Özellikle biyolojik çeşitliliğin, doğal ve bununla ilişkili kültürel kaynakların devamlılığının sağlanmasına ve korunmasına hizmet eden, yasal veya

Transkript

1 Korunan Alanlar ve Ekoturizm Özellikle biyolojik çeşitliliğin, doğal ve bununla ilişkili kültürel kaynakların devamlılığının sağlanmasına ve korunmasına hizmet eden, yasal veya diğer etkili yollarla yönetimi gerçekleştirilen karasal ve/veya denizel alanlardır. Bugüne kadar, modern teknoloji ve sanayileşmenin de katkılarıyla insanlar tabiattan sonsuz ve sorumsuz bir şekilde yararlanmışlardır. İnsanlar doğal kaynakları kullanarak yeryüzünü çok kısa sürede inanılmayacak derecede, tabiatta var olan dengenin aleyhine değiştirmişlerdir. Bu olumsuz değişimler; bitki ve hayvan toplulukları içerisinde bazı türlerin yok olması, orman ölümleri, suların -özellikle denizlerinkirliliği, hava kirliliği nedeniyle atmosferdeki ve İklimdeki değişiklikler veya tropik ormanların kesilerek yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalması şeklinde örneklemek mümkündür. Önümüzdeki yıllar, hatta yüzyıllar bu olumsuz etkileri daha iyi anlayabileceğimiz, fakat önlem almakta geç kaldığımız için olumsuz sonuçlarına katlanmak zorunda olacağımız gelişmelerdir.

2 Kaçak Avlanma Kaçak Kesim

3 Bitkiler ve hayvanlar için yaşam ortamı, insanlar için oksijen kaynağı olmakla birlikte, toprağı erozyondan korumak gibi sayısız yararları olan ormanlar; yaklaşık 3.9 milyar ha alanı ile yeryüzünün yaklaşık %30 unu kaplamaktadır. Bu ormanların büyük bir kısmını tropik yaprak döken ormanlar ile, makilik, çalılık veya savanlar gibi ormanlık araziler oluşturmaktadır. Ormanların doğal ekosistem içerisinde; Bitkiler ve hayvanlar için yetişme ve yaşama alanları, Doğada enerji deposu, CO 2, O 2 ve mineralleri absorbe etme, açığa çıkarma ve depolama görevi, Toz ve gürültüyü önleme görevi, Suyu tutma, depolama ve açığa çıkarma görevi, Toprağı koruma görevi, Reçine, alkoloidler, yağlar gibi bazı kimyasal maddeleri üretme fonksiyonu gibi bir çok işlevleri vardır.

4 Diğer taraftan insanların çeşitli gereksinimlerini karşılamak için her yıl milyon ha orman ortadan kaldırılmaktadır. Örneğin, 1936 yılında % 39 olan Etiyopya'nın (eski adıyla Habeşistan) orman varlığı günümüzde sadece % 3'e düşmüştür. Ayrıca Dünya orman varlığının da yarısı yok olmuştur. Bunun en önemli nedeni orman alanından, orman ağacından ve ürünlerinden aşırı yararlanma isteğidir. Örnek olarak, tarım alanlarının genişletilmesi, orman ağacı ve ürünlerinin yakacak maddesi olarak kullanılması, endüstride yoğun kullanımı ve kağıt kullanımının artması verilebilir. Üçüncü dünya ülkelerinde 1,5 milyar insan hala yakacak maddesi olarak odun kullanmaktadır. Orman alanlarının bu şekilde daralması biyosferde önemli değişiklere neden olmaktadır. Dünyadaki organik karbonun 1/3ünün ormanlarda, 1/4ünün okyanuslarda ve geri kalan kısmının da terrestrik eko sistemlerde (çayırlıklar, tundralar vb) bulunduğu ve yine ormanların milyar ton karbon ihtiva ettiği dikkate alınırsa, orman ekosistemlerinin ortadan kaybolması ve buna bağlı olarak bitki ve hayvan türlerinin azalması sonucu karbon ve su döngüsünün ne kadar çok zarar gördüğü daha iyi anlaşılır.

5 Orman Türleri Tropik yağmur ormanları (tropik, subtropik herdem yeşil nemli ormanlar) Alan (milyon ha) Biyomas yoğunluğu (ton/karbon/ha) Toplam Biyomas (milyar ton karbon) ,2 115 Tropik yaprak döken ormanlar (tropik, subtropik nemli-kuru yaprak döken ormanlar) ,5 175 Ilıman herdem yeşil ormanlar (ılıman iğne yapraklılar) ,5 65 Ilıman yaprak döken ormanlar (ılıman yaprak dökenler) Boreal ormanlar ,0 60 Ormanlık araziler, makilik, çalılık ve savanlar (açık ormanlık araziler) ,5 22 Toplam

6 Kence (I988)'nın de farklı bir kaynağa dayanarak belirttiği gibi, günümüzde tropik ormanlar yaklaşık 9 milyon km2'lik bir alan kaplamakta ve yeryüzündeki canlı türlerinin yarısından fazlasını barındırmaktadır. Bu ormanların, her yıl % 0,7'si yanı yaklaşık km2 sı artan nüfusu besleyebilmek için yok edilmektedir. Ormanların yok edilmesi bu hızla sürdüğü taktirde, yeryüzündeki canlı türlerinin % 20 si, yanı en az 1 milyonu çok kısa bir süre içerisinde bir daha geri gelmemek üzere yeryüzünden silinip gideceklerdir. Biyocoğrafyada önemli bir kural vardır; bu kurala göre bir habitatın alanı onda bir oranında azalırsa, bu habitatta sürekli olarak barınabilecek canlı türlerinin sayısı sonunda yarı yarıya azalır. Çevre sorunlarının bir sonucu olarak son 300 yılda 165 kuş ve 155 memeli hayvan türünün, son 100 yıl içerisinde de bitki türünün nesli ya tamamen tükenmiş, ya da tükenmek üzeredir. Böylesi olumsuz bir gelişme insanların kendi kendilerine kurdukları bir tuzak gibidir. Aynı zamanda bununla doğal afetlerin zemini de oluşturulmaktadır.

7 Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu (1989)'nun bir raporuna göre, " 1970'li yıllarda doğal afetlerden zarar gören insan sayısı, 1960'lı yıllardakinin iki katı olmuştur. Kuraklık sonucunda meydana gelen felaketler, çok sayıda insanı etkileyen afetler olmuş ve sayıca en çok artan afet türünü oluşturmuştur. 1960'larda yılda 18,5 milyon kadar insan kuraklıktan zarar görürken 1970'lerde bu sayı 24,4milyona ulaşmıştır. 1960'larda her yıl 5,2 milyon kişi selden zarar görürken, 1970'lerde bu da 15,4 milyon kişiye varmıştır.

8 Bu gibi afetler son yıllarda da sürekli artarak etkisini göstermektedir. Sadece yıllarında Etiyopya'da kuraklıktan 1 milyondan fazla insan ölmüştür tarihinde olan ve onu takip eden günlerde de etkisini sürdüren Bangladeş'teki sel baskınında ise yine 1 milyona yakın insanın hayatını kaybettiği tahmin edilmektedir. Ayrıca çok sayıda insan da evsiz kalmış ve afet sonucu oluşan susuzluk ve açlıktan dolayı çok çeşitli hastalıklara yakalanarak hayalını kaybetmiştir.

9 Doğaya yapılan müdahaleler ve baskılar sonucu doğal faktörler üzerindeki önemli değişiklikler günümüzde insan hayatını tehdit eder duruma gelmiştir. Doğadaki bu olumsuz etkiler ve sonuçları, modern teknoloji ile önlenemediği gibi, kısa zamanda doğanın kendi kendini yenilemesi (regenerasyonu) ile de eski haline dönüştürülebilmesi olası değildir. Örneğin, nesli tükenmiş bir bitki veya hayvan türünü geri getirmek ve doğaya kazandırmak imkansızdır. Böylece bütün doğal faktörlerin bir araya gelerek oluşturduğu "doğal denge" yanlış ve aşırı kullanımlar nedeniyle zarar görmekte ya da bozulmakta, dolayısıyla başta insanlar olmak üzere bütün canlıların yaşam ortamlarını yani ekosistemi olumsuz yönde etkilemektedir. Örneğin, tarım topraklarının aşırı kullanımı verim ve kalitenin düşmesine neden olmaktadır. Verimi arttırmak ve kaliteyi iyileştirmek için de gübre ve zararlılarla mücadele ilaçları kullanılmaktadır. Bu yeni girdiler ise, kullanılan alandaki toprak ve suyu kirletmekte, doğal faktörlerden bitkiler ve hayvanlar üzerinde değişikliklere neden olmakta, dolayısıyla insanları da önemli ölçüde etkilemektedir.

10 Bu çerçevede çevre ve doğa korumanın amacı, sürdürülebilir kalkınma anlayışında sürekli kullanma-koruma ilkesine bağlı kalarak doğal faktörlerin insanlar tarafından bu yükü kendi kendine kaldırabileceği kadar kullanılmasını sağlamak ve gerekli önlemleri almaktır. Atmosfere, toprağa ya da suya, doğanın kendi kendini yenileme gücünü aşmayacak miktarda yabancı madde vermek ve son yılların en çok tartışılan ve Dünyanın geleceğini büyük ölçüde tehdit eden ozon tabakasının incelmesi diğer bir ifadeyle "delinmesi", yada sera etkisinin artması gibi sorunlarla bir daha karşılaşmamaktır. Bunların sonucunda da insanlara karşılıksız tüm imkanları sağlayan bitki ve hayvan türlerinin korunmasını garanti altına almaktır.

11 Çevre korumanın temel amacı, insan ve çevresini antropojen etkilerden koruyarak, oluşan zararları mümkün olduğu oranda ortadan kaldırmaya çalışmak ve yaşam standardının yükselmesine katkıda bulunmaktır. Daha kısa bir anlatımla, insan sağlığının korunmasını güvence altına almaktır. Çevre korumanın en önemli çalışma alanları ise; hava kirliliğinin kontrolü, gürültü kontrolü, radyoaktif kirliliğin kontrolü, su kirliliğinin kontrolü, toprak kirliliğinin ve kaybının önlenmesi, atık ve artıkların kontrolü gibi konulardır. Çevre koruma ile ilgili bu alanlarda çalışmalar yapılırken, çevreyi oluşturan iklim, toprak, su gibi sadece doğal faktörler değil, aynı zamanda yerleşim alanları, ulaşım alanları, çalışma alanları, eğitim tesisleri gibi kültürel (yapay) faktörler ile bu alanlarda başta insanlar olmak üzere tüm canlılar arasındaki sosyal ilişkileri oluşturan sosyal faktörlerin korunması da dikkate alınmalıdır. Uzun yıllar itibarıyla bu faktörlerin oluşturduğu ekolojik denge veya doğal dengenin bozulmamasına, diğer bir anlatımla zarar görmemesine özen gösterilmelidir.

12 Diğer taraftan, insan sağlığının korunması ve yaşam standartlarının yükselmesi için doğa ve doğal kaynakların da korunması ve geliştirilmesi gerekmektedir. Bu da geniş anlamda doğa korumanın görevleri içerisine girmektedir. Bu nedenle de doğa koruma çevre korumanın bir parçası olarak düşünülmelidir. Pelzer'e göre, doğa koruma ile çevre koruma arasındaki en önemli fark "yararlanma düşüncesi dir. Bu bağlamda da çevre koruma insanın yaşam temellerini korumayı, doğa koruma da insanı göz önünde bulundurarak doğal kaynakları korumayı ön plana çıkarmaktadır (Çolak, 2001).

13 Ayrıca Plachter (1991)'e göre doğa korumanın görevleri olarak şu konular anlaşılmalıdır. 1. Tüm türlerin varlığının korunması (Türlerin Korunması). 2. Hangi türlerin öncelikli olarak korunacağı, o türün bugünkü durumu, varlığı ve koruma olanaklarına bağlıdır. Kırmızı Listeler ve diğer yasal düzenlemeler koruma önceliği konusunda ipuçları verirler. 3. Bu güne kadar korunan alanlar statüsünde uygulanan ekosistemlerin tamamının korunması (Biyotopların Korunması). 4. Ekosistemlerin bir parçası olarak su, toprak ve hava gibi abiyotik doğal kaynakların korunması. 5. Alan kullanımlarından doğacak olan zararların önlenmesi. 6. Türler arasındaki ilişkiler, doğal koşullarda yetişme veya yaşam ortamlarının değişmesi gibi biyolojik temel fonksiyonların korunması. Bu da daha çok alan kullanımları sonucu biyotopların parçalanması, zarar görmesi, türlerin, ortadan kalkması gibi sonuçlar doğurmaktadır. 7. Sonuç olarak hedef, tamamıyla doğanın korunmasıdır.

14 Ülkemizde yasal olarak çevre koruma teriminin tanımı tarih ve 2872 sayılı Çevre Kanununun 2. maddesin a bendinde verilmiştir. Buna göre "çevre korunması terimi "ekolojik dengenin korunması, havada, suda, toprakta kirlilik ve bozulmaların önlenmesi ve çevrenin iyileştirilmesi için yapılan çalışmaların bütününü ifade etmektedir". Aynı Kanunun 1. maddesinde ise Kanun'un amacı, dolayısıyla çevre korumanın amacı olarak "bütün vatandaşların ortak varlığı olan çevrenin korunması, iyileştirilmesi; kırsal ve kentsel alanda arazinin ve doğal kaynakların en uygun şekilde kullanılması ve korunması; su, toprak ve hava kirlenmesinin önlenmesi; ülkenin bitki ve hayvan varlığı ile doğal ve tarihsel zenginliklerinin korunarak, bugünkü ve gelecek kuşakların sağlık, uygarlık ve yaşam düzeyinin geliştirilmesi ve güvence altına alınması için yapılacak düzenlemeleri ve alınacak önlemleri, ekonomik ve sosyal kalkınma hedefleriyle uyumlu olarak belirli hukuki ve teknik esaslara göre" düzenlemek hedeflenmiştir.

15 Aziziye Tabyası (Erzurum) Karagöl (Artvin/Borçka)

16 Diğer taraftan doğa koruma çalışmalarını yasal olarak yönlendiren tarih ve 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu nda "doğa koruma" tanımlanmazken, kanunun amacı da "Yurdumuzdaki milli ve milletlerarası düzeyde değerlere sahip milli park, tabiat parkı, tabiat anıtı ve tabiatı koruma alanlarının seçilip belirlenmesine, özellik ve karakterleri bozulmadan korunmasına, geliştirilmesine ve yönetilmesine ilişkin esasları düzenlemek" olarak verilmiştir. Önemli bir eksiklik olarak, yasanın amacında türlerin korunması veya korunan alan statülerinin dışındaki yerlerde herhangi bir korumanın hedeflenmemiş olması vurgulanabilir.

17 Buchwald (1980) çevre korumayı "biyolojik-ekolojik" ve "teknolojik-hijyenik" çevre koruma olarak iki ana başlıkta ele almaktadır. Bu ayrım içerisinde doğa koruma, peyzaj planlama, rekreasyonel planlama ve yeşil alan planlaması ile birlikte biyolojik-ekolojik çevre korumanın bir parçası olarak kabul edilmektedir. Teknolojik-hijyenik çevre koruma ise havanın temizliği, gürültüden korunma, iklim düzenlemesi, ışınlardan korunma, toprağın korunması, suların korunması, katı atıkların yok edilmesi ve zararlı kimyasal maddelerden korunma konularını içermektedir. Yine Buchwald (1980)'a göre, doğa korumanın görevlerini ekolojik, bilimsel, kültürel ve rekreasyonel yönden korunması gerekli peyzaj ile yaban hayatı, bitkiler ve onların yaşam ortamlarının korunması oluşturmaktadır.

18 Böylece doğa koruma bitki ve hayvan popülasyonlarının devamlılığı, türlerin zenginliği ile doğal ya da doğala yakın ekosistemlerin korunmasına katkıda bulunmakta ve koruduğu elemanlarla da hem genetik zenginliğin korunmasına ve geliştirilmesine, hem de bilimsel çalışmaların gelişmesine yardımcı olmaktadır.

19 Plachter ((1991), doğa koruma hedeflerim bugünkü koşullarda global ölçekte aşağıdaki gibi sıralamaktadır. 1.Küçük girişimler veya az baskılar sonucu çok zarar gören büyük ekosistemlerin öncelikle ve kapsamlı korunması (örneğin, yağmur ormanlarının bir kısmı, denizler, ada ekosistemleri gibi), 2.Korunan alanlar sisteminin oluşturulması (örneğin, dünyadaki tüm doğal ekosistemlerı temsil edebilecek milli parklar taslağı), 3.Nesli tehlike altındaki tüm türlerin, kendi doğal ortamlarında korunması. Bölgesel tür kayıplarının azaltılması. 4.Özellikle gübreler başta olmak üzere doğal faktörlere zarar verdiği baştan bilinen elementler ve bileşiklerin kullanım miktarlarının önemli derecede azaltılması, 5.Toprak, su ve iklim gibi abiyotik doğal kaynakların azami derecede korunması, 6.Doğal ormanlar, kıyı ekosistemleri, turbalıklar, bataklıklar ve kültür peyzajı gibi kendini yenilemesi uzun zaman alan ekosistemlerin korunması, 7.Ormancılık veya tarımsal amaçla kullanılan doğala yakın büyük alanların regenerasyonu veya korunması. 8.Genelde yoğun alan kullanımlarının azaltılması. Değişik alan kullanım şekilleri nedeniyle uzun vadede doğal kaynaklara zarar verecek kullanımların yasaklanması (tropik yağmur ormanlarında ağaç kesimi, Orta Avrupa'da yoğun tarımsal kullanım gibi), 9.Enerji ve doğal kaynak kullanımının mümkün olduğunca azaltılması.

20 Alanda Doğa Koruma Önceliğinin Yoğunluğu Ekonomik Hedefler Yok Öncelikli Kullanım Doğa Koruma Geleneksel Alan Kullanımı Yoğun Alan Kullanımı Şekil 3 Mutlak Doğa Koruma Alanı Koruma Alanlarının Tesisi Kullanımda Sınırlamalar Ek Doğa Koruma Önlemleri

21 Şekil'de görülen mutlak doğa koruma alanları tüm kullanımlara kapalı olmasına karşın, ülkemiz genelinde çok az bir yer kaplamaktadır (% 0,1). Bu alanlar antropojen etkilere karşı hem çok duyarlı, hem de kapalıdırlar. Bu alanlara örnek olarak ülkemizdeki doğa koruma alanları gösterilebilir. Korunan alanlarının tesisi ile, burada koruma alanlarından başka diğer kullanımlara da izin verilebileceği, ancak öncelikli ve ağırlıklı kullanımların koruma olduğu vurgulanmaktadır. Buna örnek olarak ülkemizdeki milli parklar gösterilebilir ve ülke yüzölçümünün yaklaşık % 0,9'ini kaplamaktadır. Geleneksel alan kullanımı ülke genelinde önemli bir oranı (% 20-25) oluşturur. Burada öncelikli olan doğa koruma, değil, ekonomik hedeflerdir. Buna rağmen, çevreye uyumlu kullanımlar seçilerek tür çeşitliliğinin korunmasına özen gösterilmelidir. Alan kullanımlarının en büyük oranını (% 35-40) ise yoğun alan kullanımları oluşturmaktadır. Burada her kullanımın çevresel etkisi araştırılmalı, hem bulunduğu ekosistemde, hem de komşu ekosistemlerde kalıcı etkileri giderici önlemler alınmalıdır

22 Yukarıdaki hedefler, tüm kültürel ve doğal ekosistemlerin sistemli bir şekilde korunmasını ve kullanılmasını öngörmektedir. Binlerce yıldan beri yoğun bir şekilde kullanılan Anadolu toprakları ve doğası son yıllardaki yeni girişimlerle daha da fazla şekil değiştirmekte ve bitki ve hayvan türlerinde kayıplara neden olmaktadır. Bu kullanımlar içerisinde önemli olan, doğanın korunması ile birlikte düşünülerek hangi kullanımın öncelikli olduğuna karar verebilmektir.

23 Doğa koruma bir taraftan sadece belli türlerin korunmasına öncelik vererek (örneğin, Dünyada nesli tükenme tehlikesi ile karşı karşıya kalan Kelaynak kuşları gibi), o türlerin kaybolmasını önlemeye çalışmakta ve devamlılığını sağlamaktadır. Diğer taraftan da ekolojik yönden önemli alanları koruyarak (Örneğin, Manyas Kuşcenneti yada Köprülü Kanyon Milli Parkı gibi) doğal-doğala yakın ekosistemlerin bozulmaması için uğraş vermek ve böylece yaşam alanlarının yani biyotopların korunmasına çalışılmaktadır. Biyotopların korunması olmadan, etkili ve sürekli bir şekilde türlerin korunması mümkün değildir. Ayrıca ekosistemlerin bir parçası olan toprak, su ve havanın korunması da doğa korumanın görevleri içerisindedir.

24 Kelaynak Şanlıurfa / Birecik Kelaynak Üretme Çifliği

25 Balıkesir/ Bandırma Manyas Kuş Cenneti Antalya/ Manavgat Köprülü Kanyon

26 Doğa koruma bu görevlerini, daha sonraki konularda da daha ayrıntılı olarak açıklanacağı gibi, Milli Park, Doğa Koruma Alanı, Doğa Parkı, Doğa Anıtı ya da Özel Çevre Koruma Bölgesi gibi koruma sistemleri ve statüleri ile yerine getirmektedir. Ülkemizdeki mevcut yasalarda "doğa koruma" terimi yasal olarak tanımlanmamıştır. Zaten mevcut yasanın ismi de "Doğa Koruma Kanunu" ya da son yıllarda daha güncel olarak kullanılan ''Korunan Alanlar Kanunu" değil "Milli Parklar Kanunu"dur. Halbuki, Milli Parklar da korunan alanların bir parçası olduğuna göre, yasanın isminin bütün koruma alanlarını içine alacak şekilde "Doğa Koruma Kanunu" veya daha doğru bir ifadeyle ''Korunan Alanlar Kanunu" olarak değiştirilmesi ve içeriğinin de ona göre yeniden düzenlenmesi gerekmektedir.

27 IUCN (Dünya Koruma Birliği) 1948 yılında dünyanın ilk uluslararası doğa koruma organizasyonu olarak kurulan IUCN kendi misyonunu ya da hedefini şöyle tanımlamaktadır: "doğanın çeşitliliğini ve bütünlüğünü korumak, doğal kaynakların eşit ve ekolojik sürdürülebilir kullanımını sağlamak için, dünya düzeyindeki tüm toplumları etkilemek, cesaretlendirmek ve desteklemektir. Günümüzde birliğe 195 devlet, 980'in üzerinde ülke, ülkesel organizasyon veya gönüllü kuruluşlardan üye bulunmaktadır. IUCN'nin en önemli aktiviteleri; Doğa koruma için bilimsel temelleri hazırlamak, Uluslararası lobi faaliyetleri, örneğin uluslar arası sözleşmelerin taslaklarını hazırlamak veya stratejiler geliştirmek, Hükümetler ve gönüllü kuruluşlar için danışmalık yapmak. IUCN, bu aktivitelerini Birleşmiş Milletlerin FAO (Dünya Tarım Örgütü), UNESCO (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü) gibi diğer organizasyonları ile birlikte yaparken kendisi de 6 değişik komisyon oluşturmuştur. IUCN bu yapısı ve programı ile hem geniş alanlara ulaşmak istemekte, hem de doğa koruma ve sürdürülebilir gelişmeyi desteklemektedir.

28 Bölgesel Programlar Komisyonlar Genel Çalışma Konuları * Orta Amerika Ekosistem Yönetimi * Güney Amerika Komisyonu * Batı ve Orta Asya Eğitim ve İletişim ve Kuzey Afrika Komisyonu * Batı Afrika Çevresel Ekonomi ve Sosyal Politika * Orta Afrika Komisyonu * Doğu Afrika * Güney Afrika Çevre Mevzuatı Komisyonu * Asya * Avrupa Türlerin Yaşaması Komisyonu Dünya Korunan Alanlar Komisyonu Tîcaret ve Biyoçeşitlilik İklim Değişikliği Ekonomi Ekosistem Yönetimi Eğitim ve İletişim Çevre Mevzuatı Ormanları Koruma Cins Deniz ve Kıyı Alanları İzleme ve Değerlendirme Politika, Biyoçeşitlilik ve Uluslararası Anlaşmalar Korunan Alanlar Sosyal Politika Türler Sürdürülebilir Kullanım Trafik Sulak Alanlar ve Su

29 Türlerin Yaşaması Komisyonu (SSC): IUCN'nin 1950 yılında kurulan en büyük ve en tanınmış ilk komisyonudur. Komisyon "tehlike altındaki türlerin kırmızı listesi"ni çıkarmıştır ve bunu zamanla güncelleştirmektedir. Özellikle bitki ve hayvan türlerinin korunması ve sürdürülebilir kullanımı ile uğraşır. Korunan Alanlar Dünya Komisyonu (WCPA): IUCN'nm 1958 yılında ikinci olarak kurulan ve koruma alanları kategorilerini saptayan en önemli komisyonudur. Yasal olarak karar verme yetkisi olmayan kuruluş, doğa koruma konusunda ancak bilgilendirme ve danışma görevini üslenmiştir. Kuruluş, Ramsar (1971), CITES (1973), Biyolojik Çeşitlilik (1992) gibi uluslararası sözleşmelerin hazırlanmasında Birleşmiş Milletlerin diğer kuruluşlarıyla birlikte ortak çalışmıştır.

30 IUNC ilk "Dünya Milli Parklar Konferansını 30 Haziran-7 Temmuz 1962 tarihleri arasında Seattle/Washington da düzenlemiştir. Konferansta doğal alanlarla ilgili beş önemli deyimin tanımları yapılmıştır. Daha sonraki yıllarda üzerinde önemle durulan bu tanımlar; Milli Parklar, Milli Koruma Alanları, Doğal Anıtlar, Yaban Hayatı Mutlak Koruma Alanları ve Göçmen Kuşların bulunduğu alanlardır. Ayrıca konferansta, özellikle Dünya'da milli park hareketinin gelişmesi için çalışmaların yapılması da amaçlanmış ve Dünya'daki milli park sayısındaki gelişmelerin de araştırılması istenmiştir. Daha sonraki yapılan araştırmalar sonucu 1914 yılında Dünya'da 40 adet, 1939 yılında 300 adet ve 1971 yılında da yaklaşık ve 2010 yılı itibariyle de dünyada 6555 adet Türkiye de ise 40 adet milli park olduğu saptanmıştır yılında Güney Afrika'nın Durban kentinde yapılan 5. Dünya Milli Parklar Konferansında verilen bilgilere göre 1962 yılında yaklaşık olan dünyadaki tüm korunan alanların sayısı Ekim 2010'da 'ye ulaşmıştır

31 Ekosistem Yönetimi Komisyonu(CEM): Bu komisyon ekosistem hakkında bilgilerin tüm dünyada yaygınlaştırılması, ekosistemlerin korunması, küresel iklim değişikliklerinin ekosistem üzerindeki etkileri gibi konuları çalışmaktadır. Komisyon, daha çok çöl, yarı çöl, arktik bölgeler ile dağ bölgelerine yönelmektedir. Eğitim ve İletişim Komisyonu (CEC): Bu komisyon da doğa ve çevre koruma bilinci ve duyarlılığının yaygınlaştırılması konularında faaliyet göstermektedir. Buna göre doğa ve çevre koruma, zarar gören ilgili yöre insanının aydınlatılası ile başarıya ulaşır. Çevre, Ekonomi ve Sosyal Politika Komisyonu (CEESP): Komisyon, ekonomi, toplum ve kültür arasındaki ilişkileri inceleyerek, bunların doğal kaynaklar ve biyolojik çeşitlilik üzerine etkilerini araştırır. Örneğin, ticaretin biyolojik çeşitlilik üzerine etkilerini araştırarak, başarılı bir doğa koruma stratejisinin oluşturulmasına katkıda bulunur. Çevre Mevzuatı Komisyonu (CET): Bu komisyon da bölgesel, ulusal ve uluslararası mevzuatı araştırarak doğa korumayı etkili ve sürekli kılacak bir ağ oluşturmaya çalışır.

32 Ülke Adı Milli Park Sayısı (adet) Milli Parkların Toplam Alanı (ha) Milli Parkların Ulke Yüzölçümüne Oranı (%) Biyosfer Rezervi Sayılan (Adet) ABD Avustralya Azerbaycan Brezilya Bulgaristan Çiti Kanada Yunanistan İran ispanya Japonya Pakistan Rusya Türkiye Dünya

33 IUCN'nin 1969 yılında Hindistan'ın Yeni Delhi kentinde yapılan 10. Genel Toplantısında milli parkların büyük alanları kaplaması istenmiştir yılında yine ABD'nin Grand Teton Milli Parkı'nda yapılan "2. Dünya Millî Parklar Konferansında Yellowstone Milli Parkının 100. yıldönümü kutlanmış ve IUCN tarafından geliştirilen ve bir çok dünya ülkesinin uygulamaya koyduğu 10 koruma bölgesi kategorisi benimsenmiştir. Bu kategoriler IUCN (1990)' a göre aşağıdaki gibi özetlenebilir. 1. Bilimsel Rezervler/Mutlak Doğa Rezervleri 2. Milli Parklar / Eyalet Parkları 3. Doğal Anıtları 4. Doğa Koruma Rezervleri / Yönetilen Doğa Rezervleri / Yaban Hayatı Koruma Alanları 5. Peyzaj Koruma Alanları 6. Kaynak Rezervleri 7. Antropolojik Rezervler/Doğal Biyotik Alanlar 8. Çok Yönlü Kullanım Alanları / Yönetilen Kaynak Alanları 9. Biyosfer Rezervleri 10. Dünya Miras Alanları (Doğal)

34 1. Bilimsel Rezervler/Mutlak Doğa Rezervleri Bilimsel rezervler ya da mutlak doğa rezervleri bazı hassas ekosistemler veya ulusal düzeyde bilimsel önemi olan bitki ve hayvan türlerinin bulunduğu yerlerdir. Çoğunlukla çok duyarlı ekosistemler veya yaşam şekilleri, önemli biyolojik veya jeolojik özellikler gösteren ya da gen kaynaklarının korunmasının önemli olduğu alanları içerirler. Genellikle ziyaretler ile rekreasyonel ve turistik kullanımlara izin verilmez. 2. Milli Parklar / Eyalet Parkları 1969 yılında, lucn'in Yeni Delhi'de yapılan 10. Genel Kurul Toplantısında "Milli Park"ın bir tanımı yapılarak tüm ülkelerin bu tanımlama doğrultusunda milli park politikalarını geliştirmeleri istenmiştir. Bu tanımlamaya göre milli park; 1.İnsan baskısı ile "bir veya birkaç ekosistemi önemli bir değişime uğramamış; bitki ve hayvan türleri, jeomorfolojik alanlar ve habitatları yönünden özel bir bilimsel, eğitsel ve rekreasyonel değer taşıyan ya da doğal peyzajın üstün güzellikte olduğu, 2.Ülkenin bu konudaki en üst uzman karar organınca, olası en kısa zamanda, tüm alandaki baskıları önlemek ya da kaldırmak ve alanın milli park olarak ayrılmasına neden olan ekolojik, jeomorfolojik veya estetik özelliklerine özenle yaklaşılmasını zorunlu kılmak için gerekli önlemlerin alındığı, 3.Ziyaretçilerin dinleme, eğitsel, kültürel ve rekreasyonel amaçlarla yararlanmaları için özel koşullar altında kullanmalarına izin verilen yerlerdir. Milli parkların genellikle, en az hektarlık bir alanı kaplaması gerektiği savunulmaktadır. Bir milli park alanı içerisinde; içerdiği fizyografik bölgeleri, biyotik toplumları ve genetik kaynakları simgeleyen örnekleri ve nesli yok olma durumunda olan türleri doğal bir durumda korunmalıdır.

35 3-Doğal Anıtları Bu kategori genelde, çok üstün ulusal önemde bir veya birkaç olağanüstü özellik gösteren örneğin; jeolojik oluşum, eşsiz bir doğal yöre, çağlayan, mağara, krater, tek ya da çok az olması nedeni ile nesilleri tehlike altında bulunan bitki veya hayvan türleri ya da toplumlarının bulunduğu alanları içerir. Korunması gerekli obje veya özellik, çok az ya da hiç insan baskısı altında olmamalıdır. 4-Doğa Koruma Rezervleri / Yönetilen Doğa Rezervleri / Yaban Hayatı Koruma Alanları Ulusal önemdeki tür, tür grupları, biyotik toplumlar ya da çevrenin fiziksel özelliklerinin korunmasında zorunlu olan doğal koşulları sağlamak amacıyla böylesi alanlar koruma altına alınmaktadır. Bu koşulların sağlanmasında, onların sürekliliğinin korunması için insan baskısı da bazı durumlarda kaçınılmaz olabilir. Örneğin; özel bir çayır veya fundalıkların korunması ve devamlılığı için sınırlı bir otlatmanın yapılması ya da tehlike altında bulunan bir hayvan türünü korumak için ona yapay yuvalar yapma, düşmanları ile savaşmasına yardımcı olma gibi insan baskısını da gerektiren durumlar ortaya çıkabilir. Aynı zamanda, bu alanlardan bilimsel ve eğitsel etkinlikler açısından da yararlanmak olasıdır. Bu tip alanlar kuş yuvalarını, bataklıkları ya da gölleri, ormanlık ya da çayırlık habitatları içeren oldukça küçük alanlar olarak korunurlar.

36 5-Peyzaj Koruma Alanları Bu kategoriye giren alanlar, çeşitli ulusların yarı doğal ve kültürel peyzajlarını içerdiği için sayıları bakımından oldukça fazla ve kapladığı alanlar da geniştir. Bu duruma göre, peyzaj koruma alanları iki kısma ayrılabilir. Birincisi, insan ve doğanın birbiri ile karşılıklı etkileşimi sonucu ortaya çıkan ve özel estetik kaliteler içeren peyzaj alanlarıdır. İkincisi ise, rekreasyonel ve turistik kullanımlar için insan tarafından yönetilen alanlardır.

37 6- Kaynak Rezervleri İnsanların yaşamadığı, ulaşılması güç alanlar ya da çok az insanın yaşadığı, buna karşın geniş ölçüde yararlanılma ve sömürülme baskısı altında bulunan bölgelerdir. Böylesi alanlar çok az araştırılmış veya çok az geliştirilmişlerdir. Bu yerler bazen ulaşılması güç alanlardır ve erişilmezlikleri belirli bir zaman dilimi için korunabilir, içerisinde yaşayan toplumlar oldukça ilginç ve eşsiz özellikler gösterirler ve gen çeşitliliği veya insan gelişiminin araştırılması için çok özel bir kaynak oluştururlar. Modern toplum yaşamından ve teknolojik gelişimlerden uzak tutulmalıdır.

38 7-Çok Yönlü Kullanım Alanları / Yönetilen Kaynak Alanları Kullanım amacı yönünden farklı ve doğal özelliği çoktan kaybolmuş su, otlak ve orman ürünleri üretimi, yaban hayatı ve açık hava rekreasyonu için uygun, oldukça geniş alanlardır. Alanın bir bölümü içinde peyzaj planlaması yapılarak insan eli ile düzenlenebilir ve yerleşimler için uygun duruma getirilebilir. Bu tip ormanlık ve bozulmamış alanlar, genellikle ulusal düzeyde essiz ve olağanüstü doğal özelliklere sahip değillerdir. Burada amaç, doğal kaynak sistemlerini ve bazı doğal kaynakları korumak ve bu arada ulusun ekonomik, sosyal ve kültürel gereksinmelerine önemli oranda katkıda bulunmaktır

39 8-Biyosfer Rezervleri UNESCO'nun "İnsan ve Biyosfer Programı" (MAB), 1970 yılında 16. Genel Konferansında 14 projeyi uygulama alanına koymuştur. Bunlardan 8 no'lu proje, dünya çapında biyosfer rezerv alanları ağı kurarak doğal alanların korunmasını öngörmektedir. Bu nedenle, şimdiki ve gelecek kullanımlar için, doğal ekosistemler içinde bitki ve hayvan toplumlarının çeşitliliği ve bütünlüğü ile türlerin gen çeşitliliğini korumak amaçlanmıştır. Her biyosfer rezervi aşağıdaki özelliklerden bir veya birkaçını içermelidir: Doğal biyomları simgeleyen örnekler, Eşsiz toplumlar ya da olağanüstü doğal özelliği bulunan alanlar, Geleneksel arazi kullanım desenlerinden kaynaklanan, uyumlu peyzaj örnekleri ve Değişmiş ya da bozulmuş olup da daha doğal durumlara düzeltilebilme yeteneğinde olan ekosistemleri simgeleyen örnekler. Bir biyosfer rezervi mutlaka uzun bir süre yasal korumaya sahip ve etkili bir koruma birimi için yeterli büyüklükte olmalıdır.

40 9-Dünya Miras Alanları (Doğal) Uluslararası düzeyde essiz değerde olan alanlar ''dünya miras alanları" olarak ilan edilebilirler. Bu uygulama mutlaka her ulusun böyte bir alana sahip olabileceği anlamına gelmez yılında UNESCO tarafından düzenlenen "Dünya Miras Alanları Konvansiyonu"nu imzalayan bir ülke böyle bir öneriyi yapabilir. Dünya Miras Alanlarının seçimindeki kriterler şunlardır: Dünya evrim tarihinin başlıca evrelerini simgeleyen olağanüstü örnekler, Jeolojik olayların, biyolojik gelişimin ve insanın doğal çevresi ile karşılıklı etkilenmesinin sürmesini simgeleyen olağanüstü örnekler, Essiz, ender ya da çok üstün doğal olgular, oluşumlar veya özellikler ya da olağandışı doğal güzelliğe sahip yöreleri içeren alanlar ve Ender ya da tehlike altındaki bitki veya hayvan toplumlarının yaşamını sürdürdüğü habitatlar. Dünya miras alanları, çevresi ile bir bütün teşkil etmelidir. Tüm alanlar, mutlak yasal koruma altında olmalıdır (Gülez, 1989).