milletkillerinin grubun Genel toplumsal İşçileri taban n Birliği oluşturuyordu ad nda dernek (Belge, kurmas yla 2011: 234). başlam şt r. Bunu, 1869 da August Bebel Wilhelm Liebknecht SPD nin önderliğinde başar s Marksist sadece seçimlerdeki parti olan oy oranlar n n artt r lmas yla İşçi Partisi s n rl kalmam ş, (SDAP) nin bunun kuruluşu yan s ra, izlemiştir. parti üye say s nda August Bebel da k sa sürede Wilhelm büyük Liebknecht in art ş meydana yönetimindeki gelmiştir. 20. yüzy l n baş nda İşçi üyeye Partisi sahip (SDAP) olan ile Ferdinand Lassalle idaresindeki İşçi Birliği nin (ADAV) 1875 y l nda Gotha da yap lan kongrede leşmesi sonucunda ise August Bebel in parti başkanl ğ nda Partisi (SPD) 77 kurulmuştur (Örs, 2012: 263). Kuruluş y llar nda parti ist İşçi

6 Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 parti, 1913 y l nda ise milyonun üzerinde üye kitlesine sahipti (Bottomore, 1987: 28; Mertens, 2010: 2). SPD nin bu seçimlerdeki başar lar n n parti üye say s ndaki art ş n arka plan nda yer alan temel neden, partinin işçi örgütleriyle bağlant l olarak gerçekleştirdiği mücadele parti Giriş lider kadrosunun uygulamadan gelen sendikac lar parti yöneticilerinden Sosyoloji oluşmas d r disiplini (Sander, için aile 2010: kurumu, 18). toplumsal yap y ortaya ç karmas aç s ndan demokrasi önemlidir. aç s ndan Aile, 1914 y l toplumdaki ya da eylerin önemli k r lma arada bulunmalar n noktas olarak sağlayan adland r labilir. incil Çünkü etkiye sosyal sahip demokratlar sosyal gruplar n imparatorluk baş nda gelmektedir. hükümetine karş Toplumu sert eleştirel oluşturan ailenin, tutuma günün sahip olmalar na koşullar na rağmen, göre yaşad ğ Birinci değişim, Dünya Savaş geçirdiği öncesinde dönüşüm çok toplumun sosyal yeni demokrat durumlara savaş göre ç ğ rtkanl ğ nda şekillenmesini sağlamaktad r. bulunarak, ülkenin Bu noktada, savaşa girmesine bu çal şma neden ile Hopa da olmuştur yaşanan (Geiss, 1970: değişim 463). dönüşümün SPD meclis aile grubu sosyal (Karl kurumu Liebknecht ile ilişkisi gibi ele sosyal al nmaktad r. demokratlar hariç) partiler aras ndaki Sovyet sürtüşmenin ist geçici Cumhuriyetler olarak durdurulmas na Birliği nin dağ lmas n n imparatorluğun ard ndan her savaşa anlamda girmesini zor koşullar olanakl yaşayan k lacak Gürcistan savaş kredilerinin için Sarp rilmesine s n r kap s ilişkin adeta kurtuluş kararlara olmuştur. lehde oy kullanarak Sarp s n r onay kap s n n rmiştir. aç lmas yla Bunun neticesinde hem daha savaş önce inden esnas nda Kayzer in ayr lmak zorunda imparatorluk kalan akrabalar hükümetinin buluşmuş alenen hem eleştirilmesi de Doğu Karadeniz yasaklanm şt r halk (Mertens, komşusuyla 2010: 2; tan şm şt r. Schwarz, 2004). Kap n n Sonuç aç lmas olarak, olumlu 4 Ağustos olumsuz 1914 de pek acil çok savaş durumu bütçesi beraberinde Reichstag n getirmiştir. önüne Başta getirildiğinde, aile kurumu olmak SPD üzere milletkillerinin aile ile ilişkili bütün ekonomi, işçilerin eğitim, uluslararas sağl k gibi dayan şmas n pek çok alan bu unutarak kap dan olumlu lehte oy ya kullanmalar da olumsuz (Roskin, etkilenmiştir. 2011: 205) SPD nin savaş öncesi liğini disiplinini Kap n n bozmuştur etkileri (Geiss, kişilere 1970: göre 463). değişmektedir. İnsanlar n sahip olduğu sosyal statüler roller, bu değişikliğin Partisi en (SPD) büyük meclis faktörüdür. grubunun Bir bu pansiyon savaş desteğine işletmecisi tepki için olarak çok olumlu 1916 y l nda etkilerden Karl bahsedilebilirken, Liebknecht Rosa aile Luxemburg un içerisinde eş konumunda liderliğinde olan kad nlar için böyle Parti olmayabilmektedir. içerisinde Spartaküs Ayr ca çocuk Birliği gençlerde oluşturulmuştur. etkilenmişlerdir. Partide yer alan fakat Spartaküs Birliği ne kat lmayan grup sol S n r kanat kap s ndan üyesi geçişler sosyal demokrat 2011 y l na ise kadar SPD-İmparatorluk pasaportla yap l yordu. meclis grubundan Ancak 2011 ayr larak y l nda 1917 sadece y l nda Bağ ms z lira rip nüfus cüzdan n gösterip Partisi Gürcistan a (USPD) ni kurmuşlard r geçiş yapmak (Mertens, mümkün 2010: olmuştur. 2). Böylece S n r on dokuzuncu kap s n n özellikle yüzy l n son serbest çeyreğinde geçişe II. aç lmas ndan Enternasyonel e sonra üye Hopa n n olan en büyük sosyo-ekonomik Marksist parti yap s olan SPD, değişmiştir. Birinci Araşt rma Dünya Savaş bu değişimi sonras sosyolojik ilk bölünmeyi olarak yaşam ş inceleyerek oldu var (Eroğul, olan n 2010: ortaya 253). ç kar lmas ya anlaş lmas nda etkili olacakt r. Karl Liebknecht in liderliğinde bulunan SPD içerisindeki Spartaküs Birliği nde yer alan sosyal demokratlar ise 29 Aral k 1918 de Berlin de 1. Teorik Çerçe yapt klar kongrede Komünist Partisi ni (KPD) kurarak (Mertens, : 2), Aile lar, işçi s n f na ihanet eden grup olarak nitelendirmeye Bu çal şmada aile başlam lard r kurumu önemli (Sander, yer 2010: tutmas ndan 18). Ayr ca dolay USPD nin aileye çok dair k sa üyesi teorik de bu bilgilere aşamada yer rilmiştir. Komünist Toplumlar Partisi ne sosyal geçmiştir. gruplardan Geriye kalan meydana diğer gelmiş Bağ ms z sosyolojik imlerdir. lar Aile ise de 1922 toplumu y l nda oluşturan tekrar SPD ye sosyal gruplar n kat lm şlard r en önemlisidir. (Mertens, 2010: Aile 2). ayn zamanda toplumda insanlar n arada bulunmalar na Rusya daki yard mc 1917 Bolşevik olan ihtilali kurumdur. öncesi Dolay s yla çok solda aile görünen toplumun SPD, Bolşevik temelinde yer devrimi al r. sonras Bolşevik yanl s komünistlerin ortaya ç kmas yla, kendilerini bilimciler siyasal ailenin tan m n n yelpazede yap labilmesi orta ya yak n s n rlar n n görmeye çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanm şlard r. Kimisi ayn çat alt nda 78 oturanlar, kimisi kan bağ ile ine bağl olanlar kimisi ise çocuk

7 Ekonomik Krizlerin Partisi Bağlam nda Genel Bir N. Y lmaz / Weimar Dönemi Öncesinde Meydana Gelen Siyasi Çekişmeler Ekonomik Krizlerin Partisi Bağlam nda Genel Bir başlam şlard r (Sander, 2010: 18). Daha sonraki y llarda ise istleri, Marksist köklerinden kopup revizyonizme, yani sosyalizmin radikal devrimler yerine demokratik yollar vas tas yla tedricen makalenin ilerleyebileceği ileri fikrine sürdüğü doğru argüman yöneldiler (Roskin, bütün olarak 2011: değerlendirildiğinde 205). Bundan sonra Weimar SPD için Cumhuriyeti demokratik dönemi yöntemler öncesinde siyasal iktidara meydana ulaşmada gelen siyasi daha etkin çekişmeler rol oynamaya ekonomik başlam şt r. krizlerin Nazizm in Burada SPD nin tetikleyicisi Marksist olarak kökenden görülmesi kopmas n n gerektiğidir. tek sebebi Weimar komünistlerinin Cumhuriyeti dönemi ortaya ç kmas öncesine değildir. ilişkin Bunun sosyal yan nda demokrasi sosyal anlay ş n n demokrat partiler temel taş geleneksel konumundaki işçi seçmenler d ş ndaki seçmen Partisi nin kitlesinin gerçekleştirdiği ilgisini de çekmek politikalar zorundayd lar ile ilgili (Merkel Türkçe vd., literatürde 2012: 21). yeterli çal şman n yap lmam ş olmas ndan lar n dolay, en makalenin etkin olduğu literatüre dönem katk olan sağlayacağ Weimar düşünülmektedir. Cumhuriyeti kurulmadan önce lar iktidara taş yacak lehde tak m gelişmeler meydana gelmiştir. O dönemde Başbakan olan Max de Bade, İmparatora dan şmadan II. Wilheim diğer prenslerin tahtlar n terk ettiklerini 1. ilan ederek, başbakanl ğ Partisi nin sosyalistlerden Kuruluşu Friedrich Ebert e teslim etmiştir İkinci (Armaoğlu, Dünya 2007: Savaş 143). sonuna Friedrich kadar Ebert ya da başkanl ğ nda üç ayr 18 Kas m rejim uygulanm şt r: 1918 de grup sosyalist aras lider İmparatorluk sağ sol Dönemi, kanat etkin demokratik lar rejimi geçici amaçlamakla hükümet kurarak likte başar s z cumhuriyeti olan ilan ettiler. Böylece Weimar ad n Cumhuriyeti meclisin Dönemi Weimar kentinde toplanmas ndan aras Nazi Dönemi alan Weimar (Çam, 2000: Cumhuriyeti 276). kurulmuş oldu (Uzun, 2003: 1871 den 598) e kadar süren İmparatorluk rejimi döneminin demokrasi olmad ğ görülmektedir. Bu dönem Şansölyesi nin siyasal iktidarda 3. Weimar reel politikalar Cumhuriyeti oluşturabilecek Döneminde kadar SPD güce sahip olduğu, Şansölye nin (Başbakan) kendi bakanlar n kendisinin atayabildiği parlamentoya Weimar karş Cumhuriyeti, sorumluluğunun olmad ğ y llar yasama aras ndaki organ dönemde olan Reichstag n ya n n bütçeyi yönetiminde kabul etmek söz sahibi ya olmuş reddetmek cumhuriyetin gibi s n rl ad d r. güce Dönemin sahip olduğu göze çarpan dönemdir en önemli (Roskin, özelliği 2011: ise 205). şüphesiz ekonomik krizlerdir. Weimar döneminde meydana gelen ekonomik krizler başar l yönetim anlay ş n n önündeki İmparatorluk en büyük engelleri rejiminin teşkil en etmişlerdir önemli (LERNSTUNDE, özelliklerinden 2012). i İmparatorluğun İmparatorluktan devral nan siyasal sorumluluk istikrars z taş mamas d r. ekonomi ekonomik İmparatorluk krizlerin sorumluluklar n temelindeki en önemli fiilen sebeplerden şansölye ye idir. devretmiştir. Söz konusu Özellikle ekonomik Otto krizleri von Bismarck tetikleyen döneminde, diğer önemli onun sebep güçlü ise kişiliği ya n n sayesinde, Şansölye y llar mevkii aras nda ön plana k sa ç km şt r uzun vadeli (Çam, borç 2000: al m 279). yoluna Şansölye giderek Bismarck enflasyon Kayzer ile savaş Wilhelm e finanse göre etmeye sosyalistler çal şmas d r. vatan Bunun hainleri sonucunda idiler 1914 (Bracher, ile : aras nda 89). iç Dolay s yla fiyatlar üç Bismack n kat artm ş politikalar na para en imi fazla Mark n tepki sosyal d ş sat n demokratlardan alma gücü zay flam şt r gelmiştir (Elm, 2005:16). aras ndaki dönemde SPD yasa-d ş yollarla siyaset yapmaya çal şm ş mevcut sistemin d ş nda hareket ederek h zla gelişip kitle partisi haline Weimar gelmiştir Cumhuriyeti (Bottomore, dönemi 1987: 28). genel hatlar yla iktisadi olarak özetlenecek olursa; 1923 y l na kadarki dönem ya da savaş sonras enflasyonun hakim demokratlar n olduğu dönemdir. ilk partileşme girişimi y llar nda 1893 gerileme y l nda, Lassalle c yüksek işsizlikle sosyalist beraber grubun para Genel istikrar durumu İşçileri söz Birliği konusu ad nda olmuştur. dernek 1925 de kurmas yla ya başlam şt r. tekrar yeni Bunu, ekonomik 1869 da gerileme August Bebel durumu Wilhelm ile karş Liebknecht karş ya kalm şt r. önderliğinde 1926 dan Marksist 1929 y l na parti kadar olan ise refah dönemi hüküm İşçi Partisi sürmüş, (SDAP) nin ancak bu refah kuruluşu döneminin izlemiştir. ard ndan August meşhur 1929 Bebel büyük ekonomik Wilhelm Liebknecht in buhran meydana yönetimindeki gelmiştir (James, 2009: 124). Bu ekonomik İşçi Partisi gelişmeler (SDAP) baz ile Ferdinand Lassalle idaresindeki İşçi Birliği nin (ADAV) 1875 y l nda Gotha da yap lan kongrede leşmesi sonucunda ise August Bebel in parti başkanl ğ nda Partisi (SPD) 79 kurulmuştur (Örs, 2012: 263). Kuruluş y llar nda parti ist İşçi

8 Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 al narak Weimar Cumhuriyeti kendi içerisinde dört farkl döneme ayr larak incelenebilir (LERNSTUNDE, 2012). Bunlar: 1. Dönem: Rusya da Bolşevik Devriminin Gerçekleşmesi Cumhuriyetin Kurulmas ( ) Giriş 2. Dönem: Kriz Y llar n n Başlang c ( ) Sosyoloji disiplini için aile kurumu, toplumsal yap y ortaya 3. Dönem: İstikrarl Alt n Yirmili Y llar ( ) ç karmas aç s ndan önemlidir. Aile, toplumdaki eylerin arada bulunmalar n 4. Ekonomik sağlayan Kriz incil Demokrasinin etkiye sahip Sonu ( ). sosyal gruplar n baş nda gelmektedir. Toplumu oluşturan ailenin, günün koşullar na göre yaşad ğ değişim, 3.1. geçirdiği Rusya da dönüşüm Bolşevik toplumun Devriminin yeni Gerçekleşmesi durumlara göre şekillenmesini Cumhuriyetin sağlamaktad r. Kurulmas ( ) Bu noktada, bu çal şma ile Hopa da yaşanan değişim dönüşümün aile sosyal kurumu ile ilişkisi ele al nmaktad r. ya da Weimar döneminde gerçekleşen cumhuriyet anayasal Sovyet düzen ist arzunun Cumhuriyetler değil, aksine Birliği nin galip devletlerin dağ lmas n n zorlamalar n n ard ndan etkisi her anlamda ile ortaya zor ç kan koşullar zorunluluğun yaşayan Gürcistan neticesinde için gerçekleşmiştir. Sarp s n r kap s Weimar adeta Cumhuriyeti kurtuluş olmuştur. Birinci Sarp Dünya s n r Savaş ndaki kap s n n aç lmas yla büyük askeri hem daha yenilgi önce Versailles inden gibi ayr lmak şartlar zorunda ağ r antlaşma kalan akrabalar üzerine kurulmuştur buluşmuş hem (Uzun, de 2003: Doğu 598; Karadeniz Elm, 2005: halk 6; komşusuyla Sander, 2010: tan şm şt r. 17). Böylece Kap n n varolan aç lmas siyasal olumlu sistemin sosyo-ekonomik olumsuz pek çok durumu temelinin beraberinde çöküşü getirmiştir. neticesinde Başta SPD aile Nettl kurumu (1965) n olmak deyimiyle, üzere aile ile iktidar ilişkili devralan ekonomi, eğitim, inheritor sağl k parties gibi pek (mirasç çok alan parti) bu hüviyeti kap dan kazanm şt r olumlu ya da (Bottomore, olumsuz etkilenmiştir. 1987: 28). Ayn zamanda bu mirasç parti Weimar Cumhuriyeti Kap n n döneminde etkileri kişilere kas m devrimine, göre değişmektedir. cumhuriyetin İnsanlar n ilan edilmesine sahip olduğu 1919 sosyal Weimar statüler anayasas n n roller, bu değişikliğin yap lmas na en büyük ölçüde faktörüdür. iştirak Bir ederek pansiyon yeni rejime işletmecisi sahip için ç km şt r çok olumlu (Mertens, etkilerden 2010: 3). bahsedilebilirken, aile içerisinde eş konumunda Weimar olan döneminde kad nlar için böyle olmayabilmektedir. Parti Weimar Ayr ca Cumhuriyeti nin çocuk demokratik gençlerde etkilenmişlerdir. taş y c kolonu niteliğindeydi. Bu taş y c kolon özelliğine sahip olmada S n r kap s ndan Birinci Dünya geçişler Savaş n n 2011 hemen y l na ard ndan kadar pasaportla gerçekleşen yap l yordu. devrimci niteliklere Ancak 2011 sahip y l nda üç odak sadece noktas n n lira büyük rip önemi nüfus bulunmaktad r. cüzdan n gösterip Bu odaklardan Gürcistan a incisi geçiş yapmak Kiel de mümkün işçi denizcilerin olmuştur. S n r merkezi kap s n n otoriteye özellikle karş oluşturduklar serbest geçişe İşçiler aç lmas ndan Askerler sonra Konseyi dir. Hopa n n sosyo-ekonomik İkinci odak Münih te yap s sendikac lar n değişmiştir. Araşt rma sosyalistlerin bu değişimi Kurt sosyolojik Eisner in olarak başkanl ğ nda inceleyerek var Bavyera olan n Cumhuriyeti ni ortaya ç kar lmas ilan ya etmeleridir. anlaş lmas nda Son etkili odak olacakt r. noktas ise Berlin de sosyalist Ebert Scheidemann, II. Willhelm i taht ndan feragate zorlayarak geçici hükümeti kurmuş olmalar d r (Sander, 2010: 18). 1. Teorik Çerçe Weimar Cumhuriyeti döneminde 1919 dan 1925 y l na kadar 1.1. Aile imparatorluğun ilk cumhurbaşkan partili Friedrich Ebert olmuştur Bu (Mertens, çal şmada 2010: aile kurumu 3). Friedrich önemli Ebert in yer tutmas ndan kurduğu geçici dolay hükümet aileye ordu, dair k sa endüstri teorik sahipleri, bilgilere liberal yer rilmiştir. tutucu partiler Toplumlar ile halk n sosyal büyük gruplardan çoğunluğu taraf ndan meydana gelmiş desteklenmiştir. sosyolojik Ancak imlerdir. Karl Aile Liebknecht de toplumu Rosa oluşturan Luxemburg sosyal önderliğindeki gruplar n en önemlisidir. aş r sol Aile Spartakistler ayn zamanda Birliği, toplumda Ulusal insanlar n Meclisi karş arada devrimci bulunmalar na olarak yard mc nitelendirerek olan kurumdur. geçici hükümete Dolay s yla karş aile mücadeleye toplumun başlam şlard r temelinde yer al r. (Sander, 2010: 19). lar ile Spartakistler bilimciler ailenin tan m n n yap labilmesi s n rlar n n çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanm şlard r. Kimisi ayn çat alt nda 80 oturanlar, kimisi kan bağ ile ine bağl olanlar kimisi ise çocuk

9 Ekonomik Krizlerin Partisi Bağlam nda Genel Bir N. Y lmaz / Weimar Dönemi Öncesinde Meydana Gelen Siyasi Çekişmeler Ekonomik Krizlerin Partisi Bağlam nda Genel Bir aras ndaki bu mücadelenin temel nedeni ise benzer seçmen kitlesine sahip olmalar d r. Bu rekabet, bazen aş r sağ Nasyonal ist İşçi Partisi (NSDAP) ile Spartakistler liğinden ayr larak kurulan makalenin Komünist Partisi nin ileri sürdüğü ittifak na argüman kadar gidebiliyordu. bütün olarak Bu ittifak değerlendirildiğinde ile hedeflenen Weimar ise Cumhuriyeti dönemi Partisinin öncesinde güçsüzleştirilmesidir meydana gelen siyasi (Mertens, çekişmeler 2010: 3). ekonomik krizlerin Nazizm in tetikleyicisi olarak görülmesi gerektiğidir. Weimar lar Cumhuriyeti dönemi ile Komünistler öncesine aras ndaki ilişkin sosyal uyuşmazl k demokrasi bu anlay ş n n kadarla kalmam ş, temel taş 1919 konumundaki y l n n Ocak ay nda Berlin de yap lan genel Partisi nin grevle gerçekleştirdiği komünist politikalar darbe girişiminde ile ilgili Türkçe bulunulmuş, literatürde fakat yeterli ordunun çal şman n yap lmam ş lar olmas ndan ile likte dolay, hareket makalenin etmesi neticesinde literatüre bu katk darbe sağlayacağ girişimi düşünülmektedir. bast r lm şt r. Ancak 21 Şubat 1919 Bavyera da ç kan kar ş kl kta komünist partili Kurt Eisner in miliyetçi antisemitist öğrenci olan Graf Arco-Valley taraf ndan sokak ortas nda öldürülmesi sonras, lar 1. ile Komünistler aras ndaki Partisi nin düşmanl k Kuruluşu iyice artm şt r (Sander, 2010: 19; İkinci Kastner, Dünya 2012). Savaş sonuna kadar ya da üç ayr rejim uygulanm şt r: y l ndaki aras kargaşa İmparatorluk ortam sonras Dönemi, etkin demokratik lar rejimi liberalizmin amaçlamakla simgesi likte haline gelmiş başar s z olan olan Weimar kentinde Weimar liberal Cumhuriyeti avukat Dönemi olan Hugo Preus başkanl ğ nda aras Nazi Dönemi 31 Temmuz (Çam, 1919 da 2000: 276). liberal anayasa haz rlad lar 1871 den (Sander, 1918 e 2010: kadar 19-20). süren Anayasa İmparatorluk yedi y ll k rejimi süreyle döneminin seçilecek demokrasi Cumhurbaşkan, olmad ğ iki görülmektedir. meclisli parlamento, Bu dönem küçük kesimlerin Şansölyesi nin temsilinde siyasal oy iktidarda kayb n önleyen reel politikalar nispi temsil oluşturabilecek sistemi kadar eyaletlere güce federe sahip olduğu, yetkiler Şansölye nin öngörüyordu. (Başbakan) Weimar Anayasas kendi bakanlar n olarak da kendisinin adland r lan atayabildiği bu Anayasa, parlamentoya Parlamento hükümeti karş sorumluluğunun sistemi İngiltere den olmad ğ Fransa dan, yasama başkanl k organ sistemi olan Reichstag n Amerika dan, bütçeyi referandum kabul sistemi etmek ya ise İsviçre den reddetmek gibi esinlenmiştir s n rl (Elm, güce sahip 2005: olduğu 5; Sander, dönemdir 2010: 19-20). (Roskin, Ancak 2011: zaman na 205). göre ileri belge olan Weimar Anayasas, İmparatorluk doğrudan rejiminin temsili demokrasinin en önemli yan s ra özelliklerinden vatandaşl k siyasal i İmparatorluğun haklar (özellikle kad nlar n siyasal oy sorumluluk sendikalara taş mamas d r. kat lma hakk ) İmparatorluk sağlamas na sorumluluklar n rağmen, çeşitli ülkelerin fiilen şansölye ye anayasalar ndan devretmiştir. yararlan larak Özellikle haz rland ğ ndan Otto von Bismarck dolay döneminde, bütünlük onun aç kl ktan güçlü kişiliği yoksundu sayesinde, (Uzun, 2003: Şansölye 598; mevkii Mertens, ön plana 2010: ç km şt r 3). Yinede (Çam, dönemin 2000: 279). koşullar Şansölye göz önüne Bismarck al narak Kayzer karş laşt rma Wilhelm e göre yap ld ğ nda sosyalistler Weimar vatan Anayasas hainleri kendi idiler (Bracher, döneminin 1970: ileri 89). Dolay s yla demokratik Bismack n anayasa olduğu politikalar na söylenebilir. fazla tepki sosyal demokratlardan gelmiştir aras ndaki dönemde SPD yasa-d ş yollarla siyaset yapmaya çal şm ş 3.2. mevcut Kriz Y llar n n sistemin Başlang c d ş nda hareket ( ) ederek h zla gelişip kitle partisi haline gelmiştir (Bottomore, 1987: 28) li y llar ya için Versay Bar ş Antlaşmas n n ağ r koşullar na tepki demokratlar n olarak aş r milliyetçi ilk partileşme militarist girişimi gruplar n 1893 güçlendiği y l nda, Lassalle c dönemdir. 13 sosyalist Mart 1920 grubun y l nda Genel Weimar Cumhuriyetine İşçileri Birliği düşman ad nda Amerika dernek doğumlu kurmas yla gazeteci başlam şt r. olan Wolfgang Bunu, Kapp 1869 da Berlin de August yönetimi Bebel ele geçirdi Wilhelm Liebknecht kendisini de önderliğinde Kayzer olarak Marksist atad. Bu parti darbe olan girişiminde şüphesiz göze çarpan İşçi Partisi en önemli (SDAP) nin noktalardan kuruluşu i, izlemiştir. ordusunun August komünist Bebel darbe girişiminde Wilhelm Liebknecht in tak nd ğ tavr n yönetimindeki aksine Kapp darbesine karş tarafs z İşçi Partisi tutum (SDAP) izlemiş ile Ferdinand Lassalle idaresindeki İşçi Birliği nin (ADAV) 1875 y l nda Gotha da yap lan kongrede leşmesi sonucunda ise August Bebel in parti başkanl ğ nda Partisi (SPD) 81 kurulmuştur (Örs, 2012: 263). Kuruluş y llar nda parti ist İşçi

10 Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 olmas d r. Ancak darbe girişimi işçi memurlar n o günlerde Berlin de genel grev düzenliyor olmalar ndan dolay başar s zl kla sonuçlanm şt r. Kapp diğer subaylar ise ülkeyi terk etmişlerdir. Bu başar s z Kapp darbesi girişimi, ya da militarist hareketlerin başlam ş olduğunun önemli göstergesidir Giriş (Sander, 2010: 20; Ullrich, 2010). Sosyoloji Milliyetçi-militarist disiplini diğer için aile darbe kurumu, teşebbüsü toplumsal 8 Kas m yap y 1923 y l nda ortaya ç karmas Nasyonal ist aç s ndan önemlidir. İşçi Aile, Partisi toplumdaki (NSDAP) eylerin lideri Adolf Hitler arada bulunmalar n taraf ndan Birahane sağlayan Darbesi incil ad etkiye alt nda sahip gerçekleşmiştir. sosyal gruplar n Adolf Hitler baş nda bu gelmektedir. darbe girişiminde Toplumu Mussolin in oluşturan Roma ailenin, üzerine günün yürümesini koşullar na örnek göre yaşad ğ alm şt r değişim, (LERNSTUNDE, geçirdiği dönüşüm 2012). Ancak toplumun bu yeni darbe durumlara girişimi göre de şekillenmesini başar s zl kla sağlamaktad r. sonuçlanm ş, NSDAP Bu noktada, kapat lm ş bu çal şma Hitler ile yarg lanarak Hopa da yaşanan mahkum değişim olmuştur. dönüşümün Bu gelişmelerden aile sosyal sonra kurumu Hitler ile iktidar ilişkisi mücadelesine al nmaktad r. yasal yollardan devam etmeye karar Sovyet rmiştir ist (Uzun, Cumhuriyetler 2003: 599; Elm, Birliği nin 2005: 60). dağ lmas n n ard ndan her anlamda Siyasi zor aç dan koşullar yaşayan y llar Gürcistan aras nda için Sarp demokrasisi s n r kap s sol adeta sağdan kurtuluş gelen olmuştur. diktatörlük Sarp tehlikeleri s n r kap s n n ile çalkalan rken, aç lmas yla ekonomik hem daha durum önce da giderek inden kötüleşmekteydi. ayr lmak zorunda 1921 de kalan Dolar akrabalar 70 Mark buluşmuş iken, 1923 hem Kas m nda de Doğu Karadeniz Dolar 840 halk milyar komşusuyla Mark a yükselmiştir. tan şm şt r. Vergiler Kap n n ise aç lmas devlet masraflar n n olumlu ancak olumsuz %2 sini pek çok karş layabiliyordu. durumu beraberinde getirmiştir. ekonomisini Başta bu aile derece kurumu y pratan olmak en önemli üzere aile sebeplerden ile ilişkili ekonomi, isi şüphesiz eğitim, Versay sağl k Bar ş gibi Antlaşmas n n pek çok alan bu yüklemiş kap dan olduğu olumlu tamirat ya da olumsuz borcudur etkilenmiştir. (Armaoğlu, 2007: 156). Kap n n etkileri kişilere göre değişmektedir. İnsanlar n sahip olduğu sosyal statüler 3.3. İstikrarl roller, Alt n bu değişikliğin Yirmili Y llar en ( ) büyük faktörüdür. Bir pansiyon işletmecisi için çok olumlu etkilerden bahsedilebilirken, aile içerisinde eş y llar aras nda ya da geliştirilen üretim konumunda olan kad nlar için böyle olmayabilmektedir. Ayr ca çocuk yöntemlerinin ülkeye giren bol miktarda yabanc sermayenin katk lar yla gençlerde etkilenmişlerdir. ülke ekonomisi canlanm ş refah dönemi yaşanm şt r. Bu refah dönemindeki S n r kap s ndan olanaklardan geçişler daha çok 2011 sanayiciler y l na kadar pasaportla büyük toprak yap l yordu. sahipleri yararlanm şt r. Ancak 2011 y l nda Ayn şekilde sadece işçiler de lira toplu rip sözleşmeler nüfus cüzdan n sayesinde gösterip belirli kazançlar Gürcistan a elde geçiş etmişlerdir yapmak (Uzun, mümkün 2003: olmuştur. 598). Alt n S n r yirmili kap s n n y llar olarak özellikle da adland r lan serbest geçişe bu dönemde aç lmas ndan toplumun sonra refah Hopa n n seviyesinin sosyo-ekonomik yükselmesi SPD nin yap s 1929 değişmiştir. seçimlerinde Araşt rma %30 bu gibi değişimi oy oran sosyolojik yakalamas n olarak inceleyerek sağlam şt r var (Mertens, olan n 2010: ortaya 3). ç kar lmas ya anlaş lmas nda etkili olacakt r Ekonomik Teorik Kriz Çerçe Demokrasinin Sonu ( ) ya da 1.1. Aile alt n yirmili y llar sanayicilere büyük toprak sahiplerine Bu yaram şt r. çal şmada aile Alt kurumu orta tabakalar, önemli esnaf yer tutmas ndan küçük tasarruf dolay sahipleri aileye ise dair k sa teorik aras nda bilgilere yaşanan yer enflasyondan rilmiştir. dolay Toplumlar giderek sosyal yoksullaşm şlar gruplardan meydana bu kesimler gelmiş mevcut sosyolojik durumu imlerdir. kabullenmeyerek Aile de toplumu Weimar oluşturan rejimine sosyal karş ç kmaya gruplar n başlam şlard r en önemlisidir. (Uzun, Aile ayn 2003: zamanda 598). toplumda 1929 Ekiminde insanlar n New arada York borsas n n bulunmalar na çökmesi yard mc Büyük olan Ekonomik kurumdur. Buhran n Dolay s yla başlamas yla aile toplumun kitlelerde huzursuzluk temelinde yer al r. memnuniyetsizlik artm şt r. Bu olumsuzluklar n neticesi olarak 1932 y l na bilimciler gelindiğinde ailenin ya da tan m n n işsizlik yap labilmesi oran yaklaş k s n rlar n n %30 lara çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanm şlard r. Kimisi ayn çat alt nda 82 oturanlar, kimisi kan bağ ile ine bağl olanlar kimisi ise çocuk

11 Ekonomik Krizlerin Partisi Bağlam nda Genel Bir N. Y lmaz / Weimar Dönemi Öncesinde Meydana Gelen Siyasi Çekişmeler Ekonomik Krizlerin Partisi Bağlam nda Genel Bir ulaşm şt r (LERNSTUNDE, 2012) y l Dünya Ekonomik Krizi ayn zamanda demokrasisini de olumsuz yönde etkilemiştir. Il ml partilerin küçülmelerine karş n, radikal partiler (Naziler Komünistler) makalenin giderek büyümüşlerdir. ileri sürdüğü Böyle argüman sonucun bütün ortaya olarak ç kmas ndaki değerlendirildiğinde temel faktör Weimar ise işsizlik Cumhuriyeti olmuştur. dönemi İşsizlik oran ndaki öncesinde meydana art ş, Nazilerin gelen siyasi daha çekişmeler yüksek oy almalar n ekonomik sağlam şt r krizlerin Nazizm in (Roskin, 2011: tetikleyicisi 207). olarak görülmesi gerektiğidir. Weimar Cumhuriyeti aras nda dönemi siyasal öncesine anayasal ilişkin bunal mlar sosyal demokrasi ekonomik anlay ş n n bunal mlar n temel neticesinde taş konumundaki artm ş İmparatorluk döneminde Partisi nin meydana gerçekleştirdiği gelmeyen siyasal, politikalar dini ile ekonomik ilgili Türkçe gruplar literatürde aras ndaki yeterli sürtüşmeler çal şman n yap lmam ş gözlenmeye olmas ndan başlanm şt r. dolay, Bunun sonucunda makalenin da literatüre çok say da katk sağlayacağ uzlaşmalar düşünülmektedir. imkans z siyasal görüşlere sahip partiler kurulmuştur. Siyasal istikrars zl k giderek artarken, 1930 seçim sonuçlar başka gerçeği de göstermiştir. Tablo 1 de de görüldüğü üzere bu seçim sonuçlar na göre: Ekonomik s k nt içindeki 1. kitleler radikal partilere yönelmişlerdir. Partisi nin Kuruluşu Nitekim 1930 y l seçim sonucunda İkinci Nazilerin Dünya Savaş parlamentodaki sonuna kadar sandalye ya da say s 12 den üç ayr 107 ye, rejim uygulanm şt r: Komünistlerinki ise 54 den aras 77 ye İmparatorluk yükselmiştir Dönemi, (Uzun, 2003: etkin 599). demokratik rejimi amaçlamakla likte başar s z olan Weimar Cumhuriyeti Dönemi aras Nazi Dönemi (Çam, 2000: 276). Tablo 1. Weimar Dönemi Seçim Sonuçlar 1871 den 1918 e (Kaynak: kadar süren İmparatorluk rejimi döneminin demokrasi olmad ğ görülmektedir. Bu dönem Şansölyesi nin siyasal Seçim Tarihleri iktidarda reel politikalar oluşturabilecek kadar güce sahip olduğu, Şansölye nin (Başbakan) kendi bakanlar n kendisinin atayabildiği Seçime Kat l m Oran %75,6 %82,0 %84,0 %80,5 %88,8 parlamentoya karş sorumluluğunun olmad ğ yasama organ olan Reichstag n bütçeyi kabul etmek ya reddetmek gibi s n rl güce sahip SPD %28,7 %24,5 %21,5 %20,4 %18,3 olduğu dönemdir (Roskin, 2011: 205). İmparatorluk rejiminin en önemli özelliklerinden i NSDAP-Hitler Partisi %2,6 %18,3 %37,2 %33,0 %43,9 İmparatorluğun siyasal sorumluluk taş mamas d r. İmparatorluk sorumluluklar n fiilen şansölye ye devretmiştir. Özellikle Otto von Komünist Parti %10,6 %13,1 %14,2 %16,8 %12,3 Bismarck döneminde, onun güçlü kişiliği sayesinde, Şansölye mevkii ön plana ç km şt r (Çam, 2000: 279). Şansölye Bismarck Kayzer Wilhelm e Merkez parti %11,9 %11,7 %12,4 %11,9 %11,2 göre sosyalistler vatan hainleri idiler (Bracher, 1970: 89). Dolay s yla Bismack n politikalar na en fazla tepki sosyal demokratlardan gelmiştir. Ulusal Halk Partisi %14,2 %7,0 %5,9 %7,2 %8, aras ndaki dönemde SPD yasa-d ş yollarla siyaset yapmaya çal şm ş mevcut sistemin d ş nda hareket ederek h zla gelişip kitle partisi haline gelmiştir (Bottomore, 1987: 28). Nazilerin demokratlar n iktidara yükselişini ilk partileşme engelleyebilecek girişimi en 1893 önemli y l nda, etken Lassalle c şüphesiz sosyalist lar grubun Genel ile Komünistlerin İşçileri leşik Birliği ad nda cephe dernek oluşturmalar yd. kurmas yla Ama başlam şt r. Birinci Dünya Bunu, Savaş n n 1869 da August sonunda Bebel SPD den Wilhelm ayr lm ş Liebknecht olan önderliğinde Komünistleri, Marksist lar parti olan düşman olarak görüyor İşçi Partisi onlar sosyal (SDAP) nin faşistler kuruluşu olarak adland r yorlard izlemiştir. August (Dorpalen, Bebel 1983: Wilhelm 80). Bu Liebknecht in noktada likteliğin yönetimindeki oluşmas n n önündeki diğer İşçi önemli Partisi engel (SDAP) ise ile Stalin in Ferdinand emirleri Lassalle gereğince, idaresindeki Komünistlerin, İşçi Birliği nin Hitler in (ADAV) çok geçmeden 1875 y l nda Gotha da yap lan kongrede leşmesi sonucunda ise August Bebel in parti başkanl ğ nda Partisi (SPD) 83 kurulmuştur (Örs, 2012: 263). Kuruluş y llar nda parti ist İşçi

12 Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 biteceği ya çöktüğünde iktidar kendilerinin devralacağ varsay m na dayanarak, istlerle ortakl k program n reddetmeleridir. Bu büyük hatan n bedelini lerine benzeyen Komünistler ile istler hayatlar yla ödemişlerdir (Roskin, 2011: 207). Giriş Hayek e (1999: ) göre nasyonal sosyalizmin başar l olmas sadece Sosyoloji Birinci Dünya disiplini Savaş ndaki için aile kurumu, yenilgi, toplumsal çekilen ac lar yap y ortaya aş r ç karmas milliyetçilik aç s ndan dalgas ile önemlidir. aç klanamaz. Aile, Bu toplumdaki fikri iktidara eylerin taş yan as l destek arada bulunmalar n sosyalizmden gelmiştir. sağlayan incil Gerçi ya da, etkiye sahip sosyalizm gruplar n nasyonalizm baş nda gelmektedir. aras nda baştan Toplumu beri güçlü oluşturan ilişki ailenin, mevcuttu. günün Nasyonal koşullar na sosyalizmin göre yaşad ğ öncüleri değişim, olan Fichte, geçirdiği Rodbertus, dönüşüm toplumun Lassalle yeni ayn durumlara zamanda göre sosyalizmin şekillenmesini de sağlamaktad r. öncüleriydi. Bu noktada, bu Parti nin çal şma ile liderlerinden Hopa da yaşanan August Bebel değişim 1892 dönüşümün y l nda Bismarck a aile sosyal şunu kurumu söyleyebiliyordu: ile ilişkisi ele Emperyal al nmaktad r. şansölyemiz, Sovyet Demokrasisinin, ist Cumhuriyetler militarizmin haz rl k Birliği nin okulu dağ lmas n n olduğundan ard ndan emin olabilirler. her anlamda 1914 ten zor koşullar itibaren yaşayan Marksist Gürcistan sosyalizm için saflar ndan Sarp s n r i kap s ard na adeta yeni kurtuluş yeni öğretmenler olmuştur. Sarp ç km ş s n r nasyonal kap s n n sosyalist aç lmas yla camiaya, hem muhafazakar daha önce reaksiyonerleri inden ayr lmak değil, zorunda çal şkan işçi kalan akrabalar idealist gençliği buluşmuş kazand rm şlard r. hem de Doğu Böylece Karadeniz solun halk sosyalistleri komşusuyla ile tan şm şt r. sağ n sosyalistleri Kap n n aç lmas giderek olumlu lerine yaklaşarak olumsuz pek nasyonal çok durumu sosyalist beraberinde dalgan n yüksek getirmiştir. seviyeye Başta aile ulaşmas na kurumu olmak sebep olmuş üzere aile ile bu ilişkili dalgay ekonomi, Hitler Doktrinine eğitim, sağl k dönüştürmüşlerdir. gibi pek çok alan Hitler in bu kap dan parti doktrini olumlu ya rkç l k, da olumsuz sosyal etkilenmiştir. devrimcilik siyasal romantizm gibi öğelere dayand r larak Kap n n parti etkileri kat kişilere otoriter göre değişmektedir. anlay şla yönetilmiştir İnsanlar n (Uzun, sahip olduğu 2003: 599). sosyal statüler roller, bu değişikliğin en büyük faktörüdür. Bir pansiyon işletmecisi Bu için nasyonal çok olumlu sosyalist etkilerden dalga 27 bahsedilebilirken, Şubat 1933 y l nda aile içerisinde Reichstag eş Yang n konumunda 2 n olan gerekçe kad nlar göstererek için böyle olmayabilmektedir. Komünist Partisi ni Ayr ca kapatm şt r çocuk (Mertens, gençlerde etkilenmişlerdir. 2010: 3). Daha sonra 5 Mart 1933 seçimlerinde Nasyonal ist S n r Parti kap s ndan %43,9 oy geçişler oran yla 2011 büyük y l na başar kadar sağlayarak pasaportla iktidar yap l yordu. elde etmiştir. Ancak Mart y l nda 1933 sadece y l nda ise lira Nasyonal rip nüfus istler cüzdan n partilerin, gösterip derneklerin Gürcistan a geçiş sendikalar n yapmak mümkün yok edilmesine olmuştur. S n r imkan kap s n n tan yan özellikle Yetki Kanunu nu serbest geçişe (Ermächtigungsgesetz) aç lmas ndan sonra meclise Hopa n n sunmuşlard r. sosyo-ekonomik Meclisteki yap s oylamalar değişmiştir. s ras nda Araşt rma bu değişimi sosyolojik milletkilleri olarak inceleyerek karş oy kullanarak var olan n kanuna ortaya ç kar lmas tepki göstermişlerdir. ya anlaş lmas nda Bu görüş etkili farkl l klar olacakt r. 22 Haziran 1933 y l nda SPD resmi olarak yasakl hale gelmesine neden olmuştur. Birçok sosyal demokrat aleni ya gizli şekilde nazi rejimine karş direnişe kat ld lar. Ancak 1. bunlar n Teorik çoğu Çerçe Heuberg Kislau şehirlerindeki temerküz kamplar nda 1.1. öldürülmüş, Aile diğerleri ise zorla kaç r lm şlar ya da iltica etmek zorunda Bu b rak lm şlard r çal şmada aile (Mertens, kurumu 2010: önemli 3; Häuser, yer tutmas ndan 2012, SPD, dolay 2012). aileye dair k sa teorik bilgilere yer rilmiştir. Toplumlar sosyal gruplardan 2 meydana Hitlerin atanmas nda gelmiş sosyolojik ay sonra imlerdir y l n n 27 Aile Şubat n de toplumu 28 ine bağlayan oluşturan gecede sosyal gruplar n parlamentosunda önemlisidir. meydana Aile gelen ayn yang nd r. zamanda Hitler toplumda bu yang n insanlar n komünist ayaklanma arada bulunmalar na girişiminin başlang c yard mc olarak olan görmüş kurumdur. bu yang ndan Dolay s yla komünistleri aile sorumlu toplumun tutarak, sosyalist komünist partilerin yasaklanmas n sağlayacak argümanlara ulaşm şt r temelinde yer al r. ( bilimciler ailenin tan m n n yap labilmesi s n rlar n n çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanm şlard r. Kimisi ayn çat alt nda 84 oturanlar, kimisi kan bağ ile ine bağl olanlar kimisi ise çocuk

13 N. Y lmaz / Weimar Dönemi Öncesinde Meydana Gelen Siyasi Çekişmeler Ekonomik Krizlerin Partisi Bağlam nda Genel Bir Sonuç SPD günümüz dünyas n n önemli ak mlar ndan olan sosyal demokrasi anlay ş n kökten etkilemiş siyasal partidir. İlk kuruluş makalenin y llar nda kat ileri Marksist sürdüğü argüman çizgiye sahip bütün olmakla olarak likte değerlendirildiğinde daha sonraki Weimar y llarda Cumhuriyeti aş r sol çizgiden dönemi ayr lm şt r. öncesinde Bu aş r meydana sol düşünce gelen siyasi çekişmeler Komünist Partisi ekonomik taraf ndan krizlerin doldurulmuş Nazizm in tetikleyicisi sosyal olarak demokratlar görülmesi siyasi gerektiğidir. yelpazede orta ya Weimar doğru Cumhuriyeti kaym şlard r. dönemi Bu kayma neticesinde öncesine ilişkin sosyal komünistleri demokrasi ile anlay ş n n sosyal demokratlar temel taş aras nda konumundaki büyük ölçekli uyuşmazl klar yaşanm şt r. Partisi nin gerçekleştirdiği Kendi döneminde politikalar değerlendirildiğinde ile ilgili Türkçe literatürde oldukça demokratik yeterli çal şman n koşullara yap lmam ş sahip olan Weimar olmas ndan Cumhuriyeti dolay, dönemini makalenin literatüre siyasal katk hayat nda sağlayacağ sosyal düşünülmektedir. demokratlar n en etkin olduğu dönemdir. Ancak bu dönemde siyasal iktidar yönetimde başar l olamam ş Weimar Cumhuriyeti Nazi iktidar yla likte y k lm şt r. Bu başar s zl ğ n n temelinde anayasal eksiklikler, Nasyonalizm 1. ak m n n o zamanki popülaritesi Partisi nin Kuruluşu ya n n savaş sonras içinde bulunduğu İkinci Dünya sosyo-ekonomik Savaş sonuna koşullar n kadar etkisi ya da yads namaz. üç ayr Ancak rejim bu uygulanm şt r: sebeplerden daha önemli aras sebep İmparatorluk var ki o da Dönemi, SPD ile etkin KPD demokratik aras ndaki sert rejimi çekişmelerdir. amaçlamakla Weimar likte Cumhuriyeti başar s z olan dönemindeki bu Weimar aç kça Cumhuriyeti uzlaşmaz Dönemi muhalefet anlay ş aras Nazi lar Dönemi (Çam, yükselen 2000: 276). Nasyonal izm karş s nda 1871 den yaln z 1918 e b rakm şt r. kadar Bütün süren bu İmparatorluk nedenler Weimar rejimi demokrasisinde döneminin demokrasi kal c yap sal olmad ğ sorunlar görülmektedir. meydana getirerek Bu dönem o dönemin Şansölyesi nin dinamik kitle hareketi siyasal iktidarda olan nasyonal reel sosyalizmin politikalar iktidara oluşturabilecek gelmesini olanakl kadar güce k lm ş sahip tüm olduğu, dünyay Şansölye nin olumsuz etkileyecek (Başbakan) gelişmelere kendi ön bakanlar n ayak olmuştur. kendisinin atayabildiği parlamentoya Anti demokratik karş sorumluluğunun siyasi rejimlerin olmad ğ oluşmas n yasama etkileyen organ faktörlerin olan Reichstag n günümüzde de bütçeyi çok fazla kabul değiştiğini etmek ya söyleyemeyiz. reddetmek gibi Halen s n rl ekonomik güce krizler sahip olduğu siyasi çekişmeler dönemdir (Roskin, beraberinde 2011: aş r 205). sol sağ gruplar n oy oranlar n n artmas na İmparatorluk neden olmaktad r. rejiminin Nitekim en 2012 önemli y l nda özelliklerinden Avrupa da yap lan i İmparatorluğun seçimlerde aş r sağ siyasal sol sorumluluk partilerin oylar nda taş mamas d r. kayda değer İmparatorluk artma sorumluluklar n gözlenmiştir. Fransa fiilen Cumhurbaşkanl ğ şansölye ye devretmiştir. seçiminin ilk Özellikle turunda Otto sol uçtaki von Bismarck Melenchon döneminde, ile aş r sağ onun ulusal güçlü cephe kişiliği parti sayesinde, lideri Şansölye Le Pen in mevkii oylar n n ön plana yükselmesi, ç km şt r Hollanda (Çam, 2000: 279). Norç te Şansölye aş r Bismarck sağ solun Kayzer yükselişi Wilhelm e göre Yunanistan sosyalistler aş r vatan sağ sol hainleri partilerinin idiler oy (Bracher, oranlar n n 1970: iki 89). ay gibi Dolay s yla k sa Bismack n sürede ani yükselişi politikalar na asl nda en geçmiş fazla tepki dönem sosyal yas n n demokratlardan baş na gelen gelmiştir. kriz sebeplerinden aras ndaki çokta farkl dönemde değildir. SPD Krizler yasa-d ş siyasi yollarla uzlaşmazl klar siyaset yapmaya geçmişte çal şm ş olduğu gibi bugünde mevcut sistemin siyasi aş r l klara d ş nda hareket sebebiyet ederek rmektedir. h zla gelişip kitle partisi haline Anti gelmiştir demokratik (Bottomore, rejimlerdeki 1987: 28). bu aş r l klar n tehlikeleri ancak toplumda demokratikleşme demokratlar n bilincinin ilk partileşme yerleşmesi girişimi ile önlenilebilir Bireyler y l nda, Lassalle c çocukluk sosyalist eğitim-öğretim grubun y llar nda Genel demokrasiyi İşçileri özümsemiş Birliği ad nda siyasal dernek sosyalleşme kurmas yla süreci başlam şt r. geçirirlerse daha Bunu, sonraki 1869 da y llarda August ülkesine Bebel dünyas na Wilhelm Liebknecht faydal fert önderliğinde haline gelebilir. Marksist parti olan İşçi Partisi (SDAP) nin kuruluşu izlemiştir. August Bebel Wilhelm Liebknecht in yönetimindeki İşçi Partisi (SDAP) ile Ferdinand Lassalle idaresindeki İşçi Birliği nin (ADAV) 1875 y l nda Gotha da yap lan kongrede leşmesi sonucunda ise August Bebel in parti başkanl ğ nda Partisi (SPD) 85 kurulmuştur (Örs, 2012: 263). Kuruluş y llar nda parti ist İşçi

14 Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 Kaynakça ANDREA, Andreas NILS, Anna. Wahlen in der Weimarer Republik, ( ). Giriş ARMAOĞLU, Fahir. (2007), 20. Yüzy l Siyasi Tarihi, İstanbul: Alk m Yay nevi. Sosyoloji disiplini için aile kurumu, toplumsal yap y ortaya ç karmas aç s ndan önemlidir. Aile, toplumdaki eylerin arada BERMAN, Sheri. (2012), Demokrasi Dönemi, İki Dünya bulunmalar n sağlayan incil etkiye sahip sosyal gruplar n baş nda Savaş Aras ndaki Dönemde Avrupa, Ankara: Phoenix Yay nevi. gelmektedir. Toplumu oluşturan ailenin, günün koşullar na göre yaşad ğ değişim, BOTTOMORE, geçirdiği dönüşüm Tom. toplumun (1987), yeni Siyaset durumlara Sosyolojisi, göre Ankara: şekillenmesini Teori sağlamaktad r. Yay nlar, (Çev.: Bu Erol noktada, Mutlu). bu çal şma ile Hopa da yaşanan değişim dönüşümün BRACHER, aile sosyal Karl kurumu Dietrich. ile ilişkisi (1970), ele al nmaktad r. 20. yüzy l dünya devrimleri ansiklopedisi, Sovyet Kayzer ist Wilhelm in Cumhuriyetler yas, Birliği nin İstanbul: dağ lmas n n Ark n ard ndan Kitabevi Yay nlar, her anlamda ss. zor koşullar yaşayan Gürcistan için Sarp s n r kap s adeta kurtuluş ÇAM, olmuştur. Esat. Sarp (2000), s n r Çağdaş kap s n n Devlet aç lmas yla Sistemleri, hem İstanbul: daha önce Der Yay nlar. inden ayr lmak zorunda kalan akrabalar buluşmuş hem de Doğu Karadeniz DEUTSCHES halk komşusuyla HISTORISCHES tan şm şt r. Kap n n MUSEUM. aç lmas (2012), olumlu Der Reichstagsbrand, olumsuz pek çok durumu beraberinde getirmiştir. Başta aile kurumu olmak innenpolitik/reichstagsbrand/index.html üzere aile ile ilişkili ekonomi, eğitim, sağl k ( ). gibi pek çok alan bu kap dan olumlu ya da olumsuz etkilenmiştir. DORPALEN, Andreas. (1983), SPD und KPD in der Endphase der Weimarer Kap n n Republik, etkileri Vierteljahrshefte kişilere göre değişmektedir. für Zeitgeschichte, İnsanlar n Say. sahip 31, olduğu ss sosyal statüler roller, bu değişikliğin en büyük faktörüdür. Bir pansiyon işletmecisi için çok olumlu etkilerden bahsedilebilirken, aile içerisinde eş ELM, Ludwig. (2005), Bir ahane darbecisi, İstanbul: Roman s konumunda olan kad nlar için böyle olmayabilmektedir. Ayr ca çocuk Yay nlar, (Çev.: Aylin Y ld z). gençlerde etkilenmişlerdir. EROĞUL, Cem. (2010), Çağdaş Devlet Düzenleri, Ankara: S n r kap s ndan geçişler 2011 y l na kadar pasaportla yap l yordu. K rlang ç Yay nevi. Ancak 2011 y l nda sadece lira rip nüfus cüzdan n gösterip Gürcistan a GEISS, geçiş Imanuel. yapmak (1970), mümkün 20. yüzy l olmuştur. dünya S n r devrimleri kap s n n ansiklopedisi, özellikle Yeni serbest ya, geçişe aç lmas ndan İstanbul: Ark n sonra Kitabevi Hopa n n Yay nlar, sosyo-ekonomik ss yap s değişmiştir. HAUSER, Araşt rma Iris. bu Sozialdemokratische değişimi sosyolojik olarak Partei Deutschlands inceleyerek var (SPD), olan n ortaya ç kar lmas ya anlaş lmas nda etkili olacakt r. ( ). HAYEK, Friedrich August. (1999), Nazizmin ist Kökleri, Atilla Yayla 1. (Ed.), Teorik Çerçe Siyasal Yaz lar Seçme Yaz lar, Ankara: Siyasal Kitabevi, ss Aile JAMES, Harold. (2009), 1770 den bugüne Kimliği, İstanbul: Bu çal şmada aile kurumu önemli yer tutmas ndan dolay aileye K z lelma Yay nevi, (Çev.: İsmail Türkmen). dair k sa teorik bilgilere yer rilmiştir. Toplumlar sosyal gruplardan meydana KASTNER, gelmiş sosyolojik Wolfram. imlerdir. (1998), Kurt Aile de Eisner, toplumu Kunst oluşturan und Politik, sosyal gruplar n en önemlisidir. Aile ayn zamanda toplumda ( ). insanlar n arada bulunmalar na KEYMAN, yard mc Fuat olan E. (2008), kurumdur. Demokrasi nin Dolay s yla aile Tarihsel toplumun Söylemsel temelinde yer Gelişimi, al r. Yeni Toplum Yeni Siyaset Küreselleşme Çağ nda bilimciler ailenin tan m n n yap labilmesi s n rlar n n çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanm şlard r. Kimisi ayn çat alt nda 86 oturanlar, kimisi kan bağ ile ine bağl olanlar kimisi ise çocuk

15 Ekonomik Krizlerin Partisi Bağlam nda Genel Bir N. Y lmaz / Weimar Dönemi Öncesinde Meydana Gelen Siyasi Çekişmeler Ekonomik Krizlerin Partisi Bağlam nda Genel Bir Yaklaş mlar (ed.), İstanbul: Kalkedon Yay nc l k, ss LERNSTUNDE. (2012), Die Weimarer Republik, makalenin ileri sürdüğü argüman /thema/weimarerrepublik/grundwissen.htm bütün olarak değerlendirildiğinde Weimar ( ). Cumhuriyeti dönemi öncesinde meydana gelen siyasi çekişmeler ekonomik MERKEL, krizlerin Wolfgang; Nazizm in Petring, tetikleyicisi Alexander; olarak Henkes, görülmesi Christian; gerektiğidir. Egle, Christoph. Weimar (2012), Cumhuriyeti İktidarda dönemi Demokrasi, öncesine Ankara: ilişkin Phoenix sosyal Yay nlar. demokrasi anlay ş n n MERTENS, temel taş konumundaki Martin. Die Geschichte der Partisi nin SPD, gerçekleştirdiği politikalar ile ilgili Türkçe literatürde yeterli çal şman n yap lmam ş /geschichte ( ). olmas ndan dolay, makalenin literatüre katk sağlayacağ düşünülmektedir. NETTL, Peter. (1965), The German Social Democratic Party as a Political Model, Past and Present, No.30, pp ÖRS, Birsen. (2012), 19. Partisi nin yüzy ldan 20. Kuruluşu yüzy la modern siyasal ideolojiler, İkinci İstanbul, Dünya İstanbul Savaş Bilgi sonuna Ünirsitesi kadar ya da Yay nlar. üç ayr rejim uygulanm şt r: SANDER, Oral. (1992), aras İmparatorluk Siyasi Tarih, Dönemi, İlkçağlardan-1918 e, etkin demokratik Ankara, rejimi İmge Kitabevi amaçlamakla Yay nlar. likte başar s z olan Weimar Cumhuriyeti Dönemi aras Nazi Dönemi (Çam, 2000: 276). SANDER, Oral. (2010), Siyasi Tarih , Ankara/İstanbul: İmge Kitabevi 1871 den Yay nlar e kadar süren İmparatorluk rejimi döneminin demokrasi olmad ğ görülmektedir. Bu dönem Şansölyesi nin siyasal SCHWARZ, Peter. SDP sinin savaş lehinde oy kullan ş n n iktidarda reel politikalar oluşturabilecek kadar güce sahip olduğu, Şansölye nin doksan nc (Başbakan) y ldönümü, kendi ( ). bakanlar n kendisinin atayabildiği parlamentoya karş sorumluluğunun olmad ğ yasama organ olan Reichstag n TÜRKÖNE, bütçeyi kabul Mümtazer. etmek (2010), ya reddetmek Siyaset, İstanbul, gibi s n rl Opus Yay nc l k. güce sahip olduğu ULLRICH, dönemdir (Roskin, Volker. 2011: (2010), 205). Marsch auf Berlin, İmparatorluk rejiminin en önemli özelliklerinden ( ). i İmparatorluğun UZUN, Şentürk. siyasal (2003), sorumluluk Federal ya taş mamas d r. Yönetim Sistemi İmparatorluk (Ed.) sorumluluklar n K. Nitas, Yirmi Birinci fiilen Yüzy lda şansölye ye Yönetim, devretmiştir. Türk İdari Özellikle Araşt rmalar Otto Vakf, von Bismarck Ankara. döneminde, onun güçlü kişiliği sayesinde, Şansölye mevkii ön plana ç km şt r SPD. (2012), (Çam, Das 2000: soziale 279). Şansölye Deutschland, Bismarck Gestern, Kayzer Heute, Wilhelm e Morgen, göre sosyalistler vatan hainleri idiler ( ). (Bracher, 1970: 89). Dolay s yla Bismack n politikalar na en fazla tepki sosyal demokratlardan gelmiştir. STÄDTİSCHES LOUİSE-SCHROEDER-GYMNASİUM aras ndaki dönemde SPD yasa-d ş yollarla siyaset yapmaya MÜNCHEN. Wahlergebnisse in der Weimarer Republik, çal şm ş mevcut sistemin d ş nda hareket ederek h zla gelişip kitle partisi haline gelmiştir (Bottomore, 1987: 28). geschichte/geschichte/lkg/wahlergebnisse_in_der_weimarer_r.htm ( ). demokratlar n ilk partileşme girişimi 1893 y l nda, Lassalle c sosyalist grubun Genel İşçileri Birliği ad nda dernek kurmas yla başlam şt r. Bunu, 1869 da August Bebel Wilhelm Liebknecht önderliğinde Marksist parti olan İşçi Partisi (SDAP) nin kuruluşu izlemiştir. August Bebel Wilhelm Liebknecht in yönetimindeki İşçi Partisi (SDAP) ile Ferdinand Lassalle idaresindeki İşçi Birliği nin (ADAV) 1875 y l nda Gotha da yap lan kongrede leşmesi sonucunda ise August Bebel in parti başkanl ğ nda Partisi (SPD) 87 kurulmuştur (Örs, 2012: 263). Kuruluş y llar nda parti ist İşçi