1. Adiectivum Positivum: sıfatın sözlüklerde de yer alan derecesidir. Bir sıfatın positivus derecesini ancak sözlük yardımıyla bilebiliriz.

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "1. Adiectivum Positivum: sıfatın sözlüklerde de yer alan derecesidir. Bir sıfatın positivus derecesini ancak sözlük yardımıyla bilebiliriz."

Ahmet Birkan
6 yıl önce
İzleme sayısı:

1 1 Sıfatlarda Derecelendirme: İsimleri niteleyen kelimeler olan sıfatların üç derecesinden söz edebiliriz: gradus positivus; gradus comparativus (karşılaştırma derecesi); gradus superlativus (üstünlük derecesi) vir beatus / bahtiyar adam vir beatior / daha bahtiyar adam vir beatissimus / en (çok) bahtiyar adam 1. Adiectivum Positivum: sıfatın sözlüklerde de yer alan derecesidir. Bir sıfatın positivus derecesini ancak sözlük yardımıyla bilebiliriz. 2. Adiectivum Comparativum: bir sıfat tarafından nitelenen canlı ya da cansız varlıkları, hayal gücümüzün, düşünme yetimizin ürünü olan soyut varlıkları karşılaştırmak için sıfatın bu derecesi kullanılır. Türkçede sıfatın başına daha kelimesi getirilerek yapılırken Latince de sıfatın masculinum genetivus singularis indeki çekim eki i, yada is atılarak bunun yerine masculinum ve femininum isimleri nitelemek için ior, neutrum isimleri nitelemek için ius eki getirilerek oluşturulur. Bütün sıfatların karşılaştırma derecesi melior, melius / daha iyi sıfatı gibi çekilir. Bir istisna olarak, çekim gövdesi sesli harfle biten sıfatların comparativus u sıfatın başına magis kelimesi (zarf) getirilerek yapılır. Buna örnek olarak idoneus / uygun sıfatı verilebilir. Bu sıfatın çekim eklerini getirdiğimiz gövdesi idone-, -e seslisiyle son bulduğundan, bu sıfatın comparativus derecesi magis idoneus / daha uygun şeklinde olur. (arduus, ingenuus, necessarius, noxius, pius sıfatlarının da gövdeleri sesli harfle bittiği için comparativus dereceleri magis zarfıyla yapılır. Örnekler: Positivus gen. sing. m. Comparativus carus, -a, -um car-i carior (m., f.), carius (n.) tener, -a, -um tener-i tenerior (m., f.), tenerius (n.) pulcher, -chra, -chrum pulchr-i pulchrior (m., f.), pulchrius (n.) acer, acris, acre acr-is acrior (m., f.), acrius (n.) tristis, triste trist-is tristior (m., f.), tristius (n.) facilis, -e facil-is facilior (m., f.), facilius (n.) ingens ingent-is ingentior (m., f.), ingentius (n.) felix felic-is felicior (m., f.), felicius (n.) vetus / vetustus, -a, -um veter-is / vetust-i vetustior, -ius Karşılaştırma (comparativus) derecesi cümle içinde şu şekilde kullanılır: Nicelik ve nitelik bakımından daha üstün konumda olanı ifade eden isim comparativus derecesindeki sıfat tarafından nitelenirken, daha aşağı konumda olanı ya da kendisiyle karşılaştırma yapılanı ifade eden isim ya ablativus halinde yazılır, ya da eğer karşılaştırma için quam kelimesi kullanılıyorsa comparativus derecesindeki sıfatın nitelediği isim ile aynı halde bulunur.

2 2 Dolayısıyla Latincede karşılaştırma yapmanın temelde iki yolu vardır: 1. Ablativus ile karşılaştırma yapmak: Bu yolla karşılaştırma yapabilmek için karşılaştırmaya konu olan varlığı ya da nesneyi gösteren isim cümle içinde ya özne görevinde bulunmalı, yani cümle içindeki hali nominativus olmalı ya da düz tümleç görevinde bulunmalı, yani cümle içindeki hali accusativus olmalıdır. Bu iki durum dışında, karşılaştırma quam ile yapılır. 2. quam kullanarak karşılaştırma yapmak: Bu yolla karşılaştırma yaparken karşılaştırılan isimler aynı halde bulunurlar. a. Demosthenes Cicero dan daha belagatliydi. Demosthenes eloquentior Cicerone fuit. / Cicerone ablativus halinde Demosthenes eloquentior fuit quam Cicero / quam kelimesi kullanarak karşılaştırma yapıldığı için, karşılaştırmaya konu olan Demosthenes ve Cicero aynı halde, yani nominativus halinde olmalıdır. b. Senin babandan daha mutlu pek az kişi gördüm. Vidi paucos feliciores patre tuo. / patre tuo ablativus halinde Vidi paucos feliciores quam patrem tuum. / Karşılaştırmaya konu olan pek az kişi ve senin baban aynı halde yani accusativus halinde bulunmaktadır. c. Kitabı senden daha büyük olan öğrenciye verdim. Librum maiori discipulo quam tibi dedi. / Bu cümlede karşılaştırma sadece bir tek şekilde, yani quam kullanılarak yapılır. Çünkü karşılaştırmaya konu olan öğrenci / discipulus kelimesi, cümledeki görevi gereği dativus halinde bulunmaktadır; dolayısıyla onunla karşılaştırılan şahıs zamiri sen / tu da dativus halinde yani tibi olmalıdır. 3. Adiectivum Superlativum: Türkçede en ya da çok kelimelerini sıfatın başına getirerek oluşturduğumuz superlativus / en (çok) üstün olma halini gösteren derece Latincede genel olarak sıfatın masculinum cinsinin genetivus singularis halindeki çekim eki atıldıktan sonra issimus, -a, -um getirilmesiyle oluşturulur. Eğer sıfat, gövdesi l harfi ile son bulan bir sıfatsa, sıfatın masculinum cinsinin genetivus singularis halindeki çekim eki atıldıktan sonra -limus, -a, -um getirilmesiyle, nominativusu er ile biten bir sıfatsa, sıfatın masculinum cinsinin nominativus singularis haline rimus, -a, -um getirilmesiyle sıfatın superlativus derecesi oluşturulur. Sıfatların superlativus derecesi üç takılı sıfatlar gibi çekilir. Örnekler: Positivus gen. sing. m. mas. nom. sing. Superlativus carus, -a, -um car-i carissimus, -a, -um

3 3 tener, -a, -um tener tenerrimus, -a, -um pulcher, -chra, -chrum pulcher pulcherrimus, -a, -um acer, acris, acre acer acerrimus, -a, -um tristis, triste trist-is tristissimus, -a, -um facilis, -e facil-is facillimus, -a, um ingens ingent-is ingentissimus, -a, -um felix felic-is felicissimus, -a, -um vetus* veter-is veterrimus, -a, -um* Not.: burada bir kuraldışı duruma dikkat etmek gerekir: çekim gövdeleri l ile bittiği halde fidelis ve utilis sıfatlarının superlativus derecesi -limus, -a, -um ile değil, -issimus, -a, -um ile oluşturulur. fidelis, -e fidel-is fidelissimus, -a, -um utilis, -e util-is utilissimus, -a, -um Çekim gövdesi sesli harfle biten sıfatların superlativus u sıfatın başına maxime kelimesi (zarf) getirilerek yapılır. Buna örnek olarak idoneus / uygun sıfatı verilebilir. Bu sıfatın çekim eklerini getirdiğimiz gövdesi idone-, -e seslisiyle son bulduğundan, bu sıfatın superlativus derecesi maxime idoneus / çok (en) uygun şeklinde olur. (arduus, ingenuus, necessarius, noxius, pius sıfatlarının da gövdeleri sesli harfle bittiği için superlativus dereceleri maxime zarfıyla yapılır. Quam kelimesi superlativus derecesindeki bir sıfatla birlikte kullanılabilir. O zaman bu kelime sıfatın anlamına mümkün mertebe, olabildiğince gibi bir anlam katmaktadır. Quam + adiectivum superlativum / ille cupit quam utilissima dona dare / O adam olabildiğince yararlı armağanlar vermeyi arzu ediyor. Comparativus ve superlativus dereceleri kurallı bir biçimde oluşturulan sıfatlardan ayrı olarak yukarıda açıklanan kurala uymayan sıfatlar da vardır. Bunların comparativus ve superlativus dereceleri ayrıca öğrenilmelidir. Positivus Comparativus Superlativus bonus, -a, -um melior, melius optimus, -a, -um Malus, -a, -um peior, peius pessimus, -a, -um Magnus, -a, -um maior, maius maximus, -a, um

4 4 Parvus, -a, -um minor, minus minimus, -a, um Multus, -a, -um , plus plurimus, -a, um multus sıfatının comparativusu olan plus un çekimi şu şekildedir. Sing. / m.&f. Sing. / n. Plur. / m.&f. Plur. / n. Nom plus plures plura Gen pluris plurium plurium Dat pluribus pluribus Acc plus plures plura Abl plure pluribus pluribus Plus pecuniae / daha fazla para (bu örnekte comparativus derecesinde olan plus sing. neut. olarak, nitelediği isimlerin genetivus hali (örn. pecuniae) ile birlikte kullanılır.) Plures amici nostri hoc sciunt. / Pekçok arkadaşımız bunu bilir. Sıfatların comparativus ve superlativus dereceleri daha da kuvvetlendirilmek isteniyorsa, comparativus dereceleriyle birlikte eo, multo zarfları; superlativus dereceleriyle longe, quam zarfları kullanılarak kuvvetlendirilir. longe nobilissimus / kat be kat soylu, büyük farkla soylu quam maximus / olabildiğince büyük, mümkün mertebe büyük eo facilior / çok daha kolay multo melior / çok daha iyi Aşağıdaki tabloda görüleceği gibi, Latincede bazı edat ve zarflardan yapılmış comparativus ve superlativus derecesinde kullanılan sıfatlar da bulunmaktadır. Bu zarf ya da edatların bazılarının positivus derecesinde sıfatları da bulunmaktadır. Adv./Praep. Adiect. Comp. Adiect. Sup. prae; pro; prior, prius primus, -a, -um cis; cista citerior, -ius

5 5 ultra; ultro ulterior, -ius ultimus, -a, -um ulter, -tra, -trum intra interior, -ius intimus, -a, -um extra exterior, -ius extremus, -a, -um exterus, -a, -um prope propior, -ius proximus, -a, -um de deterior, -ius deterrimus, -a, -um post posterior, -ius postremus, -a, -um postumus, -a, -um supra superior, -ius supremus, -a, -um superus, -a, -um summus, -a, -um infra inferior, -ius infimus, -a, -um inferus, -a, -um imus, -a, -um

Benzer belgeler

GERUNDIUM / GERUNDIVUM

GERUNDIUM / GERUNDIVUM Gerundivum, fiillerden (praesens gövdesinden) türetilmiş sıfatlardır. İşlev olarak participium la benzer, hatta bazı ders kitaplarında "edilgen futurum participium" olarak ele alınır. Anlamı edilgendir