Bölüm-4: İradi Maliye Politikası

Transkript

1 Bölüm-4: İradi Maliye Politikası Ders Notları: Bu notlar, Prof.Dr. Abuzer Pınar ın Chapter Four Maliye Politikası Teorisi ve Uygulaması Dr. Murat isimli ASLAN eserinden faydalınılarak hazırlanmıştır 1

2 4.1.Durgunluk ve Maliye Politikası Durgunluk ve Harcama Politikası Durgunluk ve Vergi Politikası Durgunluk ve Borçlanma Politikası 4.2.Enflasyon ve Maliye Politikası Tanımı ve Ölçülmesi Enflasyonist Eğilimler ve Nedenleri Enflasyon ve Harcama Politikası Enflasyon ve Vergi Politikası Enflasyon ve Borçlanma Politikası 4.3.Stagflasyon ve Mikro-Temelli Politikalar Ekonomik Yapı ve Uluslararası Ekonomik İlişkilerdeki Dönüşümler Mikro-Temelli İktisat Politikası Tartışmaları 4.4.Genel Bir Değerlendirme 2

3 Maliye Politikasının temelde Keynes in çalışmalarına dayanır. Keynes e göre, ücretler düşme yönünde esnek olmadığı için ekonominin kendiliğinden tam istihdam düzeyine gelmesi ve burada istikrar kazanması mümkün değildir İşsizliğin ortaya çıktığı bir durumda ücretlerin düşmesi tam istihdamı gerçekleştirmek yerine gelirin azalmasına ve talep daralmasına yol açar. 3

4 Klasiklere göre S=s(R) ve I=(R). Faizlerdeki değişme S=I dengesini sağlar. Keynes e göre ise bir ekonomide faiz oranları tasarruf yatırım eşitliğini mutlaka sağlayamayabilir.çünkü Keynes e göre tasarruflar faizin değil gelirin bir fonksiyonudur. C=C 0 +c.y ise S=Y-C S=Y-C 0 +c.y=c0+y(1-c) olur. Yani S=s(Y) Keynes e göre yatırımlar faizlerdeki değişmelere duyarlı olsa da ekonominin durgunluk dönemlerinde gözlemlenen faiz düşüşleri yatırımları arttırmaz. O halde faiz değişkeni yatırımlar ile tasarrufları eşitleyen bir araç değildir. Bu durum daralma dönemlerinde daha da belirgindir. 4

5 Durgunluk Döneminde Maliye Politikası Harcama Politikası Vergi Politikası Borçlanma Politikası Enflasyon ve Maliye Politikası Harcama Politikası Vergi Politikası Borçlanma Politikası 5

6 Durgunluk dönemlerinin en önemli özelliği talep yetersizliğidir. Maliye politikasının özüne bakıldığında büyük ölçüde daralma dönemi ile ilişkili ve özünde telafi edici olduğu gözükecektir. Eğer talepteki dalgalanmalar, ekonomik istikrarsızlıkların temel nedeni ise, bir ekonomide durgunlukla mücadele programının toplam talepteki yetersizlikleri giderme ve efektif talep düzeyini yükseltme amacına yönelmesi gerekmektedir. Para Politikası talebi uyarmak için kullanılabilir mi? 6

7 Durgunluğun Ciddi Olduğu Dönemlerde Para Politikasının Kullanılması Talebi Arttırmada Maliye Politikası Kadar Etkili Değildir. MB ları para arzını değiştirerek faizlere etki edebilir. Ancak bu etki durgunluk dönemlerinde ne kadar başarılıdır? Başarılı olsa dahi yani faizler düşse dahi bireyler geleceğe yönelik beklentileri karamsar olduklarından yatırım yapma konusunda isteksiz olabilirler Likitide Tuzağı: Faiz oranları belirli bir düzeyin altına indirilemez. MB para arzını arttırsa dahi faizler belirli bir düzeyin altına düşmez (spekülatif para talebi) Durgunluk dönmelerinde faiz oranlarında meydana gelen düşmeler yatırımcılar için yeterli bir motivasyon aracı değildir. 7

8 Reel Para Talebi: 1 Paranın Miktar Teorisi: M.V=P.y 2 Cambridge M=k.P.y 3 Keynesyen model çerçevesinde: u : otonom para talebi, k : para talebinin gelir esnekliği ve s : para talebinin faiz esnekliği olsun. M P L( R, Y) u ky sr 8

9 LM Eğrisi: Para piyasasında para arzı ile para talebinin eşit olduğu alternatif faiz oranı (R)-milli gelir düzeyi (Y) noktalarının birleştirilmesi ile elde edilen eğridir. LM üzerindeki her noktada para piyasası dengededir. LM eğrisi denklemi yukarıdaki Keynesyen para talebi fonksiyonu olarak düşünülebilir. LM denklemi : M P L( R, Y) ky sr LM eğrisinin eğimi para talebinin gelire duyarlılığını gösteren (k) ile para talebinin faize duyarlılığını gösteren (s) gibi iki etkene bağladır. Para talebinin gelire duyarlılığı arttıkça ve para talebinin faiz oranına duyarlılığı azaldıkça, LM eğrisi dik olacaktır. u 9

10 R=REEL AİZ =NOMİNAL FAİZ LM KLASİK BÖLGE KEYNESYEN BÖLGE Likitide Tuzağı Y=GELİR 10

11 M P L( R, Y) u ky sr Diğer şeyler sabitken, k arttıkça, LM eğrisi daha dik olur Diğer şeyler sabitken, s azaldıkça, LM eğrisi daha dik olur. Diğer şeyler sabitken, k azaldıkça, LM eğrisi daha yatık olur. Diğer şeyler sabitken, s arttıkça, LM eğrisi daha yatık olur. 11

12 M P L( R, Y) u ky sr Likitide Tuzağı: Muhtemelen 1 para talebinin gelir esnekliği yok denecek azdır. k sıfıra yakın. 2 para talebinin faiz esnekliği yüksektir. Spekülatif para talebi oldukça baskındır. S oldukça güçlü. 12

13 R=REEL AİZ =NOMİNAL FAİZ LM 0 LM 1 M D C A B E F Likitide Tuzağı Y=GELİR 13

14 . Cari ve Yatırım Harcamaları transfer harcamalarından daha etkilidir. G Talep G TALEP GELIR. Cari ve Yatırım Harcamaları transfer harcamalarından daha etkilidir. Transfer harcamaları talebi dolaylı yoldan arttırır. Bu yüzden doğrudan cari ve yatırım harcamalarına göre etkileri daha az ve daha gecikmeli bir şekilde ortaya çıkar. TR TR GELIR Gelir TALEP 14

15 Kamu harcamalarının kısa dönemli etkilerinin yanısıra uzun dönemli etkileri de vardır. Örneğin gelir dağılımına ve ekonomik kalkınmaya. Uzun dönemli hedeflerle kısa dönemli politikaların uyuşmasına önem verilmelidir. Çukur açtırıp kapatmak yerine yapılacak harcamaların miktarı, uzun dönemli hedeflere etkisi diğer önemli parametreler. 15

16 Durgunluk dönemlerinde talebin canlanması için vergi politikası uygulanabilir. Gelir vergilerinin azaltılması (örneğin vergi oranlarının), bireylerin harcanabilir gelirlerini arttıracak ve artan harcanabilir gelir tüketime yönlendirilmiş olacak ve böylece talep artmış olacaktır. Yapılacak vergi değişimlerinin bileşimi önemlidir. Eğer amaç tüketimin arttırılması ise hedef buna ilişkin vergiler olmalıdır. Eğer hedef yatırımların arttırılması ise yatırım harcamalarını hedefleyen vergi indirimleri ya da muafiyetler uygulanabilecek diğer politikalardır. Durgunluk dönemi sonrası vergilerin eski seviyesine çekilmesi siyasi olarak zor olabileceği göz ardı edilmemelidir. 16

17 Vergiler dizayn edilirken çalışma gayretini kıran değil çalışmayı teşvik eden bir yol izlenmelidir.τ Vergi seçiminde ilgili verginin neden olabileceği gelir etkisi, ikame etkisi ve yansıma gibi konular oldukça önemlidir. İkame etkisi baskın olan bir vergi, kişilerin çalışma isteklerini törpüler. Gelir etkisi baskın olan bir vergi kişileri çalışmaya ve üretmeye teşvik edici özelliği daha ağır basar. Neden? Gelir Vergileri için İkame ve Gelir Etkileri? Harcama Vergileri için İkame ve Gelir Etkileri? Laffer Eğrisi 17

18 TR:Vergi Hasılatı TR* TR=f(τ ) B Götürü Vergi τ * τ :Vergi Oranı 18

19 ÖRNEK: Aşağıdaki denklem veri iken vergi hasılatını maksimize eden vergi oranı % kaçtır? Götürü vergi miktarı kaçtır? Vergi hasılatı maksimum olduğu durumda toplam vergi hasılatı kaça eşittir? 19

20 Durgunluk dönemlerinde piyasada borç verilebilir fonlar oldukça boldur. Devlet doğrudan kişiler/reel sektör firmalarından borçlanması doğru değildir. Bu aktörler zaten harcama yapma konusunda tedirgindirler. Ellerindeki fonları devlete borç vermeleri belki bu kişiler için iyi bir yatırım olsa da toplam talebi baskılayabilir. Devlet insanların harcanabilir gelirlerini arttırmak için geçmiş dönemlerde yapılmış kamu borçlarının itfası bu dönem için iyi bir politikadır. 20

21 1) Enflasyon Nedir? Tanımladık!!! 2) GSYİH Deflatörü? Tanımladık!!! 3) Enflasyonist Eğilimler ve Nedenleri 21

22 Enflasyonist Eğilimler ve Nedenleri Parasalcı Yaklaşım; Milton Friedman a göre; enflasyon, her zaman ve her yerde Parasal bir olgudur yani para arzında aşırı bir artış olmadan enflasyon oluşmaz. Para arzındaki artışın nedenleri; 1) Ekonomideki kalıcı bütçe açıkları 2) Hükümetin tam istihdamı sağlamak için uyguladığı politikalar Hükümetin tam istihdam amacı çerçevesinde oluşan Enflasyon ikiye ayrılır; Talep Enflasyonu ve Maliyet Enflasyonu 22

23 Talep Enflasyonunda istihdamı artırmak için ekonomideki toplam mal ve hizmet talebi genişletici maliye veya para politikası kullanılarak artırılır. Maliyet Enflasyonunda, piyasadaki toplam mal ve hizmet arzı ücretlerdeki artışlar veya üretim maliyetlerindeki olumsuz gelişmeler nedeniyle azalır. Bu durumda piyasada oluşan fazla talep nedeniyle fiyatlar artar. Ekonomideki kalıcı bütçe açıklarının bulunması ve bu açıkların finansman şeklide (bütçe açıklarının finansmanı için ihraç edilen tahvillerin Merkez Bankası tarafından satın alınması veya para basılması yoluyla finansman) enflasyonun bir diğer nedenidir. 23

24 Uzun süre enflasyonist süreç yaşanan ekonomilerde beklentiler önem kazanacağından karar birimleri geçmiş deneyimlerine göre hareket ederek enflasyonun kendini besler hale gelmesine sebep olabilirler. 24

25 Post Keynesyen Düşünce Yaşar Tamer Ergül ün Doktora tazinden derlenmiştir. Enflasyonun parasal bir olgu olduğunu savunan görüşlerin aksine, Post Keynesyen iktisatçılara göre enflasyonun nedeni milli gelirin paylaşımına ilişkin çatışmalardır. Bu çatışma, milli gelir paylaşımında işgücünün ve girişimcilerin kendi paylarını arttırma çabalarından kaynaklanmaktadır. Bu modele göre ücretlerin belirlenmesi ve girişimcilerin fiyatlama davranışları, enflasyon olgusunu açıklama açısından önemlidir. 25

26 Post Keynesyen Düşünce Günümüzde, ücretler toplu sözleşme yöntemiyle belirlenmekte ve işgücü bu pazarlıklar yoluyla parasal ücretini arttırmayı amaçlamaktadır. Ancak reel ücretler işgücünün pazarlık edemediği unsurlarca belirlenmektedir. Girişimciler ise eksik rekabet koşullarında üretim yapmakta, bu sayede mark-up fiyatlaması yöntemini uygulayarak, ücret artışlarını fiyatlarına yansıtmaktadırlar. Dolayısıyla işgücü toplu sözleşmeler yoluyla parasal ücretlerini arttırarak milli gelirden daha fazla pay almaya çalışırken, diğer yandan girişimciler bu ücret artışlarını fiyatlara yansıtarak kârlarının azalmaması için uğraşırlar. 26

27 Post Keynesyen Düşünce Post Keynesyen iktisatçılara göre enflasyon olgusunun açıklamasında, işgücünün ücret taleplerinin, girişimcilerin fiyatlama davranışlarının ve eksik rekabetten kaynaklanan tekelci ya da oligopolcü gücün büyüklüğünün yanı sıra, girişimcilerin yatırım projelerini finanse etmek için içsel fonlar yaratma çabalarının da önemi vardır. Diğer bir ifadeyle, girişimciler yatırımlarını finanse edecek kâr hedefine göre fiyatlama yapmaktadırlar. Bu nedenle büyüme eğiliminde olan ve büyük yatırım projelerinin bulunduğu bir ekonomide, durgun bir ekonomiye göre daha yüksek bir enflasyon görülecektir. 27

28 Post-Keynesyen Yaklaşım Reel Ücret C D Deflasyonist Sarmal P>W W<P P<W W<P Durağan Denge Z W (Ücret Eğrisi) P>W W>P P<W W>P B A.. Daha yüksek ücret daha yüksek fiyat yarışı Oligopol firma davranışı P Eğrisi Ekonomik Faaliyetler 28

29 Enflasyon ve Harcama Politikası Konuya harcama politikası açısından bakıldığında, harcamalar birer talep unsuru olarak görüldüklerinden azaltılmalıdır. Ancak önemli olan nokta bu durumun uzun vadede yatırımları da azaltacağıdır. Ayrıca hangi harcamaların kısılacağı konusu da önemlidir. Cari Harcamalar; bu harcamaların bir kısmının kalkınma carileri özelliği taşıması ekonominin büyümesinde önemlidir. Yatırım Harcamaları; bu harcamaların kısılması uzun dönemde ekonomi üzerinde olumsuz etkiler yaratır. Transfer Harcamaları; bu harcamaların bileşimi önemlidir. Sosyal transferler düşük gelir gruplarına yöneliktir ve harcamaların kısılması bu gruptan ciddi tepki görür. Mali transferlerin kısılması da büyümeyi olumsuz etkileyecektir. 29

30 Enflasyon ve Vergi Politikası Enflasyon döneminde vergilerin artırılması gerekir. Ramsey Kuralı; Ekonomide etkinliği sağlamak için mallar üzerinden alınacak verginin etkinlik kaybını minimize etmek doğrultusunda Ramsey vergileri önerilmiştir. Ramsey vergileri arz ve talep esnekliklerinin toplamının bir oranıdır; t: Birim başına vergi p: Vergi sonrası fiyat k: Beklenen toplam vergi gelirine bağlı orantılılık faktörü nd: Telafi edilen talep esnekliği ns: Telafi edilen arz esnekliği Ramsey ekonomik etkinliği düşünerek talebin fiyat esnekliği yüksek mallardan daha düşük, talebin fiyat esnekliği yüksek düşük olan mallardan yüksek oranda vergi alınacaktır. Ancak Bunun uygulanması sosyal nedenlerle uygulanabilir değildir. t / p k(1/ 1/ ) d s 30

31 Dolaylı Vergiler (KDV, ÖTV gibi); Dolaylı vergilerin genel fiyat düzeyini artırırken talebin azalmasına yol açtığı düşünülür. Ancak fiyatlar genel düzeyinin artması bütün sektörlerde ve mallarda fiyatların arttığını göstermez. Bunun için değişik mal grupları üzerindeki vergiler farklılaştırılabilir Dolaysız Vergiler (Gelir V., Kurumlar V. gibi); Enflasyonist dönemlerde bu tür vergiler daha çok ücret geliri gibi kategorilere yönelir, ancak bu kesimin vergi yükündeki artış ücret artışını beraberinde getirirse amacına ulaşamayacaktır. Ayrıca gelir dağılımı da olumsuz etkileneceğinden halktan tepki alınması riski vardır. 31

32 Enflasyon ve Borçlanma Politikası Enflasyonist dönemde piyasadan fon çekilmesi yoluyla tüketimin kısılması olumlu etki yaratabilecektir. İç Borçlanmanın büyük kısmı kısa vadelidir ve devresel hareketlerin olumsuzluklarını düzeltmedeki etkisi azdır. Enflasyonist dönemde uzun vadeli borçlanma etkilidir. Dış Borçlanma ise uzun vadelidir. Borçlanacak ülkenin ekonomik durumu, siyasal istikrarı borç bulma imkanını etkiler. 32

33 4.3. Stagflasyon ve Mikro-Temelli Politikalar Stagflasyon; Durgunluk içerinde enflasyon anlamına gelen bir kavramdır. 33

34 Philips Eğrisi Mikro-Temelli İktisat Politikası Tartışmaları UD KD o u u 34