İMAM SÜFYAN BİN UYEYNE NİN AKİDESİ. Hazırlayan: Ebu Muhammed es-selefi

Transkript

1 İMAM SÜFYAN BİN UYEYNE NİN AKİDESİ Hazırlayan: Ebu Muhammed es-selefi 1

2 Süfyan İbni Uyeyne'nin İ'tikadını Yansıtan Nakiller Şeyhu l-islam ve Hafız Ebu Muhammed Süfyan İbni Uyeyne 107H-198H ( ) Muhammed İbni Huzeymi nin ki, bu kimse büyük İslam alimi Dahhak ibni Huzeymi nin kardeşidir- mevlası Şeyhu l-islam ve Hafız Ebu Muhammed Süfyan İbni Uyeyne İbni Ebi İmran Meymun Ebu Muhammed el-hilali, el-kufi ve sonraları el-mekki dir. Künyesi Ebu Muhammed dir. Lakabı İbni Uyeyne dir. Bazıları da onu Hilal oğullarının mevlası (azadlısı) olmasına nisbet ederek Ebu Muhammed el-hilali lakabı ile çağırmışlardır. Cami isimli hadis kitabıyla hadisler neşretmiştir. Abdu'r-Rahman bin Bişr, Süfyan ın küçük yaşta hadis rivayet etmeye başladığı konusunda: Zühri'den hadis rivayet edenler arasında Süfyan dan daha küçük yaşta olan birisini görmedim. (Buhari, Tarih, 4/94) derken, Ebu Gassan ın: Süfyan ın, on altı yaşında iken Amr bin Dinar dan hadis almaya başladığını, on dokuz yaşında iken de Amr ın vefat ettiğini, bana söyledi. (Bağdadi, Tarih Bağdat, 9/ ) dediği belirtilmektedir. (Süfyan bin Uyeyne ve Hadis Cüz ü) Süfyan ibni Uyeyne nin güvenilirliği konusunda muhaddislerin müttefik olduğu ve onu saduk, imam, alim, sebt, huccet, zahid ve sika gibi tadil lafızlarıyla tezkiye ettikleri görülmektedir. (Süfyan bin Uyeyne ve Hadis Cüz ü) Hakim, beldelere tahsis edilen Esahhu l-esanid (en sağlam isnadlar) arasında, Mekke isnadına onun isminin yer aldığı isnada yer vermiş (Hakim, Ma rifetu Ulumi l-hadis, 55) ve yine aynı şekilde, hadis rivayetindeki en sahih senedlerde Süfyan'ı ana rükün olarak kabul etmişdir. (Hakim, Ma rifetu Ulumi l-hadis, 53-55) Hafız İbni Hacer onun hakkında Burhan el-halebi nin söylediklerini aktardıktan sonra ibni Dakik el-id in Zehebi ile karşılaştığında ona Ebu Muhammed el-hilali nin kim olduğunu sorduğunu ve Zehebi nin de Süfyan İbni Uyeyne karşılığını verdiğini Zehebi nin Fevaid er-rıhle isimli eserinden nakleder ve Süfyan İbni Uyeyne nin hafızasının güçlülüğünden etkilendiğini belirtir. (Tabakat el-mudallisin, 32) İbni Kesir, onu hadis, fıkıh ve kişilerin adları hususunda alimlerin önde gelenlerinden biri olmakla takdim eder. (İbni Kesir, el-bidaye ve'n-nihaye, 10/ , Hicretin Yüzdoksansekizinci Senesi) Hadisde mü minlerin emiri olarak bilinen Süfyan es-sevri ile isim benzerliği sebebiyle karıştırılmıştır. Ramahurmuzi, Süfyan es-sevri nin daha önceki bir tarihte yaşadığını ve Süfyan ibni Uyeyne nin ise ondan daha fazla hadis rivayet ettiğini belirtir. (el-muhaddis el-fasıl, 286) Hicri 107 yılında Kufe de doğmuş ve 91 yıl yaşamıştır. Hicri 198 yılının Receb Ayı nın 2

3 başlarında (yahut Cemaziyelevvel Ayı nın son günü) vefat etmiştir. (Tehzib et-tedhib, 2/357; Siyer A lam en-nubela, 8/454; Siyer A lam en-nubela, 8/474; İbni Kesir, el-bidaye ve'n-nihaye, 10/ , Hicretin Yüzdoksansekizinci Senesi; Şezeratu'z-Zeheb, 1/ ; Sıfatu s-safve, 2/234) İbnu l-cevzi nin naklettiğine göre daha sonra Mekke ye gelmiş ve orada yerleşmiştir. (Sıfatu s-safve, 2/231) Rivayetlere göre yetmiş defa haccetmiştir. (İbni Hallikan, Vefeyatu l- A yan, 2/391; İbnu l-cevzi, Sıfatu s-safve, 2/234) Hafız el-mizzi nin ve Zehebi nin bildirdiğine göre 10 kardeştiler ve bu on kardeşten beşi hadis rivayet etmişlerdir. (el-mizzi, Tehzib el-kemal, 11/177; Zehebi, Siyer A lam en-nubela, 8/465) Hadis rivayet eden kardeşleriyle alakalı Zehebi (Siyer A lam en-nubela, 8/475) ve Buhari (et- Tarih el-kebir, 1/204) bilgi vermektedir. Bundan başka Süfyan ibni Uyeyne nin çocukları emzikli olduğu dönemlerde dahi çocuklarını ilim ve hadis meclislerine götürdüğü rivayet olunmuştur. (İktida el-ilm el-amel, 82) Süfyan ibni Uyeyne tabiin neslinde 80 kişiye yetişti. Amr bin Dinar, İbni Munkedir, Ebu Ha zim, Eyyub, Ziyad bin İlaka ve Zuhri gibi alimlerden hadis dinlemiştir. Hocaları arasında A meş, İbni Cureyc ve Şu be gibi kimseler vardır. Bunlardan hadis dinleyip nakletmiştir. A meş, İbni Cüreyc, Şu'be, Süfyan es-sevri ve Mis'ar onun hocaları olmalarına karşın ondan hadis nakletmiştir. Ondan hadis dinleyerek nakleden kimseler arasında İmam Şafii, İbnu l-mübarek, Evzai ve Ahmed ibni Hanbel gibi pekçok alim vardır. (İbni Hacer, Tehzibu't-Tehzib, 4/105; Şezeratu'z- Zeheb, 1/ ; Sıfatu s-safve, 2/234) Süfyan ın, günümüze ulaşan ya da ulaşmayan, şu eserlerin sahibi olduğu belirtilmektedirler: Kitabu t-tefsir (İbnu Nedim, el-fihrist, 316; İsmail Paşa el-bağdadi, Hediyyetü l-arifin Esmaü l- Müellifîn ve Asaru l-musannifin, 1/387; Kettani, er-risaletu l-müstadrafe li-beyani Meşhuri Kütübi s-süneni l-müşerrafe, 41); el-cami fi l-hadis (İsmail Paşa el-bağdadi, Hediyyetü l-arifin Esmaü l-müellifîn ve Asaru l- Musannifin, 1/387; Kettani, er-risaletu l-müstadrafe li-beyani Meşhuri Kütübi s-süneni l- Müşerrafe, 41); Cevabatu l-kur'an (İbnu Nedim, el-fihrist, 52); Ecza fi l-hadis (İsmail Paşa el-bağdadi, Hediyyetü l-arifin Esmaü l-müellifîn ve Asaru l- Musannifin, 1/387; Ömer Rıza Kehhale, Mu cemu l-müellifîn, 4/235); el-avali (Kettani, er-risaletu l-müstadrafe li-beyani Meşhuri Kütübi s-süneni l-müşerrafe, 1644); Hadis (Fuat Sezgin, Tarihu t-turasi l-arabi, 1/179); 3

4 Musannef (İbni Hayr el-işbili, el-fihrist, 134; Fuat Sezgin, Buhari'nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar, 42); Cüz ü Süfyan bin Uyeyne (Zehebi, Siyeru A lami'n-nubela, 12/348; Hacı Halife, Keşfu z-zunun an Esamii l-kütüb ve l-funun, 1/584; Süfyan bin Uyeyne ve Hadis Cü'zü) Ebu Nu aym onunla alakalı olarak şu kıssaya yer verir: Adamın biri gelir ve Süfyan İbni Uyeyne ye karısından şikayetçi olur. Adam der ki: ben karımın nezdinde çok değersiz biriyim. Bunun üzerine Süfyan İbni Uyeyne ona: Oysa sen onunla itibar kazanabilmek için evlenmiştin değil mi? diye sorar. Adam cevaben şöyle der: Evet, ya Ebu Muhammed. Adamın bu sözüne karşılık olarak Süfyan İbni Uyeyne şöyle der: (Evlilikte) herkim izzet ararsa alçaltılmak ile denenir. Her kim mal-mülk ararsa o da fakirlik ve yokluk ile denenir. Her kim de dini ararsa o kimseye Allah, din ile beraber izzet ve mülk de verir. (el-hilye, 7/289) İbnu l-cevzi, Şeyhu l-islam Süfyan İbni Uyeyne nin hikmetli sözlerinden çokça örnek vermiştir. (Sıfatu s-safve, 2/ ) İmam Şafii onun hakkında şöyle demiştir: Eğer Malik ve İbni Uyeyne olmasaydı Hicazın ilmi kaybolup giderdi. İbni Vehb ise: İbni Uyeyne'den daha çok tefsiri iyi bilen birisini bilmiyorum demiştir. Ehl-i Sünnet ve l-cemaat imamı, İmam Ahmed bin Hanbel şöyle demiştir: İbni Uyeyne'den daha çok sünnetleri bilen birisini görmedim. (eş-şezerat, 1/354; Zehebi, Siyer A'lam en-nubela, 3/105) İbni Mübarek onun hakkında şöyle demiştir: Zühri nin (en iyi) talebeleri şu üç kişidir: Malik, Süfyan İbni Uyeyne ve Ma mer. (el-cerh ve t-tadil, 1/16) Ali bin el-medini: Zühri den hadis alanlar arasında Süfyan dan daha sağlam (mutkın) olanı yoktur (Bağdadi, Tarih Bağdat, 9/178) demiştir. Zühri den hadis rivayeti konusunda kimin önce geldiği sorulduğunda Medini özetle, Bana göre bu konuda Süfyan ibni Uyeyne en önde gelir. Onun Zühri'den semaen hadis aldığı konusunda hiçbir şüphe yoktur. Hakkında hiç kimse (olumsuz) konuşmadığı gibi, ta n eden de olmamıştır şeklinde cevap vermiştir. (Bağdadi, Tarih Bağdat, 9/178) Yahya bin Sa'id el-kattan (H160) ise: Zühri den hadis rivayeti konusunda bana göre Süfyan bin Uyeyne, Ma mer bin Raşid (H153) den daha iyidir. (Bağdadi, Tarih Bağdat, 9/178) ifadesini kullanmaktadır. Yahya bin Main (H223): Süfyan ibni Uyeyne 40 yıldan bu yana İmamun fi l-hadis dir demiştir. Ondan Süfyan es-sevri (H161), Şu be (H160), Hammad bin Zeyd ve Süfyan ibni Uyeyne arasında bir tercih yapması istendiğinde o, Süfyan ibni Uyeyne yi tercih ettiğini belirtmiştir. (Bağdadi, Tarih Bağdat, 9/179; Süfyan İbni Uyeyne ve Hadis ve Cü'zü) İbni Hallikan, Vefeyatu l-a yan, 2/391; İbnu l-cevzi, Sıfatu s-safve, 2/234; Ebu Zehv, el-hadis ve l-muhaddisun, ; Zehebi, Tezkiretu l-huffaz, 1/ ; Zehebi, Siyer A lam en- 4

5 Nubela, 8/465; İbni Kesir, el-bidaye ve'n-nihaye, 10/ , Hicretin Yüzdoksansekizinci Senesi; İbnu l-imad, Şezeratu'z-Zeheb, 1/ ; Bağdadi, Tarih Bağdad, 9/ ; Buhari, Tarihu l-kebir, 2/94-95; İbni Hacer el-askalani, Tehzibu't-Tehzib, 2/356 Süfyan İbni Uyeyne'nin İ'tikadını Yansıtan Nakiller ي ا لل ع ن ه اع ت ق اد س ف ي ان ب ن ع ي ي ن ة ر ض 613- أ خ ب ر ن ا ع ب ي د ا لل ب ن م م د ب ن الت و ج ي, ق ال : ح د ث ن ا م م د ب ن إ س ح اق ب ن ع ب اد الت م ار, ق ال : ح د ث ن ا ع ب د ال ع ز يز ب ن م ع او ي ة, ق ال : ح د ث ن ا م م د ب ن ع ب د ا ل ب ار الس ل م ي, ق ال : ح د ث ن ا ب ك ر ب ن ال ف ر ج أ ب و ال ع ل ء, ق ال : س ع ت س ف ي ان ب ن ع ي ي ن ة ي ق ول : " الس ن ة ع ش ر ة, ف م ن ك ن ف يه ف ق د اس ت ك م ل الس ن ة, و م ن ت ر ك م ن ه ا ش ي ئ ا ف ق د ت ر ك الس ن ة : إ ث ب ات ال ق د ر, و ت ق د ي أ ب ب ك ر و ع م ر, و ا ل و ض, و الش ف اع ة, و ال م يز ان, و الص ر اط, و ا ل مي ان ق و ل و ع م ل, و ال ق ر آن ك ل م ا لل, و ع ذ اب ال ق ب, و ال ب ع ث ي و م ال ق ي ام ة, و ل ت ق ط ع وا ب الش ه اد ة ع ل ى م س ل م " Bize Ubeydullah bin Muhammed bin et-tuci (veya Tevecci) haber verdi ve dedi ki, Muhammed bin İshak bin Abbad et-temmar anlattı dedi ki, Abdu'l-Aziz bin Mu aviye anlattı ve dedi ki, Muhammed bin Abdu'l-Cebbar es-sulemi anlattı ve dedi ki, Bekr bin el-ferac Ebu l-ala nakletti ve dedi ki: Ben Süfyan ibni Uyeyne'yi şöyle derken işittim: Sünnet ondur. 1 Her kim bunların içindeyse o, sünneti tamamlamıştır. Her kim de onlardan birini yerine getirmeyi terkederse o kimse sünneti terketmiştir. Sünnet (i'tikadı) Kaderi tasdik etmek(dir). 1 Selef-i Salihin nazarında Sünnet ile i tikad ve iman esaslarına işaret olunmuştur. Bu sebeple birçok alim Sünnet isimli Ehl-i Sünnet ve l-cemaat in i tikadi görüşlerini yansıtan eserler telif etmiştir. Bunlar arasında şu kitaplar bulunmaktadır: Usul es-sünne, İmam Ahmed ibni Hanbel (241H); es-sünne, Esrem (273H); Kitabu s-sünne, Ebu Davud (275H); Kitabu s- Sünne, İbni Ebi Asım (287H); Kitabu s-sünne, Abdullah ibni Ahmed ibni Hanbel (290H); es-sünne, el-mervezi (292H); Sarihu s-sünne, İbni Cerir et-taberi (310H); es-sünne, el-hallal (311H); Şerhu s-sünne, el-berbehari (329H); es-sünne, el- Assal (349H); es-sünne, Taberani (360H) 5

6 Ebu Bekir (radiyallahu anh) ve Ömer (radiyallahu anh) ı (diğerlerinden) takdim (öncelik vermek) etmek(dir). Havz ı tasdik etmek(dir). Şefaat i tasdik etmek(dir). Mizan ı tasdik etmek(dir). Sırat ı tasdik etmek(dir). Ve, iman(ın); söz ve amel (olduğunu tasdik)dir. Ve, Kur an(ın) Allah ın Kelamı (olduğunu tasdik)dir. Ve, kabir azabı(nı tasdik etmek)dir. Ve, yeniden Diriliş Gününde dirilme(nin tasdik edilmesi) ve müslümanlardan herhangi birinin kati biçimde cennetlik yahut cehennemlik olduğuna şehadet edilmemesidir. (İmam el-lalika'i, Şerh Usul el-i'tikad Ehlu's-Sünne Ve'l-Cemaa'at, 1/175, no:316) Muhammed bin Mansur el-cevvaz dedi ki; Süfyan ibni Uyeyne yi, adamın birisinin ona: Ey Ebu Muhammed, Kur an hakkında ne dersin diye sorduğunda, ona cevaben: O, Allah ın kelamıdır, O ndan çıktı ve O na dönecektir derken gördüm. (Zehebi, Siyer Alam en-nubela, 8/466; Zehebi, el-uluv li l-aliyyi l-azim, #172; Darimi, er-reddu l ale l-cehmiyye, 100; Beyhaki, 245; İhtisasu'l- Kur'an, 138) Bana Osman bin Ebi Şeybe de tahdis edip dedi ki: Ben, Ebu Bekr ve Ebu Muhammed -iki kardeşi Abdullah ve Asım ı kastetmektedir- Süfyan ibni Uyeyne nin yanındaydım. Mansur bin Ammar ona Kur an ın mahluk oluşu hakkında soru sorunca, Süfyan onun bu sorusuna karşı çıktı ve son derece kızdı. Sonra Süfyan ona şöyle dedi: Ben senin bir şeytan olduğunu zannediyorum!.. (Abdullah, es-sünne, 24) Süfyan ibni Uyeyne dedi ki: Aralarında Amr bin Dinar ın da bulunduğu yetmiş yıldan beri ilim tahsil ettiğimiz alimlerin şöyle dediğini görüp duydum: Kur an Allah ın Kelamı dır. Mahluk değildir. (Buhari, Halku Ef ali l-ibad, 11) Süfyan ibni Uyeyne Amr bin Dinar dan naklen şöyle dedi: Ben yetmiş yıldan beri insanlara Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in ashabına ve onlardan sonra gelenlere yetiştim, şöyle diyorlardı: Allah, yaratıcıdır. O nun dışındaki herşey ise yaratılmıştır. Kur an müstesna, Allah tan çıkmıştır ve O na dönecektir. Zehebi bu sözü naklettikten sonra şöyle der: Bu husus, İbni Uyeyne den mütevatir olarak gelmiştir. (Zehebi, el-uluv li l-aliyyi l-azim, #173; Mesailu Ebu Davud, 265; Abdullah bin Ahmed, es-sünne, 7, 24) Süfyan ibni Uyeyne den şöyle dediği de nakledilmiştir: Süfyan ibni Uyeyne nin yanındaydım. İnsanlar, Bişr el-merisi'nin üzerine atıldı ve dövdüler. O, Cehmi dir dediler. Süfyan (ibni Uyeyne) ona: Ey haşerecik, ey haşerecik! Yüce Allah ın: "Haberin olsun, yaratmak da, emretmek de O nundur!" (el-a raf 7/54) dediğini duymadın mı? Yüce Allah, yaratmanın emretmekden ayrı birşey olduğunu bildirmektedir dedi. (Abdullah bin Ahmed, es-sünne, 31) Süfyan ibni Uyeyne, Bişr el-merisi'nin ta til ve Kur an ın mahluk olduğuna dair kanaati ihtiva 6

7 eden kitabını görünce şunları söyledi: "Bu sözler Hıristiyanların sözlerine ne kadar da benziyor." (Şerhu'l-Asbahaniyye, 65) Ebu Abbas es-serrac Tarih inde Ebu Bekir Abdu r-rahman bin Affan dan naklen şu bilgiyi vermektedir: Süfyan ibni Uyeyne Mina da Bişr bin el-mureysi yi gördüğü sene, oturduğu meclisinden sinirli bir şekilde ayağa kalktı ve şunları söyledi: Mu tezile ve Kaderiye hakkında ileri geri konuşuyorlar. Biz bu topluluklardan uzak durmakla emrolunduk. Biz, Amr bin Dinar, İbnu l-munkedir, Eyüp bin Musa, el-ameş, Mansur ve Mis ar gibi alimlerimizi, Kur an ı ancak ve ancak Allah ın kelamı olarak tanımlarken gördük. Biz de onu (Kur an ı) Allah ın kelamı olarak bilmekteyiz. Kim ki bunun ötesinde bir şey söylerse, Allah ın laneti iki kez onların üzerlerine olsun. Dolayısıyla onlarla oturmayın. (Zehebi, Siyer Alam en-nubela, 8/296; Ebu Nu aym, Hilyetü l-evliya, 7/296) İmam el-lalika'i Ahmed ibni Abdullah ibni el-hıdır el-mukri den, Ebu Muhammed Yahya ibni Halef el-mukri nin şunu anlattığını rivayet eder: Hicri 68 yılında Malik ibni Enes ile birlikteydim. Bir adam geldi ve Malik e şöyle sordu: Ey Ebu Abdullah! Kur an mahluktur! diyen bir adam hakkında ne dersin? Kafir, zındıktır öldür onu derim dedi. Soruyu soran adam bunun üzerine: Ben sadece şimdi duyduğum bu sözleri naklediyorum dedi. İmam Malik cevaben: Ben bunları daha önce hiç duymadım, şimdi senden işittim dedi. Ebu Muhammed şöyle dedi: Mısır a gittim ve orada Leys bin Sa d ile buluştum. Ben, İmam Malik in sözlerini ona aktarıp onun fikrini sordum. O da, böyle bir kimse kafirdir dedi. Bundan sonra sırasıyla ibni Lahiyh, Abbas el-ezher, Süfyan ibni Uyeyne, Ebu Bekir ibni İyas, Ali ibni Asım, Haşim, Abdullah ibni İdris, Ebu Usame, Ubde ibni Süleyman el-kellabi, Yahya ibni Zekeriyya, Veki, ibnu mübarek, Ebu ishak el- Ferazi ve Velid ibni Müslim ile karşılaştığımda hepsine sordum ve tümü o kimse kafirdir dedi. (el-lalika'i, Şerh Usul el-i'tikad Ehlu's-Sünne Ve'l-Cemaa'at, 1/ , #312) Luveyn bize nakletti ve dedi ki: (Süfyan) ibni Uyeyne ye: Ru yet e dair rivayet edilen bu hadisler hakkında ne dersin? diye sordum. O, şöyle cevap verdi: (Ru yet hadisleri) kendilerini güvendiğimiz ve takdir ettiğimiz kimselerden işittiklerimiz üzere haktır. (Zehebi, el-uluv li l- Aliyyi l-azim, #174; el-lalika'i, Şerh Usul el-i'tikad; Darakutni, el-sıfat, 61; İbni Kudame el- Makdisi, Zem el-te'vil, 230; Ebu Osman el-sabuni, Akidet el-selef, 89) Zehebi naklederek dedi ki: el-humeydi dedi ki: Süfyan ibni Uyeyne ye; Bişr el-merisi: Allah kıyamet günü görülmeyecektir! diyor, denildi. Bunun üzerine Süfyan: Allah o hayvancığın (yaratığın) belasını versin. Allah ın şu sözünü işitmedi mi?: Hayır! Onlar şüphesiz o gün Rablerinden (O nu görmekten) mahrum kalmışlardır! (el-mutafifin 83/15) dedi ve şöyle devam etti: Şayet Allah ın veli kulları da Allah ın düşmanları da mahrum kalacaksa, o zaman Allah ın veli kullarının Allah düşmanlarına üstünlüğü ne olacak. (Zehebi, Siyer A lami n- Nubela, 8/468) Ahmed bin Nasr dedi ki: Ben Süfyan ibni Uyeyneye, yatsı namazından sonra evindeyken sordum. Ben, ona soru sormaya ısrarla devam edince dedi ki: Bırak da biraz nefes alayım. Bunun üzerine ben: Pekala, Abdullah ın Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) den naklettiği: "Şüphesiz Allah, gökleri bir parmak üzerinde, yerleri de bir parmak üzerinde taşır." (Buhari; 7

8 Müslim; Ebu Asım, es-sünne, #541) hadisi; "Şüphesiz Allah çarşı-pazar yerlerinde O nu zikredenlere hayret eder (veyahut) güler." (Ebu Asım, es-sünne, # ) hadisi ile; "Kulların kalpleri Rahman (olan Allah) ın parmaklarından iki parmak arasındadır." (Müslim) hadisleri hakkında ne dersin deyince, Süfyan (ibni Uyeyne) şöyle dedi: Bu hadisleri, geldikleri gibi kabul ederiz ve keyfiyetini (yani nasıl olduğunu) sözkonusu etmeden rivayet ederiz.(zehebi, Siyer Alemi n-nubela, 8/468; Zehebi, el-uluv li l-aliyyi l-azim, #175; Darakutni, es-sıfat, 61; İbni Abdu l-berr, el-temhid, 7/ ) İmam Şafii nin Vasiyeti olarak bilinen metinde şöyle geçer: Ebu Ya la el-halil bin Abdullah el- Hafız, Ebu el-kasım bin Alkame el-ebhari den, o Abdu r-rahman bin Ebi Hatim er-razi den, o Ebi Şu ayb ve Ebi Sevri den, Ebi Abdullah Muhammed bin İdris eş-şafii nin şöyle dediğini nakletmiştir: Sünnet hakkında ki; bu, benim üzerinde olduğum ve benim kendilerinde gördüğüm ve onlardan öğrendiğim Süfyan (ibni Uyeyne) ve Malik ve onun gibilerden hadis ehlinden arkadaşlarımızın üzerinde olduğu şey (şudur): Allah tan başka tapılmaya layık- ilah olmadığına ve Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem) in O nun kulu ve elçisi olduğuna dair şehadetin tasdik edilmesi, daha sonra birşeylerden bahsedip şöyle dedi: Allah semada arşın üzerindedir ve dilediği şekilde kullarına yaklaşır. Allah (celle celaluhu), dilediği şekilde yeryüzüne en yakın göğe nüzul eder. Bu isnad zinciri ile vasiyetin geriye kalan kısmında şu hususlar nakledilir: İmanın söz ve amelden teşekkül ettiğine, kalbin inancı olduğuna, çoğalıp azaldığına şehadet etmektedir Allah ın arşı üzerinde olduğuna (iman etmektedir). (Şeyhu l-islam İbni Teymiyye, Mecmau el-feteva, 4/ ; İbni Kayyım, İctima el-cuyuş; Beyhaki, el-menakıb, 1/ , 1/415, 1/433; Zehebi, el-uluv; Zehebi, Siyer A lam en-nubela; Ebu Abdullah ibni Batta, el-ibane; Suyuti, el-emr bi l-ittiba; İbni Ahdal, Keşf el-ğita an Haka ik el-tevhid ve Akaid el-muvahhidin; Ebu'l-Hasan Ali bin Ahmed bin Yusuf el-hakkari, İ tikad el-imam Ebi Abdullah Muhammed ibni İdris el-şafii el-muttalibi) Süfyan ibni Uyeyne der ki: İman, söz ve ameldir, artar ve azalır. (Zehebi, Siyer Alemi n- Nubela, 8/468) el-humeydi nin Usul es-sünne isimli i tikad eserinde şunlar bulunmaktadır: Kur an Allah (subhanehu ve teala) nın kelamıdır. Süfyan (ibni Uyeyne) nin şöyle dediğini işittim: Kur an Allah ın kelamıdır. Herkim Kur an ın yaratılmış olduğunu söylerse mübtedidir. Biz (selefden) böyle diyen bir kimseyi işitmedik. Süfyan ın şöyle dediğini işittim: "İman; sözler ve amellerdir, artar ve eksilir." Kardeşi (İbrahim ibni Uyeyne) ona: "Ey Ebu Muhammed, (imanın) eksildiğini söyleme!" demiş Süfyan da kızarak, ona şu şekilde karşılık vermiştir: "Sessiz ol genc adam! Elbette (imandan) hiç birşey kalmayıncaya kadar (iman) eksilir! (el-humeydi Usul es-sünne) Aynısını, aynı zamanda Süfyan ibni Uyeyne nin talebesi de olan Buhari de nakletmiştir. (Ayni, Umdetu l-kari Şerhu Sahihi Buhari, 1/125) İbn Uyeyne kendisine; İman artıp eksilir mi? diye sorulunca: Evet, ta ki -yerden bir şey kaldırarak- şu kadar bile kalmaz diye cevap verdi ve sonra da: Mü minler ancak Allah anıldığı zaman yürekleri titreyen, kendilerine Allah ın ayetleri okunduğunda imanlarını artıran ve yalnız Rablerine dayanıp, güvenen kimselerdir. (Enfal 8/2) ayetini okudu. (Ebu Nu aym, 8

9 Hilyetül-Evliya, 7/290) Süfyan ibni Uyeyne kendisine irca hakkında sorulduğunda şöyle demiştir: İrca iki türlüdür: Bunlardan ilki, Ali (radiyallahu anh) ile Mu aviye (radiyallahu anh) arasındaki husumetle alakalıydılar ve bunlar artık kalmadı. Diğer yandan bugünün Mürcie si; iman, sözdür ancak amel değildir diyenlerdir. Bu gibi kimselerle oturup kalkma, onlarla yiyip-içme, onlarla birlikte namaz kılma ve onların cenaze namazlarını da kılma! (Taberi fi Tehzib el-eser, 2/181) Muhammed bin Abdu l-melik el-masisi'den naklen Acurri şöyle der: "Biz hicri 170 yılında Süfyan ibni Uyeyne'nin yanında bulunuyorduk. Bu sırada birisi kendisine iman hakkında soru sordu. O da cevap olarak: İman, inandığını dil ile söylemek ve onu amel olarak pratikte de uygulamaktan ibarettir dedi. Adam: İman artar ve eksilebilir mi? diye sordu. Süfyan: Allah (celle celaluhu) dilediğince artar ve eksilir de. Öyle ki -Süfyan parmağıyla işarette bulunarakbu (parmak) kadarı da kalmaz. diye cevapladı. Adam sorusuna devamla: O halde yanımızda bulunan bazı kimseler, iman sadece söz (dil) ile söylemekten ibarettir, amel (pratikte) uygulama gerekmez, demektedirler. Biz bunlara karşı nasıl davranmalıyız? diye sordu. Süfyan cevabında dedi ki: İman'ın sınırları ve hükümleri henüz kesinleşmeden ve belirlenmeden önce durum onların dediği gibiydi. Aslında Allah (celle celaluhu), peygamberimiz Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem)'i bütün insanlara: La ilahe illallah Muhammedun Rasulullah! demeleri için peygamber olarak göndermiştir. Yani Allah'dan başka ilah yoktur ve Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem) de O'nun elçisidir, Rasulüdür, ikrarında bulunmaları için bütün insanlara göndermiştir ki, bu kelimeyi söyleyip itiraf etsinler. Bunu söylediklerinde, bu sayede kanlarını ve mallarını koruma altına (garantiye) almış olurlar. Ancak Tevhid kelimesinin hakkı olan cezalar bunun dışındadır. imanda samimi olup olmamaları hesabıysa Allah'a havale olunmuştur. Allah (celle celaluhu), böylece onların kalpleriyle bu kelimeyi söylemelerinde doğruluklarını ve samimiyetlerini tesbit ettirince, bu defa peygamberine, onların namaz kılmalarını emretmesi emrini verdi. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) de bu emre uyarak onlara emir verdi ve onlar da verilen emri yerine getirdiler. Allah'a yemin ederim ki, şayet onlar verilen bu emri yerine getirmemiş olsalardı, bu takdirde ilk ikrarlarının herhangi bir yararı olmayacaktı. Allah (celle celaluhu), onların bu husustaki emri yerine getirmede kalben samimi olduklarını ortaya koydurunca, bu defa, Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem)'e, ashabının Medine'ye hicret etmelerini emretmesini bildirdi. Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) de onlara bu emri verdi, onlar da derhal emri yerine getirdiler. Allah'a yemin ederim ki, şayet bunlar verilen bu ikinci emri yerine getirmemiş olsalardı, bu durumda ne ilk ikrarlarının ne de namaz kılmalarının kendilerine herhangi bir menfaati olmayacaktı. Allah (celle celaluhu) onların hicret konusunda da gerçekten içtenlikle doğru ve samimi olduklarını ortaya koydurunca, bu defa onlara tekrar Mekke'ye dönüp orada babaları ve kardeşleriyle kendileri gibi oluncaya dek savaşmalarını emretti (müslümanlarm söylediklerini söylemeleri, namaz kılmaları ve onların hicret etmeleri gibi görevlen yapıncaya kadar babaları ve kardeşleriyle savaşmaları emri verildi). Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) onlara Allah'ın bu emrini iletti, onlar da derhal gelen emri yerine getirdiler. Öyleki inananların içlerinden babasının başını alıp getirenler oluyordu da Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem)'e şöyle diyordu: "Ey Allah'ın Rasulü! İşte kafirlerin başının başı." Vallahi, şayet onlar bu verilen emri yerine getirmemiş olsalardı, bu takdirde ne ilk ikrarlarının, ne namaz kılışlarının, ne hicretlerinin, ne 9

10 de savaşmalarının kendilerine hiç bir yararı olmayacaktı. Allah (celle celaluhu) onların bu husustaki samimiyetlerini de ortaya koydurunca, bu defa onların Ka'be'yi tavaf etmelerini, taabbudi olarak bu görevi yerine getirmeleri emrini Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'e verdi, aynı zamanda başlarını da bir tezellül olmak üzere traş etmelerini emir buyurdu. Onlar da derhal bu emri yerine getirdiler. Vallahi onlar bu emri de yerine getirmemiş olsalardı, bu takdirde ne ilk ikrarlarının, ne namazlarının, ne hicret etmelerinin, ne de babalarının öldürmelerinin kendilerine bir yararı olmayacaktı. Allah (celle celaluhu), onların bu husustaki kalbi samimiyetlerini ve doğruluklarını ortaya koydurunca, peygamberine, onların mallarından onu temizleyecek bir sadaka (zekat) almaları emrini verdi. Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) de onlara Allah'ın bu emrini bildirdi, onlar da derhal emri yerine getirdiler. Öyleki herkes gücü oranında az olan azını, çok olan da çoğunu olmak üzere alıp getirdi. Allah'a yemin ederim ki, şayet onlar bunu yerine getirmemiş olsalardı, ne ilk ikrarlarının, ne namaz kılışlarının, ne hicret etmelerinin, ne babalarını öldürmelerinin, ne de Ka'be'yi tavaf etmelerinin kendilerine bir yararı olmayacaktı. İşte bu minval üzere Allah (celle celaluhu) peş peşe göndermiş olduğu emirlerini, kısaca şeriatını, iman esaslarını ve sınırlarını böylece onların kalben tasdiklerini ve doğrulamalarını tesbit ettirdikten sonra, peygamberine ashabına şu hususu iletmelerini bildirdi: "Bugün size dininizi ikmal ettim, üzerinize nimetimi tamamladım ve sizin için din olarak İslam'ı beğendim." (el-ma ide 5/3) Süfyan ibni Uyeyne diyor ki: "Kim iman temellerinden biri olan bu şeylerden herhangi birisini terkeder bırakırsa bize göre o kimse kafirdir. Kim de sırf tembelliğinden dolayı onları terkederse veya küçümsediğinden ötürü bırakırsa biz onu da te'dip ederdik ve o kimse bu davranışıyla da bize göre "nakısu l-iman (fasık)" sayılır. İşte Sünnet bunu gerektirir. İnsanlardan sana bu hususta soru soranlara, bunu benden kendilerine ulaştır." (Acurri, Kitab eş-şeria, 104; İbni Hacer el- Askalani, Fethu l-bari bi Şerhi Sahih e l-buhari, 1/143; Ebu Nu aym, Hilyetül-Evliya, 7/ ) Süfyan ibni Uyeyne'ye heva ve heves ehli hakkında sorulmuş: "Bu heva ve isteklerinin esiri olanların durumu ne ki, heva ve isteklerine pek aşırı bir şekilde düşkündürler, söyler misiniz? O da cevap olarak: Sen yüce Allah'ın şu ayetini unuttun mu: "Küfürleri sebebiyle kalblerine buzağı sevgisi dolduruldu." (el-bakara 2/93) diye konuştu. (İbni Teymiyye, el-ubudiyye, 70) 10