Cum huriyet Döneminde M ü zik Eğitimi*

Transkript

1 Cum huriyet Döneminde M ü zik Eğitimi* Doç. Dr. Cahit KAVGAR Türkiye Cum huriyeti, kültürel tem eller üzerine kurulm uştur. Y e ni devletin kurucusu Büyük Ö nder in sık sık bunu vurguladığını, e ğ i tim ve sanat konularına, bu arada müziğe özel bir önem verildiğini görürüz. C u m h u riye tin ilk gününden b a şlayarak Türkiye'nin yeni yöneticileri, kültür ve sanat hayatını düzenlem ek, sanat üretim ini sağlam ak ve bu yolla da toplumun canlanm asına, çağdaşlaşm asına hız verm ek ça b a sı içindedirler. Bu çabalar, ulusal ve uluslararası iletişim a ra çla rın ın başında gelen ve sosyal hayat için büyük önem ta şıyan m üzik sanaatı için de geçerlidir. G erçekten bu dönem de müzik, bütün türleriyle ilgi çekici gelişm eler gösterir. Kendim izi büyük bir canlılık, yoğun bir hareketlilik karşısında buluruz. Biz şimdi önce, Atatürk'ün müziğe yaklaşım ı ve müzik görüşü üzerinde kısaca duracak, sonra da Cum huriyet dönemi müzik eğitim kurum lan ve çalışm alarıyla ilgili kısa a çıklam alarda bulunacağız. Atatürk müzik sanatı ve kurum larıyla yakından ilgilenmiş, güzel sa na tla r içinde m üziğe ön celik verm iştir. Cum huriyetle birlikte a ç ı lan ilk kültür ve eğitim kurulularının başında M usiki M uallim Mektebi'nin gelmesi, bu durumu açıkça kanıtlar. O, büyük sıkıntılara ve güçlüklere karşın devlet yapısında gerçekleştirdiği yenilikleri sanat alanında da sürdürüyordu. M üzikle ilgili değişik sözlerinin yanı sıra, O nun 1925 yılında İzmir Kız Öğretm en O kulunda öğrencilere müziğin önemini anlatırken de görüyoruz. Orada şöyle diyor : «Musiki ile ilgisi olmayan yaratıklar insan değildir. M usiki hayatın neşesi, ruhu, sevinci ve her şeyidir.» Türk müziğini canlandırm ak, özellikle halk m üziğinin çağdaş teknik ve a ra çla rla işlenm esi, Batı müziği yöntem lerinin benim senmesi, böylece ulusal Türk m usikisinin kısa yoldan evrensel düzeye ulaşm ası, onun önde gelen istekleri arasında yer alır. Atatürk, şen ve hareketli müzikten yanadır. Aslında kendisinin hoşlandığı müzik alaturka, fakat inandığı Batı müziği idi. Batı müziği deyince yalnız yöntem leri değil, müziğin dayandığı ve onu yaşatıp yürüten örgütle-* *Bu yazı, Eskişehir t. T. t. A. İletişim Bilimleri Fakültesince Ekim 1981 tarihinde düzenlenen «I. Türk Müziği Kurultayında sunulan bildiridir. * A. U. Eğitim Fakültesi öğretim Üyesi. 16

2 ri de anlıyordu. Bu yaklaşım ın bir sonucu olarak da, kurum laşm a ç a lışm alarına ağırlık verm iştir. Değişik yerlerdeki çeşitli konuşm alarının dışında Atatürk, 1932 yılından ölümüne kadar yaptığı Türkiye Büyük M illet M e clisi ni açış konuşm alarında kültür-sanat ve müzik konularına önemle eğilmiştir. 1 Kasım 1934 teki M eclis'i açış konuşm asında müziğe ayrı bir önem ve öncük verir. Bu konuşm a, sanat eğitim kurum lan açısından büyük önem taşır. Daha sonraki M e clis konuşm alarında da «Milli musiki» üzerinde durur, müzik alanında yapılan çalışm aları anlatır. Onun tutumu ve sözleri. Cum huriyet döneminde müziğe resmi yaklaşım ın en özlü belgeleridir. Cum huriyet dönemi hüküm et program ları ile m illi eğitim şûralarından bazılarında da müzik konusuna az-çok yer verildiği görülür. Ö zellikle 1962 de toplanan VII. M illi Eğitim Şûrası, müzik sorunlarına çok yönlü bir biçim de eğilir, gerçekçi değerlendirm e ve öneriler getirir. IX. M illi Eğitim Şûrasında da ilgi çekici görüş ve kararlar göze çarpar. Bu arada ortaöğretim ders program larına yeni «müzik» d ersleri konur. A n cak burada, hüküm et program ları ile milli eğitim ş û raları üzerinde duram ıyor, doğrudan müzik eğitim ine geçiyoruz. M ÜZİK EĞİTİMİ Cum huriyet dönemi m üzik eğitim inden söz ederken, sayısı giderek artan örgün m üzik eğitim kurum lan ile, okul dışı müzik etkin likleri ve eğitimi üzerinde durmak gerekir. Şimdi, bu yoldaki adım ve atılım ları kısaca gözden geçirelim. A) Orgun Eğitim Türkiye'de örgün m üzik eğitim çalışm aları, im paratorluk döneminde klasik Türk m usikisi eğitimi yapan Enderun-ı Hümayun a, ona hazırlık niteliğindeki Acem i O ğlanlar Ocağına kadar uzanır. Batı musikisi teknik ve yöntemleri doğrultusundaki eğitim ise, ilk o lara lm l. Mahm ud dönem inde başlar. 1826'da Yeniçeri örgütünün kaldırılm a sından sonra( askerî bando okulu olan Muzika-yı Hümayun kurulur, m üzik eğitim i için Avrupa'dan uzm anlar getirmeye başlanır. İstanbul Belediye Konservatuvarı. Cum huriyetle birlikte karşım ı za çıkan ilk müzik eğitim kurumu, İstanbul Belediye Konservatuvarı dır. Bu okul, 1917 yılında «Darülelhan» adıyla kurulmuştu. Ancak onun kuruluş hazırlıkları ve çalışm aları 1914 yılına kadar uzanır. Bugün İstanbul Belediyesine bağlı, müzik öğretimi, eğitimi ve uygulam ası yapan bir kurum olan bu okul, ülkem izde ilk konserva- 17

3 tuvar, ilk önem li m usiki okulu sayılır. M üzikle ilgili çeşitli kolları için de bulunduruyordu. M illi Eğitim Bakanlığı'nın öncülüğünde bir Türk m usikisi kcnservatuvarı olarak kurulan Darülelhan, kızlar ve erkekler için ayrı öğretim yapm ak üzere açılm ıştı. Daha o yıllarda milli sa-( nat, taklitçilik ve yozlaşm a gibi sorunlar üstünde duruluyor, tartışm alar yapılıyordu. Fakat kuruluşu I. Dünya Savaşının çok sıkıntılı ve bunalım lı günlerine rastladığı için, bu okul, istenilen düzeyde ç a lışıp gelişemedi. Cum huriyetin kurulm asından sonra yeni bir çalışm a dönem ine başladı. Okul, Dcğu ve Batı m usikileri olm ak üzere iki bölümden o lu şu yordu. 1926'da Darülelhan, Batı tipi bir konservatuvara dönüşür. B a tı m usikisi esas alınır, Türk m usikisi öğretimine son verilir. Bu arada 60 kişilik bir öğrenci orkestrası oluşturuldu ve çe şitli konserler verildi. Ülkem izde ilk folklor derlem e çalışm aları da bu kurum da başladı. Okul 1S27'de Belediye'ye bağlandı, günden güne gelişti. Yatılı ve yatısız olarak pek çok öğrenci yetiştirdi te Türk müziği öğre-/ timi yeniden başladı. Şehir O rkestrası ve Şehir Korosu çalışm alara geçti. Yönetm eliğinde zam anla çeşitli değişiklikler yapılan ve 1961' de şehir orkestrası ile Türk Sanat M üziği topluluğuna bir de folklor topluluğu eklenen bu kurum, çalışm aların ı bugün de çok yönlü o la rak sürdürm ektedir. M usiki Muallim Mektebi. Cum huriyet yönetiminin kültür, sanat ve eğitim konularına önemle eğildiğini daha önce belirtmiştik. Böylesine önemli sorunlarla uğraşırken ele alınan konulardan biri de müziktir. M usiki alanında ilerlem ek için, bu konunun bilim sel yöntem lerle ele alınm ası gerekiyordu. H iç kuşkusuz, bunun temeli, müzik öğretmeni yetiştiren okul olacaktı. O zaman böyle bir okulun hem öğretmen yetiştirmesi, hem de musiki sorunlarıyla ilgili araştırm alar yapm ası düşünülüyordu. Bu am açlarla 1 Kasım 1924 te Ankara'da, bugünkü konservatuvarın bulunduğu yerde M usiki Muallim Mektebi açılır. Bu okulun başına, İstiklâl M a rş ı nın bestecisi ve Cum hurbaşkanlığı Orkestra Şefi Zeki Üngör, müdür olarak atanır. Batı musikisi yöntem lerini uygulayacak olan bu okulun öğretm enliklerine de, Cum hurbaşkanlığı O rkestrası ve Bandosunun üyeleri getirilir. 1925'ten başlayarak bu ckul gittikçe gelişir. Öğretim kadrosunu güçlendirm ek ve Türk müziğini geliştirm ek için 1926'da Avrupa'ya öğrenciler göndermeye başlanır dan scnra öğretim görevini, Avrupa'da yetişen yeni kadrolar üstlenir. Okulun ilk yönetm eliği de 1925 yılında çıkarılır ve amaç, «Bütün ortaokul ve liselerle öğretm en okullarına m usiki öğretm eni y e tiştir 18

4 mek» diye belirtilir ve yüklü bir program la öğretim yapılır yılında ise «M illi M usiki ve Tem sil Akadem isi T e şkilâ t K a nunu» çıktı. Bu yasaya göre kurulm ası düşünülen Akademi, Musiki M uallim M ektebi, Filarm onik O rkestra ve Tem sil Bölüm lerinden olu şacaktı. Kurum un am açları üç m adde halinde toplanm ıştı : 1. M illi m usikiyi işlem ek, yükseltm ek, yaymak. 2. Sahne sanatlarının her kolunda gerekli elem anları yetiştirm ek. 3. M usiki öğrem eni yetiştirmek. Yasada, Tem sil bölümünde tiyatro kolundan başka, opera, bale, koro kollarının da bulunacağı belirtiliyordu. Fakat yeterli hazırlık ve birikim olm adığı için, bu yasa tam olarak uygulamaya konamadı. Tem sil bölümü 1936 yılına kadar kurulamadı. 1936'da ise M usiki M uallim M ektebi'nin yerine Ankara Devlet Konservatuvarı kuruldu. Ankara Devlet Konservatuvarı. Daha önce belirttiğim iz gibi, A ta türk 1934 yılı M eclis'i açış konuşm asında güzel sanatlara ve müziğe ayrı bir önem vermiş, aynı yıl M usiki ve Tem sil Akadem isi Kanunu çıkm ıştır. A rtık resm î çe vre le r ve yetkililer, m usiki ve sahne sanatları alanında atılım yapm aya girişirler. Bu am açla çe şitli kom isyonlar kurulur, yoğun çalışm alar yapılır. Bir konservatuar kurulması için Alm an besteci ve m üzikoluğu Paul Hindemith, danışm an olarak getirilir ve raporlar hazırlanır. Bir yandan m usikiyle ilgili çalışm alar yürütülürken, öte yandan da 1934'teki yasayla kurulması düşünülen Tem sil Akadem isinin ti-) yatro bölümü için de çalışm alara geçilir. Tiyatro alanı için de A lm anya'dan, tanınm ış tiyatro uzmanı Cari Ebert getirilir. Ebert, tiyatro konusunda önemli çalışm alar yapar, raporlar hazırlar. Modern bir Türk tiyatrosunun kurulm ası yolunda ilgi çe kici görüşler öne sürer. M üzik ve tiyatroya ilişkin yoğun çalışm aların sonunda. M illi E ğitim Bakanlığına bağlı bir müzik ve sahne sanatları okulu olarak 1936 yılında Ankara Devlet Konservatuvarı kuruldu. Kuruluş amacı, müzik ve sahne sanatları alanında Batılı anlayışla eğitim-öğretim yapm aktı. Yine 1936 da büyük M acar Bestecisi Bela Bartok da Ankara'ya geldi, onun çalışm aları sonucu Devlet Konservatuvarına bağlı Türk Halk M üziği A rşivi kuruldu (1937). A tatürk ün ölüm ünden sonra da konservatuvarın gelişm esi de vam etti. 20 M ayıs 1940 günü Büyük M illet M eclisince onaylanan yasayla Devlet Konservatuvarı iki kola ayrıldı : 1. Müzik 2. Temsil. M üzik kolu altı daldan oluşuyordu. 1. Kom pozisyon 2. Orkestra Y ö netmenliği 3. Piyano, org, arp 4. Yaylı çalgılar 5. Üfleme ve vurma çalgılar 6. Şan (opera, koro ve konser şarkıclığı). Tem sil kolunun da üç bölümü vardı : 1. Opera 2. Tiyatro 3. Bale. Konservatuvarın ilk tem silleri, açılıştan üç yıl sonra başladı. T i 19

5 yatro gösterilerinin yanı sıra M üzik Bölümü öğrencileri ve öğretm enleri, hem okulda, hem de radyoda sık sık konserler verm eye b a şla d ı lar. Bu kurum, ilk m ezunlarını 1941 de verdi. Yapılan diplom a törenine zamanın devlet adam ları, bakanlar katıldı. M illi Eğitim Bakanı Hasan A li Yücel, uzun bir konuşma ile çalışm aları anlattı. Ardından Cum hurbaşkanı, İnönü ilk m ezunlan birer altın saatle ödüllendirdi. Daha sonra Devlet Konservatuvarında B ale Bölümü de a çıld ı (1950). Konservatuvar, m üzik ve sahne sanatları alanında değerli s a natçı, besteci ve öğretm enler yetiştirdi. Bu kurumu bitiren sa n a tçılar, devlet sahnelerinde, m üzik eğitim kurum larında. Cum hurbaşkanlığı Senfoni O rkestrasında, çe şitli orkestralarda, radyo ve televizyonda çalışm aktadırlar. Ankara Devlet Konservatuvarı ndan çok sonra 1958'de İzmir Devlet Kcnservatuvarı kuruldu. Piyano, keman, şan, viyolonsel, nefesli çalgılar, arm oni ve tiyatro dallarında eğitim-öğretim yapm aktadır de İstanbul Devlet Konservatuvarı kuruldu. Armoni ve kcntrpuan, bestecilik, piyano, yaylı çalgılar, üfleme çalgılar, bale, şan ve opera bölümlerinden oluşm aktadır. Bu iki devlet konservatuvarı, çağdaş yöntemlerle öğretim yapan yeni kurumlardır. Çoksesli Türk sanat müziği alanında önemli bir yer tutarlar. Bunlardan başka 1976 yılında İstanbul'da bir de Türk M usikisi Devlet Konservatuvarı açıldı ve çalışm alarını sürdürm ektedir. Bütünüyle müzik eğitimi yapan bu kurum lardan başka, eğitim kurumlarına bağlı, hem kuram sal hem de uygulam alı müzik eğitimi yapan birim ler de vardır. Bunların b a şlıcaların ın yaln ızca adlarını belirtmekle yetineceğiz. Bu tür birim lerin başında, öğretim yılında eğitime başlayan Gazi Eğitim Enstitüsü M üzik Bölümü gelir. Bu bölüm, orta dereceli okullara ve müzik bölümlerine cok sayıda öğretm en yetiştirm iş, m üzik eğitim ine büyük hizm etlerde bulunm uştur. Ondan çok sonra, yine eğitim enstitülerine bağlı olara k ve öğretmen yetiştirm ek am acıyla a çılan üç «müzik bölümü» daha görüyoruz : İstanbul Atatürk Eğitim Enstitüsü M üzik Bölüm ü (1969), İzmir Buca Eğitim Enstitüsü M üzik Bölümü (1973) ve N azilli Eğitim Enstitüsü M üzik Bölüm ü (1977). Bu bölüm ler de çok sayıda öğretmen yetiştirerek m üzik eğitim ve öğretim ine önem li hizm etlerde bulundu. Bilindiği gibi son yıllarda eğitim enstitülerinden bazıları, ö ğ retim süresi dört yıla çıkan «yükseköğretm en okulu»na dönüştü. B unların üçünde (Ankara G azi Yükseköğretm en Okulu, İstanbul Atatürk Yükseköğretm en Okulu, İzmir Buca Yükseköğretm en Okulu) yine mü zik bölümü vardır ve çalışm aların ı sürdürm ektedirler yılında Ege Ü niversitesine bağlı bir G üzel S a n atla r Fakültesi a çıld ı ve aynı yıl öğretim e başladı. Bu fakültenin tem el akadem ik 20

6 birimlerinden biri «Müzik Bölümü»dür. Burada akadem ik düzeyde eğitim, öğretim, uygulama ve araştırm alar yapılm aktadır. Bu bölümün, ö ze llikle eksikliği çok duyulan bilim sel araştırm alar bakım ından büyük bir boşluğu doldurm ası beklenm ektedir. Yine müzik sorunlarına akadem ik ve bilim sel bir yaklaşım la eğilmek üzere 1981 de kurulan bir «Merkez»le karşı karşıya bulunuyoruz. Bu, I. Türk M üziği Kurultayı nı düzenleyerek bizler işu an bir araya getiren «Atatürk Müzik Araştırm aları ve Eğitim Merkezi»dir. E skişe h ir iletişim Bilim leri Fa kü lte si ne bağlı olarak kurulan bu merkezin de yararlı çalışm alar yapacağına inanıyoruz. Türk müziği sorunlarına çok yönlü ve çok boyutlu bir biçim de eğilm ek üzere düzenlenen bu büyük kurultayı, M e rke z e karşı beslenen umutların ilk belirtisi sayıyoruz. Bunlardan başka, Boğaziçi Üniversitesi başta olm ak üzere ç e şitli üniversite, fakülte ve okullarda Türk halk müziği, Türk sanat müziği ve çokse sli Türk müziği türlerinde dışarıya da açılan ilgi ç e kici ça lışm a la r yapılm akta olduğunu ve çe şitli okullarda müzik d erslerinin yer aldığını belirtm ek gerekir. Türkiye'de bugün m üzik eğitim i yapılm akta olan kurum lar şöyle küm elendirilebilir : 1. O kulöncesi eğitim kurum lan 2. Tem el eğitim kurum lan : İlkokul ve ortaokullar 3. Ortaöğretim kurumlan : Genel liseler, öğretmen liseleri, kız m eslek liseleri, im am-hatip liseleri, askeri m uzıka okulları. 4. Yükseköğretim kurumlan : İki yıllık eğitim enstitüleri, yükseköğretmen okullarına bağlı müzik bölümleri, devlet konservatuvarları, bazı fakülteler. Bu sayılan kurum lardan okulöncesi eğitim ile temel eğitim okullarında ve müzik alanında nitelikli eleman yetiştirmeyi am açlayan yükseköğretim kurum larında müzik dersleri zorunludur. Türkiye'de m esleki ve teknik ortaöğretim kurumlarında müzik Öğretimine yer veren tek kurum olarak kız m eslek liselerini görm ekteyiz. Bu kesimde erkek meslek lisesi, endüstri meslek lisesi, teknik lise, ticaret lisesi gibi çeşitli liseler de bulunmakta, ancak bu kurumlarda okuyan öğrenciler müzik eğitim inden tümüyle yoksun kalm aktadır. Ü stelik m üzik öğretim i yapılan orta dereceli okullarda bu dersin yeterince önem sendiği, özellikle halk türkülerine gereken önemin verildiği ileri sürülemez. Sözün kısası, gerek nicelik ve gerekse nitelik bakım ından m üzik eğitim inin bugün yeterli bir düzeyde o l duğunu söylem ek güçtür. 21

7 Bilindiği gibi müzik dersi, ortaöğretim kurumlarının ancak bir ke sim inde ve seçm eli olarak yer alıyor. Fakat bu derslerin genellikle yetersiz bir biçim de ve ça lg ısız yürütüldüğü bir gerçektir. M üzik s a lonu, ça lg ısı ve çoğu zam an öğretm eni bulunm ayan bir okuldaki müzik dersinden ne beklenir? Ü stelik öğrenciden veliye, başka dal öğretm enlerinden yönetim örgütüne kadar bu ders genellikle önem senmez. M üzik derslerinin etkili ve yararlı olabilm esi için, eski öğretmen okullarındaki m üzik eğitim ve uygulam aları bir ölçüde örnek alın ab i lir sanırım. b) Oku Dışı M üzik Eğitim i Cum huriyet dönem inde okul dışı yani yaygın m üzik eğitim ç a lış maları bakımından da önemli gelişm eler olmuştur. Bu tür çalışm alar yapan kurum ların başında, gerçek anlam ıyla yaygın bir kültür ve sa nat eğitim kurumu olan H alkevleri gelir. G erçekten bu kurum, Cum huriyet dönem i sanat ve kültür hareketleri içinde seçkin bir yer tutar 19 Şubat 1932'de kurulan H alkevleri, geniş kesim lerin ilgi a la n ı nı karşılayabilm ek am acıyla dokuz koldan oluşuyordu. Bunlardan Dil Edebiyat ve Tarih Kolu, ço k yönlü fo lklor araştırm a ve derlem e leri yapıyordu. Güzel Sanatlar Kolu, öteki güzel sanatların yanı sıra müziğe geniş yer veriyordu. Türk halk müziği, modern müzik, şehir bandolarının kurulm ası, türkülerim izin derlenm esi ve notaya ç e k ilmesi, radyo ve gram ofonla ülkede m üzik zevkinin yayılm ası gibi ç a lışm alar içindeydi. Tem sil Kolu da sahne çalışm alarını destekliyor, a çık ve kapalı sahnelerde tem siller veriyordu. B ilindiği gibi H a lk e v leri, 1951 yılında kapatıldı, 1961'de yeniden açıldı. Okul dışı müzik eğitiminden söz ederken, Cum hurbaşkanlığı Sen foni O rkestrası üzerinde de kısaca durm ak gerekir. Bu orkestranın temelini 1827 de kurulan M uzika-yı Hümayun oluşturur. Cumhuriyete kadar varlığını sürdüren bu kuruluş. 1924'te yeni başkent A n kara ya taşındı. 1932'de «Riyaset-i Cum hur Filarm onik Orkestra Heyeti» adıy la M illi Eğitim B akanlığına bağlandı. 1936'da bir yasayla «Cum hurbaşkanlığı Filarm onik Orkestrası» adını aldı de yine yasayla bugünkü adını alarak yeniden düzenlendi. Yabancı ve yerli şeflerin yönetim inde giderek gelişti. Cum hurbaşkanlığı Senfoni O rkestrası, 1961 yılında kendine ait bir binaya ve salona kavuştu. Ç a lışm a la rın ı ve halka a çık konserlerini kendi binasında ve salonunda sürdürmektedir. Zam an zaman yurt içi turnelere ç ık a ra k hizm et alanını genişletm ekte, onun d ışın da başkent A n kara'da sürekli ve düzenli konserler verm ektedir. Bundan başka, m üzik kültürünün gelişm esine çalışm ak, ç o k s e s li m üziği tanıtıp yaym ak, Türk bestecileri ile sana tçıla rın ı tanıtm ak 22

8 gibi hizm etleri görülen üç önemli orkestra daha vardır : İstanbul B e lediye Konservatuvarına bağlı olarak 1945'te kurulan İstanbul Şehir O rkestrası, resm î birer müzik topluluğu olan İstanbul Devlet Senfoni O rkestrası (1972) ve İzmir Devlet Senfoni O rkestrası (1974). A n cak bütün bu konserlerin ve çoksesli müziğin, halka ulaşan, geniş yığınların malı haline gelen bir m üzik olduğu söylenem ez. Türkiye'de müziği, özellikle çoksesli sanat müziğini tanıtma ve yayma yolunda en önemli girişimlerden biri, Uluslararası İstanbul Festivali'dir ten beri her yıl düzenlenen ve gittikçe gelişip zenginleşen bu çok yönlü festivale, yerli topluluk ve sanatçılarım ızdan başka, uluslararası müzik ve sahne sanatları alanında tanınm ış s e ç kin topluluk ve sanatçılar da katılmakta, resital, konser, opera ve bale tem silleri verm ektedirler. M üzikle folklor arasında da sıkı bir iç-içelik bulunduğu açıktır ten beri folklor araştırm aları bakımından da önemli gelişmelere tanık oluruz. Ö zellikle Türk halk müziği ve folklor konularında ç a lış m alar yapm ak üzere 1966 yılında Türk Folklor Kurumu ve M illi E ğitim Bakanlığına bağlı olarak aynı yıl M illî Folklor Enstitüsü kuruldu. Bu alanda dergi ve yayınları da kapsayan çok yönlü çalışm alar b aşladı. Ancak folklor ve müzik değelrerimizin derlenmesi, korunması ve yaşatılm ası konusunda daha yap ıla cak çok şey olduğu bir gerçektir. Ayrıca, elde edilen veriler, özellikle Türk halk müziği okul prog ram larına gereğince yansım am ıştır. Bunlardan başka, m üziğin değişik türleriyle ilgili olarak okul d ı şı ve yaygın nitelikte eğitim-öğretim çalışm aları yapan, gerek kendi çevresinde ve gerekse yurt çapında konserler veren birçok müzik dernekleri, korolor ve topluluklar da bulunmaktadır. Yine gazete ve dergilerde çıkan yazıların, uzm anlarca yapılan incelem e ve eleştirilerin de, yaygın bir m üzik kültürü kazandırm a bakımından büyük yararları vardır. Okul dışı müzik eğitim çalışm aları üzerinde dururken, musiki uygulam asıyla ilgili kitle iletişim araçlarından radyo ve televizyonla plak yapım cılığından da söz edilebilirdi. Fakat hem bildirinin sınırı elvermediği, hem onlar apayrı birer bildiri konusu olduğu, hem de eğitimden çok uygulamaya dönük bir nitelik taşıdıkları için, burada onları ele alam adık. Sonuç ve Değerlendirm e Cum huriyet Dönemi müzik eğitimi üzerinde en genel çizgileriyle durmaya çalıştık. Böylesine kapsamlı bir konuyu ele alan bir bildiri sınırları içinde ayrıntılara inmek, derinlemesine değerlendirmelerde bulunmak beklenemezdi. Bu nedenle ancak çok kısa açıklam alar yapm akla yetinm ek zorunda kaldık. 23

9 Cum huriyet dönemi m üzik eğitim iyle ilgili olarak genel bir değerlendirme yaptığım ız ve bugüne bir göz attığım ız zaman şöyle bir tablo ile karşılaşıyoruz : 1. Yeni Türkiye'nin m im arı Atatürk, C um huriyet i kültür ve eğitim temeline oturtmuş, güzel sanatlara ve özellikle müziğe büyük önem vermiştir. Bugün çalışm alarını sürdüren bütün müzik eğitim kurumlan, varlık kaynağını O'ndan alır. Büyük Önder, güzel sanatlar gelişm ezse toplumun kısır kalacağını, kendini tanıtıp varlığını kanıtlayam ayacağını çok iyi biliyordu. 2. Devletin de desteğiyle bu dönem müzik eğitim inde önemli ve olumlu gelişm eler oldu. En kalın çizgileriyle üzerinde durduğumuz m üzik eğitim kurum lan, ülkem izde bir m üzik kamuoyu yaratm ış; değerli besteciler, sanatçılar, öğretim üyeleri ve öğretm enler yetiştirm işlerdir. Bu arada m üzik eğitim kurum larında ve m üziğin her türünde görev yapan seçkin kadın sa natçılarım ız yetişti. G erçekten, bugün müzik alanında büyük bir canlılık, zenginlik ve hareket var. Hiç de azım sanm ayacak gelişm elere tanık oluyoruz. 3. Cum huriyet dönemi müzik eğitim inde göze çarpan önemli bir nokta, gerek m üzik eğitim kurum larında ve gerekse m üzik uygulam alarında «Batıcılık» anlayışının egem en olm asıdır. Am a akta rm acılık, yabancı etkisi ve özenti dönem i a rtık atlatılm ış sayılır. Batı kaynaklı olan çoksesli Türk m üziği türünde bile, en yalın çoksesli tür-, külerden başlayarak, oda müziği, senfoni, konçerto, opera biçim indeki eserlere kadar önem li gelişm eler oldu. Güçlü besteciler, tanınm ış sanatçılar ve ünü yurt dışına taşan büyük yorum cular yetişti. A n c a k giderek geişm ekle birlikte, ç o k se s li Türk sa nat m üziğinin, devlet desteğine karşın g eniş yığınlara u la şan bir müzik türü olduğu söylenem ez ve bunu bir bakıma doğal karşılam ak gerekir. Yine Türk halk müziği, folklor, Türk sanat m üziği ve eğlence müziği türlerinde de küçüm senm eyecek ça lışm a la r yapılm ış, değerli sa n a tçıla r yetişm iştir. M üzik alanında yetişen besteci, uygulayıcı, öğretmen ve derleyicilerin eğitim -öğretim ve uygulama çalışm alarının yanı sıra, yayın bakım ından da önem li hizm etleri, kalıcı eserleri görülmektedir. 4. Değişik müzik türlerinde çok yönlü çalışm alar ve gelişmeler görülm ekle birlikte, Türk müziğinin gününmüzde çözüm bekleyen birçok sorunu bulunmaktadır. Bunların başında, devletin sağlam ve kalıcı bir m üzik poltikasından yoksun olm ası gelm ektedir. G ünüm üzde m üzikle uğraşan kişi ve kuruluşlar arasında sağlıklı bir ilişki kurulduğu ve geleceğe dönük sağlam program lar bu 24

10 lunduğu söylenem ez. Bu nedenle girişim ler çoğu kez sınırlı kalm akta, davranışlar ancak rastlantı biçim inde başarıya ulaşm aktadır. M ü zik sanatını»rgütleyip yönlendiren kuruluşların, kesin bir otoritenin altında ve yönetim inde toplandığı ileri sürülemez. Sözün kısası, müzik alanında bir karm aşa egemendir. Kültür B a ka n lığ ı na bağlı G ü zel Sanatlar Genel Müdürlüğü nün yetkisi örgütleri ve çalışm aları sınırlıdır. Türkiye nin müzik etkinliklerinde Dışişleri Bakanlığı, Turizm ve Tanıtm a Bakanlığı, hatta İstanbul Belediyesi çoğu kez Kültür B a kanlığından daha etkili olabilm ektedir. 5. Temel eğitim ve ortaöğretim kurum larında yetersiz bir biçim de yürütülen seçm eli ve genellikle çalgısız müzik derslerinin yararı tartışm a götürür. Kaldı ki m esleki ve teknik liselerin büyük çoğunluğunda müzik dersi hiç yer almamaktadır. Oysa müzik, bir sanat dalı olduğu kadar, bir kültür öğesi olarak da toplum hayatında büyük bir önem taşır. M üzik eğitiminde beklentilerin gerçekleşm esi, ancak sistem li bir eğitim programı yaklaşım ıyla olur. Bunun için de, milli eğitimin amaç larından başlayarak okulun am açları dersin am açları ve konunun am açları doğrultusunda aşam alı ve birbiriyle bağlantılı bir sıra izlenmesinde zorunluluk vardır. Böylece kopuklukların önüne geçilebilir, etkili bir uygulama sağlanabilir. Yani soruna bütüncül açıdan yaklaşmak, bu arada geniş yığınların kültürel birikimine dayanan halk türkülerine ve ezgilerine ağırlık verm ek gerekir. Sorun, kendi m üziklerimizi eğitime temel alm ak sorunudur. Eğitsel müzik öğretiminin halk müziği temeline dayanm ası, öteki müzik türlerini de olumlu yönden etkiler. Okul müziği ile birlikte, eğlence m üziğinin, ordu m üziğinin, sanat müziğinin, bütünüyle toplumsal müzik yaşamının sağlıklı gelişm esine daha elverişli bir ortam yaratır. 6. M üzik alanında görülen bilim sel çalışm a eksikliği de önem li bir sorun oluşturm aktadır. Oysa sağlıklı bir gelişme için, politikaaraştırm a-uygulam a boyutları arasında sıkı bir bağlantı ve ilişki gerekir. Bunu da ancak, uzm anlarca yapılan çok boyutlu bilim sel a ra ş tırm alar sağlar. Akadem ik kurumlara, yeni kurulan ve ülkemizde ilk kez bir müzik kurultayı düzenleyen Atatürk Müzik Araştırm aları ve Eğitim i M erkezi'ne önem li görevler düşüyor. 7. Bunlardan başka, telif hakkı basımevi, çoksesli müziğin gelişmesi için çalgı yapımevi, onarım evi gibi sorunlar da var. İşte çözüm bekleyen birçok soru n... 25

11 Başlıca Kaynaklar : Arar, İsmail, Hükümet Programlan ( ), İstanbul Boğaziçi Üniversitesi Türk Müziği Kulübü, Atatürk Devrimlcri ideolojisinin Türk müzik kültürüne doğrudan ve dolaylı etkileri, İstanbul Cunbur, Müjgân, Atatürk ve Milli Kültür, Ankara 1981, s Gökyay, Orhan Şaik, Ankara Devlet Konscrvatuvarı Tarihçesi, Güzel Sanatlar Dergisi, 1941, sayı 3. Karal, Enver Ziya, Atatürk ve Sanat. Mesleki ve Teknik Eğitim, Sayı 321. Katoğlu, Murat, Cumhuriyet Devrinde Güzel Sanatlar Eğitimi ve Sanat kurumlan, yayımlanmamış Doktora Tezi, A. U. Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Kürsüsü 1974, Müzik ve Halk Eğitimi, 50. Yıla Armağan, Eğitim Fakültesi yayını, Ankara 1973, s Laslo Filiz Ali, Atatürk Yılında Konscrvatuvarlanraız, Gösteri, 1981 Sayı 6 Millî Eğitimle İlgili Kanunlar, İstanbul özgü, Melâhat, Atatürk'ün Edebiyat ve Sanat Anlayışı, Türk Tarih Kurumu Atatürk Konferansları, Ankara 1961, S özerdim, Sami N, Atatürk ve Müzik Bilinmeyen Atatürk, Varlık yayını İstanbul 1976, s öztürk, Kâzım, Cumhurbaşkanlarının Türkiye Büyük Millet Meclisini Açış Konuşmaları, İstanbul Perin, Cevdet, Atatürk ve Kültür Devrimi, İstanbul 1981 Rey, Cemal Reşid, Atatürk ve Müzik, Cumhuriyet, Rona, Mustafa, Elli Yıllık Türk Müzikisi, İstanbul Sevengil, Refik Ahmet, Devlet Konservatuvarınm Kısa Tarihçesi, Ankara Devlet Konscrvatuvarı - Otuzuncu Yıl, Ankara Sun, Muammer, Okullarda Müzik Üzerine Temel Görüş, Orkestra Dergisi, Mayıs 1964, Türkiye'nin Kültür - Müzik - Tiyatro Sorunları, Ankara 1969, Kır Çiçekleri, önsöz, Ankara Süer, Rıdvan, Müzik öğretmeni Yetiştiren Kurumlarda öğretim, yayımlanmamış Doktora Tezi, A. Ü. Eğitim Fakültesi Programları ve öğretim Bölümü, Tura, Yalçın, Cumhuriyetin 50. Yıldönümünde Türkiye'de Müzik, Varlık Yıllığı 1974, İstanbul 1973, s