More Enstitü Uzaktan Öğretim Hizmetleri

Transkript

1 UZAKTAN EĞİTİM KAYNAK DOKÜMANI Eğitim Adı: Milli Eğitim Bakanlığı Onaylı İnternet Tabanlı Eğitici Eğitimi Kursu İÇERİK 1. PROBLEME DAYALI ÖĞRENME 2. GENİŞ GRUPLAR İÇİN ETKİLEŞİMLİ ÖĞRENME 3.EĞİTİM UYGULAMALARINI DEĞERLENDİRME 4.EĞİTİMİ KOLAYLAŞTIRAN İLETİŞİM BECERİLERİ İletişim Engelleri Ben dili Empati 1. PROBLEME DAYALI ÖĞRENME Bilinmeyen bir konuda sorun çözme becerisi kazanma için grup çalışması yaparak, aktif öğrenmeyi sağlayan, küçük grup çalışması, beyin fırtınası, grup tartışması, mini-sunum, ev ödevi gibi eğitim yöntemlerinin bir kaçının bir arada kullanıldığı bir yaklaşımdır. Kullanım Yerleri Analiz ve sentez yaparak sorun çözme becerisi kazanmada Öğrenici merkezli, bağımsız öğrenmede Üstünlükleri Öğrenme sorumluluğu kazandırır Mesleki sorumluluk bilinci kazandırır Bilgiye ulaşma becerisi kazandırır Bilgiyi irdeleme ve kullanma becerisi kazandırır Kişilerarası iletişimi güçlendirir Sınırlılıkları Grup çalışması yapılabilecek ortamlar gerektirir. Bilgiye ulaşma olanakları eğitim ortamında sağlanmalıdır. Geleneksel eğitimle yetişmiş eğiticilerin yalnızca kolaylaştırıcı olmaya uyum göstermesi güçtür Sayfa 1

2 Uygulama Biçimi Belirlenen amaç ve öğrenim hedeflerine yönelik bir sorun senaryosu hazırlanır Bu senaryo 8-10 kişiden olaşan bir grup öğreniciye sunulur Senaryoda yansıtılan olaydaki sorunların belirlenmesi için öğreniciler cesaretlendirilir Sorunların nedenleri hakkında hipotezlerin oluşturulması istenir Olayla ilgili ayrıntıları öğrenmek için başka hangi bilgilere gerek olduğu belirlenir Öğrenilmek istenen bilgiler ek senaryo olarak gruba iletilir. Yeni bilgilerle hipotezler gözden geçirilir ve sorun /ların çözümü için neler yapılacağı hakkında görüş oluşturulur. Çözümler için grubun henüz bilmediği, kazanılması gereken bilgiler belirlenir. İdeal olan, soruna çözüm oluşturmak için bilgi kazanmaları amacıyla katılımcıların her birinin bağımsız çalışması için (bir kaç gün) arada zaman verilir. Bir sonraki oturumda çözüm alternatifleri oluşturan grup üyelerinin uzlaşma ile geçerli çözüm yolları geliştirmeleri beklenir. Grubun bir yöneticisi yoktur. Konuşma ve tartışmaların saygı içinde geçmesi için hakların gözetilmesi gereği önceden kural olarak grupla paylaşılır. Kolaylaştırıcı öğretmenlik yapmadan, gerektiğinde sorular sorarak grubun amaçlardan ayrılmasını önler ve hakların gözetilmesi için aracı olur Sayfa 2

3 FARKLI EĞİTİM TEKNİKLERİNDE EĞİTİMCİ VE KATILIMCILARIN KATKISI Eğitici Merkezli Konfreans Ders Verme Yönlendirilmi ş Tartışma Demonstrasyon Yapılanmış Uygulama Rol Yapma Vaka Çalışması Küçük Grup Çalışması PDÖ Sayfa 3

4 2.GENİŞ GRUPLAR İÇİN ETKİLEŞİMLİ ÖĞRENME Çok sayıda öğrencinin birden eğitim gördüğü okullarda etkileşimli eğitim tekniklerinin kullanılması için ortam sağlamak kolay değildir. Bu konuda bir çözüm arayan eğitimcilere yol gösterebilecek öneriler aşağıda özetlenmiştir. Geniş gruplar halindeki tıp öğrencilerine etkileşimli öğretim derslerinin planını yaparken öncelikle bu büyük grup nasıl küçük gruplar haline dönüştürülebilir ve dershanenin kendisinden doğan sınırlamalarla nasıl başa çıkılabilir sorularının yanıtlarını aramak gerekir. Diğer bir önemli konu da öğrenicilere bireysel olarak veya grup içinde neler yaptırılmak istendiğidir. Etkileşimli öğrenmenin amacı, öğrencilere öğrenmelerini destekleyecek bir etkinlik vererek onları edilgen dinleyici rolünden kurtarmaktır. Etkinliğin yapısı, vermekte olduğunuz dersin içeriğine ve süresine bağlı olacaktır. Dersiniz sırasında veya dersten sonra etkinlik yaptırılacaksa bunu önceden haber verin. Öğreniciler kendilerinden bekleneni anlarlarsa, genellikle bu beklentileri yerine getirmek için çalışırlar. Bu amaçla dersten bir süre önce konuyla ilgili hazırlık yapabilecekleri bir ödev de verilebilir. Derse ilgiyi artırmak için yapılabilecek öğrenici etkinliklerinden bazıları aşağıda sıralanmıştır: Öğrencilerden dersin konusuyla ilgili katıldıkları ve katılmadıkları noktaları belirtmelerini isteme Dersi netleştirmeye yarayacak sorular yaratma Ana noktaların özetini yapma Diğer öğrenciler için test soruları hazırlama Yukarıda sayılanların tümü büyük sınıfı küçük gruplara ayrılarak yapılabilir. Ayrıca son üç öneri için her doğru yanıta puanlar vererek bir yarışma havası da yaratabilirsiniz. Ders sırasında öğrenicilerden anlattığınız konuyla ilgili örnek vermelerini, önceden hazırladığınız test sorularını yanıtlamalarını isteyebilirsiniz. Sınıf eğer küçük gruplar halinde düzenlenirse, gruplardan soruları yanıtlamaları istenebilir. Doğru yanıtlar için puan vererek ödüllendirmek hem sınıfın enerjisini artırır, hem de ilgiyi canlı tutar. Bu ortamda gürültü olacağı beklendiğinden sessizlik için çaba harcanmamalı ve bu koşullarda çalışma için uygun olan ortamlarda yapılmalıdır. Ders konunuzu anlattıktan sonra pekiştirme amacıyla yapılabilecek küçük grup çalışma etkinliklerine verilebilecek örnekler ise: Anlatılan konuyla ilgili tartışılacak ve çözülecek soru sorma. Küçük gruplara bölerek gruplara sorunun çözümü üzerine ana noktaları büyük kağıtlara veya saydamlara yazdıkları bir sunum hazırlayabilirler. Zaman kısıtlı olduğunda gruplara düşüncelerini yönlendirecek bir çalışma kağıdı verilip zaman çok kısıtlı ise her gruba tartışmaları için çalışma kağıdındaki sorulardan bir tanesini verilebilir. Grup çalışmalarının sunumlarında dersin süresi yol gösterici olacaktır. Dersin süresi uygunsa her gruptan bir temsilci görsel malzeme kullanarak kısa bir özet sunabilir. Zaman sorunu varsa her gruptan bir gönüllü çok kısa bir sunum yapabilir. Sayfa 4

5 Sunumdaki ana noktaları vurgulamak için, gruplardan bir tanesinin dersi özetlemesi istenebilir. Derse başlanmadan önce, dersin sonunda grupların birinden özet yapması isteneceği öğrencilere haber verilir. Hazırlık için 10 dakika süre verilerek bir grubun sunumu izlenebilir. Gruplardaki öğrenciler birbirlerini öğretilen konuyla ilgili kendilerinin veya öğreticinin hazırladığı sorularla değerlendirilebilir. Öğrenme ortamında yarışma Öğrenciler sınıfın iyi idare edileceğine güvendiklerinde, derse katılmaya daha istekli olurlar. Odadaki otoriteden beklentileri vardır. Bu beklentiler adalet, emniyet ve güvenle ilgilidir. Arkadaşça bir yarışma ortamı yaratıldığında liderden her gruba adaletli davranması veya herhangi bir bireyi, grubu yanlış yanıttan dolayı aşağılamaması veya cezalandırmaması beklenir. Öğretim üyesi ortamı ayarlar, sınıf da onu izler. Eğer yarışma kızışırsa liderin, oranın bir öğrenme yeri olduğunu ve güvensiz ortamda pek de bir şey öğrenilemeyeceğini sınıfa hatırlatması gerekir. Dershanenin koşullarıyla ilgili sınırlamalarla başa çıkma Dershanede hareket etme rahatlığı yoksa, bu ortam kısıtlıdır. Odanın fiziksel boyutu ve planı öncelikle göz önünde tutulmalıdır. En önemli belirleyici sorular: Sıra/sandalyeler yere sabitlenmiş mi? Öğrencilerin dolaşması ve gruplar oluşturması için yeterli yer var mı? Bu soruların yanıtları öğrencilerin birbirleriyle ve eğitimciyle ilişkiye girme yapısını ortaya koyacaktır. Aşağıdaki öneriler özel fiziksel düzenlemeler için yararlı olabilir. Sandalyeler sabitse altı ile sekizer kişilik gruplar oluşturabilir. Üç ya da dört kişi arkalarındaki kişileri görebilecek, birlikte çalışabilecek şekilde geriye dönerler. Sandalyeler hareket ettirilebiliyorsa ve dershane yeterince genişse gruplar verilen görevi yapmak için küçük daireler oluşturabilirler. Duruma göre öğrencilerden, verilen görevi yapmaları için küçük gruplar halinde kısa bir süre ayakta durmaları istenebilir. Öğrencileri gruplara ayırmada sayı sayma veya her öğrenciye dershaneye girerken bir parça renkli kağıt verme, sınıf köşelerine toplanma gibi yöntemler kullanılabilir.. Dershanenin sunduğu her olanaktan yararlanmak gereklidir. Eğer dershanede aynı anda farklı grupların kullanacağı karatahtalar varsa kullanılır. Böyle bir düzenek yoksa büyük tahta kağıdı kullanarak çözüm üretilebilir. Dershanenin pencerelerine, duvarlarına bu kağıtları yapıştırıcı hamurla asmak mümkündür. Etkili bir sınıf dersi için güçlü, dikkat çekici bir girişle başlama, ana konuya yumuşak bir geçişle devam etme, eğitmenin ders planının ana hatlarını izlemesi, çeşitli görsel işitsel araçların kullanılması, öğrenicilerin etkin katılımını sağlama ve sonuçta etkili bir özetle bitirme uyulması gereken temel kurallardır. Sayfa 5

6 3.EĞİTİM UYGULAMALARINI DEĞERLENDİRME Gerçekleştirilen bir eğitim oturumu, sunum izleyenler ve konuşmacı tarafından değerlendirilebilir. Etkili bir sunumu değerlendirme için aşağıdaki rehber yol göstericii olacaktır. SUNUM BECERISI DEĞERLENDIRME KONTROL LİSTESİ (Aynı katılımcı için birden fazla gözlem yapılarak, gereksinimlere uygun önerilerle becerinin gelişimi değerlendirilir) Geliştirilmesi gerekir: Basmak yapılmadı ya da yanlış uygulandı. Yeterli: Basamak doğru ve yerinde ancak duraksamalı uygulandı. Ustalaşmış: Basamak doğru, yerinde ve ustalıkla uygulandı. Katılımcının Adı Soyadı:... BASAMAKLAR 1. Etkili bir giriş yapma 2. Giriş bölümünde amacı ve öğrenim hedeflerini belirtme 3. Bütün gruba soru yöneltme 4. Bireylere soru yöneltme 5. Çeşitli düzeylerde sorular sorma 6. Katılımcıların isimlerini kullanma 7. Olumlu geri bildirimde bulunma 8. Katılımcıların sorularını yanıtlama 9. Eğitici notlarını ve/veya referans el kitabını kullanma 10. Göz teması kurma 11. Tüm katılımcıların duyabileceği şekilde konuşma 12. Ortamda dolaşma 13. Görsel ve diğer eğitim araçlarını etkili şekilde hazırlama 14. Eğitim gereçlerini etkili şekilde kullanma 15. Yerinde espriler yapma 16. Zamanı kullanma 17. Etkin bir özet yapma GÖZLEM SIRASI Katılımcı etkili bir sunum yapmaya: Hazır Hazır değil Eğiticinin Adı Soyadı:. Tarih: / / İİmzası:. Sayfa 6

7 EĞİTİM TEKNİKLERİ KISSADAN HİSSE: Aşağıdaki Eğitim amacına tabloda uygun bilgi, eğitim beceri tekniği ya seçilmeli, da tutum seçilen bileşenlerini yöntem etkili kazandırmak biçimde için uygun olabilecek uygulanmalı, eğitim bunun ve değerlendirme için ortam sağlanmalı, (sınav) eğitimin yöntemleri sonunda gösterilmiştir. öğrenmenin gerçekleşip İletişim becerileri için rol gerçekleşmediğini yapma, el becerisi sınamak geliştirmek için uygun için değerlendirme uygulamanın yöntemi etkin kullanılmalıdır. bir teknik olduğu görülüyor ancak, her ikisi için de eğticinin önemini vurgulamakta yarar var. Beceri kazanma sırasında yapıcı geribildirim ve eksiklerin tamamlanması için koçluk yapılması etkinliği sağlamada en önemli araçtır. Sorun çözmeyi öğrenme becerisi geliştirilmek istendiğinde vaka çalışmaları ve probleme yönelik öğrenme oturumları düzenlenmelidir. Vurgulanması gereken başka bir özellik de sunum / konferans türü etkinliklerle ilgilidir; sunum sırasında çeşitli araçlar (görsel, işitsel vb) kullanılır ve katılımcıların soru sorarak tartışma da yapabilmesi için zaman ayrılmasıyla etkileri artırılmalıdır. Görsel araç kullanımında, birlikte açıklama yaparak olabilecek soruları cevaplayan eğitimci yoksa etkisi sınırlı olacaktır. Eğitim bileşeni Eğitim tekniği Değerlendirme Yöntemi. Sunum Küçük grup tartışması Vaka sunumu Rol yapma Uygulama ****: çok uygun *: uygun değil Bilgi **** *** ** ** ** Yazılı sınav, test, sözlü Sayfa 7

8 KLİNİK UYGULAMA EĞİTİMİNDE YAKLAŞIM AMAÇ Beceri eğitiminde yetişkin öğrenme ilkeleriyle uyumlu yetiştiriciliğin önemini kavramak ÖĞRENME HEDEFLERİ Bu oturum sonunda katılımcılar Yeterliğe dayalı eğitimin (YDE) özelliklerini tanımlayabilmeli Etkili bir yetiştiricinin beceri eğitimindeki önemini açıklayabilmeli Klinik beceri eğitiminin ilkelerini açıklayabilmeli İnsancıl eğitim tekniklerini kullanabilmeli Beceri kazanmada etkili bir demonstrasyonun önemini söyleyebilmeli. Yetiştiriciliğin 5 temel ögesini tanımlayabilmeli YDE de eğitmenin ve katılımcının sorumluluklarını ayırdedebilmeli Bir beceri eğitimi geliştirebilmeli Kontrol listesine göre uygulamaları değerlendirip geribildirim yapabilmeli Eğitmenlerin seçimi ve eğitimleri için gerekli olan kriterleri açıklayabilmeli. GİRİŞ Bu bölümde, klinik eğitmenlerinin eğitim becerilerini geliştirmek amacıyla, yetişkin öğrenme ilkelerine göre belirlenmiş bir eğitim yaklaşımı sunulmaktadır. Bu yaklaşım, katılımcı (interactive), kişilerin mesleki sorumluluklarıyla bağlantılı ve uygulamalı eğitim yapılması biçiminde özetlenebilir. Böyle bir yaklaşımın uygulandığı, yetişkin öğrenme ilkelerine göre düzenlenmiş kurslara katılan kişiler; Eğitim konusuna ilgi duymalı Bilgi ve becerilerini, böylece mesleki yetkinliklerini geliştirmek istemeli Kurstaki çalışmalara etkin olarak katılmayı istemelidirler Eğitimi en iyi şekilde verebilmek için eğitmenlerin uygun eğitim stratejilerini kullanmaları gerekir. Bu bölümde tanıtılan uygulamalı ve katılımcı eğitim tekniği Konfiçyus un sözüyle çok güzel ifade edilir: Sayfa 8

9 DUYARSAM UNUTURUM, GÖRÜRSEM HATIRLARIM, YAPARSAM ÖĞRENİRİM 4.EĞİTİMİ KOLAYLAŞTIRAN İLETİŞİM BECERİLERİ AMAÇ ÖĞRENİM HEDEFLERİ Eğitimi kolaylaştıran iletişim becerilerinin önemini fark etmek Bu oturum sonunda katılımcılar: Sözlü ve sözsüz iletişim becerilerini etkin bir şekilde kullanabilmeli Üç sözlü ve üç sözsüz temel beceriyi sayabilmeli GİRİŞ: İletişimle eş anlamlı olarak dilimize Fransızca söylenişi ile yerleşen komunikasyon Latince deki communicatio sözcüğünün karşılığıdır. Kökenindeki communis kavramı birçok kişiye ya da nesneye ait olan ve ortaklaşa yapılan anlamlarını taşımaktadır. İletişimin onlarca tanımı yapılmıştır. En yalın anlamıyla iletişim bir kaynakla bir alıcı (iki birey, iki grup) arasında bilgi, görüş, duygu, haber ve düşünce yani mesaj alış-verişidir. Alış-veriş sözcüğünden de anlaşılacağı üzere, iletişimde, bilgi akışının iki yönlü olması gerekir. Aslında iletişim yalın bir ileti alış-verişinden çok, toplumsal nitelikli bir etkileşim, değiş tokuş ve paylaşımı içerir. Etkili bir iletişim sağlamada beden dili önemlidir. Beden dilimiz aşağıda özellikleri sıralanan göz teması, yüz ifadesi, baş hareketleri, jestler ve vücudun duruşu ile kendini ortaya koyar. Göz teması : Konuşurken insanların yüzüne bakanlar, bakmayanlardan daha çok hoşa gider. İnsanlarla onları rahatsız etmeyecek ölçüde, ancak mümkün olduğu kadar çok göz teması kurulmalıdır. Yüz ifadesi: Mümkün olduğu kadar sıcak ve dostça tebessüm edip gülümseyerek, yüzle çevreye olan ilgi yansıtılmalıdır. Enerji dolu olup,donuk ve ifadesiz gözükmekten kaçınılmalıdır. Baş hareketleri: Karşısındaki konuşurken sık sık başı hafifçe aşağı yukarı hareket ettirerek onu dinlediğini, anladığını hissettirme etkili iletişimde özellikle önemlidir. Dinlerken, Ü.Uzunçarşılı, Eğiticilerin Eğitimi Notları, İTF, Şubat 1998 Sayfa 9

10 söylenenleri kabul edip etmeme söz konusu değildir, önemli olan konuşana anlaşıldım duygusunu yaşatmadır. Jestler: Çok aşırıya kaçmadan kullanılmalıdır. Eğitimcilerin elleri cepte tutmak, konuşurken kolları kavuşturmak ve eller ile ağzı örtmekten kaçınmaları yerinde olur. Açık ve anlaşılır jestler tercih edilmelidir. Postür (Beden duruşu): Ayakta duruş dik olmalıdır. Oturma halinde sandalye ve koltuğu tam olarak doldurarak arkaya yaslanmak, birisiyle konuşurken ona doğru yönlenerek ilgiyi göstermek uygun olan beden duruşlarıdır. Beden dili ile çevreye önemli mesajlar iletilebilir. İnsanlar arası iletişimde bireyin duruma ilişkin değerlendirmelerini taşıyan bu aracılara sözsüz mesajlar denir. Bu mesajlardan olumsuz iletiler taşıyan bazıları aşağıda sıralanmıştır: Sandalyenin ucunda oturmak aşırı çekingenliğin ve kendini rahatsız hissetmenin en belirgin göstergesidir. İşaret parmağını karşısındakinin yüzüne doğru kaldırarak konuşmak kendini üstün görmeyi ve saldırganlığı yansıtır. Karşıdaki insana göre hafif yana dönük oturmak, kendinden yeterince emin olmamayı ve bir an önce gitmek istemeyi gösterir. Kalem ya da çakmak gibi şeylerle oynamak asabiyete, iç huzursuzluğuna ya da ilgisizliğe işaret eder. Zayıf bir şekilde el sıkmak kendinden emin olmamayı; aşırı sıkmak ise göstermelik bir kendine güveni çağrıştırır. Utangaç bir şekilde kapıya yaslanmak kişinin yardıma ihtiyacı olduğunun bir işaretidir. Sürekli saçlarla ya da yüzde herhangi bir nokta ile oynamak kişinin aşırı mahcup olduğuna işaret eder. Ayakları yere sürüyerek ve hafif eğik yürümek dinamik ve enerjik olunmadığını gösterir. Sürekli elle çeneye destek yapmak söylenmek istenilenin tam olarak bilinmediği anlamına gelir. Çantayı ya da evrakları otururken dizlerinin üstünde tutmak kişinin kendine görünmeyen bir duvar ördüğünü simgeler. Başka bir insanla konuşurken ellerle onun masasına yaslanmak insanların özel alanlarına saygı duyulmadığına işaret eder. Otururken bacakları sandalyeye dolamak kişinin kendini bir şeylere karşı emniyete alması gerektiğini düşündüğünü gösterir. Sayfa 10

11 Mehrebian a göre, bir mesajın toplam etkisinde Sözcüklerin payı %7, ses tonu, sesin yükselip alçalmasının payı %38, beden dili, yani sözel olmayan öğelerin payı %55 tir 1. Eğitim ortamı katılımcı ve eğitmenlerin yoğun bir iletişim içinde olmasını gerektirir. İletişim, sadece kelimeleri söylemekten ibaret değildir. Etkili bir iletişim sözlü ve sözsüz bir takım öğeleri içeren iletişim becerileri kullanılarak yapılır. Sunum sırasında sözlü becerileri kullanmak için, bir eğitmen: Etkin bir dinleyici olmalı Anlaşılır konuşmalı, konuşma hızını düzenlemeli Ses tonunu, vurgusunu, yüksekliğini ayarlamalı Açık, sade, net bir anlatım kullanmalı Konuları anlamlı bir akış içinde bağlantılı olarak sunmalı Gereksiz tekrarlardan kaçınmalı Karşısındakinin sözlerini anladığından emin olmak için algıladığını yansıtmalı, tekrarlamalı Katılımcıları soru sormaya cesaretlendirmeli (etkileşimli olmalı) Sunum sırasında sözsüz becerileri kullanmak için, bir eğitmen: Göz teması kurmalı (katılımcıların yüzlerine bakmalı) Güler yüzlü olmalı Yüzü katılımcılara dönük olmalı Söylenenleri dinlediğini mimikleri ile göstermeli Beden duruşu açık olmalı, jestlerini uygun şekilde kullanmalı Yerinde sallanmak, devamlı kımıldamak ya da elinde bir şey ile oynamaktan kaçınmalı Kürsüden hitap yerine katılımcılarla aynı düzeyde durarak konuşmalı Toplantılarda oturma düzenini yüzyüze anlaşmayı kolaylaştıracak şekilde dairesel ya da U biçiminde oluşturmalı İletişim Engelleri İnsanlar sorunla karşılaştığında birlikte konuşarak çözmeye çalışırlar. Ancak sorunların çözümüne değil, bazen artmasına neden olan etkileşim biçimlerinden uzak durulması önerilir. İletişim engelleri olarak bilinen bu etkileşimler aile içinde, arkadaşlarla ya da öğrencilerle A. Pease, Beden Dili, Çeviri: Y. Özben, Rota Yayıncılık, İstanbul, 1997 T. Gordon, Etkili Öğretmenlik Eğitimi, Çeviri: E. Aksay, Sistem Yayıncılık, İstanbul Sayfa 11

12 çalışırken kullanıldığında anlaşmak güçleşir. Örneğin, derste önemli bir konu anlatırken cep telefonu ile mesaj yazan bir öğrenci olduğunda öğretmen ne yapmalı? Eğitim ortamında karşılaşılabilecek bu örnek üzerinde iletişim engellerinin aşağıdaki durumlara neden olabileceği söylenebilir: 1- Emir vermek, yönlendirmek; Telefonu derhal kapat ve çantana koy. Korku ya da aktif direnç yaratabilir. Kişiyi söylenenin tersini yapmaya yöneltebilir. İsyankar davranışa ya da misillemeye yol açabilir. Kişiye kendini önemsiz hissettirir. 2- Tehdit etmek, gözdağı vermek; Telefonu kapatmazsan elinden alırım. Korku, boyun eğme, gücenme ya da kızgınlık duygularına neden olabilir. Söylenilen tepkinin gerçekten meydana gelip gelmeyeceğini denemeye, yani isyana yol açar. Kişi kendine saygı duyulmadığını düşünebilir. 3- Ahlak dersi vermek; Bir üniversite öğrencisi derste ne yapılıp yapılmayacağını bilir. Zorunluluk ya da suçluluk duygusu yaratır. Kişinin durumunu daha şiddetli savunmasına yol açabilir ( Kim demiş? ). Kişinin sorumluluk duygusuna güvenilmediği ve değerlerinin önemli olmadığı hissi verir. 4- Öğüt vermek, çözüm getirmek; Dersin düzenini bozmaya hakkın yok, yerinde olsam o telefonu kaldırırdım. Bağımlılık ya da direnme duygusu yaratır. Kişinin kendi sorunlarını çözmekten aciz olduğunu düşündüğümüzü gösterir. Kendi başına düşünüp, çözüm üretmesine ve seçenekleri denemesine engel olur. 5- Öğretmek, nutuk çekmek, mantık yürütmek; Telefon dikkat dağıtmak için icad edilmedi. Bıkkınlık ve nefret duygusu yaratır. Çoğunlukla iletişimin kesilmesine yol açar. Kişinin kendini beceriksiz ve yetersiz hissetmesine neden olur, savunucu tutumları ve karşı koymayı kışkırtır. 6- Yargılamak, eleştirmek, suçlamak; Her derste sorun yaratıyorsun. Benlik saygısını zedeleyebilir. Genellikle kişi yargı ve eleştirileri gerçek olarak algılar ( Ben kötüyüm ) ya da karşılık verir ( Sen de benden mükemmel değilsin ). 7- Ad takmak, alay etmek; Sınıfın yaramazı olmak zorunda mısın?. Kişinin kendisini değersiz hissetmesine, sevilmediği kanısına varmasına yol açabilir. Genellikle kişiyi karşılık vermeye zorlar. 8- Yorumlamak, analiz etmek; Bu hareketi dikkat çekmek için yapıyorsun Tehdit ve tedirgin edici bir yanı vardır ve başarısızlık duygusu uyandırabilir. Kişi kendini korumasız, kıstırılmış hisseder. Kendisine inanılmadığı kanısına varabilir. Yanlış anlaşılma endişesi ile iletişimi keser. Eğer bu yorum doğru ise, kişi bu kadar ortaya çıkarıldığı için utanabilir. 9- Övmek, iltifat etmek; Bu yaptığın senin gibi akıllı bir öğrenci ile bağdaşmıyor. Sayfa 12

13 İstenilen davranışı yaptırmak için söylenen ve içtenlikten yoksun bir manevra gibi algılanabilir. Kişinin kendini algılayışı ile övgü uygun değilse, kişide kaygı ve kızgınlık yaratabilir. Kişiden beklentimizin çok yüksek olduğu mesajını verir. Alışkanlık yapabilir, yokluğu eleştiri olarak algılanabilir. 10-Güven vermek, duyguları paylaşmak; Anlıyorum, alacağın mesaj şu an seni dersten daha çok ilgilendirdiğine göre önemli olmalı. Kişide sorununun yadsındığı ve hafife alındığı hissi uyandırır. Anlaşılamama duygusuna neden olur. Kızgınlık duygusu uyandırır. 11- Sınamak, sorguya çekmek; İlgini bütünüyle derse vermedikçe dersi nasıl anlayacaksın?. Korku ya da kaygı duygusu yaratır. Konuşma özgürlüğünü kısıtlar.yargılamaya dönük olursa iletişimin kesilmesine neden olur. 12- Önemsememek, konuyu saptırmak, şakacı davranmak; Arkadaşınız telefondaki çok önemli mesajı ile ilgilensin, biz dersimize devam edelim. Kişiye kendisine saygı gösterilmediği, ilgilenilmediği duygusu yaşatır. Sorunlarının önemsiz, saçma sapan ve geçersiz olarak algılandığını düşündürür. Böyle bir sorun ile karşılaşıldığında ne yapılması gerekir? Öncelikle tarafların kendilerini daha iyi ifade etmeleri, sorunu tanımlamaları ve soruna neden olan durumu kişinin kendi bakış açısıyla somut olarak görebilmeleri için ortam yaratmak olmalıdır. Hemen bir yargı, çoğu kez ön yargı ile davranıp değerlendirme yapmak yerine, dinlemeye önem vererek tarafların birbirlerini ve mesajlarını anlamaya çalışmaları ile iletişim kolaylanacaktır. BEN DİLİ Kişiler arası ilişkilerde sorun olduğunda, etkili bir iletişim için SEN DİLİ kullanmak yerine kendi duygu ve düşüncelerimizi ifade etmemize yarayan özel bir yaklaşım, ben dili kullanmak gereklidir. Kendimizi BEN DİLİ ile ifade ederken; Karşımızdaki kişinin sorun olarak algılanan davranışını Bu davranışın bize olan etkisini Bu davranışın bizde yarattığı etkileri ya da duyguyu belirtmeliyiz. Ders sırasında cep telefonuyla mesaj yazan öğrenci örneğinde; öğretmen, ben ders anlatırken cep telefonu ile ilgilenmen beni ve anlattıklarımı önemsemediğini düşündürdüğünden kızıyorum ya da ben ders anlatırken cep telefonu ile ilgilendiğinde dikkatim dağılıyor ve rahatsız oluyorum sözleri ile BEN DİLİ kullanarak durumu ifade edebilir ve iletişim yolunu açarak sorunu ortadan kaldırmayı kolaylaştırabilir. İnsanlar için kendini uygun bir dil ile ifade etmenin yanında karşısındaki kişiyi dinlemek ve anlamak önemlidir. Dinlemenin daha da önem taşıdığı bazı durumlar vardır: Plan yaparken ya da karar verirken diğerlerinin fikir ve sözlerini dikkatle dinleyin. Tartışacak ya da eleştirecek iseniz çok iyi ve tam olarak dinleyin. Yeni bir fikir ya da kavram ortaya atıldığında dinleyerek öğrenebilirsiniz. Yalnız üstleri değil; astları da dinleyerek anlaşma sağlanabilir. Sayfa 13

14 Ancak ilgisizlik, düşünsel ya da fiziksel olarak başka şeyler ile ilgilenmek, uzun notlar tutmak ve söylenilenler üzerinde tekrar tekrar düşünmek etkin dinlemeyi olumsuz etkileyen faktörlerdir. EMPATİ Birinin kendisini karşısındaki kişinin yerine koyarak olaylara onun bakış açısıyla bakması, o kişinin duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlaması ve hissetmesine empati adı verilir. Empatik dinleme; Karşıdaki kişiyi anlamak amacıyla kullanılan aktif bir dinlemedir. Kişinin ne hissettiğini, dünyayı ve kendini nasıl gördüğünü, sözlerinin hangi deneyim ve öğrenmeleri yansıttığını anlamaya çalışmaktır. Dünyayı karşıdaki kişinin gözü ve yaşantısı ile görmektir. Empatik dinleme için dört düzey tanımlanmıştır. Birinci düzey içeriği yansıtır. Dinleyen duyduğunu kendi sözcükleri ile tekrar söyler. İkinci düzey anlamı yansıtır. Dinleyen duyduklarının anlamını kendi sözleri ile ifade eder. Üçüncü düzey sadece anlamla yetinmeyerek duyguları da içine alır. Dinleyen konuşanın sözlerinin arkasındaki duyguyu yansıtır. Dördüncü düzeyde dinleyen kendi ifadesi ile hem içeriği, hem anlamı, hem de duyguları yansıtır. Bu düzeyde, konuşan en iyi şekilde kendini açar. Empatik dinlemenin önemli ve üstün yönleri vardır : Karşınızdaki kişiyi bütün dikkatiniz ile dinlemeniz, ona büyük bir huzur ve güven sağlar. Böylece kendini, duygu ve düşüncelerini daha rahat ifade eder. Sözlerin ardındaki anlama, yani mesajın özüne inmeye olanak sağlar. Karşımızdaki kişiyi daha iyi tanımaya olanak verir. Ü. Dökmen, İletişim Çatışmaları ve Empati, Sistem Yayıncılık, İstanbul, 1997 Sayfa 14