Yeni Türk Ticaret Kanunu nda Deniz Sigortaları

Transkript

1 Sempozyum Yeni Türk Ticaret Kanunu nda Deniz Sigortaları 23 Mart 2012 Cuma Milli Reasürans T.A.Ş. DENİZ HUKUKU DERNEĞİ & SİGORTA HUKUKU TÜRK DERNEĞİ & İSTANBUL BAROSU SİGORTA HUKUKU KOMİSYONU

2 DENİZ HUKUKU DERNEĞİ SİGORTA HUKUKU TÜRK DERNEĞİ İSTANBUL BAROSU SİGORTA HUKUKU KOMİSYONU Yeni Türk Ticaret Kanunu nda Deniz Sigortaları / Sempozyum Mart 2012 Yayımlayan: Deniz Hukuku Derneği - Sigorta Hukuku Türk Derneği Kapak Tasarımı ve Uygulama: Ümran Arslan Baskı: Özdil Basımevi, Galip Dede Cad. 77/1 Beyoğlu İstanbul, Tel:

3 Sempozyum Yeni Türk Ticaret Kanunu nda Deniz Sigortaları 23 Mart 2012 Cuma Milli Reasürans T.A.Ş. DENİZ HUKUKU DERNEĞİ SİGORTA HUKUKU TÜRK DERNEĞİ İSTANBUL BAROSU SİGORTA HUKUKU KOMİSYONU

4

5 5 İçindekiler GEMİYLE İLGİLİ SİGORTALAR Yeni Türk Hukuku nda Tekne Sigortaları...11 Av. Dr. Kerem ERTAN Yeni Türk Hukuku Uyarınca, Gemiler Üzerinde İpotek, İntifa, Kira ve Finansal Kira Hâllerinde Sigorta İlişkileri...47 Doç. Dr. Kerim ATAMER Sorumluluk Teminatları...97 Prof. Dr. Didem ALGANTÜRK-LIGHT YÜKLE İLGİLİ SİGORTALAR Yeni Türk Ticaret Kanunu nda Yük Sigortaları Prof. Dr. Zehra ŞEKER-ÖĞÜZ Abonman Sigortaları Yard. Doç. Dr. Serap AMASYA UYGULAMADAKİ SORUNLAR Uygulamanın Gereksinimleri ve Yeni Türk Ticaret Kanunu Kaptan Murat IŞIKLI

6

7 7 Önsöz Deniz sigortalarına uygulanacak yasa hükümleri yakında değişecektir tarihli yeni Türk Ticaret Kanunu nun yürürlüğe girmesiyle bundan böyle deniz sigortalarına, bütün sigorta sözleşmeleri hakkında geçerli olan genel hükümlerle zarar sigortaları hakkındaki yasal hükümlerin uygulanması gerekecektir. Böylece 1956 tarihli TTK döneminde söz konusu olan Deniz Sigortalarının özel (sadece bu sigortalara uygulanması söz konusu olan) hükümlerle düzenlenmesi son bulmuş olacaktır. Yeni yasal düzenleme yürürlüğe girdiğinde acaba tekne, yük, sorumluluk teminatları nasıl işleyecek, hangi bakımlardan değişik uygulamalar ortaya çıkacaktır? Aynı soru abonman sözleşmeleri için de geçerlidir. Bundan başka, gemi rehni bakımından durumun ne olacağı da incelenmesi gereken önemli konular içinde yer almaktadır. Sigorta Hukuku Türk Derneği ve Deniz Hukuku Derneği, yeni dönemde deniz sigortalarına uygulanacak hükümlerin topluca ele alınıp değerlendirilmesinin yararlı ve hatta gerekli olduğunu dikkate alarak, yeni kanuna ilişkin bir çok toplantıyı ortaklaşa düzenlemiş oldukları İstanbul Barosu Sigorta Hukuku Komisyonu ile birlikte Yeni Türk Ticaret Kanunu nda Deniz Sigortaları sempozyumunu tasarlamış ve hayata geçirmiş bulunuyorlar. Bu yayın, sempozyum için hazırlanan çok değerli tebliğleri içermektedir. Tebliğ hazırlayarak ve sunarak sempozyuma katılan sevgili meslektaşlarımıza Derneklerimiz adına en içten teşekkürlerimizi sunuyoruz. Ayrıca sempozyum için bize salonlarını tahsis eden Milli Reasürans Türk Anonim Şirketi ne ve bu yayının en kısa sürede basımını sağlayan Özdil Basımevi ne de teşekkür borçluyuz. Derneklerimizin yeni etkinliklerinde birlikte olmak dileğiyle. Prof. Dr. Emine YAZICIOĞLU Sigorta Hukuku Türk Derneği Başkanı Prof. Dr. Samim ÜNAN Deniz Hukuku Derneği Başkanı

8

9 Gemiyle İlgili Sigortalar Yeni Türk Hukuku nda Tekne Sigortaları Av. Dr. Kerem ERTAN Yeni Türk Hukuku Uyarınca, Gemiler Üzerinde İpotek, İntifa, Kira ve Finansal Kira Hâllerinde Sigorta İlişkileri Doç. Dr. Kerim ATAMER Sorumluluk Teminatları Prof. Dr. Didem ALGANTÜRK-LIGHT

10

11 11 Yeni Türk Hukuku nda Tekne Sigortaları Av. Dr. Kerem ERTAN Tam & Ertan Hukuk Bürosu nezdinde ortak avukat GİRİŞ 13 Ocak 2011 tarihinde kabul edilen ve 1/7/2012 tarihinde yürürlüğe girecek olan 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (YTTK) 1, 29/6/1956 tarihli ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) nu yürürlükten kaldırmaktadır. TTK nun beşinci kitabının dördüncü faslı denizcilik rizikolarına karşı sigortalar başlığını taşımaktadır. Bahsi geçen dördüncü fasılda yer alan TTK m denizcilik rizikolarına karşı sigorta ettirilebilen menfaatler arasında ilk sırada gemiyi saymıştır. Kanunda tekne sigortası terimi yerine gemi sigortası terimi kullanılmıştır. Özetle, TTK düzeninde geminin sigortası terimi ile ifade edilen tekne sigortası, esas itibariyle kanunun beşinci kitabının dördüncü faslındaki hükümlere tâbidir 2. YTTK düzeninde ise Kanunun Genel Gerekçe sinin Sigorta Hukuku Kitabı na ilişkin bölümünde belirtildiği üzere deniz rizikolarına karşı sigortaların uluslararası kurallar çerçevesinde yürütülüyor olması ve TTK nun bu konuya ilişkin hükümlerinin bir kısmının günümüzde ölü hüküm hâline gelmesi sebebiyle deniz sigortalarına ilişkin hükümler Kanundan çıkarılmıştır. Deniz sigortalarının üç temel türü vardır. Bunlar, geminin denizcilik rizikolarını salimen geçirmesine ilişkin menfaatlerin teminat altına alındığı tekne sigortası, yükün denizcilik rizikolarını salimen geçirmesine ilişkin menfaatin teminat altına alındığı yük sigortası ve denizde seyrüsefer ile bağlantılı olarak ortaya çıkabilecek sorumlulukların teminat altına alındığı mali sorumluluk sigortasıdır 3. Bu çalışmada, YTTK nun yürürlüğe girmesiyle tekne sigortalarına ilişkin düzenin ne şekilde olacağı incelenmeye çalışılacaktır. 1 R.G , S TTK nun beşinci kitabının genel hükümler başlıklı birinci fasıl hükümleri ile mal sigortaları başlıklı ikinci fasıl hükümlerinin madde metninden tüm mal sigortaları hakkında düzenleme getirdiği anlaşılan hükümleri ve bu hükümlerde düzenlenmeyen hâller bakımından TTK m yollamasıyla Borçlar Kanunu hükümleri de tekne sigortasına uygulanır. Yazıcıoğlu, Emine: Tekne Sigortası Sözleşmesi, İstanbul 2003, s Yazıcıoğlu, Emine, s. 13.

12 12 Av. Dr. Kerem Ertan I. Tekne Sigortası TTK düzeni dikkate alınarak tekne sigortası doktrinde, geminin ziya veya hasara uğraması ya da mâlikin hakimiyet alanından çıkması sonucu gemi mâlikinin malvarlığında meydana gelecek azalmanın teminat altına alındığı bir deniz sigortası türü şeklinde tarif edilmektedir 4. TTK m te geminin sigortasında menfaati ispat için yeterli vesikanın mülkiyeti tevsik eden senetler olduğunun belirtilmiş olması bu tarifi yapmanın haklılığını ortaya koymaktadır. Ancak geminin denizcilik rizikolarını salimen geçirmesine ilişkin sigorta ettirilebilir menfaat, mâlik menfaatinden ibaret değildir. Nitekim, gemi ipoteğinde ipotekli alacaklının ve gemi kirasında ise kiracının geminin denizcilik rizikolarını salimen geçirmesine ilişkin menfaatleri de tekne sigortası şartlarına tâbi olarak sigortalanabilmektedir 5. Ayrıca, tekne sigortası ile sadece geminin teminat kapsamındaki bir rizikonun gerçekleşmesi sonucu ziya veya hasara uğraması ya da hakimiyet alanından çıkması yüzünden sigortalının malvarlığının aktifinde meydana gelen azalma değil, müşterek avarya garame payı borcundan, çatma zararlarından ve kurtarma ücreti borcundan sorumluluk gibi menfaatler de teminat altına alınmaktadır. Fakat, bu çalışmanın konusu, geminin ziya veya hasara uğraması ya da hakimiyet alanından çıkması nedeniyle sigortalının malvarlığının aktifinde meydana gelen azalmanın teminat altına alındığı tekne sigortası ile sınırlıdır. II. Tekne Sigortasının Kanunî Temeli 1. Yürürlükteki Türk Hukukunda Bir deniz sigortası türü olarak tekne sigortasının kanunî temeli, deniz sigortaları hakkındaki kanun hükümleridir. TTK nda deniz sigortaları, kanunun sigorta hukukuna ayrılan beşinci kitabının denizcilik rizikolarına karşı sigortalar başlıklı dördüncü faslında 1339 ilâ maddeler arasında düzenlenmiştir 6. Bu nedenle tekne sigortası, öncelikle bahsi geçen dördüncü fasıl hükümlerine tâbidir. Dördüncü fasıl hükümleri yanında genel hükümler başlıklı ve 1263 ilâ maddeler arasındaki birinci fasıl hükümleri de, bu hükümler bütün sigorta sözleşmelerinin tâbi olduğu genel nitelikli hükümler olduğundan tekne sigortası sözleşmesine uygulanır. 4 Yazıcıoğlu, Emine, s YTTK nda gemi kira sözleşmeleri 1119 ile maddeler arasında düzenlenmiştir. YTTK m da kiracıya gemiyi denizcilik ve sorumluluk rizikolarına karşı kimin olacaksa onun hesabına sigorta yaptırmak zorunluluğu getirilmiştir. Uygulamada sıkça kullanılan standart gemi kirası sözleşmesi olan Barecon 2001 formunun 13. maddesinde de benzer bir düzenlemeye yer verilmiştir sayılı Finansal Kiralama Kanunu m. 17 ise finansal kiralama konusu malın kiralayan tarafından sigorta ettirilmesinin zorunlu olduğunu düzenlemektedir. Uygulamada gemi ipoteğinde ipotekli alacaklıların menfaatleri ise Institute Mortgagees Interest Clauses Hulls (Enstitü İpotekli Alacaklıların Menfaati Klozları Tekneler) olarak anılan özel şartlarla sigorta ettirilmektedir. 6 Deniz sigortalarına ilişkin TTK hükümlerinin kaynakları hakkında geniş bilgi için bkz. Atamer, Kerim: Deniz Sigortalarına İlişkin Türk Ticaret Kanunu Hükümlerinin Kaynakları, Çetingil ve Kender e 50. Birlikte Çalışma Yılı Armağanı, İstanbul 2007, s

13 Yeni Türk Hukuku nda Tekne Sigortaları 13 TTK nun ikinci faslının birinci kısmında 1269 ilâ maddeler arasında yer alan mal sigortasına ilişkin genel hükümler arasında madde metninden tüm mal sigortaları hakkında düzenleme getirdiği anlaşılan hükümler de tekne sigortasına uygulanır 7. Bu hükümlerle düzenlenmeyen hâllerde ise TTK m. 1264/1 uyarınca Borçlar Kanunu hükümleri uygulanacaktır 8. Bunun dışında 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu 9 nun sigorta sözleşmelerinin düzenlenmesinde uyulması gerekli kuralları düzenleyen 11. maddesi de hiç şüphesiz tekne sigortası sözleşmesine uygulanacak hükümler arasında sayılmalıdır. 2. Yeni Türk Hukukunda YTTK m. 5/2 de deniz sigortalarına ilişkin hukuk davalarına bakmakla görevli mahkeme gösterilmiş; m da ise gemi kira sözleşmesinde kiracının kira sözleşmesine konu gemiyi denizcilik ve sorumluluk rizikolarına karşı kimin olacaksa onun hesabına sigorta ettirmek zorunda olduğu düzenlenmiştir. Ancak, YTTK düzeninde sigorta hukukuna ilişkin altıncı kitapta deniz sigortalarına ilişkin hükümlere yer verilmemiştir. Bu durumda, esasen zarar sigortası grubunda yer alan tekne sigortasına Kanunun altıncı kitabının birinci kısmında yer alan 1401 ilâ maddeler arasında düzenlenen sigorta hukukuna ilişkin genel hükümler ile ikinci kısmın birinci bölümünde yer alan 1453 ilâ maddeler arasında düzenlenen zarar sigortalarına ilişkin hükümleri uygulanacaktır. YTTK m de, aynen TTK m. 1264/1 de olduğu gibi, bu kanunda hüküm bulunmayan hâllerde sigorta sözleşmesi hakkında Türk Borçlar Kanunu hükümlerinin uygulanacağı düzenlenmiştir. YTTK nun yürürlüğe gireceği tarihinde 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu 10 (TBK) da yürürlüğe girecektir. Yine Sigortacılık Kanunu nun sigorta sözleşmelerinin düzenlenmesinde uyulması gerekli kuralları düzenleyen 11. maddesi de tekne sigortası sözleşmesinin düzenlenmesinde uygulama alanı bulacaktır. III. Tekne Sigortasının Akdî Temeli TTK m. 1266/2 de sigorta poliçesinin Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca tasdik edilmiş ve zahmetsizce okunabilecek bir tarzda basılmış olan sigorta umumi şartlarını ihtiva edeceği düzenlenmiştir. Sigortacılık Kanunu nun 11. maddesinde sigorta sözleşmelerinin ana muhtevasının Müsteşarlıkça 11 onaylanan ve sigorta şirketlerince aynı şekilde uygulanacak olan ge- 7 Mal sigortası faslında düzenlenmiş olan bazı hususlar hakkında deniz sigortası faslında da hükümler mevcuttur. Fakat deniz sigortası faslında mevcut olmayıp mal sigortası faslında yer alan bütün hükümlerin deniz sigortasına uygulanacağı söylenemez. Her kural için ayrı ayrı değerlendirme yapılması gerekir. Bkz. Ünan, Samim: İsteğe Bağlı Sorumluluk Sigortasında Riziko, İstanbul 1998, s Tekne sigortasının kanunî temeli hakkında geniş açıklama için bkz. Yazıcıoğlu, Emine, s R.G , S R.G , S Maddede yer alan Müsteşarlık, Sigortacılık Kanunu m. 2/1 (i) de belirtildiği üzere Hazine Müsteşarlığını ifade etmektedir.

14 14 Av. Dr. Kerem Ertan nel şartlara uygun olarak düzenleneceği; sigorta sözleşmelerinde işin özelliğine uygun olarak özel şartlar tesis edilebileceği ve bu hususların sigorta sözleşmesi üzerinde ve özel şartlar başlığı altında herhangi bir yanılgıya neden olmayacak şekilde açık olarak belirtileceği düzenlenmiştir. YTTK m. 1425/1 hükmünde de sigorta poliçesinin genel ve varsa özel şartları içereceği belirtilmiştir. Tekne sigortası hakkında Müsteşarlık tarafından onaylanan yürürlükteki genel şartlar Tekne Poliçesi Genel Şartları (Gemi veya Diğer Deniz ve Göl Araçları için) (TPGŞ) başlıklı şartlardır 12. TPGŞ nın A.3 sayılı maddesinde tekne sigortasında teminata dahil ve istisna edilen rizikoların, bu poliçeye eklenen özel şartlarla belirleneceği düzenlenmiştir. TPGŞ madde C.7. de tarafların anlaşmasına göre, genel şartlara aykırı olmamak kaydıyla özel şartlar konulabileceği ve bu özel şartların genel şartlara göre öncelikli olarak uygulanacağı belirtilmiştir. Deniz sigortaları konusunda merkez ülke İngiltere dir 13. Dünya uygulaması günümüzde deniz sigortaları alanında tamamen İngiliz uygulaması paralelindedir 14. Türk sigortacılık uygulamasında da tekne sigortasında özel şart olarak İngiliz tekne şartları kullanılmaktadır. Teminatın kapsamı, teminat dışı kalan hâller, tarafların hak ve yükümlülükleri gibi hususlar hakkında ayrıntılı düzenleme içeren bu şartlar, uluslararası alanda geniş kabul gören sözleşme koşullarıdır. Dolayısıyla İngiliz tekne şartlarının TPGŞ ile birlikte tekne sigortasının akdî temelini oluşturduğu söylenebilir 15. İngiliz tekne şartları, 1884 yılında kurulan ve 1998 yılında Londra Sigorta ve Reasürans Sektörü Birliği ( London Insurance and Reinsurance Market Association ) (LIR- MA) ile birleşerek Londra Milletlerarası Sigortacılık Birliği ( International Underwriting Association of London ) (IUA) adını alan Londra Sigortacılar Enstitüsü (Institute of London Underwriters ) (ILU) tarafından düzenlenmiş ve uygulamaya konulmuştur. Anılan Enstitü tarafından hazırlanan bu klozlar, halen dahi Enstitü Klozları ( Institute Clauses ) olarak anılmaktadır 16. Uygulamada en çok kullanılan İngiliz tekne şartlarının tarihli Enstitü Zaman Üzerine Tekne Klozları ( Institute Time Clauses Hulls ) (ITCH ), tarihli Enstitü Zaman Üzerine Tekne Klozları ( Institute Time Clauses Hulls ) (ITCH ), tarihli Uluslararası Tekne Klozları ( International Hull Clauses ) (IHC 02) ve tarihli Uluslararası Tekne Klozları ( International Hull Clauses ) (IHC 03) olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır Tekne Poliçesi Genel Şartları tarihinde yürürlüğe girmiştir. 13 Ülgener, M. Fehmi: Deniz Sigortalarında Nedensellik ve Causa Proxima Kuralı, İstanbul 1994, s Ünan, Samim: Taşıma Hukuku İle Sigorta Hukukunun Bazı Güncel Sorunları, Gündüz Aybay Armağanı, İstanbul 2004, s Yazıcıoğlu, Emine, s Merkin, Robert: Marine Insurance Legislation, London 2000, s. xxxviii. 17 Bahsi geçen İngiliz tekne şartlarının metinleri için bkz.

15 Yeni Türk Hukuku nda Tekne Sigortaları 15 IV. Tekne Sigortası Sözleşmesinin Tekne Poliçesi Genel Şartlarına ve Emredici Hükümlere Uygunluğu 1. Tekne Sigortası Sözleşmesinin Tekne Poliçesi Genel Şartlarına Uygunluğu TTK m. 1264/4 gereğince, sigorta poliçesinin sigorta umumi şartlarını ihtiva edeceğini düzenleyen 1266/2. madde hükmü sigorta ettiren kimsenin zararına olarak mukavele ile değiştirilemez. Diğer bir ifadeyle, TTK m. 1266/2 hükmü sigorta ettiren lehine emredicidir. YTTK m. 1452/3 uyarınca da, sigorta poliçesinin genel ve varsa özel şartları içereceğini düzenleyen madde hükmü sigorta ettiren, sigortalı ve lehtar aleyhine değiştirilemeyecek, değiştirilirse değiştirilen hüküm yerine kanun hükmü uygulanacaktır. Yani madde sigorta ettiren, sigortalı ve lehtar aleyhine değiştirilemeyen nisbi emredici bir hükümdür 18. Sigortacılık Kanunu nun 11. maddesinde sigorta sözleşmelerinin ana muhtevasının genel şartlara uygun olarak düzenleneceğinin yazılı olduğundan yukarıda bahsetmiştim. Ancak bu madde hükmünden, taraf iradelerinin genel şartlarla sınırladığı sonucunu çıkarmamak gerekir. Nitekim maddede işin özelliğine göre özel şartların tesis edilebileceği ifade edilmiştir. Hatırlanacağı üzere TPGŞ m. A.3 te tekne sigortasında teminata dahil ve istisna edilen rizikoların, özel şartlarla belirleneceği; m. C.7 de ise genel şartlara aykırı olmamak kaydıyla özel şartlar konulabileceği ve bu özel şartların genel şartlara göre öncelikli olarak uygulanacağı belirtilmiştir. Ancak, doktrindeki baskın görüş, genel şart metninde genel şartlara aykırı olmamak kaydıyla özel şartlar konulabileceği yazılı olmasına rağmen, genel şartların sadece sözleşme hükmü niteliğinde olduğu ve bunların aksine anlaşma yapılmasının mümkün ve geçerli olacağı yönündedir Tekne Sigortası Sözleşmesinin Emredici Hükümlere Uygunluğu YTTK nun maddesinde, 1404 ve madde hükümleriyle maddenin birinci fıkrasının ikinci cümlesine aykırı sözleşmelerin geçersiz olduğu; 1418 ve madde ile maddenin ikinci fıkra hükmüne aykırı sözleşme şartlarının geçersiz olduğu; 1405, 1409,1413 ilâ 1417, 1419, 1421, 1422 ilâ madde, maddenin ikinci ilâ beşinci fıkraları, madde, maddenin birinci ve üçüncü fıkraları, maddenin birinci, ikinci ve dördüncü fıkraları ve 1433 ilâ madde hükümlerinin sigorta ettiren, sigortalı ve lehtar aleyhine değiştirilemeyeceği, değiştirilirse bu Kanun hükümlerinin uygulanacağı düzenlenmiştir. YTTK nun maddesinde ise, maddenin ikinci fıkrasının ikinci cümlesi, maddenin birinci fıkrasının ikinci cümlesi, 1459 ve maddeleri, maddenin birinci fıkrası, 1472 ve maddeleri hükümlerine aykırı yapılan sözleşmelerin 18 Şeker Öğüz, Zehra / Sevinç Kuyucu, Aslıhan: Yeni Türk Ticaret Kanununda Sigorta Hukuku, İstanbul 2011, s Ünan, Samim: Hayat Sigortası Sözleşmesi, İstanbul 1998, s. 78. Yazıcıoğlu, Emine, s. 52. Kender, Rayegân: Türkiye de Hususi Sigorta Hukuku, İstanbul 2011, s Aksi yönde: Ulaş, Işıl: Uygulamalı Sigorta Hukuku, Ankara 2010, s. 59.

16 16 Av. Dr. Kerem Ertan geçersiz olduğu; maddenin birinci fıkrası, 1465 ilâ 1468, 1479, 1480, 1482, 1484 ve maddeleri hükümlerine aykırı sözleşme şartlarının geçersiz olduğu; maddenin ikinci fıkrası, 1474 ilâ maddeler hükümlerinin sigortalı aleyhine değiştirilemeyeceği, değiştirilirse bu Kanun hükümlerinin uygulanacağı belirtilmiştir. Yukarıda sayılan emredici hükümler, diğer sigortalar yanında deniz sigortalarına ve bu kapsamda tekne sigortalarına da uygulanacaktır. Oysa doktrinde, deniz sigortalarının büyük rizikolar sınıfına dâhil olduğu ve ilke olarak emredici kurallara tâbi kılınmaması gerektiği belirtilmektedir 20. Aşağıda, YTTK nun sigorta hukukuna ilişkin emredici hükümleri bu çalışmanın konusunu teşkil eden tekne sigortaları bakımından değerlendirilmeye çalışılacaktır. V. YTTK nun Sigorta Hukukuna İlişkin Emredici Hükümlerinin Tekne Sigortaları Bakımından Değerlendirilmesi YTTK nun Genel Gerekçesi nin Sigorta Hukuku Kitabı na ilişkin bölümünde Kanunun, sözleşme hukukunun gelişime açık olması temel düşüncesi bağlamında, İngiliz Hukuku nun liberal yaklaşımı ile sigorta hukukunun yenilenmesinde dikkate alınan ana kaynak olan Alman Sigorta Sözleşmeleri Kanununun menfaatler dengesini gözeten bazı düzenlemelerini benimsediği belirtilmiştir. Buna göre, YTTK nun sigorta hukukuna ilişkin emredici hükümlerinin tekne sigortaları bakımından değerlendirmesi yapılırken, mümkün olduğu ölçüde İngiliz tekne şartları ile 1906 tarihli İngiliz Deniz Sigortası Kanunu ( Marine Insurance Act 1906 ) (MIA) yanında Alman Sigorta Sözleşmesi Kanunu ( Versicherungsvertragsgesetz ) (VVG) nun da incelenmesinin yararlı olacağı düşünülebilir. Ancak YTTK hazırlanırken dikkate alınan 1908 tarihli Alman Sigorta Sözleşmesi Kanunu nun 186. maddesinde Kanunun deniz sigortalarına uygulanmayacağı hüküm altına alınmıştır. Günümüzde 1908 tarihli Sigorta Sözleşmesi Kanunu nun yerini 23 Kasım 2007 de kabul edilen 2008 tarihli Sigorta Sözleşmesi Kanunu almıştır tarihli Alman Sigorta Sözleşmesi Kanunu m. 209 hükmünde de Kanunun deniz sigortalarına uygulanmayacağı belirtilmiştir. 1. Geçerli Olmayan Sigorta YTTK nun maddesinde sigorta ettirenin ve sigortalının, kanunun emredici hükümlerine, ahlâka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı bir fiilinden doğabilecek bir zararını teminat altına almak amacıyla sigorta yapılamayacağı düzenlenmiştir. Anılan madde metninde sigorta ettirenin ve sigortalının yanında lehtarın fiilinden de bahsedilmesi yerinde olurdu diye düşünüyorum. Benzer bir düzenleme TTK m de de 818 sayılı Borçlar Kanunu (BK) nun 20. maddesinin bir uygulaması niteliğinde mevcuttur. TBK m. 27 hükmünde de kanunun emredici hükümlerine, ahlâka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı veya konusu imkânsız olan sözleşmelerin kesin olarak hükümsüz olacağı belirtilmiştir. 20 Çetingil, Ergon / Kender, Rayegân / Ünan Samim: Müşterek Avarya Hukuku, İstanbul 2011, s. 417.

17 Yeni Türk Hukuku nda Tekne Sigortaları 17 YTTK m hükmü ile kanun koyucunun amaçladığı husus, sigorta ettiren ve sigortalının, genel davranış kurallarına ya da borca aykırılık tarzında ortaya çıkan hukuka aykırı fiillerini sigorta kapsamından çıkarmak değil, örneğin kaçakçılık gibi, kanunun emredici bir normla yasakladığı eylemlerinden doğan risklerinin sigorta kapsamına alınmasını yasaklamaktır Sigorta Menfaatinin Yokluğu YTTK nun maddesinde, sigorta sözleşmesinin yapılması anında, sigortalanan menfaat mevcut değilse, sigorta sözleşmesinin geçersiz olacağı; sözleşmenin yapıldığı anda varolan menfaat, sözleşmenin süresi içinde ortadan kalkarsa, sözleşmenin o anda geçersiz olacağı; madde hükmünün saklı olduğu düzenlenmiştir. YTTK m te sigorta edilen menfaatin sahibinin değişmesi hâlinde, aksine sözleşme yoksa, sigorta ilişkisinin sona ereceği belirtilmiştir. Buna göre, sözleşmede menfaat sahibinin değişmesi hâlinde sigorta ilişkisinin devam edeceği kararlaştırılabilecektir. Bu çalışmanın konusu bakımından tekne sigortası bir aktif sigortasıdır. Aktif sigortasında, sigorta edilen menfaat belirli bir şahıs ile belirli bir aktif arasındaki değer ilişkisidir. Yukarıda TTK düzeninde maddede geminin sigortasında menfaati ispat için yeterli vesikanın mülkiyeti tevsik eden senetler olduğunun belirtildiğinden bahsedilmiş, ancak geminin denizcilik rizikolarını salimen geçirmesine ilişkin sigorta ettirilebilir menfaatin, mâlik menfaatinden ibaret olmadığı ifade edilmişti. Nitekim doktrinde, sigorta tazminatının gerçekten zarar görmüş bulunan kimseye verilmesi gerektiği, bu nedenle menfaatin tesbitinde şekli mülkiyetin değil, ekonomik menfaatin gözönünde tutulmasının doğru olduğu belirtilmektedir 22. YTTK düzeninde, deniz sigortasına ilişkin hükümlere yer verilmediğinden, geminin sigortasında menfaati ispat için yeterli vesikanın mülkiyeti tevsik eden senetler olduğunu düzenleyen TTK m hükmüne karşılık gelen bir düzenleme mevcut değildir. TPGŞ m. A.3 hükmünde tekne sigortasının, rizikonun gerçekleşmesi sonucu gemi veya diğer deniz ve göl araçlarının yahut bunlara ilişkin diğer menfaatlerin uğrayacağı ziya ve hasarı, ayrıca teminata dahil edilmişse sorumluluk tazminatını, yahut bunlarla ilgili masrafları kapsayacağı belirtilmiş olup; hasara ilişkin belgeler başlıklı m. B.2 hükmünde sigortalının sigortacıya vermek zorunda olduğu belgeler arasında mülkiyeti tevsik eden senetler sayılmamıştır 23. TTK düzeninde m hükmünde geminin veya yükün denizcilik rizikolarını sâlimen geçirmesinde para ile ölçülebilir bir menfaati olan kimsenin bu menfaatini sigorta ettirebileceği düzenlenmiştir. TTK m. 1264/2 de TTK m hükmüne aykırı olan mukavelelerin bâtıl olduğu belirtilmiştir. 21 Şeker Öğüz, Zehra / Sevinç Kuyucu, Aslıhan, s Kender, Rayegân, s TPGŞ m. B.2 uyarınca sigortalının sigortacıya vermek zorunda olduğu belgeler deniz raporu, kaza ile ilgili güverte ve makine jurnallerinin onaylı kopyaları, denize elverişlilik belgesi, kaza ile ilgili sınıflama kurumu raporu, yürürlükte bulunan sınıf (klas) belgesi; sınıf belgesine sahip olmayan gemi ve diğer deniz ve göl araçları için A.2 maddesinde belirtilen esaslara uyulduğuna ilişkin belge, ekspertiz ve/veya dispeç raporu, gemi adamları donatımında asgari emniyet belgesi, gemi adamları listesi, zarara ilişkin proforma fatura, makbuz vb. belgelerdir.

18 18 Av. Dr. Kerem Ertan Görüldüğü üzere TTK düzeninde menfaat ilişkisi bulunmadan yapılan sigorta sözleşmesi için öngörülen butlan şeklindeki müeyyide YTTK düzeninde geçersizlik olarak değiştirilmiştir. Kanunun gerekçesinde butlan şeklindeki müeyyide yerine geçersizlik şeklindeki müeyyidenin kabul edilmesinin sebebi olarak geçersizlik şeklindeki müeyyidenin yokluk hâlini de içine alan bir kavram olması gösterilmiştir. Sigorta sözleşmesinin geçerliliği bakımından bu derece büyük önem verilen menfaat ilişkisinin YTTK düzeninde sigorta sözleşmesinin yapılması anında mevcut olmasının aranması hakkında Kanunda verilen gerekçe incelemeye değerdir. Zira, YTTK m in gerekçesinde Alman Sigorta Sözleşmesi Kanununda sigortalanan menfaatin sigortanın başlangıcında mevcut olmaması ve sigorta müstakbel bir işletme veya menfaat için yapılmış olup da menfaatin gerçekleşmemesi hâlinde sigorta ettirenin prim ödeme borcundan kurtulacağının ancak sigortacının uygun bir işletme ücreti isteyebileceğinin hükme bağlandığı; buna karşın Anglo-Sakson Hukukunda mal sigortalarında menfaatin sözleşmenin her aşamasında bulunması şartının arandığı; Türk Sigorta Hukukunda da konuya açıklık getirmek amacıyla maddenin bu şekilde düzenlendiği belirtilmiştir. YTTK m in gerekçesinde de ifade edildiği üzere 1908 tarihli Alman Sigorta Sözleşmesi nin 68. maddesi uyarınca müstakbel bir menfaatin sigorta ettirilmesi mümkündür. Aynı esas 2008 tarihli Alman Sigorta Sözleşmesi nin 80. maddesinde de kabul edilmiştir. İngiliz Hukukunda ise 1906 tarihli Deniz Sigortası Kanunu nun 6. maddesinde sigortalının zararın meydana geldiği anda menfaatinin bulunmasının yeterli olduğu, menfaatin sigorta yapılırken mevcut olmasının gerekmediği düzenlenmiştir. Görüldüğü üzere gerek Alman Hukukunda gerekse İngiliz Hukukunda müstakbel bir menfaatin sigorta ettirilmesi mümkündür. YTTK düzeninde menfaatin sigorta sözleşmesinin yapılması anında mevcut olmasının aranması ve müstakbel bir menfaatin sigorta ettirilmesine imkân verilmemesi, tekne sigortası bakımından, bir gemiyi satın alan kişinin, alım satım sözleşmesinin akdinden sonra fakat henüz geminin yararı, zararı ve mülkiyeti kendisine geçmeden önce gemiyi sigorta ettirmek istemesi durumunda sorun yaratabilecektir diye düşünüyorum. Örneğin, geminin Singapur da zilyetliğinin geçirilmesi ile mülkiyetin alıcıya geçeceğinin kararlaştırıldığı bir gemi alım satımında, alıcı gemiyi Türkiye de bir sigorta şirketi nezdinde sigorta ettirmek isterse, Singapur ve Türkiye arasındaki saat farkı nedeniyle, geminin mülkiyetinin alıcıya geçirilmesi ile geminin sigorta ettirilmesinin eş zamanlı olması mümkün olmayabilecektir. Böyle bir durum karşısında alıcı, her an bir rizikoyla karşı karşıya kalabilecek gemi için henüz mülkiyet kendisine geçmeden önce tekne sigortası sözleşmesini akdetmek isteyecektir. Henüz geminin yararı, zararı ve mülkiyeti alıcıya geçmeden yapılmış böyle bir sigorta sözleşmesinin YTTK m nedeniyle geçersiz olduğunu kabul etmek uygun olmayacaktır. 3. Rizikonun Gerçekleşmesinde Kusur YTTK m un birinci fıkrasının ikinci cümlesinde, sigorta ettiren, sigortalı ve tazminat ödenmesini sağlamak amacıyla bunların hukuken fiillerinden sorumlu oldukları kişiler, rizikonun gerçekleşmesine kasten sebep oldukları takdirde, sigortacının borcundan kurtulacağı ve aldığı primleri geri vermeyeceği düzenlenmiştir.

19 Yeni Türk Hukuku nda Tekne Sigortaları 19 Bahsi geçen madde TTK m hükmüyle paraleldir. Maddenin mutlak emredici olan birinci fıkrasının ikinci cümlesi ile rizikonun kasten gerçekleştirilmesi halinde sigortacının borcundan kurtulacağına ilişkin esas korunmuştur. TTK m in ikinci cümlesi ile YTTK m un birinci fıkrasının ikinci cümlesi arasındaki fark, TTK düzeninde sigorta ettiren veya sigortadan faydalanan kimsenin kasdından doğan hasarların tazmin edilmeyeceği belirtilmişken; YTTK düzeninde sigorta ettirenin ve sigortalının dışında, tazminat ödenmesini sağlamak amacıyla bunların hukuken fiillerinden sorumlu oldukları kişilerin de kasten gerçekleştirdikleri rizikolar bakımından sigortacının tazminat borcundan kurtulacağı düzenlenmiştir. TTK düzeninde denizcilik rizikolarına karşı sigortalar faslında yer alan maddenin bent 4 hükmünde, sigortalının kasdı veya ihmali ile sebep olduğu zararın (sigortalıya kötü bir hareket tarzı isnat edilmedikçe, sigortalının gemiyi yanlış sevk ve idare etmek suretiyle sebep olduğu zarar hariç) sigortacı tarafından tazmin edilmeyeceği düzenlenmiştir. Bu madde TTK m te sayılı emredici hükümler arasında yer almamaktadır. Ancak doktrinde, sigortalının kasden gerçekleştirmiş olduğu riziko nedeniyle meydana gelen zararların sigorta teminatı kapsamında olacağına ilişkin bir sözleşme şartının sigortanın mahiyetine aykırı olacağı; ayrıca mal sigortası faslında yer alan TTK m hükmünün ikinci cümlesinin emredici hüküm olduğu da dikkate alınarak TTK m bent 4 hükmüne aykırı sözleşmelerin de geçersiz sayılması gerektiği ve bu hükümde yer alan sigortalı ifadesinin, sigorta ettiren ile bunların temsilcileri ve eyleminden sorumlu olduğu diğer şahısları da kapsadığını kabulün uygun olacağı belirtilmektedir 24. Ancak TTK düzeninde, m bent 4 hükmünde yer alan sigortalı ifadesinin, sigorta ettiren dışında bunların temsilcileri ve eyleminden sorumlu olduğu diğer şahısları da kapsadığı kabul edilirse, sigorta ettirilmiş şey için bir zarar doğmak şartıyla gemi adamlarından birinin yolsuzluğu veya kusuru rizikosunun sigortacı tarafından yüklenileceğini düzenleyen TTK m fıkra 2 bent 6 hükmü ile uyumsuzluk söz konusu olacaktır. Zira, TTK düzeninde, m. 947 uyarınca donatan, gemi adamlarından birinin vazifesini yaparken işlediği kusur neticesinde üçüncü şahıslara verdiği zarardan mesuldür 25. YTTK düzeninde de m hükmü uyarınca donatan, gemi adamlarının, zorunlu danışman kılavuzun veya isteğe bağlı kılavuzun görevlerini yerine getirirken işledikleri kusur sonucunda üçüncü kişilere verdiği zararlardan sorumludur. Her ne kadar YTTK düzeninde, TTK m fıkra 2 bent 6 hükmüne paralel bir hüküm mevcut değilse de, uygulamada kullanılan İngiliz tekne şartlarında kaptan, gemi zabiti veya tayfanın barataryası 26 nedeniyle meydana gelen ziya veya hasarın sigorta güvencesi kapsamında olduğu belirtilmektedir Yazıcıoğlu, Emine, s TTK m. 947 hükmünde bahsi geçen gemi adamı kavramına kaptan, gemi zabitleri, tayfalar ve gemide istihdam edilen diğer kimseler girmektedir. Bkz. Çağa, Tahir: Deniz Ticareti Hukuku I, İstanbul 2009, s Baratarya İngiliz Hukukunda 1906 tarihli Deniz Sigortası Kanunu Ek Madde 11 hükmünde kaptan veya tayfanın gemi maliki ya da duruma göre çartererin zararına olacak şekilde kasden yaptığı hukuka aykırı her tür eylem şeklinde tarif edilmiştir. 27 Bkz. ITCH m , ITCH m , IHC 02 m , IHC 03 m

20 20 Av. Dr. Kerem Ertan Tekne sigortası sözleşmesinde kaptan, gemi zabiti veya tayfanın barataryası nedeniyle meydana gelen zararın sigorta teminatına dahil olacağına ilişkin özel şart, YTTK m un birinci fıkrasının ikinci cümlesinde yer alan emredici hükme aykırı değildir. Zira, Yargıtay bir kararında barataryayı, gemi sahibinin bilgisi olmadan kaptan ya da gemi adamları tarafından gemiye, eşyaya, yüke bilerek yapılan zarar ve ziyan şeklinde tarif etmiştir 28. Nitekim doktinde de gemi adamının hukuka aykırı eyleminin baratarya olarak nitelenebilmesi için, bu eylemin gemi malik veya işleteninden habersiz gerçekleştirilmiş olmasının şart olduğu ifade edilmektedir 29. YTTK m hükmü uyarınca sigortacı, kaptan, gemi zabiti veya tayfanın ancak sigorta tazminatının ödenmesi amacıyla kasden yaptığı hukuka aykırı eylem nedeniyle gerçekleşen riziko için tazminat borcundan kurtulacaktır. Sigortacının bu hüküm uyarınca tazminat borcundan kurtulabilmesi için, kaptan, gemi zabiti ya da tayfanın hukuka aykırı eylemi sigorta tazminatının ödenmesi amacıyla kasden gerçekleştirdiğinden sigorta ettiren veya sigortalının haberdar olduğunu ispat etmesi gerekeceğini düşünüyorum. Nitekim, YTTK m un gerekçesinde, maddenin sigortadan para almak kastıyla rizikonun gerçekleştirilmesine engel olmak gayesiyle düzenlendiği ve eylemlerinden sorumlu olunanların kasıtlı fiillerinden habersiz olan sigorta ettiren veya sigortalıyı sigorta korumasından çıkarmanın maddenin amacına uygun düşmeyeceği belirtilmiştir. Sigorta ettiren ya da sigortalının, kaptan, gemi zabiti veya tayfanın sigorta tazminatının ödenmesi amacıyla kasden yaptığı eylemden haberdar olması, TPGŞ m. C.1 hükmünde yer alan iyiniyet yükümlülüğü ile Türk Medeni Kanunu m. 2 hükmünde düzenlenen dürüst davranma kuralına da aykırılık teşkil edecektir. 4. Sigortacının İflası YTTK m hükmünde sigortacının iflası hâlinde sigorta sözleşmesinin sona ereceği; sigortacının iflasından önce ödenmeyen tazminatların, özel hükümler saklı kalmak kaydıyla, önce Sigortacılık Kanunu gereğince sigortacı tarafından ayrılması gereken teminatlardan, sonra iflas masasından karşılanacağı düzenlenmiştir 30. Maddenin ikinci fıkrasında ise hak sahiplerinin üçüncü sıradan iflas masasına dahil olacağı hükme bağlanmıştır Yrg. 11. H.D., , E. 1998/4592, K. 1998/8696, (son ziyaret ). 29 Yazıcıoğlu, Emine, s Ülgener, M. Fehmi, s TTK düzeninde sigorta ettiren aleyhine değiştirilemeyeceği belirtilen m hükmünde sigorta akdi sona ermeden önce sigortacı veya sigorta primi henüz ödenmediği takdirde sigorta ettiren kimse, Borçlar Kanununun 82. maddesinde yazılı hâle düşerse diğer tarafın taahhüdün yerine getirileceğine dair teminat talep edebileceği ve bu tarihten üç gün içinde teminat verilmemiş ise sigorta mukavelesini feshedebileceği düzenlenmiştir. Madde metninde bahsi geçen Borçlar Kanunu m. 82 hükmünde yazılı hâl, sözleşenlerden birinin borcunu edadan âciz olması ve bilhassa iflas veya aleyhindeki haczin neticesiz kalması durumudur. Yine TTK düzeninde mutlak emredici olduğu belirtilen m hükmünde sigortacı azce düşmüşse, sigortalının dilerse mukaveleden cayarak bütün primi geri isteyeceği veya alıkoyacağı, dilerse masrafı sigortacıya ait olmak üzere yeni bir sigorta mukavelesi yapacağı; sigortalı mukaveleden caymadan veya yeni sigorta mukavelesi yapmadan önce sigortacının mükellefiyetleri için kâfi teminat gösterilirse, böyle bir hakkın kalmayacağı düzenlenmiştir. 31 Sigortacılık Kanunu m. 10 f. 4 hükmünde de sigorta şirketinin iflası hâlinde sigortalıların, iflas masasına üçüncü sırada iştirak edeceği düzenlenmiştir.

21 Yeni Türk Hukuku nda Tekne Sigortaları 21 Mutlak emredici olan bu hükmün, tekne sigortası sözleşmeleri bakımından bir özellik teşkil etmediğini düşünüyorum. 5. Zamanaşımı YTTK m hükmünde sigorta sözleşmesinden doğan bütün istemlerin, alacağın muaccel olduğu tarihten başlayarak iki yıl ve madde hükmü saklı kalmak üzere, sigorta tazminatına ve sigorta bedeline ilişkin istemlerin her hâlde rizikonun gerçekleştiği tarihten itibaren altı yıl geçmekle zamanaşımına uğrayacağı düzenlenmiştir. İkinci fıkrada diğer kanunlardaki hükümlerin saklı olduğu belirtilmiştir. Maddede bahsi geçen madde hükmü, bu çalışmanın kapsamı dışında kalan sorumluluk sigortalarında sigortacıya yöneltilecek tazminat istemlerine ilişkin zamanaşımını düzenlemektedir. TPGŞ m. C.6 hükmünde sigorta sözleşmesinden doğan bütün taleplerin, hasar tarihinden itibaren iki yılda zamanaşımına uğrayacağı düzenlenmiştir. TTK düzeninde de m hükmünde sebepsiz yere ödenmiş bulunan primin veya sigorta bedelinin geri alınması alacakları dahil, sigorta mukavelesinden doğan bütün taleplerin iki yılda zamanaşımına uğrayacağı belirtilmiştir. YTTK m ile getirilen yenilik, sigorta tazminatına ve sigorta bedeline ilişkin istemlerin her hâlde rizikonun gerçekleştiği tarihten itibaren altı yıl geçmekle zamanaşımına uğrayacağına ilişkin düzenlemedir. YTTK m hükmünün gerekçesinde, azami süre olarak düzenlenen altı yıllık sürenin hangi esasa dayanarak belirlendiğine ilişkin bir açıklama yoktur. Ancak, YTTK nun Sigorta Hukuku na ilişkin altıncı kitabının hazırlanmasında konuya ilişkin liberal yaklaşımı benimsenen İngiliz Hukuku nda sigortalının sigortacıya karşı taleplerinin sözleşmeye aykırılık esasına dayandığı ve 1980 tarihli Zamanaşımı Kanunu ( Limitation Act 1980 ) m. 5 gereğince altı yıllık zamanaşımına tâbi olduğu kabul edilmektedir Prim Ödeme Borcu Sigorta ettiren, sigortalı ve lehtar aleyhine değiştirilemeyen YTTK m f. 1 hükmünde, sigorta ettirenin, sözleşmeyle kararlaştırılan primi ödemekle yükümlü olduğu; aksine sözleşme yoksa sigorta priminin peşin ödeneceği; özel kanunlardaki hükümlerin saklı olduğu; f. 3 hükmünde ise sigorta ettirenin, sigortacının sorumluluğu başlamadan önce, kararlaştırılmış primin yarısını ödeyerek sözleşmeden cayabileceği; sözleşmeden kısmî cayma halinde, sigorta ettirenin ödemekle yükümlü olduğu primin, cayılan kısma ilişkin primin yarısı olduğu düzenlenmiştir. Mutlak emredici olan YTTK m f. 2 hükmünde ise sigorta priminin nakden ödeneceği; ilk taksidin nakden ödenmesi şartıyla, sonraki primler için kambiyo senedi verilebileceği; bu hâlde, ödemenin kambiyo senedinin tahsili ile gerçekleşeceği düzenlenmiştir 33. Bahsi geçen hükmün tekne sigortası sözleşmeleri bakımından bir özellik taşımadığını düşünüyorum. 32 Bennett, Howard: The Law of Marine Insurance, Oxford 1996, s TTK düzeninde m f. 2 hükmünde sigorta priminin para olarak ödeneceği; ödeme için senet verilmesi hâlinde senet bedelinin tahsil edildiği tarihte ödeme yapılmış sayılacağı düzenlenmiştir.

22 22 Av. Dr. Kerem Ertan 7. Sözleşmenin Yapılması Sırasında Susma YTTK m f. 1 hükmünde sigortacı ile sigorta sözleşmesi yapmak isteyen kişinin, sözleşmenin yapılması için verdiği teklifname, teklifname tarihinden itibaren otuz gün içinde reddedilmemişse sigorta sözleşmesinin kurulmuş sayılacağı 34 ; f. 2 hükmünde teklifnamenin verilmesi sırasında yapılmış ödemelerin, sözleşmenin yapılmasından sonra prim olarak kabul edileceği veya ilk prime sayılacağı; bu ödemelerin, sözleşme yapılmadığı takdirde, kesinti yapılmadan, faiziyle birlikte geri verileceği; f. 3 hükmünde ise madde hükmünün saklı olduğu düzenlenmiştir. YTTK m hükmü zorunlu sorumluluk sigortaları hakkında olup, bu çalışmanın konusunun dışındadır. YTTK m f. 3 hükmü uyarınca sigorta ettiren, sigortalı ve lehtar aleyhine değiştirilemeyen nisbi emredici bir hüküm olan YTTK m hükmünün tekne sigortası sözleşmeleri bakımından bir özellik taşımadığını düşünüyorum. 8. Sigortanın Kapsamı TTK düzeninde m f. 1 hükmünde sigortacının, harp ve isyandan başka bir sebeple mallara âriz olan telef ve tagayyür gibi bütün hasarlardan mesul olduğu; f. 2 hükmünde ise sigortacının birinci fıkra gereğince mesul olduğu rizikolardan biri sigorta poliçesinin hükmünden istisna edilmişse vâki hasarın istisna edilen rizikolardan doğduğunun ispatının sigortacıya ait olduğu belirtilmiştir. TTK m f. 4 gereğince TTK m f. 2 hükmü sigorta ettirenin aleyhine değiştirilemeyecek nisbi emredici nitelikte bir hükümdür. TTK düzeninde karada ve iç sularda taşıma rizikolarına karşı sigorta kısımında yer alan m f. 1 hükmünde sigortacının, aksine mukavele yoksa, eşyanın taşıyıcıya teslimi tarihinden itibaren gönderilene kanunen teslim edilmiş sayıldığı zamana kadar, her ne sebeple olursa olsun, maruz kaldığı hasarlardan mesul olacağı; emredici nitelikteki f. 2 hükmünde ise sigortacının taşıma işlerini görmeye memur olanların kasten veya kusurlarıyla sebebiyet verdikleri hasarları da tazmin ile mükellef olduğu belirtilmiştir. TTK düzeninde denizcilik sigortaları ve dolayısıyla tekne sigortası bakımından m hükmünde, kanun veya mukavele ile başka bir esas kabul edilmemiş ise, sigortacının sigortanın devamınca geminin maruz bulunduğu bütün rizikoları yüklendiği düzenlenmiştir. TTK m f. 2 hükmünde sigortacının bilhassa hangi rizikoları yüklendiği belirtilmiştir. Buna göre özetle, tekne sigortasında sigortacı bilhassa tabii hadiseler ve deniz kazalarından doğabilecek rizikoları, harp ve âmme tasarruflarından doğabilecek rizikoları, sigortalının kusuru olmaksızın üçüncü şahsın talebi üzerine ihtiyati haciz ve ihtiyati tedbir konması rizikosunu, hırsızlık, deniz haydutluğu, yağma ve diğer zorbalık rizikolarını, gemi adamlarının yolsuzluğu veya kusuru rizikosunu, gemilerin çatması rizikosunu yüklenmektedir. 34 Sigortacılık Kanunu m. 11 f. 2 hükmünde hayat sigortalarına ilişkin sözleşmelerin yapılmasına dair teklifnamenin sigorta şirketine ulaştığı tarihten itibaren otuz gün içinde sigorta şirketi tarafından reddedilmemesi hâlinde sigorta sözleşmesinin yapılmış olacağı düzenlenmiştir. Doktrinde, YTTK m f. 1 hükmünde yer verilen otuz günlük sürenin başlangıcının teklifname tarihi olarak kabul edilmesinin yerinde olmadığı; otuz günlük bu sürenin Sigortacılık Kanunu m. 11 f. 2 hükmünde olduğu gibi teklifin sigorta şirketine ulaşması tarihinden itibaren başlamasının daha doğru olacağı ileri sürülmektedir. Bkz. Ünan, Samim: Türk Ticaret Kanunu Taslağı nın Sigorta Hukuku Başlıklı Altıncı Kitabı Hakkında Düşünceler, Sigorta Hukuku Dergisi, (Türk Ticaret Kanunu Taslağı), Yıl 2005, Özel Sayı 1, s. 115.

23 Yeni Türk Hukuku nda Tekne Sigortaları 23 Buna göre TTK düzeninde gerek ikinci fasılda düzenlenen mal sigortaları, gerekse dördüncü fasılda düzenlenen denizcilik rizikolarına karşı sigortalar bakımından bir kanun hükmü veya sözleşme ile başka bir esas kabul edilmiş olmadıkça sigortacının tüm rizikoları üstlendiği öngörülmüştür. Umumilik esası olarak adlandırılan bu ilkenin, sigortacının sigortalanan menfaati tehdit eden bütün risklerden sorumlu olmasını ifade ettiği belirtilmektedir 35. Doktrinde, denizcilik rizikolarına karşı sigortalar bakımından m hükmünde yer alan bütün rizikolar kavramı ile deniz seyir ile bağlantılı gerçekleşen tüm rizikoların doğrudan doğruya sebep oldukları zararların kapsama alındığının kastedildiği ifade edilmektedir 36. YTTK düzeninde ise, sigorta ettiren, sigortalı ve lehtar aleyhine değiştirilemeyeceği belirtilen m f. 1 hükmünde sigortacının, sözleşmede öngörülen rizikonun gerçekleşmesinden doğan zarardan veya bedelden sorumlu olduğu; f. 2 hükmünde ise sözleşmede öngörülen rizikolardan herhangi birinin veya bazılarının sigorta teminatı dışında kaldığını ispat yükünün sigortacıya ait olduğu düzenlenmiştir. Buna göre YTTK düzeninde, TTK düzeninden farklı olarak, sigortacının bir kanun hükmü veya sözleşme ile istisna edilmiş olanlar dışıında tüm rizikoları değil, İngiliz Hukuku nda olduğu gibi sadece sigorta sözleşmesinde öngörülen rizikoları üstlendiği öngörülmüştür 37. Yukarıda bahsedildiği üzere, tekne sigortası sözleşmelerinde teminata dahil rizikolar poliçeye eklenen İngiliz tekne şartları ile belirlenmektedir. Uygulamada kullanılan İngiliz tekne şartlarından ITCH , ITCH , IHC 02 ve IHC 03 şartlarında özetle, deniz, ırmak, göl ve diğer seyredilebilir suların tehlikeleri, yangın ve patlama, gemidekilerden başka kişiler tarafından zor kullanılarak yapılan hırsızlık, denize mal atılması, korsanlık, kara taşıtları, havuz veya liman donanım veya tesisleri ile temas, deprem, yanardağ püskürmesi veya yıldırım, yükleme, boşaltma veya aktarma işlemleri sırasında meydana gelen kazalar, kazan patlaması, şaft kırılması, tekne veya makinedeki gizli ayıp, kaptan, zabit, tayfa veya kılavuzların kusuru, tamirci veya çartererlerin kusuru, kaptan, zabit veya tayfanın barataryası, hava aracı, helikopter veya bunlara benzer nesnelerle veya bunlardan düşen şeylerle temas, kirletme rizikoları ile çatma, müşterek avarya ve kurtarmadan doğan zararlar teminata dahil edilmektedir. Sigortacılık Kanunu m. 11 f. 4 hükmünde, sigorta sözleşmelerinde kapsam dahiline alınmış olan riskler haricinde, kapsam dışı bırakılmış risklerin de açıkça belirtileceği; belirtilmemiş olan risklerin teminat kapsamında sayılacağı düzenlenmiştir. Buna göre, YTTK yürürlüğe girdikten sonra dahi, Sigortacılık Kanunu m. 11 f. 4 gereğince umumilik esasının devam edeceği düşünülebilir. Fakat, YTTK m hükmünün gerekçesi incelendiğinde, kanun koyucunun, uygulamada tüm risklere karşı teminat veren all risks şeklinde bir sigorta uygulamasına çok ender rastlanıldığını, sigortacının bazı riskler için teminat vermek istemeyebileceğini ve sigortacı açısından menfaatler dengesinin korunması amacını gözeterek, sigortacının sadece sigorta sözleşmesinde kararlaştırılan rizikonun gerçekleşmesinden doğan zarardan sorumlu olmasını hükme bağlamayı amaçladığı anlaşılmaktadır. 35 Can, Mertol: Türk Özel Sigorta Hukuku, Ankara 2009, s Ülgener, M. Fehmi: Denizcilik Rizikolarına Karşı Sigortalar, 40. Yılında Türk Ticaret Kanunu, İstanbul 1997, s İngiliz Deniz Sigortası Kanunu m. 55 uyarınca sigorta himayesi sözleşmede belirtilen rizikolar için söz konusu olmaktadır.

24 24 Av. Dr. Kerem Ertan Buna göre, YTTK düzeninde, bütün risklerden sorumluluk ilkesinin terkedildiği, sigorta himayesinin, İngiliz Hukuku nda olduğu gibi, sözleşmede belirlenen rizikolarla sınırlandığı anlaşılmaktadır. Uygulamada, tekne sigortası sözleşmelerinde kapsam dahiline alınan riskler İngiliz tekne şartları ile belirlenmekte ve bunların dışındaki rizikolardan meydana gelecek zararlardan sigortacının sorumlu olmayacağı düzenlenmektedir. Bu nedenle, YTTK düzeninde umumilik esasının terkedilmesinin uygulamada tekne sigortası sözleşmeleri bakımından önemli bir fark yaratmayacağı kanısındayım. 9. Olağanüstü Durumlarda Fesih YTTK m f. 1 hükmünde sigortacının, konkordato ilan etmesi, ilgili sigorta dalına ilişkin ruhsatının iptal edilmesi veya sözleşme yapma yetkisinin kaldırılması gibi hâllerde, sigorta ettirenin, bu olguları öğrendiği tarihten itibaren bir ay içinde sigorta sözleşmesini feshedebileceği; f. 2 hükmünde primlerin tamamını ödemişken sigorta ettiren konkordato ilan etmişse, sigortacının bunu öğrendiği tarihten itibaren, bir aylık bildirim süresine uyarak, sigorta sözleşmesini feshedebileceği; f. 3 hükmünde ise zorunlu sigortalar ile prim ödemesinden muaf hâle gelmiş can sigortalarına ikinci fıkranın uygulanmayacağı düzenlenmiştir. Sigorta ettiren, sigortalı ve lehtar aleyhine değiştirilemeyen m hükmünün tekne sigortası sözleşmeleri bakımından özellik taşımadığı kanısındayım. 10. Sigorta Priminin Artırılmasında Fesih YTTK m hükmünde sigortacı, sigorta teminatının kapsamında değişiklik yapmadan, ayarlama şartına dayanarak primi yükseltirse, sigorta ettirenin sigortacının bildirimini aldığı tarihten itibaren bir ay içinde sözleşmeyi feshedebileceği düzenlenmiştir. Sigorta ettiren, sigortalı ve lehtar aleyhine değiştirilemeyen m hükmünün tekne sigortası sözleşmeleri bakımından özellik taşımadığı kanısındayım. 11. Kısmî Fesih ve Cayma YTTK m f. 1 hükmünde sigortacının sigorta sözleşmesini, bazı hükümlerine ilişkin olarak feshetmesi veya ondan cayması haklı sebeplere dayanıyorsa ve sigortacının sözleşmeyi geri kalan hükümlerle, aynı şartlarla yapmayacağı durumdan anlaşılıyorsa, sigortacının sözleşmenin tamamını feshedebileceği veya ondan cayabileceği; f. 2 hükmünde ise sigortacı sözleşmeyi kısmen feshetmiş veya ondan caymışsa, sigorta ettirenin sözleşmenin tamamını feshedebileceği veya ondan cayabileceği düzenlenmiştir. Sigorta ettiren, sigortalı ve lehtar aleyhine değiştirilemeyen m hükmünün tekne sigortası sözleşmeleri bakımından özellik taşımadığını düşünüyorum. 12. Tebliğler ve Bildirimler YTTK m hükmünde sigorta ettiren tarafından yapılacak tebliğler ve bildirimlerin sigortacıya veya sözleşmeyi yapan ya da yapılmasına aracılık eden acenteye; sigortacı tarafından yapılan tebliğler ve bildirimlerin ise, sigorta ettirenin veya gerektiğinde sigortalının ya da lehtarın sigortacıya bildirilmiş son adreslerine yapılacağı düzenlenmiştir. Sigorta ettiren, sigortalı ve lehtar aleyhine değiştirilemeyen m hükmünün tekne sigortası sözleşmeleri bakımından özellik taşımadığı kanısındayım.

25 Yeni Türk Hukuku nda Tekne Sigortaları Olağanüstü Durumlar YTTK m f. 1 hükmünde sigorta ettirenin, aciz hâline düşen veya hakkında yapılan takip semeresiz kalan sigortacıdan, taahhüdünün yerine getirileceğine ilişkin teminat isteyebileceği; bu istemden itibaren bir hafta içinde teminat verilmemiş ise sigorta ettirenin sözleşmeyi feshedebileceği düzenlenmiştir 38. Sigorta ettiren, sigortalı ve lehtar aleyhine değiştirilemeyen m hükmünün tekne sigortası sözleşmeleri bakımından özellik taşımadığı kanısındayım. 14. Prim İadesi YTTK m hükmünde sigorta sözleşmesi sona erdiği takdirde, Kanunda aksi öngörülmemişse, işlemeyen günlere ait ödenmiş primlerin sigorta ettirene geri verileceği düzenlenmiştir. TTK düzenindeki m f. 2 hükmünü karşılayan, sigorta ettiren, sigortalı ve lehtar aleyhine değiştirilemeyen bu düzenlemenin tekne sigortası sözleşmeleri bakımından ayrıntılı olarak incelenmesine gerek olmadığını düşünüyorum. 15. Sigortacının Rizikoyu Taşıma Yükümlülüğü YTTK m hükmünde, sigorta ettirenin prim ödeme borcunu düzenleyen m hükmü saklı kalmak kaydıyla, aksine sözleşme yoksa, sigortacının sorumluluğunun primin veya ilk taksidinin ödenmesi ile başlayacağı; kara ve denizde eşya taşıma işlerine ilişkin sigortalarda, sigortacının, sözleşmenin yapılmasıyla sorumlu olacağı düzenlenmiştir. TTK düzenindeki m f. 2 ve f. 3 hükmünü karşılayan bu madde sigorta ettiren, sigortalı ve lehtar aleyhine değiştirilemeyen nisbi emredici bir hükümdür. TTK düzeninde denizcilik rizikolarına karşı sigortalar faslında yer alan m f. 1 hükmünde yolculuk üzerine tekne sigortasında sigortacı için rizikonun, yükün veya safranın alınmasına başlandığı yahut ne yük ve ne de safra alınmayacaksa geminin kalktığı andan itibaren başlayacağı ve varma limanında yükün veya safranın boşaltılması bittiği anda biteceği; m f. 1 hükmünde ise müddet üzerine tekne sigortasında sözleşmenin, mukavelenin yapıldığı gün saat onikide başlayacağı ve müddetin son günü saat onikide biteceği düzenlenmiştir. Doktrinde, tekne sigortasında, sigorta himayesinin prim veya ilk taksidin ödendiği anda başlayacak olmasının, sigortacının bu andan itibaren teminat kapsamındaki bir rizikonun gerçekleşmesi sonucu meydana gelen zararı tazmin etmekle yükümlü olduğu anlamına gelmediği; sigorta himayesi prim veya ilk taksidinin ödenmesi ile başladıktan sonra, aksi sözleşme ile kararlaştırılmış olmadıkça, sigortacının yolculuk üzerine tekne sigortasında yükün veya safranın alınmasına başlandığı yahut ne yük ne de safra alınmayacaksa geminin kalktığı andan itibaren, zaman üzerine tekne sigortasında ise sözleşmenin akdedildiği gün saat onikiden itibaren teminat kapsamındaki bir rizikonun gerçekleşmesi sonucu meydana gelen zararı tazmin etmekle yükümlü olacağı, dolayısıyla rizikonun başlangıç anının, sigorta himayesinin başlangıç anından önce ya da sonra olabileceği belirtilmektedir YTTK m hükmü esas itibariyle TTK m ve 1457 hükümlerinin tekrarı niteliğindedir. Şeker Öğüz, Zehra / Sevinç Kuyucu, Aslıhan, s Yazıcıoğlu, Emine, s. 212.