Ebeveyn olma insan yaşamındaki önemli kararlardan biridir. Çiftin ebeveynlik rolüne

Transkript

1

2 GİRİŞ Ebeveyn olma insan yaşamındaki önemli kararlardan biridir. Çiftin ebeveynlik rolüne adım attıkları gebelik, doğum ve lohusalık dönemlerinde kadının geçirdiği biyo-psikososyal değişimler çok önemlidir. Bu dönemler birçok kadın için mutluluk ve üzüntü, cesaret ve kaygı, yalnızlık ve birliktelik gibi zıt duyguların bir arada olduğu bir duygusal dalgalanma dönemidir (1,2,3) Sosyal destek genel olarak bireye çevresindeki insanlar tarafından yapılan yardım olarak tanımlanır. Ebeveyn olma gibi kriz durumlarında bireyler, doğal yardımcı olarak görülen aile üyeleri ve arkadaşlarına dayanma gereksinimindedir. Bu formal olmayan yardımcıların oluşturduğu destek ağı bireyin uyum süreci ve sağlığı üzerinde önemli bir etkiye sahiptir ( 4,5). Anneliğe adaptasyon bir çok faktörün yan sıra eşin desteği ile de ilişkili bulunmuştur (5, 6,7). Gebelik ve doğumla ilgili çalışmalar göstermiştir ki aileleri özellikle de eşleri tarafından desteklenen gebeler daha rahat bir gebelik, doğum ve doğum sonrası dönem geçirmektedir. Doğum sırasında eş desteği ve kadının algıladığı sosyal destek arasında pozitif ilişki bulunmuştur (3,7). Gebelik döneminde psikososyal ve duygusal destek yetersizliği, gebelikte ve doğum sonrasında depresyon için belirleyici bir özelliğe sahiptir. Yapılan araştırmalarda gebelikte sosyal destek yetersizliğinin artmış depresyon ve kaygı düzeyleriyle ilişkili olduğu ortaya konulmuştur (1,8,9,10,11,12,13). Daha önce geçirilmiş depresyon atağı, ailede depresyon öyküsü, evlilik sorunları, olumsuz yaşam deneyimleri, istenmeyen gebelik, daha önce düşük yapmış olma, fetus hakkında kaygılanma gebelikte depresyon için risk etkenlerini oluşturmaktadır (14).Gebelik, doğum ve loğusalık sürecinde, kadınlık rolünün yanı sıra annelik rolüne ilişkin çatışmalar ruhsal, sosyal ve davranışsa! boyutta gündeme gelir. Kadının aile ilişkileri, özelikle eş ile ilişkisinin niteliği gebelik, doğum ve anneliğe uyumu etkilerken aynı şekilde gebelik ve doğum da kadının ruhsal, sosyal yaşantısını, aile ilişkilerini ve eş ile olan ilişkisini etkiler. Eğer eşlerin ilişkileri iyi değilse, bu durum uyum sürecini olumsuz yönde etkiler. Aynı şekilde ailedeki diğer çocukların, kadın ve erkeğin anne ve babasının ve aileyi etkileyen diğer yakın kişilerin yaklaşım biçimleri de çiftin ebeveynliğe uyum sürecini etkiler (3,6,9, 15, 16, 17, 18) Genellikle anneliğin içgüdüsel olarak kadının doğasında zaten var olduğu, babalığın ise sonradan kazanılan bir statü olduğu düşünülür. Oysa gebeliğin her aşamasında eşe destek vermek babayı bu role hazırlayacaktır. Bebeğin gelişimini takip etmek, doktor kontrollerinde bulunmak, eşine bebeğe hazırlık aşamasına katılmak babanın bebeğe bağlılığını ve bebekle fiziksel-psikolojik etkileşimin oluşumunu olumlu yönde etkileyecektir (19). Çocuğun doğumundan itibaren onunla yoğun bir iletişim halinde olma, babaların hayatları boyunca çocuklarıyla daha sağlıklı iletişim kurma olasılıkları artıracak, bebeğin ihtiyaçlarının karşılanmasında anneye yardımcı olmak loğusalık dönemindeki sıkıntıları azaltacaktır (3,6) Bu dönemde eşin yanı sıra aile yakınlarının da desteği çok önemlidir. Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesinde (Convention on Elimination of all Forms of Discrimination Against Women-CEDAW, 1979) anneliğin toplumsal bakımdan önemi ile her iki eşin aile içindeki ve çocuğun yetiştirilmesindeki rolüne atıfla, çocuğun yetiştirilmesinde kadın ve erkek ile toplumun bir bütün olarak sorumluluğu paylaşmalarını gerektirdiğinin farkında olmanın önemi vurgulanmaktadır, (20) Ebeveyn olma sürecinde kadınların yeterince destek görerek sağlıklı ve mutlu bir deneyim geçirmesi, anne ve bebek sağlığına katkı sağlayacaktır. Bu çalışmada erken lohusalık sürecinde kadınların algıladıkları eş desteğinin belirlenmesi amaçlanmıştır. GEREÇ-YÖNTEM Çalışma kesitsel ve tanımlayıcı amaca yönelik araştırma türündedir. Araştırmanın evrenini; İstanbul' da bir üniversite hastanesinde Ocak-Haziran 2009 tarihleri arasında doğum yapan tüm kadınlar oluşturmuştur. Bilgilendirilmiş onamları alınan, çalışmaya katılmaya gönüllü, iletişim güçlüğü ve mental yetersizliği olmayan 100 lohusa çalışma -188-

3 ömeklemini oluşturmuştur. Çalışma için İstanbul Tıp Fakültesi etik kurulundan "Etik kurul onayı" ve uygulama yapılan AD'da da uygulama izni alınmıştır. Çalışmada veriler, literatür bilgileri doğrultusunda hazırlanan görüşme formu ve araştırmacılar tarafından literatür doğrultusunda 5'li likert tarzında hazırlanan "Erken Lohusalık Sürecinde Kadınların Algıladıkları Eş Desteği Belirleme Formu" ile toplanmıştır. BULGULAR Tanıtıcı Bulgular Çalışmaya katılan kadınların %64 'ü herhangi bir işte çalışmıyordu. Kadınların ekonomik durumlarını belirlemek için kendi değerlendirmelerine göre; muhtaç durumdayım, ancak geçinebiliyorum, orta halliyim, gelir durumum iyi sayılır ve varlıklı sayılırım seçeneklerinden birini seçmeleri istendi. % 45'i ekonomik durumunu "orta halli" olarak nitelendirdi. % 79 'u çekirdek aile kompozisyonunda idi. Lohusaların tamamı eşleriyle ilişkilerinin iyi olduğunu ve herhangi bir tür şiddet görmediklerini bildirdi. Kadınların %12'si gebelik kontrollerine eşlerinin hiç gelmediğini, hiçbirinin herhangi bir baba adayı eğitim programına katılmadığını bildirdi. Çalışmaya katılan kadınların tanıtıcı özellikleri Tablo 1 de sunulmuştur. Tablo 1: Kadınların bazı tanıtıcı özellikleri Çocuk sayıları Yaş 29,64 ± Eğitim yıll an 9,73± Eş l erinin eği tim yı ll an 10.95± Evlilik süıesi 6,87± Gebelik sayısı 2.17± Çocuk sayılan 1,6±0, Eş Desteğine İlişkin Bulgular "Erken Lohusalık Sürecindeki kadınların algıladıkları eş desteğini belirlemeye yönelik 25 önermeye ilişkin olarak, eşlerden önemli oranda olumlu destek alındığı bildirildi. Lohusaların en fazla katıldığını ve kesinlikle katıldığını bildirdiği önermeler; "eşim gerçekten bana yardımcı olmaya çalıştı" (%90), "eşim ihtiyacım olduğunda yanımda oldu" (% 85), "eşim yaşadığım duygusal çalkantılarda beni rahatlattı" (%84), "eşim bana her zamankinden daha anlayışlı davrandı"(% 83), ve "gebelik kararını eşimle birlikte verdik" (%82) idi. Daha somut desteği gösteren "eşim loğusalıkla ilgili bilgi edinmek için çalıştı" (%4 7), "eşim istediğim kadar benimle vakit geçirdi" (% 59), "eşim bebek bakımı ile ilgili bilgi edinmek için çaba harcadı" (%67) önermelerine katılım daha düşük kalmıştır. Ayrıca lohusaların % 37'si "eşim paylaşmak istediği halde iş yoğunluğu buna izin vermez" önermesine katıldığını bildirdi. Kadınların % 56 'sı eşlerinin doğumda yanında olmayı istediğini belirtti. Erken lohusalık sürecinde kadınların algıladıkları eş desteğine ilişkin ifadelere katılma durumları Tablo 2' de gösterilmiştir. Tablo 2: Kadınların "Erken Lohusalık Sürecinde Kadınların Algıladıkları Eş Desteği Belirleme Formu"'ndaki önermelere katılma durumlarının dağılımı Öıll'm ı eler Kesi11Tikle Evet Iüınırsız Hayır Kesı"ulikle Evet Hayır l. Gebe likkcırnrıııı eşimle birlikte verdik Eşimgebelik luıkkındcı bilgi edinmek için çcıbcı luımıdı Eş im l oğu sıı lıkhı ilgili bilgi edinmek için çcılıştı Eşimgerçek teıı bmrn ycı rdııncı o lımıy;ı çcılıştı Eşi ın bebek b<ıkıını ile ilgili bilgi edimnek için çııbcı lrnr cııdı E ş im bebek bıık ımmmkendi sonım lu luğu o lmııd ığm ı dü şünür Eşi ın gebelik l e ilgili değişiklik ve s ıkmtılıırdıı beni rnlrntlııttı il.o E ş im yıışıı d ığım duygu sıı l çıı lkmıtı l ıırdıı beni rnhııt l ııttı Eşi ıni s t e di ğiınkııdıırb eııiml evııki t geçi rdi Eşiıuduygıılıınmıp ııy lıı ş ıırnz JJ.O 12. E ş iınihtiyııcıın o lduğuııdıı yıı nıındıı o l du Günlük yıışıımıımzdııki o lum suzluk l ıırdıı eş im pıı s if/kıırnr s ız kıı l ıı 14. Eşi ınl e so nııılıınınızı komışıırnktıı zo rlııııınz Tiimkıırnrlıınmızı birlikteıılırız E ş imbebeğimizin bıık ımınıı kııtı l ınııktıı istekli değ i l diı Eşiınb eb eği ıniziıı sonıınluluğmmp ııy l ıış ır E ş imdeııihti yııcım o lmıduygı ı s ıılyıırdıınııılının Eşiınçıılışınıı sıııı tleı ini düzeııl eyeı ek bmrn yıı rdııncı oldu E ş imd oğum es nıı s mdıı y mıımdıı o lıırny ıi s t e di ıı. o 21. E ş iın öze l bird önem yıışıı d ığıınıııfarkmdııd eğ i l dir Eşiınbmrn Iıeı zıı ınııııkiııdeıı dııhıı ıııılııyışlı dııvrnııdı Eşi ın ev l ei l gi li so nıınluluklıırdıı yıırdııncıd eği ldir Eş iınpııy lıı şımık i s tediği!mide i ş yoğunluğu buırn izin ıı.o Açık uçlu görüşmelerde sorulan diğer bir konu da kadınların bu döneme ilişkin beklentileri idi. Kadınların bu döneme ilişkin en temel beklentisi ise sağlıklı bebek sahibi olma ve yeterince ve etkin emzirebilme idi

4 TARTIŞMA Gebelik, doğum ve sonrasında eşin desteği çok önemlidir (3,6,8). Sosyal destek yetersizliğinin gebelikte ve doğum sonrasında ruhsal sağlığı bozarak annenin hayat tarzını etkilediği, diyet alışkanlığını bozduğu, sigara, alkol ve madde kullanımında artışa neden olduğu (21,22) ve bu durumların da gebelik, doğum ve doğum sonrası dönemde anne ve bebeğin sağlığını bozabildiği gösterilmiştir(18,23). Gebelikte yeterli psikososyal desteğin varlığı ve ruh sağlığının iyi olması fetusun sağlığı için de önemlidir. Duygusal gerilimin, özellikle depresyon ve kaygının, gebelik ve doğum komplikasyonlarını artırdığı, yenidoğanın sağlığını olumsuz etkilediği, erken doğuma, düşük doğum ağırlığına ve bebekte gelişme geriliğine neden olduğu bildirilmiştir (24). Hatta kaygılı geçen bir gebelik, çocukta daha sonra davranışsa! ve duygusal sorunların ortaya çıkması ile de ilişkilendirilmiştir(l 7). Araştırmalar iyi evlilik ilişkileri olan kadınların, evlilikleri mutsuz olan kadınlara göre gebelikleri sırasında daha az anksiyete ve depresyon yaşadıklarını göstermiştir (16). Çalışmada kadınların tamamı eşleriyle ilişkilerinin iyi olduğunu ve herhangi bir tür şiddet görmediklerini bildirmesi, evlilik ilişkilerinin iyi olması bu sağlık riskleri açısından olumlu bir durumdur. Eşin, bebeğin doğumundan itibaren fiziksel ve ruhsal gelişiminde anne ile kurmuş olduğu ilişki çok önemlidir. Oysa erkekler bazen eşlerine nasıl destek olacaklarını bilememektedirler. Onları bu konuda bilgilendirmek ve babalığa hazırlamak için artık günümüzde gebe eğitimi ile birlikte baba adayına da baba eğitimi programları verilmektedir. Yapılan çalışmalar, bu kurslara katılmış baba adaylarının eşlerine daha bilinçli destek oldukları ve gebelerin eşlerinin bu desteği nedeniyle kendilerine daha çok güven duydukları saptanmıştır (3,16,25). Bu kursları tamamlayan baba adayları, gebelik, doğum, doğum sonrası dönem, bebek beslenmesi ve bakım, aile planlaması yöntemleri hakkında bilgilenmektedir. Çalışmamızda da eşlerin tamamının herhangi bir baba adayı eğitim programına katılması da önemli bir sonuçtur. Üniversite hastanelerinde bile sunulamayan baba eğitim programı, ülkemiz için önemli bir eksiktir. Bu nedenle babaların gebeler için düzenlenen programlara dahil etmek, kadınlara destek sağlamak için bu konudaki yayınları okumalarını, gebelik kontrollerine eşlerinin yanında gelmelerini özendirmek önemlidir (16,19,26). Gebelik izlemlerine katılım babaların ebeveynliğe hazırlanması yönünde farkındalık, bilgi ve beceri kazandırma için önemli fırsattır. Sağlık hizmet sunucuları bu zamanı iyi değerlendirmeli ve babaları bu programlara katılmaları konusunda özendirmelidir. Sosyal destek almanın özellikle eş desteği alma durumunun, doğum öncesi bakım alma düzeyi arttırdığı ve postpartum depresyonu önleyici etkisi olduğu bulunmuştur(l O). Gebelik ve sonrasında eşin sorumluluk almasının, prenatal bakıma katkısı bilinmesine rağmen çalışmada eşlerin %12'si gebelik kontrollerine hiç gelmemesi ülke geneline göre kentsel, batılı kadın profiline sahip ömeklemimizde bile tüm kadınların yeterince destek almadıklarını gözler önüne sermektedir. Lohusaların bireysel algılarına dayalı destek önermelere daha yüksek oranda katılıp, daha somut desteği gösteren önermelere daha düşük katılım göstermeleri eş desteğinin psikolojik alanda fazla, fakat fonksiyonel alanda düşük kaldığını göstermektedir. Baba adaylarının ve babaların fonkiyonel desteğini objektif olarak gösterecek çalışmalara gereksinim vardır (26). Doğum anında eşin varlığı ve desteği kadın için doğum deneyimini daha konforlu ve daha az korkutucu kılar (6,19,25,26,28). Doğumda eşin desteği, doğumda ağrı kesici kullanmayı azaltan ve doğum süresini kısaltan bir faktör olarak bildirilmektedir (7, 19). Kadınların yarısından çoğu (% 56) doğumda eşlerinin yanında olmayı istediğini belirtmesi artık Türk erkeklerinin de bu özel deneyimi eşleriyle paylaşmak ve desteklerini sunmak istemeleri açısından önemli bir sonuçtur. Ancak bu beklenti, doğum ünitelerinin fiziksel koşullarının iyileştirilmesi ve babaların da ebeveynlik eğitimleri aldıktan sonra mümkün olabilecektir. Başta üniversite hastaneleri olmak üzere bu açılım, tüm perianatal hizmet sunan kurumlarda yaygınlaştırılmalıdır (3). Bu kadınların ve eşlerinin bu haklı ve önemli beklentisidir. Postpartum dönem plasentanın -190-

5 doğumundan sonra başlayan ve altı hafta kadar süren, annenin önemli biyo-psikososyal değişimler yaşadığı bir dönemdir. Bu kısa zaman süreci içinde doğum yapan kadının yaşadığı fizyolojik ve psikolojik değişikliklere uyum sağlaması, annelik rolü ve bebeğini kabullenmesi, eve gittiğinde kendine ve bebeğine bakabilmesi için gerekli bilgi ve becerileri kazanması beklenir. Oysa anneler, bir taraftan kendi bakımlarıyla ve yaşadıkları problemlerle baş etmeye çalışırken, diğer yandan da bebeğin ihtiyaçlarını karşılamak için günlük aktivitelerini sürdürmek ve yeni duruma uyum sağlama çabası içindedirler (6,16,18,20,21,22). Lohusa, bu sürenin normal doğumlarda en az 24, sezaryen doğumlarda en az 72 saatini hastanede geçirir. Sağlık bakım sunucuları, ebeveynlerin postpartum dönemdeki bakım gereksinimlerini belirlemek üzere bu kısıtlı süreyi iyi değerlendirmelidir Gerekli bakım, eğitim ve desteği sağlayarak ebeveynlik rolüne uyumlarını kolaylaştırmalı ve postpartum dönemdeki sorunlarla baş etmede yardımcı olmalıdır (3,25,27,29,30). Bu dönemde, klinik ziyaret politikalarının ve fiziksel koşullarının babanın anne ve bebekle buluşmasını kısıtlamaması ve babalara rehberlik etme fırsatı açısından iyileştirilmesi gerekir. Çalışmada babanın işinin kadına desteğini engellediği görüşü ortaya çıkmaktadır. Halihazırda erkek memura, karısının doğum yapması sebebiyle isteği üzerine üç gün izin verilmesi mümkün bulunmaktadır (657/104. madde) (31 ).Oysa birçok ülkede, 16 ay (İsveç), 12 ay (Danimarka-Fransa), 6 ay (Finlandiya) ile babalara da anne ile paylaşabilecekleri doğum sonrası izni kullanılabilmektedir(25). Türkiye 'nin de imzalayarak taraf olduğu uluslararası sözleşmelerde hükümetler, anneler ve babalar arasında eşitçe paylaşılan, görece esnek kullanılan uygun annelik ve babalık izin modellerini teşvik etmeye, sunmaya anne ve babalar için izinler, kısmi zamanlı çalışma, esnek iş uygulamaları gibi çalışma ve aile yaşamlarının uyumunu gözeten düzenlemeler içermesini güvence altına almaya çağrılır(20). Mevzuattaki bu eksikliğinin giderilmesi için, halen yasa değişikliğinin teklifi ilgili komisyonda gündeme gelmeyi beklemektedir. Sonuç: Ülke geneline göre kentsel batılı kadın profiline sahip ömeklemimizde kadınların gebelik ve erken lohusalık döneminde, eşlerinden bir ölçüde destek algıladıkları belirlenmiştir. Ancak karşılanamayan destek beklentileri konusunda, sağlık hizmetlerinde bir takım iyileştirmelere ve hizmet sunucularının bu konuda farkındalık kazanmalarına gereksinim vardır. Özellikle ebeveyn izni konusunda yapılacak yasal düzenlemeler de buna katkı sağlayacaktır. Bu çalışma doğrultusunda öneriler. 1. Gebe ve lohusaların destek beklentilerine ilişkin kapsamlı çalışmaların yapılması 2. Antenatal izlemlerde babanın da bulunması ve eğitim için fırsat yaratılması 3. Gebelik eğitimlerinde babaların da katılması 4. Baba adayı eğitimlerinin düzenli yapılması 5. Babanın geleneksel rolünün iyileştirilmesine yönelik toplum düzeyinde çabalar.. 6. Babanın desteğinin sağlanması için yasal izin düzenlemelerinin yapılması 7. Hizmet sunucuların da babaların desteği konusunda farkındalık kazanmasına yönelik eğitimler Çalışmanın sınırlıklılan Çalışmanın tek bir hastanede küçük bir ömeklemle yapılmış olması bir sınırlılıktır. Çalışma sonuçları tüm topluma genellenemez. Ancak ebeveynlik sorumluluğunun paylaşılması ve eş desteğine dikkat çekmesi açısından sonraki çalışmalara rehberlik edebilecek veriler içermektedir. Gelecekteki çalışmalarda eş desteğini belirlemede objektif ölçme araçları geliştirilmesi ve geniş bir ömeklemde sınanması önerilmektedir. KAYNAKLAR 1. Da Costa D, Larouche J, Dritsa M, Brender W. Psychosocial correlates of prepartum and postpartum depressed mood. J Affect Disord 2000;59: Hopkins J, Campbell SB. Development and validation ofa scale to assess social support in the postpartum period Womens Ment Health 2008; 11: Turan JM, Nalbant H, Bulut A, Sahip Y, Including Expectant Fathers in Antenatal Education -191-

6 Programmes in lstanbul, Turkey. Reproductive Health Matters 2008;9(18): Seguın, L; Potvın, L, St.-Denıs, M, Loıselle, J,> Chronic Stressors, Social Support, and Depression During Pregnancy. Obstetrics & Gynecology. 1995;85: Guendelman, S, Malin C, Herr-Harthorn B, Vargas PN. Orientations to motherhood and male partner support among women in Mexico and Mexican-origin women in the United States. Social Science & Medicine 2001;52(12): ;), 6. Johnson MP. The implications of unfulfilled expectations and perceived pressure to attend the birth on men's stress levels following birth attendance: A longitudinal study. Journal of Psychosomatic Obstetrics and Gynaecology. 2002;23(3): /, Relationships between partner's support during labour and maternal outcomes. 2000;9(2): Brugha TS, Sharp HM, Cooper SA, Wesender C, Brtto D. Shnkwn Ret al. The Leicester 500 Project. Social support and the development of postnatal depressive symptoms, a prospective cohort survey. Psychol Med. 1998;28(1): Vırıt O, Akbaş E, Savaş HA, Sertbaş G, Kandemir H. Gebelikte Depresyon ve Kaygı Düzeylerinin Sosyal Destek ile İlişkisi,NöroPsikiyatri Arşivi 2008; 45(1): O. Cambaz S, Çetinkaya AÇ, Özmen D, Karaağaç A, Sağlam B, Özdemir D ve ark. 0-3 aylık bebeği olan kadınlarda postpartum depresyon ile sosyal destek algısı arasındaki ilişkinin incelenmesi. 5. Temel Sağlık Hizmetleri Sempozyumu Özet Kitapçığı, Kumar R, Robson K. Postnatal mental illness: a transcultural perspective. Sos Psychiatry Epidemiol 1994;29: Levvellyn AM, Stovve ZN, Nemeroff CB. Depression during pregnancy and the pue1perium. J Clin Psychiatry 1997;58(15): Karaçam Z, Ançel G. Depression, anxiety and injluencing factors in pregnancy: A study in a Turkish population. Midwifery 2007 (10); [Epub ahead of print) 14. Kitamura T, Shima S, Sugawara M, Toda MA. Psychological and social correlates of the onset of qffective disorders among pregnant women. Psychol Med 1993;23: Kopelman RC, Moel J, Mertens C, Stuart S, Arndt S, O 'Hara MW. Barriers to Care for Antenatal Depression. Psychiatr Serv Apr;59(4): Kroelinger CD, Oths KS. Partner Support and Pregnancy Wantedness, BIRTH 2000;27(2): O 'Connor TG, Heron J, Golding J ve ark. Antenatal anxiety and ehi/dren s behavioural/emotional problems at 4 years. Report from the Avon Longitudinal Study of Parents and Children. Br J Psychiatry 2002;180: Dejin-Karlsson E, Ostergren PO. Psychosocial factors, lifestyle, and fetal growth: the added value of both pre- and post-natal assessments. Eur J Public Health 2003;13: Greenhalgh, R,Slade P, Spiby H,F athers 'Coping Style, Antenatal Preparation, and Experiences of Labor and the Postpartum, BIRTH 2000;27: Heaman MI, Gupton AL, Moffatt ME. Prevalence and predictors of inadequate prenatal care: A comparison of aboriginal and nonaboriginal women in Manitoba. J Obstet Gynaecol Can 2005;27: Har/ey K, Eskenazi B. Time in the United States, social support and health behaviors during pregnancy among women of Mexican descent. Soc Sci Med 2006;62: Rasmussen S, lrgens LM The effects of smoking and hypertensive disorders on fetal growth. BMC Pregnancy Childbirth 2006;6: Berle JI, Mykletun A, Daltveit AK, Rasmussen S, Holsten F, Dahi AA. Neonatal outcomes in offspring of women with anxiety and depression during pregnancy. A linkage study from The Nord Trondelag Health Study (HUNT) and Medica!Birth Registry of Norway. Arch Women Ment Health 2005;8(3): Hallgren A, Kih/gren M, Fors/in L, Norberg S. Swedish fathers involvement in and experiences of childbirth preparation and childbirth. Midwifery 1999; 15(1):

7 2 6. Sevil U, Özkan, S.F athers 'functional status during pregnancy and the early postnatal period. Midwifery 2009;25(6): doi:l0.1016/j.midw Abushaikha L, Sheil EP. Labor Stress and Nursing Support: How do They Re/ate? Joumal of lntemational Womens Studies 2006;7(4): Gungor /, Beji NK Effects o fathers' attendance to labor and delivery on the experience of childbirth in Turkey. West J Nurs Res. 2007;29(2): Dennis CL, Ross L. Women s perceptions of partner support and conjlict in the development of postpartum depressive symptoms, Journal of Advanced Nursing. 2006; 56(6): Not: Çalışma 1. Kadın Sağlığı Hemşireliği kongresinde (2-4 Kasım 2009 İstanbul) poster bildiri olarak sunulmuştur

8