Hacettepe Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi Cilt: 33, Sayı: 4, Sayfa: 2-10, 2009

Transkript

1 ARAŞTIRMA (Research) Hacettepe Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi Cilt: 33, Sayı: 4, Sayfa: 2-10, 2009 Oral Kavitede Helikobakter Pilori Varlığının Araştırılması: Olası Gastrointestinal Sistem Hastalıkları ve Ağız Sağlığı İlişkisinin Saptanması (Pilot Çalışma) Researching the Existence of Helicobacter Pylori in Oral Cavity: Determining the Relation Between Probable Gastrointestinal Diseases and Mouth Health (Pilot Study) *Doç. Dr. Gökçe MERAL, *Dt. Bahadır KAN, *Prof. Dr. Ferda TAŞAR, **Stj. Dt. Sinem AKİPEK *Hacettepe Üniversitesi Dişhekimliği Fakultesi Ağız Diş Çene Hastalıkları ve Cerrahisi Anabilim Dalı **Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi ÖZET Amaç: Helikobakter pilori; gram-negatif, mikroaerofilik, S ve rod şekilli bir bakteridir. Dünya popülasyonun yaklaşık % 50 sini etkiler 1. Gastrointestinal infeksiyonlara ve mide kanserlerine yol açabilir. Primer lokalizasyonu gastrik mukoza olan bakterinin özellikle tekrarlayan, ısrarcı infeksiyonlarda sekonder odağının ağız mukozası olabileceği düşünülmüştür. Fakat, bakterinin ağız mukozasında hangi şartlarda varolup, oral florada yaşadığı tam olarak bilinmemektedir. Çalısmanın amacı hızlı üreaz testi kullanarak, oral mukozada helikobakter pilori varlığını tespit etmek ve varlığını etkileyen şartları incelemektir. Bireyler ve Yöntem: Çalışmada bakterinin, bulunma olasılığı yüksek olan dental plaktan ve diştaşından uzak sağlıklı oral mukozadaki görülme sıklığı, rapid üreaz testi (CLOtest Rapid Urease Test, Kimberly-Clark, Roswell-USA) kullanılarak araştırıldı. Hastaların, cerrahi işlem öncesi oral hijyen, sağlık bulguları, gastrointestinal sağlık bilgileri ve geçmişi kaydedildi. Test minör cerrahi uygulanan 40 hastadan alınan oral mukoza örnekleri ile yapıldı ve üreaz testinin 24 saatlik değişimleri kaydedildi. Elde edilen sonuçlar istatistiksel olarak incelendi. Bulgular: Hastaların % 50 sinde (20 hasta) test pozitif sonuçlandı. Oral hijyen eksikliğinde bakteri görülme yüzdesinin istatistiksel olarak anlamlı arttığı gözlendi. Gingivitisi bulunan 16 hastanın 11 inde (% 68,8) sonuç pozitifken, bu sonuç periodontitisli hastalarda % 100 dü (5 hasta). Sigara kullanan 31 hastanın ABSTRACT Aim: Helicobacter pylori is a gram-negative, microaerofilic, S and rod shaped bacteria. It effects nearly 50 % of the world population 1. It can cause gastrointestinal infections and gastric cancer. Secondary focal point of recurrent and persistent infections caused by this bacteria whose primary localization is the gastric mucosa, is thought to be the oral mucosa. However in which conditions the bacteria appears or survives in the mouth flora is not clear. The aim of the study is to ascertain the existence of Helicobacter pylori on oral mucosa using a fast urease test and assess the conditions contributing to its presence. Subjects and Method: In our study; existance of bacteria on healthy oral mucosa, far from dental plaque and calculus that is more likely to host bacteria, was evaluated with rapid urease test (CLOtest Rapid Urease Test, Kimberly-Clark, Roswell-USA). Data of the patients concerning their oral hygiene levels, medical and gastrointestinal findings were recorded prior to the surgical procedure. The test was applied to oral mucosa specimens, that were taken from 40 patients who underwent oral minor surgery and alterations of the urease tests in 24 hours were recorded. Result: The tests were positive on 50 % (20 patients) of the patients. A statistically increased level of Helicobacter pylori existence was observed in patients with poor oral hygiene. While 68,8 % of the results were positive among patients with gingivitis (11 of 16 patients), 100 % of the tests were confir-

2 3 22 sinde (% 71,4) sonuç pozitifken, sigara kullanmayanlarda bu oran % 45,5 olduğu tespit edildi. Sonuç: Sonuçlarımız oral hijyen ile helikobakter pilori varlığı arasında istatistiksel anlamlı bir ilişki bulunduğunu ortaya koyarken; sigara kullanımı ve önceden geçirilmiş gastrointestinal rahatsızlığı olan gruplarda bakteri varlığı görülme oranı artmış olmasına rağmen bu sonuçların istatistiksel olarak belirgin olmadığı tespit edildi. Sonuç olarak test sonuçları doğruluk oranı daha yüksek testler ve daha yüksek katılımlı araştırmalar yapılarak Helikobakter pilori nin oral mukozadaki varlığı incelenmeli ve gastrointestinal rahatsızlıkların tedavisi üzerindeki etkileri araştırılmalıdır. med positive among patients with peridontitis (5 patients). While the tests were positive in 22 of 31 patients who were smokers (71,4 %), this rate was 45,5 % in non-smoking patients. Conclusion: While our results indicate a statistically significant correlation between oral hygiene and the existence of Helicobacter pylori, no statistically significant relation was confirmed between the existence of Helicobacter pylori and smoking habit or previous history of gastrointestinal disorders even though the results were relatively higher among these patients. As a result, the presence of Helicobacter pylori on oral mucosa need to be evaluated with more dependable tests and with a higher amount of attendance and its effects on treatments of gastrointestinal disorders need to be researched. ANAHTAR KELİMELER Helikobakter pilori, oral mukoza, rapid üreaz testi, dişeti KEYWORDS Helicobacter pylori, oral mucosa, rapid urease test, gingiva GİRİŞ 1983 yılında izole edilen ve Gram-negatif, mikro-aerofilik ve rod şekilli olan Helikobakter Pilori (H.pilori) gastrik mukozada, mukus katmanının altında gastrik epitel hücrelerine komşu olarak yerleşir 1, 2. Helikobakter pilori, dünyada prevelansı en yüksek infeksiyonlardan olan gastrik infeksiyonlara neden olur ve gelişmiş ülkelerde % 20-80, gelişmekte olan ülkelerde % 90 ın üzerinde oranlarda gastrik mukozada varlığı rapor edilmiştir 3. Gastrik infeksiyonların peptik ülser ve mide kanseri etkeni olabildiği bildirilmiştir 4. H.pilori nin peptik ülser ve gastrik kanser etyolojisi ile ilişkisi olduğu anlaşılması ile önceleri % 80 olan peptik ülser rekkürrens oranı % 20 lere gerilemiştir 2. Gastrik hastalıkların tedavisinde bu bakterinin tespiti, peptik ülserden ve ileri mide hastalıklarından koruma ve etkin tedavinin uygulanabilmesinde en önemli şartlardan biridir. Primer rezevuarı gastrik mukoza olan H.pilori nin bu bölgeye geçiş yolu, insandan insana geçiş etkenleri ve oranı tam olarak bilinmemektedir. H.pilori infeksiyonlarının kronik ve ısrarcı yapısı bu mikroorganizmanın farklı alanlarda da kolonize olabildiğini ve bu nedenle rekürrens oranlarının yükseldiğini ve tekrarlayan tedavilere ihtiyaç duyulduğunu düşündürmektedir. Son yıllarda dental plakta izole edilmesi ile oral kavitenin gastrik mukoza gibi rezervuar alanı olabileceği düşünülmüş ve araştırmalar yapılmıştır 5-7. H.pilori nin ağız ortamında, dental plak florasındaki varlığı kesin olarak tespit edilememiştir ve eğer oral florada mevcut ise, gastrik hastalıkların önlenmesinde ağız hijyeninin sağlanması ve bakterinin eliminasyonu çok önemli bir yer tutacağı ve tüm gastrit, peptik ülser tedavisi protokolünde önemli bir etken olacağı düşünülmektedir. H.pilori nin teşhis ve tespitinde invaziv olarak; rapid üreaz testi, histoloji, smear (sitoloji), kültür and PCR (Polymerase Chain Reaction) testleri kullanılır. Yüksek hassaslıkta sonuç vermesi nedeniyle kültür ve PCR testlerinin kombine kullanımı özellikle klinik uygulamalarda tavsiye edilmesine rağmen işlemin kompleksliği ve yüksek deneyim gereksinimi bu metodların olumsuz yönleridir 8. Hassas sonuç veren ve uygulama kolaylığına sahip, rapid üreaz testi, formal Elisa antibody testi ve üre solunum testini (hem karbon 13 ve karbon 14 testi) içeren noninvaziv yöntemler H.pilori nin tespitinde kullanılabilmektedir 9.

3 4 Bu pilot calışmada, H.pilori nin varlığına etki eden faktörler ve görülme oranı kliniğimize başvuran hasta populasyonunda rapid üreaz testi ile araştırılmıştır. BİREYLER VE YÖNTEM Araştırmaya Hacettepe Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Ağız, Diş, Çene Hastalıkları ve Cerrahisi Anabilim Dalı na minör cerrahi işlem için başvurmuş ve lokal anestezi altında opere edilmesi planlanan 40 hasta dahil edildi. Çalışmaya katılan bütün hastalardan aydınlatılmış onam formu alındı. Hastalara işlemden önce; mevcut sistemik hastalıkları, sigara kullanımı, ağız hijyen durumu, ağız kokusu, diş fırçalama alışkanlığı ve diğer hijyen araçları kullanma sıklığı, diş fırçası değiştirme sıklığı, daha önce diş çekimi yaptırıp yaptırmadığı soruldu. İntraoral muayenede hastaların dil, bukkal mukoza ve damaklarını içerecek şekilde ağız hijyen durumları, plak birikimleri, periodontal cep varlığı gibi kriterleri içeren dişeti muayeneleri yapıldı ve kaydedildi (Şekil 1). Ağız hijyeni muayenesinde plak ve diş taşı bulunmayan hastalar iyi, sadece anterior bölgede plak bulunanlar orta, anterior ve posteriorda plak ve/veya diştaşı bulunanlar kötü olarak sınıflandırıldı. Bunlara ek olarak herhangi bir gastrointestinal hastalık tanısı konulmuş ve tedavi uygulanmış hastalar belirlendi. Tüm hastalara olası bir gastrointestinal hastalık varlığının belirtisi olabilmesi nedeni ile acılı ve baharatlı yiyecek tüketiminde mide yanması olup olmadığı, yemeklerden sonra hazımsızlık şikayetlerinin varlığı, geceleri gastrointestinal ağrı nedeniyle uykudan uyanma durumlarının olup olmadığı, kabızlık veya ishal şikayetlerinin mevcudiyeti, tanısı konulmuş gastrointestinal bir rahatsızlığının olup olmadığı, varsa tanının ne zaman konulduğu ve ilaç kullanımı, medikal hikayesinde gastrointestinal rahatsızlık yüzünden herhangi bir operasyon varlığı ve diyet uygulaması olup olmadığı soruldu ve cevapları kaydedildi (Şekil 2). Operasyon öncesinde hastaların ağızlarını % 3 lük H 2 O 2 ile 30 saniye çalkalaması sağlandı. Asepsi ve antisepsi şartlarının sağlanmasının ar- dından ilgili bölgeler articain (Maxicaine, VEM İlaç, İstanbul-TÜRKİYE) ile lokal anestezi altına alındı. Operasyonun amacına uygun olarak yapılan oral mukoza insizyonu takiben, kaldırılan fleplerden yaklaşık 1,5 X 1,5 mm çapında bir adet doku örneği alındı ve rapid üreaz test kitine (CLOtest Rapid Urease Test, Kimberly-Clark, Roswell-USA) steril olarak ekildi. Üreaz testindeki 24 saatlik renk değişimi gözlendi ve H.pilori varlığına yönelik sonuçlar kaydedildi. Üretici firmanın önerdiği gibi pembe renkli preparatlar pozitif, renk değiştirmemiş sarı preparatlar negatif olarak değerlendirildi (Resim 1, 2). Sonuçların istatistiksel değerlendirmesi, Fisher kesin ki-kare testi ve Fisher kesin kikare testinin çok boyutlu tablolara genellenmiş biçimi kullanılarak gerçekleştirildi ve çapraz tablo kullanıldı. Bu çalışmada P<0.01 istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi. BULGULAR Çalışmaya yaşları arası değişen ve ortalaması 31,1 olan toplam 40 hasta dahil edildi. Hastaların 19 u erkek, 21 i kadındı. Çalışmaya katılan hastalara uygulanan operasyonlar; 27 adet gömülü alt çene 20 yaş dişi çekimi (14 ü kadın, 13 ü erkek), 3 adet gömülü kanin diş çekimi (2 si kadın, 1 i erkek), 8 adet dental implant yerleştirilmesi (3 ü kadın, 5,i erkek), 1 adet apikal rezeksiyon (1 erkek) ve 1 adet ortodontik tedavi amaçlı cerrahi girişim operasyonuydu (1 erkek) (Şekil 3). Toplam test kitlerinin 20 adeti pozitif (% 50), 20 adeti negatif (% 50) sonuçlandı. Yapılan ağız hijyeni muayenesi ile H.pilori varlığı arasındaki ilişkiye bakıldığında ağız hijyeni iyi olan 13 hastanın 3 ünde (% 23,1) pozitif sonuç elde edildi. Orta dereceli ağız hijyenine sahip 20 hastanın 11 inde (% 55) sonuç pozitifken, kötü ağız hijyenine sahip toplam 7 hastanın 6 sında (% 85,7) sonuç pozitifti (P=0,021) (Şekil 4). Şekil 5 de periodontal sağlık ile H.pilori varlığı arasındaki ilişki gösterildi. Gingivitis varlığı tespit edilen 16 hastanın 11 inde (% 68.8) sonuç

4 5 ŞEKİL 1 Hasta bilgileri takip formu

5 6 ŞEKİL 2 Hastaların gastrointestinal yönden incelenmesi için kullanılan test formu

6 7 RESİM 1 Pozitif sonuçlanmış rapid üreaz testi RESİM 2 Negatif sonuçlanmış rapid üreaz testi ŞEKİL 3 Çalışmaya katılan hastalara uygulanan operasyon türlerinin cinsiyete göre dağılımı ŞEKİL 4 Ağız hijyen durumu ile H.pylori varlığı arasındaki ilişkiyi gösteren tablo pozitifken, periodontitisli 5 hastanın 5 inde de (% 100) sonuçun pozitif olması dikkat çekicidir. Periodontal herhangi bir rahatsızlığı bulunmayan sağlıklı 19 hastada sadece 4 (% 21.1) hastanın sonuçları pozitifti. Periodontal sağlık ile H.pilori arasındaki ilişki istatiksel olarak anlamlı bulundu (P= 0.001). Sigara kullanımı ile bakteri varlığı arasındaki ilişki Şekil 6 da belirtildi. Katılan hastaların 31 i sigara kullanmaktadır. Bu hastaların 22 sinde (% 71.4) test pozitif sonuçlandı. Bu oran kullanmayanlarda % 45.5 (4 hasta) olarak tespit edildi. Fakat çalışma grubundaki sigara kullananların sayısının az olması nedeniyle, bu sonuç istatistiksel olarak anlamlı bulunmadı (P=0.234). Hastaların gastrointestinal bölge şikayetleri değerlendirildiğinde; 16 hastada baharatlı yiyecekler tükettiğinde mide yanması şikayetini bildirdi ve bu gruptan alınan örneklerin % 56.3 ünün (9 hasta) oral mukozasında H.pilori tespit edildi. Önceden teşhis edilmiş gastrointestinal sistem hastalığı bulunan 8 hastanın % 75 inin (6 hasta) test sonucu pozitif olarak bulundu (P=0.235) (Şekil 7). TARTIŞMA H.pilori tedavi edilebilen kronik infeksiyonlarla ilişkili veya neden olabilen bir mikroorganizmadır. Bu infeksiyonlar, üçlü antibiyotik kombinasyonu ile tedavi edilir, fakat rekürrens oranı yüksektir 10. H.pilori dünya popülasyonunun yaklaşık % 50 sini etkilemektedir. İnsanlarda gastrik mukoza, primer reservuardır. H.pilori infeksiyonlarının epidemiyolojik dağılımı, coğrafik alan, yaş, ırk, etnik yapı ve sosyo-ekonomik seviye ile ilişkilidir. Gelişmekte olan ülkelerde bu oran daha yüksektir ve infeksiyonlar çoğunlukla çocukluk çağında görülmektedir 3.

7 8 ŞEKİL 5 Periodontal sağlık ile bakteri varlığını gösteren tablo ŞEKİL 6 Sigara kullanımı ile bakteri varlığını gösteren tablo ŞEKİL 7 Bakteri varlığı ve gastrointestinal rahatsızlık arasındaki ilişkiyi gösteren tablo H.pilori nin bulaş yolları tartışmalıdır. Bakterinin basil formunun süt ve içme suyu içinde birkaç gün yaşayabilmesi, kok formunun nehir veya göl sularında bulunması su ile taşınabileceğini düşündürmüştür. Kolombia, Çin ve Lima, Peru da gastrointestinal infeksiyonların su ile bulaşan H.pilori ile ilişkisi gösterilmiştir Hayvansal taşınma ve iatrojenik nedenlerde de taşınma yolu olabileceği rapor edilmiştir 14. Türkiye deki epidemiyolojik dağılımını ve muhtemel bulaş yollarını çıkarmak için yüksek sayıda katılımlı, kapsamlı ve detaylı çalışmalar yapılmalıdır. Elde edilecek bulguların yardımıyla yaş, sosya-ekonomik durum, bölgesel ve etnik dağılım, olası bulaş yolları ve ağız hijyeni ile infeksiyonun ilişkisi ortaya çıkarabilir. H.pilori nin primer rezervuarı olan gastrik mukoza dışında varlığının tespiti, sebep olduğu hastalıkların tedavisindeki başarı oranının arttırılması ve ısrarcı infeksiyonların giderilmesinde önemli bir etkendir. Krajden ve Fuksa 7 nın H. pilori yi dental plaktan izole ettikleri ilk araştırmayı takiben, gastrointestinal bölge dışında; gingival sulkus, dental plak ve adenotonsiller bölgede mikroorganizmanın varlığını gösteren birçok araştırma yapılmıştır 2, 15. Young ve ark. 16 gasrointestinal bölgede isole edilen H.pilori ile oral mukozadan elde edilen bakteri hücreleri arasında fark olmadığını ve hastaların oral kavitesinden izole edilen bakterinin, gastrik bölgedeki infeksiyonlara yol açabileceğini rapor etmişlerdir. Bu sonuç, Gürbüz ve ark. 17 Türkiye populasyonunda yaptıkları ve gastrointestinal rahatsızlığı bulunan hastaların % 90.5 inde dental plakda bakteri izole ettikleri ve plağın yol açtığı infeksiyonlar ile gastrointestinal infeksiyon arasında bir ilişki olduğunu rapor ettikleri çalışmalarıyla uyumlu bulunmuştur. Ancak H.pilori nin oral kaviteye yerleşim yolu ve oral-gastrointestinal hastalıkların gelişimindeki etkisi belirlenememiştir. Oral floranın zengin mikroorganizma içeriği H. pilori tespiti ve yerleşim etkenlerinin belirlenmesinde zorluklara yol açmaktadır. Bu çalışmada literatürde rastlanmayan şekilde oral mukoza örneklerinde H. pilori varlığı araştırılmıştır. Bu çalışmadan önce yapılan araştırmalarda çoğunlukla bakterinin dental plak veya diştaşındaki varlığı incelenmiş, oral mukozadaki varlığı ise sürüntü örnekleri ile araştırılmıştır. Yüksek güvenilirlik oranındaki üreaz testinin tükrük ve dental plak

8 9 uygulamalarıyla, bakterinin oral mukozadaki varlığı hakkında karar verilmesi mümkün değildir. Bu pilot çalışmada, dental plak ve/veya diştaşından uzak oral mukoza bölgelerinden alınan doku örnekleri rapid üreaz testi ile incelenmiştir. Oral mukoza, tükrük ve dental plakla karşılaştırıldığında mikroorganizmalar için daha az retansiyon alanı olması nedeniyle, H.pilori varlığının tespitinde daha doğru sonuçların elde edileceği düşünülmüş ve tercih edilmiştir. Gastrointestinal hastalığı bulunmayan hastaların çalışmaya dahil edilmesi, oral mukozanın, gastrointestinal bölgedeki H.pilori ile kontamine olmadan, primer yerleşim alanı olarak görülme sıklığını belirlenmesi açısından önemlidir. Çalışmaya katılan hastaların % 50 sinin (20 hasta) oral mukozasında H.pilori tespit edildi. Bu skor doğrultusunda; çalışmaya katılan hastaların sadece % 15 inde teşhisi önceden konulmuş gastrointestinal bölge rahatsızlığı bulunmasına rağmen, oral mukozanın H.pilori için gastrointestinal hastalıklardan tamamen bağımsız olarak rezervuar bir bölge olabileceğini düşündürmektedir. Salmanian ve ark. 18 ve Siavoshi ve ark. 19 PCR kullanarak yaptıkları araştırmalar bu çalışmanın sonucunu desteklemektedir. Fakat Martinez-Gomis ve ark. 20 yapmış oldukları klinik araştırmada 10 adet sağlıklı bireyin oral kavitesinin 29 farklı bölgesinden sürüntü ile aldıkları ve PCR ile inceledikleri 290 örnekte bakterinin varlığını tespit edememişlerdir. Literatürde yapılan çeşitli çalışmalar bu sonuçla aynı doğrultudadır 6, 21 ve oral kavitede H.pilori nin bulunduğu olgularda gastroösafajiyal reflü sonucunda sekonder olarak yerleşmiş olabileceğini rapor etmişlerdir 22. Bu çalışma ve belirtilen diğer çalışmaların sonuçları, düşük katılımcı sayısı, tek bir ve yetersiz inceleme yönteminin (PCR için sürüntü ile örnek alınması gibi) kullanılması, farklı toplumlarda uygulanması nedeniyle, oral kavitenin H.pilori için primer lokalizasyonu olup olmadığının belirlenmesinde yeterli değildirler. Çalışmada en dikkat çekici değer periodontisisi olan 5 hastanın tamamında bakteri varlığının tespit edilmesidir. Bu sonuç periodontal hastalıklar ile bakteri varlığı arasında bir ilişki olabileceğini göstermektedir. Al Asqah 23 ve ark. gastrointestinal problemli 101 hastayı incelemişler ve periodontitisli hastaların gingival cep örneklerinde H.pilori varlığını, periodontal olarak sağlıklı hastalardan belirgin olarak fazla bulmuşlardır. Fakat Anand ve ark. 24 yaptıkları benzer bir çalışmada periodontal sağlıklı bireylerle ve periodontitisli bireylerde dental plak örneklerinde H.pilori varlığı arasında belirgin bir fark bulmamıştır. Literatürde H.pilori ile ilgili pek çok çalışma mevcut olmasına rağmen bakterinin ağız ortamında her bölgeye eşit dağılmamasından dolayı tekrarlayan örneklerin alınması önerilmektedir 2. Bakterinin fiziksel ve kimyasal streslere maruz bırakıldığında kültür ortamında izolasyon oranı belirgin olarak azalmaktadır. Yapılan çalışmalarda yetersiz denek kullanılması, toplumsal farklılıklar, araştırma kriterleri ve yöntemleri arasındaki değişiklikler nedeniyle çalışmaların sonuçları farklılık göstermektedir ve H.pilori nin ağız ortamındaki sürekli varlığı ve gastrointestinal bölgedeki varlığı arasındaki ilişki henüz kesinlik kazanmamıştır. SONUÇ Sonuç olarak; yapmış olduğumuz araştırma kullanılan test yönteminin uygulanabilirliğini ve mukozada H.pilori varlığını tespit etmek için tasarlanmış ve uygulanmış bir pilot çalışmadır. Denek sayısı ve kullanılan bakteri tespit yöntemi Türk populasyonundaki oral H.pilori varlığının tespiti, bakterinin primer rezervuar bölgesinin belirlenmesi, periodontal sağlıkla ilişkisinin açıklanması için yeterli degildir. Bu araştırmada elde edilen sonuçlar ışığında özellikle PCR gibi yüksek hassasiye sahip testler kullanılıp, çok sayıda denekten değişik noktalardan çoklu örnekler alınan araştırmalar yapılarak, H.pilori ile ağız florası arasındaki ilişki değerlendirilmeli ve gastrointestinal hastalıklar üzerine etkileri incelenmelidir. Bu çalışmada periodontal sağlık ile bakteri varlığı arasında istatistiksel anlamlı bir sonuç bulunmasına rağmen; ağız hijyeni, sigara kullanımı, gastrointestinal rahatsızlıklar ve bakteri varlığı arasında anlamlı bir sonuç elde edilememiştir.

9 10 KAYNAKLAR 1. Warren J, Marshall B. Unidentified curved bacilli on gastric epithelium in active chronic gastritis. Lancet. 1983;1: Kilmartin CM. Dental implications of Helicobacter pylori. J Can Dent Assoc. 2002;68(8): Taylor DN, Blaser MJ. The epidemiology of Helicobacter pylori infection. Epidemiol Rev. 1991;13: Lee A, Fox J, Hazell S. Pathogenicity of Helicobacter pylori: a perspective. Infect Immun. 1993;61(5): Shankaran K, Desai HG. Helicobacter pylori in dental plaque. J Clin Gastroenterol. 1995;21(2): Nguyen AM, el-zaatari FA, Graham DY. Helicobacter pylori in the oral cavity. A critical review of the literature. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod. 1995;79(6): Krajden S, Fuksa M, Anderson J, Kempston J, Boccia A, Petrea C, et al. Examination of human stomach biopsies, saliva, and dental plaque for Campylobacter pylori. J Clin Microbiol. 1989;27(6): Pajares-Garcia JM. Diagnosis of Helicobacter pylori: invasive methods. Ital J Gastroenterol Hepatol. 1998;30 Suppl 3:S Metz DC, Furth EE, Faigel DO, Kroser JA, Alavi A, Barrett DM, et al. Realities of diagnosing Helicobacter pylori infection in clinical practice: a case for non-invasive indirect methodologies. Yale J Biol Med. 1998;71(2): Gebara EC, Faria CM, Pannuti C, Chehter L, Mayer MP, Lima LA. Persistence of Helicobacter pylori in the oral cavity after systemic eradication therapy. J Clin Periodontol. 2006;33(5): Goodman KJ, Correa P, Tengana Aux HJ, Ramirez H, DeLany JP, Guerrero Pepinosa O, et al. Helicobacter pylori infection in the Colombian Andes: a population-based study of transmission pathways. Am J Epidemiol ;144(3): Klein PD, Graham DY, Gaillour A, Opekun AR, Smith EO. Water source as risk factor for Helicobacter pylori infection in Peruvian children. Gastrointestinal Physiology Working Group. Lancet ;337(8756): Zhang L, Blot WJ, You WC, Chang YS, Kneller RW, Jin ML, et al. Helicobacter pylori antibodies in relation to precancerous gastric lesions in a high-risk Chinese population. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 1996;5(8): Brown LM. Helicobacter pylori: epidemiology and routes of transmission. Epidemiol Rev. 2000;22(2): Eyigor M, Eyigor H, Gultekin B, Aydin N. Detection of Helicobacter pylori in adenotonsiller tissue specimens by rapid urease test and polymerase chain reaction. Eur Arch Otorhinolaryngol. 2009, Young KA, Allaker RP, Hardie JM. Morphological analysis of Helicobacter pylori from gastric biopsies and dental plaque by scanning electron microscopy. Oral Microbiol Immunol. 2001;16(3): Gurbuz AK, Ozel AM, Yazgan Y, Celik M, Yildirim S. Oral colonization of Helicobacter pylori: risk factors and response to eradication therapy. South Med J. 2003;96(3): Salmanian AH, Siavoshi F, Akbari F, Afshari A, Malekzadeh R. Yeast of the oral cavity is the reservoir of Heliobacter pylori. J Oral Pathol Med. 2008;37(6): Siavoshi F, Salmanian AH, Akbari F, Malekzadeh R, Massarrat S. Detection of Helicobacter pylori-specific genes in the oral yeast. Helicobacter. 2005;10(4): Martinez-Gomis J, Diouf A, Lakhssassi N, Sixou M. Absence of Helicobacter pylori in the oral cavity of 10 nondyspeptic subjects demonstrated by real-time polymerase chain reaction. Oral Microbiol Immunol. 2006;21(6): Dowsett SA, Kowolik MJ. Oral Helicobacter pylori: can we stomach it? Crit Rev Oral Biol Med. 2003;14(3): Savoldi E, Marinone MG, Negrini R, Facchinetti D, Lanzini A, Sapelli PL. Absence of Helicobacter pylori in dental plaque determined by immunoperoxidase. Helicobacter. 1998;3(4): Al Asqah M, Al Hamoudi N, Anil S, Al Jebreen A, Al-Hamoudi WK. Is the presence of Helicobacter pylori in dental plaque of patients with chronic periodontitis a risk factor for gastric infection? Can J Gastroenterol. 2009;23(3): Anand PS, Nandakumar K, Shenoy KT. Are dental plaque, poor oral hygiene, and periodontal disease associated with Helicobacter pylori infection? J Periodontol. 2006;77(4): Geliş Tarihi : Received Date : 09 September 2009 Kabul Tarihi : Accepted Date : 16 December 2009 İLETİŞİM ADRESİ Dt. Bahadır KAN Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Ağız Diş Çene Hastalıkları ve Cerrahisi Sıhhiye-Çankaya/ANKARA Tel : bahadirk@hacettepe.edu.tr