DÜNYA GÖRÜŞÜ VE SİYASAL SİSTEMİN MEKANA YANSIMASI

Transkript

1 DÜNYA GÖRÜŞÜ VE SİYASAL SİSTEMİN MEKANA YANSIMASI Teknoloji (buluşlar; bilgi & beceri) Toplumsal-siyasal örgütlenmenin ölçeği Ekonomik düzen toplumsal düzen Sistemin temel felsefesi (kültür): Değer yargıları; gelenek, görenek inançlar; yaşam biçimi. Kentsel işlevler; işlev alanlarının farklılaşması (mekanda uzmanlaşma) Kentsel mekanların siyasal, ekonomik, toplumsal ve psikolojik anlamları Kamusal alanlar- mekanlar ve simgeler Kentsel dinamikler Güncel yansımalar ROMA İMPARATORLUĞU ROMA KENTLERİ

2 Roma nın kent anlayışını kavramak için Roma İmparatorluğu nun toplumsal sistemini tanımak gerekir. Böyle büyük bir imparatorluk nasıl kuruldu? Nasıl hızla büyüdü? Varlığını nasıl sürdürdü? Yanıtı toplumsal yapının özelliklerinde bulabilir miyiz? Kentlerin bu sistem içindeki rolü neydi? Roma İmparatorluğu ve kültürüyle neden ilgilenmeliyiz? Romalıların yönetim ve mekansal örgütlenme sisteminde, bugünün yönetim ve şehircilik anlayışı açısından hangi ipuçlarını bulabiliriz?

3 Böyle büyük bir imparatorluk nasıl kuruldu? Nasıl hızla büyüdü? YENİLİKLER, BULUŞLAR TEKNOLOJİ ÖRGÜTLENME KURUMSAL YAPILANMA TOPRAK KULLANMA VE MÜLKİYET SİSTEMİ LATİFUNDİUM: Fethedilen toprakların dağıtılması sırasında ortaya çıkan geniş araziler; Roma eyaletlerindeki temel tarımsal birim (büyük çiftlikler). ORDU ORGANİZASYONU VE YÖNETİMİ LEJYON: Ücretli askerlerden oluşan birimlerle (LEJYON) sürekli bir ordu kuruldu. BÜTÜNLEŞTİRME (FİZİKSEL, SİYASAL VE KÜLTÜREL) ULAŞIM : Altyapı teknolojisinde büyük gelişmeler oldu. Deniz yolları kara yolları ile desteklendi. SİYASAL SİSTEM: Merkeziyetçi bir yapı; ama, eyaletlerde otonomi vardı. DİN evrenselleştirildi: Roma politeizmi içinde herkesin inanç sisteminden izler vardı. POLİTEİZM = çoktanrıcılık

4 Yenilikler Buluşlar: Toprak Düzeni; Ordu LATİFUNDİA: Fethedilen toprakların önce büyük karelere, sonra o karelerin dikdörtgenlere bölünmesiyle ortaya çıkan tarım toprakları düzenlemesi. LATİFUNDİUM, LATİFUNDİA KARGA: Bir tür ahşap geçit / köprü Askerlerin, savaş sırasında gemiden gemiye geçebilmesi için LEJYON, LEJYONER

5 Yenilikler Buluşlar: Bütünleştirme [Ulaşım] ROMA YOLU Yol yapmak ve yol bakımı devlet ideolojisinin bir parçası haline gelmişti. Drenaj kanalı Kaplama taşları Çakıltaşı ve mıcır Büyük temel taşları ve kum Roma İmparatorluğunun yol sisteminin toplam uzunluğu 85,004 km idi ve 372 bağlantısı vardı. M.Ö. 450 Roma yasalarına göre bir yolun genişliğinin düz yerlerde 8m., virajlarda 16m. olması gerekiyordu. Roma yolu, Pompei 'Roma Yolu, İsos, Hatay

6 Yenilikler Buluşlar: Bütünleştirme [Ulaşım] KÖPRÜLER MİLTAŞLARI Yolcuların gidecek ne kadar yolları kaldığını ve en yakın hana ne kadar kaldığını bilmeleri için M.Ö.124 den sonra yolların çoğuna mil-taşları kondu. MİL milia passuum = bin passum= ca.1480m Passum = Bir tekerleğin çember uzunluğu; kabul edilen standart ~1.48m Günümüzde 1 mil = 1.609m (kara)

7 SARNIÇ Yenilikler Buluşlar: Su Depolama ve Aktarım Sistemi SU KEMERİ Gümbet, Bodrum Roma donanmasına su sağlayan Misenum sarnıcı Point du Gard- Aquaduct_Nimes,Fransa

8 Yenilikler Buluşlar: Su Depolama ve Aktarım Sistemi SU KEMERİ _SEGOVİA, İspanya

9 DÜNYA GÖRÜŞÜ VE SİYASAL SİSTEMİN MEKANA YANSIMASI ROMA KENTLERİ İmparatorluğun büyüme sürecinde kentlerin rolü neydi?

10 Kent, siyasal erkin odağı ve düzenin gücünün simgelendiği yer Teknolojik gelişmeyle birlikte doğaya egemen olma isteği artıyor. Roma İmparatorluğu güçlü, istikrarlı ve yayılmacı bir devlet. Roma ekonomisi kendi yağıyla kavrulan bir sistem değil; kaynağı savaşla yeni topraklar kazanılmasında olan bir sistem. Yayılmacı bu imparatorluğun uzun ömürlü olması iyi bir toplumsal örgütlenmeye, başarılı ve sürekli denetlenen bir altyapıya ve toplumsal hareketlilik olanaklarına bağlı. Romalının dünya görüşü, Roma nın ve Romalı nın diğerlerinden üstünlüğü inancına dayanıyor. Roma kültürünün karakteristik özellikleri teknik, pratik çözümlerdeki üstünlük; her şeyin denetlendiği bir sistem anlayışı; büyük ölçekli düzenler kurmak. Kent, siyasal erkin odağı ve sahnesi. Düzenin gücü, Roma nın üstünlüğü kentin ve yapıların bireyi ezen ölçeğinde, görkemli dramatik mekanlarda temsil ediliyor. Kentli kırdan ve tarımdan kopuk. Romalı nın doğayla ilişkisi Yunan dan farklı: Doğaya hayranlık duyuyor, ama doğayı kent yaşamının dışında tutuyor; doğallık kaygısı yok!

11 DÜNYA GÖRÜŞÜ VE SİYASAL SİSTEMİN MEKANA YANSIMASI ROMA KENTLERİNİN ORTAK ÖZELLİKLERİ Yunan kent geleneğinin izleri + ileri teknoloji + büyük ölçek + farklı bir dünya görüşü NÜFUS BİÇİM / DOKU ALTYAPI KAMU HİZMETLERİ YAPILI ÇEVREDE ÖLÇEK ESTETİK ANLAYIŞI Kentler, görece büyük nüfusludur. Yerleşim önceden planlanır. Ana amaç, ordunun hızlı hareket edebilmesi ve kentin kolay denetlenebilmesidir. Altyapı (akarsu sistemi; kanalizasyon; yollar), kentin içinde ve dışında çok gelişmiştir. Bugünün kent yönetimlerinin sağladığı kamu hizmetlerinin pek çoğu (Sağlık, temizlik, eğitim, kültür, eğlence, itfaiye, güvenlik) Roma kentlerinde sağlanıyordu Ordunun, sistemin ve devletin gücünü göstermek için büyük, anıtsal ölçek yeğleniyordu Bu kültürün estetik anlayışı dramatik etki yaratan gösterişli akslar, meydanlar, anıtlar içeriyordu.

12 SİYASAL SİSTEMİN MEKANA YANSIMASI ROMA KENTLERİ TİPOLOJİSİ KURULUŞ BİÇİMLERİ Sisteme içselleştirilmiş kentler Koloniler Garnizon kentler İşgal edilen ülkelerde mevcut kent ORGANİK DOKU Boş alanlarda kurulmuş, emekli askerlerin yerleştirildiği kentler IZGARA DOKU Sınır boylarında askeri Karakolların çevresinde büyümüş kentler IZGARA DOKU

13 Bir koloni kenti: ARLES (Fransa) Roma yerleşimi önceden planlanır Ordunun hızlı hareket edebilmesi için Kentin kolay denetlenebilmesi için ARLES, Fransa

14

15

16 TİMGRAD, Cezayir

17 ROMA, İtalya

18 ROMA İMPARATOLUĞU NDA TOPLUMSAL YAPI İMPARATORLUK EVİ SENATÖRLER ATLILAR; (daha sonra) AYRICALIKLILAR HALK AZAD EDİLMİŞLER KÖLELER

19 VATANDAŞLAR ERKEKLER MÜLK edinme hakkı var SEÇME hakkı var. KADINLAR MÜLK edinme hakkı var. SEÇME hakkı yok. PATRICILER Senatörler, Kamu görevlileri, Zengin vatandaşlar Yalnızca bazı seçkin işlerde çalışırlardı:: Siyaset Kamu görevi (memuriyet; bürokrasi) Hukuk Tarım (çiftlik sahibi olarak) PLEBLER Halk çoğunluğu; işçi, esnaf, çiftçi KÖLELER Savaş tutsakları Kölelerin çocukları

20 ÖZEL ALAN KONUT KONUT + TİCARET

21 DO

22 Bir DOMUS Aristokrat varsıl evi; tek ailelik büyük konut (konak). Varsıl Romalılar bile evlerinin girişindeki odaları dükkan olarak kiraya verirdi. Bu dükkanlar doğrudan sokağa açılır ve evin geri kalanı ile hiçbir bağlantısı olmazdı.

23 KONUT+ TİCARET Evin dış kapısı, ATRIUM a kadar uzanan uzun bir koridora açılırdı.

24 CUBICULUM (yatak o.) ATRIUM

25 ALAE ATRIUM ALAE TABLINUM BAHÇE MUTFAK

26 KENTSEL DİNAMİKLER Göç Nüfus Artışı Kentsel Büyüme

27 KIRDAN KENTE GÖÇ - KENTTE SPEKÜLASYON Pek çok çiftçiye Roma da yaşamak çekici geliyor. Roma göç alıyor; nüfus artıyor. Kentsel topraklara talep artıyor; Aşırı nüfus yoğunluğu nedeniyle taşınmaz fiyatları yükseliyor. NÜFUS ARTIŞI TOPRAK FİYATININ ARTIŞI VE SPEKÜLATÖRLER DOĞUYOR Apartman yaptırmak karlı bir iş haline geliyor. Hemen her senatörün konut yatırımları ve kiraya verdiği daireleri var. Her senatörün taşınmaz işleriyle ilgilenen, kiralarını toplayan ve REALTOR denilen bir emlakçı sı var.

28 NÜFUS ARTIŞININ KENTSEL DOKUYA ETKİSİ İ.S. 1 de Vitrivius şöyle yazmıştı: Roma nın muazzam büyüklüğü nedeniyle çok sayıda konut gerekmektedir. Toprak, bu nüfusun tümünün zeminde yerleşebileceği kadar çok değildir. Bu durum bizi konutları göğe doğru yükseltmeye zorlamaktadır. 1.TABAN ALANI KÜÇÜLDÜ Varsıllar, geniş alana yayılmış 1-2 katlı konutlar (DOMUS) yerine çok katlı konutlarda oturmaya başladı. 2.TEK AİLELİK KONUTLAR ÇOK AİLELİK KONUTLARA DÖNÜŞTÜRÜLDÜ Yoksullar, eski tek ailelik konutlarda, birkaç aile bir arada yaşamaya başladı. Bu yapılarda parça parça değişiklikler yapıldı, bölümler eklendi. KENT YAYILIYOR Antik Dönemde Saçaklanma!!! Spekülatörler kentin içinde ve çevresindeki kırsal alanlarda toprak alıyor. ROMA da nüfus arttıkça, varsıllar kent dışına kaçıyor. Kent bu kırsal alanlara doğru yayılıyor.

29 NÜFUS ARTIŞININ KENTSEL DOKUYA ETKİSİ INSULAE Kentin merkezindeki çok-ailelik konut blokları. Zemin katlarında tavernalar (tabernae) bulunurdu. Üst katlarda aşağı sınıflar otururdu; alt katlarda yukarı sınıflar otururdu. IV.yy.da yapılmış bir sayıma göre Roma da yaklaşık 44,000 apartman (insulae) ve 1750 bağımsız konak (domus) bulunuyordu. 4 katlı apartman blokları (insulae) Yapı malzemesi: ahşap, tuğla, çini 5 katlı bir insulae; c.a.25 m. yükseklikte. İmp. Augustus un 20m sınırına karşın yapılabilmiş.

30 INSULAE (Ostia, İtalya) Konut + ticaret; giriş katlarında TABARNAE (aşçı dükkanları) var (kent içinde). Zanaatkarın işliği & konutu bir arada; Perakendecinin evi & konutu ayrı. Kent dışında varsıl evi bir domus

31 KAMUSAL ALAN ve DONATI ÇEŞMELER, HAMAMLAR, TUVALETLER KÜTÜPHANELER, TİYATROLAR FORUMLAR, ÇARŞILAR KAMUSAL ALAN BİR TOPLUMSAL VE SİYASAL GÖSTERİ ALANI

32 İyi örgütlenmiş bir yönetim sisteminin mekandaki yansımaları ALTYAPI VE KENTSEL DONATI Roma da 13 su kemeri vardı. Hamamlara, konutlara ve 200 çeşmeye günde 1 milyon m 3 su veriliyordu. Su yolları, EFES Bozdoğan Su Kemeri, İstanbul (Geç Roma/Erken Bizans ve Fatih dönemi) Hadrianus Su Kemeri (M.S ) veya Valens (M.S ) Su Kemeri

33 KAMUSAL ALAN Hizmet Donatıları Decius Hamamı, Roma Genel tuvalet, EFES Roma hamamı SPA, Bath_İngiltere

34 Tiyatro, Aspendos KAMUSAL ALAN Eğitim, Kültür, Sanat Mekanları Odeon Domitian, Roma (konser salonu) Müzik ve şiir yarışmaları için; kapasite: dinleyici Kütüphane, EFES

35 KAMUSAL ALAN Gösteri Mekanları Colosseum, Roma Stadium Domitia, Roma

36 KAMUSAL ALAN Ekonomik Mekanlar EMPORİUM Toptancıların yerleşimi; zamanla duvarla çevrilmiş; kentin çeperinde. HORREA Buğday, yağ depoları; kentin içinde. FORUM & KAPALI ÇARŞILAR Perakendeciler; iş kollarına göre kümelenmiş olarak; kentin merkezinde Roma kentinde toptan ve perakende ticaretin mekanları farklılaşmış, ayrışmış. HORREA Ostia, İtalya Buğday ve yağ deposu; kentin çeperinde EMPORIUM_ Roma Toptancıların, yabancı tüccarların (kent dışındaki) yeri; zaman içinde duvarla çevrilmiş. Tiber Nehri kenarındaki bir emporiumun uzunluğu 487m, derinliği 90m dir. Nehirden gelen mallar burada depolanır, gerektikçe Roma ya gönderilirdi.

37 KAMUSAL ALAN Ekonomik Mekanlar Roma Forumu Kentin merkezi. Ticaret, dini işler, yönetim, yargı vb. tüm toplumsal işler burada görülüyor. Yunan formları ileri mühendislik becerisiyle birleştirilmiş.

38 KAMUSAL ALAN Ekonomik Mekanlar İmparator Trajan Çarşısı

39 SİMGELER

40 KENTSEL İMGELER VE SİYASAL, TOPLUMSAL DÜZEN ANITSAL ÖLÇEK, SİMGELER; HAYRANLIK ve ÖZDEŞLEŞME Devletin, sistemin ve ordunun gücünü gösterecek büyük ölçekli, görkemli yapılar. Hem Yunan hem de Roma kentlerinde kamusal sanat aracılığıyla hikayeler anlatılırdı. Ama Romalılar şehrin sürekliliğini, özünün kalıcılığını ve değişmez çekirdeğini vurgulayan hikaye imgelerine bakmayı özellikle seviyorlardı (Sennet, 2002: 78)

41 KENTSEL İMGELER VE SİYASAL, TOPLUMSAL DÜZEN ANITSAL ÖLÇEK, SİMGELER; HAYRANLIK ve ÖZDEŞLEŞME Romalılar bakacak ve inanacaktı; kalıcı bir rejime bakacak ve itaat edecekti... Roma İmparatorluğu görsel düzen ile imparatorluk iktidarını birbirinden ayrılmaz şeyler haline getirmişti. İktidarın taşa ihtiyacı vardı(r)! Romalıların imge takıntısı belli bir görsel düzenden geometrik düzenyararlanıyordu. (Sennett, 2002) Circus Maximus, Roma 621m x 118m, kişilik Roma yolu ve zafer takı, LİBYA

42 KENTSEL İMGELER VE SİYASAL, TOPLUMSAL DÜZEN ANITSAL ÖLÇEK, SİMGELER; HAYRANLIK ve ÖZDEŞLEŞME Pantheon

43 PANTEON ZEMİN taşlarla devasa bir dama tahtası şeklinde döşenmiş...romalılar aynı örüntüyü İmparatorluk taki yeni kentleri tasarlarken kullanmışlardı (R. Sennet, Ten ve Taş, s.75). TASARIM imparatorluk fikrini ve imparatorluğun bu fikri temsil eden bütün tanrılarını yüceltiyordu (F.Brown dan). Dairesel duvarda tanrı heykellerinin konduğu nişler vardı. Tanrıların böyle bir araya toplanarak Roma nın dünya hakimiyeti arayışını karşılıklı uyum içinde himaye ettikleri düşünülüyordu (R. Sennet, Ten ve Taş, s.75).

44 KENTSEL İMGELER VE SİYASAL, TOPLUMSAL DÜZEN ANITSAL ÖLÇEK, SİMGELER; HAYRANLIK ve ÖZDEŞLEŞME İnanç simgeleri, siyaset ve mekan PANTHEON DAKİ IŞIK SİYASİ SİMGELERLE DOLUYDU: Kubbenin tepesinden giren gün ışığı gün boyunca binanın içinde, sırayla tanrı heykellerini aydınlatarak dönüyordu.

45 ANTİK DÖNEM DEN DÜNE ve BUGÜNE YANSIMALAR

46 Fransa, Arles, Roma kenti geometrisi Fransız Bahçesi, geometrik düzen Konstantin Basilikası, M.S. 4.YY Union Tren İstasyonu, Washington, DC

47 Roma, bir tapınak PARİS, Madlin Kilisesi İstanbul Arkeoloji Müzesi