Terapötik/Hasta Yararına İletişim Kurma

Transkript

1 Terapötik/Hasta Yararına İletişim Kurma AMAÇ Hastanın iletişim becerilerinin geliştirilmesi, bireyin davranışlarının anlaşılmaya çalışılması, kişisel gücün geliştirilmesi ve arttırılmasıdır. TEMEL İLKELER Tanımlar Empati Yapma: Olgulara diğer bireyin gözüyle bakabilme, kendini onun yerine koyarak onun hissettiklerini anlayabilme yeteneğidir. Saygı: Bireyin karşısındaki bireyi değerli bir birey olarak kabul etmesi ve bunu iletmesidir. Sıcak Davranma: Sıcaklık, saygı ve empati ile ortaya konduğunda etkili olmaktadır. Yan Tutmama: Olaylara ve fikirlere kişisel tepki göstermeden bakabilme yeteneğidir. İçtenlik: Bireyin düşüncelerini, duygularını ve deneyimlerini paylaşmada dürüst olmasıdır. İçtenlik, güvene dayalı bir iletişim için ön koşuldur. İçtenlik, başkalarıyla ilişkide dürüst olabilme veya onlarla gerçekten ilgilenme yeteneğidir. Şimdi ve Burada Olma: Hemşire ve hastanın o andaki etkileşimini ifade eder. Hemşire hasta ile birlikte şimdi ve burada neler olup bittiğine odaklanarak iletişim kurar. 38

2 Terapötik/Hasta Yararına İletişim Kurma İŞLEM BASAMAKLARI Terapötik İletişimin Aşamaları 1. Oryantasyon Aşaması Hemşire hastaya yardıma hazırdır. Bireyin gereksinimleri, davranışı ve iletişim biçimi belirlenir. İletişime engel olan durumlar tanılanır. 2. Durumun Tanınması Hemşire hastanın yaşadığı duyguların hastada yarattığı baskıyı fark eder ve bu baskıyı hastayı bir birey olarak ele alan yaklaşımı ile azaltmaya çalışır. Hemşire ve hasta birbirlerinden beklentilerini ortaya koyar. Hasta isteklerinde ve sağlığına yönelik davranışlarında daha seçici olmaya başlar. Çaresizlik, yetersizlik, ümitsizlik vb. duygularında azalma olur, ait olma duygusunu yaşar, problemleriyle baş etmeye/ kabullenmeye çalışır. Hedeflere ulaşmak için uygun iletişim stratejileri belirlenir. 3. İlişkinin Gelişme ve İlerleme Aşaması Hemşire, güvenli bir ortam oluşturmalı, etkili iletişim becerilerini kullanmalıdır. Hastanın davranışlarının altında yatan nedenler araştırılır. Hastanın duygu ve düşüncelerini rahat ifade edebilmesi için hasta açık olmaya yöneltilir, yargılamayan bir tutum ortaya koyulur. Hastanın diğer insanların yardımına açık olması, güçlü yanlarını görebilmesi ve farkındalığı sağlanır. 4. Çözülme Aşaması Beklenen amaçlara ulaşılıp ulaşılmadığı değerlendirilir. Bireyin endişeleri değerlendirilir. Bireyin yanıtı/ tepkisi değerlendirilir. Bireyin istekliliği ve becerileri değerlendirilir. Bireyin etkili iletişim becerileri değerlendirilir. Hastanın taburcu edilmesi standardına göre taburculuk planı hazırlanır. Kullanılan iletişim becerileri kayıt edilir. Sağlık bakım uygulamalarını reddetme durumu oluştuğunda kayıt ve rapor edilir. 39

3 Hemşirelik Bakım Standartları Tablo 1. Terapötik İletişim Teknikleri (5) Kendini tanıtma Varlığını sunma Aktif dinleme Soru sorma Sessizliği kullanma Hemşirenin hastaya kendini tanıtmasıdır. Hemşirenin hastaya, onunla ilgili olduğunu sözel ve sözel olmayan ifadelerle iletmesidir Hemşirenin hastaya, onunla ilgili olduğunu sözel ve sözel olmayan bütün dikkatini verdiğini göstermesidir. Hemşirelerin açık ve kapalı uçlu sorularla hastadan bilgi almasıdır. İlk görüşmede çok fazla kişisel bilgi içeren sorulardan kaçınılmalıdır. Sorular amaca uygun olmalı ve anlaşılır olmalıdır. Kapalı uçlu sorular çok kesin cevap alınması gereken durumlarda sorulmalıdır. Hasta duygu ve düşüncelerini ifade edebilmesi, düşünmesi ve hissettiklerini sözelleştirebilmesi için amaçlı olarak çok kısa süre sözel olmayan ifadelerle iletişimin sürdürülmesidir. Düşünceli suskunluk: Hasta önemli bir konuda konuşurken susarsa, sonunda önemli bir bilgiyle konuşabilir. Duygusal suskunluk: Yoğun duygulardan söz ederken hasta duygularını kontrol etmek için susabilir. Hemşire bir süre buna izin vermeli, hasta konuşmuyorsa devam edip etmeme konusunda seçenek sunmalıdır. Dirençli suskunluk: Hasta belli bir konuda konuşmak istemiyor ve yanıt vermiyorsa bir süre susmasına izin verilir. Merhaba, adım Ayşe, bugün size bakım verecek hemşire benim Sizden biraz bilgi almam gerekiyor. Şöyle geçebilir miyiz? Hı hı, devam edin, peki başka ne oldu öyle mi Biraz kendinizden bahseder misiniz? Kaç çocuğunuz var Bana şu anda kendinizi nasıl hissettiğinizi anlatır mısınız? Sessizlik sırasında göz teması mimikler ve vücut postürü ile hastayla ilgili olduğunun gösterilmesi Düşünceli suskunluk: Bu tür sessizliğin bozulmaması ve beklenmesi gerekir. Duygusal suskunluk: Bu konuda konuşmak size zor geliyor sanırım. Konuşmaya devam etmek ister misiniz? Yoksa başka bir konuya geçmek ister misiniz? Dirençli suskunluk: Çok sessizleştiniz, ne düşündüğünüzü anlatabilir misiniz? 40

4 Terapötik/Hasta Yararına İletişim Kurma Empati Oryante etme/ bilgi verme Geri bildirim verme Gözlemleri iletme Yansıtma Hemşirenin kendisini kısa bir süre hastanın yerine koyması ve onun içinde bulunduğu durumu, duygularını anlaması ve hissettiklerini ona ifade etmesidir. Hemşirenin hastaya bulunduğu durumu, duygu ve düşüncelerini anlatması ve karar vermesini sağlamak için durumla ilgili olarak bu yöntemi kullanır. Hemşirenin hastadan gelen mesajı değerlendirmesinden sonra kodladığı yeni mesajı iletme sürecidir. Hemşirenin hastaya davranış ve durumlarla ilgili destekleyici geribildirimlerde bulunmasıdır. Geribildirim hastanın kişiliği ile değil davranışı ile ilgili olmalıdır. Geribildirim verirken, gözlenen davranışlardan çıkarılan anlam ve yorumlar değil gözlenen davranış vurgulanır. Olumsuz geribildirim verirken, önce durumla ilgili olumlu yönler tanımlanır, sonra olumsuz yönler tanımlanır. Ben Dili kullanılarak geribildirim verilir. Hemşirenin hastasında gördüğü ve işittiği bilgileri, değişiklikleri ona iletmesidir. Hemşirenin hastanın söylediği ifadeyi tekrar ederek, olay ya da durumun açıklığa kavuşmasını sağlamasıdır. Söylenenlerin tekrar edilmesi, hastanın söylediklerinin anlaşılıp anlaşılmadığını kontrol etme, yanlış anlaşılmışsa düzeltme olanağı sağlar. Kendinizi çok üzgün hissettiğinizi biliyorum Bu durum sizin için kolay olmasa gerek Ona ne söylemek isterdin? Siz konuştuğunuzda ben.. hissettim. Evet anladım, sonra Sizin sıkıntılı olduğunuzu görüyorum Elinizi yüzünüzü yıkamışsınız, çok iyi görünüyorsunuz - Karıma çok kızdım ve tartıştık Tartıştınız sonra ne oldu? - Annem beni beş yaşındayken terk etti Terk etti?! Evet bıraktı gitti ve biz kendi kendimize büyüdük (devamı) 41

5 Hemşirelik Bakım Standartları Tablo 1. Terapötik İletişim Teknikleri (5) (devamı) Açıklığa kavuşturma Konuya odaklanma Gerçeğe getirme Özetleme Plan yapmaya cesaretlendirme Karar vermeye cesaretlendirme Hemşirenin özel sorularla hastanın sorununu açıklamasına yardım etmesidir. Önemli bir konu hakkında hem hastanın hem de hemşirenin açıkça görüşlerini belirtmesi ve bu konuda konuşmalarıdır. Hemşirenin uygun ve mantıklı bir şekilde hastayı gerçeğe çekmesidir. Amaç yanılgı içindeki hastayı kandırmak, ikna etmek değil, gerçeğe çekmektir. Hemşirenin bir konu ya da özel bir durum hakkındaki bilgileri özetlemesidir. Hemşirenin hastanın sorun çözme ve karar verme aşamalarını gerçekleştirmesine yardım etmesidir. Hemşirenin hastanın karar vermesine yardım etmesidir. Ne demek istediğinizi anlayamadım.. mı demek istiyorsunuz? Diyorsunuz ki Öyle mi? Söylemek istediğinizi doğru anlamış mıyım? Yanlış ise lütfen düzeltin. Öyle mi? Tam olarak anlayamadım. Bunu bir daha tekrarlayabilir misiniz? Biraz önce askerliğinizden bahsediyordunuz Yeniden hastalık öykünüze dönecek olursak, çocukken. hastalıkları geçirmişsiniz. Daha sonra geçirdiğiniz başka hastalık var mı? Bu ilaçlar sizin düşüncelerinizin azalmasına yardım edecektir. Bu ses dışarıdan geliyor, siz şimdi hastanedesiniz. Gördüklerimden sizin sıkıntınız hakkında anladıklarım Sizin anlattıklarınızdan ailenizle ilgili.anlıyorum. Bir önceki görüşmemizde; «Taburcu olduğunuzda yara bakımınızı nasıl yapacağınız konusunda kaygılarınız olduğundan söz etmiştiniz. Bunlar Peki taburcu olduktan sonra neler yapmayı düşünüyorsunuz? Peki başka neler yapabiliriz? Peki sizce en iyi çözüm hangisi olabilir? Bu durumda en iyi seçim hangisidir? 42

6 Terapötik/Hasta Yararına İletişim Kurma Tablo 2. Ben Dili Kullanımı Ben dili Hasta ile iletişimde ben dili kullanılır. Ben dili, kişinin kendini rahatsız eden davranışın tanımını yapan ve bu davranışın kendisinde nasıl bir duygu uyandırdığını ifade eden söyleyiş biçimidir. Ben dili olumsuz davranış sırasında yaşanmakta olan etki ve duyguları açıklayan dürüst ve sorumlu bir kızgınlık ifadesidir. Ben dili ile konuşmak duygu ve düşünceleri anında ilettiği için kullanan kişiyi rahatlatır. Kızgınlık ve öfke gibi birikimleri önler. Kabul edilemeyen davranışın kısa bir tanımı yapılır. Gerçek duygular ifade edilir. Davranışın yarattığı somut etki tanımlanır. Ben sözümü kesmenizden dolayı Üzüldüm Kendimi kötü hissettim Tablo 3. Terapötik Olmayan İletişim Teknikleri (5) Belirsiz güvenceler verme Belirsiz övgülerde bulunma Yargılama, eleştirme ad takma Hastanın endişelerini, sanki endişe etmesi gereken neden yokmuş gibi görmek ve gidermeye çalışmaktır. Bu yaklaşımın hasta için hiçbir değeri yoktur. Hemşirenin ne söyleyeceğini bilmediği ve empati becerisinin yetersiz olduğunu gösterir. Övgü yöneltilen kişi kendini böyle görmüyorsa, duyduklarını yadsıyacak ve bu övgüleri kabullenmesi kolay olmayacaktır. Bireyde direnç gelişmesine, iletişimin kesilmesine ve yön değiştirmesine neden olur. Genellikle yargılama, eleştirme ad takma tepkileri ile karşılaşan kişiler, kendilerini anlaşılmamış, itilmiş, haksızlığa uğramış, daha çaresiz hissederler. Her şey düzelecek, merak etmeyin. Her şeyde bir hayır vardır Endişelenecek bir şey yok Öyle iyi annesiniz ki sizi sevmemesi imkansız Öyle nazik ve düşüncelisiniz ki Sen zaten hep kolaya kaçarsın Bebek gibi davranıyorsun Hiçbir fedakarlığa katlanmak istemiyorsun (devamı) 43

7 Hemşirelik Bakım Standartları Soru sorma, araştırma, inceleme Teşhis/ tanı koyma, tahlil etme Teselli etme Tehdit etme, gözdağı verme Emretme, talep etme Oyalama, konuyu saptırma Ahlak dersi verme Tablo 3. Terapötik Olmayan İletişim Teknikleri (5) (devamı) Genellikle soru, inceleme nedeni arama gibi yaklaşımların içinde önyargı, eleştiri ya da zorunlu çözüm bulunur. Bu tür yaklaşımlarda, dinleyen kişi sanki konuşanın niyetini çok iyi biliyormuş, onun kafasının içindekileri okuyormuş gibi tavır içine girdiğinden, konuşanı savunmaya ittiği gibi, sinirlenmesine, sabırsızlanmasına veya öfkeli cevaplar vermesine neden olur. Bireyi düşüncelerinden uzaklaştırarak, sorunu küçümseyerek daha iyi hissetmesine çalışılmasıdır. Bireyin duygularının anlaşılmadığını ve kabul edilmediğini gösterir. Bireyin korkmasına, gücenmesine, kızmasına ve isyan etmesine neden olur. Bireyin denetimi eline tutma isteğini gösterir. Bireyi kırar ve kızdırır. Düşmanca duyguların ortaya çıkmasına, karşı koymaya neden olur. Bilinmeyen bir otoritenin baskısı gibi gelir. Birey melisin malısın ile biten cümlelere daha kuvvetli savunmalarla tepki verir. Bireyin kendi değer ve yargılarına güvenilmediği, başkalarının doğrularını kabul etmesi gerektiği iletilir. Neden? sen ona ne yaptın? Çocuk neden hastalandı? Ağır mı yedin? Aslında sen öyle demek istemiyorsun Ben senin aslında neden öyle yaptığını biliyorum Aslımda senin derdin başka Bunları beni üzmek için anlatıyorsun anlaşılan Üzülme kendini bu kadar kötü hissetme, her şey düzelir Eğer dediğimi yapmazsan bir daha benim karşıma çıkma Sızlanmayı bırakın! Ben size söyleyinceye kadar hiç ara vermeden dediklerimi yapın Bu konu mühim değil, biz asıl sizin tansiyonunuza bakalım Eşin ve çocukların hatırı için yapmalısın! 44

8 Terapötik/Hasta Yararına İletişim Kurma Kaynaklar 1. Acaroğlu R, Büyükyılmaz FE.(2012). İletişim Aktivitesi, Ünite 2. Hemşirelik Esasları Uygulama Rehberi. (Ed: Babadağ K, Atabek-Aştı T.) İstanbul Tıp Kitabevi, 2. Baskı, s Akça Ay F. (2013). Sağlık Uygulamalarında Temel Kavramlar ve Beceriler. Nobel Tıp Kitabevleri, 4. Baskı, s Özcan A. (2006). Hemşire Hasta İlişkisi ve İletişim. Saray Tıp Kitabevleri, 2. Baskı, İzmir, s Sabuncu N, Akça Ay F. (2010). Klinik Beceriler Sağlığın Değerlendirilmesi Hasta Bakım ve Takibi. Nobel Tıp Kitabevleri, s Terakye G. (1998) Hasta Hemşire İlişkileri. Aydoğdu Ofset, 5. Baskı, Ankara, s Üstün B, Akgün E, Partlak N. (2005). Hemşirelikte İletişim Becerileri Öğretimi. Okullar Yayınevi, 1. Baskı, İzmir, s Hazırlayan Uzm. Hem. Esma GÜNEY KIZIL (Güney Genel Sekreterliği Sağ. Bak. Hiz. Koor.) Danışman Yrd. Doç. Dr. Leyla BAYSAN ARABACI (İKÇÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği A.D.) 45