AYDIN VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ

Transkript

1 AYDIN VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ AYDIN ÇEVRE DURUM RAPORU AYDIN 2005

2 T.C. AYDIN VALİLİĞİ İL ÇEVRE ve ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ AYDIN İLİ ÇEVRE DURUM RAPORU AYDIN 2005

3

4 ULUSAL ÇEVRE ANDI Şimdiki ve gelecek kuşakların temiz ve sağlıklı bir çevrede yaşama hakkına sahip olduğu gerçeğinden hareketle, çevreye duyarlı bir kalkınmadan yana olduğumu vurgulayarak; doğal kaynakların, ekonomik kalkınmanın hem kaynağını hem sınırını oluşturduğunu bilerek, çevrenin korunması ve geliştirilmesinden, bireysel katkı ve katılımın gereğine ve önemine inanarak; çevresel değerlere sahip çıkıp zarar verenleri uyaracağıma, doğal kaynaklardan faydalanırken tutumlu davranacağıma, sürdürülebilir kalkınma ilkeleri doğrultusunda hareket edeceğime, bu yönde işbirliği ve dayanışma anlayışı içerisinde hareket ederek, çevre konusunda herkese örnek olacağıma söz veririm.

5 İnsanlık tarihi, günümüz sosyal ve teknolojik kazanımlarını sağlama aşamasında, tabiatın tahribi neticesinde yeni bir bilimsel olgu ile karşılaşmıştır. Genel olarak Ekoloji olarak tanımlanan bu bilimsel olgu, Ekosistem denilen birbiriyle bağlantılı, insanlar da dahil olmak üzere tabiatın canlı cansız unsurlarının ilişkilerini incelemektedir. Ne yazık ki insanların faaliyetleri, bir denge halinde varlığını sürdüren ekosistemi tehdit eder boyutlara ulaşmıştır. Kainatta, mavi gezegenimiz gibi üzerinde canlı bulunduran bir başka gezegenin varlığı bugün ki bilgilerimize göre bilinmiyor. Tüm insanlık bu gerçekle hareket ederek yaşama ortamına ve geleceğine sahip çıkmalıdır. Devletimiz, vatandaşlarımızın daha sağlıklı bir çevrede yaşayabilmesi için gerekli tüm kanun ve kuralları koymuştur. Bu kuralların işleyebilmesi çevre bilincine sahip insanlar tarafından sağlanacaktır. Başta çevre bilgisini verecek eğitim kurumlarımız olmak üzere, toplumun her bir kesimi çevre kavramını öncelikli hedeflerden biri olarak belirlemelidir. Aydın İli Çevre Durum Raporu içeriğinde, ilimizin tarihsel, sosyal, kültürel, doğal güzellikleri ile doğal zenginliklerinin çevresel bir bakışla anlatılmış olması, okurları için önemli kaynak ve başvuru kitabı değeri taşımaktadır. Bu vesile ile tüm insanlığa yaşanabilir çevre diler saygılar sunarım. Mustafa MALAY Aydın Valisi

6 Çevre, insan ve canlı varlıklar üzerinde hemen veya zamanla dolaylı ya da dolaysız bir etkide bulunabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik ve toplumsal etmenlerin belirli bir zamandaki toplamıdır. Çevreyi bu kapsamda ilişkiler sistemi şeklinde de nitelendirebiliriz. İlişkiler sistemi olan çevrenin bozulması ve çevre sorunlarının ortaya çıkması, genellikle insan kaynaklı etkenlerin doğal dengeleri bozmasıyla başlamıştır. Özellikle endüstriyel üretimin ortaya çıkmasıyla artan üretim sonucu daha çok hammadde gereksinimi duyulması ve üretim sürecinde çevreye bırakılan zararlı maddeler nedeniyle, çevre daha önce olmadığı kadar plansız kullanılmaya başlanmıştır. Bu yüzden, endüstrileşme ve kentleşme, çevre sorunlarının ortaya çıkışında en önemli iki etmen olarak kabul edilir. Geldiğimiz süreçte, insanlığın temel ihtiyaçlarını temin ederken yapılacak planlamaların, ekolojik ilkeler çerçevesinde olması ve ekosistem bütünlüğünü bozmamasını gerektirmektedir. İl Müdürlüğümüz, ilgili Yönetmelikler çerçevesinde, ekolojik sistemin korunması ve iyileştirilmesi, zenginliklerinin çevre kirliliğinin önlenmesi, ilimizin doğal korunması ve kamuoyunda çevre bitki ve hayvan varlığı ile doğal bilincinin oluşması için çalışmalarını sürdürmektedir. Çalışmalarımızdaki temel hedef sürdürülebilir bir çevre tesis etmektir. Raporumuzda, ilimizin mevcut çevresel verileri ile çevrenin korunması ve kirliliğin önlenmesi yönünde yapılan çalışmalar ve hedefler yer almaktadır. Çevremizin ve doğal yaşamın korunmasında ve iyileştirilmesinde önemli bir kaynak olacağı inancımla saygılarımı sunarım. Veli YORGALI İl Çevre ve Orman Müdürü

7 HAZIRLAYANLAR Mehmet Ali ARSLAN...Çed ve Planlama Şb.Md Mesut KÖKEN..Maden Mühendisi Baki Adnan ERDOĞAN Metalurji Mühendisi Caner ŞAMİLOĞLU. Kimyager Yüksel ÖZDEMİR... Ziraat Mühendisi Raziye YARALI.Çevre Mühendisi

8 Đ Ç Đ N D E K Đ L E R A. COĞRAFĐ KAPSAM A.1. Giriş... 1 A.2. Đl ve Đlçe sınırları... 3 A.3. Đlin Coğrafi Durumu... 3 A.4. Đlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu... 5 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi... 7 A.5.1. Metamorfizma ve Magnatizma A.5.2.Tektonik ve Paleocoğrafya B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş B.1.2. Su Gücü B.1.3. Kömür B.1.4. Doğal Gaz B.1.5. Rüzgar B.1.6. Biyomas (Biyogaz, Odun, Tezek) B.1.7. Petrol B.1.8. Jeotermal Sahalar B.2. Flora ve Fauna B.2.1. Ormanlar B.2.2. Çayır ve Mera B.2.3. Sulak Alanlar B.2.4. Flora B.2.5. Fauna B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer 32 Hassas yöreler B.3. Toprak B.4. Su Kaynakları B.4.1. Đçme Suyu Kaynakları ve Barajlar B.4.2. Yer altı Su Kaynakları B.4.3. Akarsular B.4.4. Göller ve Göletler B.5. Mineral Kaynaklar B.5.1. Sanayi Madenleri B.5.2. Metalik Madenler B.5.3. Enerji Madenleri B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler C. HAVA (ATMOSFER VE ĐKLĐM) C.1 Đklim ve Hava C.1.1. Doğal Değişkenler C Rüzgar C Basınç C Nem i

9 C Sıcaklık C Buharlaşma C Yağışlar C Yağmur C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı C Seller C Kuraklık C Mikroklima C.1.2. Yapay Etmenler C Plansız Kentleşme C Yeşil Alanlar C Isınmada Kullanılan Yakıtlar C Endüstriyel Emisyonlar C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynaklar C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman C.2.2. Partikül Madde Emisyonları C.2.3. Karbonmonoksit C.2.4. Nitrojen Oksitler C.2.5. Hidrojenkarbon ve Kurşun Emisyonları C.3. Atmosferik Kirlilik C.3.1. Ozon Tabakasının Đncelmesinin Etkileri C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri C.4.1. Doğal Çevreye Olan Etkileri C Su Üzerine Etkileri C Toprak Üzerine Etkileri C Flora ve Fauna Üzerine Etkileri C Đnsan Sağlığı Üzerine Etkileri C.4.2. Yapay Çevreye Olan Etkileri C Görüntü Kirliliği üzerine Etkileri 68 D. SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı D.1.1. Yeraltı Suları D.1.2. Jeotermal Kaynaklar D.1.3. Akarsular D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar D.1.5. Denizler D.2. Doğal Drenaj Sistemleri D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri D.3.1. Yer altı suları ve Kirlilik D.3.2. Akarsularda Kirlilik D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik D.3.4. Denizlerde Kirlilik D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikalar D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri D.5.1. Tuzluluk D.5.2. Zehirli Gazlar ii

10 D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik D.5.4. Ağır Metaller ve Đz Elementler D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler D Siyanürler D Petrol ve Türevleri D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller D Pestisitler ve Su Kirliliği D Gübreler ve Su Kirliliği D Deterjanlar ve Su Kirliliği D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler D.5.7. Patojenler D.5.8. Askıda Katı Maddeler D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği E. TOPRAK VE ARAZĐ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı E.2. Toprak Kirliliği E.2.1. Kimyasal Kirlenme E Atmosferik Kirlenme E Atıklardan Kirlenme E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme E.3. Arazi E.3.1. Arazi Varlığı E Arazi Sınıfları E Kullanma Durumu E.3.2. Arazi Problemleri F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ormanlar F.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı F.1.2. Bölgenin Orman Envanteri F.1.3. Orman Varlığının Yararları F.1.4. Orman Sayılan Alanların Daraltılması F.2. Çayır ve Meralar F.2.1. Çayır ve Mera Varlığı F.2.2. Kullanım Amaçları ve Yararları F.3. Flora F.3.1. Türler ve Populasyonları F.3.2 Habitat ve Toplulukları F.4. Fauna F.4.1. Türler ve Populasyonları F Karasal Türler ve Populasyonları F Aquatik Türler ve Populasyonları F Kürklü Hayvanlar F Balıklar F.4.2. Habitat ve Toplulukları F.4.3 Hayvan Yaşama Hakları. 102 F Evcil Hayvanlar iii

11 F Sahipli Hayvanlar F Sahipsiz Hayvanlar F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Olan Evcil 103 Hayvanlar. F Hayvan Hakları Đhlalleri F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla Đşbirliği F.5. Hassas Yöreler Kapsamındaki Alanlar 103 F.5.1. Milli Parklar F.5.2. Tabiat Parkları F.5.3. Tabiat Anıtı. 107 F.5.4. Tabiat Koruma Alanları F.5.5. Orman içi Dinlenme Yerleri F.5.6. Sulak Alanlar F.5.7. Biyogenetik Rezerv Alanları 111 F.5.8. Biyosfer rezerv Alanları. 111 F.5.9. Özel Çevre Koruma Bölgeleri F Av Hayvanları Koruma ve Üretme Sahaları F.5.11 Su Ürünleri Üretim Sahası Çevresindeki Kıyılar F.5.12 Endemik Bitki ve Hayvanların Yaşama Ortamı Olan Alanlar F.5.13 Koruma Alanı Altına Alınan Yabani Flora-Faunanın Yaşama Ortamı Olan 116 Alanlar. F Akdenize Has Nesli Tükenmekte Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme 116 Ortamı Olan Alanlar... F Kültür Ve Tabiat Varlıklarının Bulnuduğu Koruma Alanaları F Sit Alanaları. 119 F Kentsel Sit F Tarihi Sit F Arkeolojik Sit 120 F Doğal Sit. 121 F Dünya Kültür ve Tarih Mirasının Korunması Sözleşmesinde Yeralan Kültürel 121 Miras ve Dogal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Dogal Alanlar F Küresel Miras Kapsamına Giren Alanalar F Anıtlar. 121 F Yapı Toplulukları F Sitler. 122 F Doğal Miras Kapsamına Giren Alanlar F Akdenize de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Alanaları. 122 F Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğine Göre Belirlenen Kıta Đçi Yüzeysel Suları 122 Kapsayan Đçme ve Kullanma Suyu Rezeruvarları... F Mutlak Koruma Alanları F Kısa Mesafeli Koruma Alanları F Orta Mesafeli Koruma Alanları F.19.4 Uzun Mesafeli Koruma Alanları F.20. Hava Kalitesi Kontrol Yönetmeliğinde Belirtilen Hassas Kirlenme Bölgeleri 122 F.21. Jeolojik ve jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar F.22. Tarım Alanları F Tarımsal Gelişme Alanları F Tarım Alanları (1., 2. ve 3. sınıf) iv

12 F Özel Mahsül Plantasyonları G. TURĐZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri G Konum G Fiziki Özellikler G.1.2. Kültürel Değerler G.2. Turizm Çeşitleri G.3. Turistik Altyapı G.4. Turist Sayısı G.5. Turizm Ekonomisi G.6. Turizm - Çevre Ilişkisi H. TARIM VE HAYVANCILIK H.1. Genel Tarımsal Yapı H.2. Tarımsal Üretim H.2.1. Bitkisel Üretim H Tarla Bitkileri H Buğdaygiller H Yem Bitkileri H Endüstriyel Bitkiler H Süs Bitkileri H Bahçe Bitkileri H Meyve Üretimi H Sebze Üretimi H.2.2. Hayvansal Üretim H Büyükbaş Hayvancılık H Küçükbaş Hayvancılık H Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretim) H Su Ürünleri H Kürk Hayvancılığı H Arıcılık ve Ipek Böceği Yetiştiriciliği H.3. Organik Tarım H.4. Tarımsal Işletmeler H.4.1. Kamu Işletmeleri H.4.2. Özel Işletmeler H.5. Tarımsal Faaliyetler H.5.1. Pestisit Kullanımı H.5.2. Gübre Kullanımı I. MADENCĐLĐK I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan 157 Doğal Malzemeler... I.1.1. Sanayi Madenleri I.1.2. Metalik Madenler I.1.3. Enerji Madenleri I.1.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler v

13 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri I.3. Cevher Zenginleştirme I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları J. ENERJĐ J.1. Kaynaklarına Göre Enerjilerin Sınıflandırılması J.1.1. Birincil Enerji Kaynakları J Güneş Enerjisi 166 J Rüzgar Enerjisi J Su Enerjisi. 169 J Biyogaz Enerjisi J Biyomas Enerjisi 170 J Odun J Kömür. 171 J.1.8. Biyokütle J Petrol (Fuel-Oil, Motorin, Asfalt, Benzin, LPG) j Jeotermal Enerji J Doğalgaz Enerjisi J.1.2. Đkincil Enerji Kaynakları J Termik Enerji J Hidrolik Enerji J Nükleer Enerji J.2. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı J.2.1. Mesken J.2.2. Ticaret J.2.3. Sanayi J.2.4. Resmi Daire J.2.5. Diğer J.3. Enerji Tasarrufu Đle Đlgili Yapılan Çalışmalar K. SANAYĐ VE TEKNOLOJĐ 184 K.1. Đl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması K.3. Sanayinin Ilçelere Göre Dağılımı K.4. Sanayi Gruplarına Göre Işyeri Sayıları ve Istihdam Durumları K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı vi

14 L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1. Altyapı L.1.1. Su Sistemi L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon Ve Atık Arıtma Sistemi L1.3. Yeşil Alanlar L1.4. Elektrik Üretim Hatları L.1.5. Doğal Gaz Boru Hatları L.2. Ulaşım L.2.1. Karayolları L Karayolları Genel L Ulaşım Planlaması L Toplu Taşıma Sistemleri L Kent Içi Yollar L Araç Sayıları L.2.2. Demiryolları L Kullanılan Raylı Sistemler L Taşımacılıkta Demiryolları L.2.3. Deniz, Göl, Nehir Taşımacılığı L Limanlar L Taşımacılık L.2.4. Hava Yolları L.3. Haberleşme L.4. Ilin Imar Durumu L.5. Đldeki Baz Đstasyonlarının Sayısı M. YERLEŞĐM ALANLARI VE NÜFUS 202 M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama M.1.1. Kentsel Alanlar M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri M Kentsel Büyüme Deseni M Planlı Kentsel Gelişme Alanları M Kentsel Alanlarda Yoğunluk M Kentsel Yenileme Alanları M Endüstriyel Alanlarda Yer Seçimi M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik Ve Turistik Özellikli Alanlar M.1.2. Kırsal Alanlar M Kırsal Yerleşme Deseni M Arazi Mülkiyeti M.2. Alt Yapı M.3. Binalar Ve Yapı Çeşitleri M.3.1. Kamu Binaları M.3.2. Okullar M.3.3. Hastaneler Ve Sağlık Tesisleri M.3.4. Sosyal Ve Kültürel Tesisler M.3.5. Endüstriyel Yapılar M.3.6. Göçler ve Hareketli Barınaklar M.3.7. Otel, Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar vii

15 M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar M.3.9. Kırsal Alanlarda Yapılaşma M Yerel Mimarı Özellikler M Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı M.4.1. Göçler M.4.2. Göçebe Işçiler (Mevsimlik Işçiler) M.4.3. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı M.4.4. Konut Yapım Süreçleri M.4.5. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri M.5.1. Binalarda Ses Izolasyonu M.5.2. Hava Alanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları M.5.3. Ticari ve Endüstriyel Gürültü M.5.4. Kentsel Atıklar M.5.5. Binalarda Isı Yalıtımı M.6. Nüfus M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi M.6.2. Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı M.6.3. Il Ve Ilçelerin Nüfus Yoğunlukları M.6.4. Nüfus Değişim Oranı M.6.5. Yer Değiştirme Olayları M.6.6. Turizm Ve Seyahat (N). ATIKLAR N.1. Evsel Katı Atıklar N.2. Tehlikeli ve Zararlı Atıklar N.3. Özel Atıklar N.3.1. Tıbbi Atıklar N.3.2. Atık Yağlar N.3.3. Pil ve Aküler N.3.4. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller N.3.5. Tarama Çamurları N.3.6. Elektrik ve Elektronik Atıklar N.3.7. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar N.4. Diğer Atıklar N.4.1. Radyoaktif Atıklar N.4.2. Hayvan Kadavraları N.4.3. Mezbaha Atıkları N.5. Atık Yönetimi N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Transfer Istasyonları N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri N.8.1. Katı Atıkların Depolanması N.8.2. Atıkların Yakılması N.8.3. Kompost N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri viii

16 O. GÜRÜLTÜ VE TĐTREŞĐM O.1. Gürültü O.1.1. Gürültü Kaynakları O Trafik Gürültüsü O Endüstri Gürültüsü O Inşaat Gürültüsü O Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler O Hava Alanları Yakınında Oluşan Gürültü O.1.2. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri O.1.4. Gürültünün Insanlar Üzerine Olan Etkileri O Fiziksel Etkileri O Fizyolojik Etkileri: O Psikolojik Etkileri O Performans Etkileri O.2. Titreşim P. AFETLER P.1. Doğal Afetler P.1.1. Depremler P.1.2. Heyelan ve Çığlar P.1.3. Seller P.1.4. Orman ve Otlak Yangınları P.1.5. Fırtınalar P.2. Afetler ve Sağlık Zararları P.2.1. Radyoaktif Maddeler P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar P.2.3. Tehlikeli ve Zehirli Maddeler P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri P.3.1. Sivil Savunma Birimleri P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri P.3.3. Ilk yardım Servisleri P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden Iskanı P.3.5. Tehlikeli ve Zehirli Maddelerin Sınırlararası Taşınımı Için Alınan Tedbirler P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar R. SAĞLIK VE ÇEVRE R.1. Temel Sağlık Hizmetleri R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar R Içme ve Kullanma Suları R Denizler R Zoonos Hastalıklar R.1.3. Gıda Hijyeni R.1.4. Aşılama Çalışmaları ix

17 R.1.5. Bebek Ölümleri R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş Ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin Insan Sağlığı Üzerindeki Etkileri R.2.2. Su Kirliliğinin Insan Sağlığı Üzerindeki Etkileri R.2.3. Atıkların Insan Sağlığı Üzerindeki Etkileri R.2.4. Gürültünün Đnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.5. Pestisitlerin Đnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.6. Iyonize Radyasyondan Korunma S. ÇEVRE EĞĐTĐMĐ S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi Ile Ilgili Faaliyetleri S.2. Çevre Ile Ilgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri S.2.1. Çevre Vakıfları S.2.2. Çevre Dernekleri S.2.3. Çevreyle Ilgili Federasyonlar T. ÇEVRE YÖNETĐMĐ VE PLANLAMA T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması Ve Geliştirilmesi T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarının Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması T.4. Çevrenin Insan-Psikososyal Ihtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması TABLOLAR Tablo B.1 :Aylara Göre Güneşlenme Süresi Tablo B.2 :Güneş Işınlarının Şiddeti, Aylık En Yüksek Değeri (cal/cm2/dak)...17 Tablo B.3 :Çok Yıllık, 1998 ve1999 Yıllarına Ait Sıcaklık Ortalamaları, Güneşlenme Süreleri ve En Kuvvetli Rüzgar Hızı...18 Tablo B.4 :Güneş Işınlarının Günlük Kalori Toplamı Aylık Ortalaması. (cal/cm 2 )...18 Tablo B.5 :Güneş Işınları Şiddetinin Aylık En yüksek Değeri...18 Tablo B.6 :Aydın Đli Kömür Rezervleri ve Parametre Değerleri...19 Tablo B.7 :Aydın Đlinde Rüzgar Enerjisi Ölçümleri Aylık Ortalama Hızları (m/sn)..20 Tablo B.8 :Aydın ili Orman Đşletme Müdürlükleri Yıllık Satış Miktarları...21 Tablo B.9 :Aydın Orman Đşletme Müdürlüğü nce 2003 Yılı Đçerisinde Üretilen Yapacak ve Yakacak Miktar ve Çeşitleri...21 Tablo B.10 :Đlimiz Sınırları Đçerisinde Bulunan Jeotermal Enerji Kaynakları ve Bu Kaynaklara Ait Sıcaklıklar...25 Tablo B.11 :Bölgemizdeki Balık Türleri ve Popülasyonları...31 x

18 Tablo B.12 :Đlimizde Yapımı Devam Eden Đçme Suyu Amaçlı Barajlar...35 Tablo B.13 :Đçme Suyu Amaçlı Baraj Yerleri Su Kalitesi Kimyasal Analiz Sonuçları..36 Tablo B.14 :Yeraltı Su Kaynaklarımız ve Artezyenlerimiz...37 Tablo B.15 :Đlimizde Mevcut Akarsular...38 Tablo B.16 :Đlimizde Mevcut Olan Göl ve Göletler...39 Tablo B.17 :Đlimizde Mevcut Olan Sanayi Madenleri ve Bunlara ait Bilgiler...40 Tablo B.18 :Đlimizde Mevcut Olan Sanayi Madenleri ve Bunlara Ait Bilgiler...44 Tablo B.19 :Jeotermal Enerji Kaynaklarının Özellikleri...45 Tablo B.20 :Đlimizde Mevcut Olan Linyit Yataklarına Ait Bilgiler...46 Tablo B.21 :Đlimizde Mevcut Olan Linyit Yataklarına Ait Bilgiler...46 Tablo C.1 :Aydın Đline Ait Çok Yıllık Meteorolojik Veriler...49 Tablo C.2 :Aydın Đlinde Rüzgar Durumu...50 Tablo C.3 :Aylara Göre Ortalama Rüzgar Hızları...51 Tablo C.4 :Aylara Göre Ortalama Buhar Basıncı...51 Tablo C.5 :Aylara Göre En Düşük ve Ortalama Bağıl Nem...51 Tablo C.6 :Çine, Söke ve Nazilli Đlçelerinde Aylara Göre Sıcaklık Değerleri...52 Tablo C.7 :Aylara Göre Ortalama Buharlaşma Miktarı...53 Tablo C.8 :Çine, Nazilli ve Söke Đlçelerinde Ort. ve Günlük En Fazla Yağış Miktarları...54 Tablo C.9 :Ortalama Kar Yağışlı, Kar Örtülü Günler Sayısı, En Yüksek Kar Örtüsü kalınlığı, Ortalama Sisli, Dolulu ve Kırağılı Günler Sayısı...55 Tablo C.10 :Aydın Đl Sınırları Đçinde Üretilen Yerli Linyit Kömürleri ve Kimyasal Özellikleri...60 Tablo C.11 :Ocak-2001/Aralık-2003 Arası Hava kirliliği Ölçüm Sonuçları...63 Tablo D.1 :Aydın ili sınırları içinde enerji, sulama veya içme suyu amaçlı kullanılabilir önemli su kaynakları.69 Tablo D.2 :Yapımı tamamlanmış Barajlar ve Göletler...70 Tablo D.3 :Çalışmaları çeşitli aşamalarda devam eden içme suyu amaçlı baraj Projeleri Tablo D.4 :Đçme suyu amaçlı baraj yerleri su kalitesi kimyasal analiz sonuçları...71 Tablo D.5 :2003 yılında Kuşadası na gelen gemi adedi ve toplam gros tonajı...74 Tablo E.1 :Toprak kirliliğini yaratan etmenler...83 Tablo E.2 :Đlimizde Arazi Kullanım Durumu...88 Tablo E.3 :Kültür Arazilerinin Kullanımı...89 Tablo E.4 :Đlin Đhtiyacı olan Gübre (Saf Madde) Miktarı...91 Tablo F.1 :Köy Yüzölçümlerinin Topoğrafik Durumları Đtibari Đle Dağılımı (2003)..93 Tablo F.2 :Aydın Orman Đşletme Müdürlüğü nce 2003 Yılı Đçerisinde Üretilen Yapacak ve Yakacak Miktar ve Çeşitleri...96 Tablo F.3 :Bölgemizdeki Balık Türleri ve Popülasyonları Tablo F.4 :Đlimiz sınırları içerisinde bulunan sokak hayvanları ile ilgili çalışmalara ait bilgiler Tablo G.1 :Đlçelere Göre Konaklama Tesisleri Tablo G.2 :Cins ve Türlerine Göre Konaklama Tesisleri Tablo G.3 :Son Đki Yılda Kuşadası na Gelen Turist Sayısı Tablo G.4 :Yıllar Đtibarı Đle Aydın Đline Gelen Yabancılar Tablo G.5 :2003 Yılı Đçerisinde Müze ve Ören Yerlerimizi Ziyaret Eden (Yerli ve Yabancı) Turist Sayısı xi

19 Tablo G.6 : Yıllarında Tesislerin Đl ve Türkiye Đçin Doluluk Oranları Tablo H.1 :Aydın Đli Arazi Dağılımı Tablo H.2 :Aydın Đli Kültür Arazilerinin Kullanımı Tablo H.3 :Aydın Đli 2003 Yılı Buğdaygiller Ekim Alanı ve Üretim Miktarları Tablo H.4 :Aydın Đli 2003 Yılı Yem Bitkileri Ekim Alanı ve Üretim Miktarları Tablo H.5 :Aydın Đli 2003 Yılı Endüstri Bitkileri Ekim Alanı ve Üretim Miktarları Tablo H.6 :Aydın Đli 2002 Yılı Meyvecilik Üretimi Tablo H.7 :Aydın Đli 2003 Yılı Sebzecilik Ekim Alanları ve Üretim Miktarları Tablo H.8 :Aydın Đli Sığır Varlığı Tablo H.9 :Aydın Đlinde Uygulanan Suni Tohumlama Miktarı ve Alınan Neticeler Tablo H.11 :Aydın Đli 2003 Yılı Küçükbaş Hayvan Varlığı Tablo H.12 :Aydın Đli 2002 Yılı Mevcut Kümes Hayvanları ve Yumurta Üretimi Tablo H.13 :Aydın Đli, Su Ürünleri Đstatistiği (Avcılık ve Yetiştiricilik) Tablo H.14 :Aydın Đli 2003 Yılı Arıcılık ve Ürünleri Tablo H.15 :Aydın Đli Işletme Büyüklükleri Tablo H.16 :Aydın Đli 2003 Yılı Kullanılan Zirai Đlaç Cetveli Tablo H.17 :Aydın Đlinde Tarım Amacıyla Kullanılan Gübrenin Ürün Bazında Saf Madde Đhtiyacı Tablo I.1 :Yer Altı Kaynaklarına Aıt Bılgıler Tablo I.3 :Yer Altı Kaynaklarına Aıt Bılgıler Tablo I.4 :Yer Altı Kaynaklarına Aıt Bılgıler Tablo I.5 :Yer Altı Kaynaklarına Aıt Bılgıler Tablo I.6 :Yer Altı Kaynaklarına Aıt Bılgıler Tablo I.7 :Yer Altı Kaynaklarına Aıt Bılgıler Tablo J.1 :Ortalama sıcaklık ( 0 C) Tablo J.2 :Güneş Işınları Şiddetinin Günlük Kalori Toplamının Aylık Ortalaması ( Cal / cm2 / dak ) Tablo J.3 :Aylara Göre Güneşlenme Süresi Tablo J.4 :Güneş Işınlarının Şiddeti Aylık En Yüksek Değeri (cal/cm2/dak) Tablo J.5 :Çok Yıllık 2002 ve 2003 Yıllarına Ait Sıcaklık Ortalamaları, Güneşlenme Süreleri Ve En Kuvvetli Rüzgar Hızı Tablo J.6 :Güneş Işınlarının Günlük Kalori Toplamının Aylık Ortalaması (cal/cm 2 ) Tablo J.7 :Güneş Işınları Şiddetinin Aylık En yüksek Değeri Tablo J.8 :Türkiye Geneli Dönemi Rüzgar Enerjisi Tablo J.9 :Aydın Đlinde Son Đki Yıla Ait Rüzgar Enerjisi Ölçümleri Aylık Ortalama Hızları (m/sn) Tablo J.10 :Aydın Đli Orman Đşletme Müdürlükleri Yıllık Satış Miktarları Tablo J.11 :Aydın Orman Đşletme Müdürlüğü nce 1999 Yılı Đçerisinde Üretilen Yapacak ve Yakacak Miktar ve Çeşitleri Tablo J.12 :Aydın Đli 2003 Yıllına Ait Ortalama Odun Üretimi Tablo J.13 :Aydın Đli Orman Đşletme Müdürlükleri Yıllık Satış Miktarları Tablo J.14 :Aydın Đli Kömür Rezervleri ve Parametre Değerleri Tablo J.15 :Đlimiz Sınırları Đçerisinde Bulunan Jeotermal Enerji Kaynakları ve Bu Kaynaklara Ait Sıcaklıklar Tablo K.1 :Đl Genelindeki Sanayi Tesislerinin Đlçelere Göre Dağılımı Tablo K.2 :Sanayi gruplarının meslek gruplarına göre dağılımı Tablo K.3 :Sanayi Gruplarına Göre Işyeri Sayıları ve Istihdam Durumları xii

20 Tablo K.4 :Zeytin karasuyunun karakterine ilişkin parametrelerin ortalama Değerleri Tablo K.5 :Pirinanın Özellikleri Tablo L.1 :Đlimizde Mahallelere Göre Park Sayıları ve Kapladığı Alanlar Tablo L.2 :Đlimizdeki 154 ve 380 kw lık Hatların Güzergah ve Uzunlukları(Km) Tablo L.3 :Đl Merkezinin Đlçelere Göre Uzaklıkları Tablo L.4 :Türk Telekom Aydın 2003 yıl Sonu Verileri Tablo M.1 :Đl Merkezindeki Mahallelerde Nüfus Yoğunlukları Tablo M.2 :Đlimizde Yatırım Aşamasındaki Organize Sanayi Bölgeleri Tablo M.3 :Đlimizde Mevcut Olan Lise ve Đlköğretim Okullarının Çeşitleri ve Sayıları Tablo M.4 :Đlimiz Merkez ve Đlçelerde Kent ve Köy Nüfusu Đle Nüfustaki Artış Oranları Tablo M.5 :Yaş Gruplarına Göre Nüfus Dağılımı Tablo M.6 :Aydında Yaşanan Göçün Đl Đçine Dağılımı Tablo N.1 :Đlçelerde Oluşan Evsel Katı Atık Miktarları Tablo N.2 :Kuşadası Evsel Katı Atıkların Bileşimi Tablo N.3 :Katı Atık Depolama Tesisleri Tablo O.1 :Đl Merkezinde Bazı Noktalarda Yapılan Gürültü Ölçüm Sonuıçları Tablo O.2 :Denizli-Aydın Karayolu Ortalama Ses Düzeyi Tablo O.3 :Đş Yerlerinde Maksimum Gürültü Düzeylerinde Đzin Verilebilir Çalışma Süreleri Tablo O.4 :Đlimizde Çeşitli Endüstrilerdeki Gürültü Seviyeleri Tablo O.5 :Yerleşim Bölgeleri Gürültü Sınır Değerleri Tablo O.6 :Patlamalar Sonucu Oluşan Gürültünün Yapılar Üzerindeki Etkileri Tablo P.1 :Değişik Deprem Şiddetlerinin Çeşitli Yapı Türlerinde Oluşturabileceği Hasar Seviyeleri Tablo P.2 : Yılları Arasında Aydın Đlinde Orman Yangınları Tablo P.3 :Aydın Đlinde Ortalama Rüzgar ve Fırtınalı Günler Tablo R.1 :Sağlık Kurumlarının Aydın Đl Merkezi ve Đlçelerine Göre Dağılımı Tablo R.3 :Đl Genelindeki Köylerin Đçme Suyu Durumu Tablo R.4 :Đl Merkezi ve Đlçelerinde Đçme Suyu Sondaj Kuyu Sayısı Tablo R.5 :Đçme Ve Kullanma Sularının Kimyasal - Bakteriyolojik Analizleri ve Bakiye Klor Arama Sonuçları Tablo R.6 :Deniz Suyu Analiz Sonuçları Tablo R.7 :Đlimizde Görülen Zoonos Hastalıklar Tablo R.8 :Gıda Hijyeni Kontrolleri Tablo R.9 :Aşılama Çalışmaları Tablo R.10 :Yıllara Göre Sağlık Düzey Ölçütleri Tablo R.11 :2003 Yılı Gebe, Bebek, Çocuk Đzleme ve Oranları Tablo R.12 :Đlimiz Merkez ve Đlçelerde Kaba Doğum ve Doğurganlık Hızı Tablo R.13 :Aydın Đli 2001 Yılı Nüfusun Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı Tablo R.14 :Aydın Đli 2001 Yılı Ölümlerinin Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı Tablo R.15 :Yıllara Göre Aile Planlaması Yöntemleri Tablo R.16 :Aile Planlaması Hizmetlerinden Yararlanan Kişi Sayısı ve Sarfedilen Malzeme Durumu Tablo R.17 :2003 Yılı Ocak-Haziran Dönemi Yaş Kadın Đzlem raporu xiii

21 Tablo R.18 :Đlimiz Hava Kirliliği Ölçüm Sonuçlarının 5 Yıllık Ortalama Değerleri ŞEKĐLLER Şekil A.1 Şekil A.2 Şekil A.3 Şekil C.1 Şekil D.1 Şekil H.1 Şekil I.1 Şekil P.1 Şekil P.2 Şekil P.3 :Aydın Đlçeler Haritası...4 :Đlimiz Sadeleştirilmiş Jeoloji Haritası...12 :Türkiye Jeoloji Haritası...13 :Yönlerin Esme Sayıları Toplamına Göre Çizilmiş Rüzgar Gülü...50 :Gözlem Đstasyonları...76 :Đlimiz Topraklarının Ürünlere Göre Dağılımı :Đlimiz Maden Haritası :Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası :Aydın Đl Merkezi Fay Hatları Haritası :Aydın Đlinin Uydudan Görünümü EKLER EK P.1 :Aydın Đl Sınırları Đçerisinde Olmuş Veya Olması Muhtemel Olarak Tespit Edilmiş Tabi Afetler EK P.2 :D.S.Đ. 21. Bölge Müdürlüğünün Görev Alanı Đçerisinde Meydana Gelen Su Taşkınları Đle Đlgili Bilgiler EK P.3 :Đl Acil Yardım Teşkilatı ve Görevlileri Đçeren Şema xiv

22 (A). COĞRAFĐ KAPSAM A.1. Giriş Aydın Đli, antik çağdan bugüne doğal yapısıyla insanlığın ilgisini çeken önemli yerleşim alanlarından biri olmuştur. Özgün ekolojik yapısı Dağlarından yağ, ovalarından bal akar deyişi ile tanımlanmıştır. Kente adını veren Tralles antik yapılaşmasından, Selçuklu-Aydınoğulları yerleşimlerine kadar yerleşim-nüfus ilişkilerinin yoğun olduğu Aydın kenti kültürel açıdanda önemli bir merkez olmuştur. Yöre eski çağlarda Thales, Anaksimandros, Anaksimenes, Hekataios, Hippodamos, Đsidoros gibi bir çok düşünce ve sanat adamı yetiştirmiştir. Aydın ilinin kesin tarihi bilinmemekle birlikte prehistorik izler kentin insanoğlunun yerleşik düzene geçtiği dönemlerde kurulduğunu göstermektedir. Aydın da ilk yerleşimi M.Ö yıllarında Hititler gerçekleştirmiştir. M.Ö yıllarında Trakyalı kavimler, Tralles adı verilen yerleşimi kurmuşlardır. Roma döneminde Andropolis adını alan kent, Selçukluların Anadolu ya gelmesiyle Güzelhisar, Osmanlı döneminde Nefs-i Güzel Hisar der Liva-i Aydın, Cumhuriyet ile birlikte il merkezi olarak Aydın adını almıştır. Aydın Kent Meydanı,1933. Kaynak: Đl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.

23 Aydın yöresinde efelerin ayrı bir önemi vardır. Osmanlı Đmparatorluğunun son döneminde ortaya çıkan haksızlığa başkaldıran, yoksulları koruyan kimseler olarak halkın yanında yer aldılar, saygı ve sevgi gördüler. Adlarına türküler yakılan öyküleri dilden dile dolaşan Çakırcalı Efe ile Yörük Ali Efe Aydın topraklarında yetişmiştir. Osmanlıya karşı bir ayaklanma ile 1818 de Aydın a egemen olan Atçalı Kel Memed Efe kendi adına para bastırması ile önem taşımaktadır. Yörenin doğal ve antik yapısı yabancıların dikkatini çekmiş ve 1866 da Fransızlar tarafından ilk demiryolu hattı Đzmir-Kasaba (Aydın) arasında kurulmuştur. Aydın Hükümet Bulvarı,Vali Konağı,1937. Kaynak: Đl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. Aydın 1. Dünya Savaşı sonrası Yunan işgaline uğramış, işgale direnişte ve Kuvva-i Milliye hareketinin oluşmasında efelerin büyük yararı olmuş, 3 yıl süren işgal Kurtuluş Savasının kazanılması ile 7 Eylül 1922 de sona ermiştir. Aydın Đli, yörenin yaşam kaynağı olan B. Menderes Irmağı nın 584 km. boyunca akarak Ege Denizi ne kadar uzandığı Havza da yer alır. Büyük Menderes Havzası km2 yüzölçümü ile 23000km² lik Đsrail devletinden de büyüktür. Havzanın km² lik kısımı Aydın il sınırları içinde kalır. 35 yıllık yağış ortalamasının 567mm olduğu Aydın ilinde Büyük Menderes Irmağının ortalama debisi 37m³/sn dir. Aydın ili, iklim, toprak,ve topografik yapı itibariyle bölge ve ülke açısından polikültür tarıma uygun ve ülke tarımında önemi olan illerimiz arasındadır. Đlin yüzölçümünün %50 2

24 sinde zeytin ve meyvelikler kaplamakta, Aydın ili Türkiye genelinde zeytin, incir,kestane üretiminde birinci, pamuk üretiminde Adana dan sonra 2. sırada yer almaktadır. Đlin %67 sini dağlık alanlar kaplar. Ülkenin orman ürünleri üretiminin % 3.8 i Aydın ilinden karşılanmaktadır. Tarihte çeşitli uygarlıkları barındıran Aydın ili, günümüzde tarımsal aktivitelerin yoğunluğu ve çeşitliliği ile deniz kıyısı, ören yerleri ve doğal mekanlarıyla turizm sektörü içinde önemli yörelerimizden birisidir. A.2. Đl ve Đlçe sınırları Merkez ilçe dahil olmak üzere 17 ilçesi ve 512 köy yerleşimi bulunan Aydın ili ve ilçelerini gösteren harita Şekil:A-1 de verilmiştir. Ayrıca, ile bağlı ilçeler şunlardır; 1-Merkez 2-Bozdoğan 3-Buharkent 4-Çine 5-Didim 6-Germencik 7-Đncirliova 8-Karacasu 9-Karpuzlu 10-Koçarlı 11-Köşk 12-Kuşadası 13-Kuyucak 14-Nazilli 15-Söke 16-Sultanhisar 17-Yenipazar A.3. Đlin Coğrafi Durumu Aydın Đli, kuzey paralelleri ile, doğu meridyenleri arasındadır ha alana sahip olan il, Doğu dan Denizli, Batı dan Ege Denizi, Güney den Muğla, Kuzey den Đzmir ve Manisa Đlleri ile çevrili bulunmaktadır. 3

25 Şekil A.1 : Aydın Đlçeler Haritası 4

26 Kaynak:Đl Özel Đdare Müdürlüğü, 2003 A.4. Đlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu Aydın ilinden kuzeye gidildikçe m yi bulan yükseklikte topografya izlenir. Bu yükselme Doğu-Batı yönünde ovanın sınırı boyunca kuzeye doğru devam eder. Güney bölümü ise denizden m irtifadadır. Dağlar: Aydın Đlinin % 65 ini dağlık alanlar oluşturmaktadır. Kuzeyde doğu-batı yönünde uzanan sıra dağlar Aydın Dağlarıdır ve zirvesi 1732m. ile Karlık Tepesi dir. Güneyde Doğu- Batı yönünde uzanan dağlar, Büyük Menderes Irmağının kolları olan Dandalas Çayı, Akçay ve Çine Çaylarının güneyden kuzeye doğru parçalayan vadileri nedeniyle parçalı bir görünümdedir. Đlin en yüksek dağı olan Mardan Dağı ise Akçay ve Çine Çayları arasında kalır. Ortada kalan Menderes Nehri civarı düzlüktür. Kuzey yönünü, Dinar dan başlayıp 300 km devam eden ve Samson dağları adını alarak Ege Denizinde sona eren Mezukis Dağlarının en yüksek noktası 1360 metredir. Mezukis Sıra Dağlarının il içinde devam eden kısmında Doğu dan Batı ya doğru Çamlık, Oyuk, Karlık, Malgıç, Cevizli adları ile sıralanan Batı da daha az yükseklik arz eden Gümüş ve Samson Dağları ile Dipburun mevkiinde Mezukis Dağları küçük vâdilerle yer yer birbirlerinden ayrılırlar. Kuzeydoğu da m.yüksekliğindeki Çal Dağlarından ayrılan Çamlık Dağı, m. yüksekliğindedir. Aydın ilinin kuzeyindeki Cevizli Dağına kadar yukarıda Oyuk, Karlık, Malgaç tepelerini meydana getiren Karadağ, m. yüksekliktedir. Kıvrıntılı küçük yaylaları ile sıradağlar halinde batıya uzanan Cevizli Dağı, Söke Đlçesi nin Batısında en yüksek seviyeye ulaşır. Bu dağın yüksekliği, m. dir. Dalgalı tepecikler halinde devam ederek Dipburun da denize gömülen Samson Dağları, m. olup, Sisam Adalarına kadar devam ettiği görülmektedir. Mezukis Dağlarının bol suları, Menderes Vadisine 11 dere halinde yayılır. Đlin Güney inde, yükseklikleri m yi bulan Çubuk, Karıncalı, Madran, Beşparmak Dağları, Batı da Bafa Gölü nü yarım çember içine alarak denizde sona erer.doğu kesiminde, ili sınırlayan Baba Dağı, m. den m. ye inerek, Çubuk Dağı adı ile Aydın sınırları içine girerek Karacasu ilçesi nin doğu kesiminden geçen Dandalaz Çayı na geniş bir vâdi geçidi verdikten sonra, Karıncalı Dağı ile birleşir. Dandalaz Çayı ile Akçay arasında kalan dağlar, Karıncalı Dağı dır. Bu dağ, Karacasu ilçesinin batısından, Menderes 5

27 Ovası na doğru uzanan bir çıkıntı meydana getirir. Güzel yaylalara sahip bu dağın en yüksek noktası m. dir. Çakırcalı Efe 1912 ye kadar bu dağda yaşamıştır. Karıncalı Dağı nın Batısında Madran ve Göksel Dağları vardır. Bu iki dağın önemli kısımları Muğla ili hudutları içine girmektedir. Aydın ili hudutları içinde bulunan dağlar ve yükseklikleri hakkında aşağıdaki cetvel daha genel bir bilgi vermektedir. Dağlar En Yüksek Noktaları Babadağ m. Karıncalı Dağı m. Madran Dağı m. Göksel Dağı m. Beşparmak Dağı m. Çamlık dağ m. Oyuk Dağı m. Samson Dağı m. Ovalar: Aydın Đli nde, Ova deyimi çok önemli bir yer tutar. Büyük Menderes Irmağının suladığı alanlar Büyük Menderes Ovası olarak tanımlanır. Denizli Đl sınırlarından başlayan büyük bir ovadır. B. Menderes Irmağı nın geçtiği ova, taşkın ovası niteliğinde olup km 2 lik bir sahadır. Irmak çağlar boyu denize taşıdığı alüvyonla bugünkü ovayı oluşturmuştur. Havzadaki ovalar Aydın, Söke, Yenipazar, Koçarlı, Karpuzlu, Çerkez ve Çine Ovası gibi yerel adlarla anılırlar. Bu ovalar Büyük Menderes Ovasını oluşturur. Denizli ili sınırlarından Ege Denizine kadar uzanan bu ovanın en geniş yeri 20 km yi bulmaktadır. Vadiler: Büyük Menderes havzasına 50 den fazla dere ve akarsu yer almakta, bu yan dere ve akarsular Büyük Menderes Irmağına dökülmektedir. Vadilerdeki yan dere ve akarsuların büyük kısmı yağışa bağlı akış gösteren mevsimlik akarsulardır. Büyük kısmı yaz aylarında kurumaktadır. Đlin kuzeyinde Kuvaterner yaşlı taraçalar yer alır. Bu taraçalar, yamaç molozları ve alüvyon birikintilerinin Algin orojenik hareketleri sırasında yöredeki malzemenin yükselmesinden oluşmuştur. Çakıllı, kumlu ve gevşek çimentolu konglomeratik özelliktedirler. Taraçalar, yer yer akarsular tarafından keskin hatlarla yarılmışlardır. Şehrin 6

28 içinden geçen ve bu taraçaları Kuzey-Güney istikâmetinde kesen Tabakhane Deresi şu anda yerleşim alanının altında kalan büyük bir birikinti konisi oluşturmuştur. Aydın ilinin büyük bir kısmı ovada kuruludur. B. Menderes Nehri nin getirmiş olduğu malzeme, ovayı oluşturur. Doğu-Batı uzanımlı verimli toprakların önemli bir kısmı şu anda şehrin yerleşim alanı altında kalmıştır. Titizlikle korunması gereken 1. Sınıf tarım arazilerinin iskân sahası olarak kullanılması, tarımsal alanların aleyhine gelişen bu olumsuzluktur. Taraçalardan ve alüvyon birikintilerinden daha yaşlı olan ve taraçalardan sonra daha kuzeyde bulunan Pliyosen yaşlı kayaçlar, gevşek yapıda ve konglomeratik özelliktedirler. Aşınması kolay olan bu formasyonlar çok dalgalı morfolojik görünüm verirler. Pliyo kuvaterner de yer kabuğundaki dalgalanmalardan birçok tepecik oluşmuştur ( m). Paleozoyik yaştaki kayaçlar içinde kuvarsit şistler, mermerler dik yükselti verirler. Gnays ve şistli yapıda olan yerlerde ise daha yumuşak hatlı bir morfolojik yapı gözlenir. A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi Aydın ili sınırları içinde Batı Anadolu da geniş bir yayılım gösteren Menderes Masifi ve çevresindeki kaya birimleri yüzeylenmektedir. Yüzyılı aşkın bir süredir çeşitli amaçlara yönelik çalışmalar yapılmıştır. Yörede ilk çalışma, Stricland (1840) tarafından gerçekleştirilmiştir. Daha sonraki yıllardaki farklı amaçlarla yapılan birçok araştırmada bir bütünsellik sağlanamamıştır. Doğal olarak raporlar stratigrafik-yapısal farklılıklar içermektedir. Bu nedenle, masifin çekirdeği, kaya birimleri, yaşları ve çevre kayalarla ilişkileri konusunda beliren sorunların çözümüne yönelik, Üniversite-MTA çalışanları ve değişik araştırmacılar arasında belirli doğrular üzerinde yoğunlaşmıştır. Son yıllarda yapılan araştırmalarla, açıklık getirilmiş görüşlerin ışığında çalışma alanında Menderes Masifinin birbiriyle diskordan bir ilişkiye sahip üç grubun kayaçları ve bunların üzerindeki neojen örtü ve kuvaterner yaşlı alüvyonlar, bunlara ek olarak batı kesimde yüzeylenen Dilek yarımadası-selçuk-tire ekaylı zonu bulunmaktadır. Çine Grubu (Menderes Masifinin çekirdeği): Almandin-amfibolit fasiyesinde metomarfizma özellikleri gösteren, granitim kökenli gözlü gnays meta granit, sedimenter kökenli gözlü gnays, migmatit, ince taneli bantlı gnays, metavolkanit ve değişik şistlerden oluşmuştur. Prekambriyen yaşlıdır. Bu grubun üzerine Kavaklıdere Grubu uyumsuz olarak gelmektedir. Sedimenter Kökenli Gözlü Gnays: Bunlar genellikle kaba ve belirsiz foliasyon gösterirler. Gnays ve magmatitler, alttan üste doğru derecelenmişlerdir. Kayaçın en tipik 7

29 özelliği, farklı şekillerdeki gözlü yapılarıdır. 1-5 cm arasında değişen boyutlarda, Feldspat, Kuvars, Muskovit, Biyotit ve Turmalin topluluklarından oluşan gözler, koyu minerallerle kaplıdır. Makroskopik olarak, porfiroblastik bir doku gösterirler. Gözlerin kısmen kaybolduğu yerlerde lepidoblestik doku gösterirler. Migmatit: Sedimenter kökenli gözlü gnayslar ile gynaslar arasında lokal adeseler şeklinde gözlenmektedir. Genellikle bantlı, kıvrımlarmış ve ptigmatik gözlü yapıya sahip, belirsiz ve kaba folisyon göstermektedir. Minerolojik bileşimi sedimanter kökenli gözlü gnaysa benzemektedir. Çeşitli gnays ve şistleri : Sedimanter kökenli, gözlü gnays ve alttaki migmatit ile geçişli olan bu metamorfik kayaçlar grubun en üst seviyesini oluşturmaktadır. Birbiriyle yanal ve düşey geçiş gösteren ince taneli gnays, granatlı şist, mikaşist ve kuvars şist ardalanması şeklindedirler. Yer yer amfibolit şist, kalk-şist ve mermer bandı ve adeseleri de görülmektedir. Kayaç tipine bağlı olarak renkleri, alterasyon ve erozyon şekilleri farklıdır. Kuvars, plajioklas, biotit, beyaz mika, granat, disten mineralleri yanında ikincil olarak turmalin, apatit, zirkon, rutil ve opak minerallere de rastlanır. Granitim kökenli gözlü gnayslar: Ana kayacı oluşturan sedimanter kökenli gözlü gnayslara, migmatitlere, ince taneli gnays ve değişik şistleri boydan boya kesmektedirler. Kayaç içinde dayk, sill ve stok şeklinde yerleşmişlerdir. Meta granit olarak ta adlandırılırlar. Kayaç çok kaba, belirsiz foliasyon ve iyi gelişmiş lineasyon göstermektedir. Kenar zonları genellikle ince dokuludur ve koyu minerallerce çok fakirdir. Diğer bir tipik özelliği kenar zonlarnda radyal olarak dizilmiş tumalinlerin görülmesidir. Çoğunlukla feldspattan oluşan gözler lineasyona paralel olarak dizilir ve birbirleriyle temas halindedirler. Đncelme alanında yukarıda ayrıntılarından bahsedilen masifin çekirdeğinde yer alan tüm bu kayaçlar, haritada Gnays olarak gösterilmiştir. Metavolkanit: Araştırmacılar tarafından Leptit olarak tanımlanmıştır. Sedimanter yapı çoğunlukla şiddetli metamorfizma ile yok olmuştur. Renkleri, gri ile açık morumsu gri renklerdir. Masif, rest şistozitesi oldukça güç gözlenir. Çatlak sistemlerinden oldukça fazla etkilenmiş olması, sert olmalarındandır. Pegmatit e benzer damarlar içerirler. Damarlar içindeki kuvars ve feldspat oranının artmasıyla belirginleşen taneler yüzünden çift mikalı gnays a benzer görünüştedirler. Metavolkanikler içinde migmatikleşmeler de görülür. Kuvars, plajioklas, ortoklas, biotit, granit, sillimanit, muskovit, turmalin, apatit, zirkon içerirler. Metavolkanitler, ince taneli kayaçlar olup poligonal doku gösterirler. Sahada ince taneli gnayslar ile leptitler karıştırılabilir. Ama mikroskopta eş boyutlu minerallerin, şistozite boyunca dizilmeleri 8

30 leptitler için karakteristiktir. Çine kuzeyinde ve batısında uzanım göstermektedirler. Ayrıca Bozdoğan kuzeyi ve civarında da kuzeylenmektedirler. Kavaklıdere Grubu (Menderes Masifinin paleozoyik yaşlı örtüsü): Düşük dereceli metamorfizma özellikleri gösteren meta konglomera, kuvarsit, kuvars şist, mikaşalkşist, mermer, metabazik ve fillatlardan oluşan kayaçlar bu grubu oluştururlar. Alt paleozoik-alt Triyas yaşlıdır. Tabanında yayılımı devamlı gözükmeyen, yanal olarak kuvarsitlere geçiş yapan metakonglomeralar bulunmaktadır. Metakonglomeralar içerisinde Çine grubundan türemiş granit, aplit, gnays, farklı şist ve kuvars çakılları bulunmaktadır. Düşey olarak kuvarsit, kuvarşist, granatşist, mikaşist, klorit, muskovitşist, fillat ve kalkşistlere geçiş yaparlar. Đstif yer yer mermer ve metabazik, metaçört bantları ve adeseleri de içerir. Kloritoid şistler koyu gri ile siyah renkli mermer band ve adeseleri içerir. Kavaklıdere grubunda üste doğru kuvarşist ve kuvarsitin yanında, çeşitli şistlerde görülmektedir. Granat şistler, mika şistler, kloritoid-disten şistler şeklinde devam eden istifin en üst kesimleri fillatlardır. Kayaç siyahımsı renkli belirgin ve ince yapraklanmalıdır. Şistler içerisinde en baskın litolojiyi açık kahve renkli ve kirli sarı renklerde gözlenen granat-mikaşistler oluşturur. Çine grubunun üzerine diskordan olarak gelen Kavaklıdere grubunun üzerinde yine diskordan olarak Marçal grubu gözlenmektedir. Bütün bu birimler haritada şist olarak gösterilmiştir. Marçal Grubu (Menderes Masifinin mezozoik yaşlı örtüsü): Kavaklıdere grubu üzerinde, uyumsuz olarak metakonglomera ve metakırıntılarla başlar. Üste doğru neritik karbonatlarla devam eder. Grup, olası Üst Triyas-Alt posen yaşlıdır. Birimler, güneyde düzenli istifi, karbonat platformu ile içbükeyi kuzeye doğru olan kavis şeklinde tamamen sarkarken, kuzeyde yer yer düzensiz olarak yüzeylenmektedir. Aydın dağları güney yamacı konu edilen mesozoyik yaşlı mermerlerin üzerine bindirmeli bir dokanakla genelde ince taneli gnayslarla temsil edilen orta-yüksek dereceli metamorfiklerin gözlendiği yerlerdir. B. Menderes havzasının kuzey ve güneyinde menderes masifi çekirdeği ile örtüsünün ilişkisi farklıdır. Güneyde düzenli olarak gözlenen istif, kuzey kesiminde gelişen ters faylar ve bindirmeli yapılar dolayısıyla terslenmiştir. Bu kesimde farklı metamorfizma özelliği sunan değişik yaştaki kaya toplulukları, yatay hareketlerle düzensiz bir şekilde birbirini üzerlemişlerdir. Bu bindirmeli yapılar, yerel değil, aksine bölgeseldir. Marçal grubu, kırmızı renkli taban konglomerası ile başlar. Konglomera tavana doğru ince-orta kalınlıktaki metakumtaşına, metasilttaşına, sarımsı dolemite ve üstünde dolomitik kireç taşından oluşan kalın bir istife geçer. Dolomitik kireç taşları beyaz, gri, koyu gri, mavimsi renkli ince-orta kristalli, yer yer stromatolitik, düzensiz tabakalaşmıştır. 9

31 Dolomit-Dolomitik kireç taşlarının altında, kalın ve kristalize kireç taşları yer almaktadır. Kirli beyaz renkli, orta- iri kristalli, orta-kalın tabakalıdır. Yer yer laminali ve tabakalanma düzlemlerine paralel olarak çatlaklıdır. Rekristalize kireç taşlarının alt seviyelerinde boksit, zımpara taşı adeseleri bulunmaktadır. Bol rudist parçacıkları içeren marçal grubunun en üst kesimleri üst kretase yaşlıdır. Rudistli kireçtaşlarını yer yer breşleşmiş kireçtaşı seviyeleri izlemektedir. Kiltaşı oranlarının giderek artması sebebi ile mesozoik yaşlı kireçtaşların flişe benzer bir istife geçiş yapar. Kumtaşı şeyl ve kristalen kireçtaşı ara katmanlarından oluşmuş seviyelerde bulunmaktadır. En üstteki nümmülitli, globoratalialı tabakalar üst paleosen-alt eosen yaşı vermektedir. Haritada tüm bu birimler mermer olarak gösterilmiştir. Muğla Grubu (Menderes Masifi üzerindeki genç çökeller ): B. Menderes grabeni, masifi Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrılmıştır. Çöküntü havzasında ve bunları kesen havzalarda genç tersiyer yaşlı birimler ve en üstteki kuvarterner yaşlı birimler alüvyonlar yer almaktadır. Posttektonik tersiyer birimleri detaylandırılmamış, Neojen olarak haritada gösterilmiştir. Killi kırıntılı kireçtaşları, silt taşı, tüften oluşan, göl-bataklık ortamının kayaçları (Sekköy Formasyonu) çöküntü havzalarında dolgulanmıştır. Eski alüvyon yelpazesi ortamının kayaçları (Yatağan Formasyonu) olan çakıl taşı, çamur taşı, kumtaşı seviyeleri de,mikritik killi kireçtaşı ve gölsel kireçtaşı şeklinde gözlenen göl ortamının kayaçları (Milet Formasyonu) da, Didim dolayında yüzlek vermektedir. B. Menderes grabeninin aktif olan kuzey kenarında dolgulanmış neojen çökelleri, güney kenarına nazaran daha fazla yayılımlıdır. Eski taraçalar şeklinde, daha çok kuzey kesimde, genç birimlere rastlanılmaktadır. Jeotermal enerji potansiyeline yönelin çalışmalar aktif olan kuzey kenarda yoğunlaşmıştır. B. Menderes grabenine dik kesen Bozdoğan havzasında ve Karacasu havzasında da neojen birimleri yaygındır. Karacasu havzası adı geçen havzalardan farklı özelliklere sahiptir. Acı su (Somatr) ortamının ürünleri bu yörede gözlenebilmektedir. Kuvaterner Yaşlı Birimler: Alüvyonlar olarak haritada gösterilen birim esasında; örgülü ırmak çökeli, Menderesli ırmak çökeli, Alüvyon yelpazesi, birikinti konisi ve yamaç molozlarının, ayrıca Söke ovasındaki genç geçici göl çökellerinin tamamını kapsamaktadır. Çakıl, kum, silt, çamur ve kilden oluşmuş seviyelerdir. B. Menderes grabeninin çöküntü havzası yan çöküntü havzasının tabanını doldurmuştur. Kuvaterner jeolojisi ayrıntılı incelendiğinde; pleistosen yaşlı eski taraçaları oluşturan çakıl ve çakıl taşlarından oluşmuş seviyaler belirginleşir. Çöküntü havzasının kuzeyinde bu birimler tipik morfoloji yaratmıştır. Mağmatik Kayalar: Đnceleme alanında gabro ve granit,gronidiyorit, andezit olarak haritada gösterilen birimlerdir. Metamorfik birimleri kesen genç asit mağmatikler, Çubukdağ 10