EGE ÜNIVERSITESI FEN BILIMLERI ENSTITÜSÜ (DOKTORA TEZI)

Transkript

1 I EGE ÜNIVERSITESI FEN BILIMLERI ENSTITÜSÜ (DOKTORA TEZI) BROKKOLI DE SICAKLIK DIKIM SIKLIGI EKIM VE DIKIM ZAMANLARININ GENERATIF GELISIM VE KALITE KRITERLERI ÜZERINE ETKILERI Funda YOLDAS Bahçe Bitkileri Anabilim Dali Bilim Dali Kodu: Sunus Tarihi: Tez Danismani: Prof. Dr. Dursun ESIYOK Bornova-IZMIR

2 II T.C. EGE ÜNIVERSITESI FEN BILIMLERI ENSTITÜSÜ Bahçe Bitkileri Anabilim Dali (DOKTORA TEZI) BROKKOLI DE SICAKLIK DIKIM SIKLIGI EKIM VE DIKIM ZAMANLARININ GENERATIF GELISIM VE KALITE KRITERLERI ÜZERINE ETKILERI Funda YOLDAS 2003-IZMIR

3 III KABUL VE ONAY Funda Yoldas tarafindan DOKTORA TEZI olarak sunulan ''Brokkoli de Sicaklik Dikim Sikligi Ekim Ve Dikim Zamanlarinin Generatif Gelisim ve Kalite Kriterleri Üzerine Etkileri'' baslikli bu çalisma E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Lisansüstü Egitim ve Ögretim Yönergesi nin ilgili hükümleri uyarinca tarafimizdan degerlendirilerek savunmaya deger bulunmus ve tarihinde yapilan tez savunma sinavinda aday oybirligi/oy çoklugu ile basarili bulunmustur. imza Jüri Baskani: Raportör Üye: Üye:... Üye:... Üye:

4 IV

5 V ÖZET BROKKOLI DE SICAKLIK DIKIM SIKLIGI EKIM VE DIKIM ZAMANLARININ GENERATIF GELISIM VE KALITE KRITERLERI ÜZERINE ETKILERI YOLDAS, Funda Doktora Tezi, Bahçe Bitkileri Bölümü Tez Yöneticisi: Prof. Dr. Dursun Esiyok Eylül 2003, 284 sayfa yillarinda Ege Üniversitesi Ödemis Meslek Yüksekokulu üretim ve arastirma parselleri ile Tarim ve Köy Isleri Bakanligi, Ege Tarimsal Arastirma Enstitüsü Bozdag Istasyonu arastirma arazisinde her lokasyon için iki yil olmak üzere yapilan bu çalismada, Green Dome, KY-110 F1 ve Marathon F1 brokkoli çesitleri kullanilmis ve farkli ekim-dikim dönemleri, farkli dikim sikliklari (70x30cm, 70x40cm ve 70x50cm) ve sicakligin vejetatif ve generatif gelisimleri üzerine etkileri arastirilmistir. Ayrica her üç denemede de çikistan ve çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihlerden sebze olarak degerlendirilen kisimlarin hasadina kadar geçen süredeki sicaklik toplamlari da belirlenmistir. Deneme I de, yayla kosullarinda Subat, Mart ve Nisan aylarinda ekimi yapilan 1, 2 ve 3 aylik fideler kullanilmis, Deneme II de yine yayla kosullarinda gerçeklestirilmis, Nisan, Mayis, Haziran ve Temmuz aylarinda ekimleri yapilan birer aylik fideler kullanilmistir. Deneme III ise, Haziran-Ekim aylarinda dikilen fideler ile Küçük Menderes Havzasi nda ova kosullarinda yürütülmüstür. Çikistan hasada kadar (a), çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar (b) ve çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar

6 VI geçen süreler (c) için hesaplanan termal zaman (sicaklik) degerleri incelendiginde, Deneme I de a, b ve c için sirasiyla en yüksek degerler, KY-110 çesidinde 1759,7 o C gün, 1585,3 o C gün ve Green Dome çesidinde 369,1 o C gün, Deneme II de KY-110 çesidinde 1780,3 o C gün, 1508,85 o C gün ve Green Dome çesidinde 349,20 o C gün olarak kaydedilmistir. Deneme III de ise,a, b ve c için en yüksek sicaklik toplamlari KY-110 çesidinde 2589,4 o C gün, 2321,7 o C gün ve Green Dome çesidinde 466,3 o C gün olarak belirlenmistir. Uygulamalarin toplam verime etkisi ile ilgili elde edilen degerler incelendiginde, Deneme I de en yüksek verim degeri bir aylik fidelerin kullanildigi Nisan ekiminde (4910 kg/da) elde edilmis, Deneme II de ise ekim zamani geciktikçe verimde düsüs gözlenmistir(1208,6 kg/da). Deneme III de ise, verimler ekim zamani sonbahara kaydikça düsüs egilimine girmistir(5003,4 kg/da-1390,2 kg/da). Erkenci verim açisindan yapilan degerlendirmelerde en yüksek erkenci verim, Marathon dan (1855,2 kg/da) elde edilmistir. Birim alandaki bitki sayisi arttikça, erkenci verimde de bir artis gözlendigi belirlenmistir. Yasli fidelerin kullanildigi dikimlerde daha düsük erkenci verim degerlerine ulasilmistir. Deneme III de geç ekimlerde yayladaki erken ekimlerde oldugu gibi, daha düsük erkenci verim degerlerine ulasilmistir. En yüksek erkenci verimler hibrit çesitlerden alinirken (1462, ,7 kg/da), Green Dome çesidi en düsük erkenci verim degerine(869,4 kg/da) ulasan çesit olmustur. Erkenci verimde en yüksek deger ovada erken ekimlerde elde edilmis, ekim zamanlari geciktikçe erkenci verim degerlerinde de düsüs gözlenmistir. En fazla bitkinin bulundugu parsellerde en yüksek erkenci verim degerlerine ulasilmistir. Anahtar Kelimeler: Brokkoli, ekim zamani, dikim zamani, sicaklik, kalite, termal zaman.

7 VII ABSTRACT EFFECTS OF TEMPERATURE, PLANT SPACING, SOWING- AND PLANTING DATE ON GENERATIF GROWTH AND SOME QUALITY CRITERIA OF BROCCOLI YOLDAS, Funda Ph.D.Thesis, Horticulturae Department Supervisor : Prof. Dr. Dursun Esiyok September 2003, 284 pages This research was carried out between at both Odemis Technical Training College of Ege University and Aegean Agricultural and Research Institute in Bozdag to investigate the effects of temperature, plant spacing, sowing and planting dates on vegetatif and generatif growth of 3 varieties of Broccoli (Green Dome, KY-110 and Marathon). Also, the heat sums (thermal time) from emergence and floral initiation to harvest were determined. The seedlings of one, two and three months old seedlings sown in plateu conditions in February, March and April were used in Trial 1. In Trial 2 one month old seedlings, which were sown in April, May, June and July, were grown in same conditions as the first Trial. In Trial 2, seedlings were grown same conditions for a month but sowing date was April, May, June and July. The Trial 3 were carried out in Küçük Menderes Valley by using seedlings planted between June and October. The heat sums (thermal time) were evaluted in different periods from emergence to harvest (a); from emergence to initiation (b) and from initiation of small curds to harvest (c). The highest heat sums for a, b, c in Trial 1 were obtained 1759,7 C day, 1585,3 C day in KY-110, 369,1 C day in Green Dome, respectively. 1780,3 C day and 1508,9 C day in

8 VIII KY110 and 349,2 C day in Green Dome were recorded respectively as the highest thermal time for a, b, c in Trial 2. The highest value of a, b, c in Trail 3 were 2589,4 o C day, 2321,7 o C day in late variety and 466,3 o C day in Green Dome, respectively. The highest yield (4910 kg/da) were obtained by using one monthold seedling sown in April in Trial 1. It was observed in Trial 2 that delaying the sowing date decreased the yield (1208,6 kg/da). There was a decrease tendency in yield when the sowing dates were getting closer to autumn. When the sowing time were retarted to autumn, the yield tended to decrease in Trial 3. The earliest yield were obtained in Marathon (1855,2 kg/da). It was observed that there was an increase in early yield with the increasing plant number per unit area. The early yield decreased when old seedlings were used. In Trial 3 the lowest early yield was obtained in later sowing dates as the number of plant per unit area were increased, the earliest yield increased. Less earliest yield were obtained by using old seedlings. In Trail 3, later sowing time gave less yield. While the highest yield (1462,6-1267,7 kg/da) were determined in hybrid varieties, Green Dome gave the lowest yield (869,4 kg/da). The highest early yield were obtained in earlier sowing dates in plain. It was observed that early yield decreased as the sowing time delayed. It was determined that the increase in the early yield number of plants per unit area also increased the early yield. Keywords: Broccoli, sowing date, planting date, temperature, quality, thermal time.

9 IX TESEKKÜR Bu çalisma süresince destegini eksik etmeyen degerli hocam Sayin Prof. Dr. Dursun Esiyok'a, bana degerli bilgilerini aktaran ve yol gösteren, her türlü bilgi, tecrübe ve elestirilerinden yararlandigim Sayin Prof. Dr. Benian Eser hocama, her türlü desteklerinden dolayi EÜ. Ödemis Meslek Yüksekokulu Müdürlügü ne, istatistiki analizlerde yardimini esirgemeyen Sayin Yrd. Doç. Dr. Özlem Tuncay ve Sayin Yrd. Doç. Dr. Hakan Geren e, Bozdag Uygulama arazisini kullanmamiza izin verdikleri için Ege Tarimsal Arastirma Enstitüsü Müdürlügü ne, maddi desteklerinden dolayi EBILTEM e, mesai arkadaslarima, ögrencilerime ve desteklerini her zaman yanimda buldugum basta annem ve babam olmak üzere tüm aileme tesekkür ederim. Bornova-2003 Funda YOLDAS

10 X

11 XI IÇINDEKILER Sayfa ÖZET...V ABSTRACT...VII TESEKKÜR...IX SEKILLER DIZINI...XVII ÇIZELGELER DIZINI...XXI KISALTMALAR DIZINI...XXIX 1. GIRIS 1 2. LITERATÜR BILDIRISLERI Botanik Özellikleri ile ilgili Literatür Bildirisleri Çesit Seçimi Ile ilgili Literatür Bildirisleri Ekim - Dikim Zamani Ile Ilgili Literatür Bildirisleri Dikim Sikligi Ile Ilgili Literatür Bildirisleri Kalite Özellikleri Ile Ilgili Literatür Bildirisleri Sicaklik Ile Ilgili Literatür Bildirisleri MATERYAL VE METOD Materyal... 31

12 XII IÇINDEKILER (devam) Sayfa 3.2. Metot Denemenin 1. Yili Denemenin 2. Yili Deneme I, II ve III de Yapilan Ölçümler Vejetatif-Generatif Gelisim Ile Ilgili Ölçümler Termal Zaman (Sicaklik) Ile Ilgili Ölçümler Verim Ile Ilgili Ölçümler BULGULAR Vejetatif-Generatif Gelisim Ile Ilgili Bulgular Deneme I Ile Ilgili Bulgular Deneme II Ile Ilgili Bulgular Deneme III Ile Ilgili Bulgular Termal Zaman (Sicaklik) Ile Ilgili Bulgular Deneme I Ile Ilgili Bulgular Deneme II Ile Ilgili Bulgular..87

13 XIII IÇINDEKILER (devam) Sayfa Deneme III Ile Ilgili Bulgular Verim Ile Ilgili Bulgular Deneme I Ile Ilgili Bulgular Uygulamalarin Toplam Verim Üzerine Etkileri (kg/dekar) Uygulamalarin Ana Bas Verimi Üzerine Etkileri (kg/dekar) Uygulamalarin Yan Kol Verimi Üzerine Etkileri (kg/dekar) Uygulamalarin Erkenci Verim Üzerine Etkileri (kg/dekar) Uygulamalarin Ortalama Yan Kol Adedi Üzerine Etkileri (adet/dekar) Uygulamalarin Ana Bas Çapi Üzerine Etkileri (cm) Uygulamalarin Ana Bas Boyu Üzerine Etkileri (cm) Uygulamalarin Bitki Basina Toplam Verim Üzerine Etkileri (g/bitki) Uygulamalarin Bitki Basina Yan Kol Verimi Üzerine Etkileri (g/bitki) Uygulamalarin Ortalama Ana Bas Agirligi Üzerine Etkileri (g/adet)

14 XIV IÇINDEKILER (devam) Sayfa Uygulamalarin Ortalama Yan Kol Agirligi Üzerine Etkisi (g/adet) Deneme II Ile Ilgili Bulgular Uygulamalarin Toplam Verim Üzerine Etkileri (kg/dekar) Uygulamalarin Ana Bas Verimi Üzerine Etkileri (kg/dekar) Uygulamalarin Yan Kol Verimi Üzerine Etkileri (kg/dekar) Uygulamalarin Erkenci Verim Üzerine Etkileri (kg/dekar) Uygulamalarin Ortalama Yan Kol Adedi Üzerine Etkileri (adet/dekar) Uygulamalarin Ana Bas Çapi Üzerine Etkileri (cm) Uygulamalarin Ana Bas Boyu Üzerine Etkileri (cm) Uygulamalarin Bitki Basina Toplam Verim Üzerine Etkileri (g/bitki) Uygulamalarin Bitki Basina Yan Kol Verimi Üzerine Etkileri (g/bitki) Uygulamalarin Ortalama Ana Bas Agirligi Üzerine Etkileri (g/adet) Uygulamalarin Ortalama Yan Kol Agirligi Üzerine Etkileri (g/adet)

15 XV IÇINDEKILER (devam) Sayfa Deneme III Ile Ilgili Bulgular Uygulamalarin Toplam Verim Üzerine Etkileri (kg/dekar) Uygulamalarin Ana Bas Verimi Üzerine Etkileri (kg/dekar) Uygulamalarin Yan Kol Verimi Üzerine Etkileri (kg/dekar) Uygulamalarin Erkenci Verim Üzerine Etkileri (kg/dekar) Uygulamalarin Ortalama Yan Kol Adedi Üzerine Etkileri (adet/dekar) Uygulamalarin Ana Bas Çapi Üzerine Etkileri (cm) Uygulamalarin Ana Bas Boyu Üzerine Etkileri (cm) Uygulamalarin Bitki Basina Toplam Verim Üzerine Etkileri (g/bitki) Uygulamalarin Bitki Basina Yan Kol Verimi Üzerine Etkileri (g/bitki) Uygulamalarin Ortalama Ana Bas Agirligi Üzerine Etkileri (g/adet) Uygulamalarin Ortalama Yan Kol Agirligi Üzerine Etkileri (g/adet)...237

16 XVI IÇINDEKILER (devam) Sayfa 5.TARTISMA SONUÇ VE ÖNERILER KAYNAKLAR DIZINI ÖZGEÇMIS..284

17 XVII SEKILLER DIZINI Sekil Sayfa 3.1. Fidelerin yetistirildigi 45'lik (9x5) violler : Deneme I de kullanilacak a:1, b:2, c:3 aylik fideler Deneme I de kullanilan üç aylik fidelerin yayla kosullarina dikimi Deneme III de bir aylik fidelerin ova kosullarina dikimi Parsellerde kültürel islemlerin yapilisi (sulama ve gübreleme) Kültürel islemler sonrasi (çapalama) bitkilerin genel görünüsü Deneme II Haziran ekiminden elde edilmis bitkilerin genel görünüsü Deneme III Mayis ekiminden elde edilmis bitkilerin genel bir görünümü Deneme III Haziran ekiminden elde edilmis bitkilerin genel bir görünümü Deneme II de bitkilerde kofluk olusumunun genel bir görünümü Deneme II de sicak dönemde baslarda brakte olusumu Deneme I de Mart ekiminden elde edilen ana baslarin Agustos ayindaki görünümü..99

18 XVIII SEKILLER DIZINI (devam) Sekil Sayfa Deneme I de Nisan ekiminden elde edilen ana baslarin Agustos ayindaki görünümü a Deneme I Subat Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da)(2001 Yili) b.Deneme I Subat Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da)(2002 Yili) c. Deneme I Mart Ekiminde: Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da)(2001 Yili) d. Deneme I Mart Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da) (2002 Yili) e. Deneme I Nisan Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da)(2001 Yili) f. Deneme I Nisan Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da)(2002 Yili) Deneme I de Subat ekimindeki yan kollarin genel görünüsü Deneme II de Mayis ekiminden elde edilen ana baslarin genel görünümü a. Uygulamalarin Deneme II Nisan Ekiminde Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da)(2001 Yili)...147

19 XIX SEKILLER DIZINI (devam) Sekil Sayfa b. Deneme II Nisan Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da)(2002 Yili) c. Deneme II Mayis Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da)(2001 Yili) d. Deneme II Mayis Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da)(2002 Yili) e. Deneme II Haziran Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da) (2001 Yili) f. Deneme II Haziran Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da)(2002 Yili) Deneme III de Temmuz ekiminden elde edilmis ana baslarin görünümü Deneme III de geç ekim olan Eylül ekiminde vejetatif gelisimini tamamlamadan generatif faza geçen bitkilerden bir görünüm a. Deneme III Uygulamalarin Mayis Ekiminde Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da) (2001 Yili) b. Deneme III Mayis Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da) (2002 Yili) c. Deneme III Uygulamalarin Haziran Ekiminde Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi (kg/da) (2001 Yili). 193

20 XX SEKILLER DIZINI (devam) Sekil Sayfa d.Deneme III Uygulamalarin Haziran Ekiminde Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi (kg/da) (2002 Yili) e. Deneme III Uygulamalarin Temmuz Ekiminde Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi (kg/da) (2001 Yili) f. Deneme III Uygulamalarin Temmuz Ekiminde Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi (kg/da) (2002 Yili) g. Deneme III Uygulamalarin Agustos Ekiminde Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi (kg/da) (2001 Yili) h. Deneme III Uygulamalarin Agustos Ekiminde Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi (kg/da) (2002 Yili) i. Deneme III Uygulamalarin Eylül Ekiminde Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi (kg/da) (2001 Yili) i. Deneme III Uygulamalarin Eylül Ekiminde Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi (kg/da) (2002 Yili) Yapilan çalismalarin 2001 yili üretim periyodunda yaylada gerçeklestirilen tarla gününden bir görünüm Yayla kosullarinda ana baslarin olustugu dönemde soguk ve asiri kar yagisindan zarar görmüs ana baslarin görünümü...261

21 XXI ÇIZELGELER DIZINI Çizelge Sayfa 3.1.a.: Deneme I ve Deneme II' ye Ait Topragin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri (2001Yili) b.: Deneme I ve Deneme II' ye Ait Topragin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri (2002Yili) c.: Deneme III'e Ait Arazinin Toprak Özellikleri (2001Yili) d.: Deneme III'e Ait Arazinin Toprak Özellikleri (2002Yili) e.: Yillari Bozdag Lokasyonuna Ait Meteorolojik Veriler f.: Yillari Ödemis Lokasyonuna Ait Meteorolojik Veriler a.: Deneme I 2001 Yilina Ait Ekim ve Dikim Tarihleri b.: Deneme II 2001 Yilina Ait Ekim ve Dikim Tarihleri c.: Deneme I-II' nin (Bozdag Lokasyonuna) 2001 Yilina Ait Meteorolojik Veriler d.: Deneme III 2001 Yilina Ait Ekim ve Dikim Tarihleri e.: Deneme III ün (Ödemis Lokasyonuna) 2001 Yilina Ait Meteorolojik Veriler a.: Deneme I 2002 Yilina Ait Ekim ve Dikim Tarihleri.49

22 XXII ÇIZELGELER DIZINI (devam) Sayfa b.: Deneme II 2002 Yilina Ait Ekim ve Dikim Tarihleri c.: Deneme I-II' nin (Bozdag Lokasyonuna) 2002 Yilina Ait Meteorolojik Veriler d.: Deneme III 2001 Yilina Ait Ekim ve Dikim Tarihleri e.: Deneme III ün (Ödemis Lokasyonuna) 2002 Yilina Ait Meteorolojik Veriler a.: Deneme I Vejetatif Gelisim Ile Ilgili Ölçümler b.: Deneme I' de Büyüme ve Gelisme Ile Ilgili Gözlem Degerleri ( Yili) c: Bozdag Lokasyonu 2001 Yili Deneme I'de Çesitlere Ait Çikis, Çiçek Taslaklarinin Gözlendigi Tarih, Dikim ve Ilk Hasat Tarihleri d: Bozdag Lokasyonu 2002 Yili Deneme I'de Çesitlere Ait Çikis, Çiçek Taslaklarinin Gözlendigi Tarih, Dikim ve Ilk Hasat Tarihleri e: Bozdag Deneme I Subat Ekimine Ait Kofluk ve Braktelesme Degerleri ( Yili) f: Bozdag Deneme I Mart Ekimine Ait Kofluk ve Braktelesme Degerleri ( Yili) g: Bozdag Deneme I Nisan Ekimine Ait Kofluk ve Braktelesme Degerleri ( Yili)

23 XXIII ÇIZELGELER DIZINI (devam) Sayfa a.: Deneme II Vejetatif Gelisim Ile Ilgili Ölçümler b :Deneme II de Büyüme ve Gelisme Ile Ilgili Gözlem Degerleri ( Yili) c: Bozdag Lokasyonu 2001 Yili Deneme II' de Çesitlere Ait Çikis, Çiçek Taslaklarinin Gözlendigi Tarih, Dikim ve Ilk Hasat Tarihleri d: Bozdag Lokasyonu 2002 Yili Deneme II' de Çesitlere Ait Çikis, Çiçek Taslaklarinin Gözlendigi Tarih, Dikim ve Ilk Hasat Tarihleri e.: Bozdag Deneme II Nisan Ekimine Ait Kofluk ve Braktelesme Degerleri ( Yili) f.: Bozdag Deneme II Mayis Ekimine Ait Kofluk ve Braktelesme Degerleri ( Yili) g.: Bozdag Deneme II Haziran Ekimine Ait Kofluk ve Braktelesme Degerleri ( Yili) a.: Deneme III Vejetatif Gelisim Ile Ilgili Ölçümler b.: Deneme III'de Büyüme ve Gelisme Ile Ilgili Gözlem Degerleri ( Yili) c: Ödemis Lokasyonu 2001 Yili Deneme III' de Çesitlere Ait Çikis, Çiçek Taslaklarinin Gözlendigi Tarih, Dikim ve Ilk Hasat Tarihleri 80

24 XXIV ÇIZELGELER DIZINI (devam) Sayfa d: Ödemis Lokasyonu 2002 Yili Deneme III' de Çesitlere Ait Çikis, Çiçek Taslaklarinin Gözlendigi Tarih, Dikim ve Ilk Hasat Tarihleri e.: Ödemis Deneme III Mayis Ekimine Ait Kofluk ve Braktelesme Degerleri ( Yili) f.: Ödemis Deneme III Haziran Ekimine Ait Kofluk ve Braktelesme Degerleri ( Yili) g.: Ödemis Deneme III Temmuz Ekimine Ait Kofluk ve Braktelesme Degerleri ( Yili) h.: Ödemis Deneme III Agustos Ekimine Ait Kofluk ve Braktelesme Degerleri ( Yili) i.: Ödemis Deneme III Eylül Ekimine Ait Kofluk ve Braktelesme Degerleri ( Yili) a.: Deneme I Sicaklik Toplamlar (2001 Yili) b.: Deneme I Sicaklik Toplamlari (2002 Yili) a.: Deneme II Sicaklik Toplamlari (2001 Yili) b.: Deneme II Sicaklik Toplamlari (2002 Yili) a.: Deneme III Sicaklik Toplamlari (2001 Yili) b.: Deneme III Sicaklik Toplamlari (2002 Yili)

25 XXV ÇIZELGELER DIZINI (devam) Sayfa : Uygulamalarin Toplam Verim Üzerine Etkileri (kg/dekar) : Uygulamalarin Ana Bas Verimi Üzerine Etkileri (kg/dekar) : Uygulamalarin Yan Kol Verimi Üzerine Etkileri (kg/dekar) : Uygulamalarin Erkenci Verim Üzerine Etkileri (kg/dekar) : Uygulamalarin Yan Kol Adedine Etkileri (adet/dekar) : Uygulamalarin Ana Bas Çapi Üzerine Etkileri (cm) : Uygulamalarin Ana Bas Boyu Üzerine Etkileri (cm) : Uygulamalarin Bitki Basina Toplam Verim Üzerine Etkileri (g/bitki) : Uygulamalarin Bitki Basina Yan Kol Verimi Üzerine Etkileri (g/bitki) : Uygulamalarin Ortalama Ana Bas Agirligi Üzerine Etkileri (g/adet) : Uygulamalarin Ortalama Yan Kol Agirligi Üzerine Etkileri (g/adet)

26 XXVI ÇIZELGELER DIZINI (devam) Sayfa : Uygulamalarin Toplam Verimi Üzerine Etkileri (kg/dekar) : Uygulamalarin Ana Bas Verimi Üzerine Etkileri (kg/dekar) : Uygulamalarin Yan Kol Verimi Üzerine Etkileri (kg/dekar) : Uygulamalarin Erkenci Verim Üzerine Etkileri (kg/dekar) : Uygulamalarin Yan Kol Adedine Etkileri (adet/dekar) : Uygulamalarin Ana Bas Çapi Üzerine Etkileri (cm) : Uygulamalarin Ana Bas Boyu Üzerine Etkileri (cm) : Uygulamalarin Bitki Basina Toplam Verim Üzerine Etkileri (g/bitki) : Uygulamalarin Bitki Basina Yan Kol Verimi Üzerine Etkileri (g/bitki) : Uygulamalarin Ortalama Ana Bas Agirligi Üzerine Etkileri (g/adet) : Uygulamalarin Ortalama Yan Kol Agirligi Üzerine Etkileri (g/adet)

27 XXVII ÇIZELGELER DIZINI (devam) Sayfa : Uygulamalarin Toplam Verim Üzerine Etkileri (kg/dekar) : Uygulamalarin Ana Bas Verimi Üzerine Etkileri (kg/dekar) : Uygulamalarin Yan Kol Verimi Üzerine Etkileri (kg/dekar) : Uygulamalarin Erkenci Verim Üzerine Etkileri (kg/dekar) : Uygulamalarin Yan Kol Adedine Etkileri (adet/dekar) : Uygulamalarin Ana Bas Çapi Üzerine Etkileri (cm) : Uygulamalarin Ana Bas Boyu Üzerine Etkileri (cm) : Uygulamalarin Bitki Basina Toplam Verim Üzerine Etkileri (g/dekar) : Uygulamalarin Bitki BasinaYan Kol Verimi Üzerine Etkileri (g/bitki) : Uygulamalarin Ortalama Ana Bas Agirligi Üzerine Etkileri (g/adet) : Uygulamalarin Ortalama Yan Kol Agirligi Üzerine Etkileri (g/adet)

28 XXVIII

29 XXIX KISALTMALAR DIZINI Kisaltmalar.Açiklama Lokasyon1 (Bozdag)....L1 Lokasyon2 (Ödemis) L2 Çesit1 (Green Dome)...Ç1 Çesit2 (KY-110 F1) Ç2 Çesit3 (Marathon F1) Ç3 Siklik1 (70x30cm) S1 Siklik2 (70x40cm) S2 Siklik3 (70x50cm) S3 Ekim Zamani......EZ Ekim Zamani EZ1 Ekim Zamani EZ2 Ekim Zamani EZ3 Ekim Zamani EZ4 Ekim Zamani EZ5 Ekim zamani-çesit interaksiyonu......ezxç

30 XXX KISALTMALAR DIZINI (devam) Ekim zamani-siklik interaksiyonu... EZxS Çesit-Siklik interaksiyonu.....çxs Ekim zamani-çesit Siklik interaksiyonu.....ezxçxs Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarih... ÇTGT Çikistan hasada kadar geçen süredeki gün sayisi...çhggs Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayisi...çtggs Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayisi... ÇTGHGGS Büyüme Ucuna Kadarki Uzunluk.....B.U.K.U Deneme I DenemeI Subat Ekimi... EZ1 DenemeI Mart Ekimi... EZ2 Deneme I Nisan Ekimi..... EZ3 Deneme II Deneme II Nisan Ekimi..... EZ1 Deneme II Mayis Ekimi.... EZ2

31 XXXI KISALTMALAR DIZINI (devam) Deneme II Haziran Ekimi. EZ3 Deneme II Temmuz Ekimi.... EZ4 Deneme III Deneme III Mayis Ekimi... EZ1 Deneme III Haziran Ekimi.... EZ2 Deneme III Temmuz Ekimi......EZ3 Deneme III Agustos Ekimi.... EZ4 Deneme III Eylül Ekimi.... EZ5

32

33 1 1. GIRIS Brokkoli (Brassica oleracea var. italica) Cruciferae (Brassicaceae) familyasinin bir üyesidir. Brokkoli, gelismis ülkelerde genis alanlarda yetistiriciligi yapilan ve tüketiciler tarafindan çok sevilen bir sebze olarak bilinmektedir (Vural vd., 2000). Brokkolinin anavataninin Akdeniz Bölgesi oldugu kabul edilmektedir. Italya'da sebze olarak degerlendirilen brokkoli çesitlerine Calabrese adi verilmektedir. Calabrese sözcügü Italya'da bir bölgenin adidir ve çogu arastirici brokkolinin ana vatanini Italya olarak bildirmektedir (Nichols, 1990). Dondurulmus gida sanayinde en çok kullanilan sebzeler arasinda ilk siralarda yer almaktadir (Nieuwhof, 1969; Liebster, 1991). 100 g yenebilir taze brokkoli 3,4 g yag, 114 mg kalsiyum, 40 mg potasyum, 48 mg fosfor, 1.4 mg demir, 111 mg vitamin C ve 685 mikrogram Vitamin A ve yüksek oranda lif içermesi (Anonymous, 1972) nedeniyle beslenme ve insan sagligi açisindan son yillarda önem kazanmistir. Brokkoli bünyesinde bulunan bazi maddeler açisindan insan sagligi üzerinde çok faydali bir sebzedir. Bu maddeler; Glukozinolatlar (özellikle karaciger kanserinin gelismesine engel oldugu bildirilmektedir), Indoller (bitkisel hormonlardir, meme kanserinin olusmasina engel oldugu ileri sürülmektedir), Sülforafan (vücutta kanser ile savasan enzimlerin yapimini arttirmaktadir), C vitamini (bagisiklik sistemini güçlendirmesi, oksidasyondan korumasi, kolesterol düzeyini kontrol etmesi, demir emilimini arttirmasi, bag dokusunu güçlendirmesi, çesitli hastaliklarin iyilesmesini hizlandirmasi sayilabilir), Beta-karoten, (bagisiklik sistemini güçlü tutar, üreme fonksiyonu, dogurganlik ve emzirme üzerine tesirleri vardir, protein sentezi için gereklidir, bazi kanserlerin olusumunu engelleyebilmektedir, göz sagliginin düzenlenmesinde rol almaktadir, kemik olusumu ve büyümesi için gereklidir ve oksidasyonunu zararli tesirlerinden korumaktadir),

34 2 Selenyum (çok güçlü bir antioksidandir, hücre duvarini ve kirmizi kan hücrelerini oksidasyonun verecegi zararlardan korur, bagisiklik sistemini güçlendirir), Ditiyoltiyonlar (lahana grubu bitkilerde bulunan ve kanserin olusumunun engellenmesinde rol aldigi düsünülen maddelerden birisidir), Quersetin (Kansere yol açan çesitli maddeleri engelleyici bir özelligi vardir), Lutein (özellikle mavi, yesil ve ela gözlü insanlarda gözü günesin zararli tesirlerinden korur), E vitaminidir (kollestrolün zararli etkilerinden kalbi korur, kani sulandirici tesirleri vardir). Brokkolinin özel selülozik yapisi bagirsaklardaki zehirli maddeleri ve agir metalleri uzaklastirarak koruyucu tesir göstermektedir (Anonim, 2002a). Brokkoli bünyesinde selenyum barindirir. Selenyum antioksidan bir vitamin olan E vitaminini içerir. Antioksidan maddelerin vücuda alinmasiyla koroner kalp hastaligi sikliginin azaldigi ve kansere karsi olumlu yönde etkili oldugu bilinmektedir (Krauss ve ark., 1996). Brokkoli beslenme ve insan sagligi açisindan çok önemli bir sebze olarak bilinmesi nedeniyle, son yillarda üretim ve tüketimi hizli bir sekilde artmistir. Vitaminler ve mineraller yönünden zengin oldugu bilinen brokkolinin, yapilan son arastirmalara göre ülser için tedavi edici özellige sahip oldugu ve ülser hastaliginin önemli bir etmeni olan, Helicobacter pyroli bakterisinin etkinligini azalttigi bildirilmektedir (Anonymous, 2002a). Brassica türlerinin kapsami oldukça genis olup, hemen aklimiza gelen lahana, karnabahar, brüksel lahanasi, brokkoli gibi sebzelerdir. Tüm bu sebzelerin artiklarinin topraga karistirilmasi sonucunda hemen olusmaya baslayan ve olusum hizi süratle artan ITC (Isothiocyanat) salgilari, toprak ile ilgili hastalik ve zararli sorunlarinin çözümünde iddiali kimyasallar olarak ispatlanmis bulunmaktadir (Anonymous, 2002a). Amerika da mildiyöye dayanikli brokkoli çesitleri tanimlanmistir. Bilim adamlari mildiyöye karsi dayanikli sebze varyetelerini tanimlayan genetik markerlar bulmuslar ve fungusit olmaksizin mildiyöye karsi brokkoliyi koruma yönünde önemli bir adim atmislardir. Pestisitlerin kullanimi hastaliklara karsi dogal dayanikliliga sahip brokkoli

35 varyetelerinin gelisimine hastaliklarla mücadelede kullanilan pestisitler yardimci olmustur (Anonymous, 2002c). Çiftçiler kadar sanayiye yönelik meyve sebze isleyen kuruluslar da son yillarda alternatif ürün arayislari içerisine girmistir. Alternatif ürün bir yörede, bir bölgede, ya da bir mikro-klimada daha verimli olacagi arastirmalarla saptanan bir ürünün yetistirilmeye baslanmasi seklinde olabilecegi gibi, fazla üretim dolayisiyla o üründen kismen vazgeçip, yeni ürün arayislarina girme seklinde kendini gösterir. Bir ürünün yetismesi tüm iklim faktörleri, toprak yapisi, sulama olanaklari, arazinin meyili ve yüksekligi ve daha birçok nedene bagli olmasi dolayisiyla çok degisik yörelerde alternatif ürün arastirmalarinin yapilmasi sarttir yillarinda Tarim Bakanligi'nca bu tür arastirmalar yapildigi bilinmektedir. Pazarda çarsida gördügümüz ürünler tohum olamaz. Belli disiplin altinda yetistirilen ve sertifikasyona tabi tutulan bir üretim sekliyle tohum elde edilmektedir. Ürettiginiz alternatif ürünün pazar sorunu da halledilmis olmalidir. Alternatif ürün uygulamasindan basari elde edilemezse kirlardan kentlere milyonlarca kisi göç edecektir (Anonim, 2001a). Iste bu alternatif ürünlerden biri de brokkoli sebzesidir. Protein, vitamin ve besin maddelerince zengin ve çok iyi bir diyet sebzesi olmasi nedeni ile ülkemizde de bu sebze türüne olan talep son yillarda hizli bir sekilde artmaktadir. Türkiye' de en çok Marmara ve Ege Bölgelerinde brokkoli üretimi yapilmaktadir. Ege Bölgesinde özellikle Izmir'de yetistiriciliginin yaygin olarak yapildigi yerler; Bayindir, Menemen, Bornova, Torbali, Ödemis ve Tire ilçeleridir. Son yillarda talebin artmasiyla Bozdag ve Ödemis'te üretim yayginlasmaktadir. Özellikle turistik tesislerin büyük talep göstermesi ile sanayi kuruluslari sözlesmeli üretime baslamistir (Anonim, 2002b). Kislik sebzeler arasinda yer alan brokkoli bir çok yerde karnabahara benzetilmekte ve karnabahar azmani olarak bilinmektedir. Brokkoli morfolojik olarak karnabahara benzemektedir. Sebze olarak degerlendirilen kisimlari yesil renkli olup, olgunlasmamis çiçek taslaklari ile kalin ve etli çiçek saplarindan olusur. Olgunlasmamis çiçek taslaklarini olusturan bu kisimlar büyüme ucunda olusan ana bas denilen taç ve daha sonra yaprak koltuklarindan olusan küçük baslardan ibarettir. 3

36 4 Ana baslarin çaplari 5-25 cm, agirligi gr arasinda degisir. Ana basin kesilmesi ile yaprak koltuklarindan çikan sürgünler hizli bir sekilde gelisir ve büyüme uçlarinda ana basa benzeyen yesil renkli olgunlasmamis çiçek taslaklarinin bulundugu etli sürgünler meydana gelir (Esiyok ve Yoldas, 2001). Olgunlasmamis çiçek taslaklari açilmadan ve çiçek taslaklari üzerinde sari taç yapraklari görülmeden, olgunlasmamis çiçek taslaklarinin en iyi gelistigi dönem hasat için en uygun zamandir. Brokkoli sabah ve aksam üzeri serin saatlerde hasat edilmelidir. Brokkolide baslar üzerindeki olgunlasmamis çiçek taslaklari hasattan sonrada gelismeye devam ederler. Bu nedenle hasat edilen brokkoliler oda sicakliginda yaklasik üç gün içinde sararir ve pazar degeri ve yeme kalitesini kaybeder. En iyi depolama sicakligi 0 o C'da, %95 nemde, iyi havalandirma kosullarinda olur. Hasat edilen brokkoli bu kosullarda 2-3 haftadan fazla tutulmamalidir (Esiyok ve Yoldas, 2001). Iklim istekleri bakimindan karnabahara benzeyen brokkoli, yaz aylarindaki kurak ve sicak havalardan, kis aylarinda ise asiri yagis ve düsük sicakliklardan olumsuz yönde etkilenen bir sebzedir. Sicak ve kuru havalarda bitkinin gelisimi iyi olsa bile olgunlasmamis çiçek taslaklari normal bir gelisme göstermedigi için gevsek ve daginik yapili sürgünler olusur (Vural vd., 2000). Düsük sicakliklara dayanikli mor renkli olgunlasmamis çiçek taslaklari olusturan brokkoli çesitleri de vardir. Bu çesitler yemeklik olarak degerlendirilmek için sicak su ile haslandiginda mor renk kaybolur ve yesil renkli bir görünüm kazanir (Esiyok ve Yoldas, 2001). Brokkoli toprak istekleri bakimindan çok seçici bir sebze degildir. Ancak gevsek ve besin maddelerince fakir topraklari sevmez. Organik madde bakimindan zengin topraklar brokkoli yetistiriciligi için elverislidir (Vural vd., 2000). Brokkoli üretimi, fide yetistirme tavalarina ekilen tohumlarin çimlenmesi ile dikim büyüklügüne gelmis fidelerin esas yerlerine dikilmesi seklinde gerçeklestirilmektedir. Brokkoli üretiminde kullanilan

37 çesitlerin tamamina yakin bir kismi hibrit olup, üreticiler tarafindan standart (açik tozlanan) olarak adlandirilan çesitlerin tohumlari yok denecek kadar azdir. Küçük Menderes Havzasinda kislik sebzeler içerisinde yer alan lahana ve karnabaharin üretimi yogun olarak yapilmaktadir. Ancak üretim miktarinin tüketimden fazla olmasi havzayi yeni alternatif ürünlerin üretimine yöneltmektedir. Iste bu alternatif ürünlerden birisi de brokkoli sebzesidir. Bu nedenle, hem ovada hem de rakimin 1200 m oldugu Bozdag yayla kosullarinda amaç en uygun ekim, dikim zamanini ve dikim sikligini tespit etmek ve üretim sezonunu genis bir zamana yayarak pazara yaz sezonunda bile brokkoli sebzesini çikarabilmektir. Brokkolide verim ve kalite üzerine ekolojik kosullardan sicakligin etkisi hakkinda bilinenler sinirlidir. Küçük Menderes Havzasinda üreticilerin kazancini arttirmak amaciyla hem yayla hem de ova kosullarinda yapilacak yaz sezonu brokkoli üretimi ile turizm sezonunda yüksek fiyat ve yüksek kalitede brokkoli sebzesini piyasaya sunmak, havzayi yeni alternatif ürünlerin üretimine yöneltmek gerekmektedir. 5

38 6 2. LITERATÜR BILDIRISLERI 2.1. Botanik Özellikleri ile Ilgili Literatür Bildirisleri Brokkoli (Brassica oleracea var. italica) Cruciferae familyasinin bir üyesidir. Brokkoli, gelismis ülkelerde genis alanlarda yetistiriciligi yapilan ve tüketiciler tarafindan çok sevilen bir sebze olarak bilinmektedir (Vural vd., 2000). Brokkoli Romalilar tarafindan kültüre alinmis ve lahana ve kalenin yabanilerinden gelistirilmis lahana grubu bitkilerin ilki olduguna inanilmaktadir. Brassicaceae familyasindaki birçok bitki dünya çapinda önemli sebzelerdir. Bu familyanin bitkilerinin çogunlukla ana vatani Avrupa, Ortadogu ve Asya dir. Brassicaceae familyasi Cruciferae olarak ta isimlendirilir. Bu familyada 350 tür ve 3000 çesit oldugu bilinmektedir (Anonymous, 2001b). Kislik sebzeler arasinda yer alan brokkoli bir çok yerde karnabahara benzetilmekte ve karnabahar azmani olarak bilinmektedir. Brokkoli morfolojik olarak karnabahara benzemektedir. Sebze olarak degerlendirilen kisimlari yesil renkli olup, olgunlasmamis çiçek taslaklari ile kalin ve etli çiçek saplarindan olusur. Olgunlasmamis çiçek taslaklarini olusturan bu kisimlar büyüme ucunda olusan ve ana bas olarak adlandirilan taç ve daha sonra yaprak koltuklarindan olusan küçük baslardan ibarettir (Esiyok ve Yoldas, 2001; MacGillivray,1952). Düsük sicakliklara dayanikli mor renkli olgunlasmamis çiçek taslaklari olusturan brokkoli çesitleri de vardir (Esiyok ve Yoldas, 2001). Son yillarda brokkolide modern hibritler hizla gelismektedir. Bazi çesitler sadece bahar ve sonbahar dikimine uygundurlar, bazilari tüm yil boyunca yetistirilebilirler (Anonymous, 2001b).

39 Çesit Seçimi Ile Ilgili Literatür Bildirisleri Brokkoli yetistiriciliginde verim üzerinde, çesit seçiminin etkisi oldukça büyüktür. Brokkoli çesitleri, dikimden hasada kadar geçen gün sayilari dikkate alinarak siniflandirilmaktadir (Nieuwhof, 1969; Bessels, 1980; Titley, 1987). Birçok arastiriciya göre, daha ziyade eski bir tasnif sekli olmakla birlikte, çesitler tek ve iki yillik olmak üzere temel sinifa ayrilmaktadirlar. Bu sekildeki siniflandirmada, ilkbahar hasadi için geç yaz ve kis periyodu arasindaki devrede dikimi yapilan çesitleri tek yillik, geç yaz ve sonbaharda dikilerek, kis döneminde veya erken ilkbaharda hasadi yapilan çesitleri ise çok yillik olarak kabul etmektedir (Anonymous, 1989). Günümüzde çesitler erkenci, orta, geçci olarak gruplandirilmaktadir. Bu sekilde siniflandirmada; günlük bir gelisme döneminde hasadi yapilan çesitler erkenci, 90 günlük bir gelisme döneminde olgunlasarak hasadi yapilan çesitler orta mevsim ve günlük bir gelisme periyodunda olgunlasan çesitler ise kis yetistirme döneminde olgunlasarak hasat edilebilen geçci çesitlerdir (Nieuwhof, 1969; Titley 1987). Erkenci ve orta mevsim çesitleri, çiçeklenme öncesi düsük sicaklik uygulamasina gereksinme duymamakla birlikte, geçci yada kislayan çesitler, çiçeklenmede ya da bas olusum öncesi, düsük sicaklik uygulamalarina gereksinim duymaktadir (Yamaguchi, 1983). Brokkolide sonbahar ya da ilkbahar üretimi için çesitlerin seçimi önemlidir (Hill, 1987). Kislari az donlu bölgelerde, orta erkenci ve geçci çesitler yetistirilebilir, bunlar yaz sonu yada sonbaharda dikilerek Ocak tan Mayis a kadar geçen dönem içerisinde hasat edilirler (Nieuwhof, 1969). Olgunluga kadar geçen süre sasirtmadan baslarin yarisinin hasat edildigi zamana kadar ki gün sayisidir. Hasat dönemi baharda

40 8 sonbahardan daha kisadir. Bu nedenle brokkoli yetistiriciliginde sonbahar yada ilkbahar üretimi için varyetelerin seçimi önemlidir (Hill, 1987). Brokkolide kalite özelliklerini, niteliklerini çevreden çok genotipler belirlemektedir (Tan, et al., 1999b). Tek bas brokkoli birim alanda daha az bitki kullanilarak yetistirilebilmektedir. Birim alanda düsük bitki popülasyonu nedeni ile tek bas brokkoli, yüksek bitki yogunlugundaki yan kol olusturan brokkoli ile karsilastirildiginda, hasat için yan kol olusturan brokkoli çesitlerinden daha az isçilik istemektedir (Jett et al., 1995). Everaarts and Sukkel (1999), alti çesit brüksel lahanasinda erkencilik orani, optimum hasat tarihi ve tomurcuk olusum zamanini 2 yetistirme dönemi için tanimlanmislardir. Bitkilerin %50 si 1994 de tomurcuklarini dikimden gün sonra olusturmuslardir. Dikimden tomurcuk olusum zamanina kadar geçen sürenin çesitlerde birbirini izledigi, sonuçta optimum hasat zamaninin çesitlerde benzerlik gösterdigi, tomurcuk olusumundaki 1 günlük gecikmenin, optimum hasat tarihini 2-4 gün geciktirdigi bildirilmektedir Ekim-Dikim Zamani Ile Ilgili Literatür Bildirisleri Chung (1985) Tasmania'da yaptigi bir çalismada tohum ekim zamaninin gecikmesi ile brokkolide pazarlanabilir sürgünlerin hem boylarinda hem de mahsul miktarinda önemli düsüslerin oldugunu belirlemislerdir. Ayni sekilde Thompson ve Taylor (1970)'da, Iskoçya' da geç tohum ekimi ile toplam verimde kayda deger düsüsler saptamislardir. Damato ve Bianco (1990), Italya'da yaptiklari bir çalismada tohum ekim tarihinin gecikmesi ile pazarlanabilir toplam verim degerlerinin düstügü, yine tohum ekiminin gecikmesi ile ortalama ana sürgün agirliginin azaldigi, ayni çalismada birim alanda bulunan bitki sayisi arttikça pazarlanabilir ürünün arttigini bildirmislerdir.

41 Brokkolide ana bas verimi, toplam verim ve meydana gelen baslarin pazarlama ve isleme kaliteleri üzerinde dikim zamaninin büyük etkisinin oldugu bildirilmektedir. Nieuwhof, (1969)'a göre, dikim zamaninin seçimi dikimle hasat arasindaki yetistirme periyodunun sicaklik rejimi açisindan önemli oldugunu belirtmistir. Dönmez (1998), Bornova kosullarinda yaptigi çalismada ekim zamani ve bitki sikliginin verime etkilerini arastirmis, geç dikimde erken dikime göre daha düsük toplam verim degerine ulasmistir. Dellacecca et al., (1994) tarafindan 1993'de Italya' da 3 dikim tarihinin (20 Agustos, 24 Eylül ve 25 Ekim) denendigi çalismada, Agustos ayinin ortalarinda sasirtilan bitkilerden en iyi sonuç alinmis ve çiçek taslaklarindan en erkenci verim ile yüksek agirlik (yaklasik 140gr), siki baslilik ve küçük gövde çapi elde edilmistir. Hvalsoe (1980), geç dikilen fidelerin normal dikime nazaran daha küçük taçlar olusturdugunu ileri sürmektedir. Pandey et al., (1981), yaptiklari bir çalismada erken dikimin pazarlanabilir ürünü arttirdigini, geç dikimlerin ise anormal taç olusumunu arttirdigini bildirmislerdir. Birçok yerde brokkoli fideleri eger geç yazda sasirtilirsa, brokkoli çok iyi gelisir ve böylece serin periyotta olgunlasabilir (Anonymous, 2001.c). Georgieva and Genkov (1980), Geçci karnabaharda verim üzerine fide yasinin etkisini arastirmak için yaptiklari bir seri denemede, günlük fideleri 30 Haziran, 10 Temmuz ve 20 Temmuz tarihlerinde esas yerlerine dikmislerdir. Verim, fide yasinin artmasi ile ve dikim tarihinin gecikmesi ile azalmistir. Tremblay (1989), Brokkoli yetistiriciliginde fide yasinin basin agirligi ve çapi üzerine çok az etkili oldugunu belirtmistir. 9

42 10 Nieuwhof (1969), brokkolide ana bas verimi, toplam verim ve meydana gelen baslarin pazarlanma ve isleme kaliteleri üzerinde dikim zamaninin büyük etkisinin oldugunu bildirmistir. Esiyok (1992), Brassicacea familyasi türlerinde, özellikle karnabahar ve benzeri türlerde tohum ekim zamaninin, bas olusturmada etkili oldugunu, ekimde gecikildigi oranda bas büyüklügünün azaldigini, geciken ekimin olusan yesil aksamda da gerilemelere neden olmasi nedeni ile fidelerin esas yerlere dikiminde günlük olmalari gerektigini önermektedir. Karnabahar fidelerinin esas yetistirme yerlerine geç dikilmesi ile kök, gövde ve yapragin nispi büyüme orani oransal olarak azalmistir (Crisp and Kesavan, 1978; Wurr and Fellows, 1984). Dogru dikim zamanlari ve dogru olarak ve zamaninida gerçeklestirilen kültürel tedbirler, genellikle bas renk bozulmalarini elimine etmektedir (Anonymous, 2001c). Damato and Bianco (1990), yetistirme sezonunda Bari de iki erkenci çesidini Quarantina ve Sessantina brokkoli çesitleri denemeye almislardir. Ekimler ilk sezonda 27 Agustos, 2 Ekim, 6 Kasim'da, ikinci sezonda 27 Agustos, 2 Ekim'de tek sirali ve sira üzeri 50cm olacak sekilde esas yetistirilme yerlerine yapilmistir. Ortalama bas agirligi erken ekimde 291gr'dan geç ekimde 41gr'a düsmüstür. Pazarlanabilir verim, baslarin ortalama agirligi, bitki sikligi ve ekim tarihlerinden etkilenmistir. Brokkoli de ana bas verimi, toplam verim ve meydana gelen baslarin pazarlanma ve isleme kaliteleri üzerinde dikim zamanini büyük etkileri vardir. Nieuwhof, (1969), a göre, dikim zamaninin seçimi dikim ile hasat arasindaki yetistirme periyodunun sicaklik rejimi açisindan önemlidir. Wurr (1995), ekim tarihi, don, isik yogunlugu ve sicakligin brassicalar üzerine etkisini arastirdiklari çalismalarinda, brassicalarda ki

43 kör bitkilerin miktarina (bitkilerin %0-%80 i) ekim zamaninin etkili oldugunu bulmuslardir. Hasat ilkbaharda sonbahardan daha kisadir. Bu nedenle ekim dikim zamaninin hedeflenen tarihte yapilabilmesi için brokkoli yetistiriciliginde sonbahar yada ilkbahar üretimi için ekim dikim zamanlarinin planlanmasi önemlidir (Hill, 1987) Dikim Sikligi Ile Ilgili Literatür Bildirisleri Brokkoli'de hasadi yapilarak degerlendirilen ana bas ve yan baslarin pazarlanabilir veya islenebilir kaliteleri ile birlikte arzulanan verim üzerinde, bitkiye verilen dikim sikliklari etkili olmaktadir. Ayrica, uygulanan dikim mesafeleri elde edilen çiçek sürgünlerinin ve gövdenin içindeki bosluklarin olusmasinda etkili olmaktadir (Zink and Akana 1949; Nieuwhof, 1969; Bessels, 1980; Günay, 1983). Arjona and Greig (1986) Green Comet çesidi ile yaptiklari çalismalarinda, dekara verim ve ana baslarin sayisinin bitki sikligi azalirken arttigi, bunun yaninda yan baslarin agirliginin da arttigi sonucuna ulasmislardir. Gorski and Armstrong (1987) tarafindan, serada Nisan ayinda ilkbahar dönemi için ve Temmuz ayinda sonbahar döneminde dikimleri yapilan çok sayida brokkoli çesidi ile yapilan çalismada, artan dikim sikliginin bos gövde egilimini ve bas büyüklügünü düsürürken, dekara verimleri yükselttigini, ayrica artan N oraninin verimi, bas çapini ve bos gövde egilimini arttirdigi saptanmistir. Nieuwhof'a (1969) göre, brokkolide dikim mesafesi çesitli faktörlere baglidir. Erkenci varyetelerin daha küçük bitki olusturdugu, sik dikimin sadece ana baslarin hasat edilmesinin planlandigii durumlarda söz konusu oldugu ve pratikte cm sira arasi ile cm sira üzeri mesafelerinin uygulandigini bildirmektedir.

44 12 Griffith and Carling (1991), bitkiler arasi mesafenin verimi etkileyen en önemli faktör oldugunu tespit etmislerdir. Azalan sira üzeri mesafe (90cm'den 45cm'ye çift bitki yogunluguna) ortalama verimi %32 arttirmistir. Bitkilerin sira üzerindeki mesafeleri birbirine daha yakin yetistirildiklerinde ortalama brokkoli verimi sadece %9 artarken bitki yogunlugu verimi %32 arttirmistir. Snoek (1981), üç ayri bölgede 2500 ile bitki/da arasinda degisen sikliklarda brokkoli dikiminde maksimum verimin 6500 bitki/da sikligindan alindigini bildirmistir. Damato and Bianco (1990), pazarlanabilir verim ve baslarin ortalama agirliginin da bitki sikligi ve ekim tarihlerinden etkilendigini tespit etmislerdir. Arjona and Greig (1986); Soto (1991) in Bagota-Colombia' da yaptiklari bir çalismada, 4 dikim mesafesi uygulanmis ve bitkiler arasi mesafe arttikça ''büyük'' merkezi sürgünlerin sayisinin azalmasina ragmen, verim ve ''büyük'' merkezi sürgünlerin agirliginin artirdigini gözlemislerdir. Griffit and Carling (1991)'in Canada' da 90x40, 90x30, 90x40x(çift), 90x30x(çift), 45x40, 45x30, 45x40x(çift), 45x30x(çift) dikim sikligi (cm) kullanarak yaptiklari çalismada m 2 'deki bitki sayisi arttikça bas agirliginin azalmakta, toplam verimin ise artmakta oldugunu bildirmislerdir. Her bir sasirtma boslugunda çoklu bitkilerin kullanimi ortalama bas agirligini ve çapini düsürmektedir. Nichools (1990), bitkiler arasi mesafe ile bas çapi ve büyüklügünün dogru orantili oldugunu, mesafe arttikça çapin arttigini, mesafe azaldikça ise çapin azaldigini bildirmektedir. Bleaseldale et al., (1991), brokkolide bitkiler arasi mesafenin artmasi durumunda içi bos gövde olusumunun görüldügünü bildirmektedir.

45 Wurr et al., (1992), yaptiklari bir denemede 5 ila 40 bitki/m 2 arasinda degisen dikim sikliklari uygulamis ve elde edilen sonuçlardan bas çapi ve bas agirliginin mesafe azaldikça daha küçük ve degisken oldugu gözlemistir. Dönmez (1998), Bornova kosullarinda brokkoli üretiminde ekim zamani, bitki sikligi ve tepe budamasinin gelisme ve verim üzerine etkisini arastirdigi çalismasinda birim alanda bulunan bitki sayisinin artmasinin hasat edilen ana baslarin küçülmesine neden oldugu sonucuna varmislar ve sira üzeri mesafeler arttikça (90x50, 90x40, 90x30cm) bitki basina verimin artmasina karsin da a verimin düstügünü tespit etmistir. Jett et al., (1995), çalismalarinda tek ve çift sirali dikim ve bes farkli dikim sikligini (10.8, 7.2, 5.4, 4.3 ve 3.6 bitki/m 2 ) denemisler ve en iyi kalitede brokkoli eldesi için 3.6 bitki/m 2 (46cm sira arasi mesafe ile) sikliginin kullanilabilecegini tespit etmislerdir. Broek and Broek (1996) nin yaptiklari çalisma yillari arasinda Marathon çesidinde verim ve bitki sikligi arasindaki iliskiyi ortaya çikarmak amaciyla yürütülmüstür. Bitkiler 50x40cm, 50x50cm, 50x60cm, 75x40cm, 75x50cm, 75x60cm olacak sekilde 6 uygulama ile dikilmisler ve en düsük bitki sikligi önerilmistir. En yüksek toplam ve kalite verimleri 50x50cm, 50x60cm, 75x40 cm sikliklarinda (toplam verim sirasiyla 12, 11.2, 11.8t/ha) alinmistir. Bas çapinin artisi ile sap yari çapi da artmistir. Kunicki et al., (1999), Güneydogu Polonya'nin iklim kosullari altinda m 2 'de 3.2, 4.0, 5.3 ya da 8 bitkinin oldugu bitki sikliklarinin Kermit, Montilla ve Skiff brokkoli çesitlerinin verim ve kalitesi üzerine etkisi incelemistir. Bitki sikligi arttikça pazarlanabilir veriminin arttigini ve bas agirliginin m 2 'deki bitki sayisinin azalmasi ile %46 arttigi sonucuna ulasmislardir. Rekowska (1999), yillarinda tarla denemesi Szczecin'de kurdugu çalismasinda, Sebastian, Cezar, Corvet F1 ve Kermit F1 brokkoli çesitlerini 20, 30, 40, 50, 60cm sira üzeri ve 50 cm sira arasi 13

46 14 mesafelerde dikmistir ve sik dikim mesafelerinde yüksek verim ve küçük baslar almistir. Griffith and Carling (1991), yaptiklari çalismalarinda, içi bos gövdenin olus derecesini Alaska'da düsük bulmuslardir. En genis ortalama agirlikli baslari üreten bitkilerde bos gövde göstermektedir. Dikimde çift bitki kullanimi ortalama ana bas agirligini ve çapini düsürmektedir. Yaptiklari bu çalismalarinda, bos gövde olusumu artan bitki yogunlugu ile azalmaktadir sonucuna ulasmislardir. Damato and Bianco (1990), yillari arasinda Bari de iki erkenci çesit Quarantina ve Sessantina ile yaptiklari çalismada bitki sikligi ve ekim zamanlarinin etkisini arastirmislardir. Bitki sikligi bas agirligi, çap ve sap uzunlugunu etkilememistir. Ancak 13 ve 8 bitki/m 2 'nin pazarlanabilir verimleri 28 bitki/m 2 ile karsilastirildiginda %36 azalmistir. Birim alanda bulunan bitki sayisinin artmasi ile pazarlanabilir verim de artmistir. Poschald (1988)'a göre, dekara 4000'den 12500'e çikarilan bitki sayisi, toplam verimi 630kg/da 'dan 1130kg/da çikarmis, fakat bitki ana bas çapinin düstügünü bildirmistir. 2.5 Kalite Özellikleri Ile Ilgili Literatür Bildirisleri Fujime and Hirose (1978), brokkolide bas olusumunda; karnabaharda oldugu gibi soguklama ihtiyaci olduguna dair bazi raporlarin mevcut oldugunu belirtmislerdir. Brokkolinin genel gelisme özelliklerinin karnabaharinkine çok benzedigini; fakat bu iki bitki arasinda bogum arasi uzama, çiçek tomurcugu gelisimi ve dallanma bakimindan oldukça belirgin bazi fakliliklar mevcut oldugunu, karnabaharda güçlü bir apikal dormansi nedeni ile yanal sürgün olusumunun pek görülmedigini, fakat brokkolide yanal sürgün olusumunun oldukça fazla oldugunu bildirmislerdir. Fujime and Hirose (1980), 15, 20, 25 ve 30 o C'lik büyüme odalarinda ayri ayri yetistirdikleri brokkolilerin bas olusumlarini

47 gözlemisler ve sonuçta, bir gün içinde belli süredeki düsük sicakligin baslarin olusumunda erkencilik sagladigini, fakat bu etkinin düsük sicakligi izleyen yüksek ve degisken sicakliklar sonucu degisebildigini ortaya koymuslardir. Bleaseldale et al., (1991), brokkolide bitkiler arasi mesafenin artmasi durumunda kalitenin düstügü ve içi bos gövde olusumunun görüldügünü bildirmektedir. Tremblay (1989), brokkolide gövde içi boslugunun çevre, çesit ve yetistirme ortamindaki azot orani ile iliskili oldugunu belirtmektedir. Yine ayni çalismada, brokkoli yetistiriciliginde fide yasinin basin agirligi ve çapi üzerine çok az etkili oldugu saptanmistir. Esiyok (1992), brokkolinin iklim istekleri bakimindan seçici bir sebze oldugunu, basin olgunlasmasina yakin bir dönemde 20 o C'nin üzerindeki sicakliklarin sürgünlerin çiçeklenmesine, düsük sicakliklarin ise, pazar degeri olmayan kahverengiye dönüsmüs, çürümüs kalitesiz ana bas ve yan sürgünlerin olusmasina sebep oldugunu bildirmektedir. Brassicacea familyasi türlerinde, özellikle karnabahar ve benzeri türlerde tohum ekim zamaninin, bas olusturmada etkili oldugu, ekimde gecikildigi oranda bas büyüklügünün azaldigini, geciken ekimin olusan yesil aksamda da gerilemelere neden olmasi nedeni ile fidelerin esas yerlere dikiminde günlük olmalari gerektigi önerilmektedir. Kalite özelliklerini, niteliklerini çevreden çok genotipler belirlemektedir (Tan, et al., 1999b). Basin boyutlari, çeside, mevsime ve gübrelemeye bagli olarak olusmaktadir, bunun yaninda iyi yapilan kültürel uygulamalar bastaki renk bozulmalarini elemine etmektedir (Anonymous, 2001c). Esiyok (1996), Bornova kosullarinda yaptigi bir çalisma sonucunda bitki basina ortalama pazarlanabilir toplam verim ve dekara verim degerleri bakimindan XPH 5608, XPH 5611, XPH 5683, XPH 5773, Bigsur ve Green Dome çesitlerini ilk sirada yer alan çesitler olarak belirlemistir. Bunun yani sira bu çesitlerin pazarlanabilir verim ve kalite özellikleri bakimindan da üstün özelliklere sahip olduklari bildirilmistir. 15

48 16 Hvalsoe (1980), geç dikilen fidelerin normal dikime nazaran daha küçük taçlar olusturdugunu ileri sürmektedir. Levitt (1956), Banisster (1980), Günay (1982), genç ve hizli büyüyen doku ve organlarin düsük sicakliga karsi daha hassas oldugunu, bunun yaninda dokularda su içeriginin azalmasinin soguga dayanikliligi arttirdigini ileri sürmüslerdir. Fujime et al., (1996), çalismalarinda sicakligin kontrol edildigi tarla kosullarina ( o C) Snow Queen karnabahar ve Wase- Midori brokkoli çesitleri bas olusturma safhasi döneminde sasirtilmistir. Gelisme sicakligi optimum sicakliktan düsük oldugunda bas gelisiminde pirinçlesme meydana gelmis, gelisme sicakligi ne zaman bas gelisimi için optimum sicakliktan yüksek oldugunda ise, biçimsiz kivircik gelismeye neden olmus ve sonuçta braktelerin gelisimi gözlenmistir. Apte (1968), karnabahar yetistiriciliginde minimum sicakligin, maksimum ve ortalama sicakliktan daha önemli oldugunu, bitkinin sicakliga karsi kalitatif ve kantitatif reaksiyon gösterdigini açiklamistir. Sifirin altindaki sicakliklarin brokkoli bitkilerinin donarak zararlanmasina neden oldugu ve bununla birlikte bas verimi ve kalitenin düstügü bildirilmektedir (Tan et al., 1999a). Wiebe (1975), yaptigi bir çalismada karnabahar ve brokkoli türlerinin sicakliga bagli olarak morfolojik gelismesini incelemistir. Brokkoli ve karnabahar düsük sicaklikta benzer degerlerle (12-17 o C) adet yaprak olusturmus, yan dallar sürmüs ve benzeri bir bas olusturmustur. Yüksek sicakliklarda ise (22-27 o C) daha fazla yaprak agirligi, daha az yan dal olusumu görülmüstür. Karnabahar fidelerinin esas yetistirme yerlerine geç dikilmesi ile kök, gövde ve yapragin nispi büyüme orani oransal olarak azalmistir (Crisp and Kesavan, 1978; Wurr and Fellows, 1984). Broek and Broek (1996), Marathon çesidinde verim ve bitki sikligi arasindaki iliskiyi ortaya çikarmak amaciyla yaptiklari

49 çalismada,baslarin çapi 18 cm' den büyük olanlarin yüzdesi bitkiler arasi mesafenin artmasi ile artis göstermistir. Bas çapinin artisi ile sap yari çapi da artmistir. Ikinci kalite baslarin % si bitkiler arasi mesafenin artmasi ile azalmis, çürük baslarda da ayni durum görülmüstür. Üç yillik ortalamaya göre çürük bas yüzdesi 50x40 cm' de %16, 75x60 cm' de %3 azalmistir. Gorski and Armstrong (1987) tarafindan, serada Nisan ayinda ilkbahar dönemi için ve Temmuz ayinda sonbahar döneminde dikimleri yapilan çok sayida brokkoli çesidi ile yapilan çalismada, artan dikim sikliginin bos gövde egilimini, bas büyüklügünü düsürürken; ayrica artan N oraninin verimi, bas çapini ve bos gövde egilimini arttirdigi saptanmistir. Fujime et al., (1996), çalismalarinda sicakligin kontrol edildigi tarla kosullarina bas olusturma döneminde brokkoli çesitleri sasirtilmistir. Gelisim sicakligi optimum sicakliktan düsük oldugunda bas gelisiminde pirinçlesmenin meydana geldigi, gelisme sicakligi bas gelisimi için optimum sicakliktan yüksek oldugu zaman, biçimsiz kivircik baslarin gelistigi ve sonuçta braktelerin gelisiminin gözlendigi bildirilmistir. Bjorkman and Pearson (1998); Vural vd., (2000), yüksek sicakligin brokkoli taçlarinin üzerinde düzensiz boyutlarda çiçek tomurcuklarinin olusmasina sebep oldugunu bulmuslardir. Sicak ve kuru havalarda bitkinin gelisimi iyi olsa bile olgunlasmamis çiçek taslaklari normal bir gelisme göstermedigi için gevsek ve daginik yapili sürgünler olusturmaktadir. Brokkolide yapraklar genellikle sap üzerinde basin altinda fakat bastan yukariya dogru ve de çevresinden uzamaktadir. Yaprakli bas, basin içinden disariya dogru firlayan küçükten orta boya kadar yapraklara sahiptir. Loplu bas, bas içinden bir parçanin digerlerinden hizli gelismis olanidir. Düzensiz yüzey estetik degildir. Loplu baslarda çevresinden daha alçakta olan çukurluklar su toplayabilir ve bakteriyel çürüklük için odak noktalar haline gelebilir (Hill, 1987). 17

50 18 Brokkolide koyu yesilden mavi-yesile kayan renkte baslar tercih edilmektedir. Morumsu olanlara genellikle sonbaharda soguk neden olmaktadir, bu pazarlanabilirligi etkilememektedir. Solgun, mat yesil sarimsi ve kirmizimsi renkler mineral noksanliklar, hastalik ya da asiri olgunlugu isaret etmektedir (Hill, 1987). Olgunlasan bas üzerinde kahverengiye dönen sari lekeler bas içinde çürüyen bozulan çiçek tomurcuklarina basin olgunlasmasi süresince meydana gelen yüksek sicakliklarin sebep oldugu düsünülmektedir. Mantarimsi gövdede, gövdenin dis kismi çatlar ve gövde üzerinde açik kahverengimsi lekeler olusur. Bu belirtiye bor elementi eksikliginin sebep oldugu da bilinmektedir. Kullanilan baslar sap üzerindedir ve yapraklar ana gövde üzerinden çikarlar. Yüksek verimli çesitlerin iyi kalitede baslar üretmesi gerekli degildir. Olgunluga kadar geçen günler sasirtmadan baslarin yarisinin hasat edildigi zamana kadar ki gün sayisidir. Hasat baharda sonbahardan daha kisadir. Çünkü, Temmuz'da sicak havanin ilk ortaya çikisi olgunlasan baslarin gelisme sirasinda sararmasina sebep olmaktadir. Bu nedenle brokkolide, sonbahar yada ilkbahar üretimi için varyetelerin seçimi önemlidir (Hill, 1987). Griffith and Carling (1991), yaptiklari çalismalarinda, enlem derecesinin verime ve bas agirligina etkisi olmadigi kanisina varmislardir. Genis sira arasi mesafelerle dikimlerde Green Valiant'ta bos gövde daha çok meydana geldigi, ortalama bas agirligi ve ortalama bas çapi yüksek olan bitkilerde bos gövde sayininin arttigi bildirilmektedir. Her bir sasirtma boslugunda çoklu bitkilerin kullanimi ortalama bas agirligini ve çapini düsürmektedir ve bos gövde olus derecesini azaltmaktadir. Griffith and Carling (1991), çalismada her bas, terminal tomurcuklar kabarip açilmadan ve yeterince genislige ulastigi anda kesilmesi gerektigini tesbit etmislerdir. Ana baslar 15-21cm uzunluklar arasinda degisiklik göstermektedir ve pazarlanabilir verimleri tanimlamak için daha sonra tartilmislardir. Boyuna kesilen gövdede bos gövdenin olup olmadigi tespit edilmistir. Basin en genis olan yerine çaprazdan bas çapi da ölçülmüstür. Verimler ve ortalama bas agirliklari her parsel için elde edilmistir. Lokasyon, yil, çesit, ekim zamani, sira

51 arasi mesafe, sira üzeri mesafe gibi faktörlerin etkileri, ortalama bas agirligi ve verim için varyans analizi kullanilarak test edilmistir. Gün uzunlugu birçok serin iklim bitkisinin hizla büyümesine neden olmaktadir. Brokkolide ise düsük sicakliklarin, uzun foto periyottan daha çok etkiye neden oldugu bildirilmektedir (Fujime, 1988). Griffith and Carling, (1991), tarafindan yapilan bir çok çalismada enlem derecesinin brokkoli üretimi üzerine etkisinin oldugunu belirlemislerdir. Bos gövdenin olus derecesi tanimlanmis ve bos gövdenin fizyolojik bir düzensizlik oldugu belirlenmistir. Bos gövde merkezdeki çiçeklenmenin takip eden olusumu ile meydana gelmektedir (Zink, 1968). Bu arzu edilmez çünkü raf ömrünü düsürür, bazi durumlarda bos gövde bor eksikliginden ortaya çikar, bor eksikliginde gövde kahverengilesmesi yapraklarda nekroz ve çiçek demetlerinde renk bozukluguna sebep olur. Çevre sartlari, iklim ve toprak verimliligi, bos gövde olusumunda rol oynayabilir (Shattuck and Shelp, 1987). Shattuck et al., (1986); Tremblay (1989) bos gövdenin yetistirme sezonlari arasindaki önemli degiskenliklere bagli oldugu ve sonuçta çevre kosullarinin bos gövde olusumunda önemli rol oynayabilir sonucuna varmislardir. Zink (1968) ve Hipp (1974), hizli gelisen brokkoli bitkilerinin daha fazla bos gövdeye sahip olduklari, Cutcliffe (1972; 1975), bitkiler genis araliklarla dikildiginde ve yüksek azot ile gübrelendiginde daha siklikla bos gövde meydana geldigi sonucuna ulasmislardir. Buna karsilik Tremblay (1989), gelisme orani ve bos gövde arasinda iliskinin olmadigini, Griffith and Carling, (1991), çalismalarinda bos gövde olusumunun artan bitki yogunlugu ile azaldigini bildirmislerdir. 19

52 Sicaklik Ile Ilgili Literatür Bildirisleri Düsük sicakliklar Cruciferae Familyasindaki sebzelerin vejetatif devreden generatif devreye geçmesinde dolayisiyla çiçeklenmesinde etkili olmaktadir (Ito ve Saito, 1961; Sadik, 1962; Lehsem ve Steiner, 1968; Nieuwhof, 1969; Günay, 1974; Salter and James, 1974; Wiebe, 1975; Atanasov and Carrazana, 1976; Bayraktar, 1976; Vlug, 1977; Tahvonen, 1979; Fujime and Hirose, 1980; Romanova and Boos, 1980; Bayraktar, 1981; Fujime and Hirose, 1981; Liptay, 1981; Wurr et al., 1982; Fujime, 1983; Boztok, 1984; Günay, 1984, Yanmaz ve Eris, 1984; Salk ve Vural, 1985; Esiyok, 1986). Sebze çesitleri ile sicaklik arasinda siki bir iliski bulunmaktadir. Sebzelerin büyüme ve gelismeleri, yasamsal islevlerini yapmalari sirasinda, belirli bir sicaklik gereksinimleri vardir. Bu sicaklik istegi tür ve çesitlere göre degistigi gibi, bir çesidin büyüme ve gelisme zamanlarina göre de farklilik gösterir (Günay, 1980; 1982). Brokkolinin yüksek sicakliklar altinda çimlenmesi problemlidir. Ispanya gibi Akdeniz kiyi seridi boyunca brokkoli yetistirilen ülkelerde sonbahar ürünü için tohum yataklari yazin kurulmakta, yazin yüksek sicakliklar çimlenme ve çikis üzerine olumsuz etkiye sahip olmaktadirlar (Maroto et al., 1996). Uzun süreli sicak ve kurak sartlarda brokkoli çiçek tomurcuklari asil rengini kaybetmekte ve çiçek sürgünleri lifli bir yapi kazanmaktadir (Nieuwhof, 1969; Anonymous, 2001.c). Olgunlasan bas üzerinde kahverengiye dönen sari lekeler bas içinde çürüyen bozulan çiçek tomurcuklaridir. Basin olgunlasma süresince meydana gelen yüksek sicakliklarin bu semtomlara sebep oldugu düsünülmektedir (Hill, 1987). Iklim istekleri bakimindan karnabahara benzeyen brokkoli, yaz aylarindaki kurak ve sicak havalardan, kis aylarinda ise asiri yagis ve düsük sicakliklardan olumsuz yönde etkilenen bir sebzedir. Sicak ve kuru

53 havalarda bitkinin gelisimi iyi olsa bile olgunlasmamis çiçek taslaklari normal bir gelisme göstermedigi için gevsek ve daginik yapili sürgünler olusur (Vural vd., 2000). Brokkoli bitkileri, fizyolojik gelisim safhalarina dogru degisik hiz oranlari ile ilerlemekte ve bununla birlikte bu farkli safhalarda sicakliga farkli sekillerde karsilik vermektedirler. Bu nedenle gelisme ile sicaklik arasindaki iliskinin bu farkli oranlarindaki varyasyonun kaynagi tahmin edilemeyebilir (Grevsen and Olesen, 1999). Erkenci ve orta mevsim çesitleri, çiçeklenme öncesi düsük sicaklik uygulamasina gereksinim duymakla birlikte, geçci çesitler, çiçeklenme yada bas olusumu öncesi düsük sicaklik uygulamalarina gereksinim duymamaktadirlar (Yamaguchi 1983). Karnabahar gibi brokkoli bitkisi çiçek olusumu için oldukça düsük sicaklik periyoduna ihtiyaç duyar (Fujime, 1983; Wiebe, 1989; Wurr et al., 1995). Bas olusumuna dogru tepe büyümesi ve genislemesinin orani optimum sicaklik civarinda en hizlidir ve yüksek yada düsük sicaklikta tepe büyümesi-ertelenmekte yada önlenmektedir (Grevsen and Olesen, 1994a,b; Pearson et al., 1994; Wheeler et al., 1995; Wiebe, 1989; Wurr et al., 1993; 1995). Yüksek sicakliklar bas olusturma döneminde genellikle küçük, gelismemis (premature) çiçeklenmeye ve sonuçtada kalitesiz bas olusumuna neden olmaktadir (Anonymous, 2001.c). Brokkolinin karnabahar gibi gençlik safhasina sahip olduguna inanilmaktadir (Fujime, 1983; Wiebe, 1989). Gençlik safhasi süresince optimum sicaklik kosullari altinda bile bas olusumuna neden olmasi mümkün degildir. Gençlik safhasi devresinin sonunun belirlenmesi tanimlanmasi bir problemdir, çünkü brassicalarda bu devrenin sonunu isaret eden dikkatle gözlenemeyen belirgin fenolojik ve biyokimyasal degismeler hakkinda bilgi yoktur (Grevsen and Olesen, 1999). 21

54 22 Wurr et al, (1995), çalismalarinda brokkoli ve karnabaharin gençlik safhasinin varligini arastirmislardir. Bitki çiçek olusturmadan önce ulasilmasi gereken bir termal sicaklik yada zaman periyodunun gerekli oldugu sonucuna ulasmislardir. Brokkolide, çesitlere ve çevre kosullarina göre farkli renklerde bas tesekkülü olmaktadir. Koyu yesilden mavi-yesile baslar tercih edilmektedir. Morumsu olanlara genellikle sonbaharda soguk neden olmaktadir ancak bu pazarlanabilirligi etkilememektedir (Hill, 1987). Grevsen and Olesen (1999), arastirmalarinda temel (base) sicakligi bas olusumu için 9,9 o C olarak almislardir. Bu deger Fellows et al., (1997); Wurr et al., (1995) tarafindan belirtilen temel sicakliktan oldukça yüksektir. Erkenci çesitlerin özellikle donlu bölgelerde, tohum ekimi kis sonunda yapilarak erken üretim amaciyla Mart yada Nisan aylarinda dikimi yapilir. Bu aylarda dikimi yapilan erkenci çesitlerin hasadi ise Temmuz ayinda yapilir. Sicak yaz aylari brokkoli yetistiriciliginde pek uygun olmadigindan erkenci çesitler bu amaçla kullanilabilmektedir. Kislari az donlu bölgelerde orta geçci ve geçci çesitler yetistirilebilir, bunlar yaz sonu yada sonbaharda dikilerek Ocak' tan Mayis' a kadar geçen dönem içerisinde hasat edilir (Nieuwhof, 1969). Brokkolide ana bas verimi, toplam verim ve meydana gelen baslarin pazarlama ve isleme kaliteleri üzerinde dikim zamaninin büyük etkileri vardir. Nieuwhof (1969)'a göre, dikim zamaninin seçimi, dikimle hasat arasindaki yetistirme periyodunun sicaklik rejimi açisindan önemlidir. Bitkinin vejetatif devredeki gelismesi sirasinda yüksek sicaklik, özellikle yüksek sulama rejimi ile birlikte uygulandiginda bitkinin bu devresindeki gelisme üzerinde olumlu etkiye sahiptir. Belçika'da Nisan ayinda serada yapilan bir çalismada farkli sicaklik, ve sulama rejimi uygulamalarindan, yüksek bas kalitesi ile birlikte erkenci verimler elde edilmistir. Yüksek sicaklik rejimi çalismada kullanilan çesit olan Dandy Early çesidinin erkenci ürün miktarini

55 arttirmakla birlikte, toplam ürün miktari düsük sicaklik rejiminde daha yüksek tespit edilmistir (Benoit and Ceustermans 1988). Erkenci ve orta mevsim çesitlerinin tümü kritik bir bitki boyuna ulastiktan sonra bas olusturur. Orta geç bir varyetede, 20 o C veya daha yüksek sicakliklar tüm bitkiler için minimum bas olusturma sicakligi olmasina karsin en küçük bitkiler bile daha düsük sicakliklarda bas olusturmaktadir (Tone, 1988). Sicaklik rejimlerinin brokkoli çiçeklenmesinde etkili oldugu bilinmektedir. Düsük sicaklik çiçek olusumunda yada farklilasmasinda yalniz basina etkili olmamakta, ancak daha genç morfolojik bir dönemde, düsük sicaklik bitkinin vejetatif büyümesini yavaslatmakta ve pazarlanamayan küçük baslarin olusmasina neden olmaktadir (Miller, 1988). Hasat ilkbaharda sonbahardan daha kisa sürmektedir. Çünkü, Temmuz'da sicak havanin ilk ortaya çikisi olgunlasan baslarin gelismede sararmasina sebep olmakta; buda hasat süresini kisaltmaktadir (Hill, 1987). Bakken and Fløes (1995), çalismalarinda brüksel lahanasi, lahana, ve salgami farkli sicaklik rejimleri altinda yetistirmislerdir. Verim, yetistirme süresince ortalama gün ve gece sicakliklari arasindaki farkliliktan etkilenmistir. Yapraklardaki asimilatlarin birikimi, sicaklik farkliligi altinda en yüksektir ve brassicalarda sicaklik farkliliklarina cevap kuru madde meydana getiren önemli kisimlarda görülmektedir. Yetisme süresince, sicaklik uygulamasi toplam verimin miktar ve kalitesine de etki etmistir. Lisiewska (1988), yaptigi bir çalismada sicak ve kurak kosullarin Corvet ve Skiff çesitlerine ait bitkilerin yüksek bir oraninda ana bas verimini düsürdügünü tespit etmistir. Levitt (1956); Bannister (1980); Günay (1982) genç ve hizli büyüyen doku ve organlarin düsük sicakliga karsi daha hassas oldugunu, 23

56 24 bunun yaninda dokularda su içeriginin azalmasinin soguga mukavemeti arttirdigini ileri sürmüslerdir. Fujime and Hirose (1980), 15, 20, 25 ve 30 o C'lik büyüme odalarinda ayri ayri gelistirdikleri brokkolilerin bas olusumlarini gözlemisler ve sonuçta, bir gün içinde belli süredeki düsük sicakligin baslarin olusumunda erkencilik sagladigini, fakat bu etkinin düsük sicakligi izleyen yüksek ve degisken sicakliklar sonucu degisebildigini ortaya koymuslardir. Fujime et al., (1996), çalismalarinda sicakligin kontrol edildigi tarla kosullarina ( o C) Snow Queen karnabahar ve brokkolide Wase-Midori çesitleri taç olusum safhasi döneminde sasirtilmistir. Gelisim sicakligi optimum sicakliktan düsük oldugunda bas gelisiminde pirinçlesmenin meydana geldigi, gelisme sicakligi bas gelisimi için optimum sicakliktan yüksek oldugunda, baslarin biçimsiz gelistigi ve sonuçta baslar üzerinde braktelerin gelistigi gözlenmistir. Bu muhtemelen basin gelisiminin bir parça geriye gidisi ve basin yüksek sicakliklarla karsi karsiya kaldiginda düzensiz ve kivircik baslarin olusmasina neden oldugu bildirilmektedir. Bjorkman and Pearson (1998), Galaxy brokkoli çesidi ile yaptiklari çalismada gelisme safhalarinda bitkileri bir hafta 35 o C sicakliga maruz birakmis ve bas yapisindaki degisimleri analiz etmistir. Yüksek sicakliga maruz kalan çiçek tomurcuklarinin gelisimini durdurdugu gözlenmistir. Yüksek sicakliga maruz kaldigi süre boyunca bazi çiçek tomurcuklarinin gelismesinin durdugu ve hatta sona erdigi görülmüstür. Eger sicaklik çiçek tomurcugu olusumundan önce uygulanirsa bitkilerde herhangi bir zarar ve farklilasma olusmamistir. Sadece çiçek olusum safhasi yada tohum üretimi boyunca eger sicaklik uygulandiginda meristemler etkilenmistir. Daha kisa süreli sicakliga maruz birakilirsa az zararlanma meydana gelmis, ancak daha uzun süre birakilmalari kalici zararlanmalara neden olmustur. Olesen and Grevsen (2000), su ve gübrelemenin sinirlanmadigi kosullar altinda karnabaharin yetisme ve gelisim modelini tarif etmislerdir. Bu model dört birbirine baglantili asama ile ilgilidir: Ürün gelisimi, yaprak alani genislemesi, loplar çapindaki artis ve kuru madde

57 artisidir. Modelin amaci bitkiler arasinda hasat ve lop olusum baslangicindaki zaman varyasyonlarini tanimlamaktir. Sicaklik ve mevcut karbonhidratlarin, bas çapindaki artis oranini kontrol ettigi sonucunu bulmuslardir. Bjorkman and Pearson (1998), yüksek sicakligin brokkoli çiçeklerinin üzerinde düzensiz boyutlarda çiçek tomurcuklarinin olusmasina sebep oldugunu ve bu deformasyonun yaz sicakliklarinin nadiren 30 o C'yi astigi alanlarda brokkoli üretimini sinirladigini belirtmislerdir. Klaering (1998), brokkolide Emperor çesidi ile yaptigi dört arazi denemesinde isik siddetinin gölge ile degisebilecegini saptamislar ve isik siddetinin artmasi ile verim tüm yetisme periyodu boyunca etkilenmistir. Sicaklik, gelismenin ilk yarisi süresince verim ve hasatta kuru maddeyi etkilemistir. Artan sicaklik, bas gelisiminin basinda bitki habitüsünü genisletip, sonuçta hasatta bas boyutunu ve bitki potansiyelini düsürmüstür. Apte (1968), karnabahar yetistiriciliginde minimum sicakligin, maksimum ve ortalama sicakliktan daha önemli oldugunu, bitkinin sicakliga karsi kalitatif ve kantitatif reaksiyon gösterdigini açiklamistir. Wiebe (1975), yaptigi bir çalismada karnabahar ve brokkoli türlerinin sicakliga bagli olarak morfolojik gelismesini incelemistir. Karnabahar düsük sicaklikta (12-17 o C) adet yaprak olusturmus, yan dallar sürmüs ve brokkoli benzeri bir bas olusturmustur. Yüksek sicakliklarda ise (22-27 o C) ayni çesitlerde daha fazla yaprak agirligi, daha az yan dal olusumu görülmüstür. Tan et al., (2000a), yaptiklari çalismada brokkoli gelisiminin foto perioddan çok sicaklik tarafindan etkilendigini bildirmislerdir. Brokkolide hasat ve çiçek olusumunu tahminleme modeli; hava tahmin raporlarina ihtiyaç duyan ve çiftçilere yardim edecek bir modeldir. Tahmin edilen sicakliklar ve optimum sicakliklar, çesitlere göre sirasiyla 0 ve 20 o C arasinda degismektedir. Çesitler arasindaki termal zamandaki degismeler az miktarda pratik öneme sahiptir 25

58 26 Sifirin altinda sicakliklar brokkoli bitkilerinin donarak zararlanmasina neden olabilmektedir. Bunun sonucunda bas verim ve kalitesi düsmektedir. Don zararlarini tahmin etmek için brokkoli çesitlerinin don zararindan en kolay etkilendikleri gelisme döneminin bilinmesi gerekir. Çiçeklenme dönemi baslangici don zararlanmasina en hassas dönemdir. Yan kollarin görüldügü dönemdeki -5 o C uygulamalarinda yan kollar hayatta kalmis ancak düzensiz tomurcuklardan meydana gelmis çok zayif kalitede baslar üretilmistir. Tarlada olusan öldürücü sicaklik -7 ve -9 o C ler arasindadir. Don zararinda brokkoli bas verimi ve kalitesi düser ve bitki gelisimi yavaslar. Bu çalismada, ürün gelisiminin farkli dönemlerinde kisa periyotlar için sifirin altindaki sicaklik degisiminin etkilerinin nitelik ve miktarlari brokkolinin verim ve kalitesi, ölüm oranina dayanarak hesaplanmistir. Don zarari brokkoli bas verim ve kalitesini düsürmekte ve bitki gelisimi yavaslatmaktadir. Verim ve olgunluk tahminine gelince, basit termal zaman kisitlamalarina bagli olmayan ürün gelisim modellerini kullanmaya gerek olmadigi bildirilmistir (Tan, et al., 1999a). Tan et al (1999b), çesit ile çevre iliskisinin anlasilmasi, ekim zamani birbirine uyan çesitler ile, çiftçilerin verimli ve kaliteli brokkoli elde edecekleri beklentilerine yardimci olacaktir. Brokkoli verim ve kalitesi üzerine sicaklik ve foto periyodun etkisi kullanilmaktadir. Subtropikal çevrede kalite nitelikleri ve verimin sicaklik ve foto periyoda cevaplarinin incelendigi bu çalismada üç çesit (Fiesta, Greenbelt ve Marathon) sekiz tarihte (11 Mart- 22 Mayis 1997) ekilmislerdir. Bitkiler dogal ve uzun periyotta (16 saat) limitsiz su ve gübre takviyesi kosullari altinda yetistirilmislerdir. Yetistirme döneminde ortalama minimum sicaklik azalmis, taze agirlik hasat indeksi artarken yüksek taze agirlik düsmüstür. Kalite özelliklerini çevreden çok genotipler belirlemistir. Fiesta en iyi kaliteye sahip olmakla birlikte Greenbelt ve Marathon dan bas sekli ve yan kol (dallanma açisindan) açisindan daha üstün bulunmustur. Marathon çesidinin çiçek tomurcuk rengi ve siklik oranlarinin ihracat için daha uygun oldugu belirlenmistir. Tan, et al., (2000a), brokkoli için tahmin modellerinin gelisimi çiftçiler için yararli olacagini bildirmislerdir. Iklim kosullari nedeniyle ortaya çikabilecek ürünün olgunlugundaki degisimler ve marketlerle olan iliskilerinin daha iyi yapilabilecegini bildirmislerdir.

59 Fotoperiot un brokkolide çiçek olusumuna etkisinde farkliliklar gözlenmistir (Marshall and Thompson, 1987; Thapa, 1994; Tan et al., 1998). Bununla birlikte bitki gelisimi 17 o C'de 16 saat foto periyot altinda (isik yogunlugu belirtilmemistir) çiçek olusumunda 8 saat foto periyot altindaki bitkilere göre bir hafta erken olusmustur (Fujima et al., 1988). Solar radyasyon bazi arastiricilar tarafindan termal zaman modelleri içine dahil edilmekte, termal zaman modelleri ile birlestirilmektedir (Marshall and Thompson, 1987; Wurr et al., 1991,1992; Mourao and Hadley, 1998). Fakat bazi arastiricilar solar radyasyonun ürün gelisimi üzerine etkisinin olmadigini ileri sürmüslerdir (Pearson and Hadley, 1988; Fujime and Okuda, 1994). Tan et al., (2000a), gençlige özgü safhanin tahmininin zorluguna göre termal zaman modelleri brokkolide çiçek olusum tahmini için kullanilmaktadir (Diputado and Nichols, 1989; Fyffe and Titley, 1989; Pearson et al., 1994). Bitki gelisimi için sicakliga tepkisi üç esas, önemli sicaklikla tanimlanmaktadir: temel (Tbase), optimum (Topt) ve maksimum (Tmax). Tbase ve Tmax bitkinin gelisebilecegi degerlerin altinda ve üstündeki sicakliklardir. Topt ise gelisimin en hizli ilerledigi sicakliktir. Temel sicakliklar fenolojik safhaya bagli olarak degisebilmektedir (Diputado and Nichols, 1989). Ekimden çiçeklenme baslangicina kadar rapor edilen temel sicakliklarda varyasyonlar (degisiklikler) vardir. Bazi arastiricilar her çesit için standart Tbase 4.5 o C kullanirken (Fyffe and Titley, 1989), digerleri Tbase için 1 o C, Topt için 21 o C degerini kullanmislardir (Diputado and Nichols, 1989). Çiçek olusumundan hasat olgunluguna kadar geçen sürede rapor edilen temel sicakliklarda farkliliklar oldugu bildirilmistir. Bildirilen Tbase, 0 o C (Wurr et al., 1991, 1992; Grevsen, 1998), 3 o C (Diputa ve Nichols, 1989) ve 7 o C (Pearson ve Hadley, 1988; Dufault, 1997)'leri içermektedir. Topt yalnizca 15 o C (Wurr et al., 1991, 1992) 17 o C (Grevsen, 1998) ve 20 o C Tan et al., (2000a;b), olarak bildirilmis ve Tmax için ekimden hasada kadar ki süre için 26.7 o C'dir (Dufault, 1997). Tan et al (2000a), tahmin edilen temel ve optimum sicakliklar sirasiyla 0 o C ve 20 o C ler çesitler arasinda degismektedir. Çesitler arasindaki termal zamandaki degismeler az miktarda pratik öneme sahip oldugu, fakat termal zamandaki çikistan çiçeklenme baslangicina (EFI- 27

60 28 from emergence to floral initiation) kadar ki sicaklik degisimlerinin önemli oldugu bildirilmektedir. Tan et al (2000b), brokkoli olgunluk tahmin modelleri arastiricilar ve çiftçiler tarafindan ideal olarak kolayca ve tam olarak benimsenmistir. Çalismada amaçlari, 3 çesit (Fiesta, Greenbelt, Marathon) için çikistan hasada (Model 1), çikistan çiçeklenme baslangicina (Model 2) ve çiçeklenme baslangicindan hasat olgunluguna (Model 3) kadar olan dönemdeki termal zaman modellerinin dikkatle tahmin edilerek karsilastirilmasidir. Karsilastirmalar Model 1 ve Model 4 (Model 2 ve 3 kombinesi) arasinda da yapilmistir. Çiçeklenme baslangiç zamaninin bilinmedigi durumlarda Model 1 kullanilmaktadir ekimlerinde üç çesit (Premium Crop, Selection 160, Selection 160A) bagimsiz olarak test edilip bu modeller kullanildiginda hasat olgunlugu iyi tahmin edilmistir. Çiçeklenme baslangiç tahmini için kullanilan Model 2 kültürel uygulama zamanlari, don ve yüksek sicakliktan kaçinma için yararlidir. Çiçeklenme baslangiç zamanlamasinin geçmiste kayitlandigi bilindigi yerlerde hasat olgunluk tahminlerinde daha çok kullanilan Model 1, Model 3' dür. Ayrica çikistan çiçeklenmenin baslangicina kadar varyasyonlar uzaklastirilir ve çikarilir. Model 4 için tahminler çikistan hasat olgunluguna kadar ki kronolojik sürenin en iyi tahmin edildigi dönem oldugu öne sürülmüstür. Hasat olgunlugunun tahminlerinde en kesin Model 3 kullanilmis ve çikistan çiçek olusumuna kadar meydana gelen varyasyon uzaklastirilmistir. Model 4 için de iyi tahminler öne sürülmüs ve çikistan hasat olgunluguna kadar ki kronolojik duraklamanin en iyi tahmin edildigi model oldugu bildirilmistir. Tan et al., (2000b), çalismalarinda gelistirilen ontogeny modellerin kültürel islemlerin zamanlamasinin tanimlanmasinda faydali olabilecegi ve bunlar ürün ontogeny ile ilgili oldugunu bildirmislerdir. Bunlar gübre uygulamasi, sulama ve bitki koruma ve benzeri islemlerdir (Theunissen and Sins, 1984). Ayrica bundan baska, uzun dönemin etkisini vermek için adapte edilmislerdir. Kombine edilen çikistan çiçeklenme baslangicina (EFI-Model 2), çiçeklenme baslangicindan hasat olgunluguna (FIHM Model 3), Model 4 ve tek basina çikistan hasat olgunluguna (EHM-Model 1) kadar ki termal model her ikisi de hasat olgunlugunu yeteri derecede tahmin edebilecegi bildirilmektedir.

61 Tan et al., (2000b), ürün modellerini kombine etmek için tavsiye edilen hava tahminleri, ürünün gelismesindeki kritik dönemlerde (çiçek olusumu gibi) yüksek ve düsük sicakliklara maruz kalan ürünün riskini incelemek ve gözden geçirmek için idari seçenekleri yada ekim tarihlerini ayarlamanin mümkün olabilecegini bildirmistir. Brokkoli bitkileri don zarari ve yüksek sicakliklara ( 35 o C) çiçeklenme olusumu süresinde daha hassastir (Bjorkman ve Pearson,1998; Tan et al., 1998;1999a;b). Grevsen (1998), brokkolide dikim zamani, hasat programlamalarinda bazen problemlere neden olmaktadir. Çünkü bitki gelisim için sicakliga ihtiyaç duymaktadir. Yapilan bir çalismada bir yilda dört dikim zamani ile tarla denemeleri üç yil boyunca sürdürülmüs ve brokkolinin gelisimi üzerine çevrenin etkisini tahmin etmek için üç çesit ve iki dikim sikligi kullanilmistir. En düsük 0 o C ve en yüksek 17 o C de sicaklikta baslayan bas olusumu (ortalama çap 0,6 mm) %97,3 inde bulunmustur. Mourao (1999), bes brokkoli çesidinde ürün yetistirme ve gelisim modelleri tanimlanmis, çalisma farkli gelisim sezonlarinda (Ocak-Mart arasinda) açik arazide ve iki yil süresince Entre Douro e Minho Bölgesinde sürdürülmüstür. Optimum sicaklik 21 o C temel baz alinmasi gereken sicaklik 2,4 o C ve dikimden sonra geçirmesi gereken toplam sicaklik 130 o C olarak tespit edilmistir. Daha yüksek enlem derecelerinde bitki gelisim ve büyümesini öncelikli etkileyen faktör gün uzunlugundur. Gün uzunlugu örnegin ispanak gibi birçok serin iklim bitkisinin hizla gelismesine neden olmaktadir. Buna ragmen brokkolide düsük sicakliklar, uzun foto periyottan çok etkiye neden olmaktadir (Fujime, 1988). Esiyok (1992), brokkolinin iklim istekleri bakimindan seçici bir sebze oldugunu, basin olgunlasmasina yakin bir dönemde 20 o C'nin üzerindeki sicakliklar sürgünlerin çiçeklenmesine, düsük sicakliklar ise pazar degeri olmayan kahverengiye dönüsmüs, çürümüs kalitesiz ana bas ve yan sürgünlerin olusmasina sebep oldugunu bildirmektedir. 29

62 30 Klaering (1998), yaptigi bir arastirmada üretim sezonunun ilk yarisinda olusan optimum sicakligin verim ve hasattaki kuru madde miktarini olumlu yönde etkiledigi sonucuna ulasmistir. Bu sicaklik toplamlari ile ekimden dikime kadar ki süredeki ve dikimden hasada kadar ki süredeki sicaklik toplam degerlerinin bas olusumu üzerine olan etkisinin tespiti hedeflenmistir.

63 31 3. MATERYAL VE METOD 3.1. Materyal Bu çalisma, Ege Üniversitesi Ödemis Meslek Yüksekokulu arazi ve laboratuarlari ile, Ege Tarimsal Arastirma Enstitüsüne ait Bozdag Arastirma Istasyonu arazisinde yillari arasinda iki yillik bir periyot içinde yürütülmüstür. Ödemis Lokasyonu Izmir'e 120km uzaklikta, Bozdag Lokasyonu ise Izmir'e 150km uzaklikta olup, rakimlari sirasiyla, 200m ve 1200m dir. Ödemis ovasi siradaglarla, tepelerle çepeçevre korunmustur. Akdeniz ikliminin özelliklerini tasiyan Ödemis'te yazlar sicak ve kurak, kislar ilik ve yagisli geçmektedir. Yaz aylarinda ortalama hava sicakligi o C olurken, en düsük sicaklik Ocak ayinda görülmekte ve hava sicakligi ortalama 8 o C a kadar düsmektedir. Küçük Menderes Havzasinin en büyük ovasidir ve Küçük Menderes akarsuyunun olusturdugu alivüyal ovalar Ödemis in yüzey biçimlerini en genel çizgileri ile belirlemektedir. Ova seklinde olan Ödemis in toprak yapisi daglara yaklastikça tinli çakilli ve kumlu bir hal almaktadir. Daglarin yamaç ve etekleri fundalar ve makilerle örtülüdür. Kuzeyde yer alan Bozdaglari in yüksekligi tepelerde 2157m'ye kadar yükselmekte ve Birgi ve Kaymakçinin dogusunda yer alan tepeler Bozdaglar in bir kolunu olusturmaktadir (Anonim, 1997). Denemede bitkisel materyal olarak erkenci; 60 günlük Green Dome (Ç1) (EÜ. Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü), geçci; 110 günlük KY-110 F1 (Ç2) (Acun Tohumculuk) ve orta geçci; 83 günlük Marathon F1 (Ç3) (Sakata) çesitleri kullanilmistir. Denemelerde kullanilacak fidelerin yetistirilmesi amaciyla, sözkonusu çesitlere ait tohumlar 45'lik (9x5) viollere, torf içerisine ekilmislerdir (Sekil 3.1).

64 32 Sekil 3.1. Fidelerin yetistirildigi 45'lik (9x5) violler Deneme I ve II' nin kuruldugu alan kumlu-tin, tinli-kum yapida ayrica uzun yillar patates tariminin yapildigi topraktir (Çizelge 3.1.a-b). Deneme III ise, Küçük Menderes ovasinin tipik toprak özelligi olan kumlu, kumlu-tinli yapidadir (Çizelge 3.1.c-d).

65 Çizelge 3.1.a. Deneme I ve Deneme II' ye Ait Topragin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri (2001 Yili). 33 Derinlik Özellikler 0-30cm 30-60cm ph 5,04 5,14 Toplam tuz (%) <0,03 <0,03 Kireç (%) 0,40 0,93 Kum (%) 71,64 71,64 Mil (%) 26,00 26,00 Kil (%) 2,36 2,36 Bünye Kumlu tin Kumlu tin Org. Madde (%) 2,11 1,65 Toplam N (%) 0,109 0,087 Alinabilir P (ppm) 18,6 17,6 Alinabilir K (ppm) Alinabilir Ca (ppm) Alinabilir Mg (ppm) Alinabilir Na (ppm) Alinabilir Fe (ppm) 124,4 120,0 Alinabilir Cu (ppm) 2,60 2,39 Alinabilir Zn (ppm) 2,63 2,10 Alinabilir Mn (ppm) 22,3 13,0

66 34 Çizelge 3.1.b. Deneme I ve Deneme II' ye Ait Topragin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri (2002 Yili). Derinlik Özellikler 0-30cm 30-60cm ph Toplam tuz (%) Kireç (%) Kum (%) Mil (%) Kil (%) Bünye Kumlu-tin Kumlu-tin Org. Madde (%) Toplam N (%) Alinabilir P (ppm) Alinabilir K (ppm) Alinabilir Ca (ppm) Alinabilir Mg (ppm) Alinabilir Na (ppm) Alinabilir Fe (ppm) Alinabilir Cu (ppm) Alinabilir Zn (ppm) Alinabilir Mn (ppm)

67 Çizelge 3.1.c. Deneme III' e Ait Arazinin Toprak Özellikleri (2001 Yili). 35 Derinlik Özellikler 0-30cm 30-60cm ph 7,12 7,0 Toplam tuz (%) <0,03 <0,03 Kireç (%) 0,78 0,98 Kum (%) 86,96 86,96 Mil (%) 5,64 5,64 Kil (%) 7,40 7,40 Bünye Tinli-Kum Tinli-Kum Org. Madde (%) 0,61 0,75 Toplam N (%) 0,034 0,042 Alinabilir P (ppm) 11,71 10,94 Alinabilir K (ppm) Alinabilir Ca (ppm) Alinabilir Mg (ppm) Alinabilir Na (ppm) Alinabilir Fe (ppm) 13,4 12,7 Alinabilir Cu (ppm) 1,30 1,26 Alinabilir Zn (ppm) 0,85 0,85 Alinabilir Mn (ppm) 5,0 5,66

68 36 Çizelge 3.1.d. Deneme III' e Ait Arazinin Toprak Özellikleri (2002 Yili). Derinlik Özellikler 0-30cm 30-60cm ph Toplam tuz (%) Kireç (%) Kum (%) Mil (%) Kil (%) Bünye Kumlu-tin Kumlu-tin Org. Madde (%) Toplam N (%) Alinabilir P (ppm) Alinabilir K (ppm) Alinabilir Ca (ppm) Alinabilir Mg (ppm) Alinabilir Na (ppm) Alinabilir Fe (ppm) Alinabilir Cu (ppm) Alinabilir Zn (ppm) Alinabilir Mn (ppm)

69 Çizelge 3.1.e Yillari Bozdag Lokasyonuna Ait Meteorolojik Veriler. 37 Aylar Max. Hava Sicakligi ( o C) Min Hava Sicakligi ( o C) Max. Hava Sicakligi ( o C) Min Hava Sicakligi ( o C) Ocak 15,9-9,9 10,6-7,3 Subat 15,6-5,3 11,7-11,7 Mart 16,3-12,8 15,6-4,8 Nisan 25,2-1,9 24-0,6 Mayis 23,2 4,1 26,7 1,6 Haziran 30,3 7,8 - - Temmuz 36,1 7,8 - - Agustos 33,6 7,8 - - Eylül 29,1 4,1 29,1 4,1 Ekim 36,1-12,8 30,7-1,9 Kasim 27,9-0,6 22,8-3,8 Aralik 11,3-7,8 10,9-8,3 Kaynak: Anonim, 1999a.

70 38 Çizelge 3.1.f Yillari Ödemis Lokasyonuna Ait Meteorolojik Veriler. Aylar Aylik Ortalama Hava Sicakligi ( o C) Aylik Yagis Miktarlari (mm) Aylik Max. Sicaklik Degerleri ( o C) Aylik Min. Sicaklik Degerleri ( o C) Aylik Nisni Nem Degerleri (%) Ocak 7,1 103,7 12,6 2,3 75 Subat 8,1 86,3 13,7 2,9 73 Mart 10,5 70,5 16,9 4,6 70 Nisan 14,7 50,9 21,9 7,8 67 Mayis 19,9 33,2 27,4 11,5 61 Haziran 24,7 14,9 32,1 14,7 53 Temmuz 27,5 6,0 34,9 16,9 51 Agustos 26,8 2,9 35,0 16,6 53 Eylül 22,5 16,2 31,4 13,1 58 Ekim 16,8 36,2 25,4 9,2 66 Kasim 12,0 76,6 19,2 6,2 73 Aralik 8,8 126,4 14,2 3,9 76 Kaynak: Anonim, Deneme I ve Deneme II yerine ait meteorolojik veri kaydina Bozdag' da Meteoroloji Istasyonu olmadigi için ulasilamamistir. Ancak, yilinda Bozdag da yapilan bir baska çalismada çalisma süresince kaydedilen meteorolojik verilere ulasilabilmistir (Çizelge 3.1.e). Deneme III yerine ait iklim verileri Ödemis Meteoroloji Istasyonundan alinmis olup, Çizelge 3.1.f de verilmistir Metot Deneme, Deneme I (D1), Deneme II (D2) ve Deneme III (D3) olarak üç farkli deneme seklinde kurulmustur. Deneme I (deneme faktörleri; çesit, siklik, ekim zamani ve fide yasi) ve Deneme II (deneme faktörleri; çesit, siklik ve ekim zamani) Bozdag (L1) yayla kosullarinda,

71 Deneme III (deneme faktörleri; çesit, siklik, ekim zamani) ise, Ödemis (L2) ova kosullarinda yürütülmüstür. Denemeler bölünen bölünmüs deneme desenine (split-split plot) göre her iki lokasyonda da üç tekerrürlü olarak kurulmustur. Her blok 2.10mx64m boyutlarinda olup, her biri 27 parselden olusturulmustur. Denemelerin etrafina kenar tesirlerini gidermek amaciyla kenar tesir parselleri (Rant) kurulmustur. Parseller tüm uygulamalarin kombinasyonunu (ekim zamani ana parsel, siklikalt parsel, çesit sikligin altinda alt parsel) içermektedir. Hasada gelis süreleri farkli -erkenci, ortageçci ve geçci- üç çesit kullanilmis (Brassica oleracea L. spp. Italica Plenck 'Green Dome', 'KY 110' ve 'Marathon') ve 70x30 cm (S1), 70x40 cm (S2) ve 70x50 cm (S3) dikim sikliklari kullanilmistir. Kullanilan dikim sikliklarina bitkiler 4.76 bitki/m 2 (70x30cm-S1-her parselde 20 bitki), 3.57 bitki/m 2 (70x40cm-S2-her parselde 15 bitki), 2.86 bitki/m 2 (70x50cm-S3-her parselde 12 bitki), olacak sekilde dikilmislerdir. Çesitlere ('Green Dome', 'KY-110' ve 'Marathon') ait dikimden hasat olgunluguna kadar geçen süreler sirasiyla 60, 110 ve 83 gündür. Parsellere Chlorpyrifos-ethyl (Agrosban 25 Toz Agrosan Tic. A.S-Türkiye) ve Dichlorvos (Agro DDVP 50 EC Agrosan Tic. A.S- Türkiye) ile lahana kelebegi, lahana sinegi ve yaprak biti görüldügü zamanlarda ilaçlama yapilmistir (Anonim, 1999b). Yetistirme sezonu boyunca, gereksinim oldugunda bitkiler sulanmis, gerektiginde elle yabanci ot mücadelesi yapilmistir. Gübrelemede 15:15:15 kompoze gübre (120kg/da) ve Amonyum nitrat (100kg/da) gübreleri kullanilmistir. Parsellere 15:15:15 kompoze gübresi dekara 120kg olacak sekilde dikimle birlikte ve Amonyum nitrat gübresi ise dekara 100kg hesabiyla ana baslar kesildikten sonra sira aralarina bant seklinde verilmistir. Sanderson and Ivany (1999), lahana, brüksel lahanasi ve brokkolide kullanilan N oranlarini düsürmek için çalismislar ve düsük N orani tüm ürünlerde düsük verime neden olmustur. Bu denemede, yapilan toprak analizleri sonucunda ve incelenen literatürler isiginda gübre dozlari kullanilmistir. Brokkolinin Küçük Menderes Havzasinda iyi performans gösterdigi yapilan üretim sonuçlarindan gözlemlenmistir. Bu çalismanin 39

72 40 amaci, brokkolinin üretim potansiyelini 2 farkli lokasyonda tanimlamaktir ( yillarinda olmak üzere). 'Green Dome', 'KY- 110 F1' ve 'Marathon F1' brokkoli çesitlerinin yetistirildigi 2 lokasyondan Bozdag Lokasyonunda Deneme I ve Deneme II de toplam (3+4) 7 farkli dikim zamani kullanilmasi planlanmis ancak, olumsuz hava kosullari (asiri kar yagisi) Deneme II de son ekim dönemi(4üncü ekim) olan Temmuz ekimi bitkilerinde tam çiçek taslaklari olusmaya basladigi tarihlerdeki olumsuz hava kosullari bu dikimi her iki yilda da degerlendirme disi birakmamiza neden olmustur. Sadece 2. yilda çiçek taslaklarinin olustugu gün sayilari, hasat baslangicinin gün sayilari ve gelisim ile ilgili bazi ölçümler kaydedilebilmistir. Bozdag lokasyonunda 3+3 (Deneme I+Deneme II) farkli ekim zamani (toplam 6 ekim zamani) degerlendirilmistir. Ödemis Lokasyonunda ise 5 farkli ekim zamani kullanilmis ve çesitler vegetatif gelisim, termal zaman (sicaklik) ve verim ile ilgili kriterler yönünden degerlendirilmistir. Brokkolide verim ve kalite üzerine ekolojik kosullardan sicakligin etkisi hakkinda bilinenler sinirlidir (Tan et al., 1999a), bu da çalismanin hedeflerinden birini olusturmaktadir. Bazi arastiricilar farkli temel sicakliklari fenolojik süreye bagli olarak kullanirken (Diputado and Nichols, 1989), brokkoli için bazi termal modellerde ekimden hasada kadar ayni temel sicaklik kullanilmaktadir (Titley, 1987; Marshall ve Thompson, 1987). Spesifik özel modeller çiçek olusum (Wurr et al., 1995; Tan et al., 1998, 2000b) ve çiçek olusumundan hasat olgunluk tahmini için gelistirilmistir (Wurr et al., 1991; Tan et al., 2000a). Bu çalismada, tek termal zaman modelini kullanarak çikistan hasat olgunluguna kadar geçen süredeki o C gün degerini tahmin etmek mümkündür. Bu çalismanin bir amaci da, çikistan hasada, çikistan çiçeklenme baslangicina ve çiçeklenme baslangicindan hasat olgunluguna üç brokkoli çesidinin ('Green Dome', 'KY-110' ve 'Marathon') termal zaman modellerini tahminlemektir (ÇH: Çikistan hasada kadar, ÇÇT: Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar, ÇTGH: Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar). DEVEL (Holzworth and Hammer, 1992) programinda, her çesidin sicaklik ve foto periyoda karsiliklarini cevaplarini belirlemek için ÇH nin süresi için deneysel veriler kullanilmistir. Bu metot DEVEL tarafindan kullanilmaktadir (Tan et al., 2000a). (ÇH), (ÇÇT) ve (ÇTGH) (günler, i=1'den n' e) süresince toplam termal zaman tahmin edilen Tbase ve Topt

73 0 ve 20 o C (Tan et al., 2000a) kullanilarak asagidaki esitlige dayandirilarak hesaplanmistir. 41 Günlük sicaklik degerleri hesaplanirken ; n Termal zaman ( o C gün) = [(Tg max + Tg min )] - T min i= 1 2 Tg max.: Günlük maksimum sicaklik, Tg min : Günlük minumum sicaklik, T min : Brokkolinin gelisebilecegi min sicaklik. Tüm günlük minumum sicaklik Tg min < T min oldugunda 0 o C a esit oldugu kabul edilir ve Tg max > T opt 20 o C a esit oldugu kabul edilir (Barger System) (Arnold, 1974; Titley, 1987; Wurr et al., 1991; Tan ve ark. 2000a). ÇH, ÇÇT ve ÇTGH termal zaman modelleri bu çalismada üç parametreye sahiptir; Yani (i) termal zaman, (ii) Tbase ve (iii) Topt'dan sirasiyla ÇH, ÇÇT ve ÇTGH süreleri için hesaplanmistir (Tan et al., 2000a). Bazi arastiricilar biraz farkli temel sicakliklari fenolojik süreye bagli olarak kullanirken (Diputado and Nichols, 1989), brokkoli için bazi termal modellerde ekimden hasada kadar ayni temel sicaklik kullanilmaktadir (Titley, 1987; Marshall and Thompson, 1987; Tan et al., 2000b). Bu çalismada termal zaman hesaplamasinda, taranan literatürlerde son yillarda kullanilan Tg min < T min 0 o C a ve Tg max > T opt 20 o C a esit oldugu esitlik kullanilmistir. Çalismada hem ovada hem de rakimin 1200m oldugu Bozdag yayla kosullarinda en uygun çesidi, ekim ve dikim zamanini, dikim sikligini tespit etmek ve üretim sezonunu genis bir zamana yayarak yaz sezonunda bile pazara brokkoli çikarabilmek hedeflenmistir.

74 Denemenin 1. Yili Denemeler, Deneme I, Deneme II ve Deneme III seklinde kurulmus ve her deneme kendi içinde degerlendirilmistir. Her üç denemede bölünen bölünmüs parseller deneme desenine göre yürütülmüs ve bloklar içine muameleler tesadüfi olarak yerlestirilmis ve istatistiki degerlendirme TARIST paket programinda gerçeklestirilmistir (Açikgöz vd., 1994). Deneme I: Deneme I' de erkenci, orta-geçci ve geçci brokkoli çesitlerinin (Brassica oleracea L. spp. Italica Plenck 'Green Dome', 'KY- 110' ve 'Marathon') tohumlari Subat ayindan itibaren (Subat, Mart, Nisan) üç ay süre ile fide yetistirme yerlerine ekilmislerdir. Deneme I e ait tohum ekim ve fide dikim tarihleri Çizelge a da görülmektedir. Hava kosullarinin elverissiz olmasi nedeni ile violler kisa bir süre sera içerisinde kontrol altinda tutulmuslar ve sicakliklar uygun oldugunda violler dis kosullara alinmislardir. Fideler bir aylik olduklarinda 9cmx15cm ebadinda naylon saksilara alinmislardir. Yüksek hava sicakligi nedeni ile hizli bir vejatatif gelisim gösteren bitkilere bu ebattaki torba hacminin kök gelisimine yeterli gelmemesi nedeni ile, fideler 15x20 cm' lik torbalara alinmislardir (Sekil 3.2.1). Dikim için çevre kosullari uygun hale geldiginde farkli yaslardaki (1, 2 ve 3 aylik) (Sekil 3.2.1) DenemeI e ait brokkoli fideleri yayla (Bozdag) kosullarindaki esas yetistirilme yerlerine 70x30 cm (S1), 70x40 cm (S2) ve 70x50 cm (S3) dikim sikliklari kullanilarak dikilmislerdir.

75 43 a b c Sekil 3.2.1: Deneme I de kullanilacak a:1, b:2, c:3 aylik fideler.

76 44 Çizelge a.:Deneme I 2001 Yilina Ait Ekim ve Dikim Tarihleri. Ekim Tarihleri Çesit Subat Mart Nisan Ç Ç Ç Dikim Tarihleri Çesit Subat Mart Nisan Ç Ç Ç Toprak hazirligina sonbaharda baslanmistir. sonbaharda yagislarla topragin tava gelmesi ile dikim öncesi arazi iki kez pullukla yaklasik 25-30cm derinden sürülmüs ve diskarrow ile islenip, üzerine sürgü çekilmis ve dikim öncesi bir kez daha islenip, dikim yerleri olusturulmustur. Ege Tarimsal Arastirma Enstitüsü Bozdag Arastirma Istasyonuna ait araziye, Subat ve Mart ayinda ekimi yapilan tohumlardan elde edilen fideler 87 günlük ve 55 günlük olduklari 17 Mayis 2001 tarihinde dikilmislerdir. Deneme I' in Nisan ayinda ekilen tohumlari 36 günlük fide olduklarinda (31 Mayis 2001 tarihinde) deneme planindaki yerlerine her çesit için parsel büyüklükleri 4.2m 2 olacak sekilde dikilmislerdir (Sekil 3.2.2).

77 45 Sekil Deneme I de kullanilan üç aylik fidelerin yayla kosullarina dikimi. Deneme II: Deneme II de yine yayla kosullarinda gerçeklestirilmistir. Erkenci, orta-geçci ve geçci brokkoli çesitlerinin tohumlari Nisan, Mayis, Haziran, Temmuz aylarinda viollerdeki torf içine ekilmislerdir. Deneme I de oldugu gibi dikim öncesi arazi sonbaharda iki kez pulluk ve diskarrow ile islenip, üzerine sürgü çekilmistir ve dikim öncesi bir kez daha islenip, dikim yerleri olusturulmustur. 24 Nisan 2001, 24 Mayis 2001, 28 Haziran 2001, 25 Temmuz 2001 tarihlerinde ekimi yapilan dikim büyüklügüne gelmis bir aylik brokkoli fideleri Ege Tarimsal Arastirma Enstitüsü Bozdag Arastirma Istasyonuna ait araziye 31 Mayis, 28 Haziran, 25 Temmuz, 26 Agustos 2001 tarihlerinde (Çizelge b) aynen Deneme I' de kullanilan dikim mesafelerinde (70x30cm, 70x40cm, 70x50cm) dikilmislerdir.

78 46 Çizelge b:Deneme II 2001 Yilina Ait Ekim ve Dikim Tarihleri. Ekim Tarihleri Çesit Nisan Mayis Haziran Temmuz Ç Ç Ç Dikim Tarihleri Çesit Nisan Mayis Haziran Temmuz Ç Ç Ç Çizelge c.: Deneme I-II'nin (Bozdag Lokasyonuna) 2001 Yilina Ait Meteorolojik Veriler. Aylar Aylik Max. Sicaklik Aylik Min. Sicaklik Degerleri ( o C) Degerleri ( o C) Ocak - - Subat - - Mart - - Nisan - - Mayis 32,27 11,45 Haziran 32,14 10,14 Temmuz 32,06 11,86 Agustos 35,20 14,81 Eylül 28,76 6,96 Ekim 20,79 2,89 Kasim 9,12-0,75 Aralik -1,3-4,56

79 Deneme III: Deneme III Küçük Menderes Havzasinda ova kosullarinda yürütülmüstür. Erkenci, geçci ve orta-geçci brokkoli çesitlerinin tohumlari viollere Mayis, Haziran, Temmuz, Agustos ve Eylül aylarinda ekilmis (24 Mayis 2001, 29 Haziran 2001, 27 Temmuz 2001, 27 Agustos 2001, 28 Eylül 2001) ve yaklasik birer aylik olduklarinda 27 Haziran, 25 Temmuz, 27 Agustos, 28 Eylül ve 30 Ekim 2001 tarihlerinde dikim yapilmistir (Çizelge d.). 47 Çizelge d.: Deneme III 2001 Yilina Ait Ekim ve Dikim Tarihleri. Ekim Tarihleri Çesit Mayis Haziran Temmuz Agustos Eylül Ç Ç Ç Dikim Tarihleri Çesit Mayis Haziran Temmuz Agustos Eylül Ç Ç Ç Deneme I ve II de oldugu gibi Deneme III de de arazi dikim için topragin tava gelmesi ile birlikte dikim öncesi arazi iki kez pullukla yaklasik 25-30cm derinden sürülmüs ve diskarrow ile islenip, üzerine sürgü çekilmis ve dikim öncesi bir kez daha islenip, dikim yerleri olusturulmustur. Dikim büyüklügüne gelmis olan brokkoli fideleri yine yayla yetistiriciligindeki bitki sira araliklari dikkate alinarak Deneme I ve II de oldugu gibi esas yetistirilme yerlerine dikilmislerdir (70x30cm, 70x40cm, 70x50cm).

80 48 Sekil Deneme III de bir aylik fidelerin ova kosullarina dikimi. Çizelge3.2.1.e.: Deneme III'ün (Ödemis Lokasyonuna) 2001 Yilina Ait Meteorolojik Veriler. Aylar Aylik Ortalama Hava Sicakligi ( o C) Aylik Toplam Yagis Miktari (mm) Aylik Max. Sicaklik Degerleri ( o C) Aylik Min. Sicaklik Degerleri ( o C) Aylik Nisni Nem Degerleri (%) Ocak 9,0 23,3 14,9 3,6 75,6 Subat 8,4 76,6 14,3 3,1 72,8 Mart 14,6 15,9 22,5 7,2 66,8 Nisan 15,1 89,9 21,8 8,5 68,6 Mayis 20,4 50,9 27,6 12,0 58,3 Haziran 25,8 0,2 34,2 15,1 46,6 Temmuz 29,5 0,3 37,5 19,0 51,0 Agustos 28,5 1,9 37,4 18,7 53,2 Eylül 22,7 13,0 32,1 13,7 57,0 Ekim 17,5 1,0 27,4 8,7 58,4 Kasim 11,9 227,4 17,6 7,1 76,8 Aralik 7,3 157,2 10,8 4,0 85,1 Kaynak: Anonim, 2002e.

81 Denemenin 2. Yili Deneme 2001 yilinda oldugu gibi 2002 yilinda da, Deneme I, Deneme II ve Deneme III seklinde kurulmus ve her deneme kendi içinde degerlendirilmis ve denemeler bölünen bölünmüs parseller deneme desenine göre yürütülmüstür. Deneme I: Deneme I' de 'Green Dome', 'KY-110' ve 'Marathon' (erkenci, geçci ve orta-geçci) brokkoli çesitlerinin tohumlari Subat ayindan baslayarak (Subat, Mart, Nisan) birer ay ara ile fide yetistirme yerlerine ekilmistir. Tohum ekimleri 27 Subat 2002, 28 Mart 2002, 26 Nisan 2002 tarihlerinde yapilmistir (Çizelge a). Fideler, bir süre sonra kök gelisiminin daha rahat olmasi için 9cmx15cm ebadinda naylon seffaf saksilara alinmistir. Yüksek hava sicakligi nedeni fidelerin kök gelisiminin daha hizli olmasi ve torbalarin disina çikmasi nedeni ile 15x20cm'lik siyah saksilara aktarilmislar ve dikim için çevre kosullari uygun hale geldiginde farkli yaslardaki (1, 2 ve 3 aylik) brokkoli fideleri yayla (Bozdag) kosullarindaki esas yetistirilme yerlerine 70x30cm, 70x40cm, 70x50cm mesafelerle parsel büyüklükleri 4.2m 2 olacak sekilde dikilmislerdir. Çizelge a.: Deneme I 2002 Yilina Ait Ekim ve Dikim Tarihleri. Ekim Tarihleri Çesit Subat Mart Nisan Ç Ç Ç Dikim Tarihleri Çesit Subat Mart Nisan Ç Ç Ç Denemenin birinci yilindaki kültürel islemler ikinci yilda da uygulanmistir (Sekil ). Dikim öncesi arazi sonbaharda iki kez

82 50 pulluk ve diskarrow ile islenip, üzerine sürgü çekilmis ve dikim öncesi bir kez daha islenip, dikim yerleri olusturulmustur. Subat ve Mart ayinda ekimi yapilan tohumlardan elde edilen fideler 79, 50 günlük olduklarinda Ege Tarimsal Arastirma Enstitüsü Bozdag Arastirma Istasyonuna ait araziye 16 Mayis 2002 tarihinde dikilmislerdir. Deneme I' in 36 günlük Nisan ayinda ekilenler 30 Mayis 2002 tarihinde deneme planindaki yerlerine dikilmislerdir (Çizelge a). Deneme II: Deneme II'de yine Deneme I gibi yayla kosullarinda gerçeklestirilmistir. 'Green Dome', 'KY-110' ve 'Marathon' brokkoli çesitlerinin tohumlari Nisan, Mayis, Haziran, Temmuz aylarinda tohum tepsilerine ekilmislerdir (Çizelge b). Sekil Parsellerde kültürel islemlerin yapilisi (sulama ve gübreleme).

83 Deneme II de de denemenin birinci yilinda uygulandigi gibi dikim öncesi arazi sonbaharda islenmis, üzerine sürgü çekilmis ve dikim öncesi bir kez daha islenip, dikim yerleri olusturulmustur. 26 Nisan 2002, 28 Mayis 2002, 1 Temmuz (Haziran ekimi) 2002, 31 Temmuz 2002 tarihlerinde ekimi yapilan brokkoli tohumlarindan elde edilen fideler Ege Tarimsal Arastirma Enstitüsü Bozdag Arastirma Istasyonuna ait araziye dikim büyüklügüne geldiklerinde (Çizelge b) denemenin ilk yilinda kullanilan dikim mesafelerinde (70x30cm, 70x40cm, 70x50cm) hazirlanan masuralarin boyun noktalarina dikilmislerdir. Deneme arazisine ait 2002 yili meteorolojik veriler Çizelge c de verilmistir. Yayla kosullarinda Deneme II ye ait Haziran ekim döneminden elde edilmis bitkilerin gelisimleriyle ilgili genel bir görüntüyü Sekil da izlemek mümkündür. 51 Sekil Kültürel islemler sonrasi (çapalama) bitkilerin genel görünüsü.

84 52 Çizelge b.: Deneme II 2002 Yilina Ait Ekim ve Dikim Tarihleri. Ekim Tarihleri Çesit Nisan Mayis Haziran Temmuz Ç Ç Ç Dikim Tarihleri Çesit Nisan Mayis Haziran Temmuz Ç Ç Ç Çizelge c.: Deneme I-II' nin (Bozdag Lokasyonuna) 2002 Yilina Ait Meteorolojik Veriler. Aylar Aylik Max. Sicaklik Aylik Min. Sicaklik Degerleri ( o C) Degerleri ( o C) Ocak 8,9-7,3 Subat 15,75-8,89 Mart - - Nisan - - Mayis 23,75 5,41 Haziran 26,81 9,88 Temmuz 31,33 12,72 Agustos 29,71 11,27 Eylül 24,67 6,67 Ekim 20,62 2,41 Kasim 16,41-0,37 Aralik 6,57-2,52

85 53 Sekil Deneme II de Haziran ekiminden elde edilmis bitkilerin genel görünüsü. Deneme III: Deneme III' de Ödemis te ova kosullarinda gerçeklestirilmistir. 'Green Dome', 'KY-110' ve 'Marathon' brokkoli (erkenci, geçci ve orta geçci) çesitlerinin tohumlari Nisan, Mayis, Haziran, Temmuz, Agustos ve Eylül aylarinda 45 lik viollere torf içerisine ekilmislerdir. Deneme I ve II de oldugu gibi dikim öncesi arazi sonbaharda iki kez pulluk ve diskarrow ile islenip, üzerine sürgü çekimis ve dikim öncesi bir kez daha islenip, dikim yerleri olusturulmustur. 28 Mayis 2002, 1 Temmuz (Haziran ekimi) 2002, 31 Temmuz 2002, 2 Eylül 2002, 3 Ekim 2002 tarihlerinde (Çizelge d) ekimleri yapilmis ve Ege Üniversitesi Ödemis Meslek Yüksekokulu na ait araziye dikim büyüklügüne geldikleri 30 Haziran, 2 Agustos (Temmuz dikimi), 26 Agustos, 3 Ekim ve 30 Ekim tarihlerinde (Çizelge d) aynen Deneme I ve II' de kullanilan 70x30cm, 70x40cm, 70x50cm dikim

86 54 mesafelerinde arazideki yerlerine parsel büyüklükleri 4.2m 2 olacak sekilde dikilmislerdir. Deneme III e ait 2002 yili meteorolojik veriler Çizelge e de verilmistir. Deneme III e ait Mayis ve Haziran ekimlerinden elde eldilen bitkilerden meydana gelmis parsellerin genel bir görünümü Sekil ve de görülmektedir. Sekil Deneme III Mayis ekiminden elde edilmis bitkilerin genel bir görünümü.

87 55 Sekil Deneme III Haziran ekiminden elde edilmis bitkilerin genel bir görünümü. Çizelge d: Deneme III 2002 Yilina Ait Ekim ve Dikim Tarihleri. Ekim Tarihleri Çesit Mayis Haziran Temmuz Agustos Eylül Ç Ç Ç Dikim Tarihleri Çesit Mayis Haziran Temmuz Agustos Eylül Ç Ç Ç

88 56 Çizelge3.2.2.e: Deneme III'ün (Ödemis Lokasyonuna) 2002 Yilina Ait Meteorolojik Veriler. Aylar Aylik Ortalama Hava Sicakligi ( o C) Aylik Toplam Yagis Miktari (mm) Aylik Max. Sicaklik Degerleri ( o C) Aylik Min. Sicaklik Degerleri ( o C) Aylik Nisni Nem Degerleri (%) Ocak 6,0 62,8 11,5 1,3 74,9 Subat 10,2 45,4 16,9 4,0 74,0 Mart 12,0 58,8 18,2 6,3 76,8 Nisan 14,2 65,1 20,0 8,7 77,0 Mayis 20,1 21,9 27,8 11,2 63,6 Haziran 26,4 0,0 33,9 16,6 49,6 Temmuz 28,0 8,0 36,0 19,2 58,4 Agustos 27,1 0,3 34,9 18,8 56,6 Eylül 21,4 103,1 28,7 15,2 68,8 Ekim 16,7 74,1 23,8 11,4 76,0 Kasim 12,1 118,9 19,2 6,5 80,1 Aralik 99,8 12,1 3,6 80,0 Kaynak: Anonim, Deneme I, II ve III de Yapilan Ölçümler Vejetatif-Generatif Gelisim Ile Ilgili Ölçümler Bitkilerin gelisimi ile ilgili verilerde yayla kosullarinda yetistirilen bitkilerde yaprak sayilari, bitkilerin enleri (genislikleri) ve toprak seviyesinden olan yükseklikleri ile bitkinin büyüme ucuna kadar olan uzunluklari ölçülmüs ve bunlar ile ilgili gözlemler yapilmistir. Bu ölçümlerde bitkinin hasada geldigi dönemde üç farkli dikim sikliginda (S1, S2 ve S3 de) bitkilerin en ve boylari ile büyüme uçlarina kadar olan yükseklikleri serit metre ile ölçülmüstür. Buradaki amaç, dikim sikligi ve dikim zamaninin bitkilerin çiçek taslagi olusturduklari dönemlerde

89 çesitlerin bitki habitüslerini ve yaprak sayilarini etkileyip etkilemediklerini tespit etmektir. 57 Brokkoli bitkisinin tüm vejetasyon süresi boyunca, büyüme ve gelisme ile ilgili gözlem degerleri kaydedilmistir. Kaydedilen bu degerler, çikistan hasada kadar geçen süredeki gün sayisi (ÇHGGS), çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayisi (ÇÇTGGS) ve çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayislarina (ÇTGHGGS) ait olan degerlerdir (Çizelge b) Termal Zaman (Sicaklik) Ile Ilgili Ölçümler Brokkolide vegetatif dönemden generatif döneme geçis zamaninin tahmini zordur. Bu nedenle çiçek olusum (generatif döneme geçis) zamaninin tahmini amaciyla brokkolide termal zaman modelleri kullanilmaktir (Diputado ve Nichols., 1989; Fyffe ve Titley, 1989). Çalismada, çikistan çiçeklenme baslangicina (ÇÇT), çiçeklenmeden hasada (ÇTGH) ve çikistan hasada kadar geçen dönemdeki sürelerde (ÇH) (günler, i=1,...,n) (toplam termal zaman ( o C gün)) günlük sicaklik degerleri tespit edilmis, tüm Tg min < T min oldugunda 0 o C a ve Tg max > T opt oldugunda 20 o C a esit oldugu kabul edilmistir (Barger System) (Arnold, 1974; Titley, 1987; Wurr et al., 1991; Tan et al., 2000b). Günlük sicaklik degerleri hesaplanirken ; Termal zaman ( o C gün) = [(Tg max + Tg min )] - T min i= 1 2 n Tg max. Günlük maksimum sicaklik, Tg min : Günlük minumum sicaklik, T min : Brokkolinin gelisebilecegi min sicaklik,

90 58 Tosun ve ark. (1989), üç misir çesidindeki tepe püskülü süresinin G.D.D.(Growing-Degree-Days) ile iliskisi üzerine yaptiklari arastirmalarinda, o yila ait G.D.D. index degerleri ekimden tepe püskülü çikisina kadar geçen sürenin her günü için maksimum ve minumum sicaklik degerleri alinarak, Choelho and Dale (1980) in bildirdigi G.D.D.= Günlük max. Sicaklik+Günlük min. sicaklik/2-10 (10 o C misir için alinan esik degeridir) formülü kullanilarak hesaplamislardir. Çalismamizda G.D.D terimi Termal zaman ( o C gün) olarak kullanilmistir. Bu çalismada, çikistan çiçeklenme baslangicina (ÇÇT), çiçeklenmeden hasada (ÇTGH) ve çikistan hasada kadar geçen dönemdeki sürelerde (ÇH) hergün kaydedilen max. ve min. sicakliklar toplanip, ikiye bölünmüstür. Elde edilen bu degerden, brokkolinin gelisiminde problemlerin ortaya çikabilecegi sicaklik olan T min (0 o C) çikarilmistir. T min, 0 o C olarak kabul edilmesinin nedeni son yillar literatürlerinde bu degerin agirlikli olarak kullanilmis olmasindandir. Bu sicaklik 0 o C oldugu için esitlikte degisiklige neden olmamistir. Deneme I, II ve III de sebze olarak degerlendirilen kisimlarin ilk hasadina kadar geçen süredeki sicaklik toplamlari da belirlenmistir. Bunun için denemede, çikistan çiçeklenme baslangicina (ÇÇT), çiçeklenmeden hasada (ÇTGH) ve çikistan hasada kadar geçen dönemdeki (ÇH) sürelerdeki tüm günlerin maksimum ve minimum sicakliklari kaydedilmistir Verim Ile Ilgili Ölçümler Hasat döneminde yapilan uygulamalara göre parsellerden hasat edilen ana baslarin sayilari ve agirliklari tek tek ölçülmüstür. Yan kollarin hasadinda ise toplam kol adedi ve toplam agirlik ölçümleri yapilmistir (Damato and Bianco, 1990; Griffith and Carling, 1991; Brancy and Constantin, 1993; Lamont, 1993). Elde edilen toplam verim, ana bas verimleri, yan kol verimleri, erkenci verim (denemelerde brokkoli bitkilerinde erkenci verim üzerine uygulamalarin etkilerini incelemek üzere yapilan degerlendirmelerde ilk 4 hasatta toplanan ürün miktari erkenci verim olarak alinmistir), bitki

91 basina toplam verimler, bitki basina yan kol verimleri, dekara yan kol adetleri, ana bas çapi, ana bas boyu, ortalama ana bas agirliklari ve ortalama yan kol agirliklari ile ilgili ölçüm degerleri tespit edilmis ve her ekim zamani ayri ayri olmak üzere uygulamalar arasinda farkliligin olup olmadigi TARIST paket programi (Açikgöz vd., 1994) kullanilarak istatistiki olarak degerlendirilmistir. Üç faktörlü bölünen bölünmüs deneme desenine göre yapilan analizlerde farkliliklar, en küçük önemli fark (LSD %5 ) degerleri hesaplanarak kontrol edilmis, hesaplanan LSD degerleri her çizelgenin alt bölümünde verilmistir. Arastirmadan elde edilen degerler bulgular bölümünde her bir deneme için ayri ayri verilmis ve denemenin yürütüldügü yillar ayri ayri degerlendirilmistir. 59

92 60 4. BULGULAR 4.1. Vejetatif ve Generatif Gelisim Ile Ilgili Bulgular Deneme I Ile Ilgili Bulgular Bitkilerin gelisimi ile ilgili verilerde yayla kosullarinda yetistirilen bitkilerde bitki eni, yaprak sayilari, bitkilerin toprak seviyesinden olan yükseklikleri ile bitkinin büyüme ucuna kadar olan uzunluklari ölçülmüs ve bunlar ile ilgili gözlemler yapilmistir. Bu ölçümlerde bitkinin hasada geldigi dönemde üç farkli dikim sikliginda (S1-70x30cm, S2-70x40cm ve S3-70x50cm) da yapilmistir. Bu ölçümlere ait degerler Çizelge a da görülmektedir. Vejetatif ve generatif gelisim ile ilgili ölçümlerde amaç, dikim sikligi ve dikim zamaninin çiçek taslagi olusturduklari dönemlerde çesitlerin bitki habitüslerini ve yaprak sayilarini etkileyip etkilemedigini tespit etmektir yili ve 2002 yilina ait ölçümler sonucu, her iki yilda da birbirinden farkli degerlerin elde edildigi gözlenmistir. Iki yilin farkli ekolojilere sahip olmasi, birbirinden farkli degerlerin elde edilmesine neden olmustur. Çizelge a daki Deneme I vejetatif gelisim ile ilgili ölçümler incelendiginde, en yüksek bitki genisligi 2002 yilinda 70,33 cm ile Subat ekiminde, 70x50 cm sikliginda ve Marathon çesidinde gözlenirken, bunu yine ayni siklikta ve ayni ekim zamaninda KY-110 çesidi (67,67 cm) izlemistir yili degerlerinin 2001 yilina göre daha yüksek oldugu dikkati çekmektedir. Bu da denemenin ikinci yili olan 2002 yilinda havalarin bitki gelisimi için daha uygun olmasindan kaynaklanmistir. Buna paralel olarak en yüksek yaprak sayisina da bu Subat ekim zamaninda Marathon çesidinde 25,50 adet degeri ile ulasildigi gözlenmistir. Buna benzer diger karakterlerde de yillar arasinda farkliliklari Çizelge a dan takip etmek mümkündür.

93 61 Çizelge4.1.1.a.: Deneme I Vejetatif Gelisim Ile Ilgili Ölçümler. Subat Mart Nisan Karekterler Siklik Çesit S1 35,00 44,43 35,60 53,67 39,60 65,00 En S2 30,67 37,67 44,80 38,67 38,40 66,00 Yaprak sayisi Boy B.U.K.U En Yaprak sayisi Boy B.U.K.U En Yaprak sayisi Boy B.U.K.U S3 34,60 44,67 48,60 42,00 43,20 56,67 S1 15,40 18,25 16,60 18,00 9,80 13,33 S2 17,20 23,25 15,80 11,67 9,80 15,00 Green Dome S3 11,40 20,50 16,80 11,67 10,40 14,00 S1 43,80 51,67 48,40 40,00 29,80 42,33 S2 41,60 40,00 48,20 29,33 29,00 42,67 S3 45,80 47,00 48,60 33,00 26,00 28,33 S1 32,20 25,00 28,40 22,67 10,00 18,33 S2 29,40 21,67 20,40 12,67 9,00 18,00 S3 33,80 31,33 19,60 12,00 7,40 12,00 S1 47,20 53,00 54,80 53,00 38,60 53,00 S2 45,80 54,33 52,60 49,00 49,20 53,33 S3 45,20 67,67 44,80 56,33 36,00 51,67 S1 17,80 15,25 13,00 10,67 9,00 9,00 S2 18,80 18,75 12,40 9,67 8,60 9,67 KY-110 S3 18,20 18,50 10,60 10,67 9,20 9,00 S1 59,60 49,00 55,20 43,00 33,60 42,00 S2 55,60 50,33 60,20 38,00 33,00 44,00 S3 61,80 57,67 41,80 46,67 23,20 37,33 S1 27,80 19,33 20,80 16,00 15,40 16,33 S2 28,80 21,67 20,80 12,00 18,20 15,67 S3 28,40 23,33 14,80 14,00 12,80 14,65 S1 43,20 53,33 42,80 59,33 39,00 59,67 S2 36,80 60,67 51,00 45,33 53,80 62,00 S3 40,40 70,33 48,60 53,00 36,40 62,00 S1 15,80 25,50 17,40 16,33 10,60 12,67 S2 16,80 24,50 17,00 15,00 9,80 13,00 S3 16,40 23,75 15,60 12,33 8,80 15,22 S1 43,00 47,00 42,60 38,67 30,80 34,33 S2 39,40 46,33 41,40 24,30 21,60 33,33 S3 44,00 47,67 36,70 31,67 28,40 29,67 S1 23,40 27,00 18,20 15,67 9,20 11,67 S2 19,85 26,00 17,20 9,00 9,20 9,67 S3 Marathon 21,60 24,00 17,40 10,00 6,60 11,33

94 62 Bozdag lokasyonunda gerçeklestirilen Deneme I de, 1, 2 ve 3 aylik brokkoli fideleri deneme planina uygun olarak üretim alanlarina dikilmislerdir. Deneme I olarak adlandirilan bu çalismada bitkilerin büyüme ve gelismeleri ile ilgili bazi gözlemler yapilmistir. Ekim zamani, çesit ve bitki siklikligi uygulamalarinin etkilerini belirlemek amaci ile brokkoli bitkisinin tüm vejetasyon süresi boyunca, büyüme ve gelisme ile ilgili gözlem degerleri kaydedilmis, buna göre kaydedilen veriler, çikistan hasada kadar geçen süredeki gün sayisi (ÇHGGS), çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayisi (ÇÇTGGS) ve çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayislarina (ÇTGHGGS) ait olan degerlerdir (Çizelge b). Çizelge b de sunulan gün sayilari Subat ekiminde Green Dome (Ç1) çesidi için, çikistan itibaren hasada kadar geçen gün sayisi 97gün, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayisi 71gün, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayisi ise 26 gün olarak kaydedilmistir. Deneme I de Subat ekiminde çikistan itibaren hasada kadar geçen gün sayisi KY-110 (Ç2) çesidi için 117 gün, Marathon (Ç3) çesidi için 110 gün, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayisi Ç2 için 107, Ç3 için 86 gün, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayisi Ç2 ve Ç3 için sirasiyla 10 ve 24 gün olarak kaydedilmistir. Bu gün sayilari her bir çesit için degerlendirildiginde, Green Dome çesidi için çikistan itibaren en geç hasada ulasilan ekim zamani Mart ekiminde 107 gün iken, yine en geç çiçek taslaklarinin gözlendigi ekim zamani 85 gün degeri ile Mart ekimi olmustur. En erken hasada ulasilan ekim zamani 1 aylik fidenin kullanildigi Nisan ekimidir. Bunun yaninda çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayisi yine Ç1 için en uzun 26 gün ile Subat ekiminde gözlenmistir yilinda ise yine ayni çesit 31 gün degerine ulasmis ve 1. yila oranla daha geç hasat olgunluguna gelmistir. Bitkiler toplam sicaklik isteklerini, geciken ekimlerde yükselen ortalama sicakliklara paralel olarak, kisa sürede karsilayip, ömürlerini erken sürede tamamladiklari için bitki boylarinda bir kisalma göze çarpmaktadir (Çizelge a). Ekim zamanlarinin ilerlemesi, yani gecikmesi fotoperiyodik etkileri de arttirdigindan bütün çesitlerin geciken ekim zamanlarinda daha hizli gelisme gösterdigi belirlenmistir (Çizelge b).

95 63 Çizelge b.: Deneme I'de Büyüme ve Gelisme Ile Ilgili Gözlem Degerleri Degerleri (gün) ( Yili). Gün Sayisi (Gün) Çesit Dönemler Subat Mart Nisan Ç1 ÇHGGS ÇÇTGGS ÇTGHGGS ÇHGGS Ç2 ÇÇTGGS ÇTGHGGS ÇHGGS Ç3 ÇÇTGGS ÇTGHGGS ÇHGGS Ç1 ÇÇTGGS ÇTGHGGS ÇHGGS Ç2 ÇÇTGGS ÇTGHGGS ÇHGGS Ç3 ÇÇTGGS ÇTGHGGS ÇHGGS: Çikistan hasada kadar geçen süredeki gün sayisi ÇÇTGGS: Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayisi ÇTGHGGS: Çiçek taslaklarin in gözlendigi tarihten hasada kadar geçen geçen gün sayisi 2001 Yili 2002 Yili Iki ay yasli fidelerin kullanildigi Mart ekimindeki gün sayilari incelendiginde, Green Dome çesidi için çikistan itibaren hasada kadar geçen gün sayisi 107, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayisi 85, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayisi 22 olarak kaydedilmistir. Buna göre, Mart ekiminde çikistan itibaren hasada kadar geçen gün sayisi KY-110 çesidi için 113, Marathon çesidi için 113gün, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayisi KY-110 için 106, Marathon için 99 gün, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayisi KY- 110 ve Marathon için sirasiyla 7 ve 14 gün olarak kaydedilmistir.

96 64 Bir ay yasli fidelerin kullanildigi Nisan ekimindeki gün sayilari incelendiginde, Green Dome çesidi için çikistan itibaren hasada kadar geçen gün sayisi 88, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayisi 67, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayisi 22 olarak kaydedilmistir. Buna göre, Nisan ekiminde çikistan itibaren hasada kadar geçen gün sayisi KY-110 çesidi için 102, Marathon çesidi için 88 gün, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayisi KY-110 için 80, Marathon için 72 gün, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayisi KY-110 ve Marathon için sirasiyla 22 ve 16 gün olarak kaydedilmistir. Bozdag lokasyonunda gerçeklestirilen Deneme I in ikinci yil sonuçlari incelendiginde; çikistan itibaren hasada kadar geçen gün sayilari ve çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayilari, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayilari kaydedilmistir (Çizelge b). Buna göre, Subat ekiminde Green Dome çesidi için çikistan hasada kadar geçen gün sayisi 86gün, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayisi 55, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayisi 31 olarak kaydedilmistir. Subat ekiminde, çikistan itibaren hasada kadar geçen gün sayisi KY-110 çesidi için 128, Marathon çesidi için 118gün, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayisi KY- 110 için 108, Marathon için 95 gün, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayisi KY-110 ve Marathon için sirasiyla 20 ve 23 gün olarak kaydedilmistir. Iki ay yasli fidelerin kullanildigi Mart ekimindeki gün sayilari incelendiginde, Green Dome çesidi için çikistan itibaren hasada kadar geçen gün sayisi 96, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayisi 77, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayisi 19 olarak kaydedilmistir. Buna göre, Mart ekiminde çikistan itibaren hasada kadar geçen gün sayisi KY-110 çesidi için 110, Marathon çesidinde 96gün, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayisi KY-110 için 96, Marathon için 85 gün, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayisi KY-110 ve Marathon için sirasiyla 14, 11 gün olarak kaydedilmistir. Çizelge c ve d de Bozdag lokasyonu 2001 yili ve 2002 yili deneme I'de

97 çesitlere ait çikis, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarih, dikim ve ilk hasat tarihleri görülmektedir. Çizelge4.1.1.c: Bozdag Lokasyonu 2001 Yili Deneme I' de Çesitlere Ait Çikis, Çikis, Çiçek Taslaklarinin Gözlendigi Tarih, Dikim ve Ilk Ha Hasat Tarihleri. Ekim Çikis Dikim Çesit Zamani Tarihi Tarihleri ÇTGT Ilk Hasat Subat Green Dome KY Marathon Mart Green Dome KY Marathon Nisan Green Dome KY Marathon Çiçek Taslaklarinin Gözlendigi Tarih: ÇTGT 65 Çizelge4.1.1.d: Bozdag Lokasyonu 2002 Yili Deneme I' de Çesitlere ait Çi Çikis, Çiçek Taslaklarinin Gözlendigi Tarih, Dikim ve Ilk Ha Hasat Tarihleri. Ekim Çikis Dikim Çesit Zamani Tarihi Tarihleri ÇTGT Ilk Hasat Green Dome Subat KY Marathon Green Dome Mart KY Marathon Green Dome Nisan KY Marathon Çiçek Taslaklarinin Gözlendigi Tarih: ÇTGT

98 66 Bir ay yasli fidelerin kullanildigi Nisan ekimindeki gün sayilari incelendiginde, Green Dome çesidi için çikistan itibaren hasada kadar geçen gün sayisi 77, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayisi 63, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayisi 14 olarak kaydedilmistir. Buna göre, Nisan ekiminde çikistan itibaren hasada kadar geçen gün sayisi KY-110 çesidi için 84, Marathon çesidi için 84gün, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayisi KY-110 için 74, Marathon için 77 gün, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayisi KY-110 ve Marathon için sirasiyla 10, 7 gün olarak kaydedilmistir. Lokasyonlarda kalite kriteri olarak kullanilabilecek kofluk ve braktelesme yüzdeleri de her denemenin her ekiminde her çesit ve çesitlerin dikildigi her dikim sikligi için kaydedilmistir (Çizelge e; f; g). Çizelge4.1.1.e: Bozdag Deneme I Subat Ekimine Ait Kofluk ve Braktele Braktelesme Degerleri ( Yili). 2001Yili 2002 Yili Çesit/Siklik Kofluk(%) Brakte(%) Kofluk(%) Brakte(%) Ç1S1 0,0 0,0 0,0 13,9 Ç1S2 0,0 0,0 0,0 0,0 Ç1S3 0,0 0,0 0,0 6,1 Ç2S1 0,0 0,0 1,7 5,0 Ç2S2 0,0 0,0 24,5 0,0 Ç2S3 0,0 0,0 23,3 14,3 Ç3S1 0,0 0,0 11,7 3,3 Ç3S2 0,0 0,0 18,4 0,0 Ç3S3 0,0 0,0 22,5 0,0 Yapilan arastirmalar sonucunda bos gövdenin (kofluk) fizyolojik bir düzensizlik oldugu belirlenmistir. Kofluk, gövde merkezinde meydana gelmektedir ve arzu edilen bir durum degildir, çünkü, ürünün raf ömrünü düsürür.

99 Çevre sartlari, iklim ve toprak verimliligi, bos gövde olusumunda rol oynayabilir. Bos gövdenin meydana gelme yüzdesinin yetistirme sezonlari arasindaki önemli degiskenliklere bagli oldugu ve sonuçta çevre kosullari bos gövde olusumunda önemli rol oynayabilir sonucu da elde ettigimiz bulgulari desteklemekte ve 2002 yilindaki iklim kosullari daha yüksek oranda koflukla karsilasildigini göstermektedir (Sekil ). Çizelge4.1.1.f: Bozdag Deneme I Mart Ekimine Ait Kofluk ve Braktelesme Braktelesme Degerleri ( Yili). 2001Yili 2002 Yili Çesit/Siklik Kofluk(%) Brakte(%) Kofluk(%) Brakte(%) Ç1S1 0,0 20,0 15,3 23,6 Ç1S2 0,0 20,0 35,7 26,6 Ç1S3 2,8 25,3 27,8 50,0 Ç2S1 0,0 0,0 16,6 23,6 Ç2S2 0,0 4,4 0,0 43,3 Ç2S3 0,0 37,9 20,0 28,3 Ç3S1 5,8 6,7 49,0 17,6 Ç3S2 5,6 23,5 52,9 36,0 Ç3S3 18,2 8,8 69,4 36,1 Çizelge4.1.1.g: Bozdag Deneme I Nisan Ekimine Ait Kofluk ve Braktelesme Braktelesme Degerleri ( Yili). 2001Yili 2002 Yili Çesit/Siklik Kofluk(%) Brakte(%) Kofluk(%) Brakte(%) Ç1S1 0,0 54,7 34,6 37,2 Ç1S2 5,1 58,5 69,9 45,0 Ç1S3 2,6 74,8 46,5 51,5 Ç2S1 25,9 40,7 23,5 16,2 Ç2S2 24,8 39,2 36,5 29,4 Ç2S3 17,6 26,8 19,4 16,7 Ç3S1 34,2 78,3 43,6 13,0 Ç3S2 7,7 71,5 92,9 18,3 Ç3S3 25,5 56,6 56,0 30,4 67

100 68 Subat ekiminde en büyük kofluk yüzde degeri S2 ve S3 sikliklarinda gözlenmistir. Elde ettigimiz degerler genis sira arasi mesafelerle yapilan dikimlerde bos gövdenin daha çok meydana geldigini isaret etmektedir. Brokkolide bitkiler arasi mesafenin artmasi durumunda içi bos gövde olusumunda bir artis görülmektedir. Gelisme sicakligi bas gelisimi için gerekli optimum sicakliktan yüksek oldugunda baslarda biçimsiz gelisme meydana gelmis ve sonuçta brakte gelisimi gözlenmistir. Brokkolide yapraklar genellikle sap üzerinde basin altinda fakat basin çevresinden yukariya dogru uzamaktadir (Sekil ). Elde edilen bulgularda ekim zamaninin ilerlemesi ile sicaklara rastlayan dönemlerdeki bas olusumunda barakteli bas olusumu orani atmaktadir (Çizelge e, f, g) Deneme II Ile Ilgili Bulgular Bitkilerin gelisimi ile ilgili verilerde yayla kosullarinda yetistirilen bitkilerde yaprak sayilari, bitki en ve toprak seviyesinden olan yükseklikleri (boy) ile bitkinin büyüme ucuna kadar olan uzunluklari ölçülmüs ve bunlar ile ilgili gözlemler ve ölçümler yapilmistir. Bu ölçümlerde bitkinin hasada geldigi dönemde üç farkli dikim sikliginda (S1, S2 ve S3 de) bitkilerin en ve boylari ile büyüme uçlarina kadar olan yükseklikleri serit metre ile ölçülmüstür. Bu verileri Çizelge a dan takip etmek mümkündür. Dikim sikligi ve dikim zamaninin bitkilerin çiçek taslagi olusturduklari dönemlerde bitki habitüslerini ve yaprak sayilarini etkileyip etkilemedigini tespit etmek için bu ölçümler gerçeklestirilmistir. Çizelge a daki Deneme II vejetatif gelisim ile ilgili ölçümler incelendiginde, en yüksek bitki genisligine 2002 yilinda 78,50cm ile Mayis ekiminde 70x50cm sikliginda ve KY-110 çesidinde gözlenirken, bunu yine ayni çesitte ve ayni ekim zamaninda 70x40cm dikim sikligi (76,10 cm) izlemistir. Yaprak sayilari ve bitki boylarinin en yüksek degere ortalama olarak Mayis ekim dönemi bitkilerinden 2001 yili verilerinde ele geçtigi Çizelge a da açikça görülmektedir.

101 69 Çizelge4.1.2.a.: Deneme II Vejetatif Gelisim Ile Ilgili Ölçümler. Nisan Mayis Haziran Temmuz Karekter Siklik Çesit S1 39,60 65,00 65,70 26,20 51,30 39,00 51,30 30,70 En Yaprak sayisi S2 38,40 66,00 66,60 41,40 53,50 37,70 53,50 35,90 S3 43,20 56,67 57,20 40,10 55,30 54,90 55,30 34,50 S1 9,80 13,33 19,80 16,50 15,00 9,60 15,00 15,70 S2 9,80 15,00 21,90 16,10 16,20 8,30 16,20 14,30 Green Dome S3 10,40 14,00 21,60 14,80 17,50 9,00 17,50 13,10 S1 29,80 42,33 47,10 35,60 32,70 29,20 26,90 15,70 Boy S2 29,00 42,67 45,70 40,60 29,10 34,00 24,90 14,30 S3 26,00 28,33 48,60 33,90 34,90 31,80 27,20 13,10 S1 10,00 18,33 24,00 27,40 10,00 24,80 10,00 22,10 B.U.K.U S2 9,00 18,00 25,70 27,30 12,30 20,80 12,30 20,50 S3 7,40 12,00 20,10 23,80 13,70 25,20 13,70 22,10 S1 38,60 53,00 69,80 40,70 49,80 44,90 49,80 43,10 En S2 49,20 53,33 76,10 55,70 59,10 48,20 59,10 51,80 S3 36,00 51,67 78,50 50,30 57,30 50,00 57,50 49,80 S1 9,00 9,00 17,80 15,00 12,60 9,10 12,60 13,90 Yaprak S2 8,60 9,67 19,10 16,10 16,10 8,60 16,10 16,10 sayisi S3 9,20 9,00 18,80 16,20 15,10 10,40 15,10 15,30 S1 33,60 42,00 62,00 37,30 39,50 34,90 39,50 31,40 Boy S2 33,00 44,00 57,00 37,70 33,70 32,00 33,70 32,50 S3 23,20 37,33 49,40 38,10 31,50 30,60 31,50 35,10 S1 15,40 16,33 20,20 28,00 9,90 24,10 9,90 20,10 B.U.K.U S2 18,20 15,67 18,70 27,50 11,30 24,00 11,30 22,90 S3 12,80 14,65 18,80 26,60 16,10 22,00 16,10 21,10 S1 39,00 59,67 73,50 45,90 64,10 59,30 64,10 43,20 En S2 53,80 62,00 75,00 58,80 59,10 47,70 59,10 47,90 S3 36,40 62,00 74,70 50,60 59,50 40,70 59,50 50,00 S1 10,60 12,67 22,90 19,20 16,30 8,60 16,30 17,70 Yaprak S2 9,80 13,00 sayisi 24,40 21,60 17,00 10,00 17,00 18,00 S3 8,80 15,22 22,80 18,20 17,50 9,30 17,50 15,80 S1 30,80 34,33 54,10 35,40 31,80 31,30 31,80 28,60 Boy S2 21,60 33,33 46,50 38,90 27,50 29,90 27,50 28,40 S3 28,40 29,67 41,90 36,30 28,40 26,70 28,40 27,90 S1 9,20 11,67 23,40 24,70 9,30 21,20 9,30 19,70 B.U.K.U S2 9,20 9,67 24,60 26,20 8,10 21,70 8,10 22,80 S3 6,60 11,33 15,20 25,70 11,20 23,70 11,20 18,20 Büyüme Ucuna Kadarki Uzunluk: B.U.K.U KY-110 Marathon

102 70 Bozdag lokasyonunda gerçeklestirilen Deneme II olarak adlandirilan çalismada tohum ekiminden itibaren yaklasik 1 aylik fideler üretim alanlarina dikilmistir. Bu denemede de bitkilerin büyüme ve gelismeleri ile ilgili bazi gözlemler yapilmistir (Çizelge a). Çesitlerin çikistan itibaren hasada kadar geçen gün sayilari, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayilari, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayilari kaydedilmistir (Çizelge b). Çizelge b.: Deneme II'de Büyüme ve Gelisme Ile Ilgili Gözlem Degerleri (gün) Degerleri (gün) ( Yili). Gün Sayisi (Gün) Çesit Dönemler Nisan Mayis Haziran Temmuz ÇHGGS Ç1 ÇÇTGGS ÇTGHGGS ÇHGGS Ç2 ÇÇTGGS ÇTGHGGS ÇHGGS Ç3 ÇÇTGGS ÇTGHGGS ÇHGGS Ç1 ÇÇTGGS ÇTGHGGS ÇHGGS Ç2 ÇÇTGGS ÇTGHGGS ÇHGGS Ç3 ÇÇTGGS ÇTGHGGS ÇHGGS: Çikistan hasada kadar geçen süredeki gün sayisi ÇÇTGGS: Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayisi ÇTGHGGS: Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen geçen gün sayisi 2001 Yili 2002 Yili

103 Çizelge c.: Bozdag Lokasyonu 2001 Yili Deneme II'de Çesitlere ait Çikis, Çiçek Taslaklarinin Gözlendigi, Dikim ve Ilk Hasat Tarihleri. Ekim Zamani Nisan Mayis Haziran Çesit Çikis Tarihi Dikim Tarihleri ÇTGT Ilk Hasat Gren Dome KY Marathon Gren Dome KY Marathon Gren Dome KY Marathon Çiçek Taslaklarinin Gözlendigi Tarih: ÇTGT 71 Çizelge4.1.2.d.: Bozdag Lokasyonu 2002 Yili Deneme II'de Çesitlere ait Çikis, Çikis, Çiçek Taslaklarinin Gözlendigi Dikim ve Ilk Hasat Tarihleri. Tarihleri. Ekim Çikis Dikim Çesit Zamani Tarihi Tarihleri ÇTGT Ilk Hasat Gren Dome Nisan KY Marathon Gren Dome Mayis KY Marathon Gren Dome Haziran KY Marathon Green Dome Temmuz KY Marathon Çiçek Taslaklarinin Gözlendigi Tarih: ÇTGT

104 72 Çizelge c ve d de Bozdag lokasyonu 2001 yili ve 2002 yili Deneme II' de çesitlere ait çikis, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarih, dikim ve ilk hasat tarihleri görülmektedir. Green Dome çesidinin çikistan itibaren hasada kadar geçen gün sayilari Nisan, Mayis ve Haziran ekimleri için sirasiyla 89, 87, 91 gün olmus ve ekim zamaninin 1er ay ara ile gerçeklestirilmesi hasada gelis süresini bir kaç gün geciktirmistir. Ayni durum KY-110 için de söz konusu olmus, sadece Marathon' da Nisan ekimi ile Haziran ekimi arasinda 16 günlük bir gecikme olmustur. Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayilari Nisan, Mayis ve Haziran ekimleri ve Green Dome için sirasiyla, 67, 73 ve 67 gün, KY-110 için 80, 89 ve 89 gün olmustur ve Marathon için ise sirasiyla 72, 77 ve 74 gün olarak belirlenmistir. Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayilari ise, Nisan, Mayis ve Haziran ekimleri ve Green Dome için sirasiyla, 22, 14 ve 24 gün, KY-110 için 22, 16 ve 15 gün olmustur ve Marathon için ise sirasiyla 16, 17 ve 30 gün olarak belirlenmistir. Bozdag lokasyonunda gerçeklestirilen Deneme II nin ikinci yil gözlem sonuçlari ise, çikis tarihinde hasada kadar geçen gün sayilari düzenli olarak kaydedilmistir. Green Dome çesidinin çikistan itibaren hasada kadar geçen gün sayilari Nisan, Mayis ve Haziran ve Temmuz ekimleri için sirasiyla 78, 89, 90, 111 gün olmus. KY-110 için 85, 119, 128 ve 137 gün olmustur. Marathon için ise sirasiyla, 85, 97, 107 ve 132 gün olarak belirlenmistir. Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayilari, Green Dome için Nisan, Mayis ve Haziran ve Temmuz ekimlerine ait çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayilari sirasiyla, 63, 78 ve 72, 93 gün, KY-110 için 74, 103, 107 ve 114 gün olmustur. Marathon için ise sirasiyla 77, 84, 90 ve110 gün olarak belirlenmistir. Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayilari, Nisan, Mayis ve Haziran ve Temmuz ekimleri ve Green Dome için sirasiyla, 15, 11, 18 ve 18 gün, KY-110 için 11, 16, 21 ve 23 gün ve Marathon için ise sirasiyla 8, 13, 17ve 22 gün olarak belirlenmistir.

105 Lokasyonlarda kalite kriteri olarak kullanilabilecek kofluk ve braktelesme yüzdeleri de her denemenin her ekiminde her çesit ve çesitlerin dikildigi her dikim sikligi için kaydedilmistir (Çizelge e; f; g). Çevre sartlari, iklim ve toprak verimliligi, bos gövde olusumunda rol oynayabilir. Bos gövdenin yetistirme sezonlari arasindaki önemli degiskenliklere bagli oldugu elde ettigimiz bulgulari desteklemekte ve 2002 yilindaki iklim kosullari daha yüksek oranda koflukla (Marathon S2 uygulamasi %92,9 ile en yüksek kofluk degerinin elde edildigi uygulamadir) karsilasildigini göstermektedir. Nisan ekiminde en büyük kofluk yüzde degeri S2 sikliginda gözlenmistir. Elde ettigimiz degerler genis sira arasi mesafelerle yapilan dikimlerde bos gövdenin daha çok meydana geldigini isaret etmektedir. Brokkolide bitkiler arasi mesafenin artmasi durumunda içi bos gövde olusumunda bir artis görüldügünü bildirmektedir. Gelisme sicakligi bas gelisimi için gerekli optimum sicakliktan yüksek oldugunda baslarda biçimsiz gelisme meydana gelmis ve sonuçta brakte gelisimi gözlenmistir. Brokkolide yapraklar genellikle sap üzerinde basin altinda fakat basin çevresinden yukariya dogru uzamaktadir. Elde edilen bulgularda sicaklara rastlayan dönemlerdeki bas olusumunda brakteli bas olusumu orani atmaktadir. (Çizelge e, f, g). Çizelge e den de takip edilecegi gibi, Marathon S1 kombinasyonunda %78,3 ile en yüksek oranda brakteli baslara sahip olunmustur. 73

106 74 Çizelge4.1.2.e.: Bozdag Deneme II Nisan Ekimine Ait Kofluk ve Braktelesme Braktelesme Degerleri( Yili). 2001Yili 2002 Yili Çesit/Siklik Kofluk(%) Brakte(%) Kofluk(%) Brakte(%) Ç1S1 0,0 54,7 34,6 37,2 Ç1S2 5,1 58,5 69,9 45,0 Ç1S3 2,6 74,8 46,5 51,5 Ç2S1 25,9 40,7 23,5 16,2 Ç2S2 24,8 39,2 36,5 29,4 Ç2S3 17,6 26,8 19,4 16,7 Ç3S1 34,2 78,3 43,6 13,0 Ç3S2 7,7 71,5 92,9 18,3 Ç3S3 25,5 56,6 56,0 30,4 Çizelge4.1.2.f.: Bozdag Deneme II Mayis Ekimine Ait Kofluk ve Braktelesme Braktelesme Degerleri( Yili). 2001Yili 2002 Yili Çesit/Siklik Kofluk(%) Brakte(%) Kofluk(%) Brakte(%) Ç1S1 2,8 22,3 0,0 3,0 Ç1S2 0,0 47,0 0,0 19,9 Ç1S3 3,3 53,7 0,0 22,3 Ç2S1 0,0 0,0 0,0 12,5 Ç2S2 33,3 0,0 0,0 38,9 Ç2S3 0,0 0,0 0,0 16,7 Ç3S1 38,9 11,1 4,2 0,0 Ç3S2 21,1 4,5 21,4 0,0 Ç3S3 24,3 0,0 8,1 0,0

107 75 Sekil Deneme II de bitkilerde kofluk olusumunun genel bir görünümü. Sekil Deneme II de sicak dönemde baslarda brakte olusumu.

108 76 Çizelge4.1.2.g.: Bozdag Deneme II Haziran Ekimine Ait Kofluk ve Braktelesme Braktelesme Degerleri( Yili). 2001Yili 2002 Yili Çesit/Siklik Kofluk(%) Brakte(%) Kofluk(%) Brakte(%) Ç1S1 0,0 11,1 0,0 6,7 Ç1S2 0,0 8,3 0,0 2,2 Ç1S3 0,0 3,7 3,3 0,0 Ç2S1 8,3 0,0 26,7 6,7 Ç2S2 23,3 0,0 21,4 0,0 Ç2S3 25,0 0,0 11,1 11,1 Ç3S1 0,0 0,0 3,7 0,0 Ç3S2 0,0 0,0 7,7 0,0 Ç3S3 8,3 8,3 3,3 3, Deneme III Ile Ilgili Bulgular Bitkilerin gelisimi ile ilgili verilerde ova kosullarinda yetistirilen bitkilerde bitkinin hasada geldigi dönemde yaprak sayilari, bitki en ve toprak seviyesinden olan yükseklikleri ile bitkinin büyüme ucuna kadar olan uzunluklari ölçülmüs ve bunlar ile ilgili ölçümler yapilmistir (Çizelge a). Burada, dikim sikligi ve dikim zamaninin bitkilerin çiçek taslagi olusturduklari dönemlerde bitki habitüslerini ve yaprak sayilarini etkileyip etkilemedigini tespit etmek amaçlanmistir.

109 Çizelge4.1.3.a.: Deneme III Vejetatif Gelisim Ile Ilgili Ölçümler. Mayis Haziran Temmuz Agustos Eylül Karekter Siklik Çesit S1 58,13 52,28 39,73 31,50 30,45 20,78 49,00 37,44 36,25 32,30 En S2 48,20 46,67 34,00 23,32 35,06 27,17 50,31 46,50 41,62 40,30 Yaprak sayisi Boy B.U.K.U En Yaprak sayisi Boy B.U.K.U En Yaprak sayisi Boy B.U.K.U S3 40,53 44,33 38,40 29,22 31,26 25,55 48,99 38,44 47,62 46,10 S1 20,50 14,78 19,80 13,78 21,98 20,56 27,55 19,33 19,53 15,10 S2 20,33 9,17 17,50 18,20 20,85 18,33 26,66 20,22 18,74 16,30 S3 20,80 11,44 18,60 17,56 19,75 16,00 19,30 14,56 17,51 19,60 S1 46,77 63,67 42,33 49,00 43,00 41,00 45,99 42,11 36,00 34,20 S2 42,40 62,34 33,90 49,22 35,00 40,56 35,66 46,44 31,20 32,80 S3 34,67 56,47 26,25 44,89 28,06 31,22 27,94 31,33 39,03 37,80 S1 25,17 29,51 22,73 37,55 34,37 29,66 29,96 35,33 25,71 24,70 S2 24,27 26,10 18,00 31,34 19,98 27,89 25,73 33,56 21,86 17,10 S3 17,47 26,41 18,90 33,00 19,00 21,00 26,00 20,22 25,05 23,10 Green Dome S1 55,03 54,50 42,47 22,00 31,59 21,67 36,97 32,44 38,02 28,30 S2 47,33 50,67 43,27 31,25 32,23 22,67 48,65 44,89 41,32 40,30 S3 46,63 49,34 39,00 32,59 39,96 37,78 36,41 34,55 38,97 48,85 S1 22,37 15,56 17,00 18,03 23,15 20,89 15,55 11,16 14,00 13,00 S2 20,87 17,11 20,27 21,00 21,00 22,00 17,33 16,33 12,03 12,30 KY-110 S3 20,40 15,50 20,25 18,25 25,00 21,56 16,43 14,78 11,61 12,35 S1 54,03 69,39 42,73 54,00 45,76 59,67 36,58 42,45 35,16 37,80 S2 40,53 70,56 43,20 68,75 39,87 55,11 29,89 48,78 41,29 43,30 S3 37,47 54,34 23,50 58,09 36,00 55,00 26,34 34,00 42,13 44,65 S1 23,17 39,66 18,20 42,75 19,99 36,00 22,12 27,44 19,00 21,00 S2 19,47 45,13 17,27 43,84 20,00 33,00 19,86 24,67 19,74 21,10 S3 18,10 40,06 16,00 28,59 19,00 30,17 19,00 16,33 20,51 19,15 S1 55,00 58,44 51,20 39,00 29,32 17,89 41,52 39,50 41,65 35,70 S2 54,00 63,45 50,60 49,33 39,26 35,00 53,64 49,67 48,75 44,80 S3 54,43 56,34 34,80 48,78 29,52 38,00 42,35 37,67 58,62 55,70 S1 21,40 18,66 19,67 17,00 20,12 17,78 25,62 17,89 18,71 20,80 S2 21,67 19,78 21,87 19,20 23,46 19,22 25,63 20,11 19,00 17,40 S3 19,03 12,17 19,70 20,00 20,13 20,00 20,56 18,11 15,99 17,90 Marathon S1 47,40 64,89 32,60 52,78 42,19 63,71 48,52 43,89 40,22 33,20 S2 39,00 72,44 34,60 65,55 30,28 51,89 36,14 50,56 37,98 36,20 S3 32,50 64,17 21,67 53,44 29,65 43,11 24,62 31,78 45,66 41,80 S1 19,73 36,98 16,93 36,67 19,02 28,11 22,51 28,78 18,52 20,20 S2 17,93 29,87 17,07 32,89 16,88 28,00 19,99 29,89 20,31 19,00 S3 15,60 35,06 19,30 27,44 20,24 25,33 16,85 18,11 18,97 17,90 77

110 78 Ödemis Lokasyonunda gerçeklestirilen Deneme III deki bitkilerde yapilan vejetatif gelisim ile ilgili ölçümler Çizelge a da verilmistir. Çizelge takip edildiginde, ova kosullarinda gerçeklestirilen bu denemeye ait KY-110 ve Marathon çesitlerinin geçci ve ve orta geçci olmalarindan dolayi bitkilerin vejetatif gelisiminden generatif döneme geçis sicaklara rastlamis ve her iki yilda da bu çesitlerin bitki boyu, yaprak sayilarinin hem erkenci çeside hem de diger ekim dönemlerine göre daha düsük oldugu belirlenmistir. Ödemis te gerçeklestirilen Deneme III de de bitkilerin büyüme ve gelismeleri ile ilgili bazi gözlemler yapilmistir (Çizelge b). Çesitlerin çikistan itibaren hasada kadar geçen gün sayilari, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayilari, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayilari kaydedilmistir. Green Dome çesidinin çikistan itibaren hasada kadar geçen gün sayilari Mayis, Haziran, Temmuz, Agustos ve Eylül ekimleri için sirasiyla 119, 98, 91, 125 ve 150 gün olmus ve ekim zamaninin geç yazda gerçeklestirilmesi hasada gelis süresini geciktirmistir. Ayni durum KY-110 ve Marathon'da için de söz konusu olmustur. Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayilari Mayis, Haziran, Temmuz, Agustos ve Eylül ekimleri ve Green Dome için sirasiyla, 105, 79, 74, 101 ve 103 gün, KY-110 için 115, 90, 86, 137 ve 130 gün, Marathon için ise sirasiyla 108, 84, 79, 111 ve 111 gün olarak belirlenmistir. Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayilari ise, Mayis, Haziran, Temmuz, Agustos ve Eylül ekimleri sirasiyla, 14, 19,17, 24 ve 37gün, KY-110 için 19, 22, 18, 16 ve 28 gün olmustur ve Marathon için ise sirasiyla 26, 14, 19, 14 ve 40 gün olarak belirlenmistir. Deneme III ün ikinci yil gözlem sonuçlari ise, çikis tarihinden hasada kadar geçen gün sayilari yine denemenin ilk yilinda oldugu gibi düzenli olarak kaydedilmistir. Green Dome çesidinin çikistan itibaren hasada kadar geçen gün sayilari Mayis, Haziran, Temmuz, Agustos ve Eylül ekimleri için sirasiyla 110, 109, 89, 124 ve 156 gün, KY-110 için 141, 146, 116, 145 ve 170 gün olmustur. Marathon için ise sirasiyla, 130, 119, 101, 124 ve 156 gün olarak belirlenmistir. Çiçek taslaklarinin

111 gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayilari, Mayis, Haziran, Temmuz, Agustos ve Eylül ekimlerine ait çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayilari sirasiyla, Green Dome için, 100, 93, 70, 88 ve 140 gün, KY-110 çesidi için 125, 125, 89, 104 ve 144 gün olmustur. Marathon için ise sirasiyla 120, 102, 81, 95 ve 134 gün olarak belirlenmistir. Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayilari, Mayis, Haziran, Temmuz, Agustos ve Eylül ekimleri sirasiyla, Green Dome çesidi için, 10, 16, 19, 36 ve 16 gün, KY-110 için 16, 21, 27, 41 ve 26 gün ve Marathon çesidi için ise sirasiyla 10, 17, 20, 29 ve 22 gün olarak belirlenmistir (Çizelge b). Çizelge4.1.3.b.: Deneme III'de Büyüme ve Gelisme Ile Ilgili Gözlem Degerleri Degerleri (gün) ( Yili). Gün Sayisi (Gün) Çesi Hazira Temmu Dönemler Mayis t n z Agustos Eylül ÇHGGS Ç1 ÇÇTGGS ÇTGHGGS ÇHGGS Ç2 ÇÇTGGS ÇTGHGGS ÇHGGS Ç3 ÇÇTGGS ÇTGHGGS ÇHGGS Ç1 ÇÇTGGS ÇTGHGGS ÇHGGS Ç2 ÇÇTGGS ÇTGHGGS ÇHGGS Ç3 ÇÇTGGS ÇTGHGGS ÇHGGS: Çikistan hasada kadar geçen süredeki gün sayisi ÇÇTGGS: Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen gün sayisi ÇTGHGGS:Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen gün sayisi 2001 Yili 2002 Yili 79

112 80 Çizelge4.1.3.c ve d de Ödemis lokasyonu 2001 yili ve 2002 yili Deneme III' de çesitlere ait çikis, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarih, dikim ve ilk hasat tarihleri görülmektedir. Çizelge4.1.3.c.: Ödemis Lokasyonu 2001 Yili Deneme III'de Çesitlere ait Çikis, Çikis, Çiçek Taslaklarinin Gözlendigi Tarih, Dikim ve Ilk Hasat Hasat Tarihleri. Ekim Zamani Mayis Haziran Temmuz Agustos Çesit Çikis Dikim Tarihi Tarihleri ÇTGT Ilk Hasat Green Dome KY Marathon Green Dome KY Marathon Green Dome KY Marathon Green Dome KY Marathon Green Dome KY Eylül Marathon Çiçek Taslaklarinin Gözlendigi Tarih: ÇTGT Çizelge e,f,g,h,i da görüldügü gibi, ova kosullarinda 2002 yili sicakliklarinin, 2001 yilindan yüksek olmasi bu kofluk yüzdelerini 2. yilda dahada arttirmistir. En yüksek kofluk yüzdeleri genis aralikli dikimlerde tespit edilmistir (70x40cm ve 70x50cm dikim sikliklarinda ve hibrit çesitlerde). Bunun yaninda braktelesme yüzdeleri incelendiginde, erkenci çesit olan Green Dome de diger çesitlere oranla daha yüksek brakteli basa sahip olma yüzdeleri belirlenmistir (Çizelge e;f;g h;i).

113 Çizelge d.: Ödemis Lokasyonu 2002 Yili Deneme III'de Çesitlere ait Çikis, Çikis, Çiçek Taslaklarinin GözlendigiTarih, Dikim ve Ilk Hasat Hasat Tarihleri. Ekim Zamani Çesit Çikis Tarihi Dikim Tarihleri ÇTGT Ilk Hasat Green Dome Mayis KY Marathon Green Dome Haziran KY Marathon Green Dome Temmuz KY Marathon Green Dome Agustos KY Marathon Green Dome Eylül KY Marathon Çiçek Taslaklarinin Gözlendigi Tarih: ÇTGT Çizelge e.: Ödemis Deneme III Mayis Ekimi ne Ait Kofluk ve Braktelesme Braktelesme Degerleri( Yili). 2001Yili 2002 Yili Çesit/Siklik Kofluk(%) Brakte(%) Kofluk(%) Brakte(%) Ç1S1 0,0 2,8 4,2 33,3 Ç1S2 2,4 21,4 0,0 5,6 Ç1S3 0,0 6,7 0,0 4,8 Ç2S1 21,1 0,0 54,0 43,7 Ç2S2 16,7 16,2 44,0 65,7 Ç2S3 0,0 0,0 36,1 30,6 Ç3S1 21,6 9,5 49,4 2,8 Ç3S2 15,2 2,4 60,2 7,4 Ç3S3 16,2 22,5 39,4 33,7 81

114 82 Çizelge e, f, g, h, i çizelgelerinden takip edilebilecegi gibi ova kosullarina bas olusum dönemi erken ekimlerde sicak günlere rastladigi için kofluk ve baslarda braktelesme yüzdeleri daha da artmaktadir. Çizelge f: Ödemis Deneme III Haziran Ekimi ne Ait Kofluk ve Braktelesme Braktelesme Degerleri( Yili). 2001Yili 2002 Yili Çesit/Siklik Kofluk(%) Brakte(%) Kofluk(%) Brakte(%) Ç1S1 0,0 2,6 39,8 51,9 Ç1S2 0,0 0,0 27,8 52,8 Ç1S3 13,3 0,0 11,1 55,6 Ç2S1 0,0 6,9 0,0 16,7 Ç2S2 21,4 0,0 0,0 38,9 Ç2S3 0,0 0,0 25,0 50,0 Ç3S1 6,1 0,0 59,1 15,0 Ç3S2 25,3 4,8 76,3 21,0 Ç3S3 15,7 25,0 58,8 37,5 Çizelge g.: Ödemis Deneme III Temmuz Ekimi ne Ait Kofluk ve Braktelesme Braktelesme Degerleri( Yili). 2001Yili 2002 Yili Çesit/Siklik Kofluk(%) Brakte(%) Kofluk(%) Brakte(%) Ç1S1 13,3 44,4 7,1 27,0 Ç1S2 14,8 50,9 7,1 51,6 Ç1S3 0,0 25,8 21,4 10,3 Ç2S1 3,3 3,3 15,2 45,2 Ç2S2 0,0 0,0 42,3 33,3 Ç2S3 3,3 0,0 15,7 9,3 Ç3S1 4,4 0,0 20,5 11,8 Ç3S2 13,3 10,0 37,2 24,4 Ç3S3 5,6 0,0 16,2 27,6

115 Çizelge h.: Ödemis Deneme III Agustos Ekimi ne Ait Kofluk ve Braktelesme Braktelesme Degerleri( Yili). 2001Yili 2002 Yili Çesit/Siklik Kofluk(%) Brakte(%) Kofluk(%) Brakte(%) Ç1S1 0,0 20,2 2,1 10,2 Ç1S2 6,9 47,5 0,0 17,9 Ç1S3 0,0 28,9 13,9 11,1 Ç2S1 0,0 0,0 0,0 0,0 Ç2S2 15,5 0,0 0,0 5,6 Ç2S3 6,7 0,0 0,0 6,7 Ç3S1 0,0 3,3 0,0 0,0 Ç3S2 0,0 24,4 0,0 4,8 Ç3S3 0,0 19,9 0,0 3,0 83 Çizelge i.: Ödemis Deneme III Eylül Ekimi ne Ait Kofluk ve Braktelesme Braktelesme Degerleri( Yili). 2001Yili 2002 Yili Çesit/Siklik Kofluk(%) Brakte(%) Kofluk(%) Brakte(%) Ç1S1 0,0 0,0 0,0 5,6 Ç1S2 0,0 0,0 0,0 0,0 Ç1S3 0,0 3,7 0,0 6,1 Ç2S1 0,0 0,0 0,0 0,0 Ç2S2 0,0 0,0 0,0 0,0 Ç2S3 0,0 0,0 0,0 0,0 Ç3S1 0,0 17,5 0,0 0,0 Ç3S2 0,0 2,0 0,0 2,8 Ç3S3 0,0 12,4 6,1 18,2

116 Termal Zaman (Sicaklik) Ile Ilgili Bulgular Deneme I Ile Ilgili Bulgular Hasat tarihi için kullanilan en yaygin yaklasim gün derecelerdir. Hasat tarihini tahminlemek için, ürünlerin çogu için kullanilmaya hazir mevcut bir metot yoktur. Tabii bunlarin bir çogu belirli kritik hasat tarihine sahip degillerdir. Ancak bu tarihlerin belirli olmasi pazarlamaya kolaylik ve esneklik vermektedir. Bununla birlikte o bölgede ne zaman ve ne kadar sebze ürününün pazara hazir oldugu konusundaki tahmin son zamanlarda artan önem kazanmaktadir. Bu nedenle bu çalismada bu tarihleri tahminlemek amaciyla, çikistan hasada kadar (ÇH), çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar (ÇÇT) ve çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar (ÇTGH) tüm günlerin maksimum ve minimum sicakliklarin toplaminin ikiye bölünmesi ve bundan 0 o C olan Tmin un çikarilmasi ile elde edilmis olan Termal Zaman esitligi kullanilmistir. Çizelge a.:Deneme I Sicaklik Toplamlari (2001 Yili). Sicaklik toplami ( o C) Çesit Dönemler Subat Mart Nisan ÇH 1393, , ,25 Ç1 ÇÇT 994, , ,25 ÇTGH 413,90 347,45 349,20 ÇH 1697, , ,35 Ç2 ÇÇT 1539, , ,05 ÇTGH 170,25 129,80 387,40 ÇH 1588, , ,25 Ç3 ÇÇT 1218, , ,00 ÇTGH 387,60 240,35 270,00 ÇH: Çikistan hasada kadar ÇÇT: Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar ÇTGH: Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen süre

117 Deneme I e ait sicaklik toplamlari, çikistan hasada kadar, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadarki sürelerde kaydedilmistir (Çizelge a). Denemenin ilk yili olan 2001 yilinda, Subat, Mart ve Nisan ekimlerinde çikistan hasada kadar geçen süredeki sicaklik toplamlari, Green Dome için sirasiyla, 1393,1 o C gün; 1585,3 o C gün; 1352,3 o C gün iken, KY-110 F1 için 1697,5 o C gün; 1701,5 o C gün; 1596,4 o C gün ve Marathon F1 için 1588,7 o C gün; 1701,1 o C gün; 1352,3 o C gün olarak hesaplanmistir. Bu da göstermektedir ki, Nisan ayinda bir aylik fidelerin dikildigi parsellerde daha az sicaklik toplami ile ilk hasada ulasilmistir. Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen süredeki sicaklik toplamlari incelendiginde Her üç çesitte de Mart ekiminin (2 aylik fidelerin dikimi ile kurulan çalismada) elde edilen sicaklik toplamlari (Ç1 için, 1252,95 o C gün; Ç2 için, 1585,3 o C gün; Ç3 için, 1474,9 o C gün) diger ekimlerde (Subat; Green Dome çesidi için, 994,15 o C gün; KY-110 çesidi için, 1539,65 o C gün; Marathon için, 1218,0 o C gün iken, Nisan ekiminde; Ç1 için, 1017,25 o C gün; Ç2 için, 1225,05 o C gün; Ç3 için, 1098,0 o C gün) elde edilen sicaklik toplamlarindan yüksek bulunmustur. Bu degerler göstermektedir ki, çikistan ilk hasada kadar geçen sürede çesitler Mart ekiminde daha fazla sicaklik toplamina ihtiyaç duymaktadir. Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen süredeki sicaklik toplamlari incelendiginde, Ç1 çesidine ait Subat, Mart ve Nisan ekimleri sirasiyla, 413,9 o C gün, 347,5 o C gün ve 349,2 o C gün degerlerine sahipken, Ç2 çesidi için ise, Subat, Mart ve Nisan ekimlerinde sirasiyla, 170,25 o C gün, 129,8 o C gün, 387,4 o C gün degerleri elde edilmis ve Ç3 de ise 387,6 o C gün 240,35 o C gün ve 270,0 o C gün degerleri elde edilmistir. Çikistan çiçek taslaklarini olustugu zamana kadar geçen süredeki sicaklik toplamlari her üç çesitte de Mart ekiminde en yüksek kaydedilmesine ragmen, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen süredeki sicaklik toplamlari Mart ekiminde her üç çesitte de düsük bulunmustur (Çizelge a). Deneme I e ait 2002 yili sicaklik toplamlari, çikistan hasada kadar, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar, çiçek 85

118 86 taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadarki sürelerde kaydedilmistir (Çizelge b). Çesitlerin sicaklik toplamlari incelendiginde, Çesit 1 e ait, çikistan hasada kadar (ÇH) geçen süredeki sicaklik toplamlari Subat ekiminde 1123,8 o C gün, Mart ekiminde 1393,35 o C gün ve Nisan ekiminde 1143,3 o C gün olarak kaydedilmistir. Çesit 1 e ait, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar (ÇÇT) geçen süredeki sicaklik toplamlari Subat ekiminde 707,25 o C gün, Mart ekiminde 1085,85 o C gün ve Nisan ekiminde 909,3 o C gün olarak kaydedilmistir. Çesit 1 e ait, Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar (ÇTGH) geçen süredeki sicaklik toplamlari Subat ekiminde 431,05 o C gün, Mart ekiminde 324,1 o C gün ve Nisan ekiminde 249,05 o C gün olarak kaydedilmistir. Çizelge b.: Deneme I Sicaklik Toplamlari (2002 Yili). Sicaklik toplami ( o C) Çesit Dönemler Subat Mart Nisan ÇH 1123, , ,30 Ç1 ÇÇT 707, ,85 909,30 ÇTGH 431,05 324,10 249,05 ÇH 1759, , ,90 Ç2 ÇÇT 1435, , ,15 ÇTGH 338,95 250,55 181,20 ÇH 1598, , ,90 Ç3 ÇÇT 1243, , ,30 ÇTGH 369,10 191,15 130,40 ÇH: Çikistan hasada kadar ÇÇT: Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar ÇTGH: Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar Çesit 2 ye ait, çikistan hasada kadar (ÇH) geçen süredeki sicaklik toplamlari Subat ekiminde 1759,7 o C gün, Mart ekiminde 1627,3 o C gün ve Nisan ekiminde 1256,9 o C gün olarak kaydedilmistir. Çesit 2 ye ait,

119 çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar (ÇÇT) geçen süredeki sicaklik toplamlari Subat ekiminde 1435,6 o C gün, Mart ekiminde 1393,35 o C gün ve Nisan ekiminde 1092,15 o C gün olarak kaydedilmistir. Çesit 2 ye ait, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar (ÇTGH) geçen süredeki sicaklik toplamlari Subat ekiminde 338,95 o C gün, Mart ekiminde 250,55 o C gün ve Nisan ekiminde 181,2 o C gün olarak kaydedilmistir. Çesit 3 e ait, çikistan hasada kadar (ÇH) geçen süredeki sicaklik toplamlari Subat ekiminde 1598,25 o C gün, Mart ekiminde 1393,35 o C gün ve Nisan ekiminde 1256,9 o C gün olarak kaydedilmistir. Çesit 3 e ait, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar (ÇÇT) geçen süredeki sicaklik toplamlari Subat ekiminde 1243,7 o C gün, Mart ekiminde 1217,6 o C gün ve Nisan ekiminde 1143,3 o C gün olarak kaydedilmistir. Çesit 3 e ait, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar (ÇTGH) geçen süredeki sicaklik toplamlari Subat ekiminde 369,1 o C gün, Mart ekiminde 191,15 o C gün ve Nisan ekiminde 130,4 o C gün olarak kaydedilmistir. Bu sonuçlar gözden geçirildiginde, sadece erkenci çesitte (Ç1) 3 aylik fidelerin kullanilmasi ile olusturulmus Subat ekiminde, çikistan hasada kadar ve çikistan çiçek taslaklarinin olusumuna kadar geçen süredeki sicaklik toplamlari, Mart ve Nisan ekimlerininkinden daha düsük bulunurken, diger iki çesitte tam tersi Mart ve Nisan ekimlerine ait sicaklik toplamlari daha yüksek bulunmustur (Çizelge b) Deneme II Ile Ilgili Bulgular Deneme II ye ait 2001 yili sicaklik toplamlari, çikistan hasada kadar, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadarki sürelerde kaydedilmistir (Çizelge a). Nisan, Mayis, Haziran ve Temmuz ekimlerine ait sicaklik toplamlarini Çizelge a dan takip etmek mümkündür. Ancak burada Temmuz sütununda degerlerin olmadigi göze çarpmaktadir. Bunun nedeni, son ekim zamani olan Temmuz ekiminde bitkilerin generatif faza 87

120 88 gelecekleri dönemde uygun olmayan hava kosullarinin bu ekimden ürün alinamamasidir. Dolayisiyla bitkilerde sicaklik toplamlari da kaydedilememistir. Çikistan hasada kadar (ÇH) geçen süredeki sicaklik toplamlari Nisan ekimi için Ç1, Ç2 ve Ç3 için sirasiyla 1352,25 o C gün, 1596,35 o C gün 1352,25 o C gün olarak kaydedilmistir. Mayis ekimi için Ç1, Ç2 ve Ç3 için sirasiyla 1398,55 o C gün, 1669,2 o C gün 1514,2 o C gün olarak kaydedilmistir. Haziran ekimi için Green Dome, KY-110 ve Marathon için sirasiyla 1391,7 o C gün, 1562,15 o C gün 1562,15 o C gün olarak kaydedilmistir. Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen süredeki sicaklik toplamlari incelendiginde Her üç çesitte de Mayis ekiminden elde edilen sicaklik toplamlari (Green Dome için, 1153,6 o C gün; KY- 110 çesidi için, 1430,8 o C gün; Marathon çesidi için, 1225,45 o C gün) diger ekimlerde (Nisan; Ç1 için, 1017,25 o C gün; Ç2 için, 1225,05 o C gün; Ç3 için, 1098,0 o C gün iken, Haziran ekiminde; Ç1 için, 1095,0 o C gün; Ç2 için, 1367,05 o C gün; Ç3 için, 1191,25 o C gün) elde edilen sicaklik toplamlarindan yüksek bulunmustur. Bu degerler göstermektedir ki, çikistan ilk hasada kadar geçen sürede çesitler, Mayis ekimlerinde daha fazla sicaklik toplamina ihtiyaç duymaktadir. Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen süredeki sicaklik toplamlari incelendiginde, Green Dome çesidine ait Nisan, Mayis ve Haziran ekimleri sirasiyla, 349,2 o C gün, 260,4 o C gün ve 309,1 o C gün degerlerine sahipken, KY-110 çesidi için ise, Nisan, Mayis ve Haziran ekimlerinde sirasiyla, 387,4 o C gün, 254,75 o C gün, 207,6 o C gün degerleri elde edilmis ve Marathon da ise 270,0 o C gün 306,05 o C gün ve 384,35 o C gün degerleri elde edilmistir. Çikistan çiçek taslaklarini olustugu zamana kadar geçen süredeki sicaklik toplamlari her üç çesitte de Mayis ekiminde en yüksek kaydedilmesine ragmen, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen süredeki sicaklik toplamlari Nisan ekiminde Green Dome ve KY-110 çesitlerinde en yüksek bulunurken, Marathon çesidinde en düsük bulunmustur. Her üç çeside ait çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen süredeki sicaklik toplamlari incelendiginde 207,6 o C gün

121 89 degeri ile en düsük sicaklik toplami KY-110 a ait Haziran ekiminden elde edilmistir. Çizelge a.:Deneme II Sicaklik Toplamlari (2001 Yili). Sicaklik toplami ( o C) Çesit Dönemler Nisan Mayis Haziran Temmuz ÇH 1352, , ,70 - Ç1 ÇÇT 1017, , ,00 - ÇTGH 349,20 260,40 309,10 - ÇH 1596, , ,15 - Ç2 ÇÇT 1225, , ,05 - ÇTGH 387,40 254,75 207,60 - ÇH 1352, , ,15 - Ç3 ÇÇT 1098, , ,25 - ÇTGH 270,00 306,05 384,35 - ÇH: Çikistan hasada kadar ÇÇT: Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar ÇTGH: Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar Deneme II ye ait 2002 yili sicaklik toplamlari yine 2001 yilinda oldugu gibi, çikistan hasada kadar, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadarki sürelerde kaydedilmistir. Nisan, Mayis, Haziran ve Temmuz ekimlerine ait sicaklik toplamlarini Çizelge b den takip etmek mümkündür. Çikistan hasada kadar geçen sürede her üç çesitte de en yüksek sicaklik toplamlari Mayis ekiminde elde edilmistir. Ayni degerlendirme çikistan çiçek taslaklarinina kadar geçen süre içinde geçerlidir. En yüksek sicaklik toplami çikistan hasada kadar ki sürede KY-110 çesidinden 1780,3 o C gün degeri ile Mayis ekiminden elde edilirken en düsük sicaklik toplam degeri 1143,3 o C gün ile Nisan ekiminden Green Dome çesidinden elde edilmistir. Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadarki süredeki sicaklik toplamlari incelendiginde, KY-110 çesidi Mayis ekimi 1580,85 o C gün degeri ile çikistan hasada kadarki süredeki

122 90 sicaklik toplaminda oldugu gibi en yüksek degere sahip olmus, en düsük degeri ise 909,3 o C gün ile Nisan ekiminden Green Dome çesidinden elde edilmistir. Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadarki süredeki sicaklik toplamlarinda ise en yüksek deger Ç1 çesidine ait Nisan ekiminden 249,05 o C gün ile elde edilmis ve en az sicaklik toplami 127,45 o C gün degeri ile KY-110 çesidine ait Temmuz ekiminde bulunmustur. Çizelge b.:Deneme II Sicaklik Toplamlari (2002 Yili). Sicaklik toplami ( o C) Çesit Dönemler Nisan Mayis Haziran Temmuz ÇH 1143, , , ,35 Ç1 ÇÇT 909, , , ,50 ÇTGH 249,05 163,50 211,20 138,15 ÇH 1256, , , ,00 Ç2 ÇÇT 1092, , , ,75 ÇTGH 181,20 212,50 168,15 127,45 ÇH 1256, , , ,65 Ç3 ÇÇT 1143, , , ,35 ÇTGH 130,40 191,10 175,00 154,00 ÇH: Çikistan hasada kadar ÇÇT: Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar ÇTGH: Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar

123 Deneme III Ile Ilgili Bulgular Deneme III e ait 2001 yili sicaklik toplamlari, çikistan hasada kadar, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadarki sürelerde kaydedilmistir. Nisan, Mayis, Haziran ve Temmuz ekimlerine ait sicaklik toplamlarini Çizelge a dan takip etmek mümkündür. Çikistan hasada kadar en yüksek sicaklik toplamina Mayis ekiminde KY-110 ve Marathon çesitleri 2429,4 o C gün degeri ile ulasirken en düsük sicaklik toplami Eylül ekiminde, Green Dome ve Marathon çesitlerinden (1524,05 o C gün) elde edilmistir. Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar en yüksek sicaklik toplamina Mayis ekiminde KY-110 çesidi 2124,25 o C gün degeri ile ulasirken en düsük sicaklik toplami Eylül ekiminde, Green Dome çesidinden 1064,1 o C gün olarak elde edilmistir. Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar Eylül ekiminde Green Dome çesidi 466,25 o C gün degeri ile ulasirken en düsük sicaklik toplami Agustos ekiminde, Marathon çesidinden 117,95 o C gün olarak elde edilmistir. Çizelge a.:Deneme III Sicaklik Toplamlari (2001 Yili). Sicaklik toplami ( o C) Çesit Dönemler Mayis Haziran Temmuz Agustos Eylül ÇH 2193, , , , ,05 Ç1 ÇÇT 1955, , , , ,10 ÇTGH 253,35 323,05 244,00 177,50 466,25 ÇH 2429, , , , ,65 Ç2 ÇÇT 2124, , , , ,60 ÇTGH 323,05 344,30 260,16 154,55 311,85 ÇH 2429, , , , ,05 Ç3 ÇÇT 2007, , , , ,45 ÇTGH 437,80 236,05 267,30 117,95 407,70 ÇH: Çikistan hasada kadar ÇÇT: Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar ÇTGH: Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar

124 92 Çikistan hasada kadar geçen süredeki sicaklik toplamlarinin Mayis ayindan Eylül ayina dogru gerçeklestirilen ekimlerde azaldigi, Green Dome ve KY-110 çesitlerinin sadece Temmuz ayinda Agustos ayindan daha az sicaklik toplamina sahip oldugu belirlenmistir (Ç1(Green Dome)-Temmuz: 1533,05 o C gün; Ç1 (Green Dome)-Agustos 1556,55 o C gün; Ç2 (KY-110)-Temmuz:1720,6 o C gün; Ç2 (KY-110)- Agustos 1751,65 o C gün). Deneme III e ait 2002 yili sicaklik toplamlari, çikistan hasada kadar, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadarki sürelerde kaydedilmistir (Çizelge b). Mayis, Haziran, Temmuz, Agustos ve Eylül ekimlerine ait sicaklik toplamlarini Çizelge b den takip etmek mümkündür. Çikistan hasada kadar (ÇH) geçen süredeki sicaklik toplamlari Mayis ekimi için Green Dome, KY-110 ve Marathon çesitleri için sirasiyla 2069,25 o C gün, 2589,35 o C gün 2407,1 o C gün olarak kaydedilmistir. Haziran ekimi için Ç1, Ç2 ve Ç3 için sirasiyla 1977,55 o C gün, 2458,3 o C gün 2116,75 o C gün olarak kaydedilmistir. Temmuz ekimi için Ç1, Ç2 ve Ç3 için sirasiyla 1530,1 o C gün, 1871,65 o C gün 1695,2 o C gün olarak kaydedilmistir. Agustos ekimi için Ç1, Ç2 ve Ç3 için sirasiyla 1623,4 o C gün, 1840,0 o C gün 1623,4 o C gün olarak kaydedilmistir. Eylül ekimi için Green Dome, KY-110 ve Marathon çesitleri için sirasiyla 1617,75 o C gün, 1782,55 o C gün 1617,75 o C gün olarak kaydedilmistir. Çikistan hasada kadar (ÇH) geçen süredeki sicaklik toplamlari Mayis ekimi için Ç2 de 2589,35 o C gün degeri ile en yüksek sicaklik toplaminin elde edildigi kombinasyonken, en düsük sicaklik toplami Temmuz ekiminde Green Dome çesidinden 1530,1 o C gün degeri ile elde edilmistir. Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen süredeki sicaklik toplamlari incelendiginde, her üç çesitte de Mayis ekiminden elde edilen sicaklik toplamlari (Ç1 için, 1899,2 o C gün; Ç2 için, 2321,7 o C gün; Ç3 için, 2242,9 o C gün) diger ekimlerde elde edilen sicaklik toplamlarindan yüksek bulunmustur. Bu degerler göstermektedir ki,

125 ovada ilkbahar ekimlerinde çikistan ilk hasada kadar geçen sürede çesitler Mayis ekiminde daha fazla sicaklik toplamina sahip olmuslardir. Her üç çeside ait çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen süredeki sicaklik toplamlari incelendiginde 2321,7 o C gün degeri ile en yüksek sicaklik toplami Ç2 ye ait Mayis ekiminden elde edilmistir.1260,6 o C gün degeri ile en düsük sicaklik toplami Ç1 e ait Temmuz ekiminden elde edilmistir. Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen süredeki sicaklik toplamlari incelendiginde, Ç1 çesidine ait Mayis, Haziran Temmuz, Agustos ve Eylül ekimleri sirasiyla, 188,85 o C gün, 267,65 o C gün, 287,35 o C gün, 322,2 o C gün ve141,5 o C gün degerlerine sahipken, Ç2 çesidi için ise, Mayis, Haziran Temmuz, Agustos ve Eylül ekimleri sirasiyla, 283 o C gün, 258,35 o C gün, 341,55 o C gün, 403,85 o C gün ve 281,55 o C gün degerleri elde edilmis ve Ç3 de ise sirasiyla 182,2 o C gün 252 o C gün 276,6 o C gün 244,65 o C gün 160,4 o C gün degerleri elde edilmistir. 93 Çizelge b.:Deneme III Sicaklik Toplamlari (2002 Yili). Sicaklik toplami ( o C) Çesit Dönemler Mayis Haziran Temmuz Agustos Eylül ÇH 2069, , , , ,75 Ç1 ÇÇT 1899, , , , ,75 ÇTGH 188,85 267,65 287,35 322,20 141,50 ÇH 2589, , , , ,55 Ç2 ÇÇT 2321, , , , ,60 ÇTGH 283,00 258,35 341,55 403,85 281,55 ÇH 2407, , , , ,75 Ç3 ÇÇT 2242, , , , ,85 ÇTGH 182,20 252,00 276,60 244,65 160,40 ÇH: Çikistan hasada kadar ÇÇT: Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar ÇTGH: Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar

126 94 Çikistan çiçek taslaklarini olustugu zamana kadar geçen süredeki sicaklik toplamlari her üç çesitte de Mayis ekiminde en yüksek kaydedilmesine ragmen, çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen süredeki sicaklik toplamlari Agustos ekiminde Ç2 çesidinde 403,85 o C gün en yüksek bulunurken, Eylül ekiminde Ç1 çesidinde141,5 o C gün en düsük bulunmustur Verim Ile Ilgili Bulgular Deneme I Ile Ilgili Bulgular Uygulamalarin Toplam Verim Üzerine Etkileri (kg/da) Bozdag lokasyonunda gerçeklestirilen Deneme I de uygulamalarin toplam verim degerleri üzerine etkileri istatistiki olarak önemli bulunmustur (Çizelge ) Bir bitkiye birakilan aralik ne kadar fazla olursa bitki basina verim o kadar yüksek olmakta, fakat dekardan alinan ürün miktari düsmektedir. Ancak, bir bitkiye birakilan araligin daraltilmasi bitki basina verimi düsürmekte, fakat dekardan alinan ürün miktari yükselmektedir. Bunun yani sira, bitkiye verilen alan arttikça, erkencilik göze çarpmakta, ürün veya degerlendirilen bitki organ ve kisimlarinda irilesme görülmektedir. Bozdag lokasyonunda gerçeklestirilen Deneme I e ait toplam verim degerleri Çizelge de görülmektedir. Ekim zamani (EZ) faktörü çalismanin I. ve II yilinda da önemli bulunmustur (p<0,05). I. yilda en yüksek ortalama 2829,3 kg/da ile Mart ekiminden (EZ2) elde edilirken, Nisan ekimi (EZ3) 2786,9 kg/da ile Mart ekimi ile ayni grupta yer almistir. Subat ekimi (EZ1) ise kg/da

127 degeri ile son grupta yer almistir. II. yilda en yüksek kg/da degeri ile Nisan ilk sirada yer alirken, bunu kg/da degeri ile Subat izlemis, Mart kg/da ile son sirada yer almistir (Çizelge ). Çesit faktörünün (Ç) toplam verim üzerine etkisinin arastirildigi çalismanin I. yilinda bu uygulama p<0,05'e, II. yilinda ise p<0,01'e göre önemli bulunmustur. I. yilda en yüksek ortalama kg/da ile Marathon çesidinden (Ç3) elde edilmis bunu kg/da ile KY-110 (Ç2) çesidi izlemis ve ayni grupta yer almis ve son grupta da Green Dome (Ç1) çesidi kg/da ile yer almistir. II. yilda, I. yilda oldugu gibi çesitler toplam verim siralamasinda ayni sirayi izlemislerdir (Ç3: kg/da ve Ç2 ise kg/da degerine ulasmis, Ç3 ve Ç2 ayni grupta yer almislardir. Ç1 ise kg/da ile son grupta yer almistir (Çizelge ). Siklik (S) faktörünün toplam verim üzerine etkisi her iki yilda da olarak önemli bulunmustur (p<0.01). I. yilda en yüksek toplam verim kg/da ile S1'den (70x30cm) elde edilmis, bunu kg/da ile S2 (70x40cm) izlemis ve son sirada ise kg/da degeri ile S3 (70x50cm) yer almistir. II yilda ise toplam verim degerlerine bakildiginda ise, ilk sirada kg/da ile S1 yer almistir, bunu ayni grupta yer alan S2 ( kg/da) izlemis ve son grupta S3 (3561,9 kg/da) uygulamasi yer almistir. Bu sonuç göstermektedir ki, bitkiler arasi mesafe daraldikça birim alandaki bitki sayisinin artmasi kümülatif verimin artmasi sonucunu dogurmaktadir. Toplam verim üzerine EZxÇ (ekim zamanixçesit) interaksiyonu I. yilda önemli bulunurken, II. yilda EZxÇ ikili interaksiyonu istatistiki açidan önemli bulunmamistir. I. yildaki bu interaksiyonda kg/da degeri ile EZ2xÇ3 (Mart ekimixmarathon çesidi) kombinasyonu ilk sirada yer almis ve ayri bir grubu olusturmus, bu sonuca göre, Mart ayinda ekilmis ve 2 ay yasindaki fidelerin dikimi ile elde edilmis Marathon çesidi bitkilerinde en yüksek toplam verime ulasilmis, bunu EZ2xÇ2 (Mart ekimixky-110 çesidi) interaksiyonu kg/da toplam verim degeri ile izlemis ve ayni grupta yer almislardir. Son istatistiki grupta kg/da degeri ile EZ1xÇ1 (Subat ekimixgreen Dome), Mart ekimixgreen Dome çesidi (EZ2xÇ1) kombinasyonu 95

128 96 (2008,6 kg/da) ve EZ1xÇ2 (2092,4 kg/da) interaksiyonlari yer almistir. II. yilda interaksiyon önemli bulunmamistir (Çizelge ). Toplam verim üzerine Ekim zamanixsiklik (EZxS) interaksiyonun etkisini bulmak için degerlendirme yapilmistir. Bu degerlendirme sonucunda Ekim zamanixsiklik interaksiyonun I. yilda p<0.01'e göre önemli çiktigi belirlenmistir. II. yilda ise interaksiyon önemli bulunmamistir. I.yilda toplam verim degerleri ele alindiginda dikkati çeken ilk bulgu EZ3xS3 ile EZ3xS1 interaksiyonlari ayni gruba girmeleridir ( kg/da). EZ1xS2 ve EZ2xS3 interaksiyonlari son istatistiki grubu paylasmislardir. En düsük uygulama degerinin EZ1xS2 uygulamasindan kg/da degeri ile elde edildigi gözlenmistir. Buda en iyi sonucun Mart ayinda yapilan ekimlerde 70x50cm sira arasi ve üzeri mesafelerde dikilmis bitkilerden elde edildigini göstermektedir. Buna karsin en düsük deger, Subat ayi ekiminden elde edilen 3 aylik fidelerin dikiminden elde edilen bitkilerin kullanildigi ekim zamani ve 70x40cm dikim sikligindan (EZ1xS2) elde edilmistir. Toplam verim ÇxS (ÇesitxSiklik) interaksiyonu incelendiginde her iki yil da istatistiki açidan önemli bulunmamistir. Ekim Zamani, Çesit ve Siklik (EZxÇxS) interaksiyonu toplam verim karekteri açisindan istatistiki bakimdan önemli bulunmamistir (Çizelge ).

129 Çizelge :Bozdag Lokasyonu Deneme I'deki Uygulamalarin Toplam Toplam Verim (kg/da) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Toplam Verim (kg/da) I. Yil II. Yil EZ1 2529, ,42 Ekim Zamani (A) EZ2 2829, ,00 EZ3 2786, ,14 LSD 217,053* 685,022* Ç1 2092, ,25 Çesit (B) Ç2 2974, ,23 Ç3 3078, ,08 LSD 199,594** 657,231** S1 2857, ,94 Siklik (C) S2 2576, ,75 S3 2712, ,88 LSD 165,154** 321,941** EZ1xÇ1 1836, ,10 EZ1xÇ2 2092, ,04 EZ1xÇ3 2849, ,13 Ekim ZamanixÇesit EZ2xÇ1 2008, ,19 EZ2xÇ2 3035, ,20 EZ2xÇ3 3443, ,59 EZ3xÇ1 2432, ,45 EZ3xÇ2 2987, ,46 EZ3xÇ3 2941, ,52 LSD 345,707* ÖD EZ1xS1 2746, ,39 EZ1xS2 2367, ,90 EZ1xS3 2475, ,98 Ekim zamani Siklik EZ2xS1 2834, ,70 EZ2xS2 2852, ,10 EZ2xS3 3071, ,19 EZ3xS1 2990, ,73 EZ3xS2 2779, ,24 EZ3xS3 2590, ,47 LSD 286,056** ÖD Ç1xS1 2275, ,97 Ç1xS2 1925, ,94 Ç1xS3 2076, ,84 Ç2xS1 3164, ,96 ÇesitxSiklik Ç2xS2 2929, ,82 Ç2xS3 2831, ,91 Ç3xS1 3131, ,89 Ç3xS2 2874, ,48 Ç3xS3 3229, ,88 LSD ÖD ÖD AxBxC (LSD) ÖD ÖD (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli 97

130 98 Uygulamalarin kümülatif verim üzerine etkilerinin aylara göre dagilimi (kg/da)yapilmistir. Bozdag lokasyonunda Subat ayi 2001 yili verilerinin aylara göre dagilimi incelendiginde (Sekil a), çesitlerin agirlikli olarak en yüksek degerlere Agustos ayinda ulastiklari, en düsük verimlerin mayis ayinda elde edildigi belirlenmistir. Sekil a dan takip edildigi gibi, en yüksek toplam verimler 70x30cm sikliklarindave KY-110 ve Marathon çesitlerinden alinmistir. Subat 2002 degerlerininde benzer sonuçlar verdigi Sekil b de açikça gözlenirken, en yüksek verim 2001 yilinda Agustos ayinda elde edilirken, 2002 yilinda Temmuz ayinda elde edilmis, en düsük degerler ilk yilda oldugu gibi Mayis ayinda elde edilmistir. Bozdag lokasyonunun ikinci ekim dönemi olan Mart ayi ekiminde Subat ekimi yili subat ekimine paralel sonuçlar elde edilmis, agustos ayinda en yüksek degerlere KY-110 çesidi ile ulasilmistir (toplam hasadin yaklasik %40 a yakini bu ayda elde edilmistir). Kümülatif verimin aylara göre dagilimi incelendiginde en düsük hasat degerleri Aralik ayina ait degerler olarak belirlenmistir. Nisan ekiminde en yüksek verim degerlerine Agustos ayinda ulasilirken, Marathon çesidinin özellikle Agustos ve Eylül aylarindaki veriminin toplam hasadin büyük bir kismini olusturdugunu Sekil e den takip etmek mümkündür. Nisan ekimi 2002 yili verilerinin daha yüksek olmasinin nedeni iklimsel faktörlerden kaynaklandigi sonucuna baglanmaktadir. Deneme I de ikinci ekim zamani olan Mart ekimi ve son ekim zamani olan Nisan ekiminden elde edilen ana baslarin oldukça kaliteli oldugu Sekil ve Sekil de açikça görülebilmektedir.

131 99 Sekil Deneme I de Mart ekiminden elde edilen anabaslarin Agustos ayindaki görünümü. Sekil Deneme I de Nisan ekiminden elde edilen anabaslarin Agustos ayindaki görünümü.

132 Subat 2001 Ekim Dönemi Kümülatif Verim (kg/da) x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm Kasim Ekim Eylül Agustos Temmuz Haziran Mayis Green Dome KY-110 Marathon Sekil a. Deneme I Subat Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da)(2001 Yili).

133 Kümülatif Verim (kg/da) Subat 2002 Ekim Dönemi 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 101 Aralik Kasim Ekim Eylül Agustos Temmuz Haziran Mayis Green Dome KY-110 Marathon Sekil b. Deneme I Subat Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da)(2001 Yili). 101

134 Mart 2001 Ekim Dönemi 4000 Kümülatif Verim (kg/da) x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm Aralik Kasim Ekim Eylül Agustos Temmuz Green Dome KY-110 Marathon Sekil c. Deneme I Mart Ekiminde: Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da)(2001 Yili).

135 103 Kümülatif Verim (kg/da) Mart 2002 Ekim Dönemi x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm Aralik Kasim Ekim Eylül Agustos Temmuz Green Dome KY-110 Marathon Sekil d Deneme I Mart Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da) (2002 Yili). 103

136 Nisan 2001 Ekim Dönemi 4500 Kümülatif Verim (kg/da) x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm Aralik Kasim Ekim Eylül Agustos Temmuz Green Dome KY-110 Marathon Sekil e. Deneme I Nisan Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da)(2001 Yili).

137 105 Nisan 2002 Ekim Dönemi 7000 Kümülatif Verim (kg/da) x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm Aralik Kasim Ekim Eylül Agustos Temmuz Marathon Sekil f. Deneme I Nisan Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da)(2002 Yili). 105

138 Uygulamalarin Ana Bas Verimi Üzerine Etkileri (kg/da) Brokkoli yetistiriciliginde siklik, ekim ve dikim zamanlarinin gelisim üzerine etkilerinin incelendigi çalismada, Bozdag Lokasyonunda yürütülen Deneme I (1, 2 ve 3 ay yasli fidelerin kullanildigi)' deki ekim zamani, çesit ve siklik uygulamalari ile uygulama interaksiyonlarinin ana bas verimine etkileri Çizelge ' de verilmistir. Çizelge ' de görüldügü gibi ekim zamani (EZ) uygulamasinin her iki yilda da ana bas verimi üzerine etkisi önemli bulunmustur (p<0.01). En yüksek deger kg/da ile EZ3 (Nisan ekimi) nden alinmis ve ayri bir istatistiki grup olusturmus, bunu EZ2 (Mart ekimi) (722.4 kg/da) uygulamasi izlerken, en düsük deger kg/da ile EZ1 (Subat ekimi) uygulamasindan elde edilmis ve bu uygulama son grupta yer almistir. II. yilda da ekim zamani uygulamasinin ana bas verimine etkisi irdelendiginde, I. yildaki aynisiralama elde edilmis ve en düsük deger EZ1uygulamasindan kg/da degeri ile elde edilmis ve son grupta yer almistir. II. yilda ana bas veriminde en iyi sonuç 1630kg/da ile Nisan ekiminden (EZ3) elde edilmisve ayri bir grupta yer almis, bunu ikinci sirada kg/da ile EZ2 uygulamasinin izledigi belirlenmistir. Ana bas verimine çesit uygulamasinin etkisinin her iki yilda da önemli oldugu belirlenmistir (p<0.01). I. yilda Ç2 (KY-110) kg/da ile en yüksek degere ulasmis, bunu kg/da ile Ç3 (Marathon) uygulamasi ve son sirada ise Ç1 (Green Dome) kg/da ile son istatistiki grupta yer almistir. II. yil olan 2002 yilinda ise Marathon çesidi ( kg/da) ilk sirayi alirken, KY-110çesidi ( kg/da) ikinci siraya gerilemis ve her ikiside ayni grupta yer almis ve son sirada I. yilda oldugu gibi Green Dome ( kg/da) çesidi gelmis ve son grubu olusturmustur. Siklik uygulamasinin ana bas verimine etkisi yapilan degerlendirmeler sonucunda önemli çiktigi belirlenmistir (Çizelge ). I. yil incelendiginde S1 (70x30cm) uygulamasi ilk sirada kg/da degeri ile yer almis ve ayri bir istatistiki grup olusturmus, bunu

139 kg/da ile S2 (70x40cm) izlemis ve kg/da ile S3 (70x50cm) uygulamasi son grupta yer almistir. II. yilda da çesitler istatistiki önem sirasina göre S1 (70x30cm), S2 (70x40cm) ve S3 (70x50cm) olarak siralama ayni sekilde belirlenmistir (sirasiyla; S1 için kg/da, S2 için kg/da, S3 için kg/da). Bu sonuçlar göstermektedir ki, ana bas veriminde siklik uygulamasinin etkisi bitkiler arasi mesafe daraldikça artmistir. Ana bas verimi üzerine Ekim zamanixçesit (EZxÇ) arasinda iki faktörlü bir degerlendirme yapilmistir. Bu degerlendirme sonucunda Ekim zamanixçesit interaksiyonun I. yilda önemli çiktigi belirlenmistir (p<0.05). II. yilda ise interaksiyon p<0.01'e göre önemli bulunmustur. I. yilda ana bas verim degerleri ele alindiginda dikkati çeken ilk bulgu EZ3xÇ3 (Nisan ekimixmarathon çesidi) interaksiyonu ile ( kg/da ile ilk sirada oldugu bunu sirasiyla) EZ3 (Nisan ekimi)xç2 (KY-110) interaksiyonunu ( kg/da) ayni grupta yer almasidir. En düsük degerin elde edildigi EZ1xÇ1 (Subat ekimixgreen Dome çesidi) interaksiyonu 93.2 kg/da degeri ile son grupta yer almistir. Bu bize Nisan ayi ekiminden elde edilen Marathon çesidi bitkilerinin EZxÇ interaksiyonunda en yüksek ana bas degerine ulasildigini göstermektedir. Nisan ekiminde KY-110 ve Marathon çesidinden en yüksek ana bas verimi elde edilmistir. Bunun yaninda Subat ekiminde yasli fidelerle kurulan çalismada erkenci çesit Green Dome'nin en düsük ana bas verim degerine ulastigini göstermektedir. II. yilda ise, siralama aynen I. yilda oldugu gibi elde edilmistir (EZ3xÇ3: kg/da, EZ3xÇ2: kg/da EZ2xÇ3: 1600,1 kg/da ile ayni grupta yer almis ve en düsük deger, EZ1xÇ1 interaksiyonu 573,5 kg/da degeri ile son grupta yer almistir). Ana bas verimi üzerine Ekim zamanixsiklik (EZxS) arasinda iki faktörlü bir degerlendirme yapilmistir. Bu degerlendirme sonucunda Ekim zamanixsiklik interaksiyonun p<0.01'e göre 2001 yilinda önemli çiktigi belirlenmistir yilinda ise EZxS interaksiyonunun ana bas verimi üzerine etkisi istatistiki olarak önemli bulunmamistir yilinda ana bas verim degerleri ele alindiginda, Nisan ekimix70x30cm interaksiyonu ilk grupta yer almis ( kg/da), bu degeri ikinci sirada ayri bir grupta EZ3xS2 ( kg/da) interaksiyonu ve son grupta ise EZ1xS1 (289,9 kg/da), EZ1xS2 (263,7 kg/da) ve EZ1xS3 (251.9 kg/da) interaksiyonlari izlemistir.

140 108 Ana bas verimine ÇxS (ÇesitxSiklik) uygulamasinin etkisi I. yilda (2001 yili) p<0.01'e göre önemli etki yapmis, II. yilda (2002 yili) ise ÇxS interaksiyonunun ana bas verimi üzerine etkisi önemli bulunmamistir. I. yilda Ç2 (KY-110)xS1 (70x30cm) interaksiyonu kg/da ile ilk siraya yerlesmis ve ilk istatistiki grubu olusturmus, bunu sirasi ile kg/da degeri ile Ç3xS1 yani 70x30cm siklikta yetistirilen Marathon çesidi interaksiyonu izlemis ikinci istatistiki grupta yer almis, Green Domex70x50cm (Ç1xS3) interaksiyonu ise kg/da degeri ile son grupta yer almistir. Green Dome çesidinin 70x50cm siklikta en düsük ana bas verim degerine ulastigi, bunun yaninda bu interaksiyonda en yüksek deger KY-110 çesidinin 70x30cm dikim mesafesinde yetistirilmesi ile elde edildigi belirlenmistir. EZxÇxS (ekim zamanixçesitxsiklik) interaksiyonunun ana bas verimi üzerine her iki yilda da istatistiki olarak önemli etki yaptigi belirlenmistir (p<0.01). Buna göre 2001 yilinda EZ3xÇ2xS1 (Nisan ekimixky-110 çesidix70x30 cm sikligi) interaksiyonunda 1281,83kg/da ile en yüksek deger elde edilmis, 1234,3 kg/da ana bas verimi ile EZ3xÇ3xS1 üçlü interaksiyon ikinci sirada izlemis ve ayni grupta yer almislardir ve elde edilen en düsük ana bas verimi EZ1xÇ1xS3 üçlü interaksiyonundan (63,2 kg/da) elde edilmistir. Bu interaksiyonda 1 aylik fidelerin kullanildigi Nisan ekiminde en yüksek ana bas verimine ulasilirken, 3 aylik fidelerin kullanildigi Subat ekiminde ve erkenci olan Green Dome çesidinde genis aralikli (70x50cm) dikimde en düsük deger elde edilmistir yilinda ise EZ3xÇ2xS1 (Nisan ekimixky-110 çesidix70x30 cm sikligi) interaksiyonunda 2001 yilinda oldugu gibi en yüksek degere ulasilmis (2288,3 kg/da), bunu EZ2xÇ3xS1 interaksiyonu 1935,0 kg/da degeri ile 2. sirada izlemistir ve ayni grupta yer almislardir. EZ1xÇ1xS1 interaksiyonu, ilk yildaki gibi en düsük degere sahip olan interaksiyon (377,3 kg/da) olarak belirlenmistir.

141 Çizelge : Bozdag Lokasyonu Deneme I' deki Uygulamalarin Ana Bas Verimi (kg/da) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Ana Bas Verimi (kg/da) I. Yil II. Yil EZ1 268, ,59 Ekim Zamani (A) EZ2 722, ,34 EZ3 998, ,17 LSD 60,022** 117,204** Ç1 505, ,18 Çesit (B) Ç2 766, ,56 Ç3 717, ,36 LSD 31,367** 146,897** S1 746, ,37 Siklik (C) S2 646, ,46 S3 596, ,27 LSD 32,131** 120,217* EZ1xÇ1 93,24 573,46 EZ1xÇ2 382, ,55 EZ1xÇ3 330, ,77 AxB EZ2xÇ1 569, ,88 EZ2xÇ2 853, ,02 EZ2xÇ3 744, ,13 EZ3xÇ1 853, ,20 EZ3xÇ2 1064, ,12 EZ3xÇ3 1078, ,18 LSD 54,329* 254,432** EZ1xS1 289, ,88 EZ1xS2 263, ,05 EZ1xS3 251,88 942,85 AxC EZ2xS1 830, ,10 EZ2xS2 674, ,26 EZ2xS3 662, ,68 EZ3xS1 1119, ,13 EZ3xS2 1001, ,08 EZ3xS3 875, ,29 LSD 55,653** ÖD Ç1xS1 524, ,69 Ç1xS2 533, ,27 Ç1xS3 458,16 830,58 Ç2xS1 900, ,32 BxC Ç2xS2 710, ,51 Ç2xS3 688, ,85 Ç3xS1 814, ,10 Ç3xS2 696, ,60 Ç3xS3 642, ,39 LSD 55,653** ÖD 109

142 110 Çizelge ün devami. EZ1xÇ1xS1 116,67 790,39 EZ1xÇ1xS2 99,85 552,71 EZ1xÇ1xS3 63,20 377,27 EZ1xÇ2xS1 399, ,73 EZ1xÇ2xS2 382, ,51 EZ1xÇ2xS3 364, ,42 EZ1xÇ3xS1 253, ,52 EZ1xÇ3xS2 308, ,93 EZ1xÇ3xS3 328, ,86 EZ2xÇ1xS1 615, ,27 EZ2xÇ1xS2 497, ,81 EZ2xÇ1xS3 594,73 978,56 EZ2xÇ2xS1 1019, ,98 AXBXC EZ2xÇ2xS2 841, ,96 EZ2xÇ2xS3 698, ,12 EZ2xÇ3xS1 854, ,04 EZ2xÇ3xS2 685, ,00 EZ2xÇ3xS3 693, ,36 EZ3xÇ1xS1 842, ,39 EZ3xÇ1xS2 1001, ,30 EZ3xÇ1xS3 716, ,92 EZ3xÇ2xS1 1281, ,26 EZ3xÇ2xS2 908, ,07 EZ3xÇ2xS3 1002, ,03 EZ3xÇ3xS1 1234, ,75 EZ3xÇ3xS2 1096, ,86 EZ3xÇ3xS3 906, ,94 AxBxC (LSD) 96,394** 360,650** (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli Uygulamalarin Yan Kol Verimi Üzerine Etkisi (kg/da) Bozdag Lokasyonunda yürütülen DenemeI'deki uygulamalarin yan kol verimine etkileri Çizelge ' de verilmistir. Ekim zamani, çesit ve siklik faktörlerinin yan kol verimine etkileri istatistiki olarak önemli bulunmustur. Sekil de görüldügü gibi Deneme I de yer alan Subat ekiminde çesitlerin yan kollarinin birbirine göre farkliliklari açikça gözlenmektedir.

143 111 Sekil Deneme I Subat ekimindeki yan kollarin genel görünüsü. Yan kol verimi üzerine ekim zamani (EZ) faktörü çalismanin ilk yilinda (2001 yili) p<0.01'e, II yilinda (2002 yili) p<0,05'e göre önemli bulunmustur. I. yilda en yüksek ortalama kg/da ile Subat ekiminden (EZ1) elde edilirken, Mart ekimi (EZ2) kg/da ile 2. sirada izlemis ve ayni grupta yer almislardir. Nisan ekimi (EZ3) ise kg/da ile son sirada yer almistir ve son grubu olusturmustur yilinda en yüksek kg/da degeri ile Nisan ilk sirada yer alirken, bunu kg/da degeri ile Subat ekimi izlemis, Mart ekimi kg/da ile son sirada yer almistir (Çizelge ). Çesit faktörünün (Ç) yan kol verimi üzerine etkisinin arastirildigi çalismanin I. yilinda (2001 yili) ve II. yilinda (2002 yili) p<0.01'e göre istatistiki olarak önemli bulunmustur. I. yilda en yüksek ortalama kg/da ile Marathon çesidinden (Ç3) elde edilmis bunu kg/da ile KY-110 (Ç2) çesidi ve son sirada da Green Dome (Ç1) çesidi kg/da degeri ile izlemis ve son grupta yer almistir yilinda 2001 yilinda oldugu gibi çesitler yan kol veriminde ayni sirayi izlemislerdir (Ç3: kg/da; Ç2: kg/da degerleri ile ayni grupta yer almislar ve Ç1: kg/da degeri ile son grupta yer almistir) (Çizelge ).

144 112 Siklik (S) faktörü çalismanin I. yilda p<0.05'e göre ve II. yilinda p<0.01'e göre önemli bulunmustur yilinda en yüksek ortalama kg/da ile S3 (70x50cm), bunu kg/da degeri ile S1 (70x30cm) izlemis ve son sirada ise kg/da degeri ile S2 (70x40cm) uygulamasi yer almistir yilinda ise yan kol verimi üzerine siklik faktörünün etkisi arastirildiginda ilk sirada kg/da ile S1 yer almistir, bunu S2 ( kg/da) izlemis ve ayni grupta yer almistir. S3 ( kg/da) uygulamasi ise son grubu olusturmustur. Yan kol verimi üzerine EZxÇ (ekim zamanixçesit) interaksiyonu I. yilda p<0.01'e göre önemli bulunurken, II. yilda EZxÇ interaksiyonu önemli bulunmamistir yilindaki bu interaksiyonda kg/da degeri ile EZ2xÇ3 (Mart ekimixmarathon çesidi) interaksiyonu ilk sirada yer almistir. Buna göre Marathon çesidi Mart ayinda ekilmis ve 2 aylik fidelerin dikimi ile elde edilmis bitkilerde en yüksek yan kol verimine ulasilmis, bunu EZ1xÇ2 (Subat ekimixky-110 çesidi) interaksiyonu kg/da toplam verim degeri ile izlemis ve son sirada kg/da degeri ile EZ2xÇ1 (Mart ekimixgreen Dome) ikili interaksiyonu yer almistir (Çizelge ). Yan kol verimi üzerine Ekim zamanixsiklik (EZxS) arasinda iki faktörlü bir degerlendirme yapilmistir. Bu degerlendirme sonucunda Ekim zamanixsiklik interaksiyonun p<0.01'e göre 2001 yilinda önemli çiktigi belirlenmistir yilinda ise interaksiyon önemli bulunmamistir. I. yil degerleri ele alindiginda dikkati çeken ilk bulgu, EZ1xS1 interaksiyonunun kg/da degerine ulastigi ve ilk sirada yer aldigi ve kg/da ile EZ2xS3 ve EZ1xS3 interaksiyonunun 2223,4 kg/da degeri ile bunu izledigi belirlenmistir ve üç interaksiyonda ayni grupta yer almistir. En düsük uygulama degerinin EZ3xS3 uygulamasindan kg/da degeri ile elde edildigi gözlenmistir. Yan kol verimine 2001 yilinda ÇxS (ÇesitxSiklik) interaksiyonunun p<0.05'e göre önemli etkiye sahip oldugu gözlenmis, ve ilk sirada 2586,8 kg degeri ile Ç3xS3 interaksiyonu yer almistir. II. yilda ise interaksiyonlarin yan kol verim karekteri üzerine önemli etki yapmadigi belirlenmistir. Üçlü interaksiyon her iki yilda da yan kol verimi üzerine önemli etkide bulunmamistir.

145 113 Çizelge : Bozdag Lokasyonu Deneme I' deki Uygulamalarin Yan Kol Verimi (kg/da) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Yan Kol Verimi (kg/da) I. Yil II. Yil EZ1 2261, ,83 Ekim Zamani (A) EZ2 2106, ,65 EZ3 1793, ,98 LSD 173,593** 647,591* Ç1 1587, ,07 Çesit (B) Ç2 2214, ,67 Ç3 2360, ,72 LSD 186,730xx 565,958xx S1 2110, ,57 Siklik (C) S2 1929, ,29 S3 2121, ,60 LSD 140,079* 274,204** EZ1xÇ1 1743, ,64 EZ1xÇ2 2520, ,48 EZ1xÇ3 2519, ,36 AxB EZ2xÇ1 1439, ,32 EZ2xÇ2 2182, ,18 EZ2xÇ3 2699, ,46 EZ3xÇ1 1579, ,25 EZ3xÇ2 1939, ,34 EZ3xÇ3 1862, ,34 LSD 323,426** ÖD EZ1xS1 2456, ,51 EZ1xS2 2103, ,85 EZ1xS3 2223, ,13 AxC EZ2xS1 2003, ,60 EZ2xS2 1907, ,84 EZ2xS3 2408, ,51 EZ3xS1 1871, ,60 EZ3xS2 1777, ,16 EZ3xS3 1732, ,17 LSD 242,623** ÖD Ç1xS1 1750, ,28 Ç1xS2 1392, ,67 Ç1xS3 1618, ,26 Ç2xS1 2264, ,64 BxC Ç2xS2 2218, ,31 Ç2xS3 2159, ,06 Ç3xS1 2316, ,79 Ç3xS2 2177, ,88 Ç3xS3 2586, ,49 LSD 242,623* ÖD AxBxC (LSD) ÖD ÖD (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli

146 Uygulamalarin Erkenci Verim Üzerine Etkileri (kg/da) Brokkoli bitkisinde yapilan ilk 4 hasat erkenci verim olarak alinmistir. Erkenci verim üzerine ekim zamani, çesit, siklik uygulamalari ve bu uygulamalarin interaksiyonlari istatistiki bakimdan önemli bulunmustur (Çizelge ). Denemenin ikinci yili olan 2002 yili verimlerinin, 2001 erkenci verim degerlerinden yüksek oldugu dikkati çekmektedir. Her yilin meteorolojik verilerinin birbirinden farkli olmasi yillar arasinda da farkli verimlere ulasilmasina sebep olmustur. Ekim zamaninin erkenci verim üzerine etkisinin her iki yilda da p<0.01'e göre önemli bulundugu belirlenmistir. En yüksek erkenci verim kg ile denemeninikinci yilinda son ekim zamani olan Nisan ekiminde 1 aylik fidelerin kullanildigi dikimlerde elde edilmis ve Nisan ekimi ilk istatistiki grubu olusturmustur. En düsük erkenci verim kg degeri ile I. yilin 3 aylik fidelerin kullanildigi Subat ekiminde elde edilmistir. Çesit uygulamasinin da, ayni ekim zamani uygulamasinda oldugu gibi erkenci verim üzerine etkisi önemli bulunmustur. Ç2 en yüksek deger olan kg ile 2002 yili verilerinde ilk sirada ve Ç3 ile ayni grupta yer almistir. Ilk yilda da ayni siralama izlenmis, ancak, Ç2 ve Ç3 çesitleri ayri gruplar olusturmuslardir. Siklik uygulamasi da erkenci verim üzerine önemli düzeyde etki yapmistir. Sikligin toplam verim üzerine etkisine paralel bir sonuç alinmis ve en yogun bitki popülasyonunun bulundugu 70x30cm sikliginda her iki yilda da en yüksek erkenci verime ulasildigi belirlenmistir. Her iki yilda da S1 tek basina ayri bir grupta yer almistir. Son grupta ise her iki yilda da denemede kullanilan sikliklar içerisinde en genis dikim mesafesi olan S3 yer almistir (2001 yilinda kg, 2002 yilinda kg degerleri ile). EZxÇ interaksiyonunun erkenci verim üzerine etkisi, denemenin her iki yilinda da önemli bulunmamistir.

147 115 EZxS interaksiyonunun erkenci verim üzerine 2001 yilinda p<0.01 e göre önemli etkisi belirlenirken, 2. yilda interaksiyonun erkenci verim üzerine etkisi istatisiki bakimdan önemli bulunmamistir yilinda EZ3xS1 interaksiyonu kg ile ilk sirada yer almistir. Son grupta kg degeri ile EZ1xS3 interaksiyonu ve kg ile EZ1xS2 interaksiyonlari yer almislardir. Yasli fidenin kullanildigi Subat ekiminde az sayida bitkinin yer aldigi S3 sikliginin olusturdugu interaksiyondan en düsük erkenci verim degeri elde edilmistir. ÇxS interaksiyonunda ilk yil erkenci verim üzerine önemli bulunurken, ikinci yilda önemli bulunmamistir. Ç2xS1 (904,3 kg) interaksiyonu ilk sirada ve ayri bir istatistiki grupta yer almistir.en düsük erkenci verim degeri ise Ç1xS3 (471,9 kg) interaksiyonundan elde edilmistir. EZxÇxS interaksiyonu da ÇxS interaksiyonunda belirlendigi gibi 2002 yilinda da erkenci verim üzerine etkisi istatistiki bakimdan önemli bulunmamis, 2001 yilinda ise önemli bulunmustu (Çizelge ). En yüksek erkenci verim kg ile EZ3xÇ2xS1 interaksiyonundan elde edilmis ve bu interaksiyon ilk sirada yer almistir. Bunu kg ile EZ3xÇ3xS1 interaksiyonu izlemis ve ikisi de ayni grupta yer almislardir. Son sirada EZ1xÇ1xS3 (74.1 kg) interaksiyonu yer alirken, EZ1xÇ1xS2 (102.1 kg) ve EZ1xÇ1xS1 (127.2 kg) interaksiyonlari ayni ve son grupta yer almislardir.

148 116 Çizelge : Bozdag Lokasyonu Deneme I'deki Uygulamalarin Erkenci Erkenci Verim (kg/da) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Erkenci Verim (kg/da) I. Yil II. Yil EZ1 265, ,22 Ekim Zamani (A) EZ2 748, ,52 EZ3 1005, ,84 LSD 70,567** 242,877** Ç1 513, ,20 Çesit (B) Ç2 778, ,06 Ç3 727, ,32 LSD 30,052** 262,192** S1 745, ,49 Siklik (C) S2 652, ,91 S3 620, ,18 LSD 31,648** 172,54** EZ1xÇ1 101,14 541,89 EZ1xÇ2 370, ,13 EZ1xÇ3 325, ,64 AxB EZ2xÇ1 582, ,48 EZ2xÇ2 877, ,97 EZ2xÇ3 784, ,10 EZ3xÇ1 856, ,24 EZ3xÇ2 1086, ,07 EZ3xÇ3 1073, ,22 LSD ÖD ÖD EZ1xS1 286, ,79 EZ1xS2 257,2 1163,87 EZ1xS3 252,7 962,00 AxC EZ2xS1 837, ,38 EZ2xS2 699, ,46 EZ2xS3 708, ,71 EZ3xS1 1113, ,30 EZ3xS2 1002, ,39 EZ3xS3 900, ,84 LSD 54,816** ÖD Ç1xS1 528, ,47 Ç1xS2 539, ,96 Ç1xS3 471,85 868,19 Ç2xS1 904, ,21 BxC Ç2xS2 739, ,10 Ç2xS3 691, ,87 Ç3xS1 804, ,80 Ç3xS2 679, ,67 Ç3xS3 699, ,49 LSD 54,816** ÖD

149 Çizelge ün devami EZ1xÇ1xS1 127,15 EZ1xÇ1xS2 102,14 EZ1xÇ1xS3 74,14 EZ1xÇ2xS1 372,74 EZ1xÇ2xS2 373,72 EZ1xÇ2xS3 364,29 EZ1xÇ3xS1 359,71 EZ1xÇ3xS2 295,75 EZ1xÇ3xS3 319,68 EZ2xÇ1xS1 629,27 EZ2xÇ1xS2 512,69 EZ2xÇ1xS3 605,69 EZ2xÇ2xS1 1041,30 AxBxC EZ2xÇ2xS2 911,77 EZ2xÇ2xS3 680,64 EZ2xÇ3xS1 840,89 EZ2xÇ3xS2 673,33 EZ2xÇ3xS3 839,81 EZ3xÇ1xS1 830,50 EZ3xÇ1xS2 1003,42 EZ3xÇ1xS3 735,74 EZ3xÇ2xS1 1298,81 EZ3xÇ2xS2 932,62 EZ3xÇ2xS3 1028,70 EZ3xÇ3xS1 1211,90 EZ3xÇ3xS2 1070,14 EZ3xÇ3xS3 938,28 AxBxC (LSD) 94,945xx ÖD (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli Uygulamalarin Yan Kol Adedi Üzerine Etkileri (adet/da) Bozdag lokasyonunda gerçeklestirilen Deneme I de ekim dikim zamani, çesit ve bitki sikliklarinin yan kol adedi degerleri üzerine etkileri istatistiki olarak önemli bulunmustur (Çizelge ). Ekim zamanlarinin (EZ) yan kol adedi degerleri üzerine olan etkisi 2001 yilinda p<0,01 e göre, 2002 yilinda ise p<0.05 e göre önemli bulunmustur. I. yilda en yüksek yan kol adedi adet ile EZ1 (Subat ekimi) den elde edilirken tek basina ayri bir grup olusturmus, EZ2 (Mart ekimi) adet ile 2. sirada yer almis, EZ3 (Nisan ekimi) ise

150 ile son sirada yer almis ve son grubu olusturmustur yilinda ise en yüksek degere yine EZ1 ekim zamaninda ulasilmis ( adet degeri ile) ve ilk sirada yer almis, bunu adet degeri ile Nisan ekimi izlemis, Mart ekimi adet ile son sirada yer almistir. Çesit faktörünün (Ç) yan kol adedine etkisi her iki yilda da p<0.01'e göre önemli bulunmustur. I. yilda en yüksek yan kol adedi adet degeri ile Ç1(Green Dome) çesidinden elde edilmis ve tek basina ayri bir istatistiki grup olusturmus, bunu adet ile KY-110 (Ç2) çesidi izlemis ve son istatistiki grubu ise Marathon (Ç3) çesidi 91717adet degeri ile olusturmustur yilinda 2001 yilinda oldugu gibi çesitler yan kol adedi siralamasinda ayni sirayi izlemislerdir ve her biri ayri bir grup olusturmustur (Ç1: adet; Ç2: adet ve Ç3: adet) (Çizelge ). Siklik (S) faktörünün yan kol adedine etkisi her iki yilda da önemli bulunmustur (p<0.01). I. yilda en yüksek yan kol adedi adet ile S1'den (70x30cm) elde edilmis, bunu adet ile S3 (70x50cm) izlemis ve son sirada ise adet degeri ile S2 (70x40cm) yer almistir ve ayni istatistiki grupta yer almislardir. II yilda ise, ilk sirada ile S1 yer almistir. Bunu sirasi ile S2 ( adet) ve S3 ( adet) uygulamalari izlemis, S1 ve S2 uygulamalari ayni grupta yer alirken, 70x50cm sikligi son grubu olusturmustur. Yan kol adedi üzerine EZxÇ (ekim zamanixçesit) interaksiyonu 2001 yilinda p<0,01'e göre önemli bulunurken, 2002 yilinda EZxÇ interaksiyonu önemli bulunmamistir. I. yilda EZ1xÇ1 (Subat ekimixgreen Dome) interaksiyonu adet degeri ile ilk sirada yer almistir. Bunu EZ1xÇ2 (Subat ekimix KY-110 çesidi) interaksiyonu adet degeri ile izlemis ve ayni grupta yer almislardir. Son sirada adet degeri ile EZ3xÇ3 interaksiyonu yer almis ve bu interaksiyon son grubu olusturmustur (Çizelge ). Yan kol adedi üzerine Ekim zamanixsiklik (EZxS) arasinda iki faktörlü bir degerlendirme yapilmis, bu degerlendirme sonucunda Ekim zamanixsiklik interaksiyonu I. yilda önemli (p<0.01) bulunurken, II. yilda ise interaksiyon istatistiki olarak önemli bulunmamistir. I.yilda dekardaki yan kol adet degerleri ele alindiginda, EZ1xS1 (Subat

151 119 ekimix70x30cm) interaksiyonunun adet degerine ulastigi ve ilk sirada yer aldigi ve adet degeri ile EZ1xS2 interaksiyonunun bunu izledigi belirlenmisve her iki interaksiyonda ayni grupta yer almistir. En düsük degerin EZ3xS3 (Nisan ekimix70x50cm) uygulamasindan adet ile elde edildigi gözlenmis ve bu interaksiyon Nisan ekimix70x40cm (EZ3xS2) ve Nisan ekimix70x30cm (EZ3xS1) interaksiyonlari ise son grubu olusturmuslardir. Buda en iyi yan kol adedine Subat ayinda yapilan ekimlerde 70x30cm mesafelerde dikilmis bitkilerden elde edildigini göstermektedir. Buna karsin ekim zamanixsiklik interaksiyonunda en düsük degerlerin, Nisan ayi ekimlerinde uygulanan dikim sikliklarindan elde edildigini göstermektedir. ÇxS (ÇesitxSiklik) uygulamasi yan kol adedine etkisi I. yilda p<0,01 e göre önemli bulunurken, 2. yilda çesitxsiklik interaksiyonunun yan kol adedi üzerine etki yapmadigi belirlenmistir. Yine benzer durum EZxÇxS üçlü interaksiyonun da belirlenmis ve üçlü interaksiyon ilk yilda önemli bulunurken, ikinci yilda önemli bulunmamistir. Ç1xS1 (Green Dome çesidix70x30cm) interaksiyonu ( adet) ilk sirada yer alirken ayri bir grup olusturmustur ve bunu Ç1xS3 (Green Dome çesidix70x50cm) interaksiyonu ( adet) ikinci sirada izlemistir adet ile Ç3xS2 (Marathon çesidix70x40cm) interaksiyonu denemenin 1. yilinda son sirada yer almis ve Ç3xS3 ve Ç3xS1 (Marathon çesidix70x30cm) interaksiyonlari ile ayni gruba girmistir.

152 120 Çizelge : Bozdag Lokasyonu Deneme I'deki Uygulamalarin Yan Kol Kol Adedine (ad/da) Etkileri. Uygulamalar Yan Kol Adedi (ad/da) I. Yil II. Yil EZ Ekim Zamani (A) EZ EZ LSD 24518,796** 47529,287* Ç Çesit (B) Ç Ç LSD 19396,205** 39816,053** S Siklik (C) S S LSD 18359,427** 24908,042** EZ1xÇ EZ1xÇ EZ1xÇ AxB EZ2xÇ EZ2xÇ EZ2xÇ EZ3xÇ EZ3xÇ EZ3xÇ LSD 33595,212** ÖD EZ1xS EZ1xS EZ1xS AxC EZ2xS EZ2xS EZ2xS EZ3xS EZ3xS EZ3xS LSD 31799,46** ÖD Ç1xS Ç1xS Ç1xS Ç2xS BxC Ç2xS Ç2xS Ç3xS Ç3xS Ç3xS LSD 31799,46** ÖD

153 Çizelge in devami. EZ1xÇ1xS EZ1xÇ1xS EZ1xÇ1xS EZ1xÇ2xS EZ1xÇ2xS EZ1xÇ2xS EZ1xÇ3xS EZ1xÇ3xS EZ1xÇ3xS EZ2xÇ1xS EZ2xÇ1xS EZ2xÇ1xS EZ2xÇ2xS AXBXC EZ2xÇ2xS EZ2xÇ2xS EZ2xÇ3xS EZ2xÇ3xS EZ2xÇ3xS EZ3xÇ1xS EZ3xÇ1xS EZ3xÇ1xS EZ3xÇ2xS EZ3xÇ2xS EZ3xÇ2xS EZ3xÇ3xS EZ3xÇ3xS EZ3xÇ3xS AxBxC (LSD) 55078,281* ÖD (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli Uygulamalarin Ana Bas Çapi Üzerine Etkileri (cm) Deneme I'e ait bitkilerden elde edilen ana baslarin çaplari (cm) üzerine tüm uygulamalarin yaptiklari etkileri gösteren degerler Çizelge da görülmektedir. Çalismanin I. yilinda EZ faktörü p<0.01' göre, II. yilda ise p<0.05'e göre önemli bulunmustur. Ilk sirada cm ile EZ3 (Nisan ekimi) yer almis ve tek basina ilk istatistiki grubu olusturmus, bunu sirasi ile EZ2 (Mart) (10.02 cm) ve EZ1 (Subat) (7.73 cm) uygulamalari izlemistir yilinda da bu siralama ayni olmus ve EZ cm ana bas çap degeri ile diger ekim zamanlarina ait ana bas çap degerlerini önemli bir farkla geçmis ve ayri bir grup olusturmustur (Çizelge ).

154 122 Çesit (Ç) faktörünün ana bas çapi üzerine etkisi her iki yilda da p<0.01'e göre önemli bulunmustur. 2. yilda ana bas çapi I. yila oranla bir artis gözlenmistir. birinci yilda 9.64cm degeri ile Ç3 ilk sirada yer alirken bunu 9,69 cm ile KY-110 çesidi izlemis ve ayni istatistiki grupta yer almislardir. 2. yilda da ilk sirada cm degeri ile Marathon çesidi yer almistir yilda en düsük çap degeri Green Dome çesidinden 9.05 cm degeri olarak belirlenmis ve son grubu olusturmustur yilinda ise en düsük ana bas çap degerine 12,31 cm ile 2001 yilinda oldugu gibi Green Dome çesidinden elde edilmistir. Siklik faktörü incelendiginde, uygulama yilda istatistiki olarak p<0.01'e göre önemli bulunmusken 70x50cm sikligi (S3) 9.86 cm ile ilk grubu olustururken, 70x40 cm sikligi (S2) 9.41cm ile onu ikinci sirada izlemis ve son sirada ise, 9.10 cm degeri ile 70x30cm sikligi (S1) gelmis ve bu iki siklikta son grubu olusturmuslardir. 2. yilda ana bas çapi üzerine sikligin etkisi önemli bulunmamistir. EZxÇ interaksiyonunda her iki yilda önemli bulunmustur (2001 yilinda p<0.01 ve 2002 yilinda p<0.05'e göre).bu interaksiyonda EZ3xÇ cm ile ilk sirada yer almis ve EZ3xÇ3 interaksiyonu bunu degeri ile ikinci sirada izlemistir. EZ1xÇ1 yani 3 aylik fide ve erkenci çesitte 6.83 cm degeri ile en düsük deger elde edilmistir ve bu son grupta tek basina yer almistir. 2. yilda ise ilk yilda ikinci sirada olan EZ3xÇ3 (NisanxMarathon) interaksiyon degeri cm ile her iki yilinda da elde edilmis en yüksek ana bas çap degeri olarak kaydedilmistir. Son grupta ise 10,66 cm degeri ile Subat ekimixgreen Dome çesidi interaksiyonu yer almistir. EZxS ve ÇxS interaksiyonlarinin ise her iki yilda da ana bas çapi üzerine etkileri belirlenememistir. Bunun yaninda EZxÇxS interaksiyonu 2.yilda istatistiki olarak önemli bulunamamisken, 1. yilda p<0.01'e göre önemli bulunmus ve EZ3xÇ2xS3, EZ2xÇ1xS3, EZ1xÇ1xS3 interaksiyonlari sirasiyla cm, cm ve 6.52 cm degerlerine sahip olmuslar ve EZ3xÇ2xS3 (Nisan ekimixky-110 çesidix70x50cm) interaksiyonu ilk sirada yer almis ve ayri bir grup olusturmustur.

155 Çizelge : Bozdag Lokasyonu Deneme I'deki Uygulamalarin Ana Bas Bas Çapi (cm) Üzerine Etkileri. 123 Uygulamalar Ana Bas Çapi (cm) I. Yil II. Yil EZ1 7,73 12,36 Ekim Zamani (A) EZ2 10,02 12,40 EZ3 10,62 14,01 LSD 0,290** 1,103* Ç1 9,05 12,31 Çesit (B) Ç2 9,69 12,88 Ç3 9,64 13,58 LSD 0,287** 0,707** S1 9,10 12,84 Siklik (C) S2 9,41 12,78 S3 9,86 13,15 LSD 0,333** ÖD EZ1xÇ1 6,83 10,66 EZ1xÇ2 8,13 12,94 EZ1xÇ3 8,24 13,48 AxB EZ2xÇ1 10,03 12,15 EZ2xÇ2 9,93 12,20 EZ2xÇ3 10,10 12,84 EZ3xÇ1 10,27 14,10 EZ3xÇ2 11,00 13,50 EZ3xÇ3 10,57 14,42 LSD 0,498** 1,225* EZ1xS1 7,29 12,20 EZ1xS2 8,05 12,37 EZ1xS3 7,85 12,50 AxC EZ2xS1 9,67 12,14 EZ2xS2 9,86 11,84 EZ2xS3 10,54 13,22 EZ3xS1 10,36 14,17 EZ3xS2 10,36 14,14 EZ3xS3 11,18 13,72 LSD ÖD ÖD Ç1xS1 9,01 12,05 Ç1xS2 8,78 12,34 Ç1xS3 9,35 12,53 Ç2xS1 9,21 12,69 BxC Ç2xS2 9,84 12,94 Ç2xS3 10,01 13,01 Ç3xS1 9,09 13,77 Ç3xS2 9,61 13,07 Ç3xS3 10,21 13,90 LSD ÖD ÖD

156 124 Çizelge nin devami. EZ1xÇ1xS1 7,13 10,86 EZ1xÇ1xS2 6,84 10,56 EZ1xÇ1xS3 6,52 10,57 EZ1xÇ2xS1 7,53 12,18 EZ1xÇ2xS2 8,55 13,19 EZ1xÇ2xS3 8,30 13,43 EZ1xÇ3xS1 7,20 13,57 EZ1xÇ3xS2 8,76 13,36 EZ1xÇ3xS3 8,74 13,50 EZ2xÇ1xS1 9,49 11,75 EZ2xÇ1xS2 9,50 11,99 EZ2xÇ1xS3 11,10 12,72 EZ2xÇ2xS1 9,57 11,66 ABXC EZ2xÇ2xS2 10,60 11,76 EZ2xÇ2xS3 9,62 13,18 EZ2xÇ3xS1 9,93 13,00 EZ2xÇ3xS2 9,49 11,77 EZ2xÇ3xS3 10,88 13,76 EZ3xÇ1xS1 10,40 13,58 EZ3xÇ1xS2 9,98 14,46 EZ3xÇ1xS3 10,44 14,29 EZ3xÇ2xS1 10,53 14,22 EZ3xÇ2xS2 10,37 13,87 EZ3xÇ2xS3 12,10 12,41 EZ3xÇ3xS1 10,14 14,74 EZ3xÇ3xS2 10,57 14,08 EZ3xÇ3xS3 11,00 14,45 AxBxC (LSD) 0,998** ÖD (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli Uygulamalarin Ana Bas Boyu Üzerine Etkileri (cm) Deneme I'de ana baslarin boylarinin (cm) üzerine uygulamalarin etkileri her iki yilda da istatistiki olarak önemli bulunmustur. Bitki boylarina iliskin degerler, Çizelge de verilmistir. Çalismanin EZ faktörünün ana bas boyu üzerine etkileri her iki yilda da p<0.05'e göre önemli bulunmustur. Ilk sirada 10.0 cm ile EZ2 (Mart ekimi) yer almis, bunu sirasi ile EZ3 (Nisan) (9.98 cm) ve EZ1 (Subat) (9.24 cm) uygulamalari izlemistir ve Subat ekimi son grubu olusturmustur. 2. yilda Subat ekimi zamani cm ana bas boyu ile diger ekim zamanlarini önemli bir farkla geçmis ve ayri bir grup olusturmustur (Çizelge ).

157 125 Çesit (Ç) faktörünün ana bas boyu üzerine etkisi her iki yilda da p<0.01'e göre önemli bulunmustur. 2. yilda ana bas boyunda I. yila oranla bir artis gözlenmistir. Birinci yilda 10.51cm degeri ile Green Dome çesidi ilk sirada yer alirken, 2. yilda da ilk sirada cm degeri ile yine ayni çesit yer almis, bunu sirasi ile KY-110 ve Marathon çesitleri 12,51 cm ve 12,32 cm degerleri ile izlemisler ve son grubu olusturmuslardir. Siklik faktöründe, 1. yilda ana bas boyu üzerine önemli etkisi belirlenmemis, ancak 2. yilda p<0.01'e göre ana bas boyu üzerine sikligin etkisi istatistiki olarak önemli bulunmus ve 2002 yilinda ilk sirada cm ile 70x30cm sira arasi ve üzeri mesafelerin kullanildigi siklik belirlenirken, bunu ayni gruba giren 70x40cm sikligi 13,19 cm ile izlemis ve 12,43 cm degeri ile 70x50cm sikligi son grubu olusturmustur. EZxÇ interaksiyonunda 2001 yilinda önemli bulunmustur (p<0.01), 2002 yilinda ise bu önemli etki gözlenememis ve interaksiyon önemli bulunmamistir. Mart ekimixgreen Dome çesidi interaksiyonu cm ile ilk sirada yer almis ve tek basina istatistiki grubu olusturmus ve EZ3xÇ1 (Nisan ekimixgreen Dome çesidi) interaksiyonu bunu cm degeri ile ikinci sirada izlemis, son sirada ise EZ1xÇ3 (Subat ekimixmarathon) çesidi 8.83 cm degeri ile en düsük degere sahip olmus ve son grubu olusturmustur. EZxS interaksiyonu ise her iki yilda da önemli bulunmustur. 1. yilda (p<0.01) ilk sirayi cm ile EZ2xS1 (Mart ekimix70x30cm) alirken, ikinci yilda (p<0.05) EZ1xS2 interaksiyonu ilk sirayi almistir yilinda EZ2xS1, EZ3xS2 (Nisan ekimix70x40cm) ve EZ3xS1 (Nisan ekimix70x30cm) interaksiyonlari ayni grupta yer almislardir. I. yilda son sirada 8.88cm ile EZ1xS1 belirlenirken EZ1xS2 (Subat ekimix70x40cm) interaksiyonu ile son grubu olusturmuslardir (Çizelge ). 2. yilda 11.33cm ile EZ3xS3 interaksiyonundan en düsük deger elde edilmis ve EZ2xS2 (Mart ekimix70x40cm) 12,08 cm ve EZ3xS2 (Nisan ekimix70x40cm) interaksiyonu 12,29 cm degeri ile son gruba girmislerdir. ÇxS interaksiyonunun ana bas boyu üzerine istatistiki olarak etkisi 1. yilda önemli bulunmaz iken, 2. yilda p<0.01'e göre önemli

158 126 bulunmus ve sirasiyla Green Dome çesidix70x40cm interaksiyonu (Ç1xS cm degeri ile ayri bir grup olusturmustur), Ç1xS1 (Green Dome çesidix70x30cm cm) interaksiyonlari ilk iki sirada yer alirken, en düsük deger 11,79 cm olarak Ç3xS2 (Marathon çesidix70x40cm) interaksiyonundan elde edilmistir. Bunun yaninda EZxÇxS interaksiyonu 2.yilda istatistiki olarak önemli bulunamamisken, 1. yilda p<0.01'e göre önemli bulunmus ve EZ2xÇ1xS1 (Mart ekimixgreen Dome çesidix70x30cm sikligi), EZ2xÇ1xS3 (Mart ekimixgreen Dome çesidix70x50cm sikligi) interaksiyonlari sirasi ile cm, cm degerlerine sahip olmus ve ilk iki sirada yer almislardir. EZ2xÇ3xS2 (Mart ekimixmarathon çesidix70x40cm sikligi) interaksiyonu ise 8.55 cm ana bas boyu degerine sahip olmus ve son sirada yer almistir. Çizelge : Bozdag Lokasyonu Deneme I'deki Uygulamalarin Ana Bas Bas Boyu (cm) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Ana Bas Boyu (cm) I. Yil II. Yil EZ1 9,24 14,34 Ekim Zamani (A) EZ2 10,00 12,54 EZ3 9,98 12,21 LSD 0,162** 0,792** Ç1 10,51 14,27 Çesit (B) Ç2 9,64 12,51 Ç3 9,08 12,32 LSD 0,259** 0,616** S1 9,79 13,47 Siklik (C) S2 9,72 13,19 S3 9,71 12,43 LSD ÖD 0,597** EZ1xÇ1 9,53 15,44 EZ1xÇ2 9,37 14,09 EZ1xÇ3 8,83 13,50 AxB EZ2xÇ1 11,26 13,91 EZ2xÇ2 9,61 11,91 EZ2xÇ3 9,12 11,81 EZ3xÇ1 10,73 13,47 EZ3xÇ2 9,92 11,52 EZ3xÇ3 9,28 11,63 LSD 0,448** ÖD

159 Çizelge nin devami. EZ1xS1 8,88 14,30 EZ1xS2 9,24 15,20 EZ1xS3 9,61 13,53 AxC EZ2xS1 10,48 13,10 EZ2xS2 9,82 12,08 EZ2xS3 9,68 12,44 EZ3xS1 10,00 13,00 EZ3xS2 10,10 12,29 EZ3xS3 9,83 11,33 LSD 0,500** 1,033* Ç1xS1 10,85 14,75 Ç1xS2 10,29 14,93 Ç1xS3 10,37 13,13 Ç2xS1 9,47 12,56 BxC Ç2xS2 9,77 12,86 Ç2xS3 9,66 12,11 Ç3xS1 9,04 13,10 Ç3xS2 9,10 11,79 Ç3xS3 9,10 12,06 LSD ÖD 1,033* EZ1xÇ1xS1 9,28 15,38 EZ1xÇ1xS2 9,51 17,28 EZ1xÇ1xS3 9,79 13,65 EZ1xÇ2xS1 8,77 13,55 EZ1xÇ2xS2 9,42 14,79 EZ1xÇ2xS3 9,93 13,91 EZ1xÇ3xS1 8,58 13,96 EZ1xÇ3xS2 8,80 13,54 EZ1xÇ3xS3 9,11 13,01 EZ2xÇ1xS1 11,97 14,45 EZ2xÇ1xS2 10,75 13,52 EZ2xÇ1xS3 11,06 13,76 EZ2xÇ2xS1 9,92 11,71 AXBXC EZ2xÇ2xS2 10,15 11,99 EZ2xÇ2xS3 8,76 12,03 EZ2xÇ3xS1 9,57 13,15 EZ2xÇ3xS2 8,55 10,74 EZ2xÇ3xS3 9,23 11,55 EZ3xÇ1xS1 11,31 14,42 EZ3xÇ1xS2 10,62 13,99 EZ3xÇ1xS3 10,26 11,99 EZ3xÇ2xS1 9,73 12,41 EZ3xÇ2xS2 9,75 11,78 EZ3xÇ2xS3 10,28 10,38 EZ3xÇ3xS1 8,97 12,17 EZ3xÇ3xS2 9,94 11,11 EZ3xÇ3xS3 8,94 11,62 AxBxC (LSD) 0,867* ÖD (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli 127

160 Uygulamalarin Bitki Basina Toplam Verim Üzerine Etkileri (g/bitki) Bozdag lokasyonunda yürütülen çalismada bitki basina toplam verim üzerine uygulamalarin yaptiklari etkileri gösteren degerler Çizelge de görülmektedir. Uygulamalarin bitki basina toplam verim üzerine etkileri her iki yilda da istatistiki olarak önemli bulunmustur. EZ uygulamalarinin bitki basina toplam verime etkisi her iki yilda da p<0.05'e göre önemli bulunmus, ilk yilda en yüksek deger 784,8 g/bitki ile EZ2'den (Mart ekimi) elde edilirken, ikinci yilda ilk sirayi digerlerine göre önemli bir farkla 1355,6 g degeri ile EZ3(Nisan ekimi) uygulamasi almis ve tek basina ayri bir grup olusturmustur. 1. yilda en düsük deger EZ1 (Subat ekimi) uygulamasinda 701,5 g ile son grupta yer alirken, 2. yilda 986,4 g degeri ile EZ2 (Mart ekimi) en düsük degere sahip oldugu belirlenmis ve 1058,9 g degerine sahip olan Subat ekimi(ez1) ile son grubu olusturmustur (Çizelge ). Çesit uygulamasinin bitki basina toplam verime etkisi her iki yilda da p<0.01'e göre önemli bulunmustur. çesitler her iki yilda da ayni siralamayi göstermis, 1. yilda 851,1 g/bitki ile Marathon (Ç3) ilk sirayi almis bunu 825,9 g ile KY-110 (Ç2) izlemis ve ayni grupta yer almislardir, son sirada 581,1 g/bitki Green Dome (Ç1) uygulamasi gelmis ve son grubu olusturmustur. 1. yilda en büyük degere 851,1 g/bitki ile ulasan Marathon (Ç3), ikinci yilda 1320,4 g/bitki degerine ulasmis ve yine ilk sirayi almistir ve tek basina ayri bir istatistiki grubu olusturmustur. Diger çesitlerde de 1. yil degerleri ikinci yil degerlerinden düsük tespit edilmistir (Çizelge ). Siklik uygulamasinin bitki basina toplam verime etkisi her iki yilda da p<0.01'e göre önemli bulunmus, bitki basina toplam verim degerleri 1. yilda 600,4g ile 936,3 garasinda degisirken ikinci yilda bu degerler 975,6-1241,9 g degerleri arasinda degisiklik gösterdikleri Çizelge ' de görülmektedir. Subat, Mart ve Nisan aylarinda ekimi gerçeklestirilen tohumlardan elde edilen fideler kullanilarak gerçeklestirilen denemede

161 129 EZxÇ interaksiyonu ele alinmis ve 2001 yilinda interaksiyonun bitki basina toplam verim üzerine etkisi önemli bulunmustur (p<0,05) yilinda ise istatistiki bakimdan önemli bulunmamistir. Uygulamalar sonrasi elde edilen bitki basina toplam verim degerleri Çizelge de görüldügü gibi, en yüksek bitki basina toplam verim degeri 937,8 g ile EZ2xÇ3 (Mart ekimixmarathon çesidi) uygulamasindan elde edilmis ve ayri bir grup olusturmustur. Bunu 848,9 g degeri ile yine (Mart ekim zamanix KY-110 çesidi) EZ2xÇ2 interaksiyonu izlerken, son sirada 500 g ile EZ1xÇ1 ve 567,8 g ile EZ2xÇ1 (Mart ekimixgreen Dome) interaksiyonu gelmis ve son grubu bu iki interaksiyon olusturmustur. Denemede I de EZxS seklinde iki faktörlü bir degerlendirme yapilmistir. Bu degerlendirme sonucunda Ekim zamanixsiklik interaksiyonunun p<0.01'e göre 1. yilda önemli oldugu ve degerlerin 576,7 g-1035,6 g arasinda degisiklik gösterdigi ancak 2. yilda ise bu interaksiyonunun bitki basina toplam verim degeri üzerine önemli etkisinin olmadigi belirlenmistir. Bitki basina toplam verime ÇxS (çesitxsiklik) interaksiyonu 1. yilda p<0.05'e göre önemli etki yapmis, 2. yilda ise interaksiyon önemli bulunmamistir. Bitki basina toplam verim degerleri dikkate alindiginda belirgin olan bulgu, en büyük degere 1090 g ile Marathon çesidix70x50cm dikim sikligi interaksiyonunda ulasildigi ve ayri bir grupta yer aldigidir. Son grupta ise, 477,8-538,9 g degerleri ile sirasiyla Ç1xS1 (Green Domex70x30cm) ve Ç1xS2 (Green Domex70x40cm) interaksiyonlari yer almislardir (Çizelge ). EZxÇxS interaksiyonu seklinde üç faktörlü bir degerlendirme yapilmistir. Yapilan degerlendirmeler sonucunda uygulamalarinher iki yilda da interaksiyona etkisi önemli bulunmamistir.

162 130 Çizelge : Bozdag Lokasyonu Deneme I'deki Uygulamalarin Bitki Basina Basina Toplam Verim (g/bitki) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Bitki Basina Toplam Verim (g/bitki) I. Yil II. Yil EZ1 701, ,89 Ekim Zamani (A) EZ2 784,82 986,39 EZ3 771, ,56 LSD 51,94* 194,55* Ç1 581,11 903,33 Çesit (B) Ç2 825, ,04 Ç3 851, ,37 LSD 57,62** 144,59** S1 600, ,85 Siklik (C) S2 721, ,33 S3 936,30 975,56 LSD 45,05** 96,22** EZ1xÇ1 500,00 797,78 EZ1xÇ2 811, ,78 EZ1xÇ3 793, ,11 AxB EZ2xÇ1 567,78 806,67 EZ2xÇ2 848, ,22 EZ2xÇ3 937, ,00 EZ3xÇ1 675, ,56 EZ3xÇ2 817, ,11 EZ3xÇ3 822, ,00 LSD 99,81* ÖD EZ1xS1 576, ,89 EZ1xS2 661, ,11 EZ1xS3 866,67 886,667 AxC EZ2xS1 595, ,44 EZ2xS2 723, ,33 EZ2xS3 1035,56 881,11 EZ3xS1 628, ,22 EZ3xS2 780, ,56 EZ3xS3 906, ,89 LSD 78,02** ÖD Ç1xS1 477,78 945,56 Ç1xS2 538,89 962,22 Ç1xS3 726,67 802,22 Ç2xS1 665, ,44 BxC Ç2xS2 820, ,11 Ç2xS3 992, ,56 Ç3xS1 657, ,56 Ç3xS2 805, ,67 Ç3xS3 1090, ,89 LSD 78,02* ÖD AxBxC (LSD) ÖD ÖD (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli

163 Uygulamalarin Bitki Basina Yan Kol Verimi Üzerine Etkileri (g/bitki) Uygulamalarin bitki basina yan kol verimi üzerine yaptiklari etkileri gösteren degerler Çizelge da görülmektedir. Bitki basina yan kol verimi üzerine uygulamalarin etkilerinin arastirildigi çalismanin bu bölümünde yapilan degerlendirmelerde, EZ uygulamasi her iki yilda da istatistiki olarak önemli bulunmustur (Çizelge ). I. yila ait veriler degerlendirildiginde p<0.01'e önemli çiktigi belirlenen ekim zamani faktörü incelendiginde, EZ1 (Subat ekimi) degeri 628,15 g/bitki ile en yüksek degere ulasmis, bunu 599,63 g ile EZ2 (Mart) uygulamasi izlerken, EZ3 (Nisan) 500,37 g ile son sirada yer almistir. 2. yilda ise uygulamanin bitki basina yan kol verimi üzerine etkisi p<0.05'e göre önemli bulunmustur. Esitler incelendiginde, II. yilda en yüksek bitki basina verime 886,67 g/bitki ile Marathon çesidinden elde edilmistir, ikinci sirada 758,52 g ile KY-110 ve en düsük degere sahip çesit ise Green Dome çesidinden 610,74 g degeri ile elde edilmistir. 1. yilda ise 667,41 g/bitki ile Marathon çesidinden elde edilmistir, ikinci sirada 618,15 g ile KY- 110 ve en düsük degere sahip çesit ise Green Dome çesidinden 442,59g degeri ile elde edilmistir. Siklikta ise her iki yila p<0.01'e göre önemli çiktigi belirlenmistir. Uygulamalar sonucu elde edilen bitki basina yan kol verimleri Çizelge ' da verilmistir. 1. yilda uygulamalar sirasiyla yüksekten düsüge S3 (70x50cm) 742,96 g/bitki), S2 (70x40cm) 540,37 g/bitki) ve S1 (70x30cm) 444,82 g/bitki sirasini izlemis, 2. yilda ise S1ve S2 sikliklari 802,59-803,33 g/bitki degerleri ile birbirine çok yakin verim degerlerine ulasirken, bunlari 650 g ile S3 sikligi izlemistir. Deneme süresince yapilan degerlendirmeler sonucunda EZxÇ interaksiyonu 1. yilda p<0.01'e göre önemli çiktigi belirlenirken, ikinci yilda interaksiyon önemli bulunmamistir. Bitki basina yan kol degerleri dikkate alindiginda EZ2xÇ3 (MartxMarathon) uygulamasinin 773,33 g ile tüm uygulamalarin üstünde bir degere sahip oldugu, EZ1xÇ2' nin

164 132 (SubatxKY-110) ikinci sirayi aldigi ve EZ2xÇ1 (MartxGreen Dome) uygulamasinin son sirada yer aldigi gözlenmektedir. EZxS interaksiyonu ele alinmis, uygulamalar sonrasi bitki basina yan kol verim degerleri Çizelge ' da verilmistir. Bitki basina yan kol verim degerleri dikkate alindiginda belirgin olan bulgu EZ2xS3 (Mart ekimix70x50cm) interaksiyonunun tüm uygulamalara göre daha yüksek degerle ilk sirada yer almasidir. Bunu 778,89 g ile EZ1xS3 (Subat ekimix70x50cm) izlemekte ve son sirada 395,56 g degeri ile EZ3xS1 (Nisan ekimix70x30cm) uygulamasi gelmektedir. ÇxS interaksiyonu 1. yilda p<0.01'e göre önemli çiktigi belirlenirken, ikinci yilda interaksiyon önemli bulunmamistir.çizelge ' da yer alan bitki basina yan kol verimleri dikkate alindiginda 905,56g ile Ç3xS3 interaksiyonu ilk sirada yer almakta ve bunu Ç2xS3 izlemektedir. 370 g ile Ç1xS1 son sirada yer almaktadir. EZxÇxS interaksiyonu yönünden bir degerlendirme yapilmistir. Bu degerlendirmede uygulamalarinetkileri birbirleri ile kiyaslanmistir. Interaksiyonun önemli oldugu 1. yilda EZ2xÇ3xS3 (Mart ekimixmarathonx70x50cm) ilk sirada yer alirken bunu EZ1xÇ2xS3 (Subat ekimixky-110x70x50cm) izlemis ve son sirada EZ2xÇ1xS1 (Mart ekimixgreen Domex70x30cm) yer almistir.

165 Çizelge : Bozdag Lokasyonu Deneme I'deki Uygulamalarin Bitki Basina Basina Yan Kol Verimi (g/bitki) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Bitki Basina Yan Kol Verimi (g/bitki) I. Yil II. Yil EZ1 628,15 741,85 Ekim Zamani (A) EZ2 599,63 610,37 EZ3 500,37 903,70 LSD 41,97** 185,97* Ç1 442,59 610,74 Çesit (B) Ç2 618,15 758,52 Ç3 667,41 886,67 LSD 44,80** 124,66** S1 444,82 802,59 Siklik (C) S2 540,37 803,33 S3 742,96 650,00 LSD 33,01** 80,48** EZ1xÇ1 476,67 636,67 EZ1xÇ2 705,56 730,00 EZ1xÇ3 702,22 858,89 AxB EZ2xÇ1 410,00 485,56 EZ2xÇ2 615,56 683,33 EZ2xÇ3 773,33 662,22 EZ3xÇ1 441,11 710,00 EZ3xÇ2 533,33 862,22 EZ3xÇ3 526, ,89 LSD 77,60** ÖD EZ1xS1 516,67 804,44 EZ1xS2 588,89 796,67 EZ1xS3 778,89 624,44 AxC EZ2xS1 422,22 636,67 EZ2xS2 533,33 657,78 EZ2xS3 843,33 536,67 EZ3xS1 395,56 966,67 EZ3xS2 498,89 955,56 EZ3xS3 606,67 788,89 LSD 57,18** ÖD Ç1xS1 370,00 620,00 Ç1xS2 391,11 641,11 Ç1xS3 566,67 571,11 Ç2xS1 476,67 836,67 BxC Ç2xS2 621,11 786,67 Ç2xS3 756,67 652,22 Ç3xS1 487,78 951,11 Ç3xS2 608,89 982,22 Ç3xS3 905,56 726,67 LSD 57,18** ÖD 133

166 134 Çizelge un devami. EZ1xÇ1xS1 450,00 696,67 EZ1xÇ1xS2 410,00 606,67 EZ1xÇ1xS3 570,00 606,67 EZ1xÇ2xS1 546,67 796,67 EZ1xÇ2xS2 673,33 793,33 EZ1xÇ2xS3 896,67 600,00 EZ1xÇ3xS1 553,33 920,00 EZ1xÇ3xS2 683,33 990,00 EZ1xÇ3xS3 870,00 666,67 EZ2xÇ1xS1 290,00 433,33 EZ2xÇ1xS2 370,00 536,67 EZ2xÇ1xS3 570,00 486,67 EZ2xÇ2xS1 430,00 843,33 AXBXC EZ2xÇ2xS2 616,67 670,00 EZ2xÇ2xS3 800,00 536,67 EZ2xÇ3xS1 546,67 633,33 EZ2xÇ3xS2 613,33 766,67 EZ2xÇ3xS3 1160,00 586,67 EZ3xÇ1xS1 370,00 730,00 EZ3xÇ1xS2 393,33 780,00 EZ3xÇ1xS3 560,00 620,00 EZ3xÇ2xS1 453,33 870,00 EZ3xÇ2xS2 573,33 896,67 EZ3xÇ2xS3 573,33 820,00 EZ3xÇ3xS1 363, ,00 EZ3xÇ3xS2 530, ,00 EZ3xÇ3xS3 686,67 926,67 AxBxC (LSD) 99,04** ÖD (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli Uygulamalarin Ana Bas Agirligi Üzerine Etkileri (g/adet) Ortalama Ana bas agirliginin üzerine uygulamalarin etkisinin arastirildigi bu bölümde amaç, en iyi uygulamayi belirlemek oldugundan uygulamalardan elde edilen sonuçlar birbirleri ile karsilastirmali olarak degerlendirilmislerdir ve her iki yilda da tüm uygulamalar ortalama ana bas agirligi üzerine önemli etki yapmistir. Ekim zamani uygulamasinin her iki yilda da önemli çiktigi belirlenmistir (p< 0.01). EZ degerleri dikkate alindiginda, EZ3 (Nisan) uygulamasinin tüm uygulamalarin üstünde bir degere sahip oldugu dikkati çekmektedir ( g). EZ g ile ikinci sirada yer almakta, son sirada ise g ile EZ1 (Subat) gelmektedir. Ikinci yilda

167 135 da ayni siralama izlenmis ve ekim zamani uygulamalarindan sirasi ile su degerler elde edilmistir: EZ3; , EZ2; ve EZ1; g (Çizelge ). Çesitlerin ortalama ana bas agirligi degerleri dikkate alindiginda (her iki yilda da p<0.01'e göre önemli bulunmustur) belirgin olan bulgu Ç2'nin (KY-110) ilk yilda en yüksek degere sahip oldugu (1. yil için ; 2. yil için g), Ç3'ün (Marathon) ilk yilda g ile ikinci sirayi aldigi, 2. yil için g ile ilk siradadir) ve Ç1'in (Green Dome) ise her iki yilda (1. yil için g; 2. yil için g degerleri ile) son sirada yer aldigi belirlenmistir. Ortalama ana bas agirligina siklik her iki yilda da p<0.01'e göre önemli etki yapmistir. Ilk yilda en yüksek degere S3 (70x50cm) sikliginda g ile ulasilirken bunu sirasi ile g ile S2 (70x40cm) sikliginda ve son sirada g ile S1 (70x30cm) uygulamasi izlemektedir. Ikinci yilda ise S1 diger uygulamalardan yüksek degere ulasmistir( g) g ile S2 uygulamasi ikinci sirayi alirken, g ile S3 uygulamasi son sirada yer almistir. Denemede EZxÇ seklinde iki faktörlü bir degerlendirme yapilmistir. Bu degerlendirme sonucunda ortalama ana bas agirligi üzerine EZxÇ interaksiyonu önemli çiktigi belirlenmistir. EZ3xÇ3 (NisanxMarathon) uygulamasinin g/bitki degeri ile tüm uygulamalarin üstünde bir degere sahip oldugu dikkati çekmektedir. EZ3xÇ2 (NisanxKY-110) uygulamasi g ile ikinci sirada yer almakta iken, EZ1xÇ1 (SubatxGreen Dome) 24.86g ile son sirada yer almaktadir. Ikinci yilda da siralama ayni olmus ve uygulamalarin sirasi ile su degerlere sahip olduklari belirlenmistir; EZ3xÇ3: g, EZ3xÇ2: g ve EZ1xÇ1: g. EZxS interaksiyonununda 1. yil p<0.01'e göre önemli çiktigi belirlenmis, ancak ikinci yilda uygulamalar arasinda istatistiki fark önemli çikmamistir. EZ3xS3 (Nisanx70x50cm) g ortalama ana bas degeri ile diger uygulamalardan üstün degere sahip oldugu tespit edilmis, bunu EZ3xS2 (Nisanx70x40cm) g ile izlemis ve EZ1xS1 (Subatx70x30cm) uygulamasinin g ile son sirada oldugu belirlenmistir. ÇxS interaksiyonu her iki yilda da önemli bulunmamistir.

168 136 EZxÇxS interaksiyonu her iki yilda da p<0.01'e göre önemli bulunmustur. I. yilda EZ3xÇ2xS3 (NisanxKY-110x70x50cm) interaksiyonu g ile ilk sirada yer almis, bunu sirasi ile EZ3xÇ3xS3 (NisanxMarathonx70x50cm) g ile izlemis son sirada g ile EZ1xÇ1xS3 (SubatxGreen Domex70x50cm) uygulamasi yer almistir. II. yilda ise EZ3xÇ2xS1 interaksiyonu g ile diger uygulamalardan üstün bulunmus, bunu EZ3xÇ3xS1 interaksiyonu g ile ikinci sirada izlemis, son sirada ise g ile EZ1xÇ1xS3 (NisanxGreen Domex70x50cm) uygulamasi yer almistir. Çizelge : Bozdag Lokasyonu Deneme I'deki Uygulamalarin Ortalama Ortalama Ana Bas Agirligi (g/adet) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Ortalama Ana Bas Agirligi (g/adet) I. Yil II. Yil EZ1 74,29 316,89 Ekim Zamani (A) EZ2 198,34 374,24 EZ3 272,04 452,42 LSD 13,294** 45,087** Ç1 139,96 293,44 Çesit (B) Ç2 207,72 418,04 Ç3 197,01 432,07 LSD 8,562** 35,560** S1 156,78 438,18 Siklik (C) S2 181,12 381,57 S3 206,78 323,81 LSD 9,333** 30,557** EZ1xÇ1 24,86 160,41 EZ1xÇ2 106,15 428,32 EZ1xÇ3 91,87 361,93 AxB EZ2xÇ1 158,94 321,72 EZ2xÇ2 231,36 366,82 EZ2xÇ3 204,73 434,20 EZ3xÇ1 236,06 398,20 EZ3xÇ2 285,64 458,98 EZ3xÇ3 294,42 500,09 LSD 14,830* 61,592** EZ1xS1 60,89 362,78 EZ1xS2 73,83 329,57 EZ1xS3 88,16 258,32 AxC EZ2xS1 174,35 415,36 EZ2xS2 188,96 364,45 EZ2xS3 231,72 342,92 EZ3xS1 235,10 536,40 EZ3xS2 280,55 450,68 EZ3xS3 300,47 370,18 LSD 16,166** ÖD

169 Çizelge un devami. Ç1xS1 110,25 326,10 Ç1xS2 149,26 321,54 Ç1xS3 160,36 232,68 Ç2xS1 189,06 485,63 BxC Ç2xS2 198,95 416,68 Ç2xS3 235,14 351,81 Ç3xS1 171,02 502,80 Ç3xS2 195,14 406,47 Ç3xS3 224,86 386,94 LSD ÖD ÖD EZ1xÇ1xS1 24,50 221,90 EZ1xÇ1xS2 27,96 154,34 EZ1xÇ1xS3 22,12 105,00 EZ1xÇ2xS1 83,83 419,17 EZ1xÇ2xS2 107,11 509,49 EZ1xÇ2xS3 127,50 356,31 EZ1xÇ3xS1 74,33 447,26 EZ1xÇ3xS2 86,43 324,88 EZ1xÇ3xS3 114,85 313,66 EZ2xÇ1xS1 129,33 331,89 EZ2xÇ1xS2 139,33 360,48 EZ2xÇ1xS3 208,16 272,78 EZ2xÇ2xS1 214,17 412,27 AXBXC EZ2xÇ2xS2 235,49 328,35 EZ2xÇ2xS3 244,43 359,83 EZ2xÇ3xS1 179,54 501,92 EZ2xÇ3xS2 192,07 404,51 EZ2xÇ3xS3 242,58 396,16 EZ3xÇ1xS1 176,91 424,53 EZ3xÇ1xS2 280,49 449,80 EZ3xÇ1xS3 250,79 320,26 EZ3xÇ2xS1 269,18 625,45 EZ3xÇ2xS2 254,25 412,20 EZ3xÇ2xS3 333,48 339,28 EZ3xÇ3xS1 259,20 559,22 EZ3xÇ3xS2 306,91 490,04 EZ3xÇ3xS3 317,15 450,99 AxBxC (LSD) 27,999** 91,670** (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli Uygulamalarin Ortalama Yan Kol Agirligi Üzerine Etkileri (g/adet) Ortalama yan kol agirligi üzerine ekim zamani, çesit ve siklik faktörleri ile bunlarin interaksiyonlarinin yapilan istatistiki analiz sonucunda önemli oldugu belirlenmistir (Çizelge ).

170 138 Ortalama yan kol agirligina ekim zamaninin etkisi I yilda p<0,01 e göre önemli bulunurken, 2. yilda p<0,05 e göre önemli bulunmustur. EZ3 (Nisan) 20,73 g/adet degeri ile ilk sirada yer alirken, bunu 14,10 g degeri ile EZ2 (Mart) izlemis ve en düsük deger 11,14 g ile EZ1(Subat) uygulamasindan elde edilmistir. 2. yilda da yan kol agirliklarinin siralamasi aynen 1. yildaki gibi olmus ve sirasi ile 19,93 g, 12,79 g ve 11,12 g degerleri elde edilmistir. Çesitlerin yan kol agirligi üzerine etkilerine degerlendirildiginde her iki yilda da p<0,01 e göre önemli bulunmustur. 1. yilda ve ikinci yilda Ç3-Marathon-(1. yilda 28,02 g; 2. yilda 22,12 g) en yüksek deger ile ilk sirada yer almis, bunu sirasi ile Ç2-KY-110-(1. yilda 11,58 g; 2.yilda 13,37 g) ve Ç1-Green Dome-(1. yilda 6,08 g; 2. yilda 8,36 g) çesitleri izlemistir. Sikligin yan kol agirligi üzerine etkisi 1. yilda p<0,01 e göre önemli bulunurken, ikinci yilda önemli etki bulunmamistir. 1. yilda ilk sirada 16,65 g ile S3 (70x50cm) gelirken bunu 15,56 g ile S2(70x40cm) izlemis ve 13,82 g degeri ile S1 (70x30cm) uygulamasi en son sirada yer almistir. EZxÇ interaksiyonu degerlendirildiginde yan kol agirligi üzerine etkisi ilk yilda p<0,01 e göre önemli bulunurken, ikinci yilda önemli etki bulunmamistir. En yüksek 1. yil degeri 36,04 g ile EZ3xÇ3 (NisanxMarathon) interaksiyonundan elde edilmis, bu diger uygulamalardan üstün bir degere ulasmistir. Ikinci sirada ise 25,72 g ile EZ2xÇ3 (MartxMarathon) interaksiyonu yer almis en düsük deger ise 4,51 g ile EZ1xÇ1 (SubatxGreen Dome) interaksiyonunda belirlenmistir. EZxS interaksiyonunda da EZxÇ interaksiyonunda oldugu gibi interaksiyon 1. yilda p<0,01 e göre önemli bulunurken, ikinci yilda önemli etki belirlenmemistir. EZxS interaksiyonunda 24,49 g ile EZ3xS3 (Nisanx70x50cm) interaksiyonu ilk sirada yer almis bunu 19,26 g ile EZ3xS2 (Nisanx70x40cm) izlemis ve 9,68 g ile son sirada EZ1xS1 (Subatx70x30cm) interaksiyonu yer almistir.

171 139 ÇxS interaksiyonunun yan kol agirligi üzerine etkisi degerlendirildiginde 1. yilda önemli bulunmus (p<0,05), ikinci yilda interaksiyon önemli bulunmamistir. Ilk sirayi Ç3xS3 (30,74 g) interaksiyonu alirken, bunu 27,75 g ile Ç3xS2 (Marathonx70x40cm) interaksiyonu izlemistir. EZxÇxS interaksiyonunun yan kol agirligi üzerine etkisi 1. yilda (p<0,05)önemli bulunmus, ikinci yilda interaksiyon önemli bulunmamistir. 1. yilda en yüksek degere EZ3xÇ3xS3 den 44,26 g ile ulasilirken, bunu EZ3xÇ3xS2 interaksiyonu 32,63 g ile izlemis EZ1xÇ1xS1 interaksiyonu ise 4,08 g degeri ile son sirada yer almistir. Çizelge : Bozdag Lokasyonu Deneme I'deki Uygulamalarin Ortalama Ortalama Yan Kol Agirligi (g/adet) Üzerine Etkileri. Uygulamalar OrtalamaYan Kol Agirligi (g/adet) I. Yil II. Yil EZ1 11,14 11,12 Ekim Zamani (A) EZ2 14,10 12,79 EZ3 20,73 19,93 LSD 0,994** 5,437* Ç1 6,08 8,36 Çesit (B) Ç2 11,58 13,37 Ç3 28,02 22,12 LSD 1,633** 3,806** S1 13,82 14,28 Siklik (C) S2 15,56 15,74 S3 16,65 13,84 LSD 1,011** ÖD EZ1xÇ1 4,51 6,19 EZ1xÇ2 6,62 10,49 EZ1xÇ3 22,30 16,69 AxB EZ2xÇ1 4,72 7,60 EZ2xÇ2 10,81 11,73 EZ2xÇ3 25,72 19,05 EZ3xÇ1 8,87 11,29 EZ3xÇ2 17,29 17,87 EZ3xÇ3 36,04 30,63 LSD 2,776** ÖD EZ1xS1 9,68 10,45 EZ1xS2 11,51 11,83 EZ1xS3 12,23 11,10 AxC EZ2xS1 13,34 12,99 EZ2xS2 15,95 13,45 EZ2xS3 13,22 11,94

172 140 Çizelge in devami. EZ3xS1 18,45 19,39 EZ3xS2 19,26 21,93 EZ3xS3 24,49 18,46 LSD 1,750** ÖD Ç1xS1 5,77 7,15 Ç1xS2 6,15 9,35 Ç1xS3 6,34 8,59 Ç2xS1 10,14 13,52 BxC Ç2xS2 11,72 15,44 Ç2xS3 12,87 11,14 Ç3xS1 25,56 22,16 Ç3xS2 27,75 22,42 Ç3xS3 30,74 21,78 LSD 1,750* ÖD EZ1xÇ1xS1 4,08 5,37 EZ1xÇ1xS2 4,55 6,03 EZ1xÇ1xS3 4,90 7,18 EZ1xÇ2xS1 6,10 11,00 EZ1xÇ2xS2 6,61 11,16 EZ1xÇ2xS3 7,15 9,31 EZ1xÇ3xS1 18,86 14,97 EZ1xÇ3xS2 23,38 18,28 EZ1xÇ3xS3 24,65 16,80 EZ2xÇ1xS1 4,44 7,12 EZ2xÇ1xS2 5,01 7,83 EZ2xÇ1xS3 4,81 7,87 EZ2xÇ2xS1 8,98 14,38 AXBXC EZ2xÇ2xS2 11,93 10,84 EZ2xÇ2xS3 11,53 10,02 EZ2xÇ3xS1 26,59 17,51 EZ2xÇ3xS2 27,26 21,69 EZ2xÇ3xS3 23,31 17,94 EZ3xÇ1xS1 8,79 8,95 EZ3xÇ1xS2 8,51 14,19 EZ3xÇ1xS3 9,30 10,71 EZ3xÇ2xS1 15,34 15,22 EZ3xÇ2xS2 16,63 24,30 EZ3xÇ2xS3 19,92 14,09 EZ3xÇ3xS1 31,23 34,00 EZ3xÇ3xS2 32,63 27,29 EZ3xÇ3xS3 44,26 30,58 AxBxC (LSD) 3,032** ÖD (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli

173 Deneme II Ile Ilgili Bulgular Uygulamalarin Toplam Verim Üzerine Etkileri (kg/da) Bozdag lokasyonunda yaklasik bir aylik fidelerin uygulama alanina Mayis (Sekil ), Haziran, Temmuz ve Agustos aylarinda dikilmesi ile kurulan Deneme II' de tüm uygulamalarin toplam verim üzerine etkileri her iki yilda da önemli bulunmustur (Çizelge ). 1. yilda en yüksek toplam verim degerine kg/da ile EZ1'den (Nisan ekimi) elde edilirken EZ2 (Mayis) bunu kg degeri ile izledigi ve EZ3'ün (Haziran) ise kg degeri ile son sirada yer almistir. 2. yilda ise sirasiyla EZ1 (Nisan), EZ2 (Mayis) ve EZ3 (Haziran) uygulamalari sirasi ile kg, kg ve kg/da toplam verim degerlerine ulasmistir. Bu degerler özetlendiginde, ekim zamani geciktikçe yaylada baslayan ve brokkolinin ana bas ve yan kol verimini olumsuz etkileyen hava kosullari (yogun kar yagisi) hasadin daha kisa sürede sonlandirilmasini zorunlu kilmis ve dolayisiyla geçci çesitte daha az yan kol verimine ve daha az toplam verime ulasmaya neden olmustur. Çesit (Ç) uygulamasinin toplam verim degeri üzerine etkisi her iki yilda da önemli bulunmustur (1. yilda p<0.05 ve 2. yilda p<0.01). Toplam verim degerleri dikkate alindiginda Ç3'ün (Marathon) 1. yilda kg ile diger çesitlerin üstünde, bir degere sahip oldugu, Ç2' nin (KY-110) kg ile bunu izledigi ve Ç1'in (Green Dome) kg/da degeri ile son sirada yer aldigi gözlenmektedir. 2. yilda da 1. yilda ki gibi Marathon çesidi diger uygulamalardan üstün bir degere sahip olmus ( kg/da) ve bunu kg/da ile KY-110 çesidi izlemis ve son sirada ise kg/da ile Green Dome çesidi ( kg/da) son yer almistir. Siklik uygulamasi her iki yilda da toplam verim üzerine (p<0.05) önemli bulunmustur. S uygulamasi sonucu elde edilen toplam verim

174 142 degerleri Çizelge ' de verilmistir kg degeri ile S1 tüm diger sikliklarin üstünde bir degere sahip olmustur kg degeri ile S2 ikinci sirada yer alirken, son sirada kg degeri ile S3 yer almaktadir. 2. yilda da 1. yilda oldugu gibi S1 uygulamasi ilk sirada ( kg/da) yer almis, bunu 3059,2 kg/da ile S2 izlerken, 2482,7 kg/da degeri ile S3 uygulamasi son sirada yer almistir. EZxÇ ikili interaksiyon 1. yilda önemli bulunmazken, ikinci yilda ise p<0,01 e göre önemli bulunmustur. 5997,5 kg/da ile EZ1xÇ3 interaksiyonu diger ekim zamanixçesit interaksiyonlarindan üstün degere sahip olmustur ve ayri bir grubu olusturmustur. Bu interaksiyonu EZ1xÇ2 interakiyonu ikinci sirada izlemis ve tek basina ayri bir grupta 4811,5 kg degeri ile yer almistir. Deneme II deki en düsük degere 1058,2 kg toplam verim ile EZ3xÇ1 interaksiyonu ulasmistir. Ekim zamanixsiklik interaksiyonu her iki yilda da istatistiki olarak 2001 yilinda p<0,05 e göre ve 2002 yilinda ise p<0,01 e göre önemli bulunmustur yili toplam verime EZxS interaksiyonlarinin etkisi incelendiginde 2990,9 kg ile EZ1xS1 (Nisanx70x30cm) interaksiyonu ilk sirada yer alirken 2779,2 kg degeri ile EZ1xS2 (Nisanx70x40cm) interaksiyonu ikinci sirada yer almis ve her ikiside ayni grubu olusturmuslardir. Son grupta ise 945,3 kg, 1211,9 kg ve 1263,3 kg ile sirasi ile EZ3xS3, EZ3xS2 ve EZ3xS1 interaksiyonlari yer almistir yilinda ise EZ1xS1 ve EZ1xS2 interaksiyonlari sirasi ile 5404,7 kg ve 5021,2 kg degerleri ile ayni gruba girmisler ve son sirada 1000,79kg ile EZ3xS3 ve onu 1118,4 kg ile EZ3xS2 aynen 2001 yilinda oldugu gibi izlemis ve son grupta yer almislardir. ÇesitxSiklik interaksiyonu incelendiginde çalismanin her iki yilinda da istatistiki bakimdan önemli bulunmamistir (Çizelge ). Ekim zamanixçesitxsiklik interaksiyonu çalismanin her iki yilinda da p<0,05 e göre önemli bulunmustur. I. yilda EZ1xÇ2xS1 interaksiyonu 3424,6 kg degeri ile digerlerinden üstün oldugu belirlenmis ve EZ2xÇ2xS1 interaksiyonu (3152,6 kg) ile ayni grupta yer almislardir. Son sirada ise 723,3 kg ile EZ3xÇ2xS1 interaksiyonu belirlenmistir. Bozdag lokasyonundaki bu interaksiyonda son ekim zamani ve en geçci çesit olan KY-110 çesidi ile yapilan 70x30cm dikim mesafelerinde elde

175 143 edilen en düsük toplam verim degerine ulasilmistir. Çünkü, son dikimde elde edilen toplam verim degerleri hasat dönemindeki elverissiz hava kosullari nedeni ile hasadin uzun süreli devam ettirilememesi ve özellikle geçci çesit olan KY-110 çesidinde yan kol hasatlarinin diger çesitlere kiyasla daha az sayida yapilabilmesinden kaynaklanmaktadir. Yine benzer durum çalismanin ikinci yili olan 2002 de de EZ3xÇ2xS3 interaksiyonundan 898,6 kg degeri ile elde edilmistir (geç dikim, geçci çesit ve 70x50cm dikim mesafelerinde) yilinda hava kosullarinin ilk yila göre ürün yetistirme döneminde daha uygun olmasi daha yüksek toplam verimlere ulasilmasini saglamis ve sirasi ile en yüksek iki deger ayni gruba giren EZ1xÇ3xS1 (6807,7 kg) ve EZ1xÇ3xS2 (6061,5 kg) interaksiyonlarindan elde edilmistir (Çizelge ). Çizelge : Bozdag Lokasyonu Deneme II'deki Uygulamalarin Toplam Toplam Verim (kg/da) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Toplam Verim (kg/da) I. Yil II. Yil EZ1 2786, ,14 Ekim Zamani (A) EZ2 2315, ,49 EZ3 1140, ,63 LSD 185,867** 547,593** Ç1 1913, ,63 Çesit (B) Ç2 2090, ,52 Ç3 2238, ,11 LSD 222,724* 380,324** S1 2363, ,37 Siklik (C) S2 2110, ,20 S3 1768, ,70 LSD 188,62 269,55 EZ1xÇ1 2432, ,45 EZ1xÇ2 2987, ,46 EZ1xÇ3 2941, ,52 AxB EZ2xÇ1 2227, ,28 EZ2xÇ2 2279, ,64 EZ2xÇ3 2410, ,56 EZ3xÇ1 1049, ,17 EZ3xÇ2 1006, ,46 EZ3xÇ3 1364, ,25 LSD ÖD 658,741** EZ1xS1 2990, ,73 EZ1xS2 2779, ,24 EZ1xS3 2590, ,47 AxC EZ2xS1 2836, ,72

176 144 Çizelge in devami EZ2xS2 2341, ,92 EZ2xS3 1769, ,84 EZ3xS1 1263, ,65 EZ3xS2 1211, ,43 EZ3xS3 945, ,79 LSD 326,697* 466,897** Ç1xS1 2161, ,32 Ç1xS2 1890, ,51 Ç1xS3 1687, ,07 Ç2xS1 2432, ,25 BxC Ç2xS2 2231, ,01 Ç2xS3 1607, ,30 Ç3xS1 2496, ,54 Ç3xS2 2210, ,07 Ç3xS3 2010, ,73 LSD ÖD ÖD EZ1xÇ1xS1 2587, ,83 EZ1xÇ1xS2 2397, ,24 EZ1xÇ1xS3 2312, ,28 EZ1xÇ2xS1 3424, ,61 EZ1xÇ2xS2 2947, ,01 EZ1xÇ2xS3 2588, ,76 EZ1xÇ3xS1 2960, ,74 EZ1xÇ3xS2 2992, ,46 EZ1xÇ3xS3 2870, ,36 EZ2xÇ1xS1 2531, ,85 EZ2xÇ1xS2 2337, ,15 EZ2xÇ1xS3 1903, ,86 EZ2xÇ2xS1 3152, ,11 AXBXC EZ2xÇ2xS2 2281, ,21 EZ2xÇ2xS3 1402, ,59 EZ2xÇ3xS1 2825, ,20 EZ2xÇ3xS2 2405, ,42 EZ2xÇ3xS3 2001, ,06 EZ3xÇ1xS1 1364, ,27 EZ3xÇ1xS2 938,49 979,16 EZ3xÇ1xS3 845,31 922,07 EZ3xÇ2xS1 723, ,01 EZ3xÇ2xS2 1463, ,80 EZ3xÇ2xS3 832,54 898,56 EZ3xÇ3xS1 1702, ,67 EZ3xÇ3xS2 1233, ,34 EZ3xÇ3xS3 1157, ,75 AxBxC 565,855* 808,658* (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli

177 Deneme II de uygulamalarin kümülatif verim üzerine etkilerinin aylara göre dagilimi (kg/da) yapilmistir. 145 Bozdag lokasyonunda denemenin Nisan ekiminde en yüksek verim degerlerine Agustos ayinda ulasilirken, Marathon çesidinin özellikle Agustos ve Eylül aylarindaki veriminin toplam hasadin büyük bir kismini olusturdugunu Sekil a dan takip etmek mümkündür. Nisan ekimi 2002 yili verilerin 2001 yili verilerinden daha yüksek oldugu tespit edilmistir (Sekil b). Mayis ekiminde Green Dome ve Marathon çesitlerinin Eylül ayi verim degerlerinin diger aylara oranla yüksek oldugu belirlenmistir. Geçci çesit olan KY-110 çesidinin toplam verim degerlerinin büyük bir kisminin Ekim ayinda elde edildigi belirlenmistir (Sekil c). Yine benzer durum Marathon çesidi için 2002 yilinda Eylül ayinda belirlenmistir (Sekil d). Bu ekim döneminin ilk hasadinin yapildigi Agustos ayinda erkenci çesit olan Green Dome çesidinden ilk hasat degerleri alinirken, diger çesitler henüz hasat olgunluguna ulasmamislardir. Haziran ekiminden elde edilen bitkilerin dikimlerinden sonraki günlerin soguklara rastladigi ve bu nedenle bitkilerin vejetatif dönemini tam tamamlayamadan generatif döneme geçtikleri belirlenmistir. Buna paralel olarak iklim kosullari hasat süresinide kisaltmis ve hasadin ancak 3 ay sürdürülebilmesi, diger ekim dönemlerine göre daha düsük verim degerlerinin eldesine neden olmustur. Ekim ayi döneminde en yüksek verim degerleri elde edilirlken, ilerleyen aylarda daha düsük hasat degerlerinin elde edildigini Sekil e de izlemek mümkündür. Ancak 2002 yilinin brokkoli bitki gelisimleri için daha uygun kosullara sahip olamsi vejetatif gelisimin daha uzun sürmesi ve bunun sonucunda bitkilerin generatif döneme daha geç geçmelerine sebep olmustur. Bu nedenle ayni ekim döneminde 2001 yilina oranla daha geç hasatlara baslanilabilmistir. Verimin bir önceki yil ekim ayinda 2002 yilinda ise Kasim ayinda yüksek degerlerde oldugu belirlenmistir (Sekil f).

178 146 Sekil Deneme II de Mayis ekiminden elde edilen ana baslarin genel görünümü.

179 147 Nisan 2001 Ekim Dönemi Kümülatif Verim (kg/da) x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm Aralik Kasim Ekim Eylül Agustos Temmuz Green Dome KY-110 Marathon Sekil a. Deneme II Nisan Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da) (2001 Yili). 147

180 Nisan 2002 Ekim Dönemi Kümülatif Verim (kg/da) x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm Aralik Kasim Ekim Eylül Agustos Temmuz Green Dome KY-110 Marathon Sekil b. Deneme II Nisan Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da)(2002 Yili).

181 149 Mayis 2001 Ekim Dönemi 3000 Kümülatif Verim (kg/da) x30c m 70x40c m 70x50c m 70x30c m 70x40c m 70x50c m 70x30c m 70x40c m Aralik Kasim Ekim Eylül Agustos Green Dome KY-110 Marathon 70x50c m Sekil c. Deneme II Mayis Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da)(2001 Yili). 149

182 Mayis 2002 Ekim Dönemi Kümülatif Verim (kg/da) x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm Aralik Kasim Ekim Eylül Agustos Green Dome KY-110 Marathon Sekil d. Deneme II Mayis Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da)(2002 Yili).

183 Haziran 2001 Ekim Dönemi Kümülatif Verim (kg/da) x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm Aralik Kasim Ekim Green Dome KY-110 Marathon Sekil e. Deneme II Haziran Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da) (2001 Yili). 151

184 Haziran 2002 Ekim Dönemi Kümülatif Verim (kg/da) x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm Aralik Kasim Ekim Green Dome KY-110 Marathon Sekil f. Deneme II Haziran Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da)(2002 Yili)..

185 Uygulamalarin Ana Bas Verimi Üzerine Etkileri (kg/da) Deneme II de EZ (ekim zamaninin) uygulamasinin ana bas verimi üzerine etkilerinin arastirildigi çalismada her iki yilda da istatistiki bakimdan önemli bulunmustur (Çizelge ). Mayis ayinda gerçeklestirilen ekimde kg ana bas verimi tüm ekim zamani uygulamalarindan üstün bir degere sahip olurken ayri bir istatistiki grupta yer almis, bunu sirasi ile EZ1 (Nisan) (998,9 kg) izlemis ve son istatistiki grupta 648,8 kg degeri ile EZ3 (Haziran ekimi) yer almistir yilinda ise ilk yilda ikinci istatistiki grupta yer alan EZ1 1630,2 kg ile ilk sirada yer almis ve ayri bir grup olusturmustur. Bunu 1412,9 kg ile EZ2 (Mayis) ve son sirada 993,9 kg degeri ile son grubu olusturan EZ3 ekim zamani almistir. Çesit faktörünün ana bas verimi üzerine etkisi de ekim zamaninda gözlendigi gibi çalismanin her iki yilinda da istatistiki bakimdan önemli bulunmustur (p<0,01) ve 2002 yillarinda Ç3 (Marathon) diger çesitlerden üstün bir degere sahip bulunmus ve bunu sirasi ile Ç2 (KY- 110) ve Ç1 (Green Dome) çesitleri izlemistir (2001 yilinda Ç2 için 974,2 kg, 2002 yilinda 1391,1 kg; 2001 yilinda Ç1 için 780,0 kg, 2002 yilinda ise 1081,1 kg degerleri kaydedilmistir). Siklik uygulamasinin ana bas verimi üzerine etkisi çalismanin her iki yilinda da istatistiki bakimdan p<0,01 e göre önemli bulunmustur (Çizelge ). Ikinci yil olan 2002 yilinda her üç siklikta da 2001 yilina oranla kayda deger bir artis tespit edilmistir yilinda en üstün ana bas verimi 1540,9 kg ile 70x30cm siklikta elde edilirken, bunu sirasiyla 70x40cm (1402,5 kg) ve 70x50cm (1093,6 kg) sikliklari izlemis ve S3 son grupta yer alirken, diger iki siklik ayni grupta yer almislardir yilinda ise S1, S2 ve S3 sikliklarindan sirasiyla 1066,2 kg, 945,9 kg ve 775,7 kg degerleri elde edilmistir. EZxÇ(ekim zamanixçesit) interaksiyonu I. yilda istatistiki olarak p<0,01 e göre önemli bulunmusken, ikinci yilda interaksiyonun ana bas verimi üzerine etkisi istatistiki bakimdan önemli bulunmamistir. EZ2xÇ2

186 154 (MayisxKY-110) interaksiyonu 1304,69kg ile ilk sirada yer alirken, 1245,1 kg degeri ile EZ2xÇ3 (MayisxMarathon) interaksiyonu ikinci siraya yerlesmis ve her ikisi de ayni grupta yer almislardir. Son istatistiki grupta ise EZ3xÇ1 (616,0 kg) EZ3xÇ2 (553,7 kg) interaksiyonlari yer almistir. Ekim zamanixsiklik interaksiyonu 2001 yilinda istatistiki bakimdan önemli bulunmamis ancak çalismanin ikinci yili olan 2002 yilinda p<0,01 e göre önemli bulunmustur. EZ1xS1 en üstün ana bas verim degerinin elde edildigi uygulama olarak belirlenmis ve ayri bir grubu olusturmustur. Bunu Mayis ekimix70x40cm sikligi izlemis ve 1618,1 kg degerine sahip EZ1xS2 ile ayni grupta yer almistir. Son grubu ise 804,3 kg ve 916,9 kg degerlerine sahip interaksiyonlar olusturmustur. ÇesitxSiklik interaksiyonun her iki yilda da ana bas verimi üzerine istatistiki bakimdan önemli olmadigi belirlenmistir. Ekim zamanixçesitxsiklik interaksiyonu her iki yilda da önemli bulunmustur (p<0,01). Çalismanin ilk yilinda EZ2xÇ2xS1(Mayis ekimixky-110x70x30cm sikligi) interaksiyonunda 1680,3 kg elde edilirken, bunu 1329,7 kg ile Mayis ayinda ekimi gerçeklestirilen 70x40cm dikim mesafelerinde yetistirilmis Marathon çesidi brokkoli bitkilerinden (EZ2xÇ3xS2) meydana gelen interaksiyon izlemis ve ayni istatistiki grupta yer almislardir. 2. yilda EZ1xÇ2xS1 interaksiyonundan en üstün deger (2288,6 kg) elde edilmistir. Her iki yilda da EZ2xÇ3xS2 (MayisxMarathonx70x40cm) interaksiyonu ikinci sirayi almis ve sirasiyla 2001 yilinda 1329,7 kg ve 2002 yilinda 2167,500kg degerleri elde edilmistir yilinda 70x50cm dikim mesafesinde yetistirilmis ve Temmuz ayinda esas yetistirme yerlerine dikilmis KY-110 çesidi (EZ3xÇ2xS3 interaksiyonu) 443,7 kg degeri ile son sirada yer alirken, ikinci yilda 615,5 kg ile EZ3xÇ1xS3 interaksiyonu son sirada yer almistir.

187 Çizelge : Bozdag Lokasyonu Deneme II deki Uygulamalarin Ana Bas Bas Verimi (kg/da) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Ana Bas Verimi (kg/da) I. Yil II. Yil EZ1 998, ,17 Ekim Zamani (A) EZ2 1140, ,95 EZ3 648,80 993,94 LSD 63,907** 196,104** Ç1 780, ,12 Çesit (B) Ç2 974, ,08 Ç3 1033, ,86 LSD 60,591** 199,076** S1 1066, ,91 Siklik (C) S2 945, ,54 S3 775, ,61 LSD 54,749** 132,764** EZ1xÇ1 853, ,20 EZ1xÇ2 1064, ,12 EZ1xÇ3 1078, ,18 AxB EZ2xÇ1 870, ,98 EZ2xÇ2 1304, ,09 EZ2xÇ3 1245, ,78 EZ3xÇ1 616,00 819,18 EZ3xÇ2 553, ,03 EZ3xÇ3 776, ,60 LSD 104,947** ÖD EZ1xS1 1119, ,13 EZ1xS2 1001, ,08 EZ1xS3 875, ,29 AxC EZ2xS1 1322, ,97 EZ2xS2 1146, ,59 EZ2xS3 951, ,29 EZ3xS1 757, ,62 EZ3xS2 689,06 916,94 EZ3xS3 500,30 804,25 LSD ÖD 229,953** Ç1xS1 890, ,54 Ç1xS2 818, ,24 Ç1xS3 631,06 800,59 Ç2xS1 1145, ,53 BxC Ç2xS2 956, ,13 Ç2xS3 821, ,57 Ç3xS1 1162, ,65 Ç3xS2 1063, ,24 Ç3xS3 874, ,67 LSD ÖD ÖD 155

188 156 Çizelge nin devami EZ1xÇ1xS1 842, ,40 EZ1xÇ1xS2 1001, ,30 EZ1xÇ1xS3 716, ,92 EZ1xÇ2xS1 1281, ,26 EZ1xÇ2xS2 908, ,07 EZ1xÇ2xS3 1002, ,03 EZ1xÇ3xS1 1234, ,75 EZ1xÇ3xS2 1096, ,86 EZ1xÇ3xS3 906, ,94 EZ2xÇ1xS1 1001, ,18 EZ2xÇ1xS2 893, ,43 EZ2xÇ1xS3 716, ,35 EZ2xÇ2xS1 1680, ,53 AXBXC EZ2xÇ2xS2 1216, ,84 EZ2xÇ2xS3 1017, ,88 EZ2xÇ3xS1 1284, ,19 EZ2xÇ3xS2 1329, ,50 EZ2xÇ3xS3 1121, ,65 EZ3xÇ1xS1 828, ,06 EZ3xÇ1xS2 559, ,99 EZ3xÇ1xS3 460, ,50 EZ3xÇ2xS1 474, ,81 EZ3xÇ2xS2 743,46 913,47 EZ3xÇ2xS3 443, ,81 EZ3xÇ3xS1 968, ,01 EZ3xÇ3xS2 764, ,37 EZ3xÇ3xS3 597, ,43 AxBxC (LSD) 164,248** 398,291** (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli Uygulamalarin Yan Kol Verimi Üzerine Etkileri (kg/da) Farkli zamanlarda ekim ve dikimleri yapilan farkli brokkoli çesitlerinin üç ayri dikim sikliginda yetistirilmeleri ile elde edilen yan kol verimlerine ait degerler Çizelge de izlenmektedir. Uygulamalarin yan kol verim üzerine etkileri toplam verim ve ana bas verimlerine benzer etkiler göstermekle birlikte, bazi uygulamalarin yan kol verim degerleri üzerine etkileri istatistiki bakimdan önemli bulunmamistir (Çizelge ).

189 157 Yan kol verimi ekim zamani bakimindan irdelendiginde çalismanin her iki yilinda da p<0,01 e göre önemli bulunmustur. Her iki yilda da ( yillari) Nisan (EZ1;1793,6 kg-3279,9 kg) diger ekim zamanlarindan üstün bulunmus bunlari sirasi ile Mayis (EZ2; 1175,71kg- 1102,5 kg) ve Haziran (EZ3; 491,4 kg-214,7 kg) ayi ekimleri izlemistir (Çizelge ). Çesit uygulamasi 2001 yilinda istatistiki bakimdan önemli bulunmazken, 2002 yilinda p<0,01 e göre önemli bulunmustur. Marathon çesidi 1973,4 kg degeri ile diger iki çesitten üstün bulunmus ve tek basina ayri bir grupta yer almistir. KY-110 çesidi 1393,4 kg ve Green Dome çesidi 1230,5 kg degeri ile son grupta yer almislardir. Siklik faktörü incelendiginde 2001 yili p<0,01 e göre istatistiki olarak önemli bulunmus, 2002 yilinda ise uygulamalar arasinda istatistiki bakimdan fark bulunamamistir. 70x30cm sikligi 1297,5 kg degeri ile ilk sirayi alirken bunu 1164,9 kg ile 70x40cm ve 998,3 kg ile 70x50cm sikliklari izlemis ve S3 son gupta yer almistir. Yan kol verimine Ekim zamanixçesit interaksiyonunun etkisi arastirildiginda her üç çesitte Nisan ekim zamaninda en yüksek yan kol verimlerine sahip olmuslar ve ayni grupta yer almislardir (sirasiyla, EZ1xÇ2 1939,5 kg, EZ1xÇ3 1862,4 kg ve EZ1xÇ1 1579,0 kg degerleri elde edilmistir). Son grupta ise 433,3 kg ile EZ3xÇ1, 452,9 kg ile EZ3xÇ2ve 587,9 kg ile EZ3xÇ3 interaksiyonlari yer almistir yilinda 4192,3 kg ile NisanxMarathon çesidi digerlerinden üstün bir degere sahip olmus ve tek basina ayri bir istatistiki grupta yer almistir. Bunu 3131,3 kg ile EZ1xÇ2 interaksiyonu izlemis ve son sirada 129,4 kg degeri ile EZ3xÇ2 interaksiyonu yer almistir. Bu kadar düsük bir yan kol verim degerinin elde edilmesinin nedeni, KY-110 geçci çesidinin geç dikim döneminde yan kol hasatlarinin basladigi dönemde olumsuz hava kosullari nedeni ile bitkilerden tam randimanli yan kol alinmasi beklenen zamanda hasadin sonlandirilmasi zorunda kalinmis olmasindandir. Ekim zamanixsiklik interaksiyonunda Nisan ekiminde her üç siklikta da en yüksek degerlere ulasilmis ve Nisan ekim döneminde ekilmis ve üç farkli siklikta yapilan dikim sonucunda bu üç interaksiyonda ayni istatistiki grupta yer almistir (EZ1xS1: 1871,4 kg, EZ1xS2: 1777,3 kg, EZ1xS3: 1732,2 kg).

190 158 Çizelge :Bozdag Lokasyonu Deneme II deki Uygulamalarin Yan Kol Kol Verimi (kg/da) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Yan Kol Verimi (kg/da) I. Yil II. Yil EZ1 1793, ,98 Ekim Zamani (A) EZ2 1175, ,54 EZ3 491,42 214,69 LSD 138,146** 407,777** Ç1 1133, ,51 Çesit (B) Ç2 1122, ,44 Ç3 1205, ,26 LSD ÖD 280,847** S1 1297, ,46 Siklik S2 1164, ,66 S3 998, ,09 LSD 149,628** ÖD EZ1xÇ1 1579, ,25 EZ1xÇ2 1939, ,34 EZ1xÇ3 1862, ,34 AxB EZ2xÇ1 1387,15 936,30 EZ2xÇ2 974,31 919,55 EZ2xÇ3 1165, ,78 EZ3xÇ1 433,30 238,98 EZ3xÇ2 452,97 129,43 EZ3xÇ3 587,99 275,65 LSD 335,725* 486,440** EZ1xS1 1871, ,60 EZ1xS2 1777, ,16 EZ1xS3 1732, ,17 AxC EZ2xS1 1514,68 946,75 EZ2xS2 1194, ,34 EZ2xS3 817,77 995,54 EZ3xS1 506,28 246,03 EZ3xS2 523,02 201,49 EZ3xS3 444,96 196,54 LSD 259,164* ÖD Ç1xS1 1270, ,77 Ç1xS2 1072, ,28 Ç1xS3 1056, ,48 Ç2xS1 1288, ,71 BxC Ç2xS2 1275, ,88 Ç2xS3 803, ,73 Ç3xS1 1333, ,89 Ç3xS2 1147, ,83 Ç3xS3 1135, ,05 LSD ÖD ÖD AxBxC (LSD) ÖD ÖD (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli

191 159 Yan kol verim degerleri üzerine ÇxS ve EZxÇxS interaksiyonlarinin etkileri incelendiginde istatistiki bakimdan önemli bulunmamislardir Uygulamalarin Erkenci Verim Üzerine Etkileri (kg/da) yetistirme dönemlerinde, yayla kosullarinda 1 aylik fidelerin 3 farkli zamanda ve 3 farkli siklikta dikilmesi ile olusturulan Deneme II'de ki brokkoli bitkilerinde erkenci verim üzerine uygulamalarin etkilerini incelemek üzere yapilan degerlendirmelerde ilk 4 hasatta toplanan ürün miktari erkenci verim olarak dikkate alinmistir. Buna göre yapilan istatistiki analizler sonucu EZ, Ç, S uygulamalari ile EZxÇ, EZxS, ÇxS, EZxÇxS etkilesimlerinin önemli oldugu saptanmistir (Çizelge ). Erkencilik bakimindan en düsük verim, ayri istatistiki gruplarda yer alan EZ3-Haziran ekimi-(838.6 kg)' den alinmistir. En yüksek erken verim ise, EZ2' den ( kg) alinmis, bunu EZ1 ( kg) izlemistir. 2. yilda ise EZ1 ve EZ2 ayni grupta yer almislardir. Son sirada ilk yilda oldugu gibi ayri bir grup olusturan EZ3 ( kg) ekim zamaninin yer aldigi gözlenmistir. En erkenci çesit Marathon çesidi olmus, bunu izleyen KY-110 un orta erkenci, Green Dome nin ise son sirada oldugu belirlenmistir. Buna göre en yüksek erkenci verim 2001 yilinda Marathon ( kg) çesidinden alinirken, en düsük erkenci verim Green Dome (831.9 kg) çesidinden alinmistir. KY-100 ( kg) çesidinin, Green Dome ve Marathon çesitleri arasinda yer aldigi gözlenmistir. 2. yilda da çesitlerin erkenci verim siralamalari 1. yilda oldugu gibi saptanmis ve Ç2, Ç3 çesitleri ilk grupta yer alirken, Ç1 son grupta yer almistir. Siklik uygulamalarinin erkenci verim degerleri dikkate alinarak yapilan degerlendirmelerde (Çizelge ), erkenci verim yönünden S1 (2001 yilinda kg, 2002yilinda kg) ve S2 (2001 yilinda kg, 2002 yilinda kg) sikliklari ayni grupta yer almis ve S3 dikim sikligi en düsük erkenci verim degeri ile her iki yilda da son grupta yer almistir.

192 160 EZxÇ etkilesiminin erkenci verim üzerine etkisi ilk yilda önemli bulunmus, ikinci yilda ise etkilesimin erkenci verim üzerine etkisi önemli bulunmamistir. Ekim zamani çesit etkilesiminde, çesitlerin erkenciliginde EZ2 diger ekim zamanlarina göre daha etkili olmustur. Buna göre en yüksek erken verim, 2001 yilinda Mayis ekiminde Ç2 çesidinden ( kg) elde edilmis, EZ2xÇ2 ile EZ2xÇ3 etkilesimlerinden saptanan erkencilik birbirine çok yakin olmasina karsin, Mayis ekim zamaninda Ç2 ( kg), Ç3'e ( kg) göre daha yüksek erkenci verime ulasmisir. Bu ekim zamaninda Green Dome ise diger çesitlere göre erkencilikte çok geri kalmistir (Çizelge ). En düsük erkenci verim Haziran ekimindeki Green Dome çesidinden kg ile elde edilmistir. Diger etkilesimler ara gruplarda yer almistir. Bu denemede yer alan erken ekimin, diger geç ekimlere göre erkenciligi oldukça önemli düzeyde tesvik ettigi görülmektedir. EZxS etkilesiminin erkenci verim üzerine etkisinin 2001 yili yetistirme döneminde önemsiz oldugu saptanmistir. 2. yilda ise, EZ2xS2 ( kg) ve EZ1xS1 ( kg) ilk sirada ve ayni grupta yer aldigi gözlenmistir. En düsük erkenci verime ise EZ3xS3 etkilesiminde kg ile ulasilmistir. ÇxS etkilesiminin her iki yetistirme dönemin de erkenci verim üzerine etkilerinin önemsiz oldugu saptanmistir. EZxÇxS etkilesiminin her iki yilda da erkenci verim üzerinde önemli etkisi belirlenmistir. Çizelge ' den de izlenebilecegi gibi en yüksek erkenci verime 2251,4 2 kg ile EZ2xÇ2xS1 etkilesiminde ulasilmis, bunu 2034,9 kg ile EZ2xÇ3xS2 izlemis ve ayri gruplarda yer almislardir. Son sirada kg ile EZ3xÇ1xS3 gelirken, yine son grupta kg ile EZ3xÇ1xS2 etkilesimi yer almistir yetistirme döneminde kg ile EZ2xÇ2xS2 ilk sirada yer almis, bunu kg ile EZ2xÇ3xS2 interaksiyonu kg ile de EZ1xÇ2xS1 interaksiyonu izlemis ve ayni grupta yer almislardir. Son sirada ise kg ile EZ3xÇ1xS3 etkilesimi erkencilikte geri kalmistir.

193 Çizelge : Bozdag Lokasyonu Deneme II deki Uygulamalarin Erkenci Erkenci Verim (kg/da) Üzerine Etkileri. 161 Uygulamalar Erkenci Verim (kg/da) I. Yil II. Yil EZ1 1005, ,84 Ekim Zamani (A) EZ2 1379, ,80 EZ3 838, ,66 LSD 90,629** 327,347** Ç1 831, ,52 Çesit (B) Ç2 1173, ,60 Ç3 1216, ,19 LSD 87,217** 295,139** S1 1192, ,01 Siklik S2 1131, ,76 S3 899, ,54 LSD 114,673** 224,487** EZ1xÇ1 856, ,24 EZ1xÇ2 1086, ,07 EZ1xÇ3 1073, ,22 AxB EZ2xÇ1 942, ,52 EZ2xÇ2 1624, ,77 EZ2xÇ3 1572, ,12 EZ3xÇ1 696,87 906,80 EZ3xÇ2 815, ,95 EZ3xÇ3 1003, ,23 LSD 151,064** ÖD EZ1xS1 1113, ,30 EZ1xS2 1002, ,388 EZ1xS3 900, ,84 AxC EZ2xS1 1564, ,53 EZ2xS2 1509, ,64 EZ2xS3 1064, ,24 EZ3xS1 900, ,19 EZ3xS2 883, ,24 EZ3xS3 731,91 921,55 LSD ÖD 388,82* Ç1xS1 933, ,06 Ç1xS2 867, ,28 Ç1xS3 695, ,22 Ç2xS1 1397, ,41 BxC Ç2xS2 1170, ,46 Ç2xS3 958, ,93 Ç3xS1 1247, ,55 Ç3xS2 1358, ,54 Ç3xS3 1043, ,48 LSD ÖD ÖD

194 162 Çizelge ün devami. EZ1xÇ1xS1 830, ,77 EZ1xÇ1xS2 1003, ,93 EZ1xÇ1xS3 735, ,01 EZ1xÇ2xS1 1298, ,48 EZ1xÇ2xS2 932, ,08 EZ1xÇ2xS3 1028, ,66 EZ1xÇ3xS1 1211, ,65 EZ1xÇ3xS2 1070, ,15 EZ1xÇ3xS3 938, ,85 EZ2xÇ1xS1 1041, ,80 EZ2xÇ1xS2 998, ,28 EZ2xÇ1xS3 787,45 745,47 EZ2xÇ2xS1 2251, ,43 AXBXC EZ2xÇ2xS2 1494, ,51 EZ2xÇ2xS3 1127, ,37 EZ2xÇ3xS1 1401, ,35 EZ2xÇ3xS2 2034, ,14 EZ2xÇ3xS3 1280, ,89 EZ3xÇ1xS1 927, ,59 EZ3xÇ1xS2 599,98 946,62 EZ3xÇ1xS3 563,09 705,19 EZ3xÇ2xS1 642, ,30 EZ3xÇ2xS2 1082,88 945,78 EZ3xÇ2xS3 719,49 877,76 EZ3xÇ3xS1 1129, ,67 EZ3xÇ3xS2 969, ,34 EZ3xÇ3xS3 913, ,69 AxBxC (LSD) 344,018** 673,462** (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli Uygulamalarin Yan Kol Adedi Üzerine Etkileri (adet/da) Yan kol adedine ekim zamani, çesit, siklik uygulamalari ile bu uygulamalarin ikili interaksiyonlarinin etkisi Çizelge de görülmektedir. Her iki yilda da EZ1 olarak adlandirilan Nisan ayi ekiminde en yüksek yan kol adedi degerlerine ulasilirken, EZ3 (Haziran ekimi) de en düsük yan kol adedi degerlerine ulasildigi Çizelge de görülmektedir yilinda her ekim zamani ayri gruplarda yer almistir.

195 163 Çesit (Ç) uygulamasinda da en üstün yan kol adedi 2001 yilinda adet ile Green Dome Çesidinden elde edilirken, KY-110 çesidi adet ile ikinci, Marathon çesidi ise adet yan kol ile son grupta yer almistir yilinda ise çesitlerde siralama 1. yildaki gibidir, ancak uygulamalarin tümü ayri grupta yer almistir. Siklik uygulama yan kol adedi üzerine 2001 yilinda p<0,01 e göre önemli bulunmus, ancak uygulamanin yan kol adedine etkisi 2002 yilinda istatistiki bakimdan önemli bulunmamistir yili degerleri incelendiginde 70x30cm (74485 adet) ve 70x40cm (68088 adet) uygulamalarinin ayni grupta yer aldiklari ancak 70x50cm (59547 adet) uygulamasinin son grubu olusturdugu dikkat çekmektedir. Ekim zamanixçesit interaksiyonu çalismanin ilk yili olan 2001 de p<0,01 e göre önemli bulunmus ancak ikinci yilda interaksiyonun yan kol adedine etkisi istatistiki bakimdan önemli bulunmamistir. Nisan ekimix Green Dome çesidi (EZ1xÇ1) interaksiyonu ilk sirada yer almis ve ayri bir istatistiki grubu olusturmustur. Ikinci sirada adet ile adet ile Nisan ekimix KY-110 (EZ1xÇ2) interaksiyonu gelmistir. Son sirada adet ile EZ3xÇ2 kombinasyonundan yan kol verimine paralel en düsük yan kol adedi elde edilmistir. Ekim zamanixsiklik interaksiyonu bakimindan çalisma irdelendiginde, adet ile EZ1xS1 (Nisanx70x30cm) ilk sirada yer almis ve ayri bir istatistiki grup olusturmustur. EZ1xS2 (Nisanx70x40cm) ise adet degeri ile ikinci sirada ve son sirada, EZ3xS1 (Haziran ekimix70x30cm) interaksiyonu yer almistir (19783 adet). ÇesitxSiklik (ÇxS) interaksiyonun yan kol adedi üzerine 2001yilinda p<0,01 e göre önemli etkisi belirlenmistir adet degeri ile ilk sirada Green Domex70x30cm siklik interaksiyonu yer alirken, adet degeri ile erkenci çesit olan Green Dome ve 70x50cm siklik interaksiyonu ikinci sirada ve ayni grupta yer almislardir. En düsük yan kol adedine adet ile Marathonx70x50cm sikligi interaksiyonunda ulasilmistir. Ikinci yilda ÇxS interaksiyonunun yan kol adedine etkisi önemli bulunmamistir. EZxÇxS interaksiyonu iki yilda da istatistiki bakimdan önemli bulunmamistir (Çizelge ).

196 164 Çizelge :Bozdag Lokasyonu Deneme II deki Uygulamalarin Yan Kol Kol Adedi (ad/da) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Yan Kol Adedi (ad/da) I. Yil II. Yil EZ Ekim Zamani (A) EZ EZ LSD 8128,921** ,018* Ç Çesit (B) Ç Ç LSD 7155,432** 71085,123* S Siklik (C) S S LSD 8193,858** ÖD EZ1xÇ EZ1xÇ EZ1xÇ AxB EZ2xÇ EZ2xÇ EZ2xÇ EZ3xÇ EZ3xÇ EZ3xÇ LSD 12393,572** ÖD EZ1xS EZ1xS EZ1xS AxC EZ2xS EZ2xS EZ2xS EZ3xS EZ3xS EZ3xS LSD 14192,178* ÖD Ç1xS Ç1xS Ç1xS Ç2xS BxC Ç2xS Ç2xS Ç3xS Ç3xS Ç3xS LSD 14192,178** ÖD AxBxC (LSD) ÖD ÖD (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli

197 Uygulamalarin Ana Bas Çapi Üzerine Etkileri (cm) Deneme II'ye ait bitkilerden elde edilen ana bas çapina (cm) uygulamalarin yaptiklari etkileri gösteren degerler Çizelge da verilmistir. Çalismanin I. yilinda ekim zamani p<0.01' göre, II. yilda ise p<0.05'e göre önemli bulunmustur. Ilk sirada 12,01 cm ile Mayis ekimi yer almis ve ayri bir grup olusturmus, bunu sirasi ile Haziran (10.69 cm) ve Nisan (10,62 cm) ekim dönemi uygulamalari izlemistir. 2.yilda Nisan ekim zamaninin 14.01cm degeri ile diger ekim zamanlarindan üstün bir degerde oldugu belirlenmistir. Bunu sirasi ile Mayis ve Haziran ekimleri izlemis ve tüm ekim zamanlari ayri birer grupta yer almislardir. Bu bölümde ekim zamani etkisinin kendi içinde önemli bulunmasi, normal ekimlerin geç ekimlere göre biraz daha yüksek ana bas çapi sagladigini göstermektedir (Çizelge ). Çesit (Ç) faktörünün ana bas çapi üzerine etkisi 2001 yilinda p<0.01'e göre önemli bulunmustur. 2. yilda ana bas çapinda I. yila oranla bir artis gözlenmis ancak çesitlerin ana bas çap degerleri arasinda fark bulunamamistir yilinda 11,28 cm degeri ile Ç3 (Marathon) ve Ç2 (KY-110) ilk sirada yer alirken, 10,75 cm degeri ile Ç1 (Green Dome) çesidinin son sirada yer aldigi belirlenmistir. Siklik faktörü incelendiginde, uygulama 1. yilda önemli bulunmusken (S3-70x50cm, 11,34 cm ile ilk sirada, S2-70x40cm, 11,08 cm ile onu ikinci sirada izlemis ve son sirada ise 10,90 cm degeri ile S1-70x30cm gelmistir), 2002 yilinda ana bas çapi üzerine sikligin etkisi önemli bulunmamistir. EZxÇ interaksiyonu I. yilda önemli bulunmus (p<0.01), 2.yilda ise istatistiki olarak önemli bulunamamistir. Bu interaksiyonda EZ2xÇ2 (MayisxKY-110) 12,55 cm ile ilk sirada yer almis ve EZ2xÇ3 (MayisxMarathon) interaksiyonu bunu 12,10 cm degeri ile ikinci sirada izlemis ve ayni grupta yer almislardir. EZ1xÇ1 (NisanxGreen Dome) interaksiyonunu olusturan erkenci çesitte uygulanan Nisan ayi ekiminde 10,27 cm degeri ile en düsük deger elde edilmistir.

198 166 EZxS ve ÇxS interaksiyonlarinin ise her ikisinde de 2002 yilindaki degerleri incelendiginde ana bas çapi üzerine olan etkileri belirlenememistir.ekim zamanixsiklik interaksiyonunun 1. yilinda Mayis ayinda 70x40cm dikim mesafelerinde dikilen bitkilerden (EZ2xS2) en üstün deger olan 12,40 cm degerine ulasmis, bunu 12,25 cm degeri ile EZ2xS3 (Mayis ekimix70x50cm) interaksiyonu izlemis ve her ikisi de ayni grupta yer almistir. EZ1xS2 (Nisan ekimix70x40cm) interaksiyonu ise son sirada 10,31cm degeri ile yer almistir. ÇesitxSiklik interaksiyonu 2001 verilerinde en yüksek ana bas çap degeri 11,77 cm ile Marathonx70x50cm interaksiyonundan elde edilmistir. Ç1xS2 (Green Domex70x40cm) interaksiyonu 10,70 cm degeri ile son sirada yer almistir. Bunun yaninda EZxÇxS interaksiyonu her iki yilda da önemli bulunmustur (2001 yilinda p<0.01, 2002 yilinda ise p<0.05) yilinda EZ2xÇ2xS2 (MayisxKY-110x 70x40cm), EZ2xÇ3xS3 (MayisxMarathonx70x50cm) interaksiyonlari sirasiyla 13,423cm, 13,183cm degerlerine sahip olmuslardir, EZ3xÇ2xS1 (HaziranxKY- 110x70x30cm) interaksiyonu ise 9,83 cm ile en düsük degere sahip interaksiyon olarak kaydedilmistir yilinda ise EZ1xÇ3xS1 (NisanxMarathonx70x30cm) 14,74 cm, EZ2xÇ2xS3 (MayisxKY- 110x70x50cm) 14,64 cm ve son sirada 10,07 cm ile EZ3xÇ3xS1 (HaziranxKY-110x70x40cm) interaksiyonu yer almistir. Burada dikkati çeken bulgu Marathon çesidi 70x30cm dikim sikliginda erken dikimde geç dikime oranla daha büyük ana bas çapina sahip olmustur.

199 Çizelge :Bozdag Lokasyonu Deneme II deki Uygulamalarin Ana Bas Bas Çapi (cm) Üzerine Etkileri Uygulamalar Ana Bas Çapi (cm) I. Yil II. Yil EZ1 10,62 14,01 Ekim Zamani (A) EZ2 12,01 13,36 EZ3 10,69 11,27 LSD 0,553** 0,489* Ç1 10,75 12,96 Çesit (B) Ç2 11,28 12,51 Ç3 11,28 13,18 LSD 0,289** ÖD S1 10,90 12,55 Siklik (C) S2 11,08 13,10 S3 11,34 13,00 LSD 0,341* ÖD EZ1xÇ1 10,27 14,10 EZ1xÇ2 11,00 13,50 EZ1xÇ3 10,57 14,42 AxB EZ2xÇ1 11,37 13,03 EZ2xÇ2 12,55 13,29 EZ2xÇ3 12,10 13,77 EZ3xÇ1 10,61 11,75 EZ3xÇ2 10,30 10,72 EZ3xÇ3 11,16 11,35 LSD 0,500** ÖD EZ1xS1 10,36 14,17 EZ1xS2 10,31 14,14 EZ1xS3 11,18 13,72 AxC EZ2xS1 11,37 12,76 EZ2xS2 12,40 13,70 EZ2xS3 12,25 13,62 EZ3xS1 10,97 10,71 EZ3xS2 10,52 11,45 EZ3xS3 10,57 11,65 LSD 0,591** ÖD Ç1xS1 10,78 13,06 Ç1xS2 10,70 12,93 Ç1xS3 10,77 12,89 Ç2xS1 10,76 12,08 BxC Ç2xS2 11,62 12,70 Ç2xS3 11,46 12,74 Ç3xS1 11,15 12,51 Ç3xS2 10,91 13,66 Ç3xS3 11,77 13,36 LSD 0,591* ÖD EZ1Ç1S1 10,40 13,557 EZ1Ç1S2 9,98 14,463 EZ1Ç1S3 10,44 14,287 EZ1Ç2S1 10,53 14,22 167

200 168 Çizelge nin devami EZ1Ç2S2 10,37 13,87 EZ1Ç2S3 12,10 12,407 EZ1Ç3S1 10,14 14,737 EZ1Ç3S2 10,57 14,077 EZ1Ç3S3 11,00 14,453 EZ2Ç1S1 11,19 14,137 EZ2Ç1S2 11,63 12,66 EZ2Ç1S3 11,28 12,283 EZ2Ç2S1 11,93 11,42 AXBXC EZ2Ç2S2 13,42 13,823 EZ2Ç2S3 12,29 14,64 EZ2Ç3S1 10,99 12,723 EZ2Ç3S2 12,13 14,627 EZ2Ç3S3 13,18 13,95 EZ3Ç1S1 10,74 11,473 EZ3Ç1S2 10,48 11,673 EZ3Ç1S3 10,60 12,093 EZ3Ç2S1 9,83 10,587 EZ3Ç2S2 11,07 10,41 EZ3Ç2S3 9,99 11,167 EZ3Ç3S1 12,33 10,073 EZ3Ç3S2 10,02 12,28 EZ3Ç3S3 11,13 11,687 AxBxC (LSD) 1,023** 2,050* (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli Uygulamalarin Ana Bas Boyu Üzerine Etkileri (cm) Ana bas boylarinin (cm) üzerine uygulamalarin etkileri istatistiki olarak önemli bulunmustur (p<0,01 ve p<0,05). Çalismanin I. yilinda EZ faktörünün ana bas boyu üzerine etkileri her iki yilda da önemli bulunmustur. Ilk sirada cm ile Mayis ekimi yer almis, bunu sirasi ile Nisan (9.98 cm) ve Haziran (9.52 cm) ekim zamani uygulamalari izlemistir. 2.yilda Mayis ekimi 12,91 cm ana bas boyu degeri ile ilk sirada yer almis, 10,81 cm ile Haziran ekimi son grubu olusturmustur. Bu bölümde ekim zamani etkisinin kendi içinde önemli bulunmasi, normal ekimlerin geç ekimlere göre biraz daha yüksek ana bas boy degeri sagladigini göstermektedir.

201 169 Çesit (Ç) faktörünün ana bas boyu üzerine etkisi her iki yilda da p<0.01'e göre önemli bulunmustur. 2. yilda ana bas boyunda I. yila oranla bir artis gözlenmistir. birinci yilda cm degeri ile Green Dome çesidi ilk sirada yer alirken, 2. yilda da ilk sirada 12,61 cm degeri ile yine ayni çesit yer almistir.her iki yilda da son sirada Marathon çesidinin oldugu gözlenmistir. Ana bas boyu üzerine sikligin istatistiki bakimdan önemli etkisi her iki yilda da belirlenmemistir (Çizelge ). EZxÇ interaksiyonunda 1. yilda önemli bulunmustur yilinda ise bu önemli etki gözlenememistir. MayisxKY-110 interaksiyonu cm ile ilk sirada yer almis ve EZ2xÇ1 (MayisxGreen Dome) interaksiyonu bunu 11,36 cm degeri ile ikinci sirada izlemis ve son sirada 10,28 cm degeri ile EZ2xÇ3 interaksiyonu yer almistir. Ana bas boyu açisindan yapilan istatistiki analizler sonucu, EZxS, ÇxS ve EZxÇxS interaksiyonlari her iki yilda da önemsiz bulunmustur.

202 170 Çizelge : Bozdag Lokasyonu Deneme II deki Uygulamalarin Ana Bas Bas Boyu (cm) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Ana Bas Boyu (cm) I. Yil II. Yil EZ1 9,98 12,21 Ekim Zamani (A) EZ2 10,50 12,91 EZ3 9,52 10,81 LSD 0,489* 0,350** Ç1 10,14 12,61 Çesit (B) Ç2 10,16 11,26 Ç3 9,70 11,24 LSD 0,629** 0,614** S1 10,47 11,95 Siklik (C) S2 10,29 11,80 S3 9,25 11,36 LSD ÖD ÖD EZ1xÇ1 10,28 13,47 EZ1xÇ2 9,92 11,52 EZ1xÇ3 9,24 11,63 AxB EZ2xÇ1 11,36 12,70 EZ2xÇ2 11,53 11,98 EZ2xÇ3 8,62 11,62 EZ3xÇ1 9,32 11,65 EZ3xÇ2 9,41 10,28 EZ3xÇ3 9,83 10,48 LSD 1,090** ÖD EZ1xS1 10,00 13,00 EZ1xS2 10,10 12,29 EZ1xS3 9,83 11,33 AxC EZ2xS1 10,95 12,34 EZ2xS2 11,04 11,99 EZ2xS3 9,53 11,96 EZ3xS1 9,48 10,51 EZ3xS2 9,34 11,11 EZ3xS3 9,75 10,80 LSD ÖD ÖD Ç1xS1 11,04 13,53 Ç1xS2 10,23 12,57 Ç1xS3 10,14 11,72 Ç2xS1 10,02 11,01 BxC Ç2xS2 10,78 11,60 Ç2xS3 10,06 11,18 Ç3xS1 9,36 11,32 Ç3xS2 9,47 11,22 Ç3xS3 8,90 11,19 LSD ÖD ÖD AxBxC (LSD) ÖD ÖD (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli

203 Uygulamalarin Bitki Basina Toplam Verim Üzerine Etkileri (g/bitki) Bozdag lokasyonunda Deneme II de bitki basina toplam verim üzerine ekim zamani ve çesit uygulamalarinin etkisi her iki yilda da istatistiki olarak önemli bulunmustur. EZ uygulamalarinin bitki basina toplam verime etkisi, 2001 yilinda ve 2002 yilinda da (p<0.01) istatistiki bakimdan önemli bulunmustur. Ilk yilda en yüksek deger 771,85 g/bitki ile EZ1 (Nisan)'den elde edilirken, ikinci yilda ilk sirayi digerlerine göre önemli bir farkla 1355,56 g/bitki degeri ile 2001 yilinda oldugu gibi EZ1 (Mayis) uygulamasi alirken, en düsük deger son ekim zamani olarak kabul edilen Haziran ekiminden alinmistir (322,59 g). 2. yilda da ayni ekim zamani en düsük bitki basina toplam verim degerini (340 g) vermis, her ekim zamani ayri birer istatistiki grupta yer almislardir (Çizelge ). Çesit uygulamasinin bitki basina toplam verime etkisi her iki yilda da önemli bulunmustur (p<0.01). Çesitler her iki yilda da ayni siralamayi göstermis, 1. yilda 630,00 g/bitki ile Marathon ilk sirayi almis bunu 574,44 g ile KY-110 ve son sirada 529, 26 g/bitki ile Green Dome izlemistir. 1. yilda en büyük degere 630 g/bitki ile ulasan Ç3, ikinci yilda 977,04 g/bitki degerine ulasmistir. Her iki yilda da Marathon çesidi ilk sirada yer almis ve ayri bir grup olusturmustur. Siklik uygulamasinin bitki basina toplam verime etkisi 2002 yilinda p<0.01'e göre önemli bulunmus, 2001 yilinda ise istatistiki bakimdan önemli bulunmamistir. Bitki basina toplam verim degerleri 2002 yilinda 679,63 g ile 865,19 g arasinda degisiklik göstermislerdir (Çizelge ). EZxÇ interaksiyonu ele alinmis, uygulamalar sonrasi elde edilen bitki basina toplam verim degerleri Çizelge ' de verilmistir. Interaksiyonun bitki basina toplam verim üzerine etkisi 2001 yilinda istatistiki bakimdan önemli bulunmamis, 2002 yilinda önemli bulunmustur. Çizelge ' de de görüldügü gibi en yüksek bitki basina

204 172 toplam verim 1640 g ile EZ1xÇ3 (Nisan ekimixmarathon çesidi) uygulamasindan elde edilmis, bunu ikinci sirada 1321,11 g ile EZ1xÇ2 (Nisan ekimixky-110 çesidi) interaksiyonu izlemis, son sirada ise EZ3xÇ1 (296,67 g) interaksiyonu yer almistir. Denemede EZxS seklinde iki faktörlü bir degerlendirme yapilmistir. Bu degerlendirme sonucunda EZxS interaksiyonunun her iki yilda da önemli bulundugu, 1. yilda degerlerin 295,56 g-906,67 g arasinda degisiklik gösterdigi belirlenmistir. Ikinci yilda en yüksek degere 1502,22 g ile EZ1xS1 (Nisan ekimix70x30cm) interaksiyonunda ulasilmis ve 1405,56 g ile EZ1xS2 (Nisan ekimix 70x40cm) interaksiyonu bunu ikinci sirada izlemis ve ayni grupta yer almislardir. Bitki basina toplam verime etkileri üzerine yapilan degerlendirmeler sonucunda ÇxS ve EZxÇxS interaksiyonlari istatistiki bakimdan önemli bulunmamistir.

205 Çizelge :Bozdag Lokasyonu Deneme II deki Uygulamalarin Bitki Basina BasinaToplam Verim (g/bitki) Üzerine Etkileri. 173 Uygulamalar Bitki Basina Toplam Verim (g/bitki) I. Yil II. Yil EZ1 771, ,56 Ekim Zamani (A) EZ2 639,26 703,70 EZ3 322,59 340,00 LSD 57,085** 162,143** Ç1 529,26 648,52 Çesit (B) Ç2 574,44 773,70 Ç3 630,00 977,04 LSD 52,569** 82,031 S1 532,59 865,19 Siklik (C) S2 618,52 854,44 S3 582,59 679,63 LSD ÖD 84,155** EZ1xÇ1 675, ,56 EZ1xÇ2 817, ,11 EZ1xÇ3 822, ,00 AxB EZ2xÇ1 624,44 543,33 EZ2xÇ2 618,89 673,33 EZ2xÇ3 674,44 894,44 EZ3xÇ1 287,78 296,67 EZ3xÇ2 286,67 326,67 EZ3xÇ3 393,33 396,67 LSD ÖD 142,082** EZ1xS1 628, ,22 EZ1xS2 780, ,56 EZ1xS3 906, ,89 AxC EZ2xS1 673,33 668,89 EZ2xS2 708,89 847,78 EZ2xS3 535,56 594,44 EZ3xS1 295,56 424,44 EZ3xS2 366,67 310,00 EZ3xS3 305,56 285,56 LSD 125,734** 145,760** Ç1xS1 484,44 710,00 Ç1xS2 554,44 678,89 Ç1xS3 548,89 556,67 Ç2xS1 542,22 788,89 BxC Ç2xS2 654,44 853,33 Ç2xS3 526,67 678,89 Ç3xS1 571, ,67 Ç3xS2 646, ,11 Ç3xS3 672,22 803,33 LSD ÖD ÖD AxBxC (LSD) ÖD ÖD (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli

206 Uygulamalarin Bitki Basina Yan Kol Verimi Üzerine Etkileri (g/bitki) Uygulamalarin bitki basina yan kol verimi üzerine etkilerinin arastirildigi çalismanin bu bölümünde yapilan degerlendirmelerde EZ uygulamasi her iki yilda da istatistiki olarak önemli bulunmustur (Çizelge ). I. yila ait ekim zamani faktörü incelendiginde, Nisan ekimi 0.501kg/bitki ile en yüksek degere ulasmis, bunu 322,96 g ile Mayis ekimi izlerken, son sirada Haziran ekimi (140,37 g) yer almistir. Ikinci yilda da siralama ayni olmus (Nisan ekimi 873,70 g, Mayis ekimi 307,37 g Haziran ekimi 60,37 g) ve her bir ekim zamani ayri bir grupta yer almistir. Çesit uygulamasinin bitki basina yan kol verimine etkisi degerlendirildiginde, 2. yilda önemli çiktigi belirlenirken (p<0.01), birinci yilda önemli bulunmamistir. Bu uygulamada en yüksek bitki basina yan kol verimi 509,29 g/bitki ile Marathon çesidinden elde edilmis ve ayri bir grupta yer almistir. Ikinci sirada 385,56 g ile KY-110 gelirken, en düsük degere sahip çesit ise 346,30 g degeri ile Green Dome çesidi olmustur. Siklik (S).uygulamasinin bu karaktere etkisinin 2002 yilinda önemli çiktigi belirlenirken, birinci yilda bitki basina yan kol verimi üzerine uygulamanin etkisi önemli bulunmamis, uygulamalar sonucu elde edilen bitki basina yan kol verimleri Çizelge ' da verilmistir. 2. yilda uygulamalar sirasiyla en yüksek degerden düsüge 70x40cm (S2-464,44 g/bitki), 70x30cm (S1-433,33 g/bitki) ve 70x50cm (S3-343,33 g/bitki) sikligi sirasini izlemistir. Son sirada yer alan 70x50cm siklik uygulamasi son grubu olusturmustur. Deneme süresince yapilan degerlendirmeler sonucunda EZxÇ interaksiyonu 1. yilda p<0.05, ikinci yilda ise p<0.01'e göre önemli çiktigi belirlenmistir. Bitki basina yan kol degerleri dikkate alindiginda 2001 yilinda EZ1xÇ2 uygulamasinin 533,33 g ile tüm uygulamalarin üstünde bir degere sahiptir, EZ1xÇ3' nin (NisanxMarathon) ikinci sirayi aldigi (526,67 g) ve bunu 441,11 g degeri ile EZ1xÇ1 (NisanxGreen Dome) interaksiyonunu izledigi bunlarin üçününde ayni grupta yer aldigi

207 Çizelge da görülmektedir. EZ3xÇ1 uygulamasinin ise 118,89 g degeri ile son sirada yer aldigi gözlenmektedir yilindaki veriler incelendiginde 1048,89 g ile EZ1xÇ3 interaksiyonunun ilk sirada oldugu ve ayri bir istatistiki grup olusturdugu belirlenmistir. 175 EZxS interaksiyonu uygulamalari sonrasi bitki basina yan kol verim degerleri Çizelge ' da verilmistir. Interaksiyonun 1. yilda p<0.01'e göre istatistiki bakimdan önemli çiktigi belirlenirken, ikinci yilda interaksiyon önemli bulunmamistir. Bitki basina yan kol verim degerleri dikkate alindiginda, EZ1xS3 interaksiyonunun tüm uygulamalara göre daha yüksek degerle ilk sirada ve ayri bir istatistiki grupta yer almasidir. Bunu 498,89 g ile EZ1xS2 (Nisanx70x40cm) izlemekte ve son sirada 116,67 g degeri ile EZ3xS1 (Haziranx70x30cm) uygulamasi gelmektedir geç dikim olumsuz hava kosullari ile bir araya gelmis ve birim alanda yüksek sayida bitkinin yetistirildigi kombinasyonlarda düsük verimlere neden olmustur. ÇxS interaksiyonu her iki yilda da önemli bulunmamistir. Bitki basina yan kol verimine etkileri üzerine yapilan degerlendirmeler sonucunda da bitki basina toplam verime etkilerine benzer birdurumla karsilasilmis ve ÇxS ve EZxÇxS interaksiyonlari istatistiki bakimdan önemli bulunmamistir.

208 176 Çizelge : Bozdag Lokasyonu Deneme II deki Uygulamalarin Bitki Basina Yan Kol Verimi (g/bitki) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Bitki Basina Yan Kol Verimi (g/bitki) I. Yil II. Yil EZ1 500,37 873,70 Ekim Zamani (A) EZ2 322,96 307,037 EZ3 140,37 60,37 LSD 39,723** 122,159** Ç1 314,82 346,30 Çesit (B) Ç2 308,89 385,56 Ç3 340,00 509,26 LSD ÖD 81,471** S1 290,37 433,33 Siklik S2 340,00 464,44 S3 333,33 343,33 LSD ÖD 93,210* EZ1xÇ1 441,11 710,00 EZ1xÇ2 533,33 862,22 EZ1xÇ3 526, ,89 AxB EZ2xÇ1 384,44 262,22 EZ2xÇ2 262,22 258,89 EZ2xÇ3 322,22 400,00 EZ3xÇ1 118,89 66,67 EZ3xÇ2 131,11 35,56 EZ3xÇ3 171,11 78,89 LSD 78,453* 141,112* EZ1xS1 395,56 966,67 EZ1xS2 498,89 955,56 EZ1xS3 606,67 698,89 AxC EZ2xS1 358,89 265,56 EZ2xS2 361,11 382,22 EZ2xS3 248,89 273,33 EZ3xS1 116,67 67,78 EZ3xS2 160,00 55,56 EZ3xS3 144,44 57,78 LSD 80,288** ÖD Ç1xS1 283,33 345,56 Ç1xS2 315,56 362,22 Ç1xS3 345,56 331,11 Ç2xS1 284,44 351,11 BxC Ç2xS2 372,22 454,44 Ç2xS3 270,00 351,11 Ç3xS1 303,33 603,33 Ç3xS2 332,22 576,67 Ç3xS3 384,44 347,78 LSD ÖD ÖD AxBxC (LSD) ÖD ÖD (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli

209 Uygulamalarin Ortalama Ana Bas Agirligi Üzerine Etkileri (g/adet) Ortalama ana bas agirliginin üzerine uygulamalarin etkisi degerlendirilmis ve her iki yilda da uygulamalar ortalama ana bas agirligi üzerine önemli etki yapmistir (Çizelge ). EZ(ekim zamani) degerleri dikkate alindiginda 2001 yilinda Mayis ekiminin (EZ2) tüm uygulamalarin üstünde bir degere sahip oldugu dikkati çekmektedir(315,41 g). Nisan ekimi (EZ1) 272,04 g ile ikinci sirada yer almakta, son sirada ise g ile Haziran (EZ3) gelmektedir. Ikinci yilda EZ uygulamalarindan sirasi ile su degerler elde edilmistir (EZ1; g, EZ2; 396,80 g ve EZ3; 279,29 g). Çesit faktörünün ortalama ana bas agirligi degerleri dikkate alindiginda belirgin olan bulgu, Marathon çesidinin (Ç3) ilk yilda en yüksek degere sahip oldugu (1. yil için 289,13 g; 2. yil için 438,86 g), KY-110 çesidinin (Ç2) ilk yilda 266,08 g ile, 2. yil için de 387,41 g ile ikinci sirada yer aldigi belirlenmistir. Green Dome çesidinin (Ç1) ise 1. yil için 214,53 g; 2. yil için 302,25 g degerleri ile son sirada yer aldigi belirlenmistir (Çizelge ). Siklik (S) faktörünün ortalama ana bas agirligi degerleri dikkate alindiginda her iki yilda da interaksiyonun önemli oldugu Çizelge dan izlenmektedir. Ilk yilda en yüksek degere S2 (70x40cm) sikliginda 279,23 g ile ulasilirken bunu sirasi ile 249,68 g ile S3 (70x50cm) sikliginin izledigi ve S2 (70x40cm) sikligi ile ayni istatistiki grupta yer aldigidir. Son sirada 240,83 g ile S1 (70x30cm) uygulamasi gelmektedir. Ikinci yilda ise S1 (70x30cm) diger uygulamalardan yüksek degere ulasmistir (430,78 g). 390,37 g ile S2 (70x40cm) uygulamasi ikinci sirayi alirken, 307,37 g ile S3 (70x50cm) uygulamasi son sirada yer almis ve her uygulama ayri bir grupta yer almistir. Denemede EZxÇ seklinde iki faktörlü bir degerlendirme yapilmistir. Bu degerlendirme sonucunda ortalama ana bas agirligi denemesinde bu interaksiyonunun 1. yilda p<0.01'e göre önemli çikarken ikinci yilda ise interaksiyon istatistiki bakimdan önemli bulunmamistir.

210 178 EZ2xÇ2 (MayisxKY-110) uygulamasinin 356,26 g degeri ile tüm uygulamalarin üstünde bir degere sahip oldugu dikkati çekmektedir. EZ2xÇ3 (MayisxMarathon) uygulamasi 350,25 g degeri ile ikinci sirada ve ayni grupta yer almistir. EZ3xÇ2 (HaziranxKY-110) 156,34 g ile son sirada yer almakta, bunu 167,81 g degeri ile EZ3xÇ1 (HaziranxGreen Dome) interaksiyonu izlemektedir. Her ikiside son grupta yer almistir. EZxS interaksiyonununda 2. yilin önemli çiktigi belirlenmis, ancak birinci yilda uygulamalar arasinda fark istatistiki olarak önemli çikmamistir. EZ1xS1 (Nisanx70x30cm) 536,40 g ortalama ana bas degeri ile diger uygulamalardan üstün degere sahip oldugu tespit edilmis, bunu EZ2xS2 (Mayisx70x40cm) 467,22 g ile izlemistir. EZ3xS2 uygulamalari 229,34-253,20 g degerleri ile son grupta yer almistir. ÇesitxSiklik (ÇxS) interaksiyonunun ortalama ana bas agirligi üzerine etkisi degerlendirilmis ve her iki yilda da istatistiki olarak önemli bulunmamistir. EZxÇxS (ekim zamanixçesitxsiklik) interaksiyonun ortalama ana bas agirligi üzerine etkisi birinci yilda istatistiki olarak önemli çikmamistir, ancak 2. yilda önemli bulunmustur(p<0,01). EZ1xÇ2xS1 (NisanxKY-110x70x30cm) interaksiyonu 625,45 g ile ilk sirada yer almis, bunu sirasi ile EZ2xÇ3xS2 (MayisxMarathonx 70x40cm) 610,39 g ile izlemis son sirada 177,38 g ile EZ3xÇ1xS3 (HaziranxGreen Domex70x50cm) uygulamasi yer almistir.

211 Çizelge : Bozdag Lokasyonu Deneme II deki Uygulamalarin Ortalama Ortalama Ana Bas Agirligi (g/adet) Üzerine Etkileri. 179 Uygulamalar Ortalama Ana Bas Agirligi (g/adet) I. Yil II. Yil EZ1 272,04 452,42 Ekim Zamani (A) EZ2 315,41 396,80 EZ3 182,29 279,29 LSD 24,471** 45,881** Ç1 214,53 302,25 Çesit (B) Ç2 266,08 387,41 Ç3 289,13 438,86 LSD 15,688** 58,571** S1 240,83 430,78 Siklik (C) S2 279,23 390,37 S3 249,68 307,37 LSD 30,301* 38,829** EZ1xÇ1 236,06 398,20 EZ1xÇ2 285,64 458,98 EZ1xÇ3 294,42 500,09 AxB EZ2xÇ1 239,73 280,66 EZ2xÇ2 356,26 412,51 EZ2xÇ3 350,25 497,24 EZ3xÇ1 167,81 227,89 EZ3xÇ2 156,34 290,73 EZ3xÇ3 222,72 319,25 LSD 27,172** ÖD EZ1xS1 235,10 536,40 EZ1xS2 280,55 450,68 EZ1xS3 300,47 370,18 AxC EZ2xS1 310,94 400,61 EZ2xS2 347,97 467,22 EZ2xS3 287,32 322,58 EZ3xS1 176,46 355,33 EZ3xS2 209,18 253,20 EZ3xS3 161,24 229,34 LSD ÖD 67,254** Ç1xS1 200,81 362,99 Ç1xS2 240,54 316,75 Ç1xS3 202,26 227,01 Ç2xS1 256,81 436,94 BxC Ç2xS2 283,03 396,70 Ç2xS3 258,39 328,57 Ç3xS1 264,87 492,41 Ç3xS2 314,12 457,65 Ç3xS3 288,39 366,52 LSD ÖD ÖD

212 180 Çizelge un devami EZ1Ç1S1 176,91 424,53 EZ1Ç1S2 280,49 449,80 EZ1Ç1S3 250,79 320,26 EZ1Ç2S1 269,18 625,45 EZ1Ç2S2 254,25 412,20 EZ1Ç2S3 333,48 339,28 EZ1Ç3S1 259,20 559,22 EZ1Ç3S2 306,91 490,04 EZ1Ç3S3 317,15 451,00 EZ2Ç1S1 232,99 389,41 EZ2Ç1S2 271,31 269,61 EZ2Ç1S3 214,89 182,95 EZ2Ç2S1 391,19 292,54 AxBxC EZ2Ç2S2 369,50 521,67 EZ2Ç2S3 308,07 423,33 EZ2Ç3S1 308,64 519,87 EZ2Ç3S2 403,10 610,39 EZ2Ç3S3 339,01 361,46 EZ3Ç1S1 192,52 275,02 EZ3Ç1S2 169,83 230,83 EZ3Ç1S3 141,09 177,83 EZ3Ç2S1 110,07 392,84 EZ3Ç2S2 225,35 256,23 EZ3Ç2S3 133,61 223,11 EZ3Ç3S1 226,79 398,14 EZ3Ç3S2 232,35 272,53 EZ3Ç3S3 209,03 287,09 AxBxC (LSD) ÖD 116,487** (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli Uygulamalarin Ortalama Yan Kol Agirligi Üzerine Etkileri (g/adet) Ekim zamani, çesit ve siklik faktörleri ile bunlarin interaksiyonlarinin ortalama yan kol agirligi üzerine etkilerini belirlemek amaciyla yapilan degerlendirme sonucunda istatistiki bakimdan uygulamalarin önemli oldugu belirlenmistir (Çizelge ). Ortalama yan kol agirligina ekim zamaninin etkisi I yilda p<0,01 e göre önemli bulunurken, 2. yilda önemli bulunmamistir. Sirasiyla Mayis ekim zamani (EZ2-28,62 g/adet) ilk sirada yer alirken,

213 bunu 25,84 g degeri ile Haziran (EZ3) ekimi izlemis ve en düsük deger Nisan ekimi (EZ1) uygulamasindan (20,73 g) elde edilmistir. 181 Çesitlerin yan kol agirligi üzerine etkilerine her iki yilda da p<0,01 e göre önemli bulunmustur. 1. yilda ve ikinci yilda Ç3-Marathon- (1.yilda 40,09 g; 2.yilda 30,52 g) en yüksek deger ile ilk sirada yer almis, bunu sirasi ile Ç2-KY-110- (1.yilda 24,13 g; 2.yilda 18,65 g) ve Ç1- Green Dome- (1.yilda 10,97g; 2.yilda 11,28g) çesitleri izlemistir (Çizelge ). Sikligin yan kol agirligi üzerine etkisi he iki yilda da önemli bulunmazken, degerler her iki yil göz önünde bulunduruldugunda, ortalama yan kol agirliklari 26,80 g ile 19,72 g arasinda degisiklik göstermistir EZxÇ interaksiyonu degerlendirildiginde yan kol agirligi üzerine etkisi 1. yilda p<0,01 e göre önemli bulunurken, ikinci yilda p<0,05 e göre önemli bulunmustur. En yüksek ortalama yan kol agirligi I. yilda 53,65 g ile EZ2xÇ3 (MayisxMarathon) interaksiyonundan elde edilmistir. Ikinci sirada ise 36,04 g ile EZ1xÇ3 (NisanxMarathon) interaksiyonu yer almis en düsük deger ise 8,87 g ile EZ1xÇ1 (NisanxGreen Dome) interaksiyonunda belirlenmistir. Ekim ZamanixSiklik interaksiyonunda interaksiyon 1. yilda p<0,05 e göre önemli bulunurken, ikinci yilda önemli etki belirlenmemistir. EZxS interaksiyonunda 31,33 g ile EZ3xS1 (Haziran ekimix70x30cm) interaksiyonu ilk sirada yer almis bunu 30,60 g ile EZ2xS1 (Mayis ekimix70x30cm) izlemis ve 18,45 g ile son sirada EZ1xS1 (Nisan ekimix70x30cm) interaksiyonu yer almistir. Ortalama yan kol agirligina iliskin verilere uygulanan istatistiki analizler sonucunda, ÇesitxSiklik interaksiyonu önemli bulunmamistir. EZxÇxS interaksiyonunun da yan kol agirligi üzerine etkisi önemli bulunmamistir.

214 182 Çizelge : Bozdag Lokasyonu Deneme II deki Uygulamalarin Ortalama OrtalamaYan Kol Agirligi (g/adet) Üzerine Etkileri. Uygulamalar OrtalamaYan Kol Agirligi (g/adet) I. Yil II. Yil EZ1 20,73 19,93 Ekim Zamani (A) EZ2 28,62 19,24 EZ3 25,84 21,29 LSD 2,853** ÖD Ç1 10,97 11,28 Çesit (B) Ç2 24,13 18,65 Ç3 40,09 30,52 LSD 2,916** 4,005** S1 26,80 20,44 Siklik (C) S2 24,32 20,29 S3 24,07 19,72 LSD ÖD ÖD EZ1xÇ1 8,87 11,29 EZ1xÇ2 17,29 17,87 EZ1xÇ3 36,04 30,63 AxB EZ2xÇ1 12,19 9,01 EZ2xÇ2 20,00 14,46 EZ2xÇ3 53,65 34,24 EZ3xÇ1 11,86 13,55 EZ3xÇ2 35,08 23,62 EZ3xÇ3 30,57 26,69 LSD 5,051** 6,936* EZ1xS1 18,45 19,39 EZ1xS2 19,26 21,93 EZ1xS3 24,49 18,46 AxC EZ2xS1 30,60 17,75 EZ2xS2 27,87 20,70 EZ2xS3 27,37 19,27 EZ3xS1 31,33 24,18 EZ3xS2 25,84 18,24 EZ3xS3 20,34 21,44 LSD 4,293* ÖD Ç1xS1 12,23 10,73 Ç1xS2 10,77 10,75 Ç1xS3 9,92 12,36 Ç2xS1 23,27 17,44 BxC Ç2xS2 26,66 21,51 Ç2xS3 22,46 17,01 Ç3xS1 44,89 33,15 Ç3xS2 35,54 28,61 Ç3xS3 39,83 29,79 LSD ÖD ÖD AxBxC (LSD) ÖD ÖD (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli

215 Deneme III Ile Ilgili Bulgular Uygulamalarin Toplam Verim Üzerine Etkileri (kg/da) Ödemis Lokasyonunda yürütülen Deneme III' deki uygulamalarin toplam verime etkileri Çizelge ' de verilmistir. Ekim zamani, çesit ve siklik faktörlerinin ve bunlarin interaksiyonlarinin toplam verime etkileri istatistiki olarak önemli bulunmustur. Toplam verime bes farkli ekim zamani (EZ) faktörü I. ve II yilda p<0.01'e göre istatistiki olarak önemli etki yapmistir. I. yilda en yüksek toplam verim kg/da ile Haziran ekiminden (EZ2) elde edilirken, Mayis ekimi (EZ1) kg/da ile 2. sirada, Eylül ekimi (EZ1) ise kg/da degeri ile son sirada yer almistir. II. yilda EZ1 (Mayis), EZ2 (Haziran), EZ3 (Temmuz) (Sekil ), EZ4 (Agustos) ve EZ5 (Eylül) ekimleri sirasiyla, kg, kg, kg, kg ve kg toplam verim degerlerine ulasmislar ve Mayis ekimi en yüksek toplam verim degeri ile ayri bir grupta yer alirken, son grupta ise kg toplam verim degerine sahip Eylül ekim zamani yer almistir. Çesit faktörü yönünden toplam verim degerlendirildiginde, her iki yilda p<0.01'e göre önemli bulunmus ve her iki yilda da istatistiki önem sirasina göre siralanmislar siralama Marathon (Ç3), KY-110 (Ç2) ve Green Dome (Ç1) çesitleri olarak belirlenmistir. Bunu Çizelge den takip etmek mümkündür. I. yilda kg ile en iyi toplam verim degeri Marathon çesidinde elde edilmistir, kg ile KY-110çesidi ikinci yüksek toplam verim degerine ulasmistir. Her iki yilda da toplam verim karakterinde son istatistiki grubu Green Dome çesidi olusturmustur yilinda ise Ç3, Ç2 ve Ç1 çesitleri sirasiyla kg, ve 1928,7 kg toplam verim degerlerine ulasmislardir. Siklik (S) uygulamasi çalismanin I. yilinda oldugu gibi II. yilinda da p<0.01'e göre önemli çiktigi belirlenmistir. Toplam verim degerleri dikkate alindiginda I. yilda 70x40cm (S2) sikliginda tüm uygulamalarin üstünde bir degere sahip oldugu dikkati çekmektedir ( kg/da) 70x30cm sikligi ( kg) ile ayni grupta yer almislardir. 70x50cm

216 184 sikligi (S3) ise kg/da degeri ile son grupta yer almistir. II yilda da ilk sirada kg/da ile S2 yer almistir. Bunu sirasi ile S1 sikligi (3106,2 kg/da) ve S3 ( kg/da) sikliklari izlemis, ve tüm sikliklar ayri grupta yer almislardir. Toplam verim üzerine EZxÇ (Ekim zamanixçesit) ikili interaksiyonun I. ve II. yilda p<0.01'e göre önemli çiktigi belirlenmistir. Bu interaksiyonda kg/da degeri ile EZ2xÇ3 (Haziran ekimixmarathon çesidi) interaksiyonu ilk sirada yer almistir. Bunu EZ1xÇ2 (Mayis ekimixky-110 çesidi) interaksiyonu kg/da toplam verim degeri ile izlemis ve son sirada kg/da degeri ile EZ5xÇ1 (Eylül ekimixgreen Dome) ikili interaksiyonu yer almistir (Çizelge ). II. yilda ise EZ1xÇ3 interaksiyonu (MayisxMarathon) kg ile kg toplam verim degerine sahip EZ2xÇ3 interaksiyonu ayni grupta yer almislardir. En düsük degerin elde edildigi EZ5xÇ2 (Eylül ekimixky-110) interaksiyonu (964,7 kg) son grupta yer almistir. Toplam verim üzerine Ekim zamanixsiklik (EZxS) arasinda iki faktörlü bir degerlendirme yapilmistir. Bu degerlendirme sonucunda Ekim zamanixsiklik interaksiyonunun her iki yilda da önemli çiktigi belirlenmistir (p<0.01). I. yilda toplam verim degerleri ele alindiginda dikkati çeken ilk bulgu EZ1xS1 (Mayis ekimix70x30cm) interaksiyonunun kg/da degerine ulastigi ve ilk sirada yer aldigi digerlerinin bunu kg/da degeri ile EZ2xS2 (Haziran ekimix70x40cm) interaksiyonu izlemistir. En düsük uygulama EZ5xS2 (Eylül ekimix70x40cm) uygulamasindan kg/da degerinin elde edildigi ve kg degerine sahip EZ5xS1 (Eylül ekimix70x30cm) uygulamasi ile ayni grupta yer aldiklari belirlenmistir. II: yilda ise EZ1xS3 (Mayis ekimix70x50cm) ilk sirada yer alirken, bunu ikinci sirada izleyen EZ1xS2 interaksiyonu ile ayni istatistiki grupta yer almislardir. Son sirada ise 1053,8 kg degeri ile EZ5xS1 (Eylül ekimix70x30cm) yer almaktadir. Toplam verime her iki yilda da ÇxS (ÇesitxSiklik) interaksiyonuda bu karaktere etkisi arastirilan tüm uygulama ve bunlarin interaksiyonlarinda gözlendigi gibi her iki yilda da istatistiki bakimdan önemli bulunmustur (p<0,01) yili degerlendirildiginde, Marathon

217 185 çesidinin 70x50cm ve 70x40cm dikim sikliginda yetistirilmesi ile elde edilirken, her ikisi ilk grupta yer almistir (sirasiyla 4064,2-4048,9 kg). En düsük toplam verim 1911,9 kg ile 70x50cm siklikta dikilmis Green Dome çesidinde elde edilmistir yilinda ise, 4790,6 kg ile Ç3xS2 interaksiyonu ilk grupta yer alirken, 4415,8 kg ile Ç3xS3 interaksiyonu ikinci sirada ve ikinci grupta yer almistir. Son grubu ise 1739,6 kg Ç1xS2 ve 1831,9 kg Ç1xS3 interaksiyonlari olusturmustur. EZxÇxS interaksiyonu her iki yilda da önemli bulunmustur (Çizelge ). I. yilda EZ1xÇ2xS1 (Mayis ekimixky-110x70x40cm) interaksiyonu 5880,7 kg ile ilk sirada yer alirken, bunu 5797,4 kg degeri ile EZ2xÇ3xS3 (Haziran ekimixmarathonx70x50cm) interaksiyonu izlemis ve ayni grupta yer almislardir. 5379,3 kg ile EZ2xÇ2xS3 (Haziran ekimixky-110x70x50cm) interaksiyonu bunlari izlemis ve ikinci grupta yer almistir. Son sirada 474,8 kg ile EZ5xÇ1xS3 (Eylül ekimixgreen Domex70x50cm) interaksiyonu yer almistir yilinda ise, EZ1xÇ3xS3 (Mayis ekimixmarathonx 70x50cm) ve EZ2xÇ3xS2 (Haziran ekimixmarathonx70x40cm) interaksiyonu (6707,9-6257,9 kg) en yüksek ilk iki toplam verim degerinin saptandigi interaksiyonlardir.

218 186 Çizelge : Ödemis Lokasyonu Deneme III'deki Uygulamalarin Toplam Verim (kg/da) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Toplam Verim (kg/da) I. Yil II. Yil EZ1 4502, ,36 Ekim Zamani (A) EZ2 4616, ,78 EZ3 3966, ,84 EZ4 2572, ,93 EZ5 835, ,18 LSD 41,468** 174,134** Ç1 2272, ,70 Çesit (B) Ç2 3634, ,01 Ç3 3989, ,54 LSD 43,603** 94,089** S1 3313, ,21 Siklik (C) S2 3329, ,46 S3 3252, ,58 LSD 38,461** 73,594** EZ1xÇ1 3279, ,05 EZ1xÇ2 5238, ,62 EZ1xÇ3 4988, ,40 EZ2xÇ1 3223, ,92 EZ2xÇ2 5178, ,52 EZ2xÇ3 5447, ,90 EZ3xÇ1 2377, ,05 AxB EZ3xÇ2 4475, ,50 EZ3xÇ3 5047, ,96 EZ4xÇ1 1791, ,15 EZ4xÇ2 2358, ,11 EZ4xÇ3 3566, ,53 EZ5xÇ1 687, ,34 EZ5xÇ2 922,58 964,26 EZ5xÇ3 896, ,92 LSD 97,498** 210,390**

219 Çizelge in devami EZ1xS1 5057, ,25 EZ1xS2 4235, ,53 EZ1xS3 4212, ,30 EZ2xS1 4534, ,43 EZ2xS2 4738, ,33 EZ2xS3 4576, ,58 AxC EZ3xS1 3868, ,65 EZ3xS2 4127, ,45 EZ3xS3 3903, ,41 EZ4xS1 2318, ,93 EZ4xS2 2775, ,46 EZ4xS3 2623, ,40 EZ5xS1 789, ,81 EZ5xS2 771, ,52 EZ5xS3 945, ,20 LSD 86,001** 164,562** Ç1xS1 2494, ,62 Ç1xS2 2409, ,62 Ç1xS3 1911, ,87 Ç2xS1 3591, ,78 BxC Ç2xS2 3530, ,15 Ç2xS3 3781, ,09 Ç3xS1 3854, ,25 Ç3xS2 4048, ,61 Ç3xS3 4064, ,77 LSD 66,616** 127,469** EZ1Ç1S1 4079, ,047 EZ1Ç1S2 3172, ,73 EZ1Ç1S3 2586, ,38 EZ1Ç2S1 5880, ,593 EZ1Ç2S2 4591, ,69 EZ1Ç2S3 5242, ,59 EZ1Ç3S1 5213, ,11 AXBXC EZ1Ç3S2 4941, ,16 EZ1Ç3S3 4809, ,94 EZ2Ç1S1 3396, ,14 EZ2Ç1S2 3721, ,47 EZ2Ç1S3 2553, ,16 EZ2Ç2S1 4900, ,23 EZ2Ç2S2 5256, ,63 EZ2Ç2S3 5379, ,71 EZ2Ç3S1 5307, ,92 187

220 188 Çizelge in devami EZ2Ç3S2 5236, ,89 EZ2Ç3S3 5797, ,88 EZ3Ç1S1 2545, ,52 EZ3Ç1S2 2482, ,37 EZ3Ç1S3 2104,52 913,26 EZ3Ç2S1 4091, ,20 EZ3Ç2S2 4576, ,07 EZ3Ç2S3 4757, ,24 EZ3Ç3S1 4968, ,23 EZ3Ç3S2 5324, ,92 EZ3Ç3S3 4849, ,73 EZ4Ç1S1 1668, ,84 EZ4Ç1S2 1864, ,57 EZ4Ç1S3 1840, ,03 EZ4Ç2S1 2332, ,03 AxBxC EZ4Ç2S2 2535, ,51 EZ4Ç2S3 2206, ,79 EZ4Ç3S1 2953, ,91 EZ4Ç3S2 3925, ,29 EZ4Ç3S3 3821, ,37 EZ5Ç1S1 783, ,53 EZ5Ç1S2 805, ,95 EZ5Ç1S3 474, ,53 EZ5Ç2S1 755,55 875,84 EZ5Ç2S2 692, ,83 EZ5Ç3S1 829, ,06 EZ5Ç3S2 816, ,77 EZ5Ç3S3 1043, ,93 AxBxC (LSD) 148,959** 285,029** (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli ; (**): %1 e göre önemli Deneme III de Mayis ayinda yapilan ekimlerden elde edilen bitkilerin olusturdugu deneme parsellerinden alinan kümülatif verimlerin (kg/da) aylara göre dagilimi incelendiginde, dikkati çeken ilk bulgu, toplam verimlerin %30 unun Ekim ayinda yapilan hasatlarda elde edilmis olmasidir. Özellikle erkenci çeside ait toplam verimin %60 a yakin bir kismi bu ayda yapilan hasatlarda elde edilmistir. Ancak bu kümülatif verimin aylara dagiliminda KY-110 ve Marathon çesitlerinde Kasim, Aralik ve Ocak aylari daha az miktarlarda ürünün elde edildigi aylar olarak belirlenirken, Subat ta her iki çesit içinde bu degerler

221 189 Eylül de oldugu gibi yüksek degerlere ulasmistir (Sekil a) yili kümülatif verim dagiliminda 1. yilda oldugu gibi en yüksek degerler yine Ekim ayinda elde edilmistir. Marathon çesidinde Kasim ayinda da yüksek hasat toplam degerleri elde edilmistir. Hasadin iklim kosullarinin kötü oldugu Aralik, Ocak ve Subat aylarinda düsük oldugu ancak Mart ve Nisan da havalarin iyilesmesi ile yükseldigi tespit edilmistir(sekil b). Haziran ekiminde özellikle erkenci çesit olan Green Dome de toplam verimin yaklasik %70 i Ekim ayinda ilk hasatlarda elde edilirken, ilerleyen aylarda kötü hava kosullari nedeni ile hasat degerlerinde bir düsüs egilimi gözlenmistir (Sekil c). Geçci KY-110 çesidi generatif fazda iken soguk dönemlerin olusmasi bu fazin gelisimini daha da yavaslatmis ve bas olusumunu geciktirmistir. Havalarin Subat ve Mart ayinda düzelmesi ile hem bu çesitte hem de, Marathon çesidinde Subat ve Mart aylari hasatlarinin yüksek degerlere ulastigi gözlenmistir. Buna benzer durum Haziran 2002 ekimlerinden elde edilen bitkilerde de gözlenmis, ancak Green Dome çesidinin hasatlarinin aylara dagilim gösterdigi belirlenmistir. Ancak ilk yilki Subat ve Mart aylarindaki artislara paralel artislar bu yilda da gözlenmistir (Sekil d). Temmuz ekimindeki kümülatif verimin aylara dagilimi incelendiginde, erkenci çesit, ilk hasatlarda (Ekim-Kasim gibi) yüksek degerler vermis, ancak, daha geçci çesitlerin Kasim Aralik ayindan itibaren hasatlarina baslanildigi tespit edilmis, özellikle Marathon çesidinde Nisan ayinda yüksek degerler elde edilmistir. Her iki yilda birbirine paralel sonuçlar vermistir (Sekil e;f).Bu ekim döneminde elde edilen ana baslar Sekil de görülmektedir. Agustos ekiminden elde edilen bitkilerde hasatlar yükselen hava sicakliklari ile Nisan da sonlandirilmak zorunda kalinmistir. Ikinci yilda havalarin uygun olmasi Mayis ayinda da hasat yapilmasini olanakli kilmistir (Sekil g;h). En yüksek verimler Ocak ve Nisan aylarinda belirlenmis, hasat ilerledikçe verimlerde düsüsler gözlenmistir. Eylül ekimlerinin hasatlari Subat, Mart ve Nisan gibi kisa bir periyotta sürdürülmüs, 2001 yilinda Ç1 ve Ç2 den en iyi degerler Mart ayinda elde edilirken, KY-110 dan Nisan ayinda elde edilmistir (Sekil

222 i). Denemenin ikinci yilinda ise Nisan ayi her üç çesit içinde toplam verimin %50 sinin elde edildigi ay olarak belirlenmistir (Sekil i). Denemede geç ekim olan Eylül ekiminde bitkilerin gelistigi dönem soguklara rastladigi için bitki vejetatif gelisimini tamamlayamadan generatif faza geçmis ve küçük ana baslar olusturmustur (Sekil ). Sekil Deneme III de Temmuz ekiminden elde edilmis ana baslarin görünümü.

223 Sekil Deneme III de geç ekim olan Eylül ekiminde vejetatif gelisimini tamamlamadan generatif faza geçen bitkilerden bir görünüm. 191

224 192 Mayis 2001 Ödemis Ekim Dönemi Kümülatif Verim (kg/da) x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm Mart Subat Ocak Aralik Kasim Ekim Eylül Green Dome KY-110 Marathon Sekil a. Deneme III Mayis Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da) (2001 Yili).

225 7000 Mayis 2002 Ödemis Ekim Dönemi Kümülatif Verim (kg/da) x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm Nisan Mart Subat Ocak Aralik Kasim Ekim Eylül Green Dome KY-110 Marathon Sekil b. Deneme III Mayis Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da) (2002 Yili). 193

226 Haziran 2001Ödemis Ekim Dönemi 194 Kümülatif Verim (kg/da) x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm Mart Subat Ocak Aralik Kasim Ekim Green Dome KY-110 Marathon Sekil c. Deneme III Haziran Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da) (2001 Yili).

227 Haziran 2002Ödemis Ekim Dönemi 6000 Kümülatif Verim (kg/da) x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm Nisan Mart Subat Ocak Aralik Kasim Ekim Green Dome KY-110 Marathon Sekil d. Deneme III Haziran Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da) (2002 Yili). 195

228 Temmuz 2001 Ödemis Ekim Dönemi 196 Kümülatif Verim (kg/da) x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm Nisan Mart Subat Ocak Aralik Kasim Ekim Green Dome KY-110 Marathon Sekil e. Deneme III Temmuz Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da) (2001 Yili).

229 6000 Temmuz 2002 Ödemis Ekim Dönemi Kümülatif Verim (kg/da) x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm Mayis Nisan Mart Subat Ocak Aralik Kasim Ekim Green Dome KY-110 Marathon Sekil f. Deneme III Temmuz Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da) (2002 Yili). 197

230 Agustos 2001 Ödemis Ekim Dönemi Kümülatif Verim (kg/da) x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm Nisan Mart Subat Ocak Green Dome KY-110 Marathon Sekil g. Deneme III Agustos Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da) (2001 Yili).

231 Agustos 2002 Ödemis Ekim Dönemi 3500 Kümülatif Verim (kg/da) x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm Mayis Nisan Mart Subat Ocak Green Dome KY-110 Marathon Sekil h Deneme III Agustos Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da) (2002 Yili). 199

232 Eylül 2001 Ödemis Ekim Dönemi Kümülatif Verim (kg/da) x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm Nisan Mart Subat Green Dome KY-110 Sekil i. Deneme III Eylül Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da) (2001 Yili).

233 Eylül 2002Ödemis Ekim Dönemi 2000 Kümülatif Verim (kg/da) x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm 70x30cm 70x40cm 70x50cm Mayis Nisan Mart Green Dome KY-110 Marathon Sekil i. Deneme III Eylül Ekiminde Uygulamalarin Kümülatif Verim Üzerine Etkilerinin Aylara Göre Dagilimi(kg/da) (2002 Yili). 201

234 Uygulamalarin Ana Bas Verimi Üzerine Etkileri (kg/da) Ödemiste yürütülen denemede farkli ekim dikim zamanlarinin, farkli dikim sikliklarinin ve farkli çesitlerin ana bas verimi üzerine yaptiklari etkileri gösteren degerler Çizelge de görülmektedir. Ana bas verim degeri ele alindiginda en yüksek deger EZ1 den (Mayis ekimi) 1298,3 kg ile elde edilmis ve bunu 1202,5 kg ile ikinci gruba giren Haziran ekimi izlemistir. 359,5 kg degeri Eylül ekimi (EZ5) en düsük ana bas verim degeri olarak kaydedilmis ve son grupta yer almistir yilinda da siralama ayni olmus ve sirasi ile 1464,2 kg, 1149,9 kg ve 595,5 kg degerleri elde edilmistir. Bu bölümde ekim zamani etkisinin kendi içinde önemli bulunmasi, normal ekimlerin geç ekimlere göre biraz daha yüksek ana bas sagladigini göstermektedir. Çesit uygulamasi her iki yilda da istatistiki olarak p<0,01 e göre önemi bulunmustur ve 2002 yilinda çesitler siralamasi Ç3 (Marathon), Ç2 (KY-110) ve Ç1 (Green Dome) olarak belirlenmis ve ilk yilda 985,82-873,92 kg arasinda degisiklik gösteren ana bas verim degerleri, 2002 yilinda ise, 1271,9 kg-740,1 kg degerleri arasinda degisiklik göstermistir. Siklik uygulamasi her iki yilda da istatistiki olarak (p<0,01) önemi belirlenmistir ve 2002 yilinda sikliklar siralamasi S1, S2 ve S3 olarak belirlenmistir. EZxÇ interaksiyonunda önemli bulunmasi farkli ekim zamanlarinda yetistirilen çesitlerin ilk yilda 1434,4 kg-243,9 kg arasinda degisen ana bas verim degerleri, 2002 yili degerlerinden daha düsük degerler olarak belirlenmistir (1653,2 kg-462,2 kg). Her iki yilda da en yüksek degerler Mayis ekiminden ve geçci ve orta-geçci olan hibrit çesitlerden elde edilmistir. Ekim ZamanixSiklik interaksiyonu çalismanin iki yilinda da istatistiki bakimdan p<0,01 e göre önemli bulunmustur. Her iki yilda da EZ1xS1 (Mayisx70x30cm) interaksiyonu ilk sirada ve ilk grupta tek

235 203 basina yer almistir (2001yili 1628,7 kg, 2002 yili 1920,10kg degerleri ile). Son istatistiki grupta ilk yilda Eylül ekimixs1, S2, S3 sikliklari yer alirken, ikinci yilda son sirada EZ5xS1 (Eylülx70x30cm) ve EZ4xS3 (Agustosx70x50cm) interaksiyonlari yer almistir (Çizelge ). ÇesitxSiklik interaksiyonunun ana bas verimine etkisi her iki yilda da istatistiki bakimdan önemli bulunmustur. Ilk yilda KY-110 çesidi 70x30cm siklik interaksiyonu (Ç2xS1) ve Marathonx70x40cm interaksiyonu (Ç3xS2) ayni istatistiki grupta sirasi ile 1092,96 kg ile 1079,03 kg degerleri ile yer almislardir yilinda ise Ç3xS1 (Marathonx70x30cm)digerlerinden üstün bulunmus ve ilk grubu olusturmustur. Bunu 1387,5 kg ile Ç3xS2 (Marathonx70x40cm) izlemis ve ikinci grupta yer almistir. Son sirada 589,0 kg degeri ile Ç1xS3(Green Domex70x50cm) interaksiyonu yer almistir (Çizelge ). EZxÇxS interaksiyonunda 2001 yili degerleri 2002 yilindan genelde daha düsük verim degerlerine ulasildigi saptanmistir (Çizelge ). Her iki yilda da ilk sirayi EZ1xÇ2xS1 (MayisxKY- 110x70x30cm) interaksiyonu almis ve ilk yilda 1790,6 kg degeri elde edilirken, ikinci yilda 2320,9 kg degeri elde edilmistir. En düsük degerler Green Dome çesidinin yer aldigi 70x50cm siklikta ve son iki ekim zamaninda elde edilmistir. Çizelge :Ödemis Lokasyonu Deneme III'deki Uygulamalarin Ana Ana Bas Verimi (kg/da) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Ana Bas Verimi (kg/da) I. Yil II. Yil EZ1 1298, ,16 Ekim Zamani (A) EZ2 1202, ,92 EZ3 1017, ,73 EZ4 706,61 752,10 EZ5 359,45 595,53 LSD 19,788** 23,093** Ç1 873,92 740,05 Çesit (B) Ç2 890, ,52 Ç3 985, ,90 LSD 32,244** 14,047** S1 1045, ,54 Siklik (C) S2 948, ,55 S3 756,36 812,38 LSD 29,691** 19,569**

236 204 Çizelge nin devami EZ1xÇ1 1186, ,64 EZ1xÇ2 1274, ,20 EZ1xÇ3 1434, ,63 EZ2xÇ1 1305,44 779,49 EZ2xÇ2 988, ,57 EZ2xÇ3 1313, ,71 EZ3xÇ1 1020,93 617,30 AxB EZ3xÇ2 980, ,23 EZ3xÇ3 1050, ,67 EZ4xÇ1 613,12 528,80 EZ4xÇ2 785,66 643,38 EZ4xÇ3 721, ,13 EZ5xÇ1 243,89 494,03 EZ5xÇ2 425,11 462,21 EZ5xÇ3 409,35 830,35 LSD 72,100** 31,411** EZ1xS1 1628, ,10 EZ1xS2 1293, ,36 EZ1xS3 972, ,02 EZ2xS1 1280, ,92 EZ2xS2 1314, ,49 EZ2xS3 1011,89 953,36 AxC EZ3xS1 1174, ,62 EZ3xS2 1092, ,74 EZ3xS3 784,65 892,83 EZ4xS1 778,10 831,68 EZ4xS2 714,55 891,21 EZ4xS3 627,19 533,41 EZ5xS1 366,77 511,38 EZ5xS2 325,83 634,97 EZ5xS3 385,76 640,25 LSD 66,392** 43,758** Ç1xS1 1027,81 889,42 Ç1xS2 920,57 741,71 Ç1xS3 673,38 589,02 Ç2xS1 1092, ,35 BxC Ç2xS2 845, ,47 Ç2xS3 733,75 868,74 Ç3xS1 1016, ,85 Ç3xS2 1079, ,48 Ç3xS3 861,94 979,37 LSD 51,427** 33,895** EZ1Ç1S1 1555, ,12 EZ1Ç1S2 1269, ,67 EZ1Ç1S3 733,62 907,13 EZ1Ç2S1 1790, ,86 EZ1Ç2S2 1023, ,29 AXBXC EZ1Ç2S3 1008, ,46 EZ1Ç3S1 1539, ,31 EZ1Ç3S2 1588, ,10 EZ1Ç3S3 1174,39 978,48 EZ2Ç1S1 1419,53 962,08 EZ2Ç1S2 1417,52 711,30 EZ2Ç1S3 1079,27 665,07 EZ2Ç2S1 1141, ,67

237 Çizelge nin devami EZ2Ç2S2 1030, ,96 EZ2Ç2S3 792, ,08 EZ2Ç3S1 1281, ,00 EZ2Ç3S2 1496, ,20 EZ2Ç3S3 1163, ,93 EZ3Ç1S1 1195,41 852,36 EZ3Ç1S2 1049,76 580,78 EZ3Ç1S3 817,62 418,76 EZ3Ç2S1 1153, ,86 EZ3Ç2S2 1078, ,18 EZ3Ç2S3 709,21 993,64 EZ3Ç3S1 1173, ,64 EZ3Ç3S2 1150, ,26 EZ3Ç3S3 827, ,10 EZ4Ç1S1 714,67 579,25 AXBXC EZ4Ç1S2 599,94 616,68 EZ4Ç1S3 524,76 390,47 EZ4Ç2S1 921,53 607,98 EZ4Ç2S2 772,28 842,68 EZ4Ç2S3 663,17 479,48 EZ4Ç3S1 698, ,82 EZ4Ç3S2 771, ,28 EZ4Ç3S3 693,63 730,29 EZ5Ç1S1 253,97 442,27 EZ5Ç1S2 266,07 476,14 EZ5Ç1S3 211,64 563,67 EZ5Ç2S1 456,99 455,38 EZ5Ç2S2 323,70 472,22 EZ5Ç2S3 494,65 459,04 EZ5Ç3S1 389,36 636,48 EZ5Ç3S2 387,71 956,54 EZ5Ç3S3 450,98 898,04 AxBxC (LSD) 114,994** 75,790** (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli Uygulamalarin Yan Kol Verimi Üzerine Etkileri (kg/da) Brokkolide ekim zamani, çesit ve sikligin yan kol verimi üzerine etkilerini incelemek amaciyla yapilan degerlendirmelerde, istatistiksel degerlendirmeler sonucunda Ekim Zamani, Çesit, Siklik, Ekim ZamanixÇesit, Ekim ZamanixSiklik, ÇesitxSiklik ve Ekim ZamanixÇesitxSiklik etkilesimlerinin önemli oldugu saptanmistir (Çizelge ).

238 206 Yan kol verimi bakimindan ekim zamani faktörü irdelendiginde, uygulamalar arasinda büyük farkliliklar oldugu dikkat çekmistir. Ekim zamanlari geciktikçe yan kol veriminin düstügü belirlenmistir. En düsük yan kol verimi, en geç ekim zamani olan Eylül ekiminde (EZ5) elde edilmis(476,2 kg) ve son grupta yer almistir. En yüksek yan kol verimi ise kg ile Haziran ekiminden (EZ2) alinmis, bunu sirasiyla, Mayis (EZ1), Temmuz (EZ3) ekim zamanlari izlemistir. Agustos ekimi (EZ4) ise 1865,5 kg ile en düsük yan kol veriminden sonra elde edilen ikinci düsük yan kol verim degeri olarak belirlenmistir yilinda da son iki sirayi ayni ekim zamanlari alirken, (Agustos, Eylül akimleri) en yüksek yan kol verim degeri 1. ekim zamani olan Mayis ekiminden (3539,2 kg) alinirken, bunu Haziran ekimi (EZ2) 2596,5 kg ile izlemis ve ayri grupta yer almislardir. Çesit faktörü ele alindiginda en yüksek yan kol verimine her iki yilda da Marathon, KY-110 ve Green Dome çesitlerinde sirasiyla, 2001 yili için 3003,4; 2743,8; 1398,2; 2002 yili için 3261,3; 1984,6; 1181,7 kg ile ulasilmistir. Siklik uygulamasinin yan kol verimine etkisini incelemek üzere yapilan degerlendirmede, her üç siklik ilk yilda ayri istatistiki gruplarda yer almislardir (Çizelge ). S2 dikim sikligi ikinci yilda ilk sirada yer almistir. En düsük yan kol verimi S1 dikim sikliginda izlenmistir. Ekim ZamanixÇesit etkilesimine bakildiginda yan kol veriminde etkili olan ekim zamanlarinda da farkliliklar oldugu görülmüstür (Çizelge ), EZ2xÇ2 interaksiyonunda en yüksek yan kol verimine (4190,4 kg) ulasildigi, bunu EZ2xÇ3 interaksiyonunun (4133,3 kg) izledigi ve ayni grupta yer aldigi belirlenmistir. En düsük yan kol verimi, Eylül ayinda ekilen Green Dome çesidinden (444,0 kg) alinmistir. Diger etkilesimler ara gruplari olusturmuslardir yilinda EZ1xÇ3 interaksiyonu ilk sirada (4553,8 kg), ilk yilda oldugu gibi EZ2xÇ3 interaksiyonu ikinci sirada (4439,3 kg) yer almis ve ayni grubu olusturmuslardir. En düsük verim ise, geç ekimde geçci çesitte (EZ5xÇ2) elde edilmistir. Geç ekim yerine daha erken yapilan ekim zamanlari en yüksek düzeyde yan kol verimi artisina etkili olmustur.

239 207 Ekim zamanixsiklik interaksiyonuna bakildiginda, 2001 yilinda en yüksek yan kol verimi EZ2 ekim zamaninda S3 sikligindan alinirken, en düsük verimler Eylül ekiminden (EZ5), S1ve S2 sikliklarindan sirasiyla, 422,9 kg ve 445,8 kg degerleri ile alinmistir yilinda ise EZ1xS3 interaksiyonu en yüksek yan kol verim degerinin (4056,3 kg) elde edildigi interaksiyon olarak tespit edilirken, bunu 3639,2 kg ile EZ1xS2 izlemis ve ayri istatistiki grupta yer almislardir. EZ5xS1 interaksiyonu ilk yilda oldugu gibi son sirada yer almistir (542,4 kg). Yan kol verimi yönünden ÇxS interaksiyonuna bakildiginda, ilk yilda yan kol verimi üzerine ÇxS interaksiyonu istatistiki bakimdan p<0,05 e göre önemli bulunurken, 2. yilda p<0,01 e göre önemli bulunmustur. Her iki yilda da Marathon çesidi 70x50cm dikim sikliginda en yüksek verime ulasmistir. En düsük verim ise 2001 yilinda Green Domex70x50cm (Ç1xS3) den, 2002 yilinda ise Green Domex70x40cm (Ç1xS2) den elde edilmistir (Çizelge ). EZxÇxS interaksiyonu çalismanin iki yilinda da önemli bulunmustur yilinda yan kol verim degerleri 2002 yilina ait degerlerden daha düsük olmustur yilinda en yüksek deger 4633,9 kg ile EZ2xÇ3xS3 (HaziranxMarathonx70x50cm) interaksiyonundan elde edilirken, bunu 4586,4 kg ile EZ2xÇ2xS3 (HaziranxKY- 110x70x50cm) izlemis ve ayni grupta yer almislardir. Son sirada 263,1 kg ile EZ5xÇ1xS3 (EylülxGreen Domex70x50cm) interaksiyonu yer almistir yilinda ise 5729,5 kg ile EZ1xÇ3xS3 (MayisxMarathonx70x50cm) interaksiyonu en yüksek degeri vermis, bunu 5005,4 kg ile EZ1xÇ2xS2 (MayisxKY-110x70x40cm) etkilesimi izlemis ve ayri gruplarda yer almislardir. Son sirada 288,1 kg ile EZ5xÇ2xS3 (EylülxKY-110x70x50cm)interaksiyonu yer almistir.

240 208 Çizelge : Ödemis Lokasyonu Deneme III' deki Uygulamalarin Yan Kol Verimi (kg/da) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Yan Kol Verimi (kg/da) I. Yil II. Yil EZ1 3203, ,20 Ekim Zamani (A) EZ2 3414, ,48 EZ3 2949, ,11 EZ4 1865, ,83 EZ5 476,24 794,65 LSD 39,888** 76,225** Ç1 1398, ,65 Çesit (B) Ç2 2743, ,64 Ç3 3003, ,26 LSD 41,939** 55,268** S1 2268, ,29 Siklik (C) S2 2381, ,91 S3 2496, ,36 LSD 39,752** 62,792** EZ1xÇ1 2093, ,41 EZ1xÇ2 3964, ,42 EZ1xÇ3 3553, ,77 EZ2xÇ1 1918, ,44 EZ2xÇ2 4190, ,73 EZ2xÇ3 4133, ,27 EZ3xÇ1 1356,70 886,75 AxB EZ3xÇ2 3494, ,27 EZ3xÇ3 3996, ,29 EZ4xÇ1 1178,42 908,35 EZ4xÇ2 1572, ,73 EZ4xÇ3 2845, ,40 EZ5xÇ1 444,03 811,31 EZ5xÇ2 497,47 502,05 EZ5xÇ3 487, ,57 LSD 93,778** 123,583** EZ1xS1 3429, ,15 EZ1xS2 2941, ,17 EZ1xS3 3240, ,28 EZ2xS1 3254, ,60 EZ2xS2 3423, ,84 EZ2xS3 3564, ,00 AxC EZ3xS1 2693, ,03 EZ3xS2 3035, ,71 EZ3xS3 3119, ,57 EZ4xS1 1539, ,25 EZ4xS2 2060, ,25 EZ4xS3 1995, ,98 EZ5xS1 422,92 542,43 EZ5xS2 445,75 998,55 EZ5xS3 560,05 842,95 LSD 88,887** 140,406** Ç1xS1 1467, ,20 Ç1xS2 1488,99 997,90 Ç1xS3 1238, ,85 Ç2xS1 2499, ,43

241 209 Çizelge ün devami BxC Ç2xS2 2685, ,68 Ç2xS3 3047, ,82 Ç3xS1 2837, ,25 Ç3xS2 2969, ,14 Ç3xS3 3202, ,40 LSD 68,852** 108,758** EZ1Ç1S1 2524, ,92 EZ1Ç1S2 1903, ,06 EZ1Ç1S3 1852, ,25 EZ1Ç2S1 4090, ,73 EZ1Ç2S2 3568, ,40 EZ1Ç2S3 4233, ,13 EZ1Ç3S1 3673, ,81 EZ1Ç3S2 3353, ,06 EZ1Ç3S3 3635, ,46 EZ2Ç1S1 1977, ,06 EZ2Ç1S2 2304, ,16 EZ2Ç1S3 1473, ,09 EZ2Ç2S1 3758, ,56 EZ2Ç2S2 4226, ,67 EZ2Ç2S3 4586, ,97 EZ2Ç3S1 4026, ,17 EZ2Ç3S2 3739, ,70 EZ2Ç3S3 4633, ,95 EZ3Ç1S1 1350, ,16 EZ3Ç1S2 1433,18 729,59 EZ3Ç1S3 1286,90 494,50 EZ3Ç2S1 2937, ,34 AXBXC EZ3Ç2S2 3498, ,88 EZ3Ç2S3 4048, ,60 EZ3Ç3S1 3794, ,59 EZ3Ç3S2 4173, ,67 EZ3Ç3S3 4022, ,62 EZ4Ç1S1 954,09 959,60 EZ4Ç1S2 1264,98 961,90 EZ4Ç1S3 1316,19 803,56 EZ4Ç2S1 1410, ,05 EZ4Ç2S2 1763, ,83 EZ4Ç2S3 1543, ,31 EZ4Ç3S1 2254, ,10 EZ4Ç3S2 3153, ,02 EZ4Ç3S3 3128, ,08 EZ5Ç1S1 529,68 551,26 EZ5Ç1S2 539,29 790,82 EZ5Ç1S3 263, ,85 EZ5Ç2S1 298,57 420,46 EZ5Ç2S2 368,86 797,61 EZ5Ç2S3 824,99 288,09 EZ5Ç3S1 440,51 655,58 EZ5Ç3S2 429, ,23 EZ5Ç3S3 592, ,90 AxBxC (LSD) 153,957** 243,191** (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli

242 Uygulamalarin Erkenci Verim Üzerine Etkileri (kg/da) yetistirme döneminde, brokkolilerde Ekim zamani, Çesit, Siklik uygulamalarinin erkenci verim üzerine etkilerini incelemek üzere yapilan degerlendirmelerde, ilk 4 hasatta toplanan ürün miktari erkenci verim olarak alinmistir. Buna göre yapilan istatistiksel analizler sonucunda EZ, Ç, S verileri ile, EZxÇ, EZxS ve ÇxS etkilesimlerinin önemli, EZxÇxS etkilesiminin önemsiz oldugu saptanmistir (Çizelge ). Erkenci verim yönünden ekim zamanlarina bakildiginda (Çizelge ), farkli düzeylerde verimlere ulasildigi görülmüstür. Ova kosullarinda sürdürülen ve Deneme III olarak adlandirilan bu denemede, en yüksek erken verime her iki yilda da Mayis ekiminde (2001, 2002 yillarinda sirasiyla kg ve kg) ulasilmistir. Bunu her iki yilda da Haziran ekimi izlemis ve son sirada Eylül ekim zamani yer almis ve son grubu olusturmustur. Erkenci verim yönünden çesitlerin degerlerine bakildiginda, 2001 yilinda istatistiki bakimdan farklilik bulunmamis, 2002 yilinda çesit uygulamasi önemli bulunmustur. Buna göre en yüksek erken verimli çesidin Ç3 ( kg), en düsük erken verimli çesidin de Ç1 (869.4 kg) oldugu saptanmistir. Buna karsilik, Ç2 çesidinin ( kg) Ç3 ile Ç1 arasinda bir grup olusturdugu gözlenmistir. Siklik uygulamasinin erkenci verim degerlerine bakildiginda, her iki yilda da 70x30cm sikligi en yüksek erkenci verimin elde edildigi siklik olarak belirlenmis, ve tek basina bir grup olusturmustur. Bunu 70x40cm izlemis ve ilk yilda S1 ve S2 ayni grupta yer almistir. Son sirada 70x50cm sikligi son grubu olusturmustur. Ikinci yilda ise her bir siklik ayri gruplarda yer almistir. EZxÇ interaksiyonunun erkenci verim üzerine her iki yilda da istatistiki bakimdan önemli etkide bulundugu belirlenmistir, ve ilk yilda

243 kg ile EZ2xÇ1 en yüksek erkenci verim degerine sahip olurken, bunu kg ile EZ1xÇ2 izlemis ve ayni grupta yer almislardir. En düsük degerler ise EZ5xÇ1 (375,1 kg), EZ5xÇ3 (408,5 kg), EZ5xÇ2 (584,1 kg) interaksiyonlarinda bulunmustur yetistirme döneminde ilk sirada 2175,5 kg ile EZ1xÇ2 yer almis, en düsük erkenci verime ova kosullarinda EZ5xÇ1 interaksiyonunda 476,3 kg ile ulasilmistir. EZ5 ve Ç1 uygulamalari tek tek ele alindiginda da en düsük erkenci verime ulasilmis oldugunu Çizelge den takip etmek mümkündür. EZxS (Ekim zamanixsiklik) interaksiyonunda, erken ekimlerde daha yüksek erkenci verim degerlerine ulasilmistir. Her iki yetistirme döneminde de ova kosullarinda son ekim dönemi olan Eylül ekimindeki sik dikimlerin kullanildigi interaksiyonlarda en düsük erkenci verim degerine ulasilmistir. Buna karsilik en yüksek erkenci verim degeri EZ1xS1 interaksiyonunda saptanmistir (2001ve 2002 yillarinda sirasiyla 2216,3 kg ve 2433,3 kg degerleri ile). EZ1 ve EZ2xS1, S2 ve S3 dikimlerde daha yüksek erkenci verimler elde edilmistir. ÇxS interaksiyonun erkenci verim üzerine etkisinin 2001 yetistirme döneminde önemli oldugu, 2002 yilinda ise erkenci verim üzerine etkisinin istatistiki bakimdan önemsiz oldugu belirlenmistir. Ç1xS1 interaksiyonu 1457,7 kg ile en yüksek erkenci verimin elde edildigi interaksiyon olarak belirlenmistir. Ç2xS1 1310,54kg ile ikinci sirada ve ayni grupta yer almistir. En düsük deger Ç2xS2 (1040,2 kg) interaksiyonundan elde edilmistir. II. yilda degerlerin daha yüksek oldugu ve ilk sirada, 1554,6 kg degeri ile Ç3xS1 interaksiyonunun yer aldigi görülmüstür. EZxÇxS interaksiyonunun her 2 yilda da erkenci verim üzerine önemli etkisi bulunamamistir.

244 212 Çizelge : Ödemis Lokasyonu Deneme III'deki Uygulamalarin Erkenci Erkenci Verim (kg/da) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Erkenci Verim (kg/da) I. Yil II. Yil EZ1 1755, ,38 Ekim Zamani (A) EZ2 1649, ,10 EZ3 1163, ,51 EZ4 865,86 891,98 EZ5 455,91 677,42 LSD 213,958** 197,411** Ç1 1253,57 869,35 Çesit (B) Ç2 1172, ,67 Ç3 1108, ,61 LSD ÖD 128,805** S1 1284, ,21 Siklik (C) S2 1138, ,42 S3 1111, ,00 LSD 122,256* 96,427** EZ1xÇ1 1798, ,99 EZ1xÇ2 1848, ,46 EZ1xÇ3 1620, ,70 EZ2xÇ1 2157,23 826,314 EZ2xÇ2 1230, ,82 EZ2xÇ3 1561, ,17 EZ3xÇ1 1157,22 594,59 AxB EZ3xÇ2 1263, ,21 EZ3xÇ3 1068, ,72 EZ4xÇ1 779,69 631,59 EZ4xÇ2 934,98 736,36 EZ4xÇ3 882, ,00 EZ5xÇ1 375,13 476,27 EZ5xÇ2 584,08 645,49 EZ5xÇ3 408,51 910,49 LSD 443,503* 288,018** EZ1xS1 2216, ,30 EZ1xS2 1482, ,40 EZ1xS3 1568, ,44 EZ2xS1 1622, ,12 EZ2xS2 1670, ,63 EZ2xS3 1655, ,55 AxC EZ3xS1 1310, ,48 EZ3xS2 1285, ,35 EZ3xS3 893, ,68 EZ4xS1 839,82 933,80 EZ4xS2 856, ,551 EZ4xS3 901,11 713,594 EZ5xS1 430,74 591,362 EZ5xS2 398,88 732,14 EZ5xS3 538,10 708,74 LSD 273,372** 215,617**

245 Çizelge ün devami Ç1xS1 1457, ,22 Ç1xS2 1224,24 875,05 Ç1xS3 1078,78 680,78 Ç2xS1 1310, ,85 BxC Ç2xS2 1040, ,32 Ç2xS3 1166, ,83 Ç3xS1 1084, ,58 Ç3xS2 1152, ,87 Ç3xS3 1088, ,40 LSD 211,753* ÖD AxBxC (LSD) ÖD ÖD (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli Uygulamalarin Yan Kol Adedi Üzerine Etkileri (adet/da) Yan kol adedi bakimindan yapilan degerlendirmeler sonucunda EZ, Ç, S, EZxÇ, EZxS, ÇxS ve EZxÇxS interaksiyonlarinin istatistiki bakimdan önemli oldugu saptanmistir (Çizelge ). Çizelge de de görüldügü gibi, erken ekim zamanlarinda geç ekimlere göre yüksek sayida yan kol adedine ulasilmistir yilinda EZ2 (Haziran ekimi) en yüksek yan kol adedini verirken ( adet), bunu EZ3 (Temmuz ekimi) ( adet) izlemis ve ayni grupta yer almislardir. Son sirada ise EZ5 (Eylül) ekim zamani ( adet) yer almis ve son grubu olusturmustur yilinda ise 1. yila göre oldukça yüksek degerlerin elde edildigi EZ1 (Mayis) ( adet) ilk sirayi alirken, ilk grubu olusturmus,, EZ2 ( adet) ise 2. sirada ve 2. grupta yer almistir. Çesit uygulamasinin yan kol sayisinin artisina etkileri incelendiginde, 2001 yilinda Ç2 (KY-110 çesidi: adet) en yüksek yan kol adedine ulastigi, bunu sirasiyla Ç3 (Marathon Çesidi: adet) ve Ç1 (Green Dome çesidi: adet) çesitlerinin izledigi belirlenmistir yilinda siralama ayni olmus ve ilk sirada KY-110 çesidi ( adet) yer almistir yilinda 2001 yilina oranla yan kol

246 214 adedinde bir artis kaydedilmistir. Ç3 çesidi her iki yilda da anilan çesitler arasinda orta sayida yan kol olusturdugu saptanmistir (Çizelge ). Siklik faktörü ele alindiginda, en az sayida yan kol adedi S3 (70x50cm) ( adet) sikligindan alindigi, S2 (70x40cm) de ( adet) en fazla yan kolun alindigi görülmüstür. S1 (70x30cm) ( adet) ise bu iki siklik arasinda orta sayida yan kol olusturmustur yilinda da ayni durumu Çizelge den takip etmek mümkündür. Ekim zamanixçesit etkilesiminde Ç2 nin EZ2 de yetistirildigi zamanda adet ile en fazla yan kol adedi olusmus bunu, yine Ç2 çesidi ancak EZ3 ekim zamaninda ekildigi zaman 2. sirada ( adet) ile izlemistir. Son grupta EZ5xÇ3 (Eylül ekimixmarathon Çesidi) (60018 adet) interaksiyonu yer almistir yilinda sirasiyla, EZ1xÇ2 (MayisxKY-110) ( adet), EZ1xÇ3 (MayisxMarathon) ( adet) en yüksek yan kol adetlerine ulasmislar ve son grubu 2001 yilinda oldugu gibi en düsük deger olan (60074 adet) EZ5xÇ3 (EylülxMarathon) olusturmustur. EZxS interaksiyonunda, Haziran ekiminde 70x40cm ve 70x50cm sikliklarinda elde edilen yan kollar, diger ekim zamanlarina göre daha yüksek sayida olmustur yilinda EZ2xS3 ( adet) ilk sirada yer alirken, bunu adet ile EZ2xS2 izlemistir ve ayri bir grupta yer almistir. Son sirada EZ5xS3 (Eylülx70x50cm) yer almistir. 2. yilda ise 2001 yilindan çok farkli bir siralama olusmus, ilk sirayi EZ1xS2 ( adet) alirken, ikinci sirada EZ1xS1 ( adet) yer almis ve ayri gruplari olusturmuslardir. Çesitxsiklik (ÇxS) interaksiyonu her iki yilda da önemli bulunmustur. En yüksek degerler KY-110 çesidinin yer aldigi interaksiyonlarda gözlenmistir yilinda Ç2xS3 ( adet) ilk sirada yer alirken, bunu Ç2xS2 izlemistir ( adet) yilinda ise Ç2xS2 ( adet) ile ilk sirada yer almis, bunu Ç2xS1 ( adet) izlemistir. Son sirada ilk yil Ç3xS3 yer alirken, 2. yilda Ç1xS2 (Green Dome çesidix70x40cm) yer almistir.

247 215 EZxÇxS interaksiyonunun yan kol adedi üzerine etkileri önemli bulunmus ve 2001 yili degerlendirildiginde, Haziran ekiminde KY-110 çesidinden 70x50cm siklikta (EZ2xÇ2xS3: adet ile) en yüksek degere ulasilirken, EZ3xÇ2xS2 interaksiyonu adet ile ikinci sirada, son sirada ise adet/da ile EZ5xÇ3xS2 interaksiyonu yer almistir yilinda sirasiyla EZ1xÇ2xS2 ( adet), EZ1xÇ3xS1 ( adet) interaksiyonlari en yüksek yan kol adetlerine ulasirken, EZ5xÇ3xS3 (48094adet) interaksiyonu en düsük degere sahip olmustur. Çizelge : Ödemis Lokasyonu Deneme III'deki Uygulamalarin Yan Kol Kol Adedi (ad/da) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Yan Kol Adedi (ad/da) I. Yil II. Yil EZ Ekim Zamani (A) EZ EZ EZ EZ LSD 9835,238** 36515,387** Ç Çesit (B) Ç Ç LSD 5868,212** 30693,666** S Siklik (C) S S LSD 5687,852** 23755,246** EZ1xÇ EZ1xÇ EZ1xÇ EZ2xÇ EZ2xÇ EZ2xÇ EZ3xÇ AxB EZ3xÇ EZ3xÇ EZ4xÇ EZ4xÇ EZ4xÇ EZ5xÇ EZ5xÇ EZ5xÇ LSD 13121,721** 68633,123** EZ1xS EZ1xS EZ1xS EZ2xS EZ2xS

248 216 Çizelge in devami EZ2xS AxC EZ3xS EZ3xS EZ3xS EZ4xS EZ4xS EZ4xS EZ5xS EZ5xS EZ5xS LSD 12718,423** 53118,345** Ç1xS Ç1xS Ç1xS Ç2xS BxC Ç2xS Ç2xS Ç3xS Ç3xS Ç3xS LSD 9851,648** 41145,293** EZ1Ç1S EZ1Ç1S EZ1Ç1S EZ1Ç2S EZ1Ç2S EZ1Ç2S EZ1Ç3S EZ1Ç3S EZ1Ç3S EZ2Ç1S EZ2Ç1S EZ2Ç1S EZ2Ç2S EZ2Ç2S EZ2Ç2S EZ2Ç3S AXBXC EZ2Ç3S EZ2Ç3S EZ3Ç1S EZ3Ç1S EZ3Ç1S EZ3Ç2S EZ3Ç2S EZ3Ç2S EZ3Ç3S EZ3Ç3S EZ3Ç3S EZ4Ç1S EZ4Ç1S EZ4Ç1S EZ4Ç2S EZ4Ç2S EZ4Ç2S EZ4Ç3S EZ4Ç3S EZ4Ç3S

249 217 Çizelge in devami EZ5Ç1S EZ5Ç1S EZ5Ç1S EZ5Ç2S AxBxC EZ5Ç2S EZ5Ç2S EZ5Ç3S EZ5Ç3S EZ5Ç3S AxBxC (LSD) 22028,955** 92003,672** (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli Uygulamalarin Ana Bas Çapi Üzerine Etkileri (cm) Ana bas çapi üzerine yapilan degerlendirmeler, EZ, Ç, S uygulamalarinin ve EZxÇ, EZxS, ÇxS ve EZxÇxS interaksiyonlarinin istatistiki bakimdan önemli oldugunu ortaya çikarmistir (p<0,01 ve 0,05). Çizelge da görüldügü gibi, 2001 yilinda en küçük ana bas çapina Eylül ekimi (EZ5) uygulamasina ait ana baslarda, en büyük ana bas çapi ise Haziran (EZ2) uygulamasinda yetisen bitkilerde ölçülmüstür. 2. sirada en büyük ana bas çapi ayni grupta yer alan Mayis (EZ1) ekim zamani vermistir yilinda ise EZ1 (14,10 cm) ilk sirada yer alirken, EZ2 (13,78 cm) 2. sirada ve ayni grupta yer almistir. Son sirada ise 10,77 cm ile EZ5 uygulamasi gelmistir. Çesit faktörünün ana bas çapi üzerinde 2001 yilinda istatistiki bakimdan etkisi bulunmamisken, 2002 yilinda önemli bulunmustur yilinda çesitler yönünden, en küçük ana bas çapi KY-110 çesidinde, en büyük ana bas çapi ise Marathon (13,64 cm) çesidinde ölçülmüstür. Green Dome çesidi ise anilan çesitler arasinda, orta düzeyde ana bas çapina sahip oldugu gözlenmistir (Çizelge ). Siklik uygulamasi her iki yilda da ana bas çapi karakteri üzerine p<0,01 e göre istatistiki bakimdan önemli bulunmustur. Siklik bakimindan yapilan degerlendirme sonuçlari 2001 yilina göre farkli çikmis, en küçük ana bas çapi 70x30cm dikim sikliginda (10,49 cm), en

250 218 büyük ana bas çapi ise ayni gruptaki 70x40cm dikim sikliginda (11,32 cm) ve 70x50cm dikim sikliginda (11,34 cm) ölçülmüstür (Çizelge ) yilinda en küçük ana bas çapi S3 (70x50cm) (12,13 cm), en büyük ise 12,90 cm ile tek basina ilk grupta yer alan S2 (70x40cm) de ölçülmüstür. EZxÇ interaksiyonunda, ana bas çapi üzerine etkilerinde uygulamalar arasinda büyük fakliliklar vardir (Çizelge ). HaziranxGreen Dome çesidinin (EZ2xÇ1) 13,95 cm degeri ile en büyük ana bas çapina ulastigi, bunu ayni gruptaki EZ1xÇ1 (12,67 cm) ve HaziranxMarathon (12,67 cm) interaksiyonlarinin izledigi belirlenmis, en düsük ana bas çapina 7,57 cm ile EZ5xÇ1 (EylülxGreen Dome) uygulamasinda ulasildigi belirlenmistir yilinda ise 15,05 cm ana bas çapi ile EZ2xÇ3 interaksiyonu ilk sirada yer almis, bunu ayni grupta EZ1xÇ3 15,03 cm degeri ile izlemistir. Son sirada ve son grupta EZ5xÇ2 (9,09 cm) interaksiyonu yer almistir. EZxS interaksiyonu p<0,01 e göre her iki yilda da önemli bulunmustur. EZ2xS2 (Haziranx70x40cm: 13,17 cm) interaksiyonu ilk sirada yer alirken, bunu sirasiyla EZ2xS3 (Haziranx70x50cm: 12,57 cm), EZ1xS1 (Mayisx70x30cm: 12,51 cm), EZ3xS3 (Temmuzx70x40cm: 12,38cm) interaksiyonlari izlemis ve 4 üde ayni grupta yer almistir. EZ5xS1 (Eylülx70x30cm: 8,61 cm) ise son grupta yer almistir yilinda EZ1xS2 (15,85 cm) ilk sirada yer almis, ikinci sirada ise EZ1xS1 (15,39 cm) gelmis ve ikiside ayni istatistiki grupta yer almistir. Son sirada yer alan EZ5xS1 (9,08 cm) uygulamasi son grubu olusturmustur. ÇxS interaksiyonunda 11,93 cm ile Ç1xS2 interaksiyonundan alinan ana baslarda yapilan ölçümlerden elde edilmistir. Ayni istatistiki grupta ikinci sirada gelen Ç1xS2 (Green Domex70x40cm) interaksiyonu (11,56 cm) yer almistir. Son sirada Ç3xS1 (Marathonx70x30cm) (9,67 cm) yer almis ve son istatistiki grubu olusturmustur yilinda Ç3xS2 (Marathonx70x40cm) (14,11 cm) ilk sirada gelirken, 13,69 cm ile Ç3xS3 (Marathonx70x50cm) interaksiyonu ikinci sirada yer almistir. 11,09 cm ile Ç2xS3 (KY-110x70x50cm) en düsük ana bas çapina sahip olmustur. EZxÇxS interaksiyonu her iki yilda da önemli bulunmus, 2001yilinda p<0,05; 2002 yilinda p<0,01). Ilk yilda EZ2xÇ1xS2

251 219 (HaziranxGreen Domex70x40cm) interaksiyonunda en büyük ana bas çapi (14,92 cm) ölçülürken, bunu EZ2xÇ3xS3 (14,13 cm) (HaziranxMarathonx70x50cm) izlemis ve ayni grupta yer almislardir. Son sirada 7,43 cm ile EZ5xÇ1xS1 (EylülxGreen Domex70x30cm) yer almistir yilinda EZ1xÇ3xS2 en büyük ana bas çapi olan 17,06 cm ile ilk sirada yer almis ve ayri bir istatistiki grup olusturmusken, bunu EZ1xÇ1xS2 ve EZ2xÇ3xS2 interaksiyonlari 15,48 cm degeri ile izlemis ve son sirada EZ5xÇ2xS1 (7,303 cm) interaksiyonu yer almistir. Çizelge : Ödemis Lokasyonu Deneme III'deki Uygulamalarin Ana Ana Bas Çapi (cm) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Ana Bas Çapi (cm) I. Yil II. Yil EZ1 12,28 14,10 Ekim Zamani (A) EZ2 12,45 13,78 EZ3 11,96 12,25 EZ4 9,72 11,14 EZ5 8,84 10,77 LSD 0,547** 0,381** Ç1 11,11 11,80 Çesit (B) Ç2 11,13 11,79 Ç3 10,91 13,64 LSD ÖD 0,289** S1 10,49 12,20 Siklik (C) S2 11,32 12,90 S3 11,34 12,13 LSD 0,372** 0,248** EZ1xÇ1 12,67 13,31 EZ1xÇ2 12,43 13,96 EZ1xÇ3 11,75 15,03 EZ2xÇ1 13,95 13,26 EZ2xÇ2 10,72 13,04 EZ2xÇ3 12,67 15,05 EZ3xÇ1 12,10 11,47 AxB EZ3xÇ2 11,83 12,63 EZ3xÇ3 11,94 12,65 EZ4xÇ1 9,27 10,60 EZ4xÇ2 10,70 10,22 EZ4xÇ3 9,19 12,60 EZ5xÇ1 7,57 10,35 EZ5xÇ2 9,97 9,09 EZ5xÇ3 8,98 12,87 LSD 0,812** 0,645**

252 220 Çizelge nin devami EZ1xS1 12,51 15,39 EZ1xS2 12,23 15,85 EZ1xS3 12,11 11,07 EZ2xS1 11,60 14,29 EZ2xS2 13,17 13,30 EZ2xS3 12,57 13,75 AxC EZ3xS1 11,33 11,87 EZ3xS2 12,16 12,06 EZ3xS3 12,38 12,81 EZ4xS1 8,61 10,36 EZ4xS2 10,37 12,04 EZ4xS3 10,17 11,03 EZ5xS1 8,39 9,08 EZ5xS2 8,66 11,23 EZ5xS3 9,48 12,01 LSD 0,833** 0,554** Ç1xS1 10,80 11,76 Ç1xS2 11,56 12,03 Ç1xS3 10,98 11,61 Ç2xS1 11,00 11,73 BxC Ç2xS2 11,28 12,54 Ç2xS3 11,12 11,09 Ç3xS1 9,67 13,12 Ç3xS2 11,12 14,11 Ç3xS3 11,93 13,69 LSD 0,645** 0,429** EZ1Ç1S1 13,30 14,50 EZ1Ç1S2 12,72 15,48 EZ1Ç1S3 11,98 9,95 EZ1Ç2S1 12,89 17,17 EZ1Ç2S2 11,79 15,00 EZ1Ç2S3 12,62 9,71 EZ1Ç3S1 11,34 14,51 EZ1Ç3S2 12,18 17,06 EZ1Ç3S3 11,73 13,54 EZ2Ç1S1 13,09 13,45 EZ2Ç1S2 14,92 12,14 EZ2Ç1S3 13,83 14,18 EZ2Ç2S1 10,55 14,17 AxBxC EZ2Ç2S2 11,85 12,28 EZ2Ç2S3 9,76 12,60 EZ2Ç3S1 11,15 15,26 EZ2Ç3S2 12,75 15,48 EZ2Ç3S3 14,13 14,41 EZ3Ç1S1 11,51 11,78 EZ3Ç1S2 12,73 11,01 EZ3Ç1S3 12,07 11,62 EZ3Ç2S1 11,83 11,25 EZ3Ç2S2 12,14 12,78 EZ3Ç2S3 11,53 13,85 EZ3Ç3S1 10,65 12,59 EZ3Ç3S2 11,63 12,40 EZ3Ç3S3 13,55 12,95 EZ4Ç1S1 8,65 9,95 EZ4Ç1S2 9,72 11,53

253 Çizelge nin devami EZ4Ç1S3 9,43 10,33 EZ4Ç2S1 9,45 8,74 EZ4Ç2S2 10,99 11,90 EZ4Ç2S3 11,66 10,02 EZ4Ç3S1 7,74 12,39 EZ4Ç3S2 10,39 12,68 EZ4Ç3S3 9,43 12,73 AxBxC EZ5Ç1S1 7,43 9,09 EZ5Ç1S2 7,70 9,98 EZ5Ç1S3 7,58 11,99 EZ5Ç2S1 10,26 7,30 EZ5Ç2S2 9,61 10,75 EZ5Ç2S3 10,04 9,21 EZ5Ç3S1 7,47 10,83 EZ5Ç3S2 8,66 12,95 EZ5Ç3S3 10,81 14,83 AxBxC (LSD) 1,442* 0,96** (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli Uygulamalarin Ana Bas Boyu Üzerine Etkileri (cm) yillari yetistirme dönemlerinde, ana bas iriligini belirleyen faktörlerden biri olan ana bas boyu üzerine yapilan degerlendirmeler sonucunda, EZ, Ç, S, EZxÇ, EZxS, ÇxS ve EZxÇxS interaksiyonlarinin istatistiki bakimdan önemli oldugu belirlenmis (p<0,01 ve 0,05) ve degerler Çizelge de sunulmustur. Çizelge den de görüldügü gibi, en küçük boylu ana bas boyu EZ4 de (11,21cm) görülmüstür. EZ5 (Eylül) de ise 16,76 cm ile en büyük ana bas boyu ölçülmüstür. 2. yilda da en büyük deger 15,02 cm ile EZ5 de elde edilmistir. Çesitlerde yapilan ana bas boyu ölçümlerinde en küçük boylu ana baslarin Ç3 de, en büyük boylularin ise Ç1 de oldugu belirlenmistir. Siklik yönünden yapilan degerlendirme sonuçlari, 2001 yilinda istatistiki bakimdan önemli bulunmazken, 2002 yilinda p<0,01 e göre önemli bulunmustur. Ana bas boyu degerlendirildiginde S1 (70x30cm) en yüksek ana bas boy degerine (14,04 cm) sahipken, bunu sirasi ile S2 (70x40cm) 13,12 cm ve S3 (70x50cm) 12,71 cm degeri ile izlemis ve her biri ayri birer istatistiki grupta yer almislardir.

254 222 EZxÇ degerlendirildiginde yillari istatistiki bakimdan önemli bulunmustur (p<0,01). EZ5xÇ2 (17,89 cm) ilk sirada yer alirken bunu EZ1xÇ1 (17,82 cm), EZ5xÇ1 (17,18cm) interaksiyonlari izlemis ve ayni grupta yer almislardir. Son grupta ise EZ4xÇ3 (9,29 cm) yer almistir yilinda ilk yilda 2. sirada olan EZ1xÇ1 (18,41 cm) ilk sirada yer almis ve ilk yilda 1. sirada yer alan EZ5xÇ2 (15,94 cm) ikinci siraya geçmis ve son sirada 10,37 cm ile EZ2xÇ3 interaksiyonu yer almistir. EZxS interaksiyonunun ana bas boyuna etkisi istatistiki bakimdan 2001 yilinda önemli bulunmazken, 2002 de p<0,01 e göre önemli bulunmustur yili degerlendirildiginde en büyük ana bas boyu 16,73 cm ile EZ1xS1 den ölçülmüs, bunu Eylül ekiminde 70x40cm sikliginda 15,38 cm degeri ile izlemis ve ayri gruplarda yer almislardir. Son sirada ise 10,75 cm degeri ile EZ2xS2 interaksiyonu yer almistir. ÇxS interaksiyonuna ait ortalamalar incelendiginde, ana bas boyuna ilk yilda etkisi bulunmaz iken, 2. yilda önemli bulunmustur. Ç1xS1 (Green Domex70x30cm) 14,82 cm ile ilk sirada yer almis ve ayri bir grup olustururken, ikinci sirada Ç2xS1 (KY-110x70x30cm) (14,31 cm) interaksiyonu gelmektedir. En düsük ana bas boyu 11,88 cm degeri ile Ç3xS3 (Marathonx70x50cm) interaksiyonundan elde edilmistir. EZxÇxS interaksiyonu 2001 yilinda istatistiksel olarak önemsiz, 2002 yilinda p<0,01 e göre önemli bulunmustur. 22,31 cm ile EZ1xÇ1xS1 interaksiyonu en büyük ana bas boyu degeri ile iilk sirada ve ilk grupta yer almis, 19,38 cm ile EZ1xÇ1xS2 interaksiyonu 2. sirada ayri bir grupta yer almistir, son sirada ise EZ3xÇ2xS1 (9,72 cm) interaksiyonu yer almistir.

255 Çizelge : Ödemis Lokasyonu Deneme III'deki Uygulamalarin Ana Bas Boyu (cm) Üzerine Etkileri. 223 Uygulamalar Ana Bas Boyu (cm) I. Yil II. Yil EZ1 13,72 14,25 Ekim Zamani (A) EZ2 12,35 11,88 EZ3 11,41 11,15 EZ4 11,21 14,15 EZ5 16,76 15,02 LSD 0,856** 0,470** Ç1 14,72 13,76 Çesit (B) Ç2 13,05 13,73 Ç3 11,50 12,38 LSD 0,635** 0,338** S1 12,70 14,04 Siklik (C) S2 13,21 13,12 S3 13,37 12,71 LSD ÖD 0,278** EZ1xÇ1 17,82 18,41 EZ1xÇ2 12,47 11,96 EZ1xÇ3 10,89 12,37 EZ2xÇ1 15,01 11,68 EZ2xÇ2 10,73 13,61 EZ2xÇ3 11,32 10,37 EZ3xÇ1 11,80 11,03 AxB EZ3xÇ2 11,62 11,95 EZ3xÇ3 10,81 10,47 EZ4xÇ1 11,81 13,20 EZ4xÇ2 12,53 15,17 EZ4xÇ3 9,29 14,08 EZ5xÇ1 17,18 14,48 EZ5xÇ2 17,89 15,94 EZ5xÇ3 15,21 14,64 LSD 1,421** 0,757** EZ1xS1 13,91 16,73 EZ1xS2 13,35 14,17 EZ1xS3 13,91 11,84 EZ2xS1 11,30 13,46 EZ2xS2 13,19 10,75 EZ2xS3 12,57 11,44 AxC EZ3xS1 10,70 11,27 EZ3xS2 11,48 10,93 EZ3xS3 12,05 11,26 EZ4xS1 10,64 14,22 EZ4xS2 11,54 14,39 EZ4xS3 11,44 13,83 EZ5xS1 16,93 14,52 EZ5xS2 16,50 15,38 EZ5xS3 16,85 15,16 LSD ÖD 0,621** Ç1xS1 14,35 14,82 Ç1xS2 15,14 13,73 Ç1xS3 14,68 12,72

256 224 Çizelge nin devami. Ç2xS1 12,93 14,31 BxC Ç2xS2 12,99 13,34 Ç2xS3 13,22 13,53 Ç3xS1 10,81 12,98 Ç3xS2 11,51 12,30 Ç3xS3 12,19 11,88 LSD ÖD 0,481** EZ1Ç1S1 17,28 22,31 EZ1Ç1S2 17,75 19,38 EZ1Ç1S3 18,43 13,53 EZ1Ç2S1 13,74 14,84 EZ1Ç2S2 11,37 10,94 EZ1Ç2S3 12,29 10,08 EZ1Ç3S1 10,71 13,03 EZ1Ç3S2 10,93 12,18 EZ1Ç3S3 11,02 11,91 EZ2Ç1S1 13,52 12,50 EZ2Ç1S2 17,23 10,38 EZ2Ç1S3 14,27 12,15 EZ2Ç2S1 10,22 16,88 EZ2Ç2S2 11,26 11,71 EZ2Ç2S3 10,71 12,25 EZ2Ç3S1 10,16 11,01 EZ2Ç3S2 11,08 10,18 EZ2Ç3S3 12,73 9,91 EZ3Ç1S1 11,15 12,48 EZ3Ç1S2 12,13 10,79 AxBxC EZ3Ç1S3 12,13 9,83 EZ3Ç2S1 11,26 9,72 EZ3Ç2S2 11,17 12,06 EZ3Ç2S3 12,43 14,08 EZ3Ç3S1 9,70 11,60 EZ3Ç3S2 11,13 9,93 EZ3Ç3S3 11,58 9,87 EZ4Ç1S1 11,47 12,56 EZ4Ç1S2 11,59 14,10 EZ4Ç1S3 12,36 12,93 EZ4Ç2S1 11,89 14,97 EZ4Ç2S2 12,78 15,02 EZ4Ç2S3 12,92 15,51 EZ4Ç3S1 8,56 15,12 EZ4Ç3S2 10,26 14,05 EZ4Ç3S3 9,05 13,06 EZ5Ç1S1 18,34 14,27 EZ5Ç1S2 16,98 14,02 EZ5Ç1S3 16,22 15,14 EZ5Ç2S1 17,55 15,15 EZ5Ç2S2 18,37 16,96 EZ5Ç2S3 17,76 15,71 EZ5Ç3S1 14,90 14,13 EZ5Ç3S2 14,15 15,15 EZ5Ç3S3 16,57 14,63 AxBxC (LSD) ÖD 1,075** (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli

257 Uygulamalarin Bitki Basina Toplam Verim Üzerine Etkileri (g/bitki) Brokkolide bitki basina toplam verim üzerine Ekim zamani, Çesit, Siklik faktörlerinin etkilerini belirlemek amaciyla yapilan degerlendirmelerde, EZxÇ, EZxS, ÇxS ve EZxÇxS interaksiyonlarinin önemli oldugu belirlenmistir (Çizelge ). Ekim zamanina ait bitki basina toplam verim degerleri incelendiginde, bitki basina toplam verim yönünden her iki yilda da bes farkli istatistiki grubun olustugu görülmektedir. Buna göre en az verim son grupta yer alan EZ5 den (237,41 g) alinmistir. En yüksek bitki basina toplam verim ise EZ2 (1294,82 g) ekim zamanindan elde edilmistir (Çizelge ). 2. yilda en yüksek bitki basina toplam verim 1407,04 g ile EZ1 den elde edilirken, 398,15 g ile son grupta EZ5 yer almistir. Bitki basina toplam verim yönünden çesitler arasinda istatistiki olarak farkliliklar olusmustur. Ç1 (2001 yilinda, 622,67 g; 2002 yilinda 530,67 g) çesidinin verimi, diger iki çeside göre önemli ölçüde düsük bulunmustur (Çizelge ). Siklik uygulamasi dikkate alinarak yapilan degerlendirmede, en yüksek bitki basina toplam verim 1138,22 g degeri ile S3 den elde edilirken, en düsük 695,56 g ile S1 sikligindan elde edilmistir. S2 (933,33 g) ara grubu olusturdugu gözlenmistir. 2. yilda da siralama S3 (1046,44 g), S2 (929,11 g), S1 (651,58 g) olarak belirlenmistir. EZxÇ interaksiyonunun bitki basina toplam verim üzerine etkileri arastirildiginda, her iki yilda da önemli bulunmustur (p<0,01). EZ2xÇ3 interaksiyonu (1538,99 g) Marathon çesidinin Haziran ayinda ekimi en yüksek bitki basina toplam verim sonucuna ulastirmis, ayri bir grup olusturmustur. EZ2xÇ2 interaksiyonu (1462,22 g) ikinci sirada ve EZ1xÇ2 (1453,33 g) ise ayri bir grupta yer almistir. Son grupta 186,67 g ile EZ5xÇ1 yer almistir. 2. yilda ilk sirada EZ1xÇ3 (MayisxMarathon) yer almis, (1717,78 g), bunu sirasiyla EZ2xÇ3 (1627,78 g), EZ1xÇ2 (1606,67g) izlemis ve son grupta EZ5xÇ2 (265,56 g) yer almistir.

258 226 Bitki basina toplam verim üzerine EZxS interaksiyonunun etkisini incelemek için istatistiksel analizler yapilmis, buna göre EZ2xS3 (Haziranx70x50cm) (1602,22 g) ilk sirada yer alirken, 1474,44 g ile EZ1xS3 bunu izlemis ve ayri gruplarda yer almislardir. EZ5xS1 (Eylülx70x30cm) interaksiyonu 165,56 g degeri ile son sirada yer almistir yilinda ise EZ1xS3 interaksiyonu 1784,44 g ile ilk sirada yer almis ve 1420 g ile EZ1xS2 interaksiyonu ikinci sirada, ve ayri bir grupta yer almistir. Son sirada 220 g ile EZ5xS1 interaksiyonu yer almistir. ÇxS interaksiyonunda her iki yilda da Ç3xS3 interaksiyonu ilk sirada yer almis (2001: 1422,67 g; 2002: 1545,33 g),,2002 yilinda ikinci sirada Ç3xS g degeri ile ikinci sirada yer almistir. Son grupta her iki yilda da Ç1xS1 interaksiyonlari 524 g-464,67 g degerleri ile yer almistir. EZxÇxS interaksiyonu yillarinda istatistiki bakimdan p<0,01 e göre önemli bulunmustur yillinda 2030 g ile ilk sirada EZ2xÇ3xS3 (HaziranxMarathonx70x50cm) interaksiyonu ilk grubu olustururken, bunu 1883,33 g ile EZ2xÇ2xS3 izlemis ve son sirada 156,67 g ile EZ2xÇ2xS1 (HaziranxKY-110x70x30cm) yer alirken, 173,33 g ile EZ5xÇ3xS1 uygulamasi son grubu olusturmustur. 2. yilda EZ1xÇ3xS3 ilk sirada (2350 g) yer almis, bunu EZ2xÇ3xS3 (1916,67 g), EZ1xÇ2xS3 (1840 g) interksiyonlari izlemis ve ikinci grubu olusturmuslardir.

259 Çizelge : Ödemis Lokasyonu Deneme III' deki Uygulamalarin Bitki Bitki Basina Toplam Verim (g/bitki) Üzerine Etkileri. 227 Uygulamalar Bitki Basina Toplam Verim (g/bitki) I. Yil II. Yil EZ1 1240, ,04 Ekim Zamani (A) EZ2 1294, ,89 EZ3 1111,48 941,15 EZ4 727,41 603,33 EZ5 237,41 398,15 LSD 12,438** 50,066** Ç1 622,67 530,67 Çesit (B) Ç2 1022,67 830,44 Ç3 1121, ,02 LSD 13,754** 30,198** S1 695,56 651,58 Siklik (C) S2 933,33 929,11 S3 1138, ,44 LSD 11,967** 20,560** EZ1xÇ1 883,33 896,67 EZ1xÇ2 1453, ,67 EZ1xÇ3 1385, ,78 EZ2xÇ1 883,33 595,56 EZ2xÇ2 1462,22 863,33 EZ2xÇ3 1538, ,78 EZ3xÇ1 654,44 387,78 AxB EZ3xÇ2 1270,00 867,78 EZ3xÇ3 1410, ,89 EZ4xÇ1 505,56 393,33 EZ4xÇ2 657,78 548,89 EZ4xÇ3 1018,89 867,78 EZ5xÇ1 186,67 380,00 EZ5xÇ2 270,00 265,56 EZ5xÇ3 255,56 548,89 LSD 30,755** 67,524** EZ1xS1 1062, ,67 EZ1xS2 1185, ,00 EZ1xS3 1474, ,44 EZ2xS1 953,33 755,56 EZ2xS2 1328, ,56 EZ2xS3 1602, ,56 AxC EZ3xS1 811,11 784,56 EZ3xS2 1157,78 961,11 EZ3xS3 1365, ,78 EZ4xS1 485,56 481,11 EZ4xS2 778,89 732,22 EZ4xS3 917,78 596,67 EZ5xS1 165,56 220,00 EZ5xS2 215,57 456,67 EZ5xS3 321,11 517,78 LSD 26,760** 45,974**

260 228 Çizelge in devami Ç1xS1 524,00 464,67 Ç1xS2 676,00 437,33 Ç1xS3 668,00 640,00 Ç2xS1 754,00 579,33 BxC Ç2xS2 990,00 958,00 Ç2xS3 1324,00 954,00 Ç3xS1 808,67 910,73 Ç3xS2 1134, ,00 Ç3xS3 1422, ,33 LSD 20,728** 35,611** EZ1Ç1S1 856,67 760,00 EZ1Ç1S2 890,00 766,67 EZ1Ç1S3 903, ,33 EZ1Ç2S1 1236, ,67 EZ1Ç2S2 1286, ,33 EZ1Ç2S3 1836, ,00 EZ1Ç3S1 1093, ,33 EZ1Ç3S2 1380, ,00 EZ1Ç3S3 1683, ,00 EZ2Ç1S1 713,33 550,00 EZ2Ç1S2 1043,33 510,00 EZ2Ç1S3 893,33 726,67 EZ2Ç2S1 1030,00 503,33 EZ2Ç2S2 1473,33 963,33 EZ2Ç2S3 1883, ,33 EZ2Ç3S1 1116, ,33 EZ2Ç3S2 1470, ,33 EZ2Ç3S3 2030, ,67 EZ3Ç1S1 533,33 480,00 EZ3Ç1S2 696,67 366,67 AxBxC EZ3Ç1S3 733,33 316,67 EZ3Ç2S1 860,00 666,67 EZ3Ç2S2 1283,33 933,33 EZ3Ç2S3 1666, ,33 EZ3Ç3S1 1040, ,00 EZ3Ç3S2 1493, ,33 EZ3Ç3S3 1696, ,33 EZ4Ç1S1 350,00 323,33 EZ4Ç1S2 523,33 440,00 EZ4Ç1S3 643,33 416,67 EZ4Ç2S1 486,67 360,00 EZ4Ç2S2 713,33 746,67 EZ4Ç2S3 773,33 540,00 EZ4Ç3S1 620,00 760,00 EZ4Ç3S2 1100, ,00 EZ4Ç3S3 1326,67 833,33 EZ5Ç1S1 166,67 210,00 EZ5Ç1S2 226,67 353,33 EZ5Ç1S3 166,67 576,67 EZ5Ç2S1 156,67 180,00 EZ5Ç2S2 193,33 353,33 EZ5Ç2S3 460,00 263,33 EZ5Ç3S1 173,33 270,00 EZ5Ç3S2 226,67 663,33 EZ5Ç3S3 366,67 713,33 AxBxC (LSD) 46,349** 79,630**

261 229 Çizelge in devami (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli Uygulamalarin Bitki Basina Yan Kol Verimi Üzerine Etkileri (g/bitki) EZ uygulamasinin bitki basina yan kol verimine etkisi her iki yilda da p<0,01 e göre önemli bulunmustur. Her iki yilda da bitki basina yan kol verimleri incelendiginde geç ekimlerde erken ekimlere oranla daha düsük bitki basina yan kol verimine ulasildigi Çizelge da görülmektedir. EZ2 (Haziran ekim zamani) 964,44 g ile ilk sirada ve ayri bir grupta yer almis, bunu 893,33 g ile EZ1 (Mayis) uygulamasi ikinci grupta yer alarak izlemistir. Son sirada 137,04 g ile son ekim olan EZ5 (Eylül) uygulamasi yer almistir yilinda da ilk yilda oldugu gibi EZ5 235,93 g) son grupta yer alirken, ikinci yilin en yüksek degeri EZ1 uygulamasindan alinmistir. Çesitlerin bitki basina yan kol verimi her iki yilda da ayni siralamayi vermis, bu sonuca göre Ç3 (Marathon), Ç2 (KY-110) ve Ç1 (Green Dome) çesitleri 2001 yilinda bu siralamaya göre 850 g; 782,89 g; 386,89 g degerlerini verirken, 2002 yilinda sirasi ile su degerler elde edilmistir; 925,11 g; 566,22 g; 330,67 g ve her bir çesit her iki yilda da ayri gruplarda yer almislardir. Siklik uygulamasinin bitki basina yan kol verimi üzerine etkileri arastirildiginda, her iki yilda da önemli oldugu belirlenmistir yilinda elde edilen degerlerin 2002 yilindaki degerlerden daha yüksek oldugu gözlenmistir. Her iki yilda da S3 (70x50cm) en yüksek bitki basina yan kol veriminin elde edildigi siklik olarak kaydedilmistir (2001 yili için, 874,89 g; 2002 yili için 775,11 g). Ikinci sirada 668 g ile 2001 yilinda S2 (70x40cm) sikligi yer alirken, 2002 yilinda da 634,89 g degeri ile yine S2 yer almistir. En düsük bitki basina yan kol verimi, S1 (70x30cm) sikliginda yillara göre sirasiyla 476,89 g ve 412 g olarak belirlenmistir.

262 230 EZxÇ interaksiyonunun bitki basina yan kol verimi üzerine etkisi çalismanin her iki yilinda da önemli bulunmustur (p<0,01). Ilk sirada 1194,44 g ile KY-110 çesidinin Haziran ekimi yer alirken, bunu 1173,33 g degeri ile EZ2xÇ3 interaksiyonu izlemistir. Son sirada ise 120 g ile Eylülde Green Dome çesidinin (EZ5xÇ1 interaksiyonu) yer aldigi belirlenmistir yilinda ise, 1331,11 g ile EZ1xÇ3 interaksiyonu ilk sirada ve ayri bir grupta yer almis, 1251,11 g ile EZ2xÇ3 interaksiyonu ikinci sirada gelmistir. Son sirada ve grupta EZ5xÇ2 interaksiyonu yer almistir. Bitki basina yan kol verimi üzerine EZxS interaksiyonunun etkisi diger uygulamalarda oldugu gibi önemli bulunmustur. Çalismanin ilk yilinda, ilk sirada 1250 g degeri ile EZ2xS3 (Haziranx70x50cm) interaksiyonu ilk sirada ve ayri bir grupta yer almistir. Bunu 1134,44 g ile EZ1xS3 izlemis ve ikinci grupta yer almistir. 88,89 g ile EZ5xS1 interaksiyonu son grubu olusturmustur yili verileri incelendiginde, EZ1xS g ile ilk sirada yer almis, bunu 1018,89 g ile EZ1xS2 interaksiyonu izlemis ve ayri gruplarda yer almislardir. En düsük bitki basina yan kol verimi ise 114,44 g ile ilk yilda oldugu gibi EZ5xS1 (Eylülx70x30cm) interaksiyonunda elde edilmistir. ÇxS interaksiyonunun bitki basina yan kol verimi üzerine etkileri arastirildiginda yillarinda önemli bulunmustur. Ilk yil olan 2001 yilinda Marathonx70x50cm (Ç3xS3 interaksiyonu) 1121,33 kg ile en yüksek bitki basina yan kol veriminin elde edildigi interaksiyon olarak belirlenirken, 1068,67 g ile Ç2xS3 interaksiyonu ikinci yüksek degerin elde edildigi uygulama olmus ve ayri gruplarda yer almislardir. Son sirada ise Ç1xS1 309,33 g degeri ile yer almistir. 2002yilinda sirasiyla Ç3xS3 (1204 g) ve Ç3xS2 (953,33 g) en yüksek iki degerin elde edildigi interaksiyonlar olarak belirlenmis ve son sirada ilk yilda oldugu gibi Ç1xS1 (Green Domex70x30cm-0,278kg) interaksiyonu yer almistir. EZxÇxS interaksiyonunda her iki yilda da önemli bulunmustur. Ilk yilda en yüksek deger 1623,33 g ile EZ2xÇ3xS3ve 1610 g ile EZ2xÇ2xS3 interaksiyonlarindan elde edilmis ve her ikiside ayni grupta yer almistir. En düsük bitki basina yan kol verimi ise EZ5xÇ2xS1 (EylülxKY x30cm) interaksiyonunda belirlenmistir yilinda EZ1xÇ3xS3 en yüksek deger olan 2006,67 g a ulasirken, bunu 1560 g

263 ile EZ2xÇ3xS3 interaksiyonu izlemis ve son sirada ilk yilda ki gibi EZ5xÇ2xS1 interaksiyonu yer almistir. EZ5 olan Eylül ekiminde KY- 110 geçci çesidin en dar siklikta dikimi generatif faza geçis döneminde havalarin isinmasi ile hasat döneminin kisa sürdürülmüs olmasi nedenine baglanabilmektedir. 231 Çizelge : Ödemis Lokasyonu Deneme III' deki Uygulamalarin Bitki Bitki Basina Yan Kol Verimi (g/bitki) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Bitki Basina Yan Kol Verimi (g/bitki) I. Yil II. Yil EZ1 893, ,78 Ekim Zamani (A) EZ2 964,44 737,41 EZ3 837,78 645,56 EZ4 533,70 400,00 EZ5 137,04 235,93 LSD 12,145** 23,485** Ç1 386,89 330,67 Çesit (B) Ç2 782,89 566,22 Ç3 850,00 925,11 LSD 12,949** 17,769** S1 476,89 412,00 Siklik (C) S2 668,00 634,89 S3 874,89 775,11 LSD 12,668** 18,701** EZ1xÇ1 571,11 552,22 EZ1xÇ2 1114, ,00 EZ1xÇ3 994, ,11 EZ2xÇ1 525,56 385,56 EZ2xÇ2 1194,44 575,56 EZ2xÇ3 1173, ,11 EZ3xÇ1 377,33 225,56 AxB EZ3xÇ2 1010,00 557,78 EZ3xÇ3 1125, ,33 EZ4xÇ1 340,00 250,00 EZ4xÇ2 443,33 372,22 EZ4xÇ3 817,78 577,78 EZ5xÇ1 120,00 240,00 EZ5xÇ2 152,22 155,56 EZ5xÇ3 138,89 312,22 LSD 28,955** 39,733** EZ1xS1 721,11 614,44 EZ1xS2 824, ,89 EZ1xS3 1134, ,00 EZ2xS1 684,44 484,44 EZ2xS2 958,89 762,22 EZ2xS3 1250,00 965,56 AxC EZ3xS1 565,56 541,11 EZ3xS2 855,56 631,11 EZ3xS3 1092,22 764,44

264 232 Çizelge un devami. EZ4xS1 324,44 305,56 EZ4xS2 575,56 482,22 EZ4xS3 701,11 412,22 EZ5xS1 88,89 114,44 EZ5xS2 125,56 280,00 EZ5xS3 196,67 313,33 LSD 28,328** 41,817** Ç1xS1 309,33 278,00 Ç1xS2 416,67 278,67 Ç1xS3 434,67 435,33 Ç2xS1 525,33 340,00 BxC Ç2xS2 754,67 672,67 Ç2xS3 1068,67 686,00 Ç3xS1 596,00 618,00 Ç3xS2 832,67 953,33 Ç3xS3 1121, ,00 LSD 21,942** 32,391** EZ1Ç1S1 530,00 420,00 EZ1Ç1S2 533,33 393,33 EZ1Ç1S3 650,00 843,33 EZ1Ç2S1 860,00 700,00 EZ1Ç2S2 1000, ,00 EZ1Ç2S3 1483, ,00 EZ1Ç3S1 773,33 723,33 EZ1Ç3S2 940, ,33 EZ1Ç3S3 1270, ,67 EZ2Ç1S1 416,67 350,00 EZ2Ç1S2 643,33 310,00 EZ2Ç1S3 516,67 496,67 EZ2Ç2S1 790,00 240,00 EZ2Ç2S2 1183,33 646,67 EZ2Ç2S3 1610,00 840,00 EZ2Ç3S1 846,67 863,33 AxBxC EZ2Ç3S2 1050, ,00 EZ2Ç3S3 1623, ,00 EZ3Ç1S1 283,33 300,00 EZ3Ç1S2 400,00 203,33 EZ3Ç1S3 450,00 173,33 EZ3Ç2S1 616,67 440,00 EZ3Ç2S2 996,67 580,00 EZ3Ç2S3 1416,67 653,33 EZ3Ç3S1 796,67 883,33 EZ3Ç3S2 1170, ,00 EZ3Ç3S3 1410, ,67 EZ4Ç1S1 203,33 203,33 EZ4Ç1S2 353,33 266,67 EZ4Ç1S3 463,33 280,00 EZ4Ç2S1 296,67 230,00 EZ4Ç2S2 490,00 513,33 EZ4Ç2S3 543,33 373,33 EZ4Ç3S1 473,33 483,33 EZ4Ç3S2 883,33 666,67 EZ4Ç3S3 1096,67 583,33 EZ5Ç1S1 113,33 116,67 EZ5Ç1S2 153,33 220,00

265 Çizelge un devami EZ5Ç1S3 93,33 383,33 EZ5Ç2S1 63,33 90,00 EZ5Ç2S2 103,33 223,33 AxBxC EZ5Ç2S3 290,00 153,33 EZ5Ç3S1 90,00 136,67 EZ5Ç3S2 120,00 396,67 EZ5Ç3S3 206,67 403,33 AxBxC (LSD) 49,065** 72,429** (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli Uygulamalarin Ortalama Ana Bas Agirligi Üzerine Etkileri (g/adet) Brokkolide ekim zamani, çesit ve sikligin ortalama ana bas agirligi üzerine etkilerini incelemek amaciyla yapilan istatistiksel degerlendirmeler sonucunda, Ekim Zamani, Çesit, Siklik, Ekim ZamanixÇesit, Ekim ZamanixSiklik, ÇesitxSiklik ve Ekim ZamanixÇesitxSiklik etkilesimlerinin önemli oldugu saptanmistir (Çizelge ). EZ (ekim zamani) ortalama ana bas agirligi her iki yilda da erken ekimler, geç ekimlerden daha üstün ortalama ana bas agirligina sahip olmuslardir (Çizelge ) yilinda tüm ekim zamani uygulamalari ayri gruplar olusturmuslardir. Ilk ekim zamani olan Mayis ekimi, 348,20 gr ile en yüksek ortalama ana bas agirligina sahipken, 330,44g ile EZ2 ikinci sirada yer almistir.son sirada ise 101,09 g degeri ile son ekim zamani olan EZ5 (Eylül) yer almistir yilinda EZ1 (389,48 g), EZ3 (Temmuz ekimi: 295,03 g) en yüksek ortalama ana bas agirligi degerine sahipken, 3. sirada EZ2 (291,72 g)yer almistir. EZ1 ayri bir grup olustururken, EZ3 ve EZ2 ayni grupta yer almislar ve son grupta EZ5 (169,63 g)yer almistir. Çesitlerin (Ç) ortalama ana bas agirligi üzerine etkisi istatistiki olarak (p<0,01) önemli etkide bulunmustur. Her iki yilda da siralama ayni olmus, ilk sirada Marathon çesidi (2001 yilinda 272,43 g; 2002 yilinda ise 341,48 g) ilk grupta yer alirken, bunu KY-110 çesidi (2001

266 234 yilinda 241,03 g; 2002 yilinda ise 268,01 g) ve Green Dome (2001 yilinda 236,43 g; 2002 yilinda ise 200,21 g) çesitleri izlemistir. Siklik(S) uygulamasida, çesit uygulamasinda oldugu gibi ortalama ana bas agirligina her iki yilda dasikliklarin etkisi istatistiki olarak p<0,01 e göre önemli etkide bulunmustur. Her iki yilda da siralama ayni olmus, ilk sirada S2 (2001 yilinda 265,55 g; 2002 yilinda ise 293,88 g) yer alirken, bunu S3 (2001 yilinda 264,73 g; 2002 yilinda ise 275,81 g) ve S1 (2001 yilinda 219,61 g; 2002 yilinda ise 240,01 g) sikliklari izlemistir. EZxÇ etkilesiminde en yüksek ortalama ana bas agirligi 393,10g ile EZ1xÇ3 den (MayisxMarathon) elde edilirken, 365,15g ortalama ana bas agirligi ile EZ2xÇ3 etkilesimi ikinci yüksek degerin ulasildigi interaksiyon olmus ve her ikisi de ayri gruplarda yer almislardir. Son sirada ise, 67,30 g ile EZ5xÇ1 (EylülxGreen Dome) yer almistir yilinda en yüksek ortalama ana bas agirliginin elde edildigi interaksiyon EZ1xÇ2 (437,69 g) iken, bunu EZ3xÇ3 interaksiyonu 413,27 g ile ikinci sirada izlemistir. En düsük ortalama ana bas agirligi 129,14 g ile EZ5xÇ2 interaksiyonundan elde edilmistir. EZxSiklik interaksiyonunda en büyük ortalama ana bas agirligi EZ2xS2 (Haziranx70x40cm) interaksiyonundan (368,17 g) alinirken, bu çesidi 362,27g ile EZ1xS2 interaksiyonu izlemistir. En düsük ortalama ana bas agirligiise 77,02 g ile EZ5xS1 (Eylülx70x30cm) interaksiyonundan alinmistir yilinda ise EZ1xS1 (403,22 g), EZ1xS2 (400,50 g) en yüksek iki degere sahip interaksiyonlar olarak belirlenirken, en düsük deger 107,39 g ile EZ5xS1 den alinmistir. ÇxS interaksiyonunda her iki yilda da en büyük ortalama ana bas agirligi sahip olan Ç3xS2 (Marathonx70x40cm) (2001 yilinda 302,13 g; 2002 yilinda 388,50 g) interaksiyonu ilk sirada yer almis ve Ç3xS3 ise, 2001 yilinda 301,68 g; 2002 yilinda 342,78 g degeri ile ikinci sirada yer almistir. Son sirada ise her iki yilda da Ç1xS1 (Green Domex70x30cm) interaksiyonu yer almistir (2001 yilinda 215,84 g; 2002 yilinda 186,78 g).

267 235 EZxÇxS interaksiyonu 2001 ve 2002 yillarinda p<0,01 e göre önemli bulunmustur. 444,85 g ile EZ1xÇ3xS2 interaksiyonu en büyük ortalama ana bas agirligi degerine sahip olmus ve ilk sirada yer almistir. 419,16 g ana bas agirligi ile EZ2xÇ3xS2 interaksiyonu 2. sirada yer almis ve EZ1xÇ3xS2 ile birlikte ayni grupta yer almistir. Son sirada ise EZ5xÇ1xS1 (53,33 g) interaksiyonu yer almistir yilinda, 487,38 g ile EZ1xÇ2xS1 interaksiyonu en büyük ortalama ana bas agirligi degeri ile ilk sirada yer almis, 473,56 g ile EZ3xÇ3xS2 interaksiyonu 2. sirada EZ1xÇ2xS1 ile birlikte ilk grupta yer almistir, son sirada ise EZ5xÇ1xS1 (92,88 g) interaksiyonu yer almistir. Çizelge : Ödemis Lokasyonu Deneme III'deki Uygulamalarin Ortalam Ortalama Ana Bas Agirligi (g/adet) Üzerine Etkileri. Uygulamalar Ortalama Ana Bas Agirligi (g/adet) I. Yil II. Yil EZ1 348,20 389,48 Ekim Zamani (A) EZ2 330,44 291,72 EZ3 275,75 295,03 EZ4 194,33 203,63 EZ5 101,09 169,63 LSD 5,762** 31,686** Ç1 236,43 200,21 Çesit (B) Ç2 241,03 268,01 Ç3 272,43 341,48 LSD 9,353** 15,364** S1 219,61 240,01 Siklik (C) S2 265,55 293,88 S3 264,73 275,81 LSD 8,245** 15,074** EZ1xÇ1 312,97 342,16 EZ1xÇ2 338,54 437,69 EZ1xÇ3 393,10 388,59 EZ2xÇ1 357,59 211,33 EZ2xÇ2 268,57 286,99 EZ2xÇ3 365,15 376,85 EZ3xÇ1 277,05 162,73 AxB EZ3xÇ2 264,18 309,09 EZ3xÇ3 286,03 413,27 EZ4xÇ1 167,24 143,66 EZ4xÇ2 213,96 177,15 EZ4xÇ3 201,79 290,08 EZ5xÇ1 67,30 141,16 EZ5xÇ2 119,91 129,14 EZ5xÇ3 116,06 238,61 LSD 20,913** 34,354**

268 236 Çizelge un devami. EZ1xS1 342,02 403,22 EZ1xS2 362,27 400,50 EZ1xS3 340,31 364,71 EZ2xS1 268,97 271,71 EZ2xS2 368,17 312,06 EZ2xS3 354,17 291,41 AxC EZ3xS1 246,63 243,10 EZ3xS2 305,99 329,49 EZ3xS3 274,63 312,50 EZ4xS1 163,40 174,65 EZ4xS2 200,08 249,54 EZ4xS3 219,52 186,70 EZ5xS1 77,02 107,39 EZ5xS2 91,23 177,79 EZ5xS3 135,02 223,72 LSD 18,436** 33,707** Ç1xS1 215,84 186,78 Ç1xS2 257,76 207,68 Ç1xS3 235,69 206,16 Ç2xS1 229,52 240,11 BxC Ç2xS2 236,76 285,45 Ç2xS3 256,82 278,48 Ç3xS1 213,46 293,16 Ç3xS2 302,13 388,50 Ç3xS3 301,68 342,78 LSD 14,280** 26,109** EZ1Ç1S1 326,65 338,34 EZ1Ç1S2 355,48 370,63 EZ1Ç1S3 256,77 317,50 EZ1Ç2S1 376,03 487,38 EZ1Ç2S2 286,48 391,52 EZ1Ç2S3 353,12 434,17 EZ1Ç3S1 323,39 383,94 EZ1Ç3S2 444,85 439,35 EZ1Ç3S3 411,05 342,47 EZ2Ç1S1 298,10 202,04 EZ2Ç1S2 396,91 199,17 EZ2Ç1S3 377,75 232,78 EZ2Ç2S1 239,75 262,64 AxBxC EZ2Ç2S2 288,44 315,27 EZ2Ç2S3 277,50 283,06 EZ2Ç3S1 269,05 350,44 EZ2Ç3S2 419,16 421,74 EZ2Ç3S3 407,25 358,38 EZ3Ç1S1 251,04 179,00 EZ3Ç1S2 293,93 162,62 EZ3Ç1S3 286,17 146,57 EZ3Ç2S1 242,33 227,19 EZ3Ç2S2 301,97 352,29 EZ3Ç2S3 248,23 347,78 EZ3Ç3S1 246,51 323,12 EZ3Ç3S2 322,08 473,56 EZ3Ç3S3 289,50 443,14 EZ4Ç1S1 150,08 121,64 EZ4Ç1S2 167,98 172,67 EZ4Ç1S3 183,67 136,67

269 Çizelge un devami EZ4Ç2S1 193,52 127,68 EZ4Ç2S2 216,24 235,95 EZ4Ç2S3 232,11 167,82 EZ4Ç3S1 146,60 274,64 EZ4Ç3S2 216,01 340,00 EZ4Ç3S3 242,77 255,60 EZ5Ç1S1 53,33 92,88 AxBxC EZ5Ç1S2 74,50 133,32 EZ5Ç1S3 74,08 197,29 EZ5Ç2S1 95,97 95,63 EZ5Ç2S2 90,64 132,22 EZ5Ç2S3 173,13 159,55 EZ5Ç3S1 81,76 133,66 EZ5Ç3S2 108,56 267,83 EZ5Ç3S3 157,85 314,32 AxBxC (LSD) 31,932** 58,381** (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (**): %1 e göre önemli Uygulamalarin Ortalama Yan Kol Agirligi Üzerine Etkileri (g/adet) Ortalama yan kol agirligi üzerine ekim zamani, çesit ve siklik faktörleri ile bunlarin interaksiyonlarinin yapilan istatistiki analiz sonucunda önemli oldugu belirlenmistir (Çizelge ). Ortalama yan kol agirligina ekim zamaninin etkisi I ve II. yilda p<0,01 e göre önemli bulunmustur. Mayis ekimi 9,92 g/adet degeri ile ilk sirada yer alirken, bunu 8,33 g degeri ile Haziran ekimi izlemis ve en düsük deger 6,52 g ile EZ4 uygulamasindan elde edilmistir. 2. yilda da yan kol agirliklari EZ1, EZ2, EZ3, EZ4 ve EZ5 uygulamalarinda sirasi ile, 4,54 g, 4,33 g ve 4,37 g, 5,82 g ve 10,24 g olarak elde edilmistir. Çesitlerin yan kol agirligi üzerine etkileri degerlendirildiginde her iki yilda da önemli bulunmustur. 1. yilda ve ikinci yilda Marathon (1. yilda 8,75 g; 2. yilda 9,22 g) en yüksek deger ile ilk sirada yer almis, bunu sirasi ile KY-110 (Ç2, 1. yilda 6,12 g; 2.yilda 4,10 g) ve Green Dome (Ç1, 1. yilda 8,12 g; 2. yilda 4,27 g) çesitleri izlemistir. Sikligin yan kol agirligi üzerine etkisi her iki yilda da önemli bulunurken, 1. yilda ilk sirada 9,06 g ile S3 gelirken bunu 7,23 g ile S2

270 238 izlemis ve 6,69 g degeri ile S1 uygulamasi en son sirada yer almistir. 2. yilda da siralama ilk yilda oldugu gibi bulunmus ve ilk sirada 6,97 g ile S3 gelirken, bunu 5,89 g ile S2 izlemis ve 4,73 g degeri ile S1 uygulamasi en son sirada yer almistir. EZxÇ interaksiyonunun yan kol agirligi üzerine etkisi her iki yilda da önemli bulunmustur. En yüksek 1. yil degeri 13,62 g ile EZ1xÇ1 den elde edilmis, ikinci sirada ise 11,09 g ile EZ2xÇ1 interaksiyonu yer almis en düsük deger ise 4,53 g ile EZ5xÇ1 interaksiyonunda belirlenmistir. En yüksek 2. yil degeri 18,13 g ile EZ5xÇ3 den elde edilmis, ikinci sirada ise 10,13 g ile EZ4xÇ3 interaksiyonu yer almis, en düsük deger ise EZ2xÇ1 interaksiyonunda belirlenmistir. EZxS interaksiyonu EZxÇ interaksiyonunda oldugu gibi 1. ve 2. yilda da önemli bulunmustur EZxS interaksiyonunda 12,03 g ile EZ1xS3 interaksiyonu ilk sirada yer almis bunu 9,13 g ile EZ1xS1 izlemis ve 4,63 g ile son sirayi Eylül ekiminde EZ5xS1 70x30cm dikim sikligi almistir. 2. yilda ise EZxS interaksiyonunda 12,33 g ile EZ5xS3 interaksiyonu ilk sirada yer almis, bunu 11,22 g ile EZ5xS2 izlemis ve son sirada EZ1xS1 interaksiyonu yer almistir. ÇxS interaksiyonunun yan kol agirligi üzerine etkisi degerlendirildiginde iki yilda da önemli bulunmustur. Ilk sirayi 10,84 g ile 70x50cm dikim mesafesinde dikilmis Marathon çesidi yer alirken, bunu 8,55 g ile Ç3xS2 interaksiyonu izlemistir. Ç2xS1 ve Ç2xS2 interaksiyonlari 5,55 g degerleri ile son sirada yer almislardir yilinda ilk sirayi 2001 yilinda oldugu gibi 11,72 g ile Ç3xS3 alirken, bunu 8,86 g ile Ç3xS2 interaksiyonu izlemistir. Ç1xS1 interaksiyonu son sirada yer almistir. EZxÇxS interaksiyonunun yan kol agirligi üzerine etkisi iki yilda da p<0,01 e göre önemli bulunmustur. En yüksek degere EZ1xÇ1xS3 den 15,68 g ile ulasilirken, bunu EZ1xÇ1xS1 13,43 g ile izlemis, EZ2xÇ2xS3 interaksiyonu ise, 3,59 g degeri ile son sirada yer almistir. 2. yilda ise en yüksek degere EZ5xÇ3xS3 den 23,92 g ile ulasilirken, bunu EZ5xÇ3xS2 19,34 g ile izlemis, EZ3xÇ1xS1 interaksiyonu ise son sirada yer almistir.

271 Çizelge :Ödemis Lokasyonu Deneme III deki Uygulamalarin Ortalama Ortalama Yan Kol Agirligi (g/adet) Üzerine Etkileri. 239 Uygulamalar Ortalama Yan Kol Agirligi (g/adet) I. Yil II. Yil EZ1 9,92 4,54 Ekim Zamani (A) EZ2 8,33 4,33 EZ3 6,97 4,37 EZ4 6,52 5,82 EZ5 6,57 10,24 LSD 0,211** 0,679** Ç1 8,12 4,27 Çesit (B) Ç2 6,12 4,10 Ç3 8,75 9,22 LSD 0,211** 0,311** S1 6,69 4,73 Siklik S2 7,23 5,89 S3 9,06 6,97 LSD 0,244** 0,325** EZ1xÇ1 13,62 4,72 EZ1xÇ2 7,27 3,76 EZ1xÇ3 8,89 5,15 EZ2xÇ1 11,09 3,04 EZ2xÇ2 5,16 3,40 EZ2xÇ3 8,73 6,55 EZ3xÇ1 6,00 3,55 AxB EZ3xÇ2 6,29 3,44 EZ3xÇ3 8,62 6,12 EZ4xÇ1 5,37 3,58 EZ4xÇ2 5,35 3,76 EZ4xÇ3 8,84 10,13 EZ5xÇ1 4,53 6,45 EZ5xÇ2 6,52 6,14 EZ5xÇ3 8,66 18,13 LSD 0,472** 0,695** EZ1xS1 9,13 3,84 EZ1xS2 8,61 4,13 EZ1xS3 12,03 5,67 EZ2xS1 7,90 3,92 EZ2xS2 8,23 4,36 EZ2xS3 8,85 4,72 AxC EZ3xS1 6,47 3,92 EZ3xS2 6,65 4,69 EZ3xS3 7,80 4,50 EZ4xS1 5,33 4,80 EZ4xS2 6,53 5,04 EZ4xS3 7,70 7,63 EZ5xS1 4,63 7,17 EZ5xS2 6,14 11,22 EZ5xS3 8,94 12,33 LSD 0,545** 0,726** Ç1xS1 7,67 3,26 Ç1xS2 7,60 4,74 Ç1xS3 9,09 4,81

272 240 Çizelge ün devami. Ç2xS1 5,55 3,85 Ç2xS2 5,55 4,07 Ç2xS3 7,26 4,38 BxC Ç3xS1 6,86 7,08 Ç3xS2 8,55 8,86 Ç3xS3 10,84 11,72 LSD 0,422** 0,562** EZ1Ç1S1 13,43 4,25 EZ1Ç1S2 11,74 4,29 EZ1Ç1S3 15,68 5,61 EZ1Ç2S1 6,69 3,95 EZ1Ç2S2 6,47 3,36 EZ1Ç2S3 8,65 3,97 EZ1Ç3S1 7,28 3,31 EZ1Ç3S2 7,62 4,73 EZ1Ç3S3 11,76 7,41 EZ2Ç1S1 10,87 2,75 EZ2Ç1S2 11,19 3,68 EZ2Ç1S3 11,21 2,70 EZ2Ç2S1 5,89 2,58 EZ2Ç2S2 5,98 3,42 EZ2Ç2S3 3,60 4,19 EZ2Ç3S1 6,94 6,42 EZ2Ç3S2 7,52 5,97 EZ2Ç3S3 11,74 7,26 EZ3Ç1S1 5,45 2,32 EZ3Ç1S2 5,59 4,79 EZ3Ç1S3 6,97 3,54 AxBxC EZ3Ç2S1 6,37 2,88 EZ3Ç2S2 5,66 3,35 EZ3Ç2S3 6,86 4,07 EZ3Ç3S1 7,59 6,57 EZ3Ç3S2 8,71 5,91 EZ3Ç3S3 9,57 5,88 EZ4Ç1S1 4,55 3,02 EZ4Ç1S2 5,06 3,42 EZ4Ç1S3 6,51 4,31 EZ4Ç2S1 4,48 3,42 EZ4Ç2S2 5,55 3,39 EZ4Ç2S3 6,05 4,47 EZ4Ç3S1 6,97 7,95 EZ4Ç3S2 9,00 8,33 EZ4Ç3S3 10,54 14,10 EZ5Ç1S1 4,06 3,94 EZ5Ç1S2 4,43 7,51 EZ5Ç1S3 5,09 7,89 EZ5Ç2S1 4,32 6,43 EZ5Ç2S2 4,11 6,81 EZ5Ç2S3 11,14 5,18 EZ5Ç3S1 5,52 11,13 EZ5Ç3S2 9,87 19,34 EZ5Ç3S3 10,59 23,92 AxBxC (LSD) 0,943** 1,258** (ÖD): önemli degil (*): %5 e göre önemli (*): %1 e göre önemli

273 TARTISMA Kislik sebzeler içerisinde yer alan lahana ve karnabaharin üretimi Küçük Menderes Havzasinda yogun olarak yapilmaktadir. Ancak bazi ürünlerin üretim miktarinin tüketimden fazla olmasi havzayi yeni alternatif ürünlerin üretimine yöneltmektedir. Iste bu alternatif ürünlerden birisi de brokkolidir. Bu çalismada,nezaman nekadar ürünün piyasaya çikacagini hesaplayabilmek için termal zaman modellerini kullanmak, hem ovada hem de rakimin 1200 m oldugu Bozdag yayla kosullarinda en uygun ekim, dikim zamanini ve dikim sikligini tespit etmek ve üretim sezonunu genis bir zamana yayarak pazara yaz sezonunda bile brokkoli sebzesini çikarabilmek hedeflenmistir. Yükselen sicaklik ve isik, bitkide fizyolojik aktivitelerin hizlanmasina yol açmakta ve büyümeyi olumsuz yönde etkilemektedir. Asiri sicaklik artisi, bitkilerde belli bir sinirdan sonra fizyolojik aktivitelerinin yavaslamasina ve durmasina neden olmaktadir. Buna paralel olarak, büyüme ve gelisme de yavaslayarak durma noktasina gelmektedir. Bitkilerin tüm fizyolojik fonksiyonlarini ve vejetatif aktivitelerini sergileyebildikleri devrenin uzunlugu; bir baska deyisle vejetasyon periyodunun uzunlugu, ortam sicakligiyla çok yakindan iliskilidir. Bu yüzden bitkiler, sicaklik gereksinimlerini sicak dönemlere rastlayan yetistirme periyotlarinda yükselen ortalama sicakliklara paralel olarak daha kisa sürede karsilayip, ömürlerini erken sürede tamamladiklari için boylarinda bir kisalma göze çarpmaktadir (Geren, 2002; Kacar, 1989; Eser, 1997). Bu sonuç da elde ettigimiz sonuçlara paralellik göstermektedir. Çalismamizda elde edilen sonuçlarda da geç dikimlerde bitkinin kisa dönemde sicaklik isteginin karsilandigi ve erken bas olusturdugu gözlenmis ve bu bitkilerin diger ekimlerdeki bitkilere oranla daha kisa boylu olduklari belirlenmistir(çizelge a a a). Geç dönem ovada yapilan ekimlerde, sicakliklarin, bitkinin vejetatif gelisimi için gereksinim duyulan sicakliklardan düsük degerlerde olmasi, bas kalitelerine de olumsuz olarak yansimistir. Sicakliklarin yüksek oldugu dönemlerde generatif faza geçen ve ekimi ovada geç sonbaharda yapilan bitkilerde bas kalite kriterlerinden biri

274 242 olarak bilinen brakte yaprak yüzdesinde artislar saptanmistir (Çizelge 4.1.1e, f, g; Çizelge e, f, g; Çizelge e, f, g, h, i). Yapilan arastirmalar sonucunda bas kalite kriterlerinden bir digeri olan, bos gövdenin (kofluk) fizyolojik bir düzensizlik oldugu bilinen yargiya paralel sonuçlar elde edilen bu arastirmada, kofluk; gövde merkezinde meydana gelmekte ve çevre sartlari, iklim ve toprak verimliligi, bos gövde olusumunda rol oynamaktadir. Bos gövdenin yetistirme sezonlari arasindaki önemli degiskenliklere bagli oldugu ve sonuçta çevre kosullari bos gövde olusumunda önemli rol oynayabilir sonucuna varan Zink, (1968); Shattuck and Shelp (1987); Shattuck et al., (1986) ve Tremblay (1989), bu çalismada da bos gövde olusumu artan bitki yogunlugu ile azalmaktadir bulgusu Heather et al., (1992), Carr and Irish (1997). Wurr et al., (1995), Pearson et al., (1994) gibi arastiricilarin bulgulari ile uyum içerisinde bulunmustur (Çizelge e,f,g; Çizelge e,f;g; Çizelge e,f,g,h,i). Ayrica genis sira arasi mesafelerle dikimlerde bos gövdenin daha çok meydana geldigi, ortalama bas agirligi ve ortalama bas çapi yüksek olan bitkilerde bos gövde sayisinin arttigi bulgularimizda elde ettigimiz sonuçlar arasinda yer almakta ve brokkolide bitkiler arasi mesafenin artmasi durumunda içi bos gövde olusumunun görüldügü diger arastirmacilar tarafindan da bildirilmekte ve bu elde edilen bulgular, Griffith and Carling (1991), Bleaseldale et al., (1991) ve Fujime et al., (1996). Ancak Tremblay (1989) in bulgulari bizim ve diger arastiricilarin bulgulariyla uyum saglamamaktadir. Gelisme sicakligi ne zaman bas gelisimi için optimum sicakligin üzerine çiktiginda, biçimsiz gelismeye neden olmus ve sonuçta braktelerin gelisimi gözlenmistir. Brokkolide yapraklar genellikle sap üzerinde basin altinda fakat basin çevresinden yukariya dogru uzamaktadir, bununla birlikte hizli gelisen bitkilerin, yüksek sicaklarla birlikte baslarinda brakte yapraklar gelistirdikleri gözlenmis ve bu bulgular Bjorkman and Pearson (1998); Grevsen (1998); Klaering (1998); Olesen and Grevsen (1997); Fujime et al (1996); Dufault (1996), Kaluzewicz et al., (2002); Tan et al., (1998,1999); Zink (1968); Hipp (1974); Cutcliffe (1972, 1975); Dufault (1996) gibi arastiricilarin belirttigi bulgularla paralelelik göstermektedir.

275 243 Albarracin et al., (1995), en genis bas orani en yüksek olan (16cm üzerinde) Green Valiant ve Pirate yüksek verimler ile genis bas ve 16 cm'nin üzerinde bas çapinda yüksek yüzdelerle kombine edilmistir. Bas çapi bulgularimizda elde ettiklerimizden yüksek oldugu dikkat çekmektedir. Bu ekolojik kosullarin, çesitlerin farkliligindan kaynaklanabilir. Tremblay (1989), brokkolide gövde içi boslugunun çevre, çesit ve yetistirme ortamindaki azot orani ile iliskili oldugunu belirtmektedir. Yine ayni çalismada, brokkoli yetistiriciliginde fide yasinin basin agirligi ve çapi üzerine çok az etkili oldugunu bildirmistir. Hill ( 1987), bas çapinda brokkoli için ulusal kalite standartlari takip etmis ve 17.5cm yada daha genis olanlar çok genis, cm arasinda olanlar genis, cm arasinda olanlar orta, 8.7 cm' den küçük olanlar küçük olarak siniflandirmistir. Çalismanin her üç denemesinde de bas çaplari orta ve küçük olarak belirlenmistir. Broek and Broek (1996) dikim sikligin artmasi ile bas çapinin azaldigi sonucuna ulasmislar ve bulgularimizla paralel bir sonuca ulastiklari belirlenmistir. Poschald (1988), Rekowska (1999), Jett et al., (1995) ve Snoek (1981) a göre, birim alandaki bitki popülasyonunun artmasi ile verimin arttigi, fakat bitki ana bas çapinin düstügü sonucuna ulasmislardir. Arastirma bulgularimizda, birim alandaki bitki popülasyonunun artmasi (70x50cm den 70x30cm ye düsen dikim sikliklarinda), her üç denemede de (Çizelge ; Çizelge ; Çizelge ) ana bas çapini düsürmüstür. Bu sonuç, arastirmacilarin bulgulari ile elde edilen ana bas çapi sonuçlari ile paralellik gösterirken, toplam verimler arastirmamizda daha yüksek degerlere ulastigi için bu karakter yönünden diger arastirmacilarin sonuçlari ile uyum saglamamistir. Termal zaman gereksinimi her çeside göre farkli degerlerde belirlenmistir, bunun yaninda her ekim döneminde de farkliliklar ortaya çikmistir, (Çizelge a, b; a, b; a b) bu Tan, et al., (2000a) nin bulgulariyla paralellik içerisindedir. Miller et al., (1985), sicakliklar yüksek oldugunda brokkoli bitkilerinin daha az yapraga sahip oldugunu belirlemisler, Salter (1969), toplam yaprak sayisi sicakliga tepkisinin çok olmadigini belirlemis, oysa

276 244 ki, bulgularimiz bu arastiricilarin sonuçlariyla çeliski içerisinde kalmistir. Sonuçlarimizin bu arastiricilarinkilerle pek uyusmamasinin nedenini, arastirmanin yürütüldügü yillara ait iklim ve toprak faktörlerinin farkli olmasina, kullanilan materyalin ve uygulanan agronomik islemlerin de degiskenlik tasimasina baglayabiliriz. Fontes and Ozbun, (1972), tarafindan yapilan çalismada, yüksek sicakliklarda gelismenin yüksek oranlarda olmasi, artan toplam yaprak sayisi ile gelisim ve çiçek olusumu için karbonhidrat destegi gerçeklesebilmektedir yargisi, hipotezimizi dogrulamaktadir. Çikistan hasada kadar, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar ve çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen süreler için hesaplanan sicaklik toplam degerleri incelendiginde; yayla kosullarinda çikistan hasada kadar geçen sürede en yüksek sicaklik toplami geçci çesitte KY-110 (1780,3 o C gün) elde edilmistir. Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadarki sürede en yüksek sicaklik toplam degeri yine KY-110 (1508,85 o C gün) çesidinden kaydedilmistir. Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen süredeki en yüksek sicaklik toplam degeri ise Ç1 den (Green Dome: 349,20 o C gün) Subat ekiminde kaydedilmistir. Ova kosullarinda ise, çikistan hasada kadar geçen sürede en yüksek sicaklik toplami geçci çesitte KY-110 (2589,35 o C gün) elde edilmistir. Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadarki sürede en yüksek sicaklik toplam degeri yine KY-110 (2321,7 o C gün) çesidinde kaydedilmistir. Çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen süredeki en yüksek sicaklik toplam degeri ise Ç1 den (Green Dome: 466,25 o C gün) Eylül ekiminde kaydedilmistir. Tan et al., (2000a; 2000b), Titley (1987); Marshall and Thompson, (1987) Stone et al., (1996) gibi arastiricilarin çikistan hasada kadar ki termal zaman hesaplamalarinda elde ettikleri degerler, bu çalismada elde edilen degerlerden düsük bulunmustur, sonuçlarimizin bu arastiricilarin sonuçlari ile uyusmamasinin nedeni, arastirmanin yürütüldügü yillara ait iklim ve toprak faktörlerinin fakli olmasina, kullanilan materyalin ve uygulanan agronomik islemlerin de degiskenlik tasimaktadir. Tan et al., (2000a), Chung and Strickland (1987), brokkoli tohumlari sonbaharda geç ekildiklerinde çesitlerin toplam yaprak sayisinin azalmakta oldugu bulgusu, çalismadaki bulgularimizla paralellik göstermektedir.

277 245 Denemelerde ele alinan toplam verim, hem ekim zamani, hem çesit, hem siklik ve hem de bunlarin interaksiyonlarinin etkisinde kalarak, oldukça karmasik sonuçlar vermistir. Interaksiyonlarin önemli olmasi her faktörü digerinden soyutlayarak karar vermeyi güçlestirmekteyse de, uygulamalarin etkilerininde ayri ayri önemli bulunmus olmasi pratik yorumlar yapmaya olanak tanimakta ve sonuçlarin yorumlanmasini kolaylastirmaktadir. Bitkilerin sergiledikleri performanslari karsilastirmak için bakilan ilk ve en önemli özelliklerden biri olan toplam verim, birim alandaki bitki sayisina, bitki çesidine olgunlasma süresi gibi unsurlarin tümünden etkilenen kantitatif bir karekter oldugu için, çevre ve ekolojik kosullara göre degisen bir özelliktir. Toth et al., (1998) nin elde ettikleri yan kol verimleri bu çalismada elde edilen bulgulara paralellik göstermekle birlikte, özellikle ova denemesinde bu degerlerden çok daha yüksek ana bas ve yan kol verim degerlerine ulasilmistir. Toplam yan kol verimi ve yan kol adedi degerlerini kullanarak yapilan hesaplamalar sonucu elde edilen ortalama yan kol agirligi, bu karakterlerin varyasyonuna uyumlu kalmis uygulamalar ve bunlarin interaksiyonlari açisindan önemli farkliliklar saptanmistir. Her faktörün etkilerinin kendi içinde önemli bulunmus olmasi sonuçlarin yorumlanabilmesini kolaylastirmistir. Bu farklilik iklim verileri ile açiklanabilmektedir. Toth et al., (1998); Mihov and Antonova (2000), arastirmalarinda çesitlerin verim degerleri ile elde ettigimiz bulgularimiz uyum saglamakta ancak, Hill (1989), Lisiewska (1988) ve Albarracin et al., (1995) in elde ettigi sonuçlardan daha yüksek bulunmustur. Sonuçlarimizin pek çok arastiricininkiyle pek uyusmamasinin nedenini, arastirmanin yürütüldügü yillara ait iklim ve toprak faktörlerinin farkli olmasina, çesitlerin hasat süresinin farkli olmasina, kullanilan fidelerin farkli yaslarda olmasina, kullanilan materyalin ve uygulanan agronomik islemlerin de degiskenlik tasimasi gibi bir çok faktöre baglayabiliriz. Marathon çesidinde elde ettigimiz verim degerleri Broek and Broek (1996) nin elde ettigi verim degerlerinden düsük çikmistir. Ancak, Hollanda gibi kuzey Avrupa ülkelerinin bulunduklari konum açisindan bitki vejetasyon süresinin daha kisa oldugu, kuzeyde yer alan ülkelerde

278 246 toplam verimlerin ülkemizde elde edilenlerden düsük çikmasi beklenen bir sonuçtur. Çünkü ülkemizdeki yüksek sicaklik ve yüksek isik bitki gelisimine ve buna paralel verime olumlu yansiyacaktir. Çünkü yükselen isik ve sicaklik bitkide fizyolojik aktivitelerin hizlanmasina yol açmakta ve büyümeyi olumlu yönde etkilemektedir. Vejetatif gelisimini tam olarak tamamlamis bitkilerde muhtemel verim artislari da beklenmektedir. Arastirma bulgularimizda da bu ekolojik avantajlarin verime yansidigi açikça görülmektedir. Sonuçlarimizin pek çok arastiricinin elde ettikleri verim degerlerinden yüksek çikmasinin nedeni, arastirmanin yürütüldügü yillara ait iklim ve toprak faktörlerinin farkli olmasina, kullanilan materyalin ve uygulanan agronomik islemlerinde degiskenlik tasimasina baglanabilir. Ova kosullarinda gerçeklestirilen geç ekimlerde erkenci verimin her üç çesitte de düsmesi, geç ekimlerin toplam verim gibi erkenci verimde de düsüslere yol açtigi sonucunu desteklemistir. Ova kosullarinda ekim zamanlari geciktikçe çesitlerin ortalama ana bas agirliklari da azalmis görülmüstür ve en yüksek ana bas agirligi Bozdag kosullarinda 438 g ile Marathon çesidinden elde edilmistir. Ekim zamanlari geçe kaldigi zaman ana bas agirliklarinin azaldigi belirlenmistir (Çizelge ; Çizelge ; Çizelge ). Damato and Bianco (1990), toplam verim degerlerimizle çok paralel verim degerlerine ulasmislardir. Ortalama bas agirligini erken ekimde daha yüksek belirlemislerdir. Ancak bu sonucun, çalisma da elde ettigimiz bulgularimizdan farkli oldugu belirlenmistir. Yüksek bitki sikliginda pazarlanabilir verim artmistir. Bu sonuçlar çalismamizin bulgulariyla paralel sonuçlar vermistir. Açikgöz ve Salk (2000), çalismalarinda elde ettigimiz en yüksek ana bas agirligindan daha yüksek ortalama ana bas degerlerine ulasmislardir. Hill (1996), çalismasinda erken olgunlasan (erkenci) varyeteler Agustos ortasinda dikildikleri zaman memnun edici verim ve kaliteye ulasmis ve bu da çalismamizda erkenci çesitten aldigimiz sonucu desteklemektedir. Dellacecca et al., (1994), Kunicki et al., (1999), Callens et al., (2000), Griffith and Carling (1991), çiçek taslaklarindan en erkenci verim ile yüksek agirlik (yaklasik 140g), siki baslilik ve küçük gövde çapi elde etmisler, fakat bu çalismada bu sonuçlardan daha yüksek degerler elde edilmistir.

279 247 Esiyok (1996), Rekowska (2000) elde ettikleri verim degerleri ile, Ödemis lokasyonunda sürdürülen Deneme III ün her iki yilinda da Haziran ekiminde ulasilan oldukça yüksek degerler uyumludur. Rozek (2000), çalismasinda dikim zamani direkt olarak ana baslarin verimini etkilememis olsa da, Haziran dikimi ile en yüksek ana bas verimielde edilmis, bu da bulgularimizla paralellik göstermektedir. Ana bas verimleri diger arastiricilarinkinden daha yüksek olup, bu degerler bulgularimiza daha yakin görülmüstür. Griffith and Carling (1991), istatistiksel olarak dikim sikligini brokkoli verimi üzerine etkili bulmus ve verimi etkileyen en önemli faktör oldugu sonucuna ulasmislardir. Çalismamiz da da dikim sikliginin verim üzerine etkisi önemli bulunmustur. Azalan sira üzeri mesafe toplam verimi arttirmistir. Yetistirici ve arastiricilar tarafindan da ekim programini planlamak ve çikistan hasat tahminlerini yapabilmek için termal zamanlarin kullanilmasinin piyasaya ne zaman ne kadar ürünün çikarilabilecegini göstermesi hem üretici hem de pazar için yol gösterici olacaktir. Ekim programi haftalik ortalama sicakliklarin kullanilmasi ile planlanabilmektedir, fakat ileri giden gelisen bu model günlük sicakliklar, ve planlanmis tahmin edilen hasat tarihi ile gerçegi arasindaki sapmayi da açik seçik, anlasilir hale getirmektedir. Üretici ova kosullarinda yüksek verim için Haziran ekimlerini, daha kaliteli ürün için yaylada Nisan ayi ekimini ve her iki lokasyonda da erken ürün için erkenci çesidi tercih etmelidir. Ancak her yilin meteorolojik verilerin yillara göre degisiklik göstermesi ve her geçen gün yeni çesitlerin piyasaya çikmasi nedeniyle bu ve buna benzer çalismalarin yeni çesitler kullanilarak tekrarlanmasi ve brokkolide kalite kriterlerinden olan brakte yaprak ve kofluk gibi karakterlerin yaninda, renk, baslarda ki sikilik gibi karakterlerinde incelenmesi, ekim dönemleri göz önünde bulundurularak hasat sonrasi depolama kosullari üzerinde de durulmasinin bu yeni üründen daha iyi randiman alinabilmesi için yapilabilecek yerinde arastirma konulari olacagi kanisindayim.

280 SONUÇ VE ÖNERILER Küçük Menderes Havzasinda kislik sebzeler içerisinde yer alan ve Brassicacea familyasi üyelerinden olan lahana ve karnabaharin üretimi yogun olarak yapilmaktadir. Yetistirilen ürünlerin üretim miktarlarinin tüketim miktarlarindan fazla olmasi, havzayi yeni alternatif ürünlerin üretimine yöneltmektedir. Iste bu alternatif ürünlerden birisi de brokkoli sebzesidir. Çalismada amaç, hem ovada hem de rakimin 1200 m oldugu Bozdag yayla kosullarinda en uygun ekim, dikim zamanini ve dikim sikligini tespit etmek ve üretim sezonunu genis bir zamana yayarak pazara yaz sezonunda bile brokkoli sebzesini çikarabilmektir. Termal zaman modellerini kullanarak ne zaman ne kadar ürünün piyasaya çikarilabilecegini de tahmin etmek çalismanin diger bir amacidir. Küçük Menderes Havzasinda üreticilerin kazancini arttirmak amaciyla hem yayla hem de ova kosullarinda yapilacak yaz sezonu brokkoli üretimi ile turizm sezonunda yüksek fiyat ve yüksek kalitede brokkoli sebzesini piyasaya sunmak, havzayi yeni alternatif ürünlerin üretimine yöneltmek gerekmektedir. Ege Bölgesi kosullarinda, degisik brokkoli çesitlerinin farkli ekim, dikim zamanini ve dikim sikliginda yetistirilmesi sonucu elde edilen bulgular topluca ele alindiginda asagidaki sonuçlara ulasilmistir. Deneme I e ait sonuçlar; Vejetatif ve generatif gelisim degerlerinde, bitki yüksekligi, yaprak sayisi ve toprak seviyesinden bitki büyüme ucuna kadaki uzunluk gibi karekterlerde yapilan ölçümlerde, en yüksek degerlere Subat ekim zamaninda Marathon çesidinde ulasildigi gözlenmistir yili degerlerinin 2001 yilina göre daha yüksek oldugu dikkati çekmekte ve bu fakliligin nedeni, arastirmanin yürütüldügü yillara ait ekolojik faktörlerin farkli olmasindan kaynaklanmaktadir. Bu durum, brokkoli çesitlerinin yaprak olusturma bakimindan mevsime ve yila duyarli olduklarini göstermektedir. Ekim dikim zamanlari geciktikçe serin

281 249 dönemlerde bitki vejetatif yönden çok iyi gelisememekte ve dolayisiyla bitkiler az sayida yapraga ve küçük bitki habitüsüne sahip olmuslardir. Iki ve üç aylik fidelerden elde edilen bitkilerin generatif faza geçtigi dönemde sahip olduklari yaprak sayilari bir aylik fide dikiminden elde edilen bitkilerin sahip oldugu yaprak sayisindan daha az oldugu belirlenmistir. Yapilan büyüme ve gelisme ile ilgili ölçümlerden (çikistan hasada kadar, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar ve çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen sürelerdeki günler sayilmistir) elde edilen verilerde, en erken hasada Nisan ekiminde Green Dome çesidi ile ulasilirken, çikistan hasada kadar geçen en uzun gün sayisina KY-110 çesidinde Subat ekiminde ulasilmistir. Çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi süreye en erken ulasan çesit Green Dome ve ekim zamani ise Subat ekimi olarak kaydedilmistir. Çiçek taslaklari ile ilk hasat arasindaki en kisa süre Mart ekiminde Ç2 çesidinden ve Nisan ekiminde Ç3 çesidinden saptanmistir. Deneme I de, Subat ekiminde kullanilan 3 ay yasli fidelerin dikiminden elde edilen erkenci çesitten daha erken ürün(mayis sonu-haziran basinda ana baslar kesilmeye baslanmistir) elde edilmistir. Bu ürün piyasada brokkolinin olmadigi dönemde yüksek fiyatlarla pazarlanmistir. Ancak iklim kosullari uygun olmadigi için ovada bu dönemde ürün piyasaya çikarmak mümkün degildir (ova kosullarinda en erken Eylül ortasinda ana baslarin kesimine baslanmistir). Ovada yapilan geç dönem ekimlerinde havalarin serinledigi dönemde bitkinin vejetatif gelisimi süresince gereksinim duydugu sicakliklarin karsilanamamasi, bas kalitelerine de olumsuz etki yapmistir. Sicakliklarin yüksek oldugu dönemlerde generatif faza geçen çesitlerde bas kalite kriterlerinden olan brakte yaprak yüzdesinde artislar saptanmistir.

282 250 Çikistan hasada kadar, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar ve çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen süreler için hesaplanan sicaklik toplam degerleri kaydedilmistir. Bu degerler incelendiginde; a. çikistan hasada kadar geçen sürede en yüksek sicaklik toplami Mart ekiminde KY-110 ve Marathon çesitlerinden elde edilmis, ikinci yilda ise bu süredeki en yüksek sicaklik toplam degeri Subat ekiminde KY-110 çesidinden elde edilmistir. b. çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadarki sürede en yüksek sicaklik toplam degeri ilk yilda Mart ekiminde, ikinci yilda ise Subat ekiminde KY-110 çesidinden kaydedilmistir. c. çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen süredeki en düsük sicaklik toplami ikinci ekim zamani olan Mart ekiminde KY-110 çesidinde belirlenmistir. En yüksek sicaklik toplam degeri ise Ç1 den (Green Dome) Subat ekiminde kaydedilmistir. Sicaklik toplamlari (termal zaman) azaldikça toplam verimin arttigi belirlenmistir. Uygulamalarin toplam verime etkisi ile ilgili elde edilen degerler incelendiginde, bir bitkiye birakilan aralik ne kadar fazla olursa dekardan alinan ürün miktari düsmektedir sonucuna ulasilmistir. Ancak, bir bitkiye birakilan araligin daraltilmasi dekardan alinan ürün miktarini yükseltmektedir. Bunun yani sira, bitkiye verilen alan arttikça, erkencilik göze çarpmakta ve degerlendirilen bitki organ ve kisimlarinda irilesme görülmektedir. Ana bas veriminde en yüksek veriler, Nisan ekiminde, Marathon çesidinde ve 70x30cm dikim sikliginda elde edilmistir.

283 251 Toplam yan kol verimlerine ait en yüksek degerler, Nisan ekiminde elde edilmistir. Orta-geçci olan Marathon çesidinde ve 70x30cm dikim sikliginda en yüksek yan kol verim degerleri kaydedilmistir. Siklik azaldikça elde edilen yan kol adedine paralel toplam yan kol agirligininda arttigi sonucuna ulasilmistir. Erkenci verim açisindan yapilan degerlendirmelerde en yüksek erkenci verim, hibrit çesitlerden elde edilmistir. Birim alandaki bitki sayisi arttikça, erkenci verimde bir artis gözlenmistir. Yasli fidelerin kullanildigi dikimlerde daha düsük erkenci verim degerlerine ulasilmistir. Ortalama yan kol adedinde en yüksek veriler, Subat ekiminde, Green Dome çesidinde ve 70x30cm dikim sikliginda elde edilmistir. Subat ekimi ilk ekim oldugu ve iklimin bitkinin yan kol tesekkülüne devam edebilmesi için uygun olmasi daha fazla sayida hasat yapilmasini, dolayisiyla daha fazla sayida yan kol elde edilmesini saglamistir. Bununla birlikte sik dikimlerde birim alandaki bitki sayisinin çok olmasi elde edilen ürünün toplam adedine ve toplam agirligina da yansimistir. Ana bas çapi (cm) açisindan belirlenen en yüksek degerler bir aylik fidelerin kullanilmasi ile gerçeklestirilen dikimlerde elde edilmistir. En yüksek degerler Marathon çesidinden ve en genis aralikli (70x50cm-S3-sikliginda) yapilan dikimlerden elde edilmistir. Ana bas boyu (cm) yönünden en yüksek degerlere erken ekimlerde ulasilmistir. Erken dönemde ekilen tohumlardan elde edilen yasli fidelerin dikimi sirasinda erkenci çesit üzerinde çiçek taslaklari olusmaya basladigindan yaylaya dikildiklerinde gündüz yükselen sicakliklar generatif gelisimi hizlandirmis ve daha gevsek yapida uzun ana baslarin meydana gelmesine sebep olmustur. Bu sonuca paralel olarakta Green Dome (Ç1) erkenci çesidinde ve S1 (70x30cm) sikligindaki bitkilerde en yüksek ana bas boy degerine ulasilmistir.

284 252 Bitki basina toplam verim karekterine ait en yüksek degerler, Marathon çesidinden ve 1 aylik fidelerin kullanildigi Nisan ekimden elde edilen bitkilerin 70x30cm dikim sikliginda yetistirilmesiyle elde edilmistir, en düsük deger ise Green Dome çesidinde bulunmustur. Nisan ekimi (EZ3), Marathon çesidi (Ç3) ve denemelerde kullanilan 70x30cm ve 70x40cm (S2) sikliklarinda bitki basina yan kol verimine ait en yüksek degerlere ulasilmistir. Ortalama ana bas agirligi açisindan en yüksek verilere en genis dikim mesafesi olan 70x50cm sikliginda, Marathon çesidinde ve denemenin son ekim zamani olan bir aylik fidelerin kullanildigi Nisan ekiminde sahip olunmustur. Ortalama yan kol agirligi açisindan da ortalama ana bas agirliginda oldugu gibi benzer sonuçlar elde edilmis ve en yüksek verilere en genis dikim mesafeleri olan 70x40-50cm sikliginda, Marathon çesidinde ve Nisan ekiminde sahip olunmustur. Deneme II ye ait sonuçlar; Bitki yüksekligi, yaprak sayisi ve toprak seviyesinden bitki büyüme ucuna kadaki uzunluk gibi karekterlerde en yüksek degerlere Subat ekim zamaninda Marathon çesidinde ulasildigi gözlenmistir yili degerlerinin, 2001 yilina göre daha yüksek degerler oldugu dikkati çekmektedir. Bu farklilik, denemenin yürütüldügü yillara ait ekolojik karekterlerin farkliligina baglanabilmektedir. Deneme II de büyüme ve gelisme ile ilgili yapilan sayimlar sonucu elde edilen verilerde, çesitlerin çiçek taslagi olusturmalari ve ilk hasada gelmeleri için çikistan itibaren geçen gün sayilari kaydedilmis ve buna göre, en erken hasada Nisan ekiminde ve Green Dome çesidinde ulasilmis, en geç hasada KY- 110 çesidinde Temmuz ekimindeki bitkilerde baslanilmistir. En

285 253 erken çiçek taslaklarinin gözlendigi çesit Green Dome ve ekim zamani Nisan ekimi olmustur. Çiçek taslaklari ile ilk hasat arasinda kalan en kisa süre ise Marathon çesidinde (Ç3) Nisan ekiminde belirlenmistir. Ekim-dikim zamanlari sonbahar ve geç sonbahara kaydikça serin dönemlerde bitki vejetatif yönden çok iyi gelisememekte ve dolayisiyla bitkiler az sayida yapraga ve küçük bitki habitüsüne sahip olmaktadir. En yüksek yaprak sayisi Marathon çesidinden elde edilirken, en yüksek bitki enine KY- 110 çesidinde ulasilmistir. Erkenci çesit Green Dome de sicakliklarin yüksek oldugu dönemlerde generatif faza geçen ve ekimi Nisan ve Mayis aylarinda gerçeklestirilen bitkilerde, kalite kriterlerinden olan ana baslardaki brakte yaprak yüzdesinde artislar saptanmistir. Bunun yaninda en genis dikim sikligi olan S3 te yetistirilen KY-110 ve Marathon çesitlerinde denemenin her iki yilinda da yüksek kofluk oranlari belirlenmistir. a.çikistan hasada kadar, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar ve çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen süreler için hesaplanan sicaklik toplam degerleri, çikistan hasada kadar ki sürede en yüksek Mart ekiminde KY-110 çesidinden elde edilirken, b. çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadarki sürede en yüksek deger yine Mayis ekiminde KY-110 çesidinden kaydedilmistir. c. çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen süredeki en düsük sicaklik toplami Ç3 çesidinde Mayis ekiminde kaydedilmistir. En yüksek deger ise Marathon Haziran ekiminde kaydedilmistir.

286 254 Sicaklik toplamlari (termal zaman) azaldikça toplam verimin arttigi belirlenmistir. Toplam verimle ilgili degerler incelendiginde, en yüksek toplam verim degeri Deneme II nin ilk ekim zamani olan Nisan ekiminde, çesitlerden Marathon çesidinde ve sikliklardan ise en fazla bitki popülasyonunun yer aldigi 70x30cm sikliginda belirlenmistir. Ana bas veriminde en yüksek veriler, Deneme I de belirlendigi gibi Deneme II de de Nisan ekiminden elde edilmistir. En yüksek dekara ana bas veriminin alindigi çesit ise Marathon çesidi olarak belirlenmistir. Yine en yüksek ana bas degeri 70x30cm dikim sikliginda elde edilmistir. Yan kol verimlerine ait en yüksek degerler, ilk ekim zamani olan Nisan ekiminde elde edilmistir. Geç ekim ise (Haziran ekimi) en düsük degerin elde edildigi ekim zamani olarak kaydedilmistir. Marathon da ve iki yil göz önünde bulunduruldugunda 70x30cm dikim sikligi en yüksek yan kol verimini üretmistir. Siklik azaldikça elde edilen toplam yan kol veriminin de arttigi sonucuna ulasilmistir. Geç ekimlerde erken ekimlerde oldugu gibi daha düsük erkenci verim degerlerine ulasilmistir. En yüksek erkenci verimler Deneme I de oldugu gibi hibrit çesitlerden alinirken Green Dome çesidi en düsük erkenci verim degerine ulasan çesit olmustur. Ortalama yan kol adedinde de en yüksek veriler her iki yilda da Nisan ekim zamaninda elde edilmistir. En yüksek degerin elde edildigi çesit ise Green Dome çesidi olmustur. 2. yilda 70x40cm dikim sikliginda birinci yil degerinden yüksek ortalama yan kol adetleri elde edilmistir.

287 255 Ana bas çapi (cm) açisindan gözlemlenen en yüksek degerler, ilk ekim olan Nisan ekiminde, Marathon çesidinde ve en genis dikim sikligi olan 70x50cm (S3) sikliginda elde edilmistir. Ana bas boyu (cm) yönünden en yüksek degerlere de Ana bas çapinda belirlendigi gibi erken ekimlerde ulasilmistir. Green Dome (Ç1) erkenci çesidinde en yüksek deger bulunmustur. 70x30cm sikliginda dikilmis bitkilerde en yüksek ana bas boy degeri elde edilmistir. Bitki basina toplam verim bakimindan en yüksek degerlere, Marathon çesidinde ve Nisan ekimde ulasilmistir. Bitkilerin S1 (70x30cm) sikliginda dikilmeleri ile de en yüksek degere ulasilmistir. Bitki basina yan kol verimine ait en yüksek degerlere, Nisan ekimi, Marathon çesidi ve denemelerde kullanilan 70x40cm dikim sikliginda ulasilmistir. Ortalama ana bas agirligi açisindan en yüksek verilere, en genis dikim mesafesi olan ve genis sira üzeri mesafelerin kullanildigi sikliklarda, Marathon çesidinde ve Deneme II nin ilk ekim zamani Nisan ekiminde sahip olunmustur. Ortalama yan kol agirligi açisinada en yüksek verilere en dar dikim mesafeleri olan 70x30cm sikliginda, Marathon çesidinde ve Nisan ve Mayis ekimlerinde sahip olunmustur. Deneme III e ait sonuçlar; Brokkoli çesitlerinin dikim zamanlari geç yazdan sonra gerçeklestirildiginde (sonbahar ve geç sonbahara kaydikça) serin dönemlerde bitki vejetatif yönden çok iyi gelisememekte ve dolayisiyla bitkiler az sayida yapraga ve küçük bitki habitüsüne sahip olmaktadir.

288 256 Bitki yüksekligi, yaprak sayisi ve toprak seviyesinden bitki büyüme ucuna kadaki uzunluk gibi karekterlerde en yüksek degerler Mayis ve Haziran ekim zamanlarinda elde edilmis, ancak Temmuz ekiminden elde edilen bitkilerin en ve boylarinin Haziran ve Agustos ayi ekimlerinden elde edilen bitkilerden biraz daha düsük oldugu belirlenmistir. Sicak dönemlerde vejetatif gelisimini sürdüren bitkilerin daha fazla yaprak sayisina sahip olduklari belirlenmistir. Sicakliklarin yüksek oldugu dönemlerde generatif faza geçen çesitlerde, Haziran ve Temmuz ekimlerinde brakte yaprak yüzdesinde artislar saptanmistir. Bunun yaninda en genis dikim sikligi olan 70x50cm sikliginda yetistirilen bitkilerde yüksek kofluk yüzde oranlari belirlenmistir. Ova kosullarinda büyüme ve gelisme ile ilgili yapilan sayimlar sonucu elde edilen verilerde, en erken hasada Green Dome çesidinde ve Temmuz ekim zamaninda ulasilmistir. En geç hasada gelme süresi ise KY-110 çesidinde Eylül ekiminde saptanmistir. Çikistan sonra en erken çiçek taslaklarinin gözlendigi çesit Green Dome ve ekim zamani ise Temmuz ekimi olarak belirlenmis, en geç hasada gelme süresine sahip çesit ise KY-110 çesidi, ekim zamani ise Eylül ekimi olmustur. Çiçek taslaklari ile ilk hasat arasindaki en kisa süre ise Ç1 ve Ç3 çesitlerinden Mayis ekiminde belirlenmistir. a. çikistan hasada kadar, çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar ve çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen süreler için hesaplanan sicaklik toplam degerleri incelendiginde, çikistan hasada kadar ki sürede en yüksek sicaklik toplami Mayis ekiminde KY-110 çesidinden elde edilmistir. b. çikistan çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihe kadar geçen süredeki en yüksek sicaklik toplam degeri ise her iki yilda da Mayis ekiminde KY-110 çesidinden kaydedilmistir.

289 257 c. çiçek taslaklarinin gözlendigi tarihten hasada kadar geçen süredeki en düsük sicaklik toplami Marathon çesidinde Agustos ekiminde kaydedilmis, en yüksek sicaklik toplam degeri ise Green Dome çesidinden Eylül ekiminde kaydedilmistir. Çesitlere ait tohumlar sonbaharda geç ekildiklerinde, çikistan çiçeklenme baslangicina kadar olan kronolojik sürenin genel olarak uzamasi egilimi göstermistir. Deneme I ve Deneme II den farkli olarak, sicaklik toplamlari (termal zaman) azaldikça toplam verimin de azaldigi sonucuna ulasilmistir. Toplam verim ile ilgili degerler incelendiginde, en yüksek toplam verim degeri ilk yilda ikinci ekim zamani olan Haziran ekiminde, ikinci yilda ise Mayis ekiminde elde edilmistir. En yüksek toplam verimi Marathon çesidi ve 70x40cm dikim sikligi üretmistir. Ana bas veriminde en yüksek deger Mayis ekim zamanindan, çesitler içerinde ise üstün degerin alindigi Marathon çesidinden elde edilmistir. 70x30cm dikim sikliginda en yüksek dekara ana bas verimi kaydedilmis, ekim zamani, çesit ve siklik bir arada degerlendirildiginde ise, en yüksek deger Mayis ekiminde KY-110 çesidinin 70x30cm siklikta yetistirilmesinden elde edildigi belirlenmistir. Yan kol verimlerine ait en yüksek degerler, ilk yilda Haziran, ikinci yilda ise Mayis ekimlerinde elde edilmistir. Marathon çesidi her iki yilda da en yüksek yan kol verim degerini vermistir. Iki yil göz önünde bulunduruldugunda, ilk yilda 70x50cm, ikinci yilda ise 70x40cm de (genis tutulan dikim siklarinda) en yüksek yan kol verim degerleri elde edilmistir. Erkenci verimde en yüksek deger ovada erken ekimlerde elde edilmis, ekim zamanlari geciktikçe erkenci verim

290 258 degerlerinde de düsüs gözlenmistir. En fazla bitkinin bulundugu parsellerde en yüksek erkenci verim degerlerine ulasilmistir. Ortalama yan kol adedinde en yüksek veriler, ilk yilda Haziran, ikinci yilda ise Mayis ekimlerinde elde edilmistir. KY- 110 çesidi en yüksek yan kol adedine sahip bulunmus ve tüm sikliklar içinde 70x40cm (S2) dikim sikligi en yüksek degerin alindigi siklik olarak kaydedilmistir. Ana bas çapi (cm) açisindan gözlemlenen en yüksek degerler, ilk yilda Haziran, ikinci yilda ise Mayis ekimlerinde elde edilmistir, Marathon çesidinde ve en genis aralikli gerçeklestirilen dikim sikliklarinda (70x50cm (S3) ve 70x40cm (S2)) elde edilmistir. Ana bas boyu (cm) yönünden en yüksek degerlere EZ1 de (Mayis ekiminde) ulasilmistir. Green Dome (Ç1) erkenci çesidi diger çesitlerden üstün gelmis ve en yüksek ana bas boy degeri bu çesitte bulunmustur. 70x30cm sikliginda dikilmis bitkilerde en yüksek degere ulasilmistir. Bitki basina toplam verim bakimindan en yüksek degerlere, Marathon çesidinde ulasilmistir. Ilk yilda Haziran, ikinci yilda ise Mayis ekimlerinde en yüksek bitki basina toplam verim degeri elde edilmis ve bitkilerin 70x50cm sikliginda dikilmeleri ile dekera yan kol verimine paralel olarak en yüksek degere ulasilmistir. Bitki basina yan kol verimine ait en yüksek degerlere 2001 yilinda Haziran, 2002 yilda ise Mayis ekimlerinde ulasilmistir. Marathon çesidi ve uygulanan 70x50cm sikliginda ulasilmistir. Ortalama ana bas agirligi açisindan en yüksek verilere, 70x40cm sikliginda, diger çesitlerden ana bas agirligi yönünden üstün gelen Marathon çesidinde ve ova kosullarinda

291 259 gerçeklestirilen denemede ikinci ekim zamaninda (Haziran ekiminde) saptanmistir. Ortalama yan kol agirligi açisindan da en yüksek verilere 70x50cm sikliginda, Marathon çesidinde ve ilk yil ilk ekim zamani olan Mayis ekiminde ikinci yil ise son ekim zamani olan Eylül ekiminde sahip olunmustur. Çalisma dönemi boyunca meteorolojik kayitlar tutularak, geç ekimlerin yapildigi dönemlerde düsük gelisme sicakliklarinin genç fizyolojik yasta floral dogusun baslamasina neden oldugu, bitkilerin ulasabilecekleri vejetatif gelisme devresine ulasmaksizin bas olusturduklari, baslarin küçük kaldigi ve olgunlasma için daha fazla bir zaman aldiklari tespit edilmistir. Çalismanin ilk yili olan 2001 yilinda, hem Bozdag, hem de Ödemis te çiftçiyi brokkoli yetistiriciligi konusunda bilgilendirmek amaciyla tarla günleri düzenlenmis, uygulamalar hakkinda çiftçilere bilgiler aktarilmistir. Yapilan tarla günlerinde, üreticiye ayni yerde üst üste ayni ürünü yetistirmenin yanlis oldugu (özellikle yörede yogun yapilan patates tarimi gibi), artik alternatif ürünlere kayilmasi gerektigi aktarilmistir. Bozdag da gerçeklestirilen tarla gününe yogun bir katilimin saglandigi Sekil 6.1 de açikça görülmektedir. Yapilan bu çalisma sonucunda, alternatif ürünlerden yöre yetistirme kosullarina uygun brokkoli sebzesinin yüzlerce dekar alanda yetistiriciligine baslanildigi, yöre üreticisine faydali olundugu ve çalisma daha sonuçlanmadan, çalismanin hedefine ulasilmis olmasi elde edilen memnun edici sonuçlardan belki de en önemlisi olmustur.

292 260 Sekil 6.1. Yapilan çalismalarin 2001 yili üretim periyodunda yaylada gerçeklestirilen tarla gününden bir görünüm. Denemeden elde edilen sonuçlar toplu olarak incelendiginde, çalismanin her iki yilinda da Bozdag Lokasyonu kaliteli ürün bakimindan Ödemis lokasyonundan daha iyi sonuçlar vermistir. Ancak yayla kosullarinda ki ekolojik faktörler nedeni ile (donlu geçen gün sayisi fazlaligi, asiri kar yagisi vb.) brokkoli bitkilerinin vejetasyon süresinin kisa sürmesi sonucu, Ödemis kosullarinda sürdürülen Deneme III den daha az sayida hasat yapilabilmis ve buna bagli olarak yayla kosullarinda da az toplam verim degerlerine ulasilmistir.sekil 6.2 den de izlenecegi gibi yayla kosullarinda geç ekimlerde bitkilerin generatif fazda gelismelerini devam ettirdikleri dönemlerde asiri soguk ve kar yagisi ana baslarda tomurcuklarin kahverengiye dönüsmesine ve kalitede kayiplara neden olmustur. Yapilan gözlemler sonucunda, yayla kosullarinda gerçeklestirilen Deneme I de yer alan, Mart ve Nisan ekimleri ve Deneme II de yer alan Nisan ekimi en kaliteli ana baslarin alindigi ekim

293 261 Sekil 6.2. Yayla kosullarinda ana baslarin olustugu dönemde soguk ve asiri kar yagisindan zarar görmüs ana baslarin görünümü. dönemleri olarak yayla kosullarinda üretim yapacak olan çiftçimize önerilebilir. Yayla kosullarinda brokkoli üretimi yapacak olan çiftçilerimizin bulunduklari yerin ekolojik faktörlerini de göz önünde bulundurarak bu ekim dönemlerini ve 70x40 ve 70x50cm dikim sikliklarini tercih etmeleri kaliteli ürün eldesi bakimindan olumlu sonuçlar elde etmelerini saglayacaktir. Yayla kosullarinin, ova kosullarina nazaran daha yüksek nem orana sahip olmasi, özellikle denemede kullanilan sikliklardan biri olan 70x30cm gibi birim alanda fazla bitkinin bulunduruldugu sik dikimler, bitkilerde hastalik etmenlerinin gözlenmesini baslarda kahverengi çürüklüklerin meydana gelmesine ve dolayisiyla daha düsük kalite de ürün eldesine neden olmaktadir