T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI. Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Ulusal Stratejisi (taslak)

Transkript

1 T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Ulusal Stratejisi (taslak)

2

3 T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI Empowered lives. Resilient nations. Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Ulusal Stratejisi (taslak) Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi 2014

4 2014 Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü (TVKGM) Mustafa Kemal Mah. Eskişehir Devlet Yolu (Dumlupınar Bulvarı) 9. km (Tepe Prime Yanı) Çankaya/ANKARA Tel: +90 (312) Faks: +90 (312) Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Birlik Mahallesi 415. Cadde No Çankaya/Ankara Tel: Faks: Güçlü bireyler. Güçlü toplumlar. Bu yayın tamamen ya da kısmen yeniden yazılabilir ve herhangi bir şekilde eğitsel ya da kar amacı gütmeyen amaçlarla, baskı sahibinden özel izin alınmaksızın, kaynağa atıfta bulunarak kullanılabilir. TVKGM veya UNDP, bu yayının kaynak olarak kullanıldığı tüm yayınların bir kopyasını almaktan minnet duyacaktır. Bu yayın, herhangi bir ticari amaç için TVKGM veya UNDP den yazılı izin almaksızın tekrar satışının yapılması amacıyla kullanılamaz. Bu eser kaynakça amacıyla şu şekilde atfedilebilir:tvkgm,2014.,türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Ulusal Stratejisi (taslak), The National Strategy of Marine and Coastal Protected Areas of Turkey (draft). PIMS 3697: Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi. Teknik Rapor Serisi 21: 52 sf. Bu yayın Küresel Çevre Fonu (GEF) mali desteğiyle T.C. Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü (TVKGM) tarafından Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Türkiye Temsilciliği (UNDP Türkiye), T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü ortaklığında yürütülen büyük ölçekli Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi kapsamında yayınlanmıştır. Teknik Rapor Serisi: 21 Raporu Hazırlayan: TVKGM Düzelti: Gülhan Badur Özden, Güner Ergün, Süheyla Suzan Gökalp Alıca, Gülden Atkın Gençoğlu, Harun Güçlüsoy Kapak ve İç Tasarım: Evren Çağlayan Kapak Fotoğrafları: İskele, TVKGM Arşivi Kelebekler Vadisi, TVKGM Arşivi Yassıca Adaları, TVKGM Arşivi Fotoğraflar: 1-5,7-9. TVKGM Arşivi, 6. Cem O. Kıraç Bu belge, GEF ve Birleşmiş Milletler resmi belgesi olarak düşünülmemelidir. ii Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Ulusal Stratejisi (taslak)

5 Sunuş Deniz ve kıyı ekosistemlerinin sağladığı hizmetler, doğal bir miras olarak bu alanların kültüründe önemli bir rol oynamaktadır. İnsan baskısı ve iklim değişikliğiyle ilişkili olan etkiler, kıyı ve deniz alanlarına bağlı yaşayan toplumları ve ekonomileri daha fazla etkilemektedir. Birçok ülke, bu etkileri azaltmak için çaba sarf etmiş ve denizel biyolojik çeşitliliğinin korumasını sağlamak için Deniz ve Kıyı Koruma Alanları (DKKA lar) kurmuşlardır. Ancak, gösterilen bu çabalara rağmen, DKKA ların hala ciddi eksiklikleri bulunmaktadır. Bu eksikliklerin giderilmesi amacıyla, Stratejide tanımlanan, ulusal seviyede kıyı ve deniz alanları koruma sisteminin kurulması ve devamlılığına hizmet edecek olan Gelecek nesillere yaşanabilir bir deniz çevresi bırakmak için deniz ve kıyı değerlerinin sürdürülebilirliğini sağlamış deniz ve kıyı koruma alanlarında lider bir Türkiye vizyonuna ulaşmak için, strateji dokümanının her aşamasında ilgili tüm paydaşların katılımı sağlanmaya çalışılmış, görüş ve önerilerine başvurulmuştur. Ulusal deniz ve kıyı koruma alanları ağını geliştirmek; ülkemizin Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi (BÇS) altında belirlenmiş olan Aichi Hedefleri ni gerçekleştirmesine ve Akdeniz Balıkçılığı Genel Komisyonu (GFCM) ile Barselona, Bern ve Ramsar Sözleşmelerinden kaynaklanan yükümlülüklerin yerine getirilmesine aynı zamanda, Rio+20 çerçevesinde belirlenen Binyıl Kalkınma Hedefleri ve taahhütlerinin gerçekleştirilmesine katkı sağlayacaktır. Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Stratejisi ve Eylem Planı nın ülkemize hayırlı ve uğurlu olmasını diliyor, strateji dokümanının hazırlanmasında emeği geçen herkese teşekkür ediyorum. Osman İYİMAYA Genel Müdür Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi iii

6 İçindekiler Sunuş iii İçindekiler iv Şekil Dizini iv Tablo Dizini iv Kısaltmalar v 1.Giriş vi 2.Strateji Belgesi Oluşturma Çalışmaları Çalışmanın Amacı Strateji Belgesinin Oluşturulma Süreci Strateji Belgesi Geliştirme Modeli ve Yöntemi Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Mevcut Durum Analizi Korunan Alanlara İlişkin Kurumsal Yapı Korunan Alan Statüleri Özel Çevre Koruma Bölgeleri Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiatı Koruma Alanları Tabiat Varlıkları ve Doğal Sit Alanları Deniz Koruma Alanları İlanı ile İlgili Türkiye nin Taraf Olduğu Temel Sözleşme Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi Hakkında Projenin Amacı ve Çalışma Alanları Projenin Hedefleri Projenin Yürütülmesi ve Çalışma Ekipleri Proje Uygulama Alanları Hakkında Projeden Beklenen Sonuçlar Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarının Mevcut Durumu DKA Tanımı (IUCN tanımı) Türkiye deki Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarının Gelişimi Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Paydaş Analizi Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarının Geliştirilmesi ve Güçlendirilmesinin Önemi DKKA Çalışmalarının GZFT Analizi DKKA Çalışmalarına İlişkin Temel İlke ve Değerler DKKA Çalışmalarına Yönelik Vizyon DKKA Çalışmalarına Yönelik Stratejik Amaçlar Sonuç ve Değerlendirmeler DKKA Çalışmaları için Gerekçe Dökümanlar ve ilgili Bölümleri DKKA Çalışmalarının Gelişimine Yönelik Eylemler DKKA Eylem Planı İzleme ve Değerlendirme EKLER iv Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Ulusal Stratejisi (taslak)

7 Şekil Dizini Şekil 1. Strateji Geliştirme Modeli Şekil 2. Proje Yönetim Şeması Şekil 3. Proje Uygulama Alanları: Şekil 4. Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Şekil 5. GZFT Analizi Şekil 6. GZFT Analizi Gösterimi Tablo Dizini Tablo yılı itibariyle koruma alanı türüne göre DKKA nın denizel alan kapsamı Tablo 2.1 Güçlü Yönler Tablo 2.2 Fırsatlar Tablo 3.1 Zayıf Yönler Tablo 3.2 Tehditler Tablo 4. Temel İlke ve Değerler Tablo 5. Stratejik Amaçlar Tablo 6. Proje/Faaliyetler Tablosu Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi v

8 Kısaltmalar AB BÇS BKAY ÇDP DKKA DKMPGM EC GEF GFCM GZFT IUCN İGB KAY-TMK KHK OAP ÖÇK ÖÇKK ÖÇKKB PYB PYK RAC-SPA STK TBMM TÜBİTAK TÜSSİDE TVK Avrupa Birliği Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi Bütünleşik Kıyı Alanları Yönetimi Çevre Düzeni Planı Deniz ve Kıyı Koruma Alanı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Avrupa Konseyi Küresel Çevre Fonu General Fisheries Commission for the Mediterranean /Akdeniz Balıkçılık Genel Komisyonu Güçlü ve Zayıf (Eksik) Yönler, Fırsatlar ve Tehditler Analizi The İnternational Union for Conservation of Nature/Dünya Doğayı Koruma Birliği İş Geliştirme Birimi Kıyı Alanları Yönetimi Türkiye Milli Komitesi Kanun Hükmünde Kararname Ortak Akıl Platformu1 Özel Çevre Koruma Özel Çevre Koruma Kurumu Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı Proje Yönetim Birimi Proje Yönlendirme Komitesi Regional Activity Center for the Speciallly Protected Areas /Özel Koruma Alanları Bölgesel Faaliyet Merkezi Sivil Toplum Kuruluşu Türkiye Büyük Millet Meclisi Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Türkiye Sanayi Sevk ve İdare Enstitüsü Tabiat Varlıklarını Koruma TVKGM Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü UNDP Türkiye United Nations Development Programme Turkey /Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Türkiye Ofisi 1 TÜBİTAK-Türkiye Sanayi Sevk ve İdare Enstitüsü nün (TÜSSİDE) marka tescilli çalıştay yönetimi yaklaşımıdır. OAP çalışması; kürsüden anlatma ve toplu dinleme konferansı şeklinde değil, yaratıcı fikir oluşturma yöntem ve teknikleri kullanılarak, tüm katılımcıların tüm çalışmalara başından sonuna kadar aktif katılımı ile yazılı bilgi ve belge üretmeye yönelik olarak gerçekleştirilen bir yaklaşımdır. vi Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Ulusal Stratejisi (taslak)

9 Giriş Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi, ülkemizin deniz ve kıyı alanlarının etkin yönetimi ile bu alanlardaki biyolojik çeşitliliğin korunmasının sürdürülebilirliğini hedeflemektedir. Bütün canlılar için yaşamsal önemi olan biyolojik çeşitlilik, kara, deniz ve diğer su ekosistemleri ile bu ekosistemlerin bir parçası olan ekolojik yapılar da dahil canlı organizmalar arasındaki farklılaşmayı 2 ön plana çıkarır. İnsanların başta gıda olmak üzere temel ihtiyaçlarını karşılamasında vazgeçilmez bir yeri olan canlı kaynakların temeli biyolojik çeşitliliktir. Biyolojik çeşitlilik, türlerin yaşama ortamlarının (habitatların, daha geniş anlamda ekosistemlerin) çeşitli biyotik ve abiyotik faktörler bakımından gösterdiği farklılıkları, ekosistemlerde yaşayan canlıların kendi aralarında, canlılar ile cansızlar arasında, yere ve zamana göre değişen farklılıkları ile genler, türler, ekosistemler ve işlevlerin tamamını 3 ifade etmektedir. Türkiye, Avrupa-Sibirya, Akdeniz ve İran-Turan olarak bilinen üç biyocoğrafik bölgeye ve bunların geçiş alanlarına sahiptir. Ayrıca iki kıta arasındaki köprü konumu nedeniyle iklimsel ve coğrafik özelliklerin kısa aralıklarla değişmesi sonucu biyolojik çeşitlilik açısından küçük bir kıta özelliğine ve ilaveten orman, dağ, step, sulak alan, kıyı ve deniz ekosistemlerine ve bu ekosistemlerin farklı formlarına ve farklı düzenine sahiptir. Bu ekosistem ve habitat çeşitliliği beraberinde zengin tür çeşitliliğini de getirmiştir. Biyolojik zenginlikleri önemsememek ve kısa vadeli çıkarlar için yok olmalarına göz yummak, hatta bu konuda bilinçlendirmeye yönelik çalışmalar yapmamak, gelecek kuşaklara miras olarak bırakabileceğimiz büyük bir ekonomik potansiyeli yok etmekle birdir. Türkiye biyolojik çeşitlilik açısından kıskanılacak bir zenginliğe sahip olmasına rağmen, bu zenginliklerimizin tam bir envanterini oluşturmada daha çok yol alınması gerektiği açıktır. Bunun yanı sıra, önemli biyolojik çeşitliliğe sahip alanlara ilişkin sorunlar, son yıllarda plansız ve çarpık kentleşme, sanayileşme, turizm, ulaştırma, kıyıların hızla yapılaşması gibi sebepler sonucunda artmaktadır. Kıyı ve deniz alanlarının kullanımına olan aşırı talep sonucunda bu alanlar kirlenmiş ve ekosistemi bozulmuştur. Kirlilik ve bozulma kıyı ve deniz alanlarının biyolojik çeşitliliğini ve verimliliğini giderek artan bir şekilde yok ederek, bu alanlarda giderilmesi olanaksız zararlar oluşturmaktadır. 1 2 Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesine yer alan tanım. 3 Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı, Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, 2007, s.9. Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi 1

10 2.1. Çalışmanın Amacı Strateji Belgesi Oluşturma Çalışmaları Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi, ulusal deniz ve kıyı koruma alanları sistemini güçlendirmeyi ve etkin yönetimini kolaylaştırmayı hedeflemektedir. Bu hedef doğrultusunda, proje paydaşlarının bir araya getirilerek ortak bir dil oluşturulması ve herkesin aynı doğrultuda çalışma yürütmesi için gerekli yapıyı sunmak bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Mevcut Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarının daha etkin yönetimi ve yeni Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarının tespit ve ilanına ilişkin çalışmalar için öncelikle ilgili kurumların yapısı güçlendirilmelidir. Strateji Belgesi oluşturma çalışmaları ilgili kurumların yapısının güçlendirilmesi ile birlikte, Deniz ve Kıyı Koruma Alanları için finansal planlama ve yönetim sistemlerinin geliştirilmesi ve uygulanması, etkin iş planlamasının yapılması, yeterli düzeyde gelir üretiminin ve maliyet etkin yönetimin sağlanması amaçlanmaktadır. Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarının farklı kullanım alanlarında, ekonomik faaliyetlerin yönetimi ve düzenlenmesi için kurumlar arası koordinasyon mekanizması kurulacaktır. Ayrıca, belge DKKA larda yapılan yönetim planlarının, mekansal planlarla bütünleştirilmesini sağlayacak ve Türkiye deki kıyı ve deniz değerlerini temsil eden DKKA ların niteliksel ve niceliksel kapsamda geliştirilmesine yol gösterecektir. Strateji Belgesi tüm ülke düzeyinde uygulanacak ulusal nitelikte bir belgedir Strateji Belgesinin Oluşturulma Süreci 2 Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin güçlendirilmesi amacıyla 29 Mayıs 2009 tarihinde başlayan proje, ulusal deniz ve kıyı koruma alanları sistemini güçlendirmeye ve etkin yönetimini kolaylaştırmaya aynı zamanda Türkiye nin taraf olduğu Uluslararası Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi ile Barselona Sözleşmesi nin korunan alanlar iş programının uygulanmasına katkıda bulunacaktır. Ayrıca, Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarını yaklaşık olarak hektar yani %44 oranında genişletmeyi hedeflemektedir. Bunun yanı sıra balıkçılığa kısıtlı alanların oluşturulması ve bu sayede ülkemiz denizlerindeki biyolojik çeşitliliğin korunması ve balıkçılık yönetimine katkıda bulunulmasının sağlanması da hedefler arasındadır.

11 Bu hedefler doğrultusunda hazırlanan Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Ulusal Stratejisi, bütüncül bir yaklaşımla ve paydaş kurum temsilcilerinin katılımıyla yürütülen çalışmalar neticesinde ortaya çıkmıştır. İlk olarak, Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi kapsamında hazırlanan mevcut durum bilgileri derlenerek 6 Temmuz 2011 tarihinde yapılan açılış toplantısında paydaşlara aktarılmıştır. Ardından, TÜBİTAK a bağlı Türkiye Sanayi Sevk ve İdare Enstitüsü nde (TÜSSİDE) Temmuz 2011 tarihinde gerçekleştirilen Ortak Akıl Platformu Çalışmasında, Strateji Belgesi Taslağı oluşturulmuş ve 16 Ağustos 2011 tarihinde Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı nda yapılan Odak Grup Çalışmasıyla, Strateji Belgesi tamamlanmıştır. Çalışmalarda sırasıyla GZFT analizi yapılmış, Ulusal DKKA Vizyonu belirlenmiş, İlke ve Değerler seçilmiş, Stratejik Amaçlar ve bunlara bağlı Performans Göstergeleri oluşturulmuş, Proje ve Faaliyetler ortaya çıkarılmıştır. Tüm elde edilen çıktılar Odak Grup Çalışmasında birleştirilerek son ifadeler üzerinde uzlaşılmıştır. Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Ulusal Stratejisi, ulusal nitelikte bir belge olup yürütme alanı sadece belirlenen 6 çalışma bölgesiyle sınırlı değildir. Strateji Belgesinde DKKA çalışmalarına yönelik gerçekleşmesi öngörülen amaçlar için yürütme süresi 10 yıldır ( ) Strateji Belgesi Geliştirme Modeli ve Yöntemi Strateji Belgesi oluşturulmasında bütünsellik ve katılımcılık esas alınarak aşağıdaki adımlar izlenmiştir. Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi kapsamında Ulusal Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Stratejisi nin hazırlamasına karar verilmiştir. Strateji Belgesi nin hazırlanması çalışmalarına katılacak ekip ve destek alınabilecek paydaşlar belirlenmiştir. DKKA ların mevcut durumu ulusal ve uluslararası alanda incelenmiş ve derlenen bilgiler paydaşlarla paylaşılmıştır. Mevcut durum göz önünde bulundurularak, paydaşların katılımıyla, DKKA lara yönelik İlkeler, Vizyon, Stratejik Amaçlar, Performans Göstegeleri, Proje ve Faaliyetler için taslak metin oluşturulmuştur. Oluşturulan taslak metin üzerine paydaşların katılımıyla toplantılar yapılarak strateji dokümanının son hali hazırlanmıştır. Strateji belgesinin son hali üzerinde paydaşlardan yazılı geri bildirim alınarak, gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Taslak ve sonuç belgesinin oluşturulması sırasında paydaşlarla yapılan toplantılarda Ortak Akıl Platformu (OAP) olarak adlandırılan çalışma tekniği izlenmiştir. OAP çalışması 55 kişinin katılımı ile Temmuz 2011 tarihlerinde TÜSSİDE nin Gebze deki tesislerinde gerçekleştirilmiştir. Bu yöntemin kullanılma amacı; farklı görüşlerin temsil edilmesi ve çıkarların korunması değil, farklı ortamlarda gelişmiş olan farklı görüş açıları ve boyutların en etkin şekilde nihai belgeye yansımasını sağlamaktır. Çalışma esnasında beyin fırtınası, fikir tepsisi, fikir turu, ortak konsolidasyon gibi yöntemler ile fikirler üretilmiş, bunlar aralarında önceliklendirilmiş ve bazıları birleştirilmiştir. Çalışmada kullanılan model Şekil 1 de verilmiştir. Sürdürülen çalışma, adımlar itibarı ile DKKA larına yönelik çalışmaların mevcut durumunun belirlenmesi, Temel İlkelerin belirlenmesi, Vizyonun belirlenmesi, Vizyona bağlı Stratejik Amaçların ve Performans Göstergelerinin belirlenmesi, Stratejik Amaçlara katkı sağlayacak Proje/Faaliyet planlarının oluşturulmasıdır. Şekil 1. Strateji Geliştirme Modeli İlk OAP çalışması ile hazırlanan taslak, Ulusal DKKA Strateji Dokümanı Odak Grup çalışması ile gözden geçirilmiştir. Çalışmalar esnasında ilgili kesimler savunmacı ve önyargılı değil, fayda/katkı odaklı yaklaşımlarını tüm aşamalara yansıtmıştır. Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi 3

12 3.1. Korunan Alanlara İlişkin Kurumsal Yapı Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Mevcut Durum Analizi Ülkemizde korunan alanlar; doğal, tarihi, kültürel, bilimsel ve estetik bakımdan önem taşıyan tehlikeye maruz kalmış veya kaybolmaya yüz tutmuş ekosistemler ile ulusal mevzuatımız ve taraf olduğumuz uluslararası sözleşmelerle koruma altına alınmış, nadir, endemik tür ve ulusal ve küresel ölçekte nesli tehlike altında olan tür ve habitatları içeren kara ve deniz alanlarıdır. Türkiye nin deniz ve kıyı koruma alanlarına ilişkin farklı bir koruma statüsü olmadığından, mevcut korunan alanlar sistemi içerisinde bu alanların yasal ve kurumsal yapısı incelenmelidir. Bu çerçevede 2011 yılında yürürlüğe giren yeni kurumsal yapıya ilişkin mevzuatın korunan alanlar sistemini değiştirdiğinin belirtilmesi gerekmektedir. Bu değişiklik sonucunda korunan alanlara ilişkin olarak yeni bir kurumsal yapılanma ortaya çıkmıştır. Öncelikle 17 Ağustos 2011 tarihinde yürürlüğe giren 648 sayılı KHK 4 ile 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye ek madde ilave edilmiş, 1989 yılında 383 sayılı Kanun Hükmünde Kararname 5 ile kurulan ve Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi nin yürütücüsü konumunda bulunan Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı kapatılmış ve yerine Bakanlığı içerisinde ana hizmet birimi olarak teşkilatlanan Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Ancak Özel Çevre Koruma Kurumu kapatılmış olmasına rağmen bu kurumun yetki ve görevlerini belirleyen ve teşkilatı kuran 19/10/1989 tarihli ve 383 sayılı Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı Kurulmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname yürürlükten kaldırılmamıştır. Yukarıda belirtilen 648 sayılı KHK de, 383 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede belirtilen Özel Çevre Koruma Kurumu nca yürütülen iş ve işlemlerin, Bakanı tarafından uygun görülen Bakanlığı nın birimlerince yürütüleceği belirtilmiştir. 3 4 RG tarih ve sayı. 5 RG tarih ve sayı. 4 Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Ulusal Stratejisi (taslak)

13 3.2. Korunan Alan Statüleri Türkiye de koruma faaliyetleri; özel çevre koruma bölgesi, milli park, tabiat parkı, tabiatı koruma alanı, tabiat anıtı, muhafaza ormanları, tohum meşcereleri, tohum ve gen bahçeleri, tarım işletmeleri, yaban hayatı koruma bahçeleri, doğal ve arkeolojik sit alanları, sulak alanlar ve biyosfer rezerv alanları gibi farklı statülere sahip alanlarda yürütülmektedir. Bu statüler, 2872 Sayılı Çevre Kanunu, 4856 Çevre ve Orman Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun, 6831 sayılı Orman Kanunu, 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu, 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 1634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu, 383 sayılı Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı Kurulmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname, 3621 sayılı Kıyı Kanunu, 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu gibi yasal düzenlemelerle yürürlüğe girmiştir Özel Çevre Koruma Bölgeleri Bölgesel düzeyde koruma alanları konusunda uluslararası işbirliğini amaçlayan, Akdeniz de biyolojik çeşitliliğin korunmasına yönelik çalışmalar, tarihinde Barselona da imzalanan ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Akdeniz in Kirliliğe Karşı Korunması Sözleşmesi nin eklerinden Akdeniz de Özel Koruma Alanlarına İlişkin Protokol çerçevesinde başlatılmıştır. Akdeniz i bir bütün olarak ele alma hedefinden yola çıkılarak; Akdeniz e kıyısı olan devletlerin taraf olduğu Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi eki protokolün başlangıcındaki Akdeniz deki doğal alanların ve bölgedeki kültürel mirasın yok olmaması için deniz alanlarının ve çevrelerinin özel koruma alanları olarak korunması ifadesi ile Akdeniz çanağında özel korunan alanlar kurulması uluslararası düzeyde ilk kez ifade edilmiştir. Akdeniz in korunması ve geliştirilmesi amaçlı hazırlanan Sözleşmenin eki söz konusu protokol tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir 6. Bu protokole dayanarak ve 2872 sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi (d) 6 Türkiye, 1995 yılında yenilenen bu Sözleşme ve eki protokolü Bakanlar Kurulu kararı ile kabul etmiş, adı Akdeniz de Özel Koruma Alanları Kurulması ve Biyolojik Çeşitliliğe İlişkin Protokol olarak son haliyle 22 Ağustos 2002 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. bendinde yer alan Bakanlar Kurulu, ülke ve dünya ölçeğinde ekolojik öneme haiz olan, çevre kirlenme ve bozulmalarına duyarlı alanların, tabii güzelliklerinin ileriki nesillere ulaşmasını emniyet altına almak üzere, gerekli düzenlemelerin yapılabilmesi amacıyla Özel Çevre Koruma Bölgesi tespit ve ilan etmeye, bu alanlarda uygulanacak koruma ve kullanma esasları ile plan ve projelerin hangi Bakanlıkça yürütüleceğini belirlemeye haizdir hükmü gereğince Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı kurulmuş ve tarih sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 383 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Kurumun görev ve yetkileri tanımlanmıştır. Bu kararnamede Özel Çevre Koruma Bölgesi tespit ve ilan edilecek alanlarda Bölgelerin sahip olduğu çevre değerlerinin korunması, mevcut çevre sorunlarının giderilmesi için tüm tedbirleri almak, bu alanların koruma kullanma esaslarını belirlemek, her ölçekteki imar planlarını yapmak, onaylamak ve gerektiğinde re sen onaylamak yetki ve görevi Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı na verilmiştir yılında Başbakanlığa bağlı olarak kurulan Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı tarihinden itibaren Çevre Bakanlığı na, tarihinde bakanlıkların birleşmesi ile de Çevre ve Orman Bakanlığı na bağlı olarak çalışmalarını sürdürmüş, 2011 yılında yürürlüğe giren 648 sayılı KHK ile kapatılarak yetki ve sorumlulukları, yeni yapılandırılan Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü ne devredilmiştir. Ülkemizde şu anda Özel Çevre Koruma Bölgesi ilanı, yerinde yapılan incelemeler ve değerlendirmelerin ardından ilgili Bakanlıklardan görüş alarak Bakanı nın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu kararı ile olmaktadır. İncelemelerde Akdeniz de denizsel ve kıyısal alanların seçimi ve kurulması hususunda hazırlanan uluslararası kriterler dikkate alınmaktadır. Bu kriterler genellikle uluslararası kabul görmüş, ancak kesin ve matematiksel formüle dayanmayan, bilimsel çalışmalarda elde edilen veriler ışığında ilgili uzmanlarca değerlendirilen kriterlerdir. Yasal koruma statüsü verilebilmesi için gerek akademik çalışmalarda, gerekse resmi otoriteler tarafından yapılan işlemlerde, ulusal şartlar da gözönüne alınarak bu kriterlerden yararlanılır. Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi 5

14 Birleşmiş Milletler şemsiyesi altında uluslararası bir organizasyon olan Özel Koruma Alanları Bölgesel Faaliyet Merkezi/(RAC-SPA) tarafından geliştirilen korunan alanların sahip olması gereken nitelikler; ekolojik, sosyal, ekonomik, bölgesel ve yarar sağlayacak kriterler başlıkları altında verilmektedir. Ekolojik kriterler: Yerel halk tarafından benimsenmesi, Doğallık, Nadirlik, Bütünsellik, Üretkenlik, Yararlanma imkanı, Türlerin bağımlılığı Sosyal Kriterler: Çeşitlilik, Kamu sağlığı, Rekreasyon, Kültür, Tarih, Arkeoloji, Estetik, Eğitim, Araştırma Ekonomik Kriterler: Ticari türlerin önemi, Balıkçılığın önemi, Alana yönelik doğal tehditler, Ekonomik kazanımlar Bölgesel Kriterler: Bölgesel değer, Ulusal değer, Yerel bilinçlendirmeye katkı, Uyumlu kullanımların sunumu, Turizm Yarar Sağlayacak Kriterler: Acillik, Boyut, Tehdit derecesi, Etkinlik, Fırsatçılık, Mevcudiyet, Onarılabilirlik ÖÇK Bölgeleri birçok tarihi ve doğal değerlerin olduğu, biyolojik çeşitlilik açısından zengin sınırları içinde yerleşimler bulunan alanlardır. ÖÇK Bölgeleri, Dünya Koruma Birliği (IUCN) tarafından kabul edilen koruma kategorilerinden Kategori V Yönetilen Kaynak Koruma Alanları, Korunan Karasal/Deniz Alanları kategorisine uygun alanlar olarak kabul edilmektedir. Bu alanların tarifi İnsan doğa ilişkisinden uzun zaman sonucunda ortaya çıkan, çoğunlukla yüksek biyolojik çeşitliliğe sahip, farklı karakterde önemli bir estetik, ekolojik ve kültürel değerlere sahip kara, kıyı ve deniz alanları olarak geçmektedir 7. ÖÇK Bölgelerinde koruma ve uygulama çalışmaları, Akdeniz Eylem Planı (1988 de kabul edilmiştir) ile ilişkili düzenlemeler de dikkate alınarak yürütülmektedir tarihinde ilan edilen Saros Körfezi ile sayıları 15 e ulaşan Özel Çevre Koruma Bölgelerinin 10 u Akdeniz ve Ege Denizi kıyılarındadır. Özel Çevre Koruma Bölgelerinin diğer koruma statülerinden farkı, Özel Çevre Koruma Bölgeleri sınırları içinde yerleşimlerin de bulunması ve çeşitli faaliyetlerin sürdürülmesidir. Ancak 383 sayılı 7 KHKde, bu alanlarda yapılacak her türlü faaliyet için Kurum görüşünün gerekli olduğu belirtilmiştir. İlan edilen Özel Çevre Koruma Bölgelerinde projeler sonucu elde edilen araştırma verilerinden yararlanarak Çevre Düzeni Planları hazırlanmakta ve plan notları ile alan kullanım kararları belirlenmektedir. Plan kararları ile tanımlanan, mutlak koruma gerektiren bir koruma tanımı da hassas zondur. Hassas Zon, Özel Çevre Koruma Bölgesi içinde yer alan ve Çevre Düzeni Planlarında özel işaretlerle gösterilen, doğal değerleri bilimsel araştırmalarla tespit edilmiş, tedbir alınarak zaman, mekan ve faaliyet türleri açısından çok kısıtlı kullanımlara izin verilen doğal rezerv alanıdır. Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü ne ilaveten, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ile Kültür ve Turizm Bakanlığı, karasal alanlarla birlikte kıyı ve deniz alanları da dahil olmak üzere, farklı statüdeki ulusal korunan alanların yönetiminde sorumluluk ve yetki sahibidir. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (DKMPGM) tarafından yönetilen alanlarla ÖÇK Bölgeleri arasındaki önemli bir fark, ÖÇK Bölgeleri içindeki yönetimin, kıyılar dahilinde sorumlulukları olan çok sayıda ulusal ve yerel otorite tarafından paylaşılmasıdır. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu altındaki Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiatı Koruma Alanlarının seçimi, tayini, planlaması, korunması ve yönetiminden sorumludur. DKMPGM hazırlanan Uzun Devreli Gelişim Planı çerçevesinde, sorumluluğundaki her korunan alanı, bir dizi milli park müdürlükleri ağı içerisinde yönetir. Genel müdürlük, aynı zamanda ülke genelindeki avcılığı kontrol etmek için gerekli kararları alarak av ve yaban hayatı türlerinin, doğal yaşam alanları içerisinde korunmasından da sorumludur. Bu konuda ilgili diğer bakanlıklar; Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Bakanlığı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ve İçişleri Bakanlığı dır. Buna ilaveten, valilik, kaymakamlık ve belediye seviyelerindeki yerel yönetimlerin kararlarının da ÖÇK Bölgeleri üzerinde etkisi vardır. Diğer kurumsal paydaşlar olarak, üniversiteleri, ulusal ve yerel STK ları, meslek ve ticaret odalarını, yerel halk birliklerini ve uluslararası anlaşmalardaki/organizasyonlardaki ortakları sayabiliriz. 6 Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Ulusal Stratejisi (taslak)

15 Deniz ve kıyı alanlarında yukarıdaki ilgili kurumların uygulamaları, prensipte Bütünleşik Kıyı Alanları Yönetimi (BKAY) 8 yaklaşımı ile ele alınır. Türkiye BKAY yaklaşımında İzmir Körfezi, Bodrum Yarımadası ve Mersin gibi önemli yerleşimlerde ilk pilot uygulamalarla yeterli tecrübeye sahip olmuştur. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Teknik Araştırmalar ve Uygulama Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen bu işlemler, Bakanlığın 644 sayılı KHK ile yeniden yapılandırılması ile Bakanlığı Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü nün görevleri arasında sıralanmıştır. Kıyı alanlarının planlı gelişimini sağlamakla ilgili her türlü yetkiye haiz olan bu Genel Müdürlük tarafından İskenderun Körfezi, Antalya, Sinop, Samsun, Artvin, Rize ve İzmir İlleri Bütünleşik Kıyı Alanları Yönetim ve Planlama Projeleri tamamlanmıştır 9. Bu konuda bilimsel yaklaşımları ile destek veren diğer bir platform, kurumsal olarak kıyı politikalarının oluşturulmasına katkı sağlayan ve konuyla ilgili iki yılda bir ulusal konferanslar düzenleyen Kıyı Alanları Yönetimi Türkiye Milli Komitesi (KAY-TMK) dir 10. Kıyı Alanları Yönetimi Türkiye Milli Komitesi, 1990 yılında başlatılan yoğun çabalar sonrasında 1993 yılında, Yüksek Öğretim Kanunu çerçevesinde kurulmuş ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Kıyı ve Liman Mühendisliği Laboratuvarı ndaki merkezinden çalışmalarına başlamıştır yılında başlatılan Türkiye nin Kıyı ve Deniz Alanları Ulusal Konferansları dizisi yanı sıra diğer çeşitli etkinliklerle çalışmalarını sürdüren Milli Komite ülkemizde, kıyı ve deniz araştırmalarının, bütünsel kıyı yönetimi bilincinin gelişmesine önemli katkılar sağlamıştır. Kıyı ve deniz alanlarının akılcı kullanılması ve korunması için yararlı bilimsel araştırma sonuçlarının, yönetim politikalarının, örgütlenmelerin ve etkinliklerin tartışıldığı, uzmanlıklar arası bir ulusal forum niteliği kazanan Türkiye Kıyı ve Deniz Alanları Kongrelerinin sonuncusu olan Türkiye nin Kıyı ve Deniz Alanları IX. Ulusal Kongresi, Bakanlığı ve Mustafa Kemal Üniversitesi işbirliği ile Kasım 2012 tarihinde Antakya da gerçekleştirilmiştir Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiatı Koruma Alanları Milli parklar ülkemizdeki ilk koruma alanı olup 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu ile yasal düzenlemeye kavuşmuştur. Kanunun amacı, ülkemizdeki milli ve milletlerarası düzeyde değerlere sahip milli park, tabiat parkı, tabiat anıtı ve tabiatı koruma alanlarının seçilip belirlenmesine, özellik ve karakterleri bozulmadan korunmasına, geliştirilmesine ve yönetilmesine ilişkin esasları düzenlemektir. Milli Parklar Kanunu na göre milli park; bilimsel ve estetik bakımından, milli ve milletlerarası ender bulunan tabii ve kültürel kaynak değerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip tabiat parçalarıdır. Milli Parklar Kanunu nda tanımlanan tabiat parkları; bitki örtüsü ve yaban hayatı özelliğine sahip, manzara bütünlüğü içinde halkın dinlenme ve eğlenmesine uygun tabiat parçalarını, tabiat anıtı; tabiat ve tabiat olaylarının meydana getirdiği özelliklere ve bilimsel değere sahip ve milli park esasları dahilinde korunan tabiat parçalarını, tabiatı koruma alanı ise; bilim ve eğitim bakımından önem taşıyan nadir, tehlikeye maruz veya kaybolmaya yüz tutmuş ekosistemler, türler ve tabii olayların meydana getirdiği seçkin örnekleri ihtiva eden ve mutlak korunması gerekli olup sadece bilim ve eğitim amaçlarıyla kullanılmak üzere ayrılmış tabiat parçalarını ifade etmektedir. Milli Parklar Kanununa göre orman ve orman rejimine tabi yerlerde tabiat parkı, tabiat anıtı ve tabiatı koruma alanlarının Orman ve Su İşleri Bakanının onayı ile belirleneceği hükme bağlanmıştır. Orman ve orman rejimi dışında kalan yerlerde ise tabiat parkı, tabiat anıtı ve tabiatı koruma alanı belirlenmesine veya Orman ve Su İşleri Bakanlığınca belirlenmiş olanların işlemlerinin tamamlanması için gerekli yerlerin orman rejimine alınmasına ilgili bakanlıkların görüşü alınarak; Çevre ve Şehircilik Bakanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca karar verileceği ve bu alanların Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca tescil edileceği hükmü, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 648 sayılı KHK de yer almıştır. 8 Bütünleşik Kıyı Alanları Yönetimi, kıyı alanlarının doğal, kültürel, ekolojik ve ekonomik kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi doğrultusundaki karar ve izin mekanizmaları için bütünleşik bir yaklaşımı amaçlayan bir süreçtir Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi 7

16 Bir alanın milli park ilanında aranan kriterler aşağıda sıralanmıştır. Milli Park kriterleri: 1. Tabii ve kültürel kaynak değeri ile rekreasyonel potansiyeli; milli ve milletler arası seviyede özellik ve önem taşımalıdır. 2. Kaynak değerleri, gelecek nesillerin miras olarak devralacakları ve sahip olmaktan gurur duyacakları seviyede olmalıdır. 3. Kaynak değeri tahrip olmamış veya teknik ve idari müdahalelerle ıslah edilebilir durumda olmalıdır. 4. Saha büyüklüğü kaynak değerleri yoğunluğu yönünden özel haller ve adalar dışında en az 1000 hektar olmalı ve bu alan bütünüyle koruma ağırlıklı zonlardan meydana gelmelidir. İdari ve turistik amaçlı geliştirme alanları bu asgari saha büyüklüğünün dışındadır. Bir alanın Tabiat Parkı olabilmesi için aşağıdaki kriterler aranır. Tabiat Parkı kriterleri: 1. Milli ve bölge seviyesinde üstün tabii fizyocoğrafik yapıya, bitki örtüsü ve yaban hayatı özelliklerine ve manzara güzellikleri ile rekreasyon potansiyeline sahip olmalıdır. 2. Kaynak ve manzara bütünlüğü sağlayacak yeterli büyüklükte olmalıdır. 3. Bilhassa açık hava rekreasyonu yönünden farklı ve zengin bir potansiyele sahip olmalıdır. 4. Mahalli örf ve adetlerin, geleneksel arazi kullanma düzeninin ve kültürel manzaraların ilgi çeken özelliklerini de ihtiva edebilmelidir. 5. Devlet mülkiyetinde olmalıdır Tabiat Varlıkları ve Doğal Sit Alanları Tabiat Varlıkları ve Doğal Sit Alanları 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununda tanımlanmıştır. Kanuna göre; Tabiat Varlıkları ; jeolojik devirlerle, tarih öncesi ve tarihi devirlere ait olup ender bulunmaları veya özellikleri ve güzellikleri bakımından korunması gerekli, yer üstünde, yer altında veya su altında bulunan değerler, Doğal (tabii) Sit ; jeolojik devirlere ait olup, ender bulunmaları nedeniyle olağanüstü özelliklere sahip yer üstünde, yer altında veya su altında bulunan korunması gerekli alanlar, Taşınır Tabiat Varlıkları ; jeolojik devirlere ait olup, ender bulunmaları nedeniyle olağanüstü özelliklere sahip yer üstünde, yer altında veya su altında bulunan korunması gerekli taşınır tabii değerlerdir sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu çerçevesinde daha önce Kültür ve Turizm Bakanlığı nın yetkisinde bulunan Tabiat Varlıkları ve Doğal Sit Alanlarına ilişkin pek çok yetki, Bakanlığı na geçmiştir. 648 sayılı KHK ile yapılan yeni düzenlemeye göre; taşınır tabiat varlıkları hariç tabiat varlıkları, doğal sit alanları ve bunlara ilişkin koruma alanları ile ilgili olarak Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununda öngörülen iş, işlem ve kararlar bakımından görevli ve yetkili kuruluş Bakanlığı bünyesinde teşkilatlanan Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü dür. Tabiat varlıkları ve doğal sit alanlarının tespit, tescil, onay, değişiklik ve ilanına dair usul ve esasları belirlemek ve bu alanların sınırlarını tespit ve tescil etmek, yönetmek ve yönetilmesini sağlamak, tabiat varlıkları, doğal, tarihi, arkeolojik ve kentsel sitler ile koruma statüsü bulunan diğer alanların çakıştığı yerlerde koruma ve kullanma esaslarını ilgili bakanlıkların görüşünü alarak belirlemek ve bu alanların kısmen veya tamamen hangi idarelerce yönetileceğine karar vermek, orman alanları dışında yer alan korunması gerekli taşınmaz tabiat varlıkları, koruma alanları ve doğal sit alanlarının Bakanlıkça belirlenen ilke kararlarına, onaylanan planlara uygun olarak kullanılmak üzere tahsisini gerçekleştirmek, uygulamaların tahsis şartlarına uygun olarak gerçekleşmesini izlemek ve denetlemek, tabiat varlıkları ve doğal sit alanlarına ilişkin olarak; hâlihazır haritaları aldırmak, gerekli görülen projeleri yapmak, yaptırmak ve onaylamak,, her türlü araştırma ve inceleme yapmak, yaptırmak, izlemek, eğitim ve bilinçlendirme çalışmalarını yürütmek, kullanım yasağı getirilen alanların kamulaştırma veya benzer yollarla kamunun eline geçirilmesini sağlamak, kontrol ve denetim yapmak, gerekli görülen alanların korunması ve kirliliğin önlenmesi amacıyla yatırım yapmak veya ilgili idarelerin yatırım projelerini desteklemek, bu 8 Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Ulusal Stratejisi (taslak)

17 alan ve bölgelerde Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlere ilişkin her türlü tasarrufta bulunmak, işletmek, işlettirmek ve kullanım izinlerini vermek, korunan alanlara ilişkin insan ve finansman kaynağı sağlamak görevleri Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü ne aittir. Yine 648 sayılı KHK ile tabiat varlıkları, doğal sit alanları ve bunlara ilişkin koruma alanları ile ilgili hususlarda karar almak ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nda öngörülen diğer iş ve işlemlerde Bakanlığı na yardımcı olmak üzere, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı merkez teşkilatı bünyesinde Bakanlığı Müsteşarının veya ilgili Müsteşar Yardımcısının başkanlığında, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürü, söz konusu varlıkların ve alanların özelliklerine göre konusunda uzmanlaşmış biyolog, peyzaj mimarı, ziraat, çevre, orman ve su ürünleri mühendisleri ve hukukçular ile Bakanlığınca uygun görülecek uzmanlardan Tabiat Varlıklarını Koruma Merkez Komisyonu ve taşrada Çevre ve Şehircilik Bakanlığı temsilcisinin başkanlığında, aynı meslek alanlarından yeterli sayıda uzmanın katılması suretiyle Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonu teşkil edileceği düzenlenmiştir. Bu komisyonların iş, işlem ve kararları konusunda, bu kanunun, Koruma Yüksek Kurulu ve Koruma Bölge Kurulları ile ilgili hükümleri, Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca alınan ilke kararları çerçevesinde kıyasen uygulanacaktır Deniz Koruma Alanları İlanı ile İlgili Türkiye nin Taraf Olduğu Temel Sözleşme Birleşmiş Milletler Çevre Programı nın (UNEP) Akdeniz in korunmasını öncelikli hedefleri arasına alma kararı, Akdeniz e kıyıdaş ülkelerin ve AB nin katılımıyla, 1975 yılında Akdeniz Eylem Planı nın (AEP) oluşturulmasıyla sonuçlanmıştır. AEP çerçevesinde yürütülecek olan faaliyetlerin hukuki dayanağını oluşturmak üzere hazırlanan Akdeniz in Kirliliğe Karşı Korunması Sözleşmesi (Barselona Sözleşmesi) 16 Şubat 1976 da Barselona da imzaya açılmıştır. Barselona Sözleşmesi, 1995 yılında, deniz çevresinin yanı sıra, kıyı alanlarını da kapsayacak biçimde genişletilmiş, sözleşmenin adı Akdeniz in Deniz Çevresinin ve Kıyı Alanlarının Korunması Sözleşmesi olarak değiştirilmiş, 9 Haziran 2004 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Ülkemiz tarihinde Bakanlar Kurulunca onaylanan Barselona Sözleşmesi nin yeni düzenlemesine 2002 yılı itibariyle taraf olmuştur. Bu sözleşmenin eki protokollerden olan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarına İlişkin Protokol de Akdeniz de Özel Koruma Alanları ve Biyolojik Çeşitliliğe İlişkin Protokol olarak yenilenmiş ve içeriği genişletilmiştir. Akdeniz in Kıyısal Bölge ve Deniz Çevresinin Korunması Sözleşmesi (Barselona Sözleşmesi) (1981), (1988) ekli protokolleri aşağıda sıralanmıştır. Süreç altında imzalanan belgeler: 1. Akdeniz de Gemi ve Uçaklardan Yapılan Boşaltmalardan ya da Denizde Yakmadan Kaynaklanan Kirlenmenin Önlenmesi ve Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Protokol, 2. Gemilerden Kaynaklanan Kirliliğinin Önlenmesi ve Acil Durumlarda Akdeniz in Kirlenmesine Karşı Mücadelede İşbirliği Hakkında Protokol (2002 Protokolü) (Türkiye-2003), 3. Akdeniz in Kara Kökenli Kirleticilerden Kaynaklanan Kirlenmeye Karşı Korunması Protokolü ( tarih ve sayılı Resmi Gazete), 4. Akdeniz de Özel Koruma Alanlarına İlişkin Protokol ( tarih ve sayılı Resmi Gazete), Akdeniz de Özel koruma Alanları ve Biyolojik Çeşitliliğe İlişkin Protokol olarak yenilenmiştir ( tarih ve sayılı Resmi Gazete). 5. Akdeniz de Kıta Sahanlığı ve Deniz Dibinin Keşfi ve İşletilmesinden Kaynaklanan Kirliliğin Önlenmesi Protokolü, 6. Akdeniz de Tehlikeli Atıkların Sınır ötesi Taşınımından Kaynaklanan Kirliliğin Önlenmesi Protokolü nden oluşmaktadır. Türkiye nin girişimleriyle Sözleşmeye 6. ek olarak hazırlanan ve Akdeniz de tehlikeli atıkların sınır ötesi taşınımının önlenmesine yönelik düzenlemeleri içeren Protokol Ekim 1996 da İzmir de Diplomatik Konferansla imzalanmıştır. Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi 9

18 Sözleşmenin yenilenen önemli protokollerinden olan Akdeniz de Özel Koruma Alanları ve Biyolojik çeşitliliğe İlişkin Protokol çerçevesinde RAC/SPA tarafından bölgesel tür eylem planları hazırlanmıştır. Türkiye de bilimsel araştırmalar çerçevesinde bu eylem planları bir çok alanda yürütülmektedir. Tür Eylem Planları Tür stoklarının ve bunları etkileyen faaliyetlerin sürdürülebilir yönetimi için programları içerir. Akdeniz Deniz Memelilerinin Korunması İçin Eylem Planı Akdeniz Vejetasyonunun Korunması İçin Eylem Planı Protokolün II. Ekinde Yer Alan Envanter Kuş Türlerinin Korunması İçin Eylem Planı Akdeniz Kıkırdaklı Balıkları İçin Eylem Planı Akdeniz de İstilacı Tür ve İstilacı Türlerin Girişine İlişkin Eylem Planı Akdeniz Foku Eylem Planı Akdeniz Deniz Kaplumbağalarının Korunması İçin Eylem Planı 10 Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Ulusal Stratejisi (taslak)

19 Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi Hakkında 4.1. Projenin Amacı ve Çalışma Alanları Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi, Türkiye nin ulusal deniz ve kıyı koruma alanları sistemini güçlendirmeyi ve etkin yönetimini kolaylaştırmayı amaçlamaktadır yılında başlayan projenin 2014 te Mayıs ayında tamamlanması planlanmaktadır Projenin Hedefleri Projenin Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarını geliştirmek ve yaygınlaştırmak için üç hedefi vardır. 1. Mevcut Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarının daha etkin yönetimi ve yeni deniz ve kıyı koruma alanlarının ilanına öncelik vermek için ilgili kurumların kurumsal yapısının ve kapasitesinin güçlendirilmesi, 2. Deniz ve Kıyı Koruma Alanları için finansal planlama ve yönetim sistemlerinin geliştirilmesi ve uygulanması ile etkin iş planlamasının, yeterli düzeyde gelir üretiminin ve maliyet etkin yönetiminin sağlanması, 3. Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarının çok amaçlı kullanım alanlarında, ekonomik faaliyetlerin düzenlenmesi ve yönetimi için kurumlar arası koordinasyonun sağlanması. Birinci hedef olan mevcut deniz ve kıyı koruma alanlarının daha etkin yönetimi ve yeni deniz ve kıyı koruma alanlarının ilanına öncelik vermek için ilgili kurumların ihtiyaç duyduğu kurumsal yapının ve kapasitenin güçlendirilmesine ulaşmak için şu faaliyetler yapılacaktır: 4 1. Altı proje alanının yönetiminde faaliyet gösteren birimler ( İl Müdürlükleri nin İlgili Şubeleri ve Milli Parklar Müdürlükleri) ile eğitim ve uygulama merkezinin kurulması, 2. Altı proje alanında ilgili kurum ve kuruluşların personeline yönelik bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmalarının yapılması, 3. Altı proje alanında yöre halkının ve bölgeyi ziyaret eden turistlerin bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi, 4. Beş ÖÇK Bölgesi nde ve Ayvalık Adaları Tabiat Parkı nda hassas alanların ve kullanım Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi 11

20 alanlarının (mutlak koruma zonu, tampon bölge vb.) tanımlanması, 5. DKKA denetleme sisteminin geliştirilmesi ve güçlendirilmesi, 6. Deniz koruma alanları sistemi temelinde potansiyel DKKA nın belirlenmesi, 7. Ulusal korunan alanlar sisteminin içerisindeki deniz alanlarının kapsamının genişletilmesi, 8. Altı proje alanında teknik izleme ve değerlendirme çalışmalarının yapılması, 9. Altı proje alanında yönetim planı hazırlık çalışmalarına destek sağlanması, 10. DKKA sisteminin genişletilmesi ve güçlendirilmesi için Ulusal Kalkınma Planı nda değerlendirilmek üzere bir Ulusal Strateji ve Eylem Planı önerisinin hazırlanması. İkinci hedef olan deniz ve kıyı koruma alanları için finansal planlama ve yönetim sistemlerinin geliştirilmesi ve uygulanması ile etkin iş planlamasının, yeterli düzeyde gelir üretiminin ve maliyet etkin bir korunan alan yönetiminin sağlanması için şu faaliyetler yapılacaktır: 1. İzin ve İşletmeler Şube Müdürlüğü kurulması, 2. İzin ve İşletmeler Şube Müdürlüğü personeline finansal vizyon geliştirmesine yönelik becerilerin kazandırılması, 3. Uygun gelir üretim mekanizmasının belirlenmesi ve uygulanması, 4. Maliyet azaltıcı mekanizmaların uygulanması, 5. Maliyet etkin yönetim için, TVKGM planlama uygulamalarına ekonomik prensiplerin entegre edilmesi, 6. DKKA ların ekonomik katkılarına yönelik kamu bilincinin artırılması, 7. DKKA sürdürülebilir finansman stratejilerinin 10 yıllık DKKA ulusal strateji ve eylem planına entegre edilmesi. Üçüncü hedef olan deniz ve kıyı koruma alanlarının çok amaçlı kullanım alanlarında, ekonomik faaliyetlerin düzenlenmesi ve yönetimi için kurumlar arası koordinasyonun sağlanması amacıyla şu faaliyetler yapılacaktır: 1. Ulusal düzeyde deniz koruma alanları koordinasyon mekanizmasının geliştirilmesi, 2. Altı proje alanında yerel düzeyde deniz koruma alanları koordinasyon mekanizmasının geliştirilmesi, 3. Gökova ve Datça Özel Çevre Koruma Bölgelerinde Balıkçılığa Kısıtlı Alanların oluşturulması, 4. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesinde yüzer araçlardan kaynaklanan etkilerin kontrolü için denenmiş denetim ve koordinasyon mekanizmalarının geliştirilmesi, 5. Foça, Gökova ve Datça Özel Çevre Koruma Bölgelerinde koruma kullanma esaslarına uyulmasının zorunlu yasal bir belgeye dönüştürülmesi Projenin Yürütülmesi ve Çalışma Ekipleri Proje Yürütücü ve Ortakları Bakanlığı, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü (TVKGM) Projenin yürütülmesinden sorumlu kurumdur. Proje nin ortakları da Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü dür. Küresel Çevre Fonu adına (GEF) Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Türkiye Ofisi (UNDP-TR) ise Projede uygulayıcı ortak olarak yer almaktadır. Temel olarak TVKGM, tüm alanlarda Proje nin koordinasyonunu, Özel Çevre Koruma Bölgelerinde yönetimi, planlanması ve yaygınlaştırma çalışmalarını yapmaktadır. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ise TVKGM ile yakın işbirliği içerisinde projeye, kıyı ve deniz milli parklarının sürdürülebilir yönetimiyle katkıda bulunmaktadır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü TVKGM ile yakın işbirliği içerisinde projeye yerel birimleri aracılığı ile sürdürülebilir balıkçılık konusunda katkıda bulunmaktadır. UNDP- TR ise Projenin teknik ve finansal yönetimi ile ilgili konuları takip etmekten sorumludur. Proje Yönetim Şeması Şekil 2 de verildiği gibi oluşturulmuştur. 12 Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Ulusal Stratejisi (taslak)

21 Şekil 2. Proje Yönetim Şeması Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü Bakanlığı bünyesinde ana hizmet birimi olarak teşkilatlanan Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü nün, Özel Çevre Koruma Kurumu döneminde olduğu gibi taşrada Bölge Müdürlükleri şeklinde teşkilatlanması mümkün değildir. Genel Müdürlüğün özerk bir yapısı bulunmadığından, ayrı bir tüzel kişiliği ve bütçesi yoktur. Bölge Müdürlükleri yerine Bakanlığın her ilde örgütlenen İl Müdürlükleri bünyesinde Tabiat Varlıklarını Koruma Şube Müdürlükleri kurulmuştur. Özel Çevre Koruma Bölgelerinin bulunduğu illerde, bölgelerle ilgili işlemlerde Tabiat Varlıklarını Koruma Şube Müdürlükleri yetkili ve sorumludur Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Çevre ve Orman Bakanlığı ana hizmet birimi olan Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, yeni düzenleme ile Orman ve Su İşleri Bakanlığı nın bünyesinde ana hizmet birimi olarak teşkilatlanmıştır; eski düzenleme ile bir farklılık taşımamaktadır. Ancak taşra teşkilatında değişikliklere gidilmiştir. Orman ve Su İşleri Bakanlığının taşra teşkilatında düzenleme yapılması hakkındaki 14/2/2012 tarihli ve 2012/2844 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının eki Kararın (1) sayılı listesinde belirtilen bölge müdürlükleri ile bu bölge müdürlüklerine bağlı olarak her ilde 1 adet olmak üzere toplam 81 adet şube müdürlüğü kurulmuştur. Ayrıca söz konusu Kararın eki (2) sayılı listede belirtilen illerde karşılarında gösterilen bölge müdürlüklerine bağlı olarak 10 yerde millî park müdürlükleri kurulmuştur. Türkiye nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi 13