Marmara Bölgesindeki Tayfaların Sosyo-Ekonomik Profili ve Yaşam Standartlarının İyileştirilmesi İçin Öneriler

Transkript

1 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Marmara Bölgesindeki Tayfaların Sosyo-Ekonomik Profili ve Yaşam Standartlarının İyileştirilmesi İçin Öneriler Günay GÜNGÖR1 Celal DEMİRKOL2 'Yrd.Doç.Dr.. NKÜ, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü 2Yrd.Doç.Dr.. NKÜ, Sosyal Bilimler MYO 3 Prof.. Dr.. NKÜ, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü Hasan GÜNGÖR3 ggungor@nku.edu.tr Özet Bu araştırma, Marmara Denizine kıyısı olan yedi ilde balıkçı teknelerinde çalışan tayfaların demografik ve sosyo-ekonomik yapılarını ortaya koymak, sorunlarını belirlemek ve yaşam koşullarını iyileştirici öneriler sunmak amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın ana materyalini, av sezonu sırasında tayfalarla karşılıklı görüşmeler yoluyla doldurulan anket formlarından elde edilen orijinal veriler oluşturmaktadır. Toplam 133 tayfa ile gerçekleştirilen anketlerde hanehalkı profili, mesleki özellikleri ve mesleki profili ile yaşam standardını belirlemeye yönelik sorulara yer verilmiştir. Hanehalkı profili ile ilgili sorular yaş,eğitim,doğum yeri,aile kökeni,ikinci meslek vb. ile ilgili soruları içerirken, tayfaların bu mesleği tercih etme nedenleri, ilk olarak tayfacılığa ne zaman, kaç yılında başladığı, sosyal güvencesi olup olmadığı, mesleki bir sağlık sorunu olup olmadığı, tayfacılık ile ilgili herhangi bir eğitim alıp almadığı gibi sorulardan oluşmaktadır. Yaşam standartlarını belirlemeye dönük sorular ise; yaşadığı evin niteliği, en fazla para harcanan şeyler, av sezonunda balığa çıkılmadığı zamanlarda neler yapıldığı, av sezonunun dışında ne tür iş yaptığı, tayfacılıktan elde ettiği gelir, tayfacılık dışında balıkçılık geliri ve balıkçılık dışındaki diğer gelirler ve çalışma yaşamı ile ilgili karşılaştıkları belli başlı sorunları kapsamaktadır. Araştırma sonucu belirlenen önemli bazı bulgular şu şekilde sıralanabilir tayfaların ortalama yaşları, 35.6 olarak hesaplanırken, %59.4 ü evlidir, eğitim düzeyleri son derece düşük olan tayfaların %53.4 ü ilkokul ve %28.6 sı ise ortaokul mezunudur. %39 u mübadele sonucunda gelen Selanik kökenli olup, %43 ü tek katlı müstakil evlerde oturmaktadır. Tayfaların %44 ü sosyal güvenlik hakkından yoksun iken, sosyal güvencesi olanların %70.3 ünün primlerini kendilerinin yatırdıkları görülmektedir. Tayfaların işlerinde yaşadıkları başlıca sıkıntıları sırasıyla düşük ücret, teknedeki yaşam koşulları, uykusuzluk, sosyal güvencenin olmaması ve ailelerinden uzak kalma olarak belirtmişlerdir. Bu meslekten giderek uzaklaşma ve başka iş arayışlarına girme eğilimi yüksektir. Özellikle av sezonunun dışında istihdam sorunu yaşayan tayfalara devletin sahip çıkması ve işsizlik sigortası ödenmesi önemli bir güvence olabilecektir. Anahtar Kelimeler : Marmara Denizi, Tayfalar, Sosyo-ekonomik Yapı, yaşam standardı. The Socio-Economic Profile of Crews in Marmara Region And Suggestions For Improvement Their Standards of Living Abstract This research was carried out to determine demographic and socio-economic structures of crews working at the fishing vessel in the seven provinces of the Marmara Sea coast, to identify problems and provide recommendations for improving the living conditions. The main material of the study is obtained by interviews from 133 questionnairevia face to face during the fishing season. Questions related to household profile, age, education, place of birth, family origin, profession, etc. Second step of questions related about crew reasons for choosing this profession, when and how to be started in, whether or not social security, accidents had during fishing an occupational health problem, whether there is any training related to this profession. Questions, which aims to determine the standard of living, the nature of his house, income distribution of expenditures, what has been done except for fishing season. What kind of business that the off season, the crew how to paid for, income derived from working as crew other income due to fishing and other incomes. Determined from the results of the survey findings are important for crew some mean age of the crew are as follows ; 35.6, 63,6% were married, the crew at extremely low levels of education 51.7% percent of primary school and 29.7% percent graduated from secondary school. As a result of exchange of 40% of immigrants from the Thessaloniki (Selanik)-based, single-storey detached house sits in 38%. 49% of the crew, while deprived of the right to social security, social security premiums for 70% of those who are willing to invest themselves. 63% of the crew of any organization, cooperative or professional chamber members, while carrying out. The main difficulties in their jobs respectively are; low wages, living conditions on board, insomnia, lack of social security and to stay away from their families as indicated. III. group is the profession of special knowledge and skill before the mast. and IV. group; potential labor group, the Black Sea region are provided for large boats. However, because of low wages and harsh working conditions and other business seeking to enter this profession has a high tendency. During off season, especially the issue of employment and unemployment insurance, payment of living by the state acquisition for crew be an important safeguard. Key words: Sea of Marmara, Crews, Socio-economic structure, standard of living 1. Giriş Tayfacılık bilgi, yetenek, tecrübe ve güç isteyen tehlikeli ve zorlu bir koludur. Nispeten küçük ve orta uzunluktaki teknelerde çalışan tayfalar oğul. kardeş arkadaş gibi yakın çevreden temin edilebilmektedir. Ancak özellikle büyük tekne 667

2 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya çalışanları aylarca ailelerinden uzakta yaşayan ve ekmek parası için sabırla çabalayan işçiler topluluğudur. Tayfalar genellikle Ereğli, Bartın, Sinop gibi Batı Karadeniz bölgesinden seçilen tecrübeli elemanlardan oluşmaktadır. Hava koşulları şans ve teknoloji gibi faktörlerine bağlı olarak yakalanan avın miktarı onların kazanç düzeylerini belirlemektedir. Zira yakalanan avın %50 si tekneye (mazot. kumanya vb. giderler için) ayrılmakta ve geri kalan miktarı ise tekne sahibi dahil tayfalar arasında çeşitli oranlar esas alınarak paylaşılmaktadır. Çoğunlukla sigortasız ve meslek kuruluşundan yoksun yaşamların ı sürdürmeye çalışmaktadırlar. Bu araştırma, Marmara Denizine kıyısı olan ilde yedi balıkçı teknelerinde çalışan tayfaların demografik ve sosyoekonomik yapılarını ortaya koymak, sorunlarını belirlemek ve yaşam koşullarını iyileştirici öneriler sunmak amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın ana materyalini, av sezonu sırasında tayfalarla karşılıklı görüşmeler yoluyla doldurulan anket formlarından elde edilen orijinal veriler oluşturmaktadır. Toplam 133 tayfa ile gerçekleştirilen anketlerde hanehalkı profili, mesleki özellikleri ve mesleki profili ile yaşam standardını belirlemeye yönelik sorulara yer verilmiştir. Hanehalkı profili ile ilgili sorular yaş, eğitim, doğum yeri, aile kökeni, ikinci meslek vb. ile ilgili soruları içerirken, tayfaların bu mesleği tercih etme nedenleri, ilk olarak tayfacılığa ne zaman, kaç yılında başladığı, sosyal güvencesi olup olmadığı, mesleki bir sağlık sorunu olup olmadığı, tayfacılık ile ilgili herhangi bir eğitim alıp almadığı gibi sorulardan oluşmaktadır. Yaşam standartlarını belirlemeye dönük sorular ise, yaşadığı evin niteliği, en fazla para harcanan şeyler, av sezonunda balığa çıkılmadığı zamanlarda neler yapıldığı, av sezonunun dışında/ölü sezonda ne tür bir iş yaptığı, tayfa hakkının nasıl paylaşıldığı/ödendiği, av sezonlarında tayfacılıktan elde ettiği gelir, tayfacılık dışında balıkçılığa bağlı diğer gelirler (avlanmanın dışında), balıkçılık dışındaki diğer işler ile işle ilgili karşılaştıkları belli başlı sorunları kapsamaktadır. 2. M ateryal ve Yöntem Marmara Denizi balıkçılığında; tekne gruplarında istihdam edilen tayfa sayılarına ilişkin herhangi bir istatistikî bilgiye ulaşılamadığından öncelikle hareket noktası olarak TÜİK in Marmara Denizindeki toplam tayfa sayısı (N) esas alınmıştır. TÜİK verilerine göre toplam balıkçı sayısından (9679). tekne sahibi olan balıkçılar (2935) elemine edilerek Marmara Denizindeki toplam tayfa sayısı (6744) bulunmuştur. Bu tayfa sayısına sırasıyla; (1) ücretsiz çalışan ortaklar. (2) ücretsiz çalışan hane halkı fertleri. (3) ücretli tayfalar. (4) ücretli çalışan ortak ve hane halkı fertleri ve (4) diğerleri dahildir (TÜİK. 2007). (Yamane.1962) n N Nh Sh Sh2 2 Toplam Toplam N ( N S ) h h örnek işletme n sayısın ı sayısını N D + N S h h Söz konusu tabakadaki işletme sayısını Söz konusu tabakanın standart sapmasını Söz konusu tabakanın varyansını 2 D =d2/z2; d: 0.05*X değerine eşit olup, populasyon ortalamasında izin verilen hata, X=0.10 alınmıştır. Z ise %95 güven sınırına göre normal dağılım tablosundaki Z değerini (1.96) göstermektedir. Tabakalara göre tayfa örnek miktarını belirlemede herhangi bir veri tabanın olmaması örnekleme ile ilgili uygulanabilecek yöntemleri sınırlamıştır. Bu nedenle her bir tekne grubu tarafından çalıştırılan tayfa sayılarını belirlemek için bazı kabullenmeler ve varsayımlarda bulunulmuştur. Ayrıca ön saha gözlem çalışmaları da yapılmıştır. 1. Grup: Ön alan çalışmalarında bu gruptaki teknelerin ancak yarısının sürekli veya gerektiğinde ücretli tayfa bulundurduğu belirlenmiştir. Bu nedenle 0.5 katsayısı esas alınmıştır. 2. Grup: Bu grupta yine mevcut teknelerin ruhsat tiplerinden yola çıkılm ış; D ruhsatına sahip 554 adet teknenin 2 adet. G+T+GT ruhsatına sahip 137 adet teknenin ise 3 adet tayfa istihdam ettiği belirlenmiştir. 3. Grup: Bu grupta önemli sayıda gırgır avcılığı yapan tekne saptanmıştır. Tekne boyu ve avcılık yöntemleri dikkate alındığında 5 ile 15 kişi arasında bir tayfa dağılım ı belirlenmiş ve ortalama 8 tayfa sayısı hesaplanmıştır. Toplam 1808 tayfanın 3. grupta yer aldığı belirlenmiştir. 4. Grup: Bu grupta yer alan teknelerin tamamının gırgır avcılığı yaptıkları öngörülmüştür [(Marmara Denizinde trol avcılığı tamamen yasaktır (Anonim. 2011)]. Gerçekleştirilen ön alan çalışmalarında; tekne boyları esas alınarak yapılan hesaplamalardan bu kategorideki bir grup teknenin 15-20, diğer grup teknenin ise adet tayfa istihdam ettiği anlaşılmıştır. 48 adet teknenin (G ruhsatlı) ortalama 18, 61 adet teknenin ise (T+TG ruhsatlı) ortalama 22 adet tayfa çalıştırdığı hesaplanmıştır. Toplam 2206 adet tayfanın bu grupta yer aldığı belirlenmiştir. 668

3 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Çizelge 1. Anket Sayısının Belirlenmesinde Kullanılan Hesaplamalar Gruplar 1. Grup 2.Grup 3.Grup 4.Grup Nh St. Sapma (Sh) Sh D Arit. Ort d Örnek Sayısı N (Toplam Tayfa Sayısı) 6744 Toplam n 133 %95 güven aralığı ve %10 hata payına göre yapılan hesaplamalar sonucu tayfalarla yapılacak anket sayısı 133 olarak hesaplanmıştır. Toplam tayfa anket sayısının tabakalara dağılımında ise aşağıdaki aşamalar izlenmiştir. Tayfa sayılarının tabakalar itibariyle farklı olması; avlanma yöntemlerine göre teknelerin yeniden kategorize edilerek her bir tabaka/tekne grubuna dahil olan ortalama tayfa sayısının yeniden ele alınmasını zorunlu kılmıştır. KORGEM verilerine göre teknelerin büyük bir kısmı (%86) D tipi ruhsata sahiptir. Çizelge 2. Marmara Denizi Balıkçı Filosuna Ait Her Bir Tekne Grubu (Tabaka) İçin Saptanan Ortalama Tayfa Sayısı ve Anket Yapılacak Tayfa Sayıları Tekne Boy Grupları (M) (Tabakalar) Toplam Tekne Sayısı Ortalama Tayfa Sayısı Tayfa Sayısına Göre Teknelerin Dağılımı Toplam Tayfa Sayısı Tayfaların Oransal Dağılımı Örnek Sayısı 1. Grup (<8.9) Grup (9-15.9) Grup ( ) Grup (26>) Toplam Genellikle büyük teknelerin bağlı bulunduğu Balıkesir e bağlı Bandırma, Erdek, Çakılköy, Karşıyaka gibi kıyı beldelerinde çalışan tayfa yoğunluğu nedeniyle örneklemede yüksek oranda yer almıştır (% tayfa). İstanbul; Tuzla dan Silivri ye kadar uzanan geniş bir kıyı şeridinde balıkçılık yapma olanağı nedeniyle ikinci sırada yer almıştır (% tayfa). Çanakkale (% tayfa), Tekirdağ (%6.8-9 tayfa), Yalova (%6.8-9 tayfa), Bursa (%6.0-8 tayfa) ve Kocaeli (%5.3-7 tayfa) bu illeri izlemişlerdir. 3.Araştırma Bulguları Çizelge 3 te tayfaların hanelerinde yaşayan kişi sayısı ve yaşadıkları yerleşim birimleri gösterilmiştir. Çizelgeden de anlaşılacağı gibi tayfalar ortalama 4 kişilik ailelerde ve çoğunluğu köy ve beldelerde yaşamaktadır. Çizelge 4 de tayfaların yaşları itibariyle dağılımı verilmiştir. Tayfaların büyük bölümünün 30 yaş altındaki gençlerden oluştuğu görülmektedir yaş grubu arasında %33.8 oranında tayfa bulunurken (yaklaşık 1/3 ü), yaş grubu %20.3 oranıyla yer almakta; yaşlı ve tecrübeli tayfalar ise yaklaşık %11 civarındadır. Medeni durumları itibariyle incelendiğinde ise tayfaların büyük bölümünün evli (%59.4), %30.8 inin evlenmemiş ve %8.3 ünün boşanmış durumda olduğu anlaşılmaktadır. Genellikle uzun süre evden ayrı şekilde çalışma ve yaşam koşullarının evlenme yaşını geciktirdiği ve boşanmayı arttırdığı ifade edilmektedir. Çizelgeye göre İlkokul mezunları (%53.4) oranıyla ilk sırada yer alırken, ortaokul (%28.6) ve lise (%12.0) mezunları diğer sıralarda bulunmaktadır. İlköğretime devam eden küçük tayfalar da araştırma kapsamına dahil edilmiştir (%1.5). 669

4 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Çizelge 3. Tayfaların Hanelerinde Yaşayan Kişi Sayısı ve Yaşadıkları Yerleşim Birimleri Hanede Yaşayan Kişi Sayısı Yerleşim Birimi Sayı % Sayı % Tek başına Köy kişi Belde kişi İlçe kişi Şehir kişi kişi kişi Toplam Çizelge 4. Tayfaların Yaşları, Medeni Durumları ve Eğitimleri İtibariyle Dağılımı Tayfa-yaş Medeni Durumu Eğitim Durumu Sayı % Sayı % Sayı % < Evli Okur yazar değil Evlenmemiş Sadece okur yazar Boşanmış İlköğretime devam ediyor > Nişanlı İlkokul mezunu Toplam Ortaokul mezunu Ort Lise Mezunu Yüksekokul mezunu Tayfaların ebeveynlerinin/atalarının kökenlerine göre dağılımı çizelge 5 de iller itibariyle sıralanmıştır. Çok sayıda tayfanın Selanik kökenli çıkması dikkat çekicidir (%39.1). Diğerleri ağırlıklı olarak Karadeniz kökenlidir. Ordu ili kökenliler çoğunluğu oluşturmaktadır (%12.0). Çizelge 5. Tayfaların Doğum Yerleri ve Kökenleri İtibariyle Dağılımı Bölgeler Doğum Yeri Kökeni Sayı Sayı Bandırma 27.8 Çanakkale Tekirdağ 10.5 İstanbul Selanik 39.1 Bulgaristan Ordu Samsun Bursa Kastamonu Bartın Diğer Tayfaların ve ebeveynlerinin/atalarının göç yılları ve göç nedenleri itibariyle dağılımı çizelge 6 da irdelenmiştir. Önemli bir bölümünün Cumhuriyet öncesi ve 1. Dünya savaşı sırasında göç ettikleri anlaşılmaktadır (%32.3). Cumhuriyet savaşı ve 2. Dünya Savaşı sırasında göç edenler de %10.5 gibi bir oranda bulunmuştur. Göç yıllarını bilemeyen tayfaların (%43.6), atalarının büyük olasılıkla savaş dönemlerinde mübadele veya kaçma yoluyla ülkeye yerleştikleri söylenebil 670

5 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma ir. Çoğunluğu (%60.2) işsizlik faktörünü öne sürmüştür. Mübadele de ikinci derecede göç nedeni olarak belirlenmiştir (%32.3). Çizelge 6. Tayfaların Ailelerinin Göç yılı ve Nedenleri İtibariyle Dağılnnı Göç Yılı Sayı % Bilmiyor Göç Nedenleri Sayı % Mübadele İşsizlik Dağlık arazide yaşamak zor Evlilikten dolayı Savaş Okul/eğitim için Çizelge 7 de tayfaların yaşadıkları yörelerden son 5 yılda ne ölçüde. nereye ve neden dışarıya göç verdiği sorgulanmıştır. Yaklaşık %17.3 oranında bir göç olgusu belirlenmiştir. Beklendiği üzere %65.0 gibi yüksek bir oranda İstanbul a göç edildiği belirlenmiştir. Göç nedenlerinin başında ise İş bulmak için şıkkı %62.5 ile birinci sırada gelmektedir. Evlilik amacıyla yapılan göç de oldukça yüksek oranda bulunmuştur (%20.0). Çizelge 7. Son 5 Yılda Köyden/Beldeden Dışarıya Göç Durumu. Yeri ve Nedenleri Göç Etme Durumu Sayı % Göç yeri Sayı % Göç Nedenleri Sayı % Son 5 yılda göç eden var İstanbul İş bulmak için Son 5 yılda göç eden yok İzmit Evlilik Ankara Memur (tayin) ekirdağ Eşin memleketi diye Bursa Maaş+sigortalı iş Balıkesir Toplam Toplam Çizelge 8 de tayfaların asıl (ana) meslekleri itibariyle dağılımı görülmektedir. Yaklaşık %81 inin asıl mesleğinin balıkçı/tayfa olduğu belirlenmiştir. Çizelge 8. Tayfaların Ana Meslekleri İtibariyle Dağılımı İstihdam Alanı Sayı % İşçi Esnaf/Sanatkar Çiftçi/Ormancı/Bahçeci Balıkçı (Tekne Sahibi) Memur Balıkçı (Tayfa) I Çizelge 9 da tayfaların bu mesleği tercih etme nedenleri ve kaç yıldır bu mesleği yaptıkları sorgulanmıştır. Aile mesleği %35.3 oranıyla ilk sırada yer alırken;başka mesleği olmadığı için(%33.1) ve başka alanda iş bulamadıkları için(%36.1) seçmeleri bunu izlemiştir. Diğer yanıtlar çizelgede ayrıntılı olarak verilmiştir yıl boyunca tayfalık yapanlar %20.3 ile en yüksek çıkmıştır yıldan beri bu mesleğin içinde olanlar ise %18.0 ile ikinci sırada yer almaktadır. Yaklaşık %18 oranında kişinin 5 yıldan daha az sürede tayfalık yaptıkları belirlenmiştir. Bu kişiler başka alanda iş bulamadıkları için tayfalık yaptıklarmı;ancak uzun süreli bir meslek olarak düşünmediklerini ifade etmişlerdir. Yakın süreçte, Marmara denizinde tayfa temininde büyük güçlükler çekebileceği anlaşılmaktadır. Çizelge 10 da tayfaların yaşadıkları evin kiralık/mülkiyet vb durumu ile niteliği gibi tayfaların hayat standardı ile ilgili bazı göstergeler incelenmiştir. Önemli bir bölümünün öz mülk eve sahip oldukları (%44.4) ve 3 odalı apartman dairesinde yaşadıkları ilginç bir bulgudur. Kırsal kesimde tek katlı ve üç odalı köy evlerinde yaşayan tayfaların sayısı da yüksek orandadır (%42.9). Tayfaların sahip olduğu çeşitli binek araçları incelenmiştir. %72.9 oranıyla Hiçbiri yanıtı alınmıştır. Az sayıda tayfanın araba, kamyonet ve tekne sahibi olduğu belirlenmiştir (%9.0). 671

6 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Çizelge 9. Tayfaların Bu Mesleği Tercih Etme Nedenleri ve Kaç Yıldır Bu Mesleği Yaptıkları Tayfacılığı Tercih Etme Kaç Yıldır Bu Mesleği Yaptıkları Nedenleri Nedenleri Sayı % Yıl aralığı Sayı % Aile mesleği olduğu için Y ıldan daha az Başka mesleğim olmadığı için yıl arası Başka alanda iş bulamadığım için yıl arası Denize karşı ilgi/sevgi Yıl arası İkinci bir iş olarak(ek gelir) Yıl arası Serbest bir meslek olduğu için Yıl arası Parasızlıktan okuyamadığımız için yıl arası Parası peşin olduğu için Yıl arası Daha karlı bir iş dalı olduğu için Yıl arası Anket yapılan tayfa sayısı yıldan fazla Çizelge 10. Tayfaların Hayat Standardı İle İlgili Bazı Göstergeler Evin Kiralık/Mülkiyet Olması Evin Niteliği Araçlar Sayı % Sayı % Sayı % Kiralık Tek katlı Araba vb Mülkiyet İki katlı Motosiklet Ebeveynlerime ait Apartman Bisiklet Kardeşlerle ortak Diğer Traktör Tekne Hiçbiri Çizelge 11 de tayfaların en fazla harcama yaptıkları alanlar inceleme kapsamına alınm ıştır. Oldukça ilginç yanıtların alındığı bu soru. ayrı bir tüketici eğilimleri araştırmasına gereksinim göstermektedir. Çizelge 11. Tayfaların En Fazla Para Harcadığı Yerler Masraf Unsurları Sayı % Mutfak masrafı Sağlık masrafları Su. elektrik. telefon masrafları. mutfak/banyo tüpü vb Balıkçılıkla ilgili masraflar Kişisel harcamalar (sigara.çay.alkol) Çocukların okul masrafı Kira masrafı Sosyal faaliyetler Giyim Çocukların (bebeklerin) masrafı Kredi kartı borcu Yakacak/ısınma gideri Bağ-kur ödemesi Taksitlerimiz Toplam Anket Sayısı *Bazı tayfalar birden çok seçenek belirtmişlerdir. Mutfak masrafı (%70.7) ilk sırada yer almaktadır. Sağlık masraflarının oldukça yüksek düzeyde bulunduğu anlaşılmaktadır (%46.6). Su, elektrik, telefon vb gibi zorunlu harcamalar da önemli boyutlardadır (%31.6). Kira, yakacak masrafı, giyim ve çocukların okul masrafları diğer ağırlıklı harcama kalemlerini oluşturmaktadır. Çizelge 12 de ölü sezonda(av yasağı) tayfacılıktan ayrı kaldıkları süreler aylar itibariyle gruplandırılm ıştır ve ölü sezonda(av yasağı) tayfaların çalıştıkları işler sıralanmıştır. 4 aylık süre en çok ifade edilmiştir(%18.0). Sadece %25.6 oranında tayfa herhangi bir işle iştigal etmediklerini ve kahvede oturduklarını ifade etmişlerdir. Diğerleri çizelgede ayrıntılı olarak verilmiştir. 672

7 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınmak Çizelge 12. Tayfaların Ölü Sezonda Tayfacılıktan Ayrı Kaldıkları Süre ve Çalıştığı İşler Ayrı Kalınan Sayı % Tayfaların Ölü Sezonda Çalıştıkları İşler Aylar Sayı % 1 Aydan az Çiftçilik yapıyorum (Karadenizlilerde fındık işi.balıkesir civarı zeytincilik. vb) Ay Başka bir iş yapmıyorum. Kahvede oturuyorum Ay Balıkçılık faaliyetleri (yevmiye ile ağ donatımı. tekne ve ağ tamiri. olta-çapari-istavrit vb) Ay Çeşitli balıkçılık (tatlısu balıkçılığı. uzatmacılık. kıyı balıkçılığı. dalgıçlık. vb) Ay Mevsimlik inşaat işçiliği (Çatı işleri.aliminyum doğrama elektrik işleri.badana boya vb.) Ay Mevsimlik tarım işçiliği(kestane.ıhlamur.defne yaprağı toplamak.zeytin işçiliği.tavukhanede) Ay Günlük işlerde işçi olarak Ay Hayvancılık Ay Garsonluk Ay Odun işi (ormancılık) Ay Seyyar satıcılık (Sebze.balık satışı. pazarcılık vs.) Ay Gece Bekçisi Ay Mevsimlik sanayi işçiliği (Fabrika işçisi) Ay Şoförlük (Dolmuş. servis şoförlüğü) Ay Madencilik (Kömür torbalama. yeraltında kömür çıkarma (sigorta yapıyorlar diye) Ay Toplam Anket Sayısı *Bazı tayfalar birden çok seçenek belirtmişlerdir. Çizelge 13 te tayfaların işleriyle ilgili karşılaştığı sorunlar ortaya konmuştur. Ücretin düşük olması (%48.1) ve sosyal güvence ile ilgili sorunlar (%46.6) en fazla dile getirilen sorunlar olmuştur. Çizelge 13. Tayfaların İşleriyle İlgili Karşılaştığı Sorunlar Sorunlar Sayı % Ücretin düşük olması Sosyal güvence (SSK. Bağ-Kur vs) Uykusuzluk Ailesinden uzak kalma Teknedeki yaşam koşulları/konfor Ödemenin geç yapılması İş güvenliği/kazalar Av operasyonu sırasında işten kaynaklanan zorluklar Hava/deniz koşullarından kaynaklanan zorluklar Sorun yok Toplam Anket Sayısı *Bazı tayfalar birden çok seçenek belirtmişlerdir. Çizelge 14. tayfaların tayfacılık işinden memnuniyet durumunu göstermektedir. Tayfaların sadece %24 ü işinden memnun iken, % 76 sının memnun olmaması çarpıcı bir bulgudur. 673

8 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Çizelge 14. Tayfaların Tayfacılık İşinden Memnuniyet Durumu Memnuniyet Durumu Sayı % Tayfacılıktan Memnun Olanlar Tayfacılıktan Memnun Olmayanlar 102 (Çünkü Sigorta Yapmıyorlar.Ama Mecburum. Başka Mesleğim Yok) 75.9 Çizelge 15 te tayfaların bağlı oldukları sosyal güvenlik kurumu. sosyal güvenlik primlerinin kim tarafından ödendiği ve primlerini kendi ödeyenlerin düzenli olarak ödeyip ödeyemedikleri irdelenmiştir. Hiçbir güvencesi olmayan tayfaların oranı %44.4 olarak belirtilmiştir. %35 inin bağ-kurlu, %20 sinin ise SSK lı olduğu anlaşılmaktadır. Primlerin bizzat kendisi tarafından ödendiğini belirten tayfa sayısı %70.3 oranında bulunurken; düzenli olarak ödeyemediklerini belirtmişlerdir (%74.3). Çizelge 15. Tayfaların Bağlı oldukları Sosyal Güvenlik Kurumu ve Prim Ödemeleri Sosyal Güvenlik Kurumu Ödeyen kişi/kurum Primleri Düzenli ödeme durumu Sayı % Sayı % Sayı % Emekli Sandığı Kendisi Hayır SSK Tekne Sahibi Evet Bağ-Kur Şu an ödenmiyor Toplam Güvencesi olmayan Çalıştığı diğer işy. tar ÜŞ Emekli Diğer Toplam Tayfaların mesleğe bağlı sağlık sorunları Çizelge 16 de incelenmiştir. Tayfaların büyük bir bölümü herhangi bir sağlık sorunu belirtmemiştir. Ancak; yaş aralığı arttıkça bel fıtığı vb(%18.8). romatizma(%13.5) ve bronşit/sinüzit(%6.9) gibi kalıcı sağlık sorunlarını ileri süren tayfalar bulunmaktadır. Diğer sağlık sorunları önemsiz düzeyde bulunmuştur. Çizelge 16. Tayfaların Mesleğe Bağlı Sağlık Sorunları Sağlık Sorunları Sayı Herhangi bir sağlık sorunu olmayan 72.9 Bel fıtığı. bel ağrıları vb Romatizmal/siyatik türü hastalıklar 13.5 Bronşit/sinüzit Mide rahatsızlığı Böbrek rahatsızlıkları El/kol uyuşması. sinir/damar sıkışması Yüz felci Guatr Anket yapılan tayfa sayısı 133 *Bazı tayfalar birden çok seçenek belirtmişlerdir. Tayfaların çalışmaları karşılığında aldıkları ücretin ödenme şekli ve ortalama gelir düzeyleri çizelge 17 de belirtilmiştir. Çizelgeden de anlaşılacağı gibi, tayfalar çalışmalarının karşılığını büyük ölçüde (%91) pay usulüne göre almaktadırlar. Pay usulünde en yaygın oran; masraflar çıktıktan sonra yakalanan avın %50 si teknenin, %50 si tayfaların olacak şekildedir. Özellikle av sezonunun dışında tayfaların tayfacılık dışında balıkçılığa bağlı diğer gelir unsurları çizelge 18 de gösterilmiştir. Önemli bir bölümünün (%59.4) balıkçılığa bağlı başka bir geliri olmazken, %18 i balık ağı onarımı ve yapımı ile % 13.5 i oltacılık vb faaliyetlerden gelir elde etmeye çalışmaktadır. 674

9 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Çizelge 17. Tayfaların Çalışmaları Karşılığında Aldıkları Ücretin Ödenme Şekli ve Miktarları Tayfa ücretlerinin ödenme şekli Sayı % Gelir Aralığı (TL) Sayı % Pay usulü Maaş+pay usulü Ücretsiz aile işçisi Tekne sahibi gerektikçe veriyor Aylık maaş üzerinden Yevmiye karşılığı (Günlük) Avans Ort. Gelir 5303 Çizelge 19 da tayfaların ilgili kuruluşlar tarafından düzenlenmesini istedikleri çeşitli hususlar ayrıntılı bir şekilde sıralanmıştır. Tayfaların %54.1 i öncelikle sigorta konusunu dile getirmekte ve tekne sahipleri tarafından zorunlu sigorta yaptırılmasını istemektedirler. Ölü sezonda balıkçılığa bağlı iş olanağı yaratılması çok sayıda tayfa tarafından (%21.1) belirtilen bir sorundur. Tayfaların örgütlenmesi ve sendikaya bağlı olmaları diğer önemli bir talep olarak ortaya çıkmaktadır (%16.7). Fikrim Yok yanıtının % 19.5 gibi yüksek bir oranda çıkması tayfaların eğitim ve bilinç düzeyinin ne kadar düşük olduğunu ortaya koyan ilginç bir göstergedir. Çizelge 18. Tayfacılık Dışında Balıkçılığa Bağlı Diğer Gelir Unsurları Balıkçılığa Bağlı Diğer Gelirler Sayı % Balıkçılığa Bağlı Başka bir geliri olmayan Doğrudan balık avcılığından elde edilen gelir (oltacılık vb) Balık ağı donatma/yeni ağ Tekne tamiri Kaptanlık Seyyar balık satıcılığı Tayfacılık Tatlı su avcılığı Dalarak salyangoz avcılığı Anket yapılan tayfa sayısı 133 *Bazı tayfalar birden çok seçenek belirtmişlerdir. 675

10 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Çizelge 19. Tayfaların İlgili Kuruluşlar Tarafından Düzenlenmesini İstedikleri Konular Konular Sayı % Fikrim Yok Tayfaların Sigorta Sorununu Çözülmeli.Tayfalara Sigorta Zorunlu Olmalı Ölü Sezonda İş Olanağı Yaratılmalı Tayfaların Sendikalaşması/Örgütlenmesi Özendirilmeli Tayfalara Statü Tanınmalı. Tayfaların Bir Odalarının Olması Sağlanmalı Denizcilik Bakanlığı Kurulmalı. Bürokrasi Azaltılmalı Herkese Miço Kağıdı Verilmemeli. Sınav Sistemi Getirilmeli Mesleğin Devamlılığı İçin Tokları Korunmalı Denetlenmeli. Balıkçılara Kota Koyulmalı Balıkçılara Özel Bir Sigorta Sistemi Olmalı Gırgırların 10 Kulaç Derinlikten Daha Yakına Gelmesi Engellenmeli Ve Marmara da Sonar Cihazı Kullanılmamalı Tayfalara Düzenli Eğitim Verilmeli Teknelerdeki Koşulların İyi Olması İçin Devlet Zorlamalı Av Yasağı Döneminde Az Da Olsa Bir Maaş Bağlanmalı (İşsizlik Sigortası Olabilir) Ücret Sisteminin Daha Adaletli Olması Sağlanmalı Belediyenin Satışlardan Kestiği %3 Artırılarak Tayfaların Sigor. Zorunlu Yatırılabilir Cezalar Çok Fazla.Gözden Geçirilmeli Tayfalar Av Yasağı Döneminde Sigortalı Sayılmalı Marmara Denizinde Uzatma Hariç Trol Ve Gırgır 5 Sene Yasaklanmalı İhracat Olanakları Artırılmalı. Balıkçılıktan Elde Edilen Gelir Artırılmalı İşgüvenliği Sağlanmalı. İş Kazaları Açısından Tedbir Ve Denetimler Artmalı Balıkçılık Yasası Çıkmalı Boy Yasağının Denetimi Daha İyi Yapılmalı Devlet Tayfalara Küçük Bir Tekne Alacak Kredi Vermeli Piyasaya Müdahale Olmalı. Fiyatlarda İstikrar Sağlanmalı (Taban Fiyat Uygulanabilir) Uzun Vadeli Kredi Olanağı Sağlanmalı Toplam Anket Sayısı Sonuç ve Öneriler Tayfalara yönelik yapılan anket çalışması sonucu belirlenen önemli bazı bulgular şu şekilde sıralanabilir : Tayfaların ortalama yaşları, 35.6 olarak hesaplanırken, %59.4 ü evlidir, eğitim düzeyleri son derece düşük olan tayfaların %53.4 ü ilkokul ve %28.6 sı ise ortaokul mezunudur. %39 u mübadele sonucunda gelen Selanik göçmenleri kökenli, %43 ü tek katlı müstakil evlerde oturmaktadır. Tayfaların %44 ü sosyal güvenlik hakkından yoksun iken, sosyal güvencesi olanların %70.3 ünün primlerini kendilerinin yatırdıkları görülmektedir. Tayfaların işlerinde yaşadıkları başlıca sıkıntıları sırasıyla düşük ücret, teknedeki yaşam koşulları, uykusuzluk, sosyal güvencenin olmaması ve ailelerinden uzak kalma olarak belirtmişlerdir. Ücretin düşük olması (%48.1) ve sosyal güvence ile ilgili sorunlar (%46.6) en fazla dile getirilen sorunlar olmuştur. Tayfaların sadece %24 ü işinden memnun iken, %76 sının memnun olmaması çarpıcı bir bulgudur. Ölü sezonda tayfacılıktan ayrı kaldıkları 4 aylık süre en çok ifade edilmiştir(%18.0). Sadece %25.6 oranında tayfa herhangi bir işle iştigal etmediklerini ve kahvede oturduklarını ifade etmişlerdir. Av yasağı döneminde tayfaların geçimlerini sağlamak için çalıştıkları işler ise; şoförlük, mevsimlik sanayi, inşaat ve tarım işçiliği, çeşitli balıkçılık faaliyetleri (yevmiye ile ağ donatımı, tekne ve ağ tamiri, olta-çapari-istavrit vb) olarak sıralanmaktadır. Tayfaların %54.1 i öncelikle sigorta konusunu dile getirmekte ve tekne sahipleri tarafından zorunlu sigorta yaptırılmasını istemektedirler. Ölü sezonda balıkçılığa bağlı iş olanağı yaratılması çok sayıda tayfa tarafından (%21.1) belirtilen bir sorundur. Tayfaların örgütlenmesi ve sendikaya bağlı olmaları diğer önemli bir talep olarak ortaya çıkmaktadır (%16.7). Özel bilgi ve beceri isteyen tayfalık mesleğinde III. ve IV. gruptaki büyük tekneler için potansiyel işgücü Karadeniz bölgesinden sağlanmaktadır. Ancak düşük ücret ve ağır çalışma koşulları yüzünden bu meslekten giderek uzaklaşma ve 676

11 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma başka iş arayışlarına girme eğilimi yüksektir. Özellikle av sezonunun dışında istihdam sorunu yaşayan tayfalara devletin sahip çıkması ve işsizlik sigortası ödenmesi önemli bir güvence olabilecektir. Kaynaklar Anonymous. 2011Türkiye İstatistik Kurumu Su Ürünleri İstatistikleri. W eb adresi: Çelikkale. M.S.. Düzgüneş. E.. Okumuş. İ Türkiye Su Ürünleri Sektörü; Potansiyeli. Mevcut Durumu. Sorunları ve Çözüm Önerileri. İstanbul Ticaret Odası Yay. No: İstanbul. Çelikkale. M.S Balık Avcılığındaki Gelişmeler; Av ve Av Gücü İlişkileri. Akdeniz Balıkçılık Kongresi Nisan İzmir. s Güngör. H.. Zengin. M.. Güngör. G Marmara Denizi Balıkçılığının Sosyo-Ekonomik Yapısı ve Deniz Ürünleri Pazarlaması : Tekirdağ İli Sahil Şeridi Örneği. NKÜ Ziraat Fakültesi Dergisi. Ekim Cilt :4. Sayı : 3. Tekirdağ Güngör. H.. Güngör. G.. Demirkol. C.. Marmara Denizi. Tekirdağ ve Marmara Ereğlisi Balıkçılığında Sosyo Ekonomik Göstergeler ve Karşılaşılan Sorunlar. Marmara Ereğlisi Değerleri Sempozyumu. Marmara Ereğlisi Meslek Yüksek Okulu Yayınları. Kasım Tekirdağ. Güngör. H.. Güngör. G Marmara Denizi Balıkçılığı. Dünya Gıda Dergisi. Dünya Süper Veb Ofset A.Ş.. Yıl : 13. Sayı : Ekim. Sayfa : İstanbul. KORGEM, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Türkiye Denizleri Resmi Av Filosu Kayıtlar Yamane.T Mathematics for Economists. Prentice-Hall Ine. Englewood Cliffs. NJ Zengin, M., Polat, H., Kutlu, S., Dinçer, A. C., Güngör, H., Aksoy, M., Özgündüz, C., Karaarslan, E. ve Firidin, S Marmara Denizindeki Derin Su Pembe Karidesi (Parapenaus longirostris, Lucas 1846) Balıkçılığının Geliştirilmesi Üzerine Bir Araştırma. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, TAGEM, Trabzon SUMAE, Sonuç Raporu (TAGEM/ HAYSUD/2001/09/2004), Trabzon. 212 s. Zengin. M.. ve Ark li Yılların Başında Marmara Denizi Balıkçı Filosunun Yapısal Özellikleri. TÜDAV Marmara Denizi Balıkçılığı Sempozyumu.Eylül İstanbul. 677