Bütünleştirilmiş Kalite Sistemleri

Transkript

1 4 Bütünleştirilmiş Kalite Sistemleri DİĞER KALİTE GÜVENCE SİSTEMLERİ Öğr. Grv. Dr. M. Volkan TÜRKER T.C. Marmara Üniversitesi İİBF - İşletme Bölümü Yönetim ve Organizasyon Anabilim Dalı vturker@marmara.edu.tr vturker@gmail.com KALİTE GÜVENCE SİSTEMLERİ HACCP / TS GIDA GÜVENLİĞİ YÖNETİMİ ISO TS EN ISO 14000:2004 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ TS (OHSAS) İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMİ SA 8000 SOSYAL SORUMLULUK STANDARDI HACCP TS ISO GIDA GÜVENLİĞİ YÖNETİMİ (Hazard Analysis and Critical Control Point - Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları) 3 1

2 Gıda güvenliği nedir? Gıda Güvenliği sorunları bir çok kişi ve kuruluşu farklı şekillerde etkilemektedir; 5 Gıdanın amaçlanan kullanımına uygun olarak hazırlandığında /tüketildiğinde tüketiciye zarar vermeye neden olmayacağı yaklaşımıdır. 6 Öncelikle olayın mağduru olan kişi hem sağlığını hem parasını hem de zamanını kaybetmektedir. Olayın geçtiği is yeri personelin gıda kaynaklı sağlık sorunu nedeniyle büyük bir is gücü kaybına uğramaktadır. Üretimi yapan şirket ise böyle bir olay sonucunda maddi zarara, isini kaybetmeye ve hatta yasal soruşturmaya maruz kalabilmektedir. Ülke ekonomisi kayba uğramaktadır. Sonuç itibarıyla sektördeki tüm paydaşlar ve ülke ekonomisi kayba uğramaktadır. HACCP tarihçesi HACCP / TS Nedir? NASA 14 Haziran HACCP in 93/43/EEC Gıda Maddelerinin Hijyeni direktifi ile yasal olarak Avrupa Birliği ülkelerinin kanunlarına girişi 1996, Avrupa da tüm gıda endüstrisinin uygulaması gereken yasal bir zorunluluk haline getirilmesi 3 Mart 2003 tarihinde TS 13001/Mart 2003 HACCP standardı yayımlanması Eylül 2005, ISO Standardının yayınlanması HACCP, gıda güvenliğini olumsuz etkileyen mikrobiyolojik, kimyasal veya fiziksel tehlikeleri ve bunların kontrolü için gerekli ölçüleri tanımlayan bir risk yönetimi sistemidir

3 HACCP / TS Belgesini hangi kuruluşlar alabilir? HACCP ne zaman ortaya çıktı? Çiftlikten sofraya kadar, ham ve yardımcı maddeler ile gıda katkılarının üretildiği yerler, işletme, depolama alanları, tüketim noktaları, dağıtım ve satış organizasyonlarının yer aldığı gıda zincirinin tüm aşamalarında her ölçekteki kuruluşa uygulanabilir. HACCP, ilk olarak 1960'larda ABD'de Phillsbury firması tarafından ABD ordusu ve NASA için 'sıfır hatalı' ürün üretimi amacına yönelik olarak geliştirilmiştir. 1970'lerden başlayarak da FDA(Food and Drug Administration-ABD Gıda ve İlaç Dairesi) tarafından resmi denetimlerde referans olarak kullanılmaya başlanmıştır HACCP in gelişimi Önce sadece ABD'de uygulanan HACCP sistemi başta Avrupa Topluluğu olmak üzere diğer ülkelerinde dikkatini çekmiş ve 14 Haziran 1993 tarihli 93/43/EEC Gıda Maddelerinin Hijyeni Direktifi ile topluluk içindeki bütün gıda üretimlerinde HACCP uygulamalarını zorunlu kılmıştır. 12 HACCP sisteminin yararları 1- Geçerli olduğu dönemde mevcut olan en iyi gıda hijyeni kontrol sistemiydi. Özellikle, işletmelerin uzun dönemde karşılaşabileceği problemlere kalıcı çözümler getirebilmesi açısından önemlidir. 2- (İşletmeler kritik kontrol noktalarını ve buralardaki kritik limitleri belirler ve kayıtlarını tutarlar.) Bu sayede işletme çalışmaları ile bilgilere kolaylıkla ulaşılmış olur. Klasik kontrol yöntemlerinden hem daha hızlı hem daha güvenilirdir. İyileştirmeler için fırsat yaratır. 3- Ürün güvenliğini sağlayarak kalite artırımına yönelik bir avantaj sağlar. 3

4 HACCP sisteminin yararları HACCP sisteminin yararları Sorunların giderilmesine değil önlenmesine yönelik bir sistem olduğu için özellikle tüketici sağlığını tehlikeye atacak üretimin olmamasını sağlar. 5- Olası tehlikelerin önceden belirlenip buna göre gerekli önlemlerin alınması ile işletmede kayıplar azaltılarak maliyetlerin düşürülmesi ile dolaylı bir karlılığa neden olur. 6- Ürünün standart kalitede üretilmesine bağlı olarak satışların ve karlılığın doğrudan artmasını sağlar. 7- Uluslararası düzeyde tanınan bir sistem olması nedeniyle ihracat kolaylığı sağlar Tüketicilerin gıda güvenliği ve hijyen ile ilgili talepleri karşılanır. 9- Çalışma ortamının iyileştirilmesi ile çalışanların iş veriminin ve memnuniyetinin artırılması sağlanır. 10- Çalışanların hijyen ve gıda güvenliği konusunda bilinçlenmesi sağlanır. 11- Yasa ve mevzuatlara uyum sağlanır. 15 ISO Geçmişte gıda güvenliği ile ilgili bir çok standart ortaya çıkmıştır. Firmalara özgü standartlar, ulusal bir takım yasal düzenlemeler vb. (DS 3027 (Danimarka), Dutch HACCP (Hollanda), IFS (Almanya ve Fransa), BRC (İngiltere), vb.) Standartların hızla çoğalması uygulamaları da zorlaştırdı. Gıda güvenliği prensiplerini içeren ve tüm dünyaya hitap eden tek bir standart gerekliliği oluştu. 16 ISO Gıda Güvenliği Yönetim Standardı, Eylül 2005 de yayınlanmıştır. ISO 9000, gibi yönetim sistemi standartları ile tamamen uyumludur HACCP uygulamaları sürekli iyileşme ilkesine dayanır. 4

5 ISO 22000:2005 nin Temel Dayanakları ÖN GEREKSİNİM İyi Üretim Uygulamaları(GMP) Tesisler + Binalar Yasal Gereklilikler Operasyonel Öngereklilik Programları Yürürlüğe Koyma Gözden Geçirme İzleme HAACP Prensipleri İLETİŞİM - Dahili - Harici - Gıda Tedarik Zinciri KAIZEN ISO 9000 ISO İlişkisi Bu iki standart, Yönetim Sistemi kurmak ve çalıştırmak için ARAÇLARDIR. Her ikisi de PUKÖ (Planla, Uygula, Kontrol et, Önlem al) döngüsü üzerine kurulmuştur. Ancak amaçları farklıdır; ISO 9000 ISO Müşteri (iç ve dış) memnuniyeti için firmanın yönetim standardını sağlamak Üretilen ÜRÜNLERİN GÜVENİRLİĞİNİ sağlamak TS EN ISO 14000:2004 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ ISO ÇYS Nedir? Kurumların çevreye verdikleri veya verebilecekleri zararların sistematik bir şekilde azaltılması ve mümkün ise ortadan kaldırılabilmesi için geliştirilen yönetim sistemine "Çevre Yönetim Sistemi" adı verilir. 20 5

6 ISO ISO 9000 Kalite Yönetim Sistemi ile paralellik gösteren ISO Çevre Yönetim Sisteminin yararları kısaca şunlardır: 21 ISO bir ürün standardı değil sistem standardıdır ve ne üretildiğinden ziyade, nasıl üretildiği ile ilgilenir. Çevre performansının izlenmesi ve sürekli iyileştirilmesi temeline dayanır. Çevre faktörlerine ilişkin olarak ilgili mevzuat ve kanunlar tarafından tanımlanmış koşullara uymayı şart koşar Kurum faaliyetlerinin çevreye olan etkiyi ve riskleri belirlenerek kontrol edilebilir ve bu sayede çevreyi olumsuz etkileyen unsurlar azaltılır. 2- Maliyet kontrolünün geliştirilmesiyle kaynakların etkin kullanılması (enerji, su, vb. tasarrufu) ile masraflar azaltılarak verimlilik arttırılır. 3- Ulusal ve/veya uluslararası yasa ve mevzuatlara uyum sağlanır. 4- Acil durumlarda (deprem, yangın, sel vb.) meydana gelebilecek çevre etkileri azaltılır veya tamamıyla ortadan kaldırılır. ISO 9000 Kalite Yönetim Sistemi ile paralellik gösteren ISO Çevre Yönetim Sisteminin yararları kısaca şunlardır: 5- Ulusal ve uluslararası arenada kullanılan ortak bir dil olduğundan işletmenin prestij ve pazar payının arttırılması sağlanır. 6- Müşterinin çevreye yönelik beklentilerinin karşılanması ile bilinçli tüketicilere erişebilme ve onları kazanma şansı artar. 7- İşletme personeline verilen eğitimler sayesinde çalışanlarda çevre bilinci artar. TS (OHSAS) İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMİ OHSAS: Occupational Health and Safety Assurance System 23 6

7 OHSAS Nedir? OHSAS Nedir? Kurumlarda işlerin gerçekleştirilmesi esnasında, çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek kaza ve diğer etkenlerden korunmak ve daha iyi çalışma ortamı sağlamak amacıyla sistemli ve bilimsel bir şekilde tehlikelerin ve risklerin önceden tespiti (belirlenmesi) ve bu tehlikelere ve risklere yönelik önlemlerin alınması çalışmalarını kapsayan bir bütündür. OHSAS kuruluşların ürün ve hizmetlerinin güvenliğinden çok çalışanlarının sağlığına ve iş güvenliğine yönelik bir standarttır OHSAS nasıl ortaya çıktı? OHSAS İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi'nin sağladığı yararlar şunlardır: 27 OHSAS 18001, öncelikle ağır ve tehlikeli işyerleri için kılavuz niteliği taşıyan ilk sağlık ve güvenlik standardı "BS 8800 Mesleki Sağlık ve Güvenlik Yönetim Sistem Rehberi" olarak 1996'da İngiliz Standartlar Enstitüsü (BSI- British Standards Institute) tarafından yayınlanmıştır. Daha sonra BSI öncülüğünde uluslararası kabul edilebilecek bir sağlık ve güvenlik standardı hazırlanmasına yönelik bir komisyon toplanması kararlaştırılmış ve bu komisyonun çalışmaları sonucunda 1999 yılında OHSAS standardı oluşturulmuştur. Hazırlanan bu standart, 2001 yılında TSE (Türk Standartları Enstitüsü) tarafından kabul edilerek TS olarak yayınlanmıştır İş Sağlığı ve Güvenliği riskleri belirlenir ve bu riskler gerekli önlemlerle asgari seviyeye indirilir, 2. İş kazaları ve meslek hastalıkları sebebiyle oluşabilecek iş ve iş gücü kayıplarını en aza indirgeyerek, iş veriminde artış ve maliyetlerin düşürülmesi sağlanır, 3. Çalışma ortamlarında alınan tedbirlerle, işletmeyi tehlikeye sokabilecek yangın, patlama, makine arızaları vb. durumlara yönelik gerekli hazırlıklar yapılarak işletme güvenliği sağlanır, 4. Ulusal ve uluslararası yasa, yönetmelik ve standardlara uyum güvence altına alınır, 5. Rekabet üstünlüğü ve prestij kazanılır, 6. Çalışan motivasyonu ve iş performansı artmaktadır. 7

8 29 Türkiye de OHSAS ÇMİS OHSAS PROJESİ 2003 yılı eylül ayında 26 çimento fabrikasını kapsamak üzere Çimento Müstahsilleri İşverenleri Sendikası tarafından başlatılmıştır. Bir sektörü kapsaması açısından dünyada yapılan ilk belgelendirme projesidir. 26 fabrikada ön denetim yapılıp, rapor hazırlanmıştır. Her fabrikada proje grupları oluşturmuştur. Proje gruplarına OHSAS bilgilendirme eğitimi, risk değerlendirmesi eğitimi ve iç tetkikçi eğitimleri verilmiştir. 30 ÇMİS OHSAS PROJESİ Fabrikalarda istihdam edilen yaklaşık çalışana acil durum eğitimleri verilmiştir. Fabrikalarda toz ve gürültüye maruziyet ölçümleri tamamlanmıştır. İlkyardımcı eğitimleri halen devam etmektedir. İlkyardım kitabı hazırlanarak tüm çalışanlara dağıtılmıştır. 31 OHSAS BELGESİ ALANLAR BOLU ÇİMENTO FABRİKASI GÖLTAŞ ÇİMENTO FABRİKASI ÇORUM ÇİMENTO FABRİKASI SAMSUN ÇİMENTO ÖĞÜTME TESİSİ NEVŞEHİR ÇİMENTO ÖĞÜTME TESİSİ BATIÇİM ÇİMENTO FABRİKASI BATISÖKE ÇİMENTO FABRİKASI ADANA ÇİMENTO FABRİKASI DENİZLİ ÇİMENTO FABRİKASI OYSA NİĞDE ÇİMENTO FABRİKASI OYSA İSKENDERUN ÖĞÜTME TESİSİ 32 Uluslararası Bir Başarı Ve sendika da OHSAS belgesini alarak dünyada bu belgeye sahip ilk işveren sendikası olmuştur. 8

9 SA 8000 SOSYAL SORUMLULUK STANDARDI SOCIAL ACCOUNTABILITY 8000 John William Gardner ( ) ABD li siyasetçi, yazar. Ahlaki sorumluluklar konusunda genel anlamda uzlaşmaya varmamış bir toplumda hiçbir kanun kaosu önleyemez (2000). 34 SA 8000 e duyulan ihtiyaç Günümüzde, kalite ve maliyet kadar, sosyal sorumluluklara ve ahlaka uygun faaliyet göstermek de rekabet edebilmenin önemli bir koşulu haline gelmeye başlamıştır. kaliteli ürünler, ancak işgörenlerin mutlu olduğu çalışma koşullarında üretilebilir SA 8000 Nedir? SA 8000, ISO 9001 ve ISO i örnek alan bir standarttır. Ekim 1997 de (CEPAA; The Council on Economic Priorities Accreditation Agency) Ekonomik Öncelikler Konseyi Akreditasyon Bölümü tarafından geliştirilen ve Amnesty International ve The National Child Labor Committee gibi sivil toplum örgütlerince desteklenen standart, Avon Cosmetics, Toys R Us (ABD), Sainsbury (İngiltere) ve Otto Versand (Almanya) gibi işletmelerin yanı sıra, çeşitli insan hakları grupları, işgören sendikaları ve KPMG-Peat Marwich ve SGS- ICS gibi muhasebe şirketlerinin de desteğine sahip bulunmaktadır. Tedarikçi seçiminde dünyadaki ilk evrensel ahlak standardı olma özelliğine sahip olan SA 8000 in, küresel işletmelerin tedarikçilerinden, ISO belgelerinin yanı sıra isteyeceği önemli bir standart olacağına inanılmaktadır

10 37 SA 8000 ile kurumların uymak zorunda oldukları bu koşullar aşağıdaki gibi sıralanabilir; Çocuk işgören. 15 yaşın altında çocuk işgören çalıştırılamaz. Bu yaşın üzerindeki çocuk işgören eğer okula da devam ediyorsa, iş için harcayacağı toplam zaman, günde (iş+okul+ulaşım dahil) 10 saati geçemez. Zorla çalıştırılan işgören. İşletme zorla işgören çalıştıramaz veya işgörenlerin, kimliklerini ya da belli bir deposit i işletmeye bırakmalarını isteyemez. Sendika kurma ve toplu pazarlık hakkı. İşgörenler sendika kurma, sendikaya katılma ve toplu pazarlık hakkına sahiptirler. Çalışma saatleri. İşgörenler haftalık 48 saatten fazla çalıştırılamaz ve (kısa dönemli olağan üstü iş koşulları hariç) fazla mesailer, haftalık 12 saati geçemez. 38 SA 8000 ile kurumların uymak zorunda oldukları bu koşullar aşağıdaki gibi sıralanabilir; Maaş ve ücretler. Ücretler en azından ülkenin asgari ücret seviyesinde ve personelin temel ihtiyaçlarını karşılamaya yetecek kadar olmak zorundadır. Sağlık ve güvenlik. İşletme, sağlıklı bir çalışma ortamı sunmak, kaza ve yaralanmaları önleyici tedbirleri almak, sağlık ve güvenlik eğitimi vermek, temiz sağlık tesisleri ve içilebilir su sağlamak zorundadır. Ayırımcılık ve disiplin uygulamaları. İşgörenler cinsiyet, etnik köken vb nedenlerden dolayı farklı muameleye tabi tutulamaz ve işgörenlere dayak, küfür vb. fiziksel ve psikolojik baskı uygulanamaz. SA 8000 Belgesini kimler verebilir? Bir kurumun SA 8000 Standardı na uygun faaliyet gösterip göstermediği, SGS- International Certification Services gibi kar amaçsız, bağımsız denetim şirketlerince kontrol edilmekte ve gerekli koşulları sağladığına karar verilen işletmelere belge verilmektedir. Türkiye de SA 8000 SA 8000 kapsamına giren konular açısından ülkemiz oldukça kötü bir durumdadır. Özellikle, çocuk işgören çalıştırma konusunda ülkemizin notu çok düşüktür. Çalışan kesim, özellikle de işçi ve memurlar, insan onur ve gururuna yakışır bir ücret alamamaktadırlar

11 Katılımınız için teşekkür eder, başarılarınızın devamını dilerim. Dr. M. Volkan Türker 11