Rezene (Foeniculum vulgare Mill. var. dulce) ve Keten (Linum usitatissimum L.) Tohumlarının Bazı Fiziksel Özelliklerinin Belirlenmesi

Transkript

1 Tarımsal Mekanizasyon 23. Ulusal Kongresi, 6-8 Eylül 2006, Çanakkale 187 Rezene (Foeniculum vulgare Mill. var. dulce) ve Keten (Linum usitatissimum L.) Tohumlarının Bazı Fiziksel Özelliklerinin Belirlenmesi Ebubekir Altuntaş (1) Güngör Yılmaz (2) (1) Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü, Tokat, gop.edu.tr (2) Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü,Tokat, gop.edu.tr ÖZET Tarımsal ürünlerin fiziksel özellikleri, ürünlerin taşıma, temizleme- sınıflandırma, işleme ve depolamayla ilgili tarım makinaları tasarımında önemli bir kriterdir. Bu çalışmada, rezene (Foeniculum vulgare Mill. var. dulce) ve keten (Linum usitatissimum L.) tohumlarının bazı fiziksel özellikleri belirlenmiştir. Uzunluk, genişlik, kalınlık ve geometrik ortalama çap değerleri rezene tohumları için sırasıyla 6.93, 2.13, 1.75, 2.94 mm ve keten tohumları için ise 4.31, 2.28, 0.87, 2.03 mm olarak bulunmuştur. Rezene tohumları (meyve) için 1000 tane ağırlığı (10.82 g), küresellik (% 42.82), boşalma (repose) açısı (9.24 ), yığın hacim ağırlığı ( kg/m 3 ), gerçek (tane) hacim ağırlığı ( kg/m 3 ), tohum hacmi (0.017 cm 3 ), yüzey alanı (27.83 mm 2 ) ve porozite (% ) olarak belirlenmiştir. Keten tohumları için 1000 tane ağırlığı (4.97 g), küresellik (% 47.19), boşalma (repose) açısı (7.04 ), yığın hacim ağırlığı ( kg/m 3 ), gerçek (tane) hacim ağırlığı ( kg/m 3 ), tohum hacmi ( cm 3 ), yüzey alanı (12.97 mm 2 ) ve porozite (% 68.53) olarak belirlenmiştir. Araştırmada incelenen tohumların sürtünme katsayısı değerleri de incelenmiştir. Dinamik sürtünme katsayısı değerleri, galvaniz sac, sunta, kontrplak ve lastik sürtünme yüzeyleri üzerinde rezene tohumları için sırasıyla 0.15, 0.28, 0.21 ve 0.59 ve keten tohumları için ise 0.33, 0.39, 0.35 ve 0.66 olarak bulunmuştur. Statik sürtünme katsayısı değerleri, galvaniz sac, sunta, kontrplak ve lastik yüzeylerde sırasıyla, rezene tohumları için 0.25, 0.44, 0.31 ile 0.76, keten tohumları için ise, 0.39, 0.51, 0.46 ile 0.80 olarak bulunmuştur. Lastik sürtünme yüzeyi, her iki tohum için de en yüksek statik ve dinamik sürtünme katsayısı değeri verirken galvaniz sac malzeme ise en düşük değerleri vermiştir. Anahtar Kelimeler: Rezene (Foeniculum vulgare Mill.var. dulce) ve keten (Linum usitatissimum L.) tohumları, fiziksel özellikler Some physical properties of fennel seed (Foeniculum vulgare Mill.) and linseed (Linum usitatissimum L.) ABSTRACT The physical properties of the agricultural materials should be known for the design of equipment to transport, separate, process and store. In this study, some physical properties of fennel seed (Foeniculum vulgare Mill.var.dulce) and linseed (Linum usitatissimum L.)were determined. The mean values of lenght, width, thickness and geometric mean diameter were 6.93, 2.13, 1.75, 2.94 mm for fennel and 4.31, 2.28, 0.87, 2.03 mm for linseed, respectively. The mean 1000 seed mass, sphericity, angle of repose, bulk and true density, single seed volume, surface area, porosity values were obtained as g, %, 9.24, kg/m 3, kg/m 3, cm 3, mm 2 and % for fennel, respectively The mean 1000 seed mass, sphericity, angle of repose, bulk and true density, single seed volume, surface area, porosity values were obtained as 4.97 g, %, 7.04, kg/m 3, kg/m 3, cm 3, mm 2 and % for linseed, respectively The mean values of coefficient of dynamic friction against galvanized steel, chipboard, plywood and rubber surfaces were 0.15, 0.28, 0.17, 0.21 and 0.59 for fennel seed and 0.33, 0.39, 0.35 and 0.66 for linseed, respectively. The values of coefficient of static friction were 0.25, 0.44, 0.31 and 0.76 for fennel seed and 0.45, 0.51, 0.46 and 0.80 for linseed, respectively. The maximum and minimum static and dynamic friction coefficients were found for rubber surface and galvanize metal, respectively. Keywords: Fennel(Foeniculum vulgare Mill.var.dulce) and linseed (Linum usitatissimum L.), physical properties GİRİŞ Rezene (Foeniculum vulgare), Umbelliferae familyasına giren ve ülkemiz için önemli olabilecek tıbbi ve aromatik bitkilerden bir tanesidir. Doğal olarak Akdeniz iklim kuşağının bitkisi olmasına rağmen, çok değişik yerlere yayılarak uyum göstermiş olup, Rusya, Hindistan, Çin ve Japonya da bile ticari olarak yetiştirilmektedir (Samuelsson, 1992).

2 188 Tarımsal Mekanizasyon 23. Ulusal Kongresi, 6-8 Eylül 2006, Çanakkale Rezenenin çok değişik varyeteleri olmakla birlikte, tatlı rezene olarak tanımlanan Foeniculum vulgare var. dulce nin tıbbi ve aromatik özelliklerinin diğerlerinden daha uygun olduğu bildirilmektedir (Miraldi, 1999). Rezene, genellikle tek yıllık (bazen iki yıllık) cm kadar boylanabilen, otsu bir bitkidir. Genellikle suyu seven ve sulanarak yetiştirilen bir ılıman iklim bitkisi olup, yetiştiriciliği genellikle yazlık olarak sıraya ekilerek yapılmaktadır. Rezene tohumlarında % 2-4 uçucu yağ bulunmakta ve bu yağ % trans-anethol, % 22 fenkon, % 6 α-pinen, % 3 östrojel, % 2 limonen ve %2 oranında sabinen içermektedir (Akgül, 1993). Ayrıca tohumlarında % 20 oranında da sabit yağ olup, bu yağın % 80 i petrosolinik asit olduğundan, sabun, kozmetik ve parfümeri endüstrisi bakımından daha önemlidir. Rezene genellikle tıpta antiseptik olarak kullanılmaktadır. Tatlı rezenenin kurutulmuş meyveleri (tohumları), öğütülmüş veya öğütülmemiş halde baharat olarak kullanıldığı gibi, çeşitli bitkisel çayların karışımlarında da yer almaktadır. Dünya nın eski kültür bitkilerinden biri olan keten (Linum usitatissimum L.) ise, Linaceae familyasından, cm arasında boylanabilen otsu tek yıllık bir bitkidir. Bitkinin saplarından lif, tohumlarından yağ elde edilmektedir. Son yıllarda tohumlarının kullanımı daha yaygınlaşmıştır. Dünya da 3.2 milyon ha alanda keten tarımı yapılmakta olup, bu alanda 2.7 milyon ton tohum üretilmektedir. Türkiye de ise keten ekim alanı 250 ha, tohum üretim miktarı sadece 85 ton kadardır (FAO, 2005). Keten tohumlarında % oranında yağ bulunmaktadır. Bu yağın % 9 u doymuş, % 18 i tekli doymamış, % 73 ü ise çoklu doymamış (% 57 si linolenik, % 16 sı linoleik yağ asitlerinden oluşmaktadır (Vaisey-Genser ve Morris, 1997). Bunların yanında keten tohumlarında % protein, % besinsel liflerle lignanlar ve bazı mineral maddelerce de zengin bir içeriğe sahiptir (Payne, 2000; Johnsson ve ark., 2002). Ketenin son yıllarda tohumlarının daha da önem kazanmasının pek çok nedeni vardır. Bunlardan bazıları şu şekildedir; Son yıllarda, yağ asidi kompozisyonu itibariyle bitkisel yemeklik sıvı yağ olarak kullanıma uygun keten çeşitleri geliştirilmiştir. Diğer taraftan keten tohumlarında bulun önemli yağ asitlerinden birisi olan alfa linolenik asit (ALA) sağlıklı ve dengeli beslenme kaygılarının arttığı günümüzde ayrı bir önem kazanmıştır. Omega-3 olarak da bilinen bu yağ asidi kandaki kolesterolün düşürülmesinde önemli bir rol oynamaktadır (Thompson, 2000; Bloedon ve Szapary, 2004). Keten tohumları halk hekimliğinde çeşitli ağrılara karşı ve bazı yaraların iyileştirilmesinde ve cilt hastalıklarında uzun yıllardan beri kullanılmıştır (Taylor ve ark., 1999; Johnsson ve ark., 2002). Diğer taraftan keten tohumları önemli oranda bitkisel lif içerdiğinden dolayı çeşitli unlu mamullerin (ekmek, pasta, kek vb.) yapımında da belli oranlarda kullanılması önerilmektedir (Anıl, 2002). Türkiye nin öz bitkilerinden birisi olan keten, pek çok kullanım alanına da sahip olmasına rağmen yeterince ve hak ettiği düzeyde üretilememektedir. Son yıllarda üretim alanlarında alternatif bitkiler ve biyodizele olan ilginin artmasıyla bazı alanlarda keten tarımını da akla getirmektedir. Bu yüzden önümüzdeki yıllarda Türkiye de keten üretiminin artış göstereceği beklenmektedir. Türkiye de halen Kocaeli ve Diyarbakır da yetiştirildiğine dair istatistiksel bilgiler olmasına rağmen (DİE, 2005), İzmir, Ankara, Adana ve Tokat gibi illerde de yetiştirilebileceğine dair bulgular yapılan çeşitli araştırmalarla ortaya konmuştur (Özgüven ve Tansı, 1992; Arslan ve Diri, 1997; Akçalı Can, 1999; Yılmaz ve ark., 2006). Rezene ve keten tohumlarının fiziksel özelliklerinin bilinmesi, hasat, temizleme, depolama, öğütme ve işleme makinalarının tasarımında önemlidir. Boyut ve şekil özellikleri temizlemesınıflandırma ve öğütme makinalarında, hacim ağırlığı, boşalma açısı ve porozite ölçümü, depolama ve taşıma ile ilgili yapım özelliklerinde etkili olmaktadır. Farklı yüzeylerde elde edilecek sürtünme katsayısı değerleri ise taşıma ve depolamadaki sistemlerin tasarımında önemli olmaktadır. Son yıllarda çok sayıda araştırmacı tarafından örneğin, pamuk (Özarslan, 2002, kenevir (Saçılık ve ark. 2003), mercimek (Amin ve ark. 2004), susam (Tunde-Akindunte ve Akindunte, 2004), çemen (Altuntaş ve ark. 2005) farklı tohumların fiziksel özellikleri incelenmiştir. Bu çalışmayla, rezene ve keten tohumlarının bazı fiziksel özelliklerinin (boyut özellikleri, küresellik, 1000 tane ağırlığı, yığın hacim ve tane hacim ağırlığı, tohum hacmi, yüzey alanı, porozite ve statik ve dinamik sürtünme katsayıları) belirlenmesi amaçlanmıştır. MATERYAL ve YÖNTEM Bu araştırmada, rezene ve keten tohumları, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümünden alınmıştır. Rezene ile ilgili bulgular, rezene meyvesinden (şizokarp) alınmıştır. Şizokarp, bir meyve tipi olup iki tohumun (merikarp) bir arada bulunduğu yapıdır (Anonymous, 2005). Kullanılan örnekler kırık ve cılız tanelerden ve yabancı artıklardan elle temizlenmiştir. Rezene ve keten tohumlarının mevcut nemi, C fırında 24 saat etüvde örnekler kurutularak kuru baza göre belirlenmiştir (Suthar ve Das, 1996). Üçer tekerrürlü yapılan denemeler sonucunda, çalışmamızda nem içeriği sırasıyla rezene için % 9,46 ve keten tohumu için % 8.20 olarak belirlenmiştir. Rezene ve keten tohumlarının fiziksel özelliklerinden boyut özelliği için 100 adet rasgele seçilen örneklerin uzunluk, genişlik ve kalınlıkları 0,01 mm hassasiyetindeki

3 Tarımsal Mekanizasyon 23. Ulusal Kongresi, 6-8 Eylül 2006, Çanakkale 189 dijital kumpas ile ölçülmüştür. Rezene ve keten tohumlarının geometrik ortalama çap (G.O.Ç) ve küresellik (K) değerleri aşağıdaki eşitlikler yardımıyla hesaplanmıştır (Mohsenin, 1970). Eşitliklerde; G.O.Ç = (abc) 0,333 (1) K = (abc) 0,333 /a (2) a: uzunluk (mm) b: genişlik (mm) c: kalınlık (mm) Rezene ve keten tohumlarının 1000 tane ağırlıklarının belirlenmesi için 100 adet rasgele örneklerden seçim yapılarak 0,001 g hassasiyetli elektronik tartıdan yararlanılmıştır. Yığın hacim ağırlığı için hektolitre kabı kullanılmış; gerçek (tane) hacim ağırlığı ve tohum hacmi için ise sıvı yer değiştirme metodu kullanılmıştır. Sıvı yer değiştirme yöntemiyle tane hacmi ve hacim ağırlıklarının belirlenmesinde tolüen sıvısı kullanılmıştır. Tolüen sıvısı suya göre tohum tarafından daha az absorbe olma özelliğine sahiptir (Desphande ve ark. 1993; Suthar ve Das 1996). Yüzey alanı ve porozitenin belirlenmesi için aşağıdaki eşitlikler kullanılmıştır. P= (1-H.A/T.H.A) (3) Y= π. (G.O.Ç) 2.. (4) Eşitliklerde; P: Porozite (%) Y: Yüzey alanı (mm 2 ) H.A: Hacim ağırlığı (kg/m 3 ) T.H.A: Tane hacim ağırlığı (kg/m 3 ) G.O.Ç: Geometrik ortalama çap (mm) (McCabe ve ark.1986; Olajide ve Ade-Omowaye, 1999). Boşalma (repose) açısının belirlenmesinde, 300 x 500 mm ölçülü boş bir silindir kullanılmıştır. Silindir düz bir zemin üzerine yerleştirilip rezene ve keten tohum örnekleriyle doldurulmuştur. Daha sonra silindir yavaşça kaldırılıp bir koni oluşumu sağlanmış, koni yüksekliği ve çapından gidilerek açı değeri hesaplanmıştır (Kaleemullah ve Gunasekar, 2002). Rezene ve keten tohumlarının sürtünme katsayılarının ölçümünde sürtünme ölçüm düzeneği kullanılmıştır. Bu düzenek, metal kutu, sürtünme yüzeyi ve elektronik üniteden oluşmaktadır. Elektronik ünite ise mekanik kuvvet ünitesi, elektronik varyatör, yük hücresi, elektronik ADC (analog dijital çevirici) kart ile bir bilgisayar bağlantısından oluşmaktadır. Yük hücresi, metal kutuya (üstü açık 30x30x30 cm ölçülü) bir demir çubuk ile bağlıdır. Sürtünme kuvveti ölçümleri için, metal kutu içindeki rezene ve keten tohumları, sürtünme yüzeyleri (galvaniz kontrplak, sac, sunta ve lastik) üzerinde sabit 0.02 m/s hızla yatay olarak hareket ettirilmiştir. Yük hücresiyle alınan sürtünme kuvveti değerleri, ADC kart ile sayısal rakamlara dönüştürülerek bilgisayara kaydedilmiştir. Elde edilen ortalama değerler dinamik, maksimum değerler ise statik sürtünme katsayısı değerleri olarak kullanılmıştır (Kara ve ark. 1997). Sürtünme katsayısı değerleri için ölçümler üçer tekerrürlü, diğer fiziksel özelliklerin ölçümü için onar tekerrürlü uygulama yapılmıştır. BULGULAR ve TARTIŞMA Rezene ve keten tohumları ile ilgili incelenen tüm fiziksel özellikler, Çizelge 1 ve 2 de verilmiştir. Şekil 1 ve 2 ise rezene ve keten tohumlarının boyutsal dağılımını karakterize etmektedir. Rezene tohumu ile ilgili fiziksel özellikler Rezene için tohum büyüklüğünü belirten uzunluk, genişlik ve kalınlık değerleri sırasıyla, mm, mm ve mm arasında değişiklik göstermiştir. Boyut dağılımı incelendiğinde rezene tohumunda, uzunluk değerleri değişimi, örnek toplamında % 81 oranında mm, genişlik değerleri % 89 oranında mm arasında ve kalınlık değerleri % 82 oranında mm arasında değişmiştir (Şekil 1). Tohum sayısı (adet) c, mm b, mm a, mm Uzunluk(a),mm Genişlik (b), mm Kalınlık (c), mm Boyut dağılımı Şekil 1. Rezene (Foeniculum vulgare Mill.var. dulce) tohumlarının boyutsal dağılımına ait değerler ( %9.46 k.b.) Rezene tohum örnekleri için geometrik ortalama çap, küresellik değerleri sırasıyla mm ve % arasında değişmiştir. Tohum örneklerinin 1000 tane ağırlığı g arasında değişirken, tohum hacmi değerleri cm 3 arasında bulunmuştur. Rezene tohumlarının yığın hacim ağırlıkları ve tane (gerçek) hacim ağırlıkları değerleri, sırasıyla kg/m 3 ile kg/m 3 arasında değişmiştir. Rezene tohumlarının yüzey alanı ve porozite ve boşalma açısı değerleri ise sırasıyla, mm 2, % ve arasında değişmiştir.

4 190 Tarımsal Mekanizasyon 23. Ulusal Kongresi, 6-8 Eylül 2006, Çanakkale Çizelge 1. Rezene (Foeniculum vulgare Mill. Var dulce) tohumlarının bazı fiziksel özelliklerine ait sayısal değerler ( % 9.46 k.b.) Değerler Ortalama Minimum Maksimum Standart sapma Fiziksel özellikler Uzunluk, a (mm) Genişlik, b (mm) Kalınlık, c (mm) Geometrik ortalama çap, G.O.Ç.(mm) Küresellik, K (%) tane ağırlığı (g) (meyve) Hacim ağırlığı (H.A.) (kg/m 3 ) Tane hacim ağırlığı (T.H.A.) (kg/m 3 ) Boşalma (repose) açısı ( ) Porozite P (%) Yüzey alanı, Y.A. (mm 2 ) Tohum hacmi (cm 3 ) Sürtünme Katsayısı (*) Kontrplak Galvaniz sac Sunta Lastik (*) sürtünme katsayısı değerlerinde ortalama değerler, dinamik, maksimum değerler ise statik sürtünme katsayısı değerleridir. Rezene tohumlarının statik ve dinamik sürtünme katsayısı değerleri değişimi farklı sürtünme yüzeylerine göre Çizelge 1 de verilmiştir. Buna göre, lastik, kontrplak, sunta ve galvaniz sac sürtünme yüzeylerinde, statik sürtünme katsayısı değerleri sırasıyla, 0.757, 0.305, ve olarak elde edilmiştir. Dinamik sürtünme katsayısı değerleri ise lastik, kontrplak, sunta ve galvaniz sac yüzeyler için sırasıyla, 0.589, 0.212, ve olarak bulunmuştur. Statik ve dinamik sürtünme katsayısı değerlerinde en yüksek değer lastik yüzeyde elde edilirken en düşük değer ise galvaniz sac metal yüzeyde bulunmuştur. Statik ve dinamik sürtünme katsayısı değerlerideki en yüksek ve düşük değerler için, lastik yüzeyde rezene tohumları daha fazla tutunurken, galvaniz sac yüzeyde ise daha parlak ve kaygan düz bir yüzey olmasından dolayı daha kolay kayma eğilimi gösterdiği söylenebilir. Benzer sonuçlar, mercimek için (Çarman, 1996), ayçiçeği için Gupta ve Das (1997), darı için Baryeh (2002) ile pamuk için (Özarslan, 2002), acı bakla için Öğüt (1997 ile susam için Tunde-Akintunde ve Akintunde (2004) gibi araştırmacılar tarafından açıklanmaktadır. Keten tohumu ile ilgili fiziksel özellikler Keten tohumları için uzunluk, genişlik ve kalınlık değerleri sırasıyla, mm, mm ve mm arasında değişiklik göstermiştir. Boyut dağılımı incelendiğinde keten tohumunda, uzunluk değerleri değişimi, örnek toplamında % 74 oranında mm, genişlik değerleri % 76 oranında mm arasında ve kalınlık değerleri % 81 oranında mm arasında değişmiştir (Şekil 2). Tohum sayısı (adet) c, mm b, mm a, mm Boyut dağılımı Uzunluk(a),mm Genişlik (b), mm Kalınlık (c), mm Şekil 2. Keten (Linum usitatissimum L.) tohumlarının boyutsal dağılımına ait değerler ( % 8.20 k.b.) Keten tohumları için geometrik ortalama çap, küresellik değerleri sırasıyla mm ve % arasında değişmiştir. Tohum örneklerinin 1000 tane ağırlığı g arasında değişirken, tohum hacmi değerleri cm 3 arasında bulunmuştur. Keten tohumlarının yığın hacim ağırlıkları ve tane (gerçek) hacim ağırlıkları değerleri, sırasıyla kg/m 3 ile kg/m 3 arasında değişmiştir. Keten tohumlarının yüzey alanı ve porozite ve boşalma açısı değerleri ise sırasıyla, mm2, % ve arasında değişmiştir. Statik ve dinamik sürtünme katsayısı değerleri keten tohum örnekleri için farklı sürtünme yüzeylerine göre Çizelge 2 de verilmiştir. Çizelgeye göre lastik, kontrplak, sunta ve galvaniz sac sürtünme yüzeylerinde, statik sürtünme katsayısı değerleri sırasıyla, 0.802, 0.464, ve elde edilmiştir. Dinamik sürtünme katsayısı değerleri ise lastik, kontrplak, sunta ve galvaniz sac yüzeyler için sırasıyla, 0.656, 0.356, 0.391, ve olarak bulunmuştur. Statik ve dinamik sürtünme katsayısı değerleri en yüksek değer lastik yüzeyde, en düşük değer ise galvaniz sac malzemede bulunmuştur. Lastik yüzeyde keten tohumlarının tutunması daha yüksek olurken, galvaniz sac malzemede ise tohumlar daha fazla kayma göstermiştir. Bazı araştırmacılar da statik ve dinamik sürtünme katsayısı değerlerini çeşitli

5 Tarımsal Mekanizasyon 23. Ulusal Kongresi, 6-8 Eylül 2006, Çanakkale 191 tohumlar için incelemişler (örneğin; mercimek için Çarman (1996); pamuk için Özarslan (2002), acı bakla için Öğüt (1997) ile susam için Tunde- Akintunde ve Akintunde (2004) ve benzer sonuçlar bulmuşlardır. Çizelge 2. Keten (Linum usitatissimum L.) tohumlarının bazı fiziksel özelliklerine ait sayısal değerler (% 8.20 k.b.) Değerler Ortalama Minimum Maksimum Standart sapma Fiziksel özellikler Uzunluk, a (mm) Genişlik, b (mm) Kalınlık, c (mm) Geometrik ortalama çap, G.O.Ç.(mm) Küresellik, K (%) 1000 tane ağırlığı (g) Hacim ağırlığı (H.A.) (kg/m 3 ) Tane hacim ağırlığı (T.H.A.) (kg/m 3 ) Boşalma (repose) açısı ( ) Porozite P (%) Yüzey alanı, Y.A. (mm 2 ) Tohum hacmi (cm 3 ) Sürtünme Katsayısı (*) Kontrplak Galvaniz sac Sunta Lastik (*) sürtünme katsayısı değerlerinde ortalama değerler, dinamik, maksimum değerler ise statik sürtünme katsayısı değerleridir. SONUÇ Son yıllarda ülkemizde üretimleri yaygınlaşan tıbbi ve aromatik özelliği olan rezene ile tohumlarındaki yağı nedeniyle insan beslemesinde kullanılan ve biyodizel yakıtı olarak alternatif özellik gösteren keten tohumlarının fiziksel özelliklerinin bilinmesi bu bitkilerle ilgili çeşitli tarım makinaları tasarımları için önemlidir. Bu çalışmada belirlenen bazı özellikler aşağıda özetlenmiştir. - Rezenede uzunluk, genişlik ve kalınlık değerleri sırasıyla, 6.93, 2.13 ve 1.75 mm ve ketende ise 4.31, 2.28 ve 0.87 mm olarak bulunmuştur. - Küresellik değerleri rezene ve ketende sırasıyla % ve % olarak bulunmuştur. - Hacim ağırlıkları için yığın hacmi ve gerçek tane hacim ağırlıkları rezene ve keten için sırasıyla; ve kg/m 3 ile ve kg/m 3 olarak bulunmuştur. - Sürtünme katsayısı değerleri statik ve dinamik olarak rezene ve keten tohumlarında lastik yüzeyde bulunurken, en düşük değerler galvaniz sac malzemede bulunmuştur. KAYNAKLAR Altuntas,E., Ozgoz, E. & Taser, O.F. (2005). Some physical properties of fenugreek (Trigonella foenum-graceum L.) seeds. Journal of Food Engineering, 71 (2005), S: Akçalı Can, R Bazı Keten Genotiplerinin Agronomik ve Kalite Özellikleri Üzerine Araştırmalar (Yüksek Lisans Tezi). E.Ü.F.B.E. Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, İzmir. Akgül, A Baharatlar Bilim ve Teknolojisi. Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Gıda Teknolojisi Derneği Yayınları No: 15. Ankara. Amin, M.N., Hossain, M.A., & Roy, K.C. (2004). Effects of moisture content on some physical properties of lentil grains. Journal of Food Engineering, 65 (2004), S: Anıl, M Besinsel Lif Kaynağı Olarak Keten Tohumunun Ekmek Yapımında Kullanımı (Doktora Tezi). O.M.Ü.F.B.E. Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı, Samsun. Anonymous, Medical Herbalism Journal and Medherb. Arslan, N., Diri, U. Ö., Tohumluk Miktarı ve Azotlu Gübre Dozlarının Ketenin Verim ve Verim Ögelerine Etkisi. Türkiye de Tarım Dergisi, 1 (1997), S: Baryeh, E.A. (2002). Physical properties of millet. Journal of Food Engineering, 51(2002), S: Bloedon, L.T., Szapary, O.P., Flaxseed and Cardiovascular Risks. Nutrition Reviews. 62, Çarman, K. (1996). Some physical properties of lentil grains. Journal of Agricultural Engineering Research, 63 (1996), S: Deshpande, S.D., Bal, S., & Ojha, T.P. (1993). Physical properties of soybean grains. Journal of Agricultural Engineering Research, 56 (1993), S: DİE, Tarımsal İstatistikler. FAO, Statistical Databases. Gupta, R.K.,& Das, S.K. (1997). Physical properties of sunflower grains. Journal of Agricultural Engineering Research, 66 (1997), S:1-8.

6 192 Tarımsal Mekanizasyon 23. Ulusal Kongresi, 6-8 Eylül 2006, Çanakkale Kaleemullah, S., & Gunasekar, J.J. (2002). Moisturedependet physical properties of arecanut trues. Biosystem Engineering, 82 (2002), S: Kara, M., Turgut, N., Erkmen, Y., & Güler, İ. E. (1997). Bazı taneli ürünlerin sürtünme katsayılarının belirlenmesi. 17. Ulusal Tarımsal Mekanizasyon 17. Ulusal Kongresi, Bildiri Kitabı, , Tokat. Johnsson, P., Peerlkamp, N., Kamal-Eldin, A., Andersoson, R.F., Andersson, R., Lundgren,L.N., Aman, P., Polymeric Fractions Containing Phenol Glucosides in Flaxseed. Food Chemistry, 76 (2002), S: Marotti, M., Dellacecca, V., Piccaglia, R., Giavanelli, E., Agronomic and Chemical Evalution of Three Varieties of Foeniculum vulgare Mill. Acta Horticulturae 331(1993), S: Mc Cabe, W.L., Smith, J.C., Harriot, P., (1986). Unit Operations of Chemical Engineering. McGraw-Hill, New York. Miraldi, E Comparison of the Essential oils from ten Foeniculum vulgare Miller samples of Fruits of Different Origin. Flavour, and Fragrance Journal, 14 (1999), S: Mohsenin, N.N Physical properties of plant and animal materials. Gordon and Breach Science Publishers, New York. Ogut, H. (1998). Some physical propetrites of white lupin. Journal of Agricultural Engineering Research, 69(1998), S: Olajide, J.D., & Ade-Omowaye, B.I.O. (1999). Some physical properties of locust bean seed. Journal of Agricultural Engineering Research, 74 (1999), Özarslan, C. (2002). Some physical properties of cotton seed. Biosystems Engineering, 83 (2002), S: Özgüven, M., Tansı, S., Bazı Keten Çeşitlerinin Çukurova Koşullarına Adaptasyonu. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 7 (1992): S: Adana. Payne, T.J Promoting Beter Health with Flaxseed in Bread. Cereal Foods World. 45(2000), S: Sacilik, K., Öztürk, R., & Keskin, R. (2003). Some physical properties of hemp seed. Biosystems Engineering, 86 (2003), S: Samuelsson, G Drugs of Natural Origin, Sweedish Pharmaceutical Press, Stockholm, p. 94. Suthar, S.H., & Das, S.K. (1996). Some physical properties of karingda [Citrus lanatus (thumb) mansf ] grains. Journal of Agricultural Engineering Research, 65(1996), S: Taylor, S.A., Ster, T.E., Gibson, G.R., Diet Bacteria and Colonic Cancer. Nutrition and Food Science, july/august, Number:4, Thompson, L.U., Li, T., Chen, J., Goss, P.E., Biological Effects of Dietary Flaxseed in Patients with Breast Cancer. Breast Cancer Res. And Treat. 64 (1):50. Tunde-Akindute, T.Y.& Akindute, B.O.(2004). Some physical properties of sesame seed. Biosystems Engineering, 88 (2004), Vaisey-Genser, M., Morris, D.H., Flaxseed (Health, Nutrition and Functionality). Flax Council of Canada, Winnipeg, Manitoba, Canada. Yılmaz, G., Telci, İ., Özdamar, M., Bazı Keten (Linum usitatissimum L.) Çeşitlerinin Tokat Koşullarına Adaptasyonu Üzerinde Bir Araştırma. GOÜ. Ziraat Fakültesi Dergisi (Basımda),Tokat.