Tarımsal Sulamalarda Atık Suyun Kullanılması ve Bulaşıcı Hastalıklar: Diyarbakır Örneği

Transkript

1 Tarımsal Sulamalarda Atık Suyun Kullanılması ve Bulaşıcı Hastalıklar: Diyarbakır Örneği NeĢe ÜZEN * * Dr. Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, DIYARBAKIR / TÜRKİYE nuzen@dicle.edu.tr

2 DÜNYADA SUYUN BULUNDUĞU YERLER VE MĠKTARLARI Suyun Bulunduğu yer Hacim (km 3 ) % Okyanuslar Buzullar Yerüstü suları ,0171 Yer altı suları ,625

3 Hızlı nüfus artıģı Plansız kentleģme Plansız endüstrileģme

4 4 Nüfus Toprak kaynakları Su kaynakları Su kaynaklarının dengesiz dağılımı yanında 21.yy da su sorunlarını daha da arttıracak 4 önemli faktörden bahsedilir (Environment And Security, 1995). a) Hızlı Nüfus Artışı b) Su Sektörüne Yapılacak Yatırımların Gecikme Riski c) Su Kaynaklarının Kullanımındaki Verimsizlik d) Su Kaynaklarının Kirliliği

5 Ülke- Kıta Ortalaması Kişi Başına Düşen Kullanılabilir Su Miktarı (yıllık) SURİYE m 3 LÜBNAN m 3 TÜRKİYE m 3 IRAK m 3 ASYA ORTALAMASI m 3 BATI AVRUPA ORT m 3 AFRİKA ORT m 3 GÜNEY AMERİKA ORT m 3 DÜNYA ORT m 3 Dünyada Kişi Başına Düşen Kullanılabilir Su Miktarları Kaynak: ( 08/02/2007)

6 Su Tüketim Alanları 8% 5% 11% 13% 12% 30% 87% 75% 59% Tarım Endüstri Evsel

7 Su kullanım oranı (%) Tarım Sanayi Belediyeler Sektorler Dünyada global su kullanımı Kaynak: Mohtadullah and Bhatia, 1994; FAO, 2004)

8 8 Dünya Doğayı Koruma Vakfı nın (WWF) Akdeniz de Kuraklık raporuna göre; Türkiye nin de bulunduğu Akdeniz Havzası nda kuraklığın iki nedeni; tarımda yanlıģ sulama teknikleri global ısınma Azalan su kaynakları marjinal suların kullanımı

9 9 Arıtılmış atık suların kullanımı 1865 de İngiltere, 1904 yılı itibariyle Paris te 5300 ha, 1991 de dünyanın birçok kurak bölgelerinde sulama suyu ihtiyacının %70 ile %90 ı geri kazanılan sulardan sağlandı, Almanya da 100 yıldır atık su ile sulama yapılmakta, İsrail de damla sulama ile sulanan pamuğun tümü, Dünya da 20 mi ha alan atık su ile sulanmaktadır.

10 Collin, 2008.

11 Su, hayatın varlığı ve devamlılığı için vazgeçilmez bir kaynaktır. Ġnsanların en önemli haklarından biri de sağlıklı içme ve kullanma suyuna sahip olmaları hakkıdır. Yeryüzündeki tüm hastalıkların yarısı su ile bulaģmaktadır. Su ile bulaģan hastalıklar hem geliģmiģ hem de geliģmekte olan ülkelerde halk sağlığı problemidir.

12 Suyla BulaĢan Enfeksiyonların sıklığı; Suyun dezenfeksiyonu ve arıtılması, Atık hijyenin sağlanması, Alt yapı hizmetlerinin gelişmesi ve iyileştirilmesi, Özellikle ilkokuldan itibaren kişilere verilecek sağlık eğitimi ile ilişkilidir.

13 Dünyada her yıl; Dünya nüfusunun ~%20 si güvenilir olmayan içme suyu kullanmakta, 200 milyon insan kirli sulardan kaynaklanan hastalıklara yakalanmakta, 2 milyon insan bu nedenle ölmekte, Ve her 8 saniyede 1 bebek hayatını kaybetmektedir.

14 Su ve/veya arıtılmıģ atık sularla iliģkili olarak görülen hastalıklar (Salgot, 2001a) Sınıflar Su yolu ile taģınan hastalıklar Su ile yıkanarak giderilebilen hastalıklar Su kaynaklı hastalıklar Su ile bağlantılı böcek vektörlerden kaynaklanan hastalıklar Kötü sağlık koruma önlemleri nedeniyle oluģan enfeksiyonlar Tanımlar, gözlemler, örnekler Suyun sağlandığı sistemler aracılığıyla yayılabilen enfeksiyonlardır. Su patojenler için taģıyıcı görevi görür. Tifoid ateş, kolera, giardiyazis (ishal), dizanteri, bulaşıcı hepatit KiĢisel temizlik için suyun yetersiz olmasından kaynaklanan hastalıklar. Vücudun dış yüzeylerini etkiler. Konjunktivit, trahom, cüzzam, tinea, askariyaz, yavs hastalığı, giyardiyazis, kriptosporidiyozis Enfeksiyonlar sucul omurgasız konukçu bir hayvan vasıtasıyla taģınır. Enfeksiyona neden olan organizmanın yaşam döngüsünün önemli bir bölümü bu sucul hayvanların içinde gerçekleşir. Şistozomiyazis, gine kurdu, filariazis Yerüstü su kaynakları yakınında bulunan veya yaģayan böcekler vasıtasıyla yayılan enfeksiyonlardır. Tripanozomiyazis, sarıhumma, deng hastalığı, onkoserkiyazis (nehir körlüğü), sıtma Genellikle uygun sağlık koruma uygulamalarının olmayıģı nedeniyle toplum içinde yayılırlar. Kancalı kurt, yuvarlak solucan, askariyazis.

15 Türkiye deki belediyelerin çoğunun %85 inin arıtma tesisi yok. Türkiye de mevcut 2950 belediyeden sadece 438 inin atık suyu arıtılmaktadır. Ülkemizdeki 2950 belediyede, 2010 yılında 3.58 milyar m 3 atık su oluşmuş ve bunun 2.72 milyar m 3 ü (%76 sı) arıtılmıştır (TÜİK, 2010)

16 Bölgelere göre su ile bulaģan hastalıklar (Tifo, Paratifo, B. Dizanteri, A.Dizanteri ve Hepatit A), (Yüzbinde) Bölgeler Tifo Paratifo B. Dizanteri A. Dizanteri Hepatit A Vaka Morb. Vaka Morb. Vaka Morb. Vaka Morb. Vaka Morb. Marmara Ege Akdeniz İç Anadolu Karadeniz Doğu Anadolu GAB TÜRKİYE *Morbidite hızı hesaplanırken kullanılan nüfus, Türkiye İstatistik Kurumunun (Eski adı ile DİE) 2000 yılı nüfus sayımından elde edilen projeksiyon kullanılmıştır (Sağlık Bakanlığı, TSH 2004 Çalışma Yıllığı)

17 Diyarbakır Ġlinde Yılları Arasında Su Ġle BulaĢan Hastalıklara ĠliĢkin Saptamalar

18 18 Diyarbakır ili sektörel su kullanımı (DSİ, 2013) SEKTÖR m 3 / yıl İçme - Kullanma Sanayi (%11.9) Evsel kullanım (%13.8) Sulama (DSİ ve Toprak Su) (%74.2)

19 19 Diyarbakır ili yeraltı su seviyeleri (DSİ, 2013) YILLAR ORT. STATĠK SEVĠYE (m) ORT. DĠNAMĠK SEVĠYE (m)

20 20 Diyarbakır iline ait kanalizasyon şebekesi ve arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayıları ve nüfusu Toplam Belediye Sayısı Anket Uygulanan Belediye Nüfusu Kanalizas yon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı Kanalizas yon şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusu Kanalizasyo n şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayısı Arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye nüfusu ATIK SU ARITMA TESĠSĠ KAPASĠTESĠ : ton / gün Arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) OLUġAN ATIK ÇAMURU MĠKTARI : 30 ton / gün

21 21

22 22

23 Bakteri Total Salmonella Typhi Salmonella Paratyphi A Salmonella Paratyphi B Salmonella Diğer Shigella Flexneri Shigella Sonnei Shigella Dysenteriae Shigella Boydi Chlamydra

24 Diyarbakır Ġline Ait Yılları Su ile BulaĢan Viral ve Protozoal Kaynaklı Vaka Sayıları (Anonim, 2015) Hastalık Total etmeni Entamoeba Histolytica Giardia İntestinalis Hepatit A

25 SONUÇLAR VE ÖNERĠLER Artan kent ve kır nüfusu ile birlikte ortaya çıkan katı atık ve kentsel ve endüstriyel atık suların doğru bir şekilde toplanıp, bu suların biyolojik, fiziksel ve kimyasal arıtımı gerçekleştirilmelidir. Atık su arıtma tesislerinin planlama ve projelendirme safhalarında arıtılmış atık suların yüzeysel sulara deşarj şeklinde uzaklaştırılmalarına karar vermeden önce sulama suyu olarak kullanılabilme imkânlarının araştırılması ve projelendirme çalışmalarının buna göre yapılmasının büyük yararları vardır. Atık suların tarımsal sulamalarda kullanılması özendirilmelidir. Ancak su uygulayıcılarının kurallara uygun olarak atık su ile temas etmeden ve uygun sulama yöntemi ile uygun bitkilerin yetiştirmesi sağlanmalıdır. Su uygulayıcı işçilerin suyun doğrudan temasını önleyen çizme, eldiven gibi giysiler kullanmalıdır. Başta sağlık kuruluşları olmak üzere yetkili kurum ve kuruluşlarca okullarda, işyerlerinde, sağlık kuruluşlarında su ile bulaşan hastalıkların önemi anlatılmalı ve bu hastalıklardan korunma yöntemleri ile ilgili bilgiler verilmelidir.

26 Okul çağındaki küçük yaştaki çocuklara tuvalet eğitimi ve el yıkama alışkanlıkları eğlenceli hale getirilerek öğretilmelidir. Temizlik ve yemek işleri ile uğraşan ev hanımlarının daha az kimyasal kullanarak sirke gibi doğal dezenfektanlar ile atık suyun kalitesinin nispeten iyi hale getirmeleri konusunda İl Halk Sağlığı Müdürlükleri, Aile Sağlığı Merkezleri Yönetici Hekim ve Hemşireleri ve Toplum Sağlığı Merkezi çalışanlarınca eğitim vermeleri sağlanmalıdır. Kırsal kesimlerde yaşayan nüfusa kapalı sistem kanalizasyon şebekesi hizmeti sunulmalıdır. İçme sularının farklı yöntemlerle dezenfeksiyonu (kaynatma, klorlama, ph değişimi vb) sağlanmalıdır Koruyucu hekimliğe önem verilmelidir.

27 27 DAMLA SULAMA

28 28

29 29 Atık suların tarımda kullanılması ile ilgili esaslar ve teknik sınırlamalar (Resmi Gazete, 1991) Tarım Türü Meyvecilik ve Bağcılık Elyaflı Bitki ve Tohum Üretimi Yem Bitkileri, Yağ Bitkileri, Çiğ Yenmeyen Bitkiler ve Çiçekçilik Teknik Sınırlamalar - Yağmurlama metodu ile sulama yasaktır. - Yere düşen meyveler yenmemelidir. - Fekal koliform sayısı 1000/l00 ml - Salma veya yağmurlama sulama yapılabilir. - Yağmurlama sulamada biyolojik olarak arıtılmış ve klorlanmış atıksular kullanılabilir. - Fekal koliform 1000/100 ml - Salma sulama, mekanik arıtılmış atıksu

30 Bu sonuçlara göre, evsek nitelikli ve fiziksel olarak arıtılmış atık sularının, doğrudan insan beslenmesinde kullanılmayan pamuk gibi bitkilerde kontrollü bir şeklide kullanılabileceği söylenebilir. Ancak, her türlü atık suyun niteliği, nüfus hareketleri, yıl içindeki döneme ve iklim koşullarına bağlı olarak değişebileceği, bu nedenle bu tür atık suların sürekli kontrol ve denetimli kullanılması gerektiği söylenebilir.

31 BIODIVERSITY IN HEVSEL GARDENS (National Geoghrapic, July 2015)

32 DOMESTIC PRODUCTION IN HEVSEL GARDENS (National Geoghrapic, July 2015)

33

34 34