Tomato Production İn The District of Konya Province in Çumra of Tomato Leafminer (Tuta absoluta) Socio-Economic Effects Assessment

Transkript

1 Konya İli Çumra İlçesindeki Domates Üretiminde Domates Güvesinin (Tuta absoluta) Sosyo- Ekonomik Etkilerinin Değerlendirilmesi A.Haşim Keskin 1, Z. Karakayacı 1 Ziraat Y. Müh., Konya Toprak Su ve Çölleşme İle Mücadele Araştırma İstasyonu Md. E-posta: ahasimkeskin@hotmail.com ÖZET Domates, Dünyada ve Türkiye de üretimi ve tüketimi oldukça fazla olan önemli sebzelerden biridir. Türkiye, dünya ekim alanının %7,4 ünü oluşturmakta ve dünya ekim alanı bakımından 3. sırada yer almaktadır. Üretim bakımından ise %7 lik pay ile 4. sırada bulunmakta ve dünya domates ihracatında da önemli bir pay almaktadır. Türkiye de örtü altı yetiştiriciliğinin gelişmesiyle her mevsim domates tüketimi mümkündür. Kış mevsiminde domates üretimi yapabilen kıyı bölgelerinde 2010 yılında ilk kez domates güvesi görülmesiyle üretimde %6.5 oranında bir azalma yaşanmıştır. Sıcaklık ve nemin artmasıyla yayılan domates güvesi, domates yetiştiriciliğinde ekonomik düzeyde ürün ve kalite kaybına neden olmaktadır. Bu zararlı, özellikle açık alanda domates yetiştiriciliği için büyük tehlike olup, kontrolünde örtü altı yetiştiriciliğinin tercih edilmesi gerekmektedir. Konya bölgesinde halen çoğunlukla açık alanlarda sürdürülen domates yetiştiriciliğinin domates güvesi tehlikesine karşı örtü altı yetiştiriciliğine geçişi sağlanmalıdır. Örtü altı yetiştiriciliği aynı zamanda kalite ve verim açısından daha yüksek çıktılar elde edilmesini sağlamaktadır. Bu calısmada, domatesin ekonomik anlamda önemli bir geçim kaynağı olduğu üreticiler açısından domates güvesinin neden olduğu maliyet değerlendirilmiştir. Diğer bir açıdan bakıldığında, kırsal alanda yaşayan insanların geçim kaynağı olan tarımsal üretimde bu tür olumsuzlukların sosyal yaşamlarını etkilediği görülmektedir. Nitekim 1800 lü yıllarda İrlanda da patateste görülen benzeri bir hastalığının insanların Amerika ya göçüne neden olduğu bilinmektedir. Türkiye nin kırsal kalkınma çerçevesinde önemli bir sorunu olan köyden kente göç göz önünde bulundurulduğunda, domates yetiştiriciliğinde görülen bu problemin sosyal boyutu ortaya çıkmaktadır. Anahtar Kelimeler: Domates Güvesi (Tuta Absoluta), Örtü Altı Yetiştiriciliği, Konya, Göç. Tomato Production İn The District of Konya Province in Çumra of Tomato Leafminer (Tuta absoluta) Socio-Economic Effects Assessment ABS TRACT Tomato is one of the important vegetable and its production and consumption is pretty much in Turkey and in the world. Turkey constitutes 7,4% of world s production area and so is in ranks 3 in terms of that. Also, Turkey is ranked 4 with 7 % in terms of world s production and has a significant share in world s tomato export. Tomato consumption is possible in all seasons, because the grenhouse cultivation has advanced in Turkey. Tomato production has been decreased 6.5 %, due to Tuta Absoluta was seen in coastal areas which tomato can be produced in winter firstly in Tuta Absoluta spreading because of the increasing temperature and humidity was caused the loss of product and quality as economic level in the cultivation of tomatoes. These pests are major threat especially in the open field tomato cultivation, so greenhouse cultivation is to be preferred for the prevention of these. There should be transition to greenhouse cultivation against the danger of Tuta Absoluta in Konya where tomato cultivation in open areas is still maintaining. At the same time, greenhouse cultivation is set to provide higher output in terms of quality and efficiency. In t his study has been aim to investigate costs causing of T uta Absoluta in p roduction of tomato became important source of income for its producer. On the other hand, this matter affects social life of rural population, because the agricultural production is source of income for them. It has been known that a similar problem seen in potato s production of Ireland led to migrate Ireland potato producers to America. If it is considered rural-urban migration which is an important problem in the framework of Turkey s rural development, the social dimension of this problem seen in tomato s cultivation has arisen. Key Words: Tuta Absoluta, Greenhouse Cultivation, Konya, Migration. 1. GİRİŞ Dünyada domatesin en önemli üretim bölgelerinden biri Ülkemizinde bulunduğu Akdeniz havzasıdır. Türkiye, iklim koşullarının domates yetiştiriciliğine uygun olması ve 1970 lerden itibaren domates işleme sanayinin de gelişmiş olması ile dünya domates üretiminde ilk sıralara yükselmiştir. Dünya domates ihracatında dördüncü sırada yer almaktadır.domates halen yetiştiricileri için önemli bir gelir kaynağıdır. Ekonomik bakımdan; İşleme sanayisiyle ülkemize katma değer kazandırmaktadır. Çizelge1.1. Dünya domates üretimi (ton) Çin ABD Hindistan Türkiye Mısır Dünya

2 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Dünya domates üretimindeki en büyük payı %28.74 oranla Çin almakta olup, bunu %8.86 oranla ABD, %8.22 oranla Hindistan ve %6.90 oranla Türkiye takip etmektedir. Dünya domates üretiminde yıllar itibariyle bir artış söz konusu iken, domates güvesi zararlısının yayılmasıyla birlikte ekim alanlarının azalması nedeniyle 2010 yılında önemli oranda bir azalma görülmüştür.dünya domates üretimi 2010 yılında bir önceki yıla göre %5.35 azalma göstermiştir. Bu azalma Mısır da %16.86, ABD de %9.02, Çin de %7.72 ve Türkiye de %6.45 oranında görülmüştür. Çizelge1.2. Dünya domates ihracatı Meksika Miktar Değer İtalya Miktar Değer Hollanda Miktar Değer İspanya Miktar Değer Türkiye Miktar Değer Dünya Miktar Değer Dünya domates ihracatı 2009 yılı itibariyle ton gerçekleşmiş olup, domates ihracatında ilk sırayı Meksika almaktadır. Dünya domates ihracatının %15 ini Meksika, %13,6 sını İtalya, %12,9 unu Hollanda, %12,2 sini İspanya ve %7,3 ünü de Türkiye oluşturmaktadır. Türkiye domates ihracatında yıllar itibariyle bir artış görülmektedir. Bu artış oransal olarak 2006 yılında %4,7, 2007 yılında %5,2, 2008 yılında ise %6,2 olarak gerçekleşmiştir. Dünya domates ithalatı 2009 yılı itibariyle ton gerçekleşmiş olup, domates ithalatında ilk sırayı ABD almaktadır. Dünya domates ithalatının %16 sını ABD, %7 sini Almanya, %5 ini Rusya Federasyonu oluşturmaktadır. Türkiye de ise domates ithalatı önemli bir yer tutmamaktadır. Domates açıkta ve örtü altında olmak üzere farklı ortamlarda yetiştirilmektedir. Örtü altı yetiştiriciliği, yoğun girdi kullanımı ve mekanizasyon uygulaması gerektirdiğinden entansif tarım uygulamasıdır. Türkiye nin her yerinde açıkta domates yetiştiriciliği yapıldığı halde, örtü altı domates yetiştiriciliği Akdeniz, Ege v e Marmara bölgelerinde yaygın olarak görülmektedir (Keskin, 2012). Türkiye sofralık domates üretimini en fazla gerçekleştiren ilk üç il sırasıyla Antalya, Mersin ve Muğla olup, bu illerin toplam domates üretimi Türkiye domates üretiminin yaklaşık %47 sini oluşturmaktadır. Salçalık domates üretiminde ise ilk üç sırayı Bursa, İzmir ve Manisa almaktadır. Türkiye de 2012 yılı itibariyle ton sofralık domates, ton salçalık domates üretimi gerçekleşmiştir (TÜİK, 2014). Çizelge 1.3. Dünya domates ithalatı ABD Miktar Değer Almanya Miktar Değer Rusya Miktar Federasyonu Değer Büyük Britanya Miktar Değer Türkiye Miktar Değer Dünya Miktar Değer

3 Domates yetiştiriciliği dünya genelinde 2006 yılından itibaren domates güvesi (tuta absoluta) tehlikesine maruz kalmış olup, büyük oranda kalite ve verim kaybına neden olmuştur. İlk olarak 2006 yılında İspanya da birkaç serada görülen zararlı Akdeniz havzasındaki diğer ülkelerde de hızla yayılma göstermiştir. Türkiye nin domates yetiştiriciliği yapılan kıyı bölgelerinde de 2010 yılında domates güvesinin görülmesiyle üretimde önemli oranda azalma yaşanmıştır. 2. MATERYAL VE METOT Araştırmada çalışma alanı olarak Konya ili Çumra ilçesi belirlenmiştir. Tarım işletmelerinde kayıt tutulmadığından, üreticilerle yüz yüze yapılan anketler araştırmanın ana materyalini oluşturmaktadır. Araştırmanın popülasyonunu belirlerken, domates güvesinin verdiği zararın ekonomik boyutunu ortaya koyabilmek amacıyla ticari anlamda domates yetiştiriciliği yapan üreticiler dikkate alınmıştır. Konya ili Çumra ilçesinde ticari anlamda domates yetiştiriciliği yapan 14 üretici belirlenmiş olup, araştırmada bu üreticilerle yapılan anketler değerlendirilmiştir. Araştırmada ayrıca domates üretiminin dünyadaki ve Türkiye deki mevcut durumunu ortaya koymak için ikincil verilerden yararlanılmıştır. İkincil veriler çeşitli istatistik veri tabanlarından derlenerek düzenlenmiş ve yorumlanmıştır. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI Araştırmada incelenen tarım işletmelerinde, işletme sahiplerinin ortalama yaşlarının 46, deneyim sürelerinin 21 yıl olduğu belirlenmiştir. İşletme sahiplerinin %57 si ilköğretim mezunu, %36 sı lise mezunu ve %7 si üniversite mezunudur.incelenen işletmelerin %36 sı mülk arazi niteliğinde iken, %64 ü kiracılıkla işletilmekted ir. Araştırma yöresinde işletme başına ortalama 70 da alanda ticari domates üretimi bulunmaktadır. İncelenen işletmelerde toplam bitkisel üretim alanının %55 inde domates yetiştiriciliği yapılmaktadır. Yetiştirilen diğer başlıca ürünler buğday, şeker pancarı, mısır ve patatestir. Araştırma yöresinde üreticilerin tamamı domates üretiminde açıkta yetiştiricilik şeklini kullanmaktadır. Bu nedenle domates güvesinin zararlarına maruz kalma olasılığı artmaktadır. Nitekim üreticilerin tamamı ürünlerinde domates güvesi zararlısı ile karşılaşmışlardır. Üreticilerin domates güvesine karşı %43 oranında kimyasal mücadele, %22 oranında hem kimyasal hem biyolojik mücadele, %21 oranında kimyasal ve biyolojik mücadele uygulamanın yanı sıra yetkilileri haberdar etme ve %14 oranında kimyasal mücadele uygulama ile yetkilileri haberdar etme önlemlerini aldıkları belirlenmiştir. 14% 21% 43% 22% Kimyasal Mücadele Kimyasal ve Biyolojik Mücadele Kimyasal ve Biyolojik Mücadele-Yetkililere Haber Verme Kimyasal Mücadele-Yetkililere Haber Verme Şekil 3.1. Üreticilerin Domates Güvesine Karşı Aldıkları Önlemler Üreticilerin domates güvesine karşı aldıkları önlemlerin faydalı olduğu belirlenmiş olup, zararlıyı geç fark eden iki üreticinin 2010 yılında önemli oranda ürün kaybına uğradığı görülmüştür. Ayrıca domates güvesi zararlısının domates üretiminde %10-20 oranında maliyeti artırdığı tespit edilmiştir. Çizelge 3.1. İncelenen işletmelerde brüt kar Ortalama GSÜD (TL) Domates için Ortalama GSÜD (TL) Dekara GSÜD (TL/da) Domates için Dekara GSÜD (TL/da) Dekara Domates Üretim Maliyeti (TL/da) 1567 Domates Brüt Kar (TL/da)

4 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun İncelenen işletmelerde bitkisel üretimden elde edilen ortalama GSÜD (Gayrisafi Üretim Değeri) TL iken, sadece domatesten elde edilen ortalama GSÜD TL olarak belirlenmiştir. Toplam GSÜD içerisinde domatesten elde edilen GSÜD nin payı %20 dir. Domates üreticilerinin %94 ünün ürünlerini meyve-sebze haline sattıkları belirlenmiştir. Üreticilerin %62 s i domates yetiştiriciliğinde en önemli sorun olarak ürün fiyatının düşük olmasını ve yetiştiriciliğinin zor olmasını göstermişlerdir. Üreticilerin birleşmesi ile oluşturulacak bir üretici birliği bu tür sorunların çözülmesinde ve ürünün daha kolay pazarlanmasında etkili olacaktır. Domates bitkisinin Çumra'da yetiştirme alanını kısıtlayan en önemli factor olan canavar otu (orabanş - orobanchessp) bölgede yetiştirilen patates ve ayçiçeğinde de sıkça görülmektedir. Verimi ve kaliteyi %50 ye varan oranda düşüren bu parazit bitki domates yetiştiriciliğinde en önemli tehdit olmuştur. Çumra bölgesinde son iki yıldır ayçiçeği ekilişinde önemli artış olmuş ve dekar seviyesine ulaşmıştır. Ayçiçeği fiyatlarında 2013 yılında yaşanan düşük fiyatın önümüzdeki yıllardaki ekilişini ciddi miktarda azaltması beklenmektedir. Patates dikim alanlarındaki son 5 yıldır bin dekar olan aralığın değişmesi beklenmemektedir. Önümüzdeki yıllarda domates ekilişinde önemli bir artış olması öngörülmemektedir. Domates üretim sezonunda erkencilik sağlamak için ilkbaharın ilk dönemlerinde örtü altına alarak erken fide dikimi şeklinde üretim yapılması yönteminde artış beklenmektedir. 4. SONUÇ ve ÖNERİLER Domates üreticilerinin karlılığını artırabilmek için, ürün işleme konusundaki becerilerinin artırılmas ı gerekmektedir. Domates ürününün katma değerini yükseltecek salça, ketçap, kurutulmuş domates benzeri ürünleri işleyebilecek tesisler kurulmalıdır. Domates üretiminde kümelenme çalışmalarının hızlandırılması müşterek yapılacak işleme konusundaki girişimleri teşvik edecektir. Çumra Beylerce Tarımsal Kalkınma Kooperatifince 2005 yılında Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Kırsal Kalkınma Destekleri kapsamın da %50 hibeli bir proje başlatılmıştır. Ancak kurulum yeri ve finansmanda yaşanan sıkıntılar nedeniyle proje yürütülememiştir. Domates güvesi (Tuta absolute) hakkında Çumra Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İlçe Müdürlüğünce hastalığın ilk görüldüğü 2010 yılından beri survey çalışmaları yapılmaktadır. Böylece Domates güvesinin domates alanlarındaki etkisi ölçülmektedir. Tuta zararlısının ülkemizde yayılımının en üst noktaya (peak dönemi) ulaştığı 2010 yılında Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca etkin üretici bilgilendirme çalışmaları başlatılmıştır. Tuta zararlısıyla önceden hiç karşılaşmamış olan Çumra daki üreticiler İlçe Tarım Müdürlüğünce yapılan yayım çalışmaları neticesinde uyarılmış ve kimyasal mücadeleye başlamışlardır. Açık arazide domates üretim sezonunun genellikle sona erdiği Eylül ayı içerisinde dini bayram döneminde zirai ilaçlamaları bir hafta kadar erteleyen ve ihmal eden üreticiler ürünü ve bitkiyi tamamen tahrip eden tuta zararını görmüşlerdir. Tuta zararlısının toplu çıkışının sıcaklık değerlerinin yüksek olduğu bu dönemle çakışmasıyla ve mücadelenin ertelenmesiyle zarar en yüksek düzeyde olmuştur. Bu zararın meydana getirdiği etkiyle 2011 yılında üreticilerin hiç aksatmadan tuta mücadelesi yaptıkları gözlenmiştir. Domates güvesi konusunda bilincin oluştuğu ve 2012 yılında mücadelenin düzenli sürdürüldüğü anlaşılmaktadır. Ayrıca Domates güvesi mücadelesinde Devletin erken olarak başlattığı biyolojik mücadeleyi artırmayı hedefleyen koruyucu tül ve tuzak uygulamaları genellikle örtü altı üretim yapan işletmelerin yararlandığı desteğin yararlı olduğu görülmüştür (Nisan 2013 tarihli ve Sayılı Resmi Gazete). Domates güvesi zararlısı patates alanlarında da ciddi zararlar oluşturabilmektedir. Akrabası patates güvesiyle (Phthorimaeaoperculella) ilgili yapılan mücadelede kullanılan ilaçlar domates güvesi üzerinde de etkilidir. Çumra ilçesinde yaklaşık dekar alanda patates üretimi yapılmaktadır. Genellikle sözleşmeli yapılan patates üretiminde sözleşme tarafı firmaların uygun ilaçları temin ederek kitlesel mücadele yapması domates ve patates güvesinin zarar eşiğine ulaşmasını kısıtlamaktadır. Zararlı populasyonlarını baskı altında tutmaktadır yılında domates güvesinin ilk kez Çumra ya ulaştığı dönemde üreticiler konuya başka ürünlerdeki yaşadıkları ani zararlı ve hastalık yıkımları göz önüne alarak hassasiyet göstermişlerdir. Çumra ve çevresinde yaygın olan kuru fasulye üretim alanlarında 1999 yılında ani ve kontrol edilemeyen yeşil kurt (HeliothisarmigeraHb. VeH.viriplacaHufn.) zararı gibi tecrübeler yaşanmıştır. Bu tecrübelerin ışığında üreticiler domates güvesinde geniş çaplı ve yıkıcı zarar yapabileceğini öngörebilmişlerdir. Yapılan görüşmelerde ortak görüşle; domates güvesinin bu dönemde sosyal etkinlik olan dini bayram nedeniyle ertelenen ve esnetilen zirai mücadelesinin sonucunda bu şiddette zarar yapabildiğini belirtmişlerdir. Ayrıca zararlının popülâsyonun tesadüfen o dönemde zarar eşiğine ulaşmasıyla önceden bilinmeyen ani zarar yapabilme etkisinin boyutunu gözlediklerin i vurgulamışlardır. Bu tecrübelerle 2011 ve 2012 yıllarında üreticilerin domates güvesine karşı tam ve etkili mücadele yaptıkları anlaşılmaktadır. Bitkisel üretimde hastalık ve zararlılar çok ciddi sosyolojik sorunlar ve sonuçlar oluşturacak olayları tetikleyebilmektedir. Tarihe Büyük İrlanda Kıtlığı adıyla geçen olayda 1840 da patates mildiyösünün (Phytophthorainfestans) yayılmasıyla ve kontrol edilememesi ile yaşanan Amerika ya büyük çaplı göç bunun sosyolojik sonucudur (Habertürk.2010). Küçük arazilerde temel ürün olan patatesle hayatlarını sürdüren İrlandalılar hastalığın ürünü yok etmesiyle oluşan kıtlıkla Amerika ya mecburen göç etmişlerdir (National Geograpfic.2011). 691

5 Domates üretimi emek yoğun bir üretimdir. Üretim sezonu boyunca sürekli, çok sıkı takip ve bedensel çalışma gerektiren süreçte üretilmektedir. İhmal ve ertelemelere toleransı yoktur. Dikimin gecikmesi hasadı geciktirmekte ve çok ciddi zararlara yol açmaktadır. Bitki sağlığı ürünlerinin uygulanmasının gecikmesi domates güvesi örneğinde olduğu gibi hem mevcut domates meyvelerini hemde bitkinin vejetatif aksamını geri dönülemez şekilde tahrip etmektedir. Hastalık ve zararlılar ürünlerin üretimini kısıtlamakta ve onların fiyatlarında önemli artışlara neden olabilmektedir. Son yıllarda küresel olarak domates üretiminde azalma yaşanmaktadır. Ülkemizde domates fiyatları ABD ve AB ülkeleri ile kıyaslandığında düşük değildir. Ancak verim olarak daha düşük verim alınmaktadır (Hasad.2014). Çumra bölgesinde domates üreticileri ekonomik eşiklerde üretim yapmaları gerektiğinin bilincin e ulaşmışlardır. Domates üretimini kısıtlayan ilaçlı mücadelesi olmayan canavar otu (Orabanchespp)her yıl farklı ve mutlaka canavar otu olmayan tarlaları bulmalarını gerektirmektedir. Patates, ayçiçeği ve domates gibi canavar otunun zarar verdiği bitkilerin son yıl içinde yetiştirildiği sahalarda üretim yapamamaktadırlar. Bu kısıtlamanın yanında sürekli sulamaya uygun arazileri bulmaları gerekmektedir. 5. KAYNAKLAR FAO (2012). Food and Agriculture Organization of the United Nations İstatistikleri. GTHB (2012). Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Çumra İlçe Müdürlüğü Kayıtları. Habertürk.16.Mayıs İrlanda Osmanlı yı Unutmadı. /haber/ (erişim: ) Hasad Dergisi, (2014). Türkiye de Sanayi Domatesi Fiyatları İyi, Sorun Verimin Düşük Olması. Mart Sayısı.Syf.20, İstanbul Keskin, G. (2012). Domates ve Domates Salçası Durum ve Tahmin, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü Yayını, Ankara. National Geograpfic İnternet Baskısı.2011 Temmuz. ngm/1107/mercek.aspx?konu=4&mercek=6 (Erişim ) TÜİK (2014). Türkiye İstatistik Kurumu Bitkisel Üretim İstatistikleri. 692