ÇOCUKLARIN SOSYAL PAYLAŞIM SİTELERİNİ KULLANIM ALIŞKANLIKLARI ARAŞTIRMASI RAPORU

Transkript

1

2 Türkiye de İnternet kullanımının çok hızlı artması, İnternetin etkin, güvenli ve doğru kullanımı konusundaki çalışmaların da aynı hızla yapılmasını zorunlu kılmaktadır. Bu kapsamda, İnternet Kurulu tarafından düzenlenen Güvenli İnternet Günü (GİG) etkinlikleri, kamuoyunun dikkatini çekmek ve İnternet kullanıcılarını bilinçlendirmek için çok iyi bir fırsat sunmaktadır. GİG kapsamında gerçekleştirilen Çocukların Sosyal Paylaşım Sitelerini Kullanım Alışkanlıkları adlı bu çalışma, İnternetin en yaygın kullanım alanı olarak ortaya çıkan sosyal paylaşım sitelerinde çocuklarımızın ve gençlerimizin karşı karşıya oldukları riskleri tespit etmeye ve bu risklere karşı alınabilecek önlemleri belirlemeye yardımcı olacaktır. Bu ve benzeri çalışmalar, kamu kurumları, eğitim kurumları, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör tarafından desteklenerek halkımızın istifadesine sunulmalı ve hayatımızın sanal gerçeği haline gelen İnternetin güvenli kullanımı ile ilgili diğer çalışmalara da öncülük edilmelidir. Kurumumuzun bu tür çalışmalara verdiği destek artarak devam edecektir. Emeği geçen herkese teşekkürlerimi sunar, faydalı olmasını temenni ederim. Fethi Şimşek Telekomünikasyon İletişim Başkanı

3 İnternetin güvenli kullanımı konusunda Türkiye nin aldığı yol Avrupa Birliği ülkelerine örnek oluyor. Bu konuda kısa zamanda alınan mesafe, gelecekte çok daha iyi olmak için bizleri cesaretlendirmektedir. İnternet temel ihtiyaç, hayatımızda vazgeçilmez bir unsur haline gelmiştir. Kullanıcı sayısında gelişmiş ülkelerle birlikte adı geçen ülkemiz, İnternetin güvenli kullanımı konusunda da bilinç düzeyi en yüksek yerdedir. Bu konuda araştırmacılara örnek olacağını düşündüğümüz ve Konsensus tarafından titizlikle gerçekleştirilen Çocukların Sosyal Medya Kullanım Araştırması bilinçli kullanım konusunda daha çok işler yapmamız gerektiğini ortaya koyuyor. Yararlı olması dileğiyle Serhat Özeren İnternet Kurulu Başkanı

4 Ulaştırma Bakanlığı İnternet Kurulu tarafından Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) - Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı nın destekleriyle gerçekleştirilen ve 9-16 yaş grubu çocukların İnternet üzerindeki Sosyal Paylaşım Sitelerini kullanma alışkanlıklarının ortaya çıkartılması amaçlanan bu çalışma Konsensus Araştırma şirketi tarafından yürütülerek analiz edilmiştir. Çalışmaya katılan çocukların %48.1 ini kızlar ve %51.9 unu erkekler oluşturmaktadır. Çocukların yaklaşık %70 i günde en az bir kere interneti kullanırken, %66 sı günde en az bir kere sosyal ağları kullanmakta ve burada ortalama 72 dakika zaman harcamaktadırlar. Bu oran çocukların internette harcadıkları zamanlarının büyük çoğunluğunu sosyal ağlarda geçirdiklerini göstermektedir. Facebook %99 luk kullanım oranı ile en fazla kullanılan sosyal ağ durumundadır. Geçirilen zamanın uzun olmasına paralel olarak pek çok çocuk sosyal ağların günlük yaşamlarını olumsuz etkilediğini vurgulamıştır. Çocukların %60 ı sosyal ağların ders çalışma sürelerine olumsuz etkisi olduğunu söylerken yaklaşık %25 i arkadaşlarına ve ailelerine daha az zaman ayırdıklarını ifade etmişlerdir. Sosyal ağlardaki bazı risklere karşı çocukların farkındalıklarının az olduğu da dikkat çekmektedir. Örneğin çocukların %50 si sosyal ağlara kaydolurken karşılaştıkları gizlilik ve kişisel bilgileri korumaya yönelik yönergeyi okumadıklarını ya da anlamadıklarını ifade etmişlerdir. Sosyal ağlarda erkekler kişisel bilgilerini kızlara göre daha fazla paylaşmaktadırlar. Çocukların %25 i ev adreslerini, %29 u cep veya ev telefonlarını ve %51 i aile bireylerinin isimlerini arkadaşlarıyla veya herkesle paylaşmaktadırlar. Ayrıca çocukların yaklaşık %65 i tanımadıkları kişileri bir şekilde arkadaş listelerine ekleyebildiklerini ifade etmişlerdir. Sosyal ağlara üye olabilmek için en düşük yaş 13 olmasına rağmen çalışmaya katılan 9-12 yaş grubu çocuklar da sosyal ağ üyesidirler. Bu durum çocukları küçük yaşta sosyal ağlarda yaşanabilecek bazı risklere karşı açık bırakmaktadır. 1

5 Çalışma sonucunda çıkan sonuçlar, çocukların sosyal ağlardan yararlanırken karşılaşabilecekleri riskleri en aza indirebilmek için ailelerin, eğitimcilerin, İnternet servis sağlayıcıların, sivil toplum örgütlerinin, sosyal ağ geliştiricilerin ve devletin atması gereken bazı adımları ortaya çıkartmıştır: Aileler: Güvenli İnternet ve sosyal ağ kullanımı konusunda bilgilenmeli, çocuklarının bu ortamlarda ne yaptıklarını takip etmeli ve geçirdikleri zamanı kontrol etmelidir Eğitimciler: Öğretmenler sosyal ağlarda karşılaşılabilecek riskler ve önlemler konusunda öğrencilerini bilinçlendirmelidir. İnternet servis sağlayıcılar: Ailelerin evde internet kullanımını regüle edebilmelerine yönelik, kolay kullanılabilir yazılımlar sağlamalıdırlar. Ayrıca bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmaları yapmalıdırlar. Sivil toplum örgütleri: Bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmaları yapmalıdır. Sosyal ağ geliştiricileri: Özellikle çocukların karşılaşabileceği riskleri önlemek için gerekli araçlar ve servisler kurmalıdır. Küçük yaştaki çocukların kişisel bilgilerini paylaşması riskine yönelik mekanizmalar oluşturulmalıdır. Devlet: İnternet in ve sosyal ağların çocukların güvenli kullanımına yönelik düzenlemeler ve kanunlar yapmalıdır. Doç. Dr. Kürşat Çağıltay ODTÜ Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü 2

6 Araştırmanın ana amacı, 9-16 yaş grubunda olan çocukların İnternet üzerindeki Sosyal Paylaşım sitelerini kullanma alışkanlıklarının ortaya çıkartılmasıdır. Bu ana amaç doğrultusunda aşağıdaki konular irdelenmiştir: Çocuğun İnternet Kullanma Sıklığı Çocuğun Kullandığı Sosyal Paylaşım Siteleri Çocuğun En Sık Kullandığı Sosyal Paylaşım Sitesi Çocuğun Sosyal Paylaşım Sitesindeki Arkadaş Sayısı Çocuğun Sosyal Paylaşım Sitesini Kullanım Sıklığı Çocuğun Sosyal Paylaşım Sitesinde Harcadığı Zaman Çocuğun Sosyal Paylaşım Sitesinde Harcadığı Zamanın Yaşantısına Etkisi Çocuğun Sosyal Paylaşım Sitesinde Harcadığı Zamanın Yaşantısını Neden Olumsuz Etkilediği Çocuğun Sosyal Paylaşım Sitesinde Paylaştığı Bilgiler Kişisel Bilgilerin Sosyal Paylaşım Sitesinde Paylaşılması Ne Derece Güvenli Sosyal Paylaşım Sitesinde Kişisel Bilgilerinin Gizliliğini Korumaya Yönelik Kurallar Sosyal Paylaşım Sitesinde Gelen Arkadaşlık İstekleri Çocuğun Tanımadığı Kişiden Gelen Arkadaşlık İstekleri Sosyal Paylaşım Sitelerinde Aile Bireyleriyle Arkadaşlık Sosyal Paylaşım Sitelerinde Bazı İçerikleri Arkadaştan Gizleme Sosyal Paylaşım Sitelerinde Bazı İçerikleri Aile Bireylerinden Gizleme Sosyal Paylaşım Sitelerinde Paylaşılan Bir Bilgiden Pişman Olma Tanışılmayan Bir Kişiden Gelen Mesaja Cevap Verme Sosyal Paylaşım Sitelerinde Ne Zaman Nerede Olacağını Paylaşma Sosyal Paylaşım Sitelerini Kullanma Sebebi Çocuğun Arkadaşlarının Sosyal Paylaşım Sitesinde Harcadığı Zamanın Arkadaşlarının Yaşantısına Etkisi Çocuğun Sosyal Paylaşım Sitesinde Arkadaşlarının Harcadığı Zamanın Neden Arkadaşlarını Olumsuz Etkilediğini Düşündüğü 1

7 Araştırma Türkiye nin üç büyük ilinde 9-16 yaş arası 524 çocuk ile hanelerde yüz yüze görüşmeler ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmaya katılan çocukların o an yanlarında bulunan velilerinden izin alınmıştır. Sorular sorulurken veli ve çocuğun aynı mekânda fakat birbirlerinde uzak yerlerde bulunulmasına dikkat edilmiştir. Araştırmanın saha çalışmasında çalışan ekip toplam 3 saha uzmanı ve 15 görüşmeci olmak üzere 18 kişiden oluşmuştur. Bir anketör ortalama 35 anket yapmıştır. Saha çalışması esnasında, anketörler görüşmeleri yapmış, saha uzmanı her anketörün yaptığı anketlerin %30 unu sahada, %10 u ise telefon ile kontrol etmiştir. Saha ekibi saha çalışması süresince Konsensus yaka kartları ile çalışmıştır. Saha çalışması esnasında araştırmanın İnternet Kurulu adına yapıldığı gizlenmiştir. Araştırmanın saha çalışması Ocak 2011 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Saha çalışması öncesi, uygulaması 20 dk. sürecek formal ve yönlendirilmeye mahal vermeyecek bir soru formu İnternet Kurulu tarafından Konsensus a iletilmiş, Konsensus soru formunun sonuna görüşülen çocuğun velisine sorulmak üzere demografik sorular ve hane ile ilgili sorular ekleyip, İnternet Kurulu yönetiminin onayına sunmuştur. Uygulamada çıkabilecek, soru formundan kaynaklanan hataları bertaraf etmek için 10 adet pilot görüşme yapılmış ve soru formunda pratikte yürümeyen herhangi bir soruya rastlanmamıştır. Bir anket ortalama 13 dakikada gerçekleştirilmiştir. Saha çalışması sonrası Konsensus merkeze gelen anketlerin tamamı gözle kontrole tabi tutulmuş hatalı bulunan anketler elimine edilmiştir. Daha sonra anketlerin %45 i telefon kontrolüne tabi tutulmuştur. Veri girişi Konsensus un veri giriş yazılımı ile gerçekleştirilmiştir. Bu araştırmaya özel geliştirilen bu yazılım aracılığı ile bütün mantık kontrolleri veri girişi esnasında yapılmıştır. Veri girişi yüz yüze görüşmeler ile eşanlı gerçekleştirilmiştir. Bir anketin ortalama veri girişi 2 dk. 22 sn. sürmüştür. Veri girişleri Ocak 2011 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Soru formunda mevcut yarı açık uçlu soruların diğer bölümleri veri girişleri olduğu gibi yapılmış ve daha sonra bu sorular bir bilgisayar programı yardımı ile kategorize edilmiştir. Program ile gerçekleştirilmesi imkânsız mantık kontrolleri veri girişi sonrası SPSS 17 ile analize tabi tutulmuş ve bütün iç tutarsızlıklar giderilmiştir. Daha sonra anketlerin % 40 ı tekrar gözden geçirilmiş veri kalitesi maksimum düzeye yükseltilmiştir. Araştırmanın saha çalışmasında kullanılan soru formunda, filtre sorular dâhil toplam 38 soru sorulmuştur. Bu 38 sorunun 25 i görüşülen çocuğa, 13 ü ise o an yanında bulunan velisine sorulmuştur. 2

8 2007 Adrese Dayalı Nüfus Sayımı verilerine göre Türkiye de 9-16 yaş grubunda yaklaşık 11 milyon çocuk yaşamaktadır. Bu çocukların yaklaşık 6 milyonunu Erkekler, 5 milyonunu ise Kızlar oluşturmaktadır. Saha çalışması sonrası ortaya çıkan il, cinsiyet ve yaş dağılımına göre tablo aşağıdaki gibidir. 3

9 4

10 Araştırma da bu üç il ayırt edici özelliklerinden dolayı seçilmiştir. Üçü de büyükşehir metropoldür ve Türkiye deki pek çok sosyolojik kesimi dolayısıyla özellikle İnternet kullanımında Türkiye yi temsil ederler. 5

11 Araştırmaya katılan çocukların %38,4 ü her gün bir kere, %30 u her gün bir kereden fazla ve %23 ü ise haftada bir kereden fazla interneti kullanmaktadır. Yaş büyüdükçe internet kullanım sıklığı artmaktadır. Erkekler kızlardan daha sık internet kullanmaktadır. En üst gelir grubuna dâhil ailelerin çocukları daha sık internet kullanmaktadır. İstanbul da yaşayanlar İzmir ve Ankara da yaşayanlara oranla daha sık internet kullanmaktadır. Liseye gidenler ilköğretime gidenlere oranla interneti daha sık kullanmaktadır. 6

12 Araştırmaya katılan çocukların hepsi Facebook sosyal paylaşım sitesini kullandıklarını belirtmiştir. En sık kullanılan sosyal paylaşım sitesi ise %99 ile yine Facebook tur. 7

13 Çocukların %84 ü şimdiki arkadaşlarıyla iletişim kurmak için, %32 si sosyal paylaşım sitesinde neler olduğunu görmek için, %31 i eski arkadaşlarını bulmak için, %28 i ise arkadaşlarının ve diğer kişilerin neler yaptığını öğrenmek için Sosyal Paylaşım sitesini kullandığını belirtmiştir. 8

14 Araştırmaya katılan çocukların sosyal paylaşım sitelerinde ortalama 102 arkadaşı vardır. Yaş büyüdükçe sosyal paylaşım sitesindeki arkadaş sayısı yükselmektedir. Kızların ve erkeklerin sosyal paylaşım sitesindeki ortalama arkadaş sayılarında farklılık yoktur. Araştırmaya katılan çocukların %43 ü her gün bir kere, %24 ü haftada bir kereden fazla ve her gün bir kereden fazla sosyal paylaşım sitesini kullanmaktadır. 9

15 Araştırmaya katılan çocuklar, sosyal paylaşım sitesini her kullanışında ortalama 72,19 dakika zaman harcamaktadır. Yaş büyüdükçe sosyal paylaşım sitesine her girildiğinde harcanan ortalama süre artmaktadır. Sosyal paylaşım sitelerinde harcadığı zamanın kendisini olumsuz etkilediğine inanan çocukların oranı %36 dır. Çocukların %62 si ise sosyal paylaşım sitelerinde harcadıkları zamanın kendilerini olumsuz etkilemediğini düşünmektedir. Liseye gidenler ilköğretime gidenlere göre daha yüksek oranla sosyal paylaşım sitesinde geçirdikleri zamanın yaşantılarını olumsuz yönde etkilediğini belirtmiştir. 10

16 Sosyal paylaşım sitelerinde harcadığı zamanın kendisini olumsuz etkilediğine inanan çocukların %60 ı derslerine yeterince zaman ayıramadığını, %24 ü arkadaşlarına yeterince zaman ayıramadığını, %21 i ailesine yeterince zaman ayıramadığını, %17 si kendi yaşına uygun olmayan bilgi ve içerikle karşılaştığını ve %10 u da sosyal etkinliklere yeterince zaman ayıramadığını olumsuzluk sebebi olarak göstermiştir. 11

17 Araştırmaya katılan çocukların %44 ü arkadaşlarının sosyal paylaşım sitesinde harcadığı zamanın arkadaşlarının yaşantısını olumsuz etkilediğini düşünürken, %50 si arkadaşlarının sosyal paylaşım sitesinde harcadığı zamanın arkadaşlarının yaşantısını olumsuz etkilemediğini düşünmektedir. Sosyal paylaşım sitelerinde harcadığı zamanın arkadaşlarını olumsuz etkilediğine inanan çocukların %64 ü arkadaşlarının derslerine yeterince zaman ayıramadığını, %53 ü diğer arkadaşlarına yeterince zaman ayıramadığını, %30 u arkadaşlarının ailelerine yeterince zaman ayıramadığını, %13 ü arkadaşlarının sosyal etkinliklere yeterince zaman ayıramadığını, %17 si de arkadaşlarının kendi yaşına uygun olmayan bilgi ve içerikle karşılaştığını olumsuzluk sebebi olarak göstermiştir. 12

18 Araştırmaya katılan çocukların %70 i Gönderilerini, %50 si Profil Fotoğrafını, %43 ü Durumunu, %41 i Doğum Tarihini, %39 u Gönderilerine Yorum Yapma İznini herkesle paylaştığını belirtmiştir. Çocukların %75 i Ev Adresini, %71 i Cep veya Ev Telefon Numaralarını, %49 u da Aile Bireylerinin Adını hiç kimseyle paylaşmamaktadır. Çocuklar iletişim bilgilerini hiç kimse ile paylaşmaz iken çok da özeli olmayan gönderi, fotoğraf ve durumlarını herkesle paylaşmaktadır. Çocukların %58 si fotoğraf albümlerini arkadaşları ile paylaşırken, %57 si arkadaşlarına fotoğrafları ile ilgili yorum yapma iznini vermektedir. Çocuklar, e-posta adresini (%45), Aile Bireylerinin adını (%38) arkadaşları ile paylaşırken, ev adresi (%17), telefon numarası (%22) arkadaşları ile paylaşmaktan kaçınmaktadır. Sosyal paylaşım sitesindeki tüm bilgilerini erkekler kızlardan daha fazla herkesle paylaşmaktadır. 13

19 Araştırmaya katılan çocukların %44 ü kişisel bilgilerin sosyal paylaşım sitesinde paylaşılmasını güvenli bulurken, %40 ı ise güvensiz bulmaktadır. %16 sı ise bu paylaşımın güvenli olup olmadığını bilmediğini belirtmiştir. Kişisel bilgilerin sosyal paylaşım sitesinde paylaşılmasını erkekler kızlardan daha fazla güvenli bulmaktadırlar. İstanbul da yaşayanlar, İzmir ve Ankara da yaşayanlara oranla kişisel bilgilerin sosyal paylaşım sitesinde paylaşılmasını daha güvenli bulmaktadır. 14

20 Sosyal paylaşım sitelerindeki kişisel bilgilerin gizliliğini korumaya yönelik kurallar çocukların %47 si tarafından bilinmez iken, çocukların %16 sı ise bu kuralları okuyup anlamadığını belirtmektedir. %37 lik bir kesim ise kuralları okuyup anladığını belirtmiştir. Bu sonuçlar ışığında 9-16 yaş grubundaki çocukların Sosyal paylaşım sitelerindeki kişisel bilgilerin gizliliğini korumaya yönelik kuralları bilmediğini söylemek mümkündür. Sosyal paylaşım sitesinde kişisel bilgilerinin gizliliğini korumaya yönelik kuralları kızlar erkeklerden daha fazla biliyor. Araştırmaya katılan çocukların %50 si sadece tanıdığı kişilerin arkadaşlık isteklerini kabul ettiğini, %33 ü tanıdığı kişiler ve arkadaşlarının arkadaşı isteklerini kabul ettiğini belirtirken %15 i ise gelen tüm arkadaşlık isteklerini kabul ettiğini belirtmektedir. 15

21 Araştırmaya katılan çocukların %48 i, tanımadığı kişiden arkadaşlık teklifi aldığında önce profiline bakıp sonra inanırsa kabul ettiğini belirtmiştir. %37 si ise tanımadığı kişilerden gelen tüm arkadaşlık isteklerini reddettiğini belirtmiştir. Tüm arkadaşlık isteklerini kabul edenlerin oranı ise %13 tür. Sosyal paylaşım sitesinde tanımadığı kişilerden gelen arkadaşlık taleplerini erkeler kızlardan daha çok kabul ediyor. Liseye gidenler ilköğretime gidenlere göre daha yüksek oranla sosyal paylaşım sitesinde tanımadığı kişilerden gelen arkadaşlık tekliflerini kabul etmektedir. 16

22 Çocukların %26 sı sosyal paylaşım sitelerinde hiçbir aile ferdiyle arkadaş olmadığını belirtirken, %41 i babasıyla, %33 ü annesiyle, %27 si kız kardeşiyle ve %20 si ise erkek kardeşi ile arkadaş olduğunu belirtmiştir. Yaş büyüdükçe sosyal paylaşım sitesinde ebeveynlerle (anne-baba ile) arkadaş olma oranı azalmaktadır. Sosyal paylaşım sitesinde ebeveynlerle arkadaş olma oranı kızlarda erkeklere göre daha yüksektir. Çocukların %94 ü bazı içerikleri arkadaşlarından gizlemediğini belirtirken, %5 i ise bazı içerikleri bazı arkadaşlarından gizlediğini belirtmiştir. 17

23 Çocukların %96 sı bazı içerikleri ailesinden gizlemediğini belirtirken, %3 ü ise bazı içerikleri ailesinden gizlediğini belirtmiştir. Çocukların %6 sı sosyal paylaşım sitesinde paylaştığı bir bilgiden daha sonra pişman olduğunu belirtirken %93 ü ise sosyal paylaşım sitesinde paylaştığı bir bilgiden hiçbir zaman pişman olmadığını belirtmiştir. 18

24 Çocukların %49 u Sosyal Paylaşım sitesinde tanımadığı bir kişiden mesaj aldığında asla cevap vermeyeceğini belirtirken, %30 u mesajın içeriğine göre uygunsa cevap verdiklerini belirmiştir. Çocukların %9 u ise Sosyal Paylaşım sitesinde tanımadığı bir kişiden gelen bir mesaja mutlaka cevap verdiğini belirtmiştir. Yaş büyüdükçe sosyal paylaşım sitesinde tanımadığı kişilerden gelen mesajlara cevap verme oranı artmaktadır. Erkekler kızlara göre, sosyal paylaşım sitesinde tanımadığı kişiden gelen mesajlara daha çok cevap vermektedir. Çocukların %63 ü Sosyal Paylaşım sitesinde ne zaman nerede olacağını hiçbir zaman yazmadığını, %33 ü bazen yazdığını belirtirken %3 ü ise genellikle Sosyal Paylaşım sitesinde ne zaman nerede olacağını yazdığını belirtmiştir. Gelir düzeyi azaldıkça çocukların sosyal paylaşım sitesinde ne zaman nerede olacaklarını bildiren bir bilgi paylaşma oranları da azalmaktadır. 19