Editör: Doç. Dr. Alim Kaya

Transkript

1

2 Editör: Doç. Dr. Alim Kaya E T M PS KOLOJ S ISBN: Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumlulukları yazarlarına aittir. Bölüm sonlarında yer alan örnek KPSS sorularının sorumlulu u yayınevine aittir. 2007, Pegem A Yayıncılık Bu kitabın basım, yayın ve satı hakları, Pegem A Yayıncılık E itim Danı manlık Hizmetleri Tic. Ltd. ti. ne aittir. Anılan kurulu un izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da ba ka yöntemlerle ço altılamaz, basılamaz, da ıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlı ı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Ocak Baskı: Kasım 2007 Yayın Yönetmeni: Gürsel Avcı Kapak Tasarımı: zulfin.eua Dizgi: Fikret Kaplan Baskı: Baran Ofset Pegem A Yayıncılık E itim Danı manlık Hizmetleri Tic. Ltd. ti. Adakale Sokak 4/1 Yeni ehir ANKARA Tel: (312) Belgeç: (312) nternet: E-Posta: pegema@pegema.com.tr ii

3 ÖNSÖZ E itim sürecinin temel unsurları; program, fiziksel ve teknolojik ko ullar (binalar, ders araç-gereçleri, teknoloji) ve ö retmen olarak sıralanabilir. Ku kusuz di er unsurlar önemsiz de ildir ancak bu süreçte ö retmen en önemli unsurdur. Ö retmen, e itim sürecinin hem planlayıcısı, hem uygulayıcısı hem de de erlendiricisidir. Bu nedenle ö retmen ve ö retmen e itimi hepimizin duyarlı olması gereken bir konudur. Ö retmenlerimizin e itimine, yeti tirilmesine özen göstermek durumundayız. Ö retmen e itimine gösterilen özen gelece imize gösterilen özenle e de erdir. Bugünün ö retmenleri gelece imizi hazırlamaktan sorumludurlar. Ö retmene ve ö retmen e itimine özen göstermeyen bir toplum gelece ine özen göstermiyor demektir. Ülkemizde ö retmen e itimi için çe itli modeller uygulanmı ve denenmi tir ve YÖK sonrasında, ö retmen e itimi üniversitelere devredilmi tir ve yakla ık 25 yıldır bu modelle ö retmen yeti tirilmektedir. Bu 25 yıllık süre içerisinde YÖK zaman zaman ö retmen e itimine az ya da çok müdahale etmi, bazı düzenlemeler yapmı tır. Son on yılda YÖK ö retmen e itiminde iki kez düzenleme yapmı tır. Bu giri imlerden ilki 1998 yılında E itim Fakültelerinin Yeniden Yapılandırılması adı altında gerçekle tirilmi, bu düzenleme ile ö retmen yeti tiren programların dersleri ve içerikleri belirlenmi ve tüm e itim fakültelerinde aynı programın uygulanması zorunlu kılınmı tır. Bir di eri ise 2006 yılında, daha önceki düzenlemenin ve sekiz yıllık uygulamasının de erlendirmesi sonucunda gerçekle tirilmi ve ö retmen yeti tiren programlardaki dersler ve içerikler tekrar yeniden düzenlenmi tir. Bu düzenlemeye de E itim Fakültelerinin Yeniden Yapılandırılmasının Yeniden Yapılandırılması denilebilir. Ö retmen e itiminin boyutları; alan e itimi, genel kültür ve ö retmenlik meslek bilgisi olarak sıralanabilir. Ö retmenlik meslek bilgisi e itiminin amacı, ö retmenlere ö retmenlik formasyonunun ve sanatının ö retilmesi-kazandırılmasıdır. Bu amaçla ö retmen adaylarına çe itli dersler okutulmaktadır. Bu derslerden biri de E itim Psikolojisi dersidir. Bu dersin temel amacı ö retmenlere e itim sürecinde i ledikleri ham madde olan ö rencilerin geli imsel özellikleri ve ö renme süreçleri hakkında bilgi vermek ve bir anlayı kazandırmaktır. E itim Psikolojisi, E itim Bilimi ve Psikoloji Bilimi nin kesi ti i bir alandır. Ö retmenlik mesle i insan psikolojisine ili kin derin bir bilgi ve anlayı ı gerekli kılar. E itiminden sorumlu oldu umuz çocuk ve gençlerimizin geli imsel özelliklerini, onların neyi, ne zaman ve hangi süreçlerle, nasıl ö rendiklerini bilmeden nasıl ö retmen olunabilir ki? E itim psikolojisi ö retmenlik davranı larının temelini olu turur. Bu temel ne kadar güçlü, sa lam ve bilimsel bilgilerle desteklenirse ö retmenlik davranı ları da o denli etkili olacaktır. Bu kitap böyle bir dü üncenin ürünüdür. Bu kitabın hazırlanı sürecinde görü lerine ba vurdu umuz ö rencilerimizin ço- unlu u, kitabın KPSS ye hazırlanırken de ba vurabilecekleri bir kaynak olması gerekti- i görü ünü dile getirmi lerdir. Onların ihtiyaçları cephesinden bakıldı ında bu anla ılabilir bir durumdur. Ancak, üniversite e itimi de üst düzey ö renmelerin gerçekle ti i bir e itimdir. Kısaca bu süreçte, ö rencilerin somut ihtiyaçları ile üniversitede üst düzey ö renmelerin gerçekle mesi ve akademik derinli in korunması gerekti i dü üncesi arasında bir denge kurmak gereklili ini hep hissettik. Ama bu dengeyi kurma adına akademik derinlikten vazgeçmek hiçbir zaman aklımızın ucundan geçmedi. Bunu yapmanın iii

4 üniversite e itimini ansiklopedik bilgi düzeyine indirgemek anlamına gelece ini tüm yazarlar olarak biliyorduk ve bunu yapmadık. Bir yandan akademik derinli i korurken, öte yandan verilen bilgilerin daha anla ılır kılınmasına da özen gösterdik. Ne yazık ki, ö rencilerimizin KPSS sınavı nedeniyle üniversite düzeyinde ansiklopedik bilgi pe inde olduklarını üzülerek gözlemledik. Ö retmen adayı ö rencilerimize unu söylemek istiyoruz: Ansiklopedik bilgilerle ö retmenli imizin art alanını dolduramayız, ö retmenli- imizin kalitesini ve çıtasını insan psikolojisi ve davranı ı hakkında daha derin bilgilere sahip olmakla yükseltebiliriz. Bu kitabın sizin bu ihtiyacınızı kar ılayaca ına inanıyoruz. Kitap yirmi ki inin birikimleri ve yakla ık bir yıllık bir çalı masının ürünüdür. Bu süreçte bütün yazarlar kendi konuları ile ilgili yo un ve titiz bir çalı manın içinde oldular. Hepsini ortaya koydukları bu çalı ma ve ürün için kutluyor, te ekkür ediyorum. Kitabın ö rencilerimize yararlı olmasını diliyor, kitabı okutan meslekta larımız ve okuyan ö rencilerimizin görü ve önerilerini a a ıdaki e-posta adresine yazarak bize geribildirim vermelerini bekliyoruz. Bu hepimizi mutlu edecek ve kitabın geli mesine katkıda bulunacaktır. Malatya, Kasım, 2007 Editör Doç. Dr. Alim KAYA akaya@inonu.edu.tr iv

5 THAF Kimimizin do rudan, kimimizin de ö retmenlerinin ö retmenleri olarak bizlerin yeti mesinde ve ülkemizde Psikolojik Danı ma ve Rehberlik alanının do up geli mesinde büyük emekleri olan; alanımızın duayenleri, Sayın Prof. Dr. Feriha BAYMUR Sayın Prof. Dr. Hasan TAN Sayın Prof. Dr. Muharrem KEPÇEO LU Sayın Prof. Dr.. Ethem ÖZGÜVEN Sayın Prof. Dr. Yıldız KUZGUN Sayın Prof. Dr. Yadigar KILIÇÇI ö retmenlerimize ithaf olunur. v

6 BÖLÜMLER ve YAZARLARI 1. Ünite: Geli im Konularına Genel Bakı Yrd. Doç. Dr. Berrin Eylen Özyurt zmir Ya ar Üniversitesi 2. Ünite: Ya amın Ba langıcı ve Do um Öncesi Geli im Yrd. Doç. Dr. Yaprak Engin Üstün nönü Üniversitesi Turgut Özal Tıp Merkezi 3. Ünite: Fiziksel Geli im Dr. Didem Müge Siyez Dokuz Eylül Üniversitesi Buca E itim Fakültesi 4. Ünite: Bili sel Geli im ve Dil Geli imi Yrd. Doç. Dr. Zeynep Deniz Yöndem Dr. Aslı Taylı Abant zzet Baysal Üniversitesi E itim Fakültesi 5. Ünite: Ki ilik Geli imi Yrd. Doç. Dr. Mehmet E. Sardo an Yrd. Doç. Dr. Tevfik Fikret Karahan 19 Mayıs Üniversitesi E itim Fakültesi 6. Ünite: Ahlak Geli imi Yrd. Doç. Dr. Nermin Çiftçi Yıldız Teknik Üniversitesi E itim Fakültesi 7. Ünite: Çocuk ve Ergenlerde Ruhsal Bozukluklar Yrd. Doç. Dr. Özlem Özcan Dr. Zeynep Elyas nönü Üniversitesi Turgut Özal Tıp Merkezi 8. Ünite: Ö renmenin Do ası: Temel Kavramlar Yrd. Doç. Dr. Yüksel Çırak nönü Üniversitesi E itim Fakültesi vii

7 9. Ünite: Klasik Ko ullama ve Biti iklik Kuramları Dr. Aslı Uz Ba Dokuz Eylül Üniversitesi Buca E itim Fakültesi 10. Ünite: Ba lantı Kuramı Yrd. Doç. Dr. Hakan M. Gündo du Mersin Üniversitesi E itim Fakültesi 11. Ünite: Edimsel (Operant) Ko ullanma Doç. Dr. Alim Kaya nönü Üniversitesi E itim Fakültesi 12. Ünite: Sosyal Bili sel Ö renme Kuramı Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ali Çakır Afyon Kocatepe Üniversitesi E itim Fakültesi 13. Ünite: Gestalt Kuramı ve Ö renme Yrd. Doç. Dr. Canani Kaygusuz, 19 Mayıs Üniversitesi E itim Fakültesi 14. Ünite: Bilgi leme Kuramı Yrd. Doç. Dr. Zekavet Topçu Kabasakal Dokuz Eylül Üniversitesi Buca E itim Fakültesi 15. Ünite: Beyin Temelli Ö renme Yrd. Doç. Dr. Behsat Sava Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Burdur E itim Fakültesi 16. Ünite: Yapılandırmacı Ö renme Yrd. Doç. Dr. Behsat Sava Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Burdur E itim Fakültesi 17. Ünite: Etkili Ö retim ve Etkili Ö retimin lkeleri Yrd. Doç. Dr. Behçet Oral Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp E itim Fakültesi 18. Ünite: Güdülenme ve Bireysel Farklılıklar Yrd. Doç. Dr. Baki Duy nönü Üniversitesi E itim Fakültesi viii

8 Ç NDEK LER Önsöz...iii Bölümler ve Yazarları...vii çindekiler...ix ÜN TE 1 GEL M KONULARINA GENEL BAKI (ss: 1-36) Geli im Konularına Genel Bir Bakı... 1 De i im/de i me... 3 Geli im/geli me... 3 Büyüme... 3 Olgunla ma... 4 Hazırbulunu luk... 4 Geli imde Kritik Dönem... 5 Geli im Alanları... 5 Geli im Dönemleri... 6 Geli im Görevleri (Ödevleri)... 7 Geli imin Temel lkeleri Geli imle lgili Temel Sorunlar Geli im Psikolojisinin Temel Kuramları Olgunla ma Kuramı Psikanalitik Kuram Sosyal Ö renme Kuramı Davranı çı Kuram Bili sel Geli im Kuramı nsancıl Kuram Ekolojik sistem Kuramı Geli im Psikolojisinde Ara tırma Yöntemleri Deneysel Olmayan Yöntemler statistiksel Yöntemler Ara tırma Desenleri De erlendirme Soruları Açıklamalı KPSS Soru Örnekleri Kaynaklar ix

9 ÜN TE 2 YA AMIN BA LANGICI VE DO UM ÖNCES GEL M (ss: 37-45) Ya amın Ba langıcı ve Do um Öncesi Geli im Zgot Dölüt Evresi Embriyo Evresi Fetus Evresi Do um Öncesi Dönemde Canlıyı Etkileyen Faktörler Gen Mutasyonları Kromozom Bozuklukları Annenin Geçirdi i Hastalıklar Annenin Kullandı ı laçlar Gebeli i Olumsuz Etkileyen Sosyal Alı kanlıklar Beslenme Alı kanlıkları Çevresel Ko ullar (Toksit Kimyasal Maddeler, Radyasyona Maruz Kalma) Annenin Duygu Durumu Kaynaklar ÜN TE 3 F Z KSEL GEL M (ss: 47-81) Fiziksel Geli im Bebeklik Döneminde Fiziksel Geli im Bedensel Geli im Psiko-Motor Geli im Kaba Motor Becerileri nce Motor Becerileri Bebeklik Döneminde Duygusal Geli im Duyu Organlarının Geli imi Bebek Geli iminin De erlendirilmesi lk Çocukluk Döneminde Fiziksel Geli im Bedensel Geli im Psiko-Motor Geli im El Tercihi Okul Döneminde Fiziksel Geli im Bedensel Geli im Psiko-Motor Geli im Ergenlik Döneminde Fiziksel Geli im Bedensel Geli im Puberte: Cinsel Olgunla manın Ba langıcı Kızlarda Puberte Erkeklerde Puberte x

10 Beden majı: Ergenlik Döneminde Ya anan Fiziksel De i ime Yönelik Tepkiler Ergenlik Dönemine li kin Sorunlar ) Pupertenin Zamanı: Etki ya da Geç Olgunla manın Sonuçları ) Beslenme, Yemek Yeme ve Yeme Bozuklukları ) Sivilceler ) Büyüme Süreci ve E itsel Problemler Fiziksel Özellikler ve Akademik Ba arı Psiko-Motor Geli im Fiziksel Geli imi Etkileyen Faktörler Genetik Faktörler Beslenme Hormonal Faktörler Hastalıklar Kazalar Psikolojik Rahatsızlıklar Sosyo Ekonomik Statü Evrensel De i iklikler Fiziksel Aktivite Ö retmenlere Öneriler Özet De erlendirme Soruları Açıklamalı KPSS Soru Örnekleri Kaynaklar ÜN TE 4 B L SEL GEL M VE D L GEL M (ss: ) Bili sel (Zihinsel) Geli im Piaget nin Bili sel Geli im Kuramı Bili sel Geli im le lgili Temel Kavramlar Bili sel Geli im Dönemler Duyusal Motor Dönemi lem-öncesi Dönem Somut lemler Dönemi Soyut lemler Dönemi Zihin Geli imini Etkileyen Temel Etkenler Kuramın E itim Uygulamalarına Katkıları Lev Semyonoviç Vygotsky Zihinsel levlerin Sosyal ve Bireysel Kökenleri (Sosyo-Kültürel Model) Yakınsak Alan Ö renmesi Kuramın E itim Alanına Katkıları Bruner in Bili sel Geli im Kuramı Kuramın E itim Alanına Katkıları Dil Geli imi Dilin Tanımı ve levi xi

11 Dil Geli imi le lgili Kuramlar Davranı çı Yakla ımın Dil Geli imi le lgili Görü leri Psikolinguistik Yakla ısın Gil Geli imi le lgili Görü leri Dil Geli imi A amaları Dil Geli imi çin E itimcilere Öneriler Özet De erlendirme Soruları Açıklamalı KPSS Soru Örnekleri Kaynaklar ÜN TE 5 K L K GEL M (ss: ) Ki ilik Geli imi Karakter Mizaç (Huy) Sigmund Freud ve Psikoseksüel Ki ilik Kuramı Topografik Ki ilik Kuramı Yapısal Ki ilik Kuramı Psiko-Seksüel Ki ilik Kuramı Eric Erikson ve Psikososyal Kuramı Erikson a Göre Psikososyal Geli im Dönemleri Maslow ve htiyaçlar Hiyerar isi Kendini Gerçekle tirmekte Olan Bireylerin Özellikleri Carl Rogers ve Fenomenolojik Benlik Kuramı Duygusal ve Sosyal Geli im Ö retmenlere Öneriler Özet De erlendirme Soruları Açıklamalı KPSS Soru Örnekleri Kaynaklar ÜN TE 6 AHLAK GEL M (ss: ) Ahlak Geli imi Geli im Psikolojisi Açısından Ahlak ve Ahlaklılık nsan Anlayı ı ve Hedefleri Ahlak Geli iminde Bili sel Kuramlar Piaget in Ahlak Geli imi Kuramı Piaget nin Ahlak Geli imi Kuramının De erlendirmesi xii

12 Kohlberg in Ahlak Geli imi Kuramı Lawrence Kohlberg Kuramın Ana Hatları Ahlakın Kapsamı Ahlaki Yargı Basamakları Olgun Ahlaki Eylemin Ölçütleri Neler Olabilir? Kohlberg in Ahlak Geli imi Kuramının De erlendirmesi Psikolojik Teoriye Göre Ahlak Geli imi Normların çselle tirilmesi Davranı çı Yakla ımına Göre Ahlak Geli imi Sonuç Ö retmenlere Öneriler De erlendirme Soruları Açıklamalı KPSS Soru Örnekleri Kaynaklar ÜN TE 7 ÇOCUK VE ERGENLERDE RUHSAL BOZUKLUKLAR (ss: ) Çocuk ve Ergenlerde Ruhsal Bozukluklar Zekâ Gerili i (Mental Retardasyon) Zeka Gerili i Düzeyler Ayrılık Kaygısı Bozuklu u ve Okul Fobisi Sosyal Anksiyete Bozuklu u (Sosyal Fobi) Yaygın Geli imsel Bozukluklar (Otizm) Dikkat Eksikli i Hiperaktivite Bozuklu u Ö renme Bozuklu u Okuma Bozuklu u Matematik Bozuklu u Yazılı Anlatım Bozuklu u Ba ka Türlü Adlandırılamayan Ö renme Bozuklu u Geli im Koordinasyon Bozuklu u (Motor Beceri Bozuklu u) Yıkıcı Davranı Bozuklukları Kar ı Olma-Kar ı Gelme Bozuklu u Davranım Bozuklu u Enürezis Enkoprezis Enurezis Enkoprezis Tik Bozuklukları leti im Bozuklukları Fonolojik Bozukluk Kekemelik Çocuk Ça ı Depresyonu Çocu a Yönelik hmal stismar Taciz xiii

13 Çocuk hmali ve stismarı Fiziksel stismar Duygusal stismar ve Çocuk hmali Cinsel stismar Çocukların Güvenliklerinin Sa lanması Konusunda Öneriler Kaynaklar ÜN TE 8 Ö RENMEN N DO ASI: TEMEL KAVRAMLAR (ss: ) Giri Ö renme Türleri Ezberleme Deneme-Yanılma Ko ullanma Problem Çözme Ö renmeyi Etkileyen Etmenler Olgunla ma Türe Özgü Hazırlanma Ya Zeka Güdü ve Güdülenme Genel Heyecansal Durum Hazırbulunu luk Zamanlama Isınma Dönemi Transfer Ket Vurma-Engelleme Dikkat Biyolojik-Fizyolojik Durum Ö renme-ö retme Yöntemleri Dil Geli imi Ya antı Ö renme le lgili Kavramlar çgüdü Refleks Davranım Davranı Performans Uyarıcı Tepki Ö renme Kuramlarına Genel Bir Bakı Davranı çılık Bili sel Yakla ım xiv

14 Nöro-Fizyolojik Kuram Özet De erlendirme Soruları Açıklamalı KPSS Soru Örnekleri Kaynaklar ÜN TE 9 KLAS K KO ULLAMA ve B T KL K KURAMLARI (ss: ) Klasik Ko ullama P. Pavlov Klasik Ko ullamanın Ke fi ve Temel Ko ullama Prosedürleri Alternatif Ko ullama Prosedürleri Klasik Ko ullamanın Temel Kavramları Edinme Sönme Peki tirme Kendili inden Geri Gelme Uyarıcı Genellemesi ve Ayırt Etme Üst Düzey Ko ullanma Klasik Ko ullama Sürecini Etkileyen Faktörler ve Yordacılık Garcia nın Çalı maları Klasik Ko ullamanın Sınırlılıkları Klasik Ko ullamanın Uygulamaları E itim Ortamlarında Klasik Ko ullanma Biti iklik Kuramları J. B. Watson Watson ın Davranı çılık Alanındaki Yeri Watson ın Ö renme Yakla ımı E. R. Guthrie Guthrie nin Ö renme Yakla ımı Alı kanlıkları Yok Etme Yöntemleri Ö retmenlere Öneriler Özet De erlendirme Soruları Açıklamalı KPSS Soru Örnekleri Kaynaklar xv

15 ÜN TE 10 BA LANTI KURAMI (ss: ) Edward Lee Thorndike Ba lantı Kuramı Deneme Yanılma Yoluyla Ö renme Ö renmede Küçük Adımlar lkesi Tekrar Ö retmenlere Öneriler De erlendirme Soruları Açıklamalı KPSS Soru Örnekleri Kaynaklar ÜN TE 11 ED MSEL (OPERANT) KO ULLANMA (ss: ) Burrhus Frederic Skinner Tepkisel ve Edimsel Davranı Tepkisel Davranı Edimsel Davranı Edimsel Ko ullanma Süreci ve Temel lkeleri Peki tireçler ve Peki tirme Peki tireçler Peki tirme Peki tirmede Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Peki tirme Tarifeleri Premack Kuralı-Büyükanne Kuralı Ceza ve Sönme Ceza Sönme Kendili inden Geri Gelme Biçimlendirme/ ekil Verme Ayırt Edici Uyarıcı ve Davranı Batıl Davranı Kaçma ve Kaçınma Ko ullanması Genelleme ve Ayırt Etme Ö retmenlere Öneriler Özet De erlendirme Soruları Açıklamalı KPSS Soru Örnekleri Kaynaklar xvi

16 ÜN TE 12 SOSYAL B L SEL Ö RENME KURAMI (ss: ) Albert Bandura Gözlem (Model Alma) yoluyla Ö renme Gözlem Yoluyla Ö renmede Ö renmeyi Sa layan Dolaylı Ya antılar Dolaylı Peki tirme (Vicarious Reinforcement) Dolaylı Ceza (Vicarious Punishment) Dolaylı Güdüleme (Vicarious Motivation) Dolaylı Duygu (Vicarious Emotion) Modelin Özellikleri Farklı Türdeki Modellerin Çocukların Davranı ları Üzerindeki Etkisi Sosyal Bili sel Kuramın Temel lkeleri Kar ılıklı Belirleyicilik (Reciprocal Determinism) Semsolle me Kapasitesi (Symbolizing Capability) Gelece i Görebilme (Öngörü) Kapasitesi (Forethought Capability) Dolaylı Ö renme Kapasitesi (Vicarious Capability) Kendini Düzenleme Kapasitesi (Self Regulatory Capability) Kendini Yargılama Kapasitesi (Self Reflective Capability) Kendini Yetkin Görme (Yetkinlik Self-Efficacy) Gözlem Yoluyla Ö renme Süreçleri Dikkat Süreci Hatırda Tutma Davranı ı Meydana Getirme Süreci Sosyal Ö renme Kuramının E itime Yansımaları Özet Dolaylı Peki tirme Dolaylı Ceza Dolaylı Güdüleme Dolaylı Duygu Modelin Özellikleri aret-gestalt (Beklenti) Kuramı Edward Chace Tolman Tolman a Göre Ö renme Tolmanın Kuramının E itime Yansımaları Özet De erlendirme Soruları Açıklamalı KPSS Soru Örnekleri Kaynaklar xvii

17 ÜN TE 13 GESTALT KURAMI VE Ö RENME (ss: ) Gestalt Kuramı ve Ö renme Gestalt Psikolojinin Temel Tezleri ve Di er Psikoloji Yakla ımlarıyla li kiler Gestalt Kuramında Algılama Alt Algısal Yasalar Algısal De i mezlikler Gestalt Psikolojisinin Ö renmeye li kin Temel Kavramları Davranı ın Belirleyicileri: Fiziksel ve Psikolojik Çevre Ya antı Kazanma, Bellek zi ve Unutma Unutma çgörüsel (Kavrama Yoluyla) Ö renme Üretici Dü ünme Gestalt Kuramının E itim Ortamlarına Yansıması Özet De erlendirme Soruları Açıklamalı KPSS Soru Örnekleri Kaynaklar ÜN TE 14 B LG LEME KURAMI (ss: ) Bilgi leme Kuramı Bilgi leme Kuramının Sordu u Sorular Bilgi leme Kuramının Varsayımları Siegler in Bilgi leme Kuramı Görü ü Bellek (Hafıza) Duyusal Bellek (Duyusal Kayıt) Uzun Süreli Bellek (Uzun Dönem Bellek) Uzun Süreli Bellekte Bilginin Temsil Edilmesi Bili sel Süreçler Bilginin Duyusal Bellekten Kısa Süreli Belle e Geçi i Dikkat Broadbent in Dikkat Modeli Kısa Süreli Bellekten Uzun Süreli Belle e Geçi i Tekrarlama Gruplama (Kümeleme) Anlamlılık Otomatikle tirme Uzun Süreli Bellekte Geri Ça ırma ve Unutma Seri Pozisyon Etkisi xviii

18 Unutma le lgili Teorilere Kısa Bakı Bellek Türlerinde Unutma Metabili (Bili in Bilgisi) Ö rencilerin Metabili Kuramlarına Yardım Edecek Ö retme Stratejileri Ö renme Sürecinde Bilgi leme Kuramının Temel ilkeleri Bilgi leme Kuramının Ö renme Uygulamalarına Etkisi Ö retmenlere Öneriler Bilgi leme Kuramının Sonuçlarından Yaralanan Bir Çalı ma Sistemi Özet De erlendirme Soruları Açıklamalı KPSS Soru Örnekleri Kaynaklar ÜN TE 15 BEY N TEMELL Ö RENME (ss: ) Beyin Temelli Ö renme Beyin Ara tırmaları Sa -Sol Beyin Sa -Sol Beyin Kullanımını Belirleme Ölçe i nsan Beyni le Bilgisayarların Kar ıla tırılması Beyin Temelli Ö renme lkeleri Beyin Temelli Ö retim çin Üç Durum Beyne Dayalı Ö retim Beyin Temelli Ö retme Stratejileri Beyin Temelli Ö retim Uygulaması: Açık Çek Beyin Temelli Ö retimin Do urguları ve Ö retmenlere Öneriler Özet De erlendirme Soruları Kaynaklar ÜN TE 16 YAPILANDIRMACI Ö RENME (ss: ) Yapılandırmacı Ö renme Yapılandırıcı Ö renmenin Sayıltıları Yapılandırıcı Ö renme Yakla ımının Çe itleri Yapılandırıcı Yakla ımın Yararları Yapılandırıcı Ö renme Yakla ımı çin Anahtar Noktalar Yapılandırmacı Ö retim Yapılandırmacı Ö retim Modelinin A amaları xix

19 Yapılandırmacı Ö retim Sürecinin Özellikleri Yapılandırmacı Ö retim Sürecinin lkeleri Yapılandırmacı Ö retim Süreci Yapılandırmacı Etkinliklerin Bile enleri Yapılandırmacı Ders Ö retim Süreci Yapılandırmacı Ö retim Uygulama Örne i Yapılandırmacı Ö renme Yakla ımında Ö retmen ve Sınıf Özellikleri Yapılandırmacı Ö retim Sürecini Uygulayan Ö retmenin Özellikleri Yapılandırmacı Bir Sınıfta Ö retmenin Sorumlulukları Geleneksel ve Yapılandırmacı Bir Sınıfın Özellikleri Özet De erlendirme Soruları Kaynaklar ÜN TE 17 ETK L Ö RET M VE ETK L Ö RET M N LKELER (ss: ) Etkili Ö retim ve Etkili Ö retimin lkeleri Ö retimin Etkinliklerini Planlama, Uygulama ve Ö renci Performansını De erlendirme Ö retim Etkinliklerini Planlama Ö renci Performansını De erlendirme Ö retim Strateji ve Araç-Gereçleri Ö retim Stratejileri Ö retim Araç-Gereçleri Sınıf Yönetimi Sınıf Yönetiminin Boyutları Sınıfta stenmeyen Davranı lar ve Önlenmesi Ö rencilerin Ö retim le lgili htiyaçlarının Göz Önünde Bulundurulması Bili sel Alanda Farklılıklar Duyu sal Alanda Farklılıklar Fiziksel Alanda Farklılıklar Ö renme Stillerinde Farklılıklar Yaratıcılık Potansiyelinde Farklılıklar Cinsiyetten Kaynaklanan Farklılıklar Kültürel ve Sosyo-Ekonomik Farklılıklar Yetersizliklerden Kaynaklanan Farklılıklar Risk Altındaki Ö renci Farklılıkları Ö rencileri Güdüleme Ö rencileri Güdüleme Yolları Özet De erlendirme Soruları Açıklamalı KPSS Soru Örnekleri Kaynaklar xx

20 ÜN TE 18 GÜDÜLENME VE B REYSEL FARKLILIKLAR (ss: ) Güdülenme ve Bireysel Farklılıklar Güdülenme Psikanalitik Kuram ve Güdülenme Davranı çı Kuram ve Güdülenme htiyaç Kuramı ve Güdülenme Beklenti x De er (Expectancy x Value) Kuramı ve Güdülenme Yükleme Kuramı ve Güdülenme Öz-Yeterlik (Self-efficacy) ve Güdülenme Amaç Kuramı ve Güdüleme Di er Bili sel Kuramlar ve Güdülenme Dı sal (Extrinsic) ve çsel (Intrinsic) Güdülenme Ö renilmi Çaresizlik (Learned Helplessness) Bireysel Farklılıklar Zeka Bili sel Tarz ve Ö renme Tarzı Yaratıcılık Özel Gereksinimli Çocuklar Cinsiyet, Sosyo-Ekonomik Düzey (SED) ve Kültür Özet De erlendirme Soruları Açıklamalı KPSS Soru Örnekleri Kaynaklar xxi

21 Geli im Konularına Genel Bakı 1 1. Ünite Geli im Konularına Genel Bakı Yrd. Doç. Dr. Berrin EYLEN ÖZYURT zmir Ya ar Üniversitesii nsan ve hayvan davranı larını inceleyen bir bilim olarak tanımlanan psikoloji biliminin ortaya koydu u bilgiler e itim uygulamalarında geni ölçüde kullanılmaktadır. Pek çok uzmanlık alanı olan psikolojinin e itim bilimi ile kesi ti- i alanlardan biri de e itim psikolojisidir. E itim psikolojisi, e itim ortamlarında ö renme süreçlerini, ö renmeyi etkileyen faktörleri, ö rencilerin geli imsel özelliklerini, güdülenmeyi ve bunun gibi ö renme psikolojisi ve geli im psikolojisi uzmanlık alanlarına ait bilgilerin ö renme ve ö retme ile ili kilendirilmesini kapsayan konuları içermektedir. E itim Psikolojisi, Geli im Psikolojisi ve Ö renme Psikolojisinin bulgularını e itim uygulamalarına yansıtan bir uzmanlık alanıdır. E itim sürecinde i lenen ham madde, ö rencidir. E itim süreci yoluyla ö rencilerde çe itli bilgi, beceri ve tutumlar geli tirilmeye çalı ılmaktadır. Ö rencilerin sahip oldukları ve farklı ya larda gösterdikleri geli imsel özelikler bilinmeksizin, ö rencileri tanımak ve e itim-ö retim süreçlerini bu özellikleri dikkate alarak planlamak mümkün olamayacaktır. Ö rencilerin farklı ya dönemlerinde çe itli geli im alanlarında nasıl de i im gösterdi ini ö renmek için geli im psikolojisinin bilgilerinden yararlanmak gerekmektedir. Bir anlamda e itim psikolojisi ö renen bir varlık olarak ö rencinin ne zaman, neyi, nasıl ö rendi i gibi konularda önemli veriler sa lamaktadır. Etkili bir e itim-ö retim süreci düzenlemek için de bu verilerden yararlanmak zorunludur. Zaman zaman pek çok ö renciden ö retmenler ile ilgili olarak ö rencilerin seviyesine inemedikleri veya inebildiklerine ili kin yorumlar duyarız. Hatta kendi ya antımızda da bu tür ö retmen modelleri vardır. Peki nedir ö rencinin seviyesine inmek ya da inememek? Ö rencinin seviyesine inen ö retmen nasıl bir ö retmendir? nemeyen ö retmen neden inememektedir? Ö rencinin seviyesine inebilen ö retmen, ö renme sürecinde ö rencinin ne

22 Ya amın Ba langıcı ve Do um Öncesi Geli im Ünite Ya amın Ba langıcı ve Do um Öncesi Geli im Yrd. Doç. Dr. Yaprak ENG N ÜSTÜN nönü Üniversitesi Turgut Özal Tıp Merkezi nsan ya amı erkek ve di i üreme hücrelerinin döllenmesiyle ba lar, ölümle sona erer. Geli im süreci içinde, döllenme ile ba layıp anne karnında geçen ve do um öncesi dönem olarak adlandırdı ımız bu dönem, pek çok yanıyla insan ya amının önemli a amalarından biridir. Do um öncesi dönem pek çok karma- ık biyolojik süreçlerle karakterizedir. Do um öncesi dönem insanın temel biyolojik yapılarının, bu yapılara ba lı organ sistemlerinin olu up olgunla tı ı bir süreçtir. Anne karnında geçen yakla ık 9 aylık süreç içinde ba langıçta mikroskopla görülen iki hücreden (erkek ve di i üreme hücresi) en kompleks varlık olan insan olu up geli mektedir. Bu bölümde, döllenmeden ba layıp do uma kadar geçen süre içinde canlının geçirdi i de i im ve geli meler zigot evresi, embriyo evresi ve fetüs evresi olmak üzere üç periyotta ele alınmı ve açıklanmı tır. Özellikle 8. haftadan itibaren fetüs dönemiyle ba layan de i im ve geli meler ay ay ayrıntılı bir ekilde açıklanmı tır. A a ıda bu bölümde kullanılan bazı tanımlamalar özet olarak verilmi tir 1 : Zigot: Yumurtanın sperm tarafından döllenmesi sonucu olu an hücre. Embriyo: Embriyoyu olu turan hücreler bir hücre kitlesi içinde grup olu tururlar ve embriyonun olu umuna neden olurlar. Bu dönem asıl yapıların olu tu u 7. haftanın sonuna dek sürer. Fetus: Sekizinci haftadan ba layıp do uma kadar geçen sürede canlıya fetüs adı verilir.

23 Fiziksel Geli im Ünite Fiziksel Geli im Dr. Didem Müge S YEZ Dokuz Eylül Üniversitesi Buca E itim Fakültesi nsan geli iminin temel alanlarından biri olan fiziksel geli im, a) bedensel b) psiko-motor (devinsel) geli im olmak üzere iki alanı kapsar. Bedensel geli- im, genel olarak beden oranı ve fiziksel görünümde meydana gelen de i imle birlikte bedeni olu turan alt sistemlerin büyüme ve geli imini ifade eder. Psikomotor geli im ise beden ve sinir sistemi arasındaki organizasyona ba lı olarak ortaya çıkan organizmanın istemli hareketlerinin geli imini kapsar. Günlük ya- amdaki hareket modelleri kaba motor beceriler ve ince motor becerileri olarak iki grupta toplanmaktadır. Kaba motor beceriler, yürüme, ko ma gibi bedendeki büyük kas gruplarının hareketlerine ba lı olarak ortaya çıkan davranı ları tanımlarken; ince motor beceriler, uzanma, tutma, yakalama gibi bedendeki küçük kas gruplarının kullanılması sonucu ortaya çıkan davranı ları tanımlamaktadır. 1 Büyük oranda merkezi sinir sisteminin geli imine ba lı olarak ortaya çıkan fiziksel geli im, bireyin davranı larının niteli i ve niceli ini do rudan ya da dolaylı olarak etkilemektedir. Fiziksel geli imin davranı lar üzerindeki do rudan etkileri arasında belirli bir ya dilimindeki bireylerin yapabilece i davranı ların çe itlili i sayılabilir. 2-3 Örne in 1,5 2 ya arasındaki çocukların ko abilme, topa tekme atabilme veya 6 küpü üst üste koyabilme becerisine sahip olması. Bireyin fiziksel görünümüne ba lı olarak kendisine ve di er insanlara yönelik tutumları fiziksel geli imin davranı lar üzerindeki dolaylı etkilerinden birisi olarak kabul edilebilir. Bu duruma örnek olarak ise fiziksel görünümünü be- enmeyen bir ergenin be enilmeyece ini dü ünerek akranları ile ili ki kurmaktan kaçınması verilebilir. Bu bölümde geli imsel süreç içerisinde fiziksel alanda meydana gelen geli- im açıklanmı tır. Bu yapılırken dönemsel bir yakla ımla; bebeklik, ilk çocukluk, okul dönemi ve ergenlik dönemi fiziksel geli imi a) bedensel geli im, b) psiko-motor ve c) duyuların geli imi ba lıkları altında açıklanmı tır.

24 Bili sel Geli im ve Dil Geli imi Ünite Bili sel Geli im ve Dil Geli imi Yrd. Doç. Dr. Zeynep DEN Z YÖNDEM Dr. Aslı TAYLI Abant zzet Baysal Üniversitesi E itim Fakültesi Bu bölümde, önce bili sel geli im, ardından dil geli imi ile ilgili açıklamalara yer verilmi tir. Bili sel geli imle ilgili olarak Piaget, Vygotsky ve Bruner in bili sel geli im kuramları açıklanmı tır. Bili sel (Zihinsel) Geli im nsan, do um öncesi dönemde geçirdi i 9 ay gibi uzun bir sürece ra men, do du unda oldukça savunmasız ve çaresizdir. Ergenlik döneminde fiziksel geli imini tamamlayıncaya kadar yakla ık 15 yıl geçmesi gerekir ve bu ortalama insan ömrünün 1/5 i demektir. Ancak fiziksel geli imi tamamlamak ya ama hazırlanmak için yeterli de ildir. Ya am, ihtiyaç duyulan bütün bilgilerin, 15 yılda ö renilemeyece i kadar karma ıktır. Yeti kin olmak, ya ama hazırlanmak için ö renilecek çok ey vardır. Uzun bir süre çocuk kalarak, bir bakıma ya am ile ilgili bilgiler edinmek için zaman kazanırız. Bu yönü ile ele alındı ında, çocukluk dönemi yeti kinlik için hazırlık ya da stajyerlik dönemi olarak dü ünülebilir. Hatta bu amaçla toplumlar, ihtiyaç duyulan bilgilerin ö retimi için okul gibi örgün e itim kurumlarından yararlanmaktadır 1. Bili sel geli im ile, insanın ya am ile ilgili karma ık bilgileri edinmede hangi kapasitelerle dünyaya geldi i, bebeklikten itibaren hangi süreçlerden geçti i konusu ele alınmaktadır. Bili (cognition) kavramı; bilme, tanıma, anlama, kavrama, dü ünme, akıl yürütme gibi zihinsel eylemleri kapsayan bir kavramdır 2. Bili sel geli im (cognitive development) ise; bilgi edinmede, bili sel beceriler kazanmada geçirilen de i imleri, ilerlemeleri ifade eder. Bir ba ka deyi le

25 Ki ilik Geli imi Ünite Ki ilik Geli imi Yrd. Doç. Dr. Mehmet E. SARDO AN Yrd. Doç. Dr. Tevfik Fikret KARAHAN 19 Mayıs Üniversitesi E itim Fakültesi Ki ilik bir insanı ba kalarından ayıran, tutarlı ve sürekli olarak sergilenen bedensel, zihinsel ve ruhsal özelliklerin bütünüdür. Devamlılık zaman içinde ki ili in geli imi ve durulu unu anlatırken bütünlük o andaki organizmanın fiziksel ve psikolojik yönden herhangi bir durum kar ısında bir bütün olarak çalı masını anlatır. Bir ba ka deyi le ki ilik, bir insanı nesnel ve öznel yanlarıyla di erlerinden ayıran duygu, dü ünce, tutum ve davranı özelliklerinin tümü olarak tanımlanabilir Ki ili i olu turan özelliklerin bir kısmı kalıtım yoluyla do u tan getirdi imiz biyolojik yapımıza ba lı iken bir kısmı da sonradan ya antılarımız yoluyla edindi imiz özelliklerdir. Örne in; bedensel yapımız ki ili imizin bir parçasıdır ve bu biyolojik yapımıza ba lıdır. Ancak, tutumlarımız, amaçlarımız, de erlerimiz ki ili imizi olu turan di er özelliklerdir ve bunlar biyolojik yapımıza ba lı olmayıp, ya antılarımız yoluyla edindi imiz, sonradan geli tirdi imiz özelliklerimizdir. Çevremizdeki insanları de erlendirmek istedi imizde onları tek bir özelli i ile de erlendirmek pek mümkün olmasa da iyimser karamsar, güvenli güvensiz, giri ken çekingen gibi çe itli yargılar geli tirebiliriz. 4 Ki ilik geli imini inceleyen psikologlar bireyin çevresine kar ı verdi i tepkilerde bireyin hem do u tan getirdi i kalıtsal özelliklerin, hem de çevrenin etkisinin oldu unu savunmaktadır. Bu noktada gensel ve bedensel yapı faktörleri, sosyo kültürel faktörler, sosyal yapı ve sosyal sınıf özellikleri, aile de i keni, co rafi ve fiziki faktörler, kitle ileti im araçları, sosyal gruplar içindeki yeti kin ve ya lılar grubu, do um sırası gibi bile enler ki ili in olu up geli mesinde etkili olan faktörler olarak sıralanmaktadır. 5

26 Ahlak Geli imi Ünite Ahlak Geli imi Yrd. Doç. Dr. Nermin Ç FTC Yıldız Teknik Üniversitesi E itim Fakültesi 1. Ezgi ile Kayra evlerinin bahçesinde oynuyorlardı. Annesi Ezgi ye bahçenin kapısını açıp yolun kar ısına geçmesini yasaklamı tı. Kovalamaca oynarlarken Kayra dü tü ve dizi kanamaya ba ladı. Ezgi arkada ına yardım etmek istiyordu, ancak o anda aklına annesinin yasa ı ve ona verdi i söz geldi. Kapıyı açıp evin kar ısındaki eczaneye gidip yardım istemeli miydi, yoksa annesinin sözünü mü dinlemeliydi, kararsız kaldı. 2. Tamer sınav öncesi birlikte ders çalı mak üzere Ahmet e söz vermi ti. Ancak aynı gün bir ba ka arkada ı kendisini futbol oynamaya ça ırıyordu, Tamer in canı ders çalı mak yerine futbol oynamak istiyordu. Acaba Ahmet e hastayım bu nedenle ders çalı maya gelemeyece im dese olur muydu? 3. Ay e üniversitede okumayı çok isteyen bir ö renciydi, ancak üniversite çok pahalıydı ve ailesi çok fakirdi. Bilimsel ara tırma yaptıklarını söyleyen bir firma üniversitede okumasını sa layacak miktarda para kar ılı ında onun yumurtalarını belli bir süre için satın almayı teklif ediyordu. 4. Büyük bir suç örgütünün bir üyesi tutuklanmı tı. Tutuklu konu turulabilirse suç örgütü çökertilebilirdi. Ancak tutuklu konu mamakta ısrar ediyordu. Ülkenin adalet bakanının tutukluya i kence yapılarak konu turulması konusunda izin vermesi gerekiyordu, bakan ne yapması gerekti ini dü ünüyordu. 5. Sınav esnasında ö retmen ö rencilerine 5 dakika için dı arı çıkmam gerekiyor, size güveniyorum diyerek salondan ayrıldı. Ö renciler acaba bunu kopya çekmeleri için kendilerine izin verilmesi olarak mı görmeliydiler, kararsız kaldılar. 6. Do an Kemal okula geç kalmı tı ve ancak ko arak giderse derse yeti ebilirdi. O sırada caddede otobüse binmek üzere olan bir bayan çocuk arabasını kaldırması için kendisinden yardım istiyordu. Do an Kemal derse geç kalmayı göze almalı mıydı?

27 Çocuk ve Ergenlerde Ruhsal Bozukluklar Ünite Çocuk ve Ergenlerde Ruhsal Bozukluklar Yrd. Doç. Dr. Özlem ÖZCAN Dr. Zeynep ELYAS nönü Üniversitesi Turgut Özal Tıp Merkezi Genellikle geli im psikolojisi ve e itim psikolojisi kitaplarında normal geli- ime vurgu yapıldı ı, geli imsel süreç içinde normalden sapmalar üzerinde hemen hemen hiç durulmadı ı gözlenmektedir. Oysa geli im her bireyde ve her zaman olumlu ve normal bir ekilde seyretmemekte, geli imin çe itli alanlarında çe itli sorunlar ortaya çıkmakta ve bu sorunlar erken dönemde anla ılıp müdahale edilmedi inde daha ciddi ruhsal bozukluklara yol açmaktadır. Ö retmenler e itim sürecinde çocuk ve gençlerin bir yandan normal geli- imlerine katkıda bulunurken, sıklıkla çocuk ve gençlerde ortaya çıkan ruhsal bozukluklarla da kar ıla maktadırlar. Çocuk ve gençlerde ortaya çıkan ruhsal sorunlar ve bozuklukların erken gözlenmesi ve erken tedavi edilmeleri konusunda ö retmenlere çok önemli görevler dü mektedir. Ö retmen adayları için hazırlanan bu kitapta böyle bir bölümün konulması, çocuk ve gençlerimizin ruh sa lı ının korunması konusunda ö retmenlerin oynayabilece i rollerin öneminin bir sonucudur. Bu bölümün amacı, ö retmenlerin çocuk ve gençlerimizde görülen ruhsal bozukluklar konusunda temel düzeyde bilgi sahibi olmaları ve konuya ili kin duyarlılıklarının artırılmasıdır. A a ıda çocuk ve ergenlerde sıklıkla görülen ruhsal bozukluklardan bazıları örneklerle açıklanmı tır. Zekâ Gerili i (Mental Retardasyon) Zekâ, bireyin amaçlı bir biçimde hareket edebilme, mantıklı dü ünebilme ve çevresine uyum yapabilme yetilerinin tümüne denir 1. De i ik tanımlar birle tirilerek özetlenecek olursa zekâ; uyaranları algılama, algılananları de erlendirme, dü ünme, ö renme ve ö renilenler ile deneyimler arasında ba lantı kurma, bu

28 Ö renmenin Do ası Temel Kavramları Ünite Ö renmenin Do ası ve Temel Kavramları Yrd. Doç. Dr. Yüksel ÇIRAK nönü Üniversitesi E itim Fakültesi Giri nsanın u anki biyolojik yapısında, özellikle biyolojik yapının i leyi inde, on bin yıl öncesi ile kar ıla tırıldı ında bir de i iklik yoktur. On bin yıl önceki insanın duyum yetene i ile u anki insanın duyum yetene i aynıdır. Ancak, günümüz insanının ya am ko ulları ve ürettiklerine bakıldı ında, on bin yıl önceki insan ile arasında büyük farklar oldu unu görürüz. Bu fark, binlerce yılın birikimlerine dayanır. Bu birikimi olu turmak da insanın ö renebilme yetene- inden kaynaklanır. nsanı di er canlılardan ayırabilmek için filozoflar birçok tanım kullanmı lardır: nsan dü ünebilen hayvandır. nsan ö renebilme yetene i olan hayvandır. nsan konu abilen hayvandır gibi. En azından Pavlov un yaptı ı çalı maların sonucundan, dü ünebilme ve ö renebilme yetene inin sadece insanlara özgü olmadı ı bilinmektedir. Bunun yanında, empanze ve di er ba ka hayvanlarla yapılan çalı malar konu mada sembol kullanabilme becerisinin sadece insana özgü olmadı ını da göstermi tir 1. Ancak, yine de hem dü ünme, hem ö renme ve hem de sembol kullanabilme insanda en üst düzeyde ve en karma ık biçimdedir. nsanı di er canlılardan ayıran önemli bir özellik, ö renebildiklerini ba kalarına aktarabilme gücüdür. nsanın dı ında hiçbir canlı, do al repertuarında olmayan, kendine ö retilen bir bilgi ve beceriyi ba kasına aktarabilme gücüne sahip de ildir. Belki çok ilkel düzeyde, bunu becerebilen canlılar olabilir. Örne- in, bir sirk hayvanı kendisine ö retilen bir beceriyi di erlerine ö retemez. Ö rendikleri kendisinde kalır. Ö rendiklerine yeni eyleri de ekleyerek onu ba kalarına aktarabilme gücü en üst düzeyde sadece insanda vardır.

29 Klasik Ko ullanma ve Biti iklik Kuramları Ünite Klasik Ko ullama ve Biti iklik Kuramları Dr. Aslı UZ BA Dokuz Eylül Üniversitesi Buca E itim Fakültesi Klasik Ko ullama Ö renme insan ya amının vazgeçilmez bir olgusudur. Hayatta kalmak ve bunun ötesinde ki isel, sosyal, zihinsel alanlarda geli mek ö renmeyle mümkündür. nsan dı ındaki organizmalarda, do u tan sahip olunan birtakım davranı örüntüleri ya amı sürdürmek için yeterli olurken, insano lu ö renmeye kaçınılmaz olarak gereksinim duymaktadır. Do u tan getirilen ve refleks denilen davranı lar, hayatta kalmaya hizmet etse de, tüm gereksinimleri kar ılamak ve her ko ulda çevreye uyum sa lamak bakımından yetersiz kalmaktadır. 1 Canlıların davranı repertuarlarındaki davranı lar a) do u tan kalıtsal olarak getirilen davranı lar ve b) sonradan kazanılan ö renme ürünü davranı lar olarak iki biçimde ele alınacak olursa, insanın ö renme ürünü davranı ları tüm davranı repertuarının büyük bir kısmını olu turur. Buna kar ın alt düzeydeki canlılardan biri olan sivrisine in ise ö renme ürünü davranı ları hemen hemen yok denecek kadar azdır. Genel olarak canlılar en alt düzeydeki canlılardan ba layarak geli mi likleri açısından en kompleks varlık olan insana kadar sıralandı ında, canlının geli mi lik düzeyi arttıkça ö renme ürünü, sonradan kazandı ı davranı ları artmaktadır. nsanlar için ö renmenin farklı yolları vardır. Bu ö renme türlerinden bazıları daha basit ö renme ekillerine i aret ederken, di er bazı ö renme yakla ımları ise karma ık davranı ların ö renilmesini açıklar. En basit ö renme yakla ımı alı madır. Alı ma, alı ılagelmi ve ciddi sonuçları olmayan bir uyaranı göz ardı etmeyi ö renme anlamına gelir. 2 Örne in, odanızda bulunan saatin tiktakları bir süre sonra dikkatinizi çekmeyebilir ya da

30 Ba lantı Kuramı Ünite Ba lantı Kuramı Yrd. Doç. Dr. Hakan M. GÜNDO DU Mersin Üniversitesi E itim Fakültesi Edward Lee Thorndike ( ) 1 Thorndike Amerika Birle ik Devletlerinin Massachusetts eyaletinin Williamsburg kasabasında do du. Wesleyan (1895) ve Harvard (1896) Üniversitelerinde e itim gördü ve William James ile birlikte çalı tı. lk çalı malarını hayvanlarla yapan Thorndike, 1898 yılında Hayvan zekâsı (Animal Intelligence: An Experimental Study of Associative Process in Animals) konusunda Columbia Üniversitesinde doktora tezi hazırladı. Daha sonra bu çalı ma 1911 yılında Hayvan Zekâsı (Animal Intelligence) ba lı ıyla yayınlandı. Ö renme kuramları konusunda ilk temel çalı malardan birini yapan Thorndike, ö renme psikolojisinin en önemli kuramcılarından biri olarak kabul edilmektedir. En önemli çalı maları, E itim Psikolojisi (Educational Psychology-1903), Zihinsel ve Toplumsal Ölçme (Mental and Social Measurements-1904), Hayvanlarda Zekâ (Animal Intelligence-1911) ve nsan Do ası ve Toplumsal Kurallar (Human Nature and the Social Order-1940) kitaplarında toplanmı tır. 1 Foto raf adresinden alınmı tır.

31 Edimsel (Operant) Ko ullanma Ünite Edimsel (Operant) Ko ullanma Doç. Dr. Alim KAYA nönü Üniversitesi E itim Fakültesi Burrhus Frederic Skinner ( ) Burrhus Frederic Skinner, ö renme psikolojisi alanının en önemli kuramcılarından biri olarak kabul edilmektedir. Kuramında geli tirdi i pek çok kavram ve uygulama bugün ba ta e itim olmak üzere psikyatri ve özel e itim alanlarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Aynı zamanda programlı ö retimin kurucusudur. Skinner 1904 yılında Amerika Birle ik Devletleri nin Pennsylvania eyaletinin Susquehanna kasabasında do du. Lisans derecesini New York Hamilton College den ngilizce alanında aldı. Harvard üniversitesinde Psikoloji alanında 1930 yılında master 1931 yılında da doktora derecesi aldı. Amerika Birle ik Devletlerinde çe itli üniversitelerde Psikoloji alanında çalı tı. Eserlerinden bazıları unlardır. The Behavior of Organisms: An Experimental Analysis (1938), Verbal Behavior (1957), Cumulative Record: Definitive Education (1959, 1961, 1972), The Technology of Teaching (1968), Walden II (1957), Beyond Freedom and Dignity (1971), Schedules of Reinceforcement (1957-C.B Ferster ile birlikte) 1 Tepkisel ve Edimsel Davranı Davranı ı meydana getiren davranımlar iki sınıfa ayrılır: Sınıflardan birine giren davranımlar edimsel davranım, di er sınıftakiler ise tepkisel davranım ya da refleksif davranım adını alırlar. Edimsel ko ullamada bu iki çe it davranıma kısaca edimler ve tepkiler denir. 2 Özetle; iki tür davranı vardır. Bunlar edimsel davranı ve tepkisel davranı tır.

32 Sosyal Bili sel Ö renme Kuramı Ünite Sosyal Bili sel Ö renme Kuramı Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ali ÇAKIR Afyon Kocatepe Üniversitesi E itim Fakültesi Albert Bandura ( ) Albert Bandura, 4 Aralık 1925 yılında Kanada da do du. Altı çocuklu bir ailenin tek erkek çocu uydu. Ukrayna göçmeni bir ailenin çocu u olan Bandura parlak lise e itiminden sonra geldi i British Colombia Üniversitesinde psikoloji e itimi almaya niyetli de ildi. Daha çok mühendislik e itimi almayı dü- ünüyordu. Ancak birkaç deneyimden sonra kendisine en uygun alanın psikoloji oldu unu dü ünerek psikoloji e itimi almaya karar verdi yılında Iowa Üniversitesinde klinik psikoloji alanında yüksek lisansını tamamladı yılında Stanford Üniversitesine geçerek, e itmenlik ve doktora çalı malarını burada sürdürdü lı yıllardan sonra sosyal ö renme üzerinde çalı arak bugünkü kuramını geli tirmi tir. Ba langıçta sosyal ö renme kuramı olarak adlandırdı ı kuramını daha sonra sosyal bili sel kuram olarak de i tirmi tir. Halen ya amakta olan Bandura kuramını geli tirmeye ve ders vermeye devam etmektedir. Gözlem (Model Alma) Yoluyla Ö renme Önemli Stanford psikologlarından olan Albert Bandura geli tirmi oldu u sosyal bili sel kuramı, davranı çı ve sosyal ö renme yakla ımlarını kullanarak açıklamaya çalı mı tır. Sunmu oldu u temel kavram ve açıklamalar ile psikoloji alanına ve organize olmu davranı ların açıklamasında önemli katkılarda bulunmu tur. Sosyal bili sel kuram, insan davranı larının nedenlerini anlamada davranı çı ve sosyal ö renme kuramlarından çok daha geni ve ayrıntılı açıklamalarda bulunmu tur 1.

33 Gestalt Kuramı ve Ö renme Ünite Gestalt Ö renme Kuramı Yrd. Doç. Dr. Canani KAYGUSUZ 19 Mayıs Üniversitesi E itim Fakültesi Gestalt Psikolojisi Almanya'da 1900'lü yılların ba larından itibaren yapısalcılı a ve di er atomistik (organizmayı parçalı alanlara ayırarak inceleme) yakla ımlara kar ı geli en bir akımdır. O günden günümüze kadar geçen sürede, sürekli geli tirilen teorinin öncüleri arasında Max Wertheimer, Kurt Koffka, Wolfgang Köhler, Kurt Lewin gibi isimler sayılabilir. nsan ya antısının ve davranı ının örgütlü ve bütünsel özelli ine özel önem atfeden bu psikoloji yakla ımına göre, ne davranı lar ne de bili sel süreçler, alt birimlere ya da ilkel bile enlerine indirgenerek anla ılamaz. Çünkü bütün, kendisini olu turan parçalardan farklı ve daha fazla bir anlam ifade eder. Dolayısıyla insana ya da dı dünyaya ili kin geçerli bilgiye ancak ve ancak bütün göz önünde tutularak ula ılabilir. Psikolojinin yapması gereken gerek davranı a gerek insan zihnine ili kin bilgi üretirken sürekli bütünden yola çıkmaktır. nsan bilimlerinde, insan davranı larının nedenlerine odaklanmanın ve insan zihnine ili kin tutarlı görü ler öne sürmeyi denemenin tarihi, insanın dü ünce tarihi kadar eskidir. Bu nedenle insana ili kin bilgi üretim sürecinde yöntemsel çe itlilik ve bu yöntemsel çe itlili e ba lı olarak elde edilen bilgilerde farklılıklar yaygındır. Ba ka bir anlatımla, insanlık tarihinde çok uzun yıllar gerek felsefenin gerekse dinlerin, insana ili kin bilgi üretirken farklı kavramlardan ve yöntemlerden yola çıkması nedeniyle, bu bilgilerin oldukça farklı oldu unu söylemek mümkündür. Ancak özellikle 18. yüzyıldan itibaren pozitivizmin do a bilimlerinde egemen paradigma haline gelmesi ve pozitivizme göre bir ara tırma

34 Bilgi leme Kuramı Ünite Bilgi leme Kuramı Yrd. Doç. Dr. Zekavet TOPÇU KABASAKAL Dokuz Eylül Üniversitesi Buca E itim Fakültesi Bili (cognition), insanın dünyayı ve kendisini algılamada kullandı ı i lemler bütünüdür 1. Bilgi i leme yakla ımı insanın bilgiyi kazanma ve kullanma eklini betimlemek için geli tirilmi kavramsal bir yakla ımdır. Bu yakla ıma göre, insanı anlamak için çevresel ve içsel bilginin nasıl i lendi i ve kullanıldı ı ve ilgili mekanizmaların neler oldu u bilinmelidir. Bilgi i leme yakla ımında birey bir bilgi i leme sistemi olarak ele alınır. Bir bilgi i leme sistemi ise bilginin duyumsanıp algılanması, seçilmesi, özümsenerek kodlanması, depolanması, geri ça ırılması ve davranı ın olu turulmasını kapsar 2. Etkili bir bili sel sistem bütün zihinsel faaliyetleri yönetebilir 3. Bilgi i leme kuramı insanın zihinsel süreçlerini incelerken dört temel soruya yanıt aramaktadır. Bilgi leme Kuramının Sordu u Sorular 1. Yeni bilgi dı ardan nasıl alınmaktadır? 2. Alınan yeni bilgi nasıl i lenmektedir? 3. Bilgi uzun süreli nasıl depolanmaktadır? 4. Depolanan bilgi nasıl geriye ça ırılıp hatırlanmaktadır 4? Bilgi leme Kuramının Varsayımları Bilgi i leme kuramı bazı varsayımlara dayanır. 1. Bilgi, adımlar veya a amalar halinde i lenir. Bilgi i leme süreci uyarana dikkat etmek ve onu fark etmekle ba lar 5.

35 Beyin Temelli Ö renme Ünite Beyin Temelli Ö renme Yrd. Doç. Dr. Behsat SAVA Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Burdur E itim Fakültesi Beyin temelli ö renme e itimciler tarafından sıklıkla gündeme getirilmektedir. Ö renmeler insan beyni dı ında bir organda gerçekle ebilir mi? Bu soruya beyin temelli ö renmeyi savunanlar, beyin temelli ö renme ve bunun dı ında var olan ö renme yakla ımları arasında fark oldu unu ileri sürerek yanıt vermektedirler. Hart (1983); beynin ö renme ilkelerinin farkında olmadan düzenlenen ö retim sürecinin, eldiven kullanılarak dokunma duyusundan yoksun tasarım olu turma çabasına benzetmi tir. Bu durumda sınıfların ö renme merkezi; beyin, ö renme organı olarak kabul edildi inde bu organın temel yapısının anla- ılması gerekti i belirtilmi tir 1. Bütün ö renmeler beyin temelli olmasına ra men, beyin temelli ö renme anlamlı ö renme için beynin kurallarının kabul edilmesini ve ö retim sürecinin zihindeki bu kurallara göre örgütlenmesini öngörür. Ö rencinin konu ma, dinleme, okuma, gözlem ve çe itli etkinlikler içinde bulunması ö renme ve hatırlama düzeyini arttırmaktadır. Beyin temelli ö renme, bireyin birçok ö renmeyi bir araya getirip örgütleyebilece ini benimser ve bunun için ö reneni destekler. Bu destek ö retim sürecinde bireyin kendine özgü yaratıcılık ve yeterliklerini i e ko ması biçiminde gerçekle ir. Beyne dayalı ö renme yakla ımı, ö renme ortamının sınıfla sınırlı olamayaca ını kabul eder. Ö renme sürecinde bütün-parça ili kisini dikkate alarak ö rencilerin bütün içinde parçaları incelemesi için, ortamın düzenlenmesine izin verir. Beyin hakkında sahip olunan bilgiler arttıkça ö retim sürecinin niteli i artacaktır. Beyin ara tırmaları üzerine çalı- an birçok bilim insanı bulunmaktadır. Bu nedenle e itimcilerin beynin anatomisi üzerine uzman olmaya ihtiyaçları yoktur. Ancak e itimciler ö retim sürecini düzenlerken beynin çalı masını, i leyi ini ve çok yönlülü ünü dikkate almak durumundadır 2.