KİLİS İLİ 2014 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 T.C. KİLİS VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ KİLİS İLİ 2014 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU HAZIRLAYAN: ÇED, İZİN VE DENETİM GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇEVRE ENVANTERİ VE BİLGİ YÖNETİMİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI ANKARA

2 ÖNSÖZ Çevre insanların ve diğer canlıların yaşamları boyunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak etkileşim içinde bulundukları, fiziki, biyolojik, sosyal, ekonomik ve kültürel ortam yani kısaca canlı varlıkları etkileyen dış tesirlerin tümüdür. Canlıların kendi aralarındaki ve fiziksel ortamlarıyla olan ilişkileri ne yazık ki günümüzde artan nüfus, sanayileşme ve şehirleşmeye bağlı olarak olumsuz yönde etkilenmektedir. Çevre kirliliği ise insanların bütün faaliyetleri sonucu havada, suda ve toprakta meydana gelen olumsuz gelişmelerle doğal dengenin bozulmasıdır. Çeşitli kaynaklardan çıkan katı, sıvı ve gaz halindeki kirletici maddelerin hava, su ve toprakta yüksek oranda birikmesi ile çevre kirliliği meydana gelmektedir. Çevre meselelerinin çözümünde temel hareket noktası çevre kirliliğinin tespiti ve bu sorunları tanımlamaktır. Çevresel durumu anlamaya yönelik olarak hazırlanan bu Çevre Durum Raporu çevre ile sektörler arasındaki ilişkiyi yansıtma ve genel gidişat hakkında fikir sahibi olunması açısından önemlidir. Hazırlanan bu rapor Kilis ilindeki çevre sorunları irdelenmekte ve çevre konusundaki değişmelerin takip edilebileceği kaynak niteliği taşımaktadır. Gelecek kuşaklara daha yaşanabilir bir çevre ve daha yaşanabilir kentler bırakmak için yapılan bu çalışmaların çevre kirliliğinin sebeplerinin algılanmasını sağlaması ve önlenmesine katkı sağlayıcı nitelikte olmasını temenni ediyorum. Faruk ERKE Kilis Çevre ve Şehircilik İl Md.V. 2

3 İÇİNDEKİLER Sayfa GİRİŞ 11 A. Hava 15 A.1. Hava Kalitesi 15 A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar 18 A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar 21 A.4. Ölçüm İstasyonları 22 A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü 23 A.6. Gürültü 23 A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar 24 A.8. Sonuç ve Değerlendirme 24 Kaynaklar 24 B. Su ve Su Kaynakları 25 B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli 25 B.1.1. Yüzeysel Sular 25 B Akarsular 25 B Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar 25 B.1.2. Yeraltı Suları 25 B Yeraltı Su Seviyeleri 28 B.1.3. Denizler 28 B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi 28 B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu 28 B.3.1. Noktasal kaynaklar 28 B Endüstriyel Kaynaklar 28 B Evsel Kaynaklar 29 B.3.2. Yayılı Kaynaklar 29 B Tarımsal Kaynaklar 29 B Diğer 31 B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri 31 B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu 31 B Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti 31 B Yeraltı su kaynaklarından kullanılma su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti 32 B İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli vb. 33 B.4.2. Sulama 34 B Sulama salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı 34 B Damlama veya basınçlı sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı 35 B.4.3. Endüstriyel Su Temini 35 B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı 35 B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı 35 B.5. Çevresel Altyapı 36 B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve hizmeti alan nufus 36 3

4 İÇİNDEKİLER Sayfa B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri 39 B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri 39 B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması 40 B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü 40 B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar 40 B.6.2. Arıtma Çamurlarının toprakta kullanımı 41 B.6.3. Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar 41 B.6.4. Tarımsal faaliyetler ile oluşan toprak kirliliği 41 B.7. Sonuç ve Değerlendirme 42 Kaynaklar 42 C. Atık 42 C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) 42 C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları 46 C.3. Ambalaj Atıkları 46 C.4. Tehlikeli Atıklar 47 C.5. Atık Madeni Yağlar 50 C.6. Atık Pil ve Akümülatörler 50 C.7. Bitkisel Atık Yağlar 51 C.8. Poliklorlu Bifeniller ve Poliklorlu Terfeniller 52 C.9. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL) 52 C.10. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar 53 C.11. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar 53 C.12. Tehlikesiz Atıklar 53 C Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları 54 C Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül 54 C Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları 54 C.13. Tıbbi Atıklar 55 C.14. Maden Atıkları 55 C.15. Sonuç ve Değerlendirme 55 Kaynaklar 55 Ç. Kimyasalların Yönetimi 56 Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar 56 Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme 56 Kaynaklar 56 D. Doğa Koruma ve Biyolojik Çeşitlilik 56 D.1. Flora 56 D.2. Fauna 58 D.3. Ormanlar ve Milli Parklar 61 D.4. Çayır ve Mera 61 D.5. Sulak Alanlar 61 D.6. Tabiat Varlılarını Koruma Çalışmaları 61 4

5 İÇİNDEKİLER Sayfa D.7. Sonuç ve Değerlendirme 61 Kaynaklar 61 E. Arazi Kullanımı 62 E.1. Arazi Kullanım Verileri 62 E.2. Mekânsal Planlama 63 E.2.1. Çevre Düzeni Planı 63 E.3. Sonuç ve Değerlendirme 64 Kaynaklar 64 F. ÇED, Çevre İzin ve Lisans İşlemleri 65 F.1. ÇED İşlemleri 65 F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri 66 F.3. Sonuç ve Değerlendirme 66 Kaynaklar 66 G. Çevre Denetimleri ve İdari Yaptırım Uygulamaları 67 G.1. Çevre Denetimleri 67 G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi 69 G.3. İdari Yaptırımlar 70 G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları 70 G.5. Sonuç ve Değerlendirme 70 Kaynaklar 70 H. Çevre Eğitimleri 71 I. İl Bazında Çevresel Göstergeler 72 Açıklamalar Genel Nüfus Nüfus Artış Hızı Kentsel Nüfus Sanayi Sanayi Bölgeleri Madencilik İklim Değişikliği Sıcaklık Yağış Deniz Suyu Sıcaklığı Hava Kalitesi Hava Kirleticiler Su-Atıksu Su Kullanımı Belediye İçme ve Kullanma Suyu Kaynakları Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Veren Belediyeler Kanalizasyon Şebekesi İle Hizmet Verilen Belediye Sayıları ve Nüfusu 79 5

6 İÇİNDEKİLER Sayfa 4.5. Sanayiden Kaynaklanan Atıksu ve Bertarafı Arazi Kullanımı Tarım Kişi Başına Tarım Alanı Kimyasal Gübre Tüketimi Tarım İlacı Kullanımı Organik Tarım Orman Balıkçılık Altyapı ve Ulaştırma Karayolu ve Demiryolu Yol Ağı Motorlu Kara Taşıtı Sayısı Atık Belediyeler Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık ve Bertarafı Katı Atıkların Düzenli Depolanması Tıbbi Atıklar Atık Yağlar Bitkisel Atık Yağlar Ambalaj Atıkları Ömrünü Tamamlamış Lastikler Ömrünü Tamamlamış Araçlar Atık Elektrikli -Elektronik Eşyalar Maden Atıkları Tehlikeli Atıklar Turizm Yabancı Turist Sayıları Mavi Bayrak Uygulamaları 93 EK-1: İl Çevre Sorunları ve Öncelikleri Araştırma Formu 94 Açıklamalar 94 Bölüm I. Hava Kirliliği 94 Bölüm II. Su Kirliliği 99 Bölüm III. Toprak Kirliliği 103 Bölüm IV. Öncelikli Çevre Sorunları 105 6

7 ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge A.1 - Ulusal hava kalite indeksi kesme noktaları 16 Çizelge A.2 - Epa hava kalitesi indeksi 16 Çizelge A.3 - Geçiş dönemi uzun vadeli ve kısa vadeli sınır değerleri ve uyarı eşikleri 17 Çizelge A.4 - Kilis İlinde 2014 Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler 20 Çizelge A.5 - Kilis İlinde 2014 Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler 20 Çizelge A.6 - Kilis İlinde 2014 Yılında Kullanılan Doğalgaz Miktarı 21 Çizelge A.7 - Kilis İlinde 2014 Yılında Kullanılan Fueloil Miktarı 21 Çizelge A.8 - Kilis İlindeki Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler 21 Çizelge A.9 - Kilis İlinde 2014 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları 23 Çizelge A Yılında Kilis İlindeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı 23 Çizelge B.1 - Kilis İlinin Akarsuları 25 Çizelge B.2 - Kilis İlindeki Mevcut Sulama Göletleri 25 Çizelge B.3 - Kilis İlinin Yeraltısuyu Potansiyeli 27 Çizelge B.4 - Kilis İlinde 2014 Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları 28 Çizelge B.5 - Kilis İlinde 2014 Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu 38 Çizelge B.6 - Kilis İlinde 2014 Yılı OSB lerde Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu 39 Çizelge B.7 - Kilis İlinde 2014 Yılında Tespit Edilen Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliğine İlişkin Veriler 40 Çizelge B.8 - Kilis İlinde 2014 Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları 41 Çizelge B.9 - Kilis İlinde 2014 Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal İlaçlar vb) 42 Çizelge C.1 - Kilis İlinde 2014 Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Birliklerce Yönetilen Katı Atık Miktar ve Kompozisyonu 44 Çizelge C.2 - Kilis İlinde 2014 Yılı İl/İlçe Belediyelerde Oluşan Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri ve Tesis Kapasiteleri 45 Çizelge C.3 - Kilis İlinde 2014 Yılında Birliklerce Yürütülen Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf İşlemlerine İlişkin Bilgi 45 Çizelge C.4 - Kilis İlinde 2014 Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları 46 7

8 ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge C.5 - Kilis ilinde 2014 Yılında Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikeli Atıklarla İlgili Veriler 47 Çizelge C.6 - Kilis ilinde 2014 Yılında Oluşan Akümülatörlerle İlgili Veriler 50 Çizelge C.7 - Kilis ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı 51 Çizelge C.8 - Kilis ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı 51 Çizelge C.9 - Kilis ilinde 2014 Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler 51 Çizelge C.10 - Kilis ilinde 2014 Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle İlgili Veriler 52 Çizelge C.11 - Kilis ilinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları 53 Çizelge C.12 - Kilis ilinde 2014 Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı 53 Çizelge C Yılında İlimiz İl Sınırları İçindeki Belediyelerde Toplanan Tıbbi Atıklar 55 Çizelge C.14 - Kilis ilinde Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı 55 Çizelge E.1 - Kilis ilinde 2014 Yılı İtibariyle Arazilerin Kullanımına Göre Arazi 62 Sınıflandırılması Çizelge F.1 - Kilis ilinde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından 2014 Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı 65 Çizelge F.2 - Kilis ilinde 2014 Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları 66 Çizelge G.1 - Kilis ilinde 2014 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı 67 Çizelge G.2 - Kilis ilinde 2014 Yılında ÇŞİM e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları 69 8

9 GRAFİKLER DİZİNİ Sayfa Grafik A.1- Kilis ilinde Kilis Hava Kalitesi İstasyonu PM10 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği 22 Grafik A.2- Kilis ilinde Kilis Hava Kalitesi İstasyonu SO2 Parametresi Günlük 22 Ortalama Değer Grafiği Grafik A.3 - Kilis ilinde 2014 Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikayetlerin 24 Dağılımı Grafik B.1 - Kilis ilinde 2014 Yılı Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı 32 Grafik B.2 - Kilis ilinde 2014 Yılında Endüstrinin Kullandığı Suyun Kaynaklara Göre Dağılımı 35 Grafik B.3 - Kilis ilinde 2014 Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna Oranı 36 Grafik B.4 - Kilis ilinde 2014 Yılı Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Edilen Nüfusun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı 36 Grafik C.1 - Kilis ilinde 2014 Yılı Atık Kompozisyonu 43 Grafik C.2 - Kilis ilinde 2014 Yılı Kayıtlı Ambalaj Üreticisi Ekonomik İşletmeler 46 Grafik C.3 - TABS Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi 47 Grafik C.4 - Kilis ilinde Yıllar İtibariyle Atık Akü Toplama ve Geri Kazanım Miktarı 51 Grafik C.5 - Kilis ilinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları 52 Grafik E.1 - Kilis ilinde 2014 Yılı Arazi Kullanım Durumu 62 Grafik F.1 - Kilis ilinde 2014 Yılı ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı 65 Grafik F.2 - Kilis ilinde 2014 Yılında Verilen Çevre İzni veya Çevre İzni ve Lisans Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı 66 Grafik G.1 - Kilis ilinde ÇŞİM Tarafından 2014 Yılında Gerçekleştirilen Planlı Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı 67 Grafik G.2 - Kilis ilinde ÇŞİM Tarafından 2014 Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı 68 Grafik G.3 Kilis ilinde ÇŞİM Tarafından 2014 Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı 68 Grafik G.4 - Kilis ilinde ÇŞİM Tarafından 2014 Yılında Gerçekleştirilen Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı 69 Grafik G.5 - Kilis ilinde 2014 Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı 70 9

10 HARİTALAR DİZİNİ Sayfa Harita A.1 - Kilis ilinde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazlarının Yerleri 21 Harita B.1 - Katı Atık Düzenli Depolama Tesisinin Yeri 40 10

11 GİRİŞ İlin nüfusu Türkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi veri tabanı 2014 yılı verilerine göre toplamda kişi olup, nüfus yoğunluğu 90/km 2 kişi olarak tespit edilmiştir. İl nüfusunun ilçelere göre dağılımı ise; Elbeyli Merkez; 1876, Elbeyli köyleri; 4106, Musabeyli Merkez; 1142, Musabeyli köyleri;12.820, Polateli Merkez; 1069, Polateli köyleri; 4237 ve Şehir Merkezi; 90327, merkeze bağlı köyler kişidir. Akdeniz iklimi (tropikal) ile karasal iklimin kesiştiği yerde bulunan Kilis ve yöresinde, söz konusu iklim kuşaklarının özellikleri egemendir. Yazın sıcak ve kurak, kışın soğuk ve yağışlı geçer. Bu yapı; biri sıcak-kuru diğeri serin nemli olmak üzere farklı klimatolojik özellik içerir. Yüzölçümü km 2 olan Kilis, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde, Hatay-Maraş oluğu ile Fırat Irmağı arasında uzanan Gaziantep Platosu nun güneybatı kısmında, Türkiye - Suriye sınırı boylarında 36, K enlemi ve 37, D boylamı değerleri arasındadır. Şehir bu konumuyla Akdeniz ve Güneydoğu bölgeleri arasındaki geçiş kuşağı üzerinde bulunur. Ortalama yüksekliğinin fazla olmadığı (680 metre) bölgenin değişik kısımları arasında büyük yükselti farkları bulunmamaktadır. Genel durumu bozan küçük istisnalar göz önüne alınmadığında bölge; kuzeybatı, kuzey ve kuzeydoğudan daha yüksek kısımlarla çevrili korunmuş bir güney yamaç özelliği gösterir yılında il statüsüne kavuşan Kilis in sınır hattı, güneyden Türkiye - Suriye sınır, batı ve kuzey batıda Gaziantep-İslahiye, kuzey ve kuzeydoğudan Gaziantep merkez ve doğuda Gaziantep- Oğuzeli ilçeleriyle çevrilidir. Kilis ili Merkez İlçesi, Gaziantep Yolu üzeri Organize Sanayi Bölgesi, mevcut durumda 85,5 hektar alan üzerine kurulu olup, 300 hektar genişleme alanına sahiptir. 300 hektar genişleme alanının 128 hektarı için kamulaştırma çalışmaları devam etmektedir. 90 hektar mevcut durum için 40 adet, 128 hektarlık kamulaştırma çalışmaları devam eden genişleme alanı için ise 48 adet olmak üzere toplamda 88 adet sanayi parselinden oluşmaktadır. Parseller müteşebbislere 1996 yılından itibaren tahsis edilmeye başlanmıştır. Tahsisi yapılmış olan sanayi parsellerindeki toplam yatırımcı firma sayısı 34 olup, Bu yatırımcılardan 28 tanesi faal, 5 tanesi kapalı ve 1 inşaat halindedir. Faal durumda olan fabrikalarda istihdam edilen toplam işçi sayısı 781 dir. Bölgede faaliyette olan firmaların sektörlere göre dağılımı ise Gıda Sanayi 9, Dokuma ve Giyim Sanayi (Tekstil) 8, Plastik Sanayi 3, Dekorasyon Sanayi 2, Bahçe Mobilyaları 1, Diğer 3 olmak üzere toplam 26 adettir. Kilis te OSB alanı dışında da sanayi tesisleri bulunmaktadır. Bu tesislerde; pekmez, zeytinyağı, bulgur, döğme, biber, tahin-helva, suma (saf alkol), plastik ambalaj çantaları, sabun, yorgan, hazır yemek üretilmekte ayrıca 39 adet zeytinyağı fabrikası bulunmaktadır. Kilis İli Polateli İlçesi sınırları içerisinde, Gaziantep İli ile ortaklaşa OSB kurmak amacıyla Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı na başvuruda bulunulmuştur. Bölge Polateli İlçesi sınırları içerisinde bulunan Maliye Hazinesine ait arazi üzerinde kurulacaktır. Kilis İli sınırları içerisinde dönüm ve Gaziantep İli sınırları içerisinde dönüm olmak üzere toplam dönüm üzerinde Polateli - Şahinbey Tekstil OSB kurulacaktır. Yeni oluşacak olan bu OSB alanı için talep toplanmış ve toplanmaya devam etmektedir. Şu ana kadar toplam adet firmanın dönüm talebi alınmıştır. Polateli Şahinbey Tekstil Organize Sanayi Bölgesi Sanayiciler Derneği kurulmuştur. 11

12 İlde tarımı yapılan tarla ürünleri arasında en fazla yetiştirilen ürün buğdaydır. Buğday ekim alanı da olup, il toplam tarım alanları ( da ) içerisindeki payı % 21,2 dir. Türkiye buğday ekim alanları ( da ) içerisindeki payı ise % 0,28 dir. Üretim miktarı ise ton olup, Türkiye buğday üretim miktarı içerisindeki payı yine ( ton ) % 0,31 dir. İkinci sırada yer alan arpa ekim alanı da olup Türkiye arpa ekim alanına oranı ( da ) % 0,25 dir. Üretim miktarı ise ton olup, Türkiye arpa üretim miktarı içerisindeki payı ( ton ) % 0,25 dir. Üçüncü sırada yer alan kırmızı mercimek ekim alanı da olup Türkiye kırmızı mercimek ekim alanına oranı ( da ) % 1,1 dir. Üretim miktarı ise ton olup, Türkiye kırmızı mercimek üretim miktarı içerisindeki payı ( ton ) % 1,11 dir. İlde tarımı yapılan sebze ürünleri arasında en fazla yetiştirilen ürün biberdir. Biber ekim alanı da olup, il toplam tarım alanları ( da ) içerisindeki payı % 2,07 dir. Üretim miktarı ise ton olup, Türkiye biber üretim miktarı içerisindeki payı ( ton ) % 2,21 dir. Sebze üretimi içerisinde ikinci sırada yer alan domates ekim alanı da olup, il toplam tarım alanları ( da ) içerisindeki payı % 0,83 dür. Üretim miktarı ise ton olup, Türkiye domates üretim miktarı içerisindeki payı ( ton ) % 0,3 tür. Sebze üretimi içerisinde üçüncü sırada yer alan karpuz ekim alanı da olup, il toplam tarım alanları ( da ) içerisindeki payı % 0,69 dur. Üretim miktarı ise ton olup, Türkiye karpuz üretim miktarı içerisindeki payı ( ton ) % 0,56 dır. İlde tarımı yapılan meyve ürünleri arasında en fazla yetiştirilen ürün zeytindir. İlde zeytin genellikle yağlık olarak yetiştirilmektedir ve 3 Kg zeytinden yaklaşık 1 Kg zeytinyağı alınabilmektedir. Zeytin ekim alanı da olup, bunun da sı yağlık, da sı ise sofralık zeytin olarak yetiştirilmektedir. İl toplam tarım alanları ( da ) içerisinde zeytinin payı % 25,42 dir. Üretim miktarı ise ton olup, Türkiye zeytin üretim miktarı içerisindeki payı ( ton ) % 2,57 dir. Meyve üretimi içerisinde ikinci sırada yer alan ürün üzümdür. İlde üzüm genellikle şaraplık olarak yetiştirilmektedir. Üzüm ekim alanı da olup, bunun da sı şaraplık, da sı kurutmalık ve ancak da sı ise sofralık olarak yetiştirilmektedir. Üzümün il toplam tarım alanları ( da ) içerisindeki payı % 19,7 dir. Üretim miktarı ise ton olup, Türkiye üzüm üretim miktarı içerisindeki payı ( ton ) % 3,08 dir. Kültür turizmi açısından önemli bir yere sahip olması gereken Kilis İli, Sosyal Tesislerin bulunmaması ve iyi tanıtım yapılmaması gibi nedenler ile hak ettiği yeri bulamamıştır. Yerleşim tarihi kesin olarak bilinmeyen Kilis İli Asur kaynaklarında Ki-Li-Zi, Roma döneminde ise Ciliza Sive Urmagiganti adıyla geçmektedir. Hititlerden bu yana önemli yerleşim merkezlerindendir. Hitit Roma Bizans kalıntıları yanında, Memluk ve Osmanlı yapıları bulunmaktadır. Çevrede yer altı mağaraları ve eski mezarlar vardır. En erken tarihli Türk yapıtları Memluklu dönemindendir. Osmanlı yapıları da plan ve süsleme açısından bu yapıların etkisinde kalmıştır. Yapıların yazıtlarıyla günümüze ulaşması, sanat tarihi açısından önemlidir. 12

13 Yörede mevcut turizm çeşitleri şunlardır; 1. Kültür ve Tarih Turizmi 2. İnanç Turizmi 3. Av Turizmi 4. Eko Turizm ( Doğa yürüyüşü, Tracking- Martavan Bölgesi ) 1521 kilometrekarelik Kilis coğrafyasında doğa turizmine yönelik alanlar oldukça sınırlı olup; alt yapısı yapılıp işletmeye açıldığında yöre halkına hizmet verebilecek günübirlik tesis olabilir, 2006 yılında yaban domuzu avına yönelik Av Turizmi Proje çalışması başlatılmıştır. Tarihsel ve arkeolojik değerler Açık Hava Müzesi, Ören Yeri, Arkeo Park biçiminde projelendirilebilir düşüncesinden hareketle, 2006 yılında: Oylum Höyük Mozaikli Bazilika ve Açık Hava Müzesi Projelendirilmiştir. Taşınmaz kültür varlıklarının onarımı için 8 tane konuta proje yardımı yapılmıştır. 13

14 İL MÜDÜRLÜĞÜ YAPILANMASI Bakanlık taşra teşkilatının yapılanması Bakanlık Makamı nın 20/07/2011 tarihli ve 1892 sayılı Olur u ile kabul edilmiş ve beş ayrı tipte taşra teşkilatı kurulmuştur. Teşkilat tiplerine göre Kilis ili D Tipi İl Teşkilatlanması içerisinde tanımlanmış ve buna bağlı; A) İl Müdürlüğü B) İl Müdür Yardımcılığı C) Şube Müdürlüğü olmak üzere idari olarak sınıflandırılmıştır. Müdürlükte; 1- İmar ve Planlamadan Sorumlu Şube Müdürlüğüne bağlı 1 şube müdürü vekili ile 1 teknik personel ve 1 işçi, 2- Proje ve Yapım İşlerinden Sorumlu Şube Müdürlüğüne bağlı 1 şube müdürü vekili ile 7 teknik personel ve 1 geçici teknik personel, 3- Yapı Denetimi ve Yapı Malzemelerinden Sorumlu Şube Müdürlüğüne bağlı 1 şube müdürü vekili ve 6 teknik personel ve 1 işçi, 4- ÇED ve Çevre Hizmetlerinden Sorumlu Şube Müdürlüğüne bağlı 1 şube müdürü vekili, 5 teknik personel, 5- Altyapı ve Kentsel Dönüşüm Hizmetlerinden Sorumlu Şube Müdürlüğüne bağlı 1 şube müdürü vekili ve 4 teknik personel, 6- Bilgi Teknolojileri, İnsan Kaynakları ve Destek Hizmetlerinden Sorumlu Şube Müdürlüğüne bağlı 1 şube müdürü ve 7 memur, 2 işçi personel ile kamu hizmetlerine devam edilmektedir. 14

15 A. HAVA A.1. Hava Kalitesi Modern yaşamın getirdiği şehirleşmenin bir sonucu olan hava kirliliği, yerel ve bölgesel olduğu kadar küresel ölçekte de etki alanına sahiptir. Hava kirliliğinin insan sağlığına önemli etkileri olması sebebiyle, hava kalitesi konusuna tüm dünyada büyük önem verilmektedir. Hava kirliliği problemlerini çözmek ve strateji belirlemek için, bilimsel topluluk ve ilgili otoritenin her ikisi de atmosferik kirletici konsantrasyonlarını izlemek ve analiz etmek konusuna odaklanmışlardır (Kyrkilis vd., 2007). Otoritelerin hava kalitesinin korunması ve iyileştirilmesi konusunda sorumluluklarının yanı sıra, halk sağlığını doğrudan etki eden bir konu olması sebebiyle, kamuoyuna iletişim araçları vasıtasıyla hava kirliliği güncel bilgilerini sunması da sorumlulukları arasındadır. Ancak farklı kirleticilere ait ölçümleri anlamak bu konuda çalışan bir bilim insanı için mümkün olsa bile genel halk ve yerel otoriteler için oldukça zor olmaktadır. Bu sebeple, hava kirliliğinin/hava kalitesinin durumunu kamuoyuna açıklarken halkın kolayca anlayabileceği bir sınıflama sistemi kullanılmaktadır. Tüm dünyada yaygın olarak kullanılan, Hava Kalitesi İndeksi (HKİ) denilen bu sınıflama sistemi ile havadaki kirleticilerin konsantrasyonlarına göre hava kalitesini iyi, orta, kötü, tehlikeli vb. şeklinde derecelendirme yapılmaktadır. Dünyanın pek çok ülkesinde indeks hesaplanmasında kullanılan yöntem ve kriterler, kendi ülkelerinde uygulanan hava kalitesi standartlarına uygun şekilde oluşturulmuştur. Bir ulusun hava kalitesinin iyileştirilmesi konusundaki başarısı, yerel ve ulusal hava kirliliği problemleri ve kirlilik azaltmadaki gelişmeler konusunda doğru ve iyi bilgilendirilmiş vatandaşların desteğine bağlıdır (Sharma vd., 2003a). Bir bölgedeki kirletici seviyelerini anlamak için uygun bir aracın geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu araç, vatandaşın hava kirliliği seviyesi hakkında doğru ve anlaşılabilir şekilde bilgi sağlarken, aynı zamanda ilgili otoritelerin toplum sağlığını korumak için önlem almaları konusunda kullanılabilir olmalıdır (Kyrkilis vd., 2007). Bu amaçla, geliştirilen standart değerler, gerek uyarıcı ve anlaşılabilir olması gerekse de kullanımı açısından yaygın olarak bir indekse çevrilerek sunulabilmektedir. Belli bir bölgedeki hava kalitesinin karakterize edilmesi için ülkelerin kendi sınır değerlerine göre dönüştürdükleri ve kirlilik sınıflandırılmasının yapıldığı bu indekse Hava Kalitesi İndeksi (HKİ) (Air Quality Index/AQI) adı verilmektedir. İndeks belirli kategorilerde farklı tanım ve renkler kullanılarak ifade edilmekte ve ölçümü yapılan her kirletici için ayrı ayrı düzenlenmektedir (Yavuz, 2010). Ulusal Hava Kalitesi İndeksi, EPA Hava Kalitesi İndeksini ulusal mevzuatımız ve sınır değerlerimize uyarlayarak oluşturulmuştur. 5 temel kirletici için hava kalitesi indeksi hesaplanmaktadır. Bunlar; partikül maddeler (PM10), karbon monoksit (CO), kükürt dioksit (SO 2 ), azot dioksit (NO 2 ) ve ozon (O 3 ) dur. Hava kalitesine ilişkin hava kalite indeksi karşılaştırması da Çizelge A.1 de verilmektedir. 15

16 İndeks Çizelge A.1- Ulusal Hava Kalite İndeksi Kesme Noktaları SO 2 [µg/m³] NO 2 [µg/m³] CO [µg/m³] O 3 [µg/m³] PM 10 [µg/m³] HKİ 1 Sa. Ort. 1 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 24 Sa. Ort. İyi L 0-50 Orta L Hassas L L B U Sağlıksız U U U Kötü U U Tehlikeli >1101 >2001 >32001 >701 >521 L: Limit Değer B: Bilgi Eşiği U: Uyarı Eşiği Çizelge A.2 - EPA Hava Kalitesi İndeksi Hava Kalitesi İndeksi (AQI) Değerler Sağlık Endişe Seviyeleri Renkler Anlamı Hava Kalitesi İndeksi bu aralıkta olduğunda....hava kalitesi koşulları....bu renkler ile sembolize edilir....ve renkler bu anlama gelir İyi Yeşil Orta Sarı Hassas Turuncu Sağlıksız Kırmızı Kötü Mor Hava kalitesi memnun edici ve hava kirliliği az riskli veya hiç risk teşkil etmiyor. Hava kalitesi uygun fakat alışılmadık şekilde hava kirliliğine hassas olan çok az sayıdaki insanlar için bazı kirleticiler açısından orta düzeyde sağlık endişesi oluşabilir. Hassas gruplar için sağlık etkileri oluşabilir. Genel olarak kamunun etkilenmesi olası değildir. Herkes sağlık etkileri yaşamaya başlayabilir, hassas gruplar için ciddi sağlık etkileri söz konusu olabilir. Sağlık açısından acil durum oluşturabilir. Nüfusun tamamının etkilenme olasılığı yüksektir Tehlikeli Kahverengi Sağlık alarmı: Herkes daha ciddi sağlık etkileri ile karşılaşabilir. 16

17 Çizelge A.3 - Geçiş Dönemi Uzun Vadeli Ve Kısa Vadeli Sınır Değerleri Ve Uyarı Eşikleri (Hava Kalitesi Değerlendirme Ve Yönetimi Yönetmeliği) Kirletici Ortalama süre Sınır değer Sınır değerin yıllık azalması Uyarı eşiği SO 2 Saatlik 900 µg/m 3 İlk seviye: 500 -KVS- 24 saatlik % 95 /yıl -insan sağlığının korunması için- Kış Sezonu Ortalaması (1 Ekim 31 Mart) -insan sağlığının korunması için- Hedef Sınır Değer (Yıllık aritmetik ortalama) Hedef Sınır Değer Kış Sezonu Ortalaması (1 Ekim 31 Mart) 400 µg/m 3 Sınır değer, tarihinde başlayarak tarihine kadar 250 µg/m 3 (sınır değerin %62,5 u) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır 250 µg/m³ Sınır değer, tarihinde başlayarak tarihine kadar 125 µg/m 3 (sınır değerin %50 si) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır 60 µg/m³ 120 µg/m³ µg/m 3 İkinci seviye: 850 µg/m 3 Üçüncü seviye: µg/m 3 Dördüncü seviye: µg/m 3 (Verilen değerler 24 saatlik ortalamalardır.) NO 2 -UVSyıllık -insan sağlığının korunması için- -UVSyıllık -hassas hayvanların, bitkilerin ve nesnelerin korunması için- -KVS- 24 saatlik % 95 /yıl -insan sağlığının korunması için- -UVSyıllık -insan sağlığının korunması için- 150 µg/m 3 60 µg/m 3 Sınır değer, tarihinde başlayarak tarihine kadar 20 µg/m 3 (sınır değerin %33 ü) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır 300 µg/m µg/m 3 Sınır değer, tarihinde başlayarak tarihine kadar 60 µg/m 3 (sınır değerin %60 ı) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır 17

18 Çizelge A.3 - Geçiş Dönemi Uzun Vadeli Ve Kısa Vadeli Sınır Değerleri Ve Uyarı Eşikleri (Hava Kalitesi Değerlendirme Ve Yönetimi Yönetmeliği) (devam) Kirletici Ortalama süre Sınır Değer Sınır değerin yıllık azalması Uyarı eşiği PM10 1 -KVS- 24 saatlik % 95/yıl 300 µg/m 3 Sınır değer, tarihinde başlayarak tarihine kadar 100 µg/m 3 (sınır değerin %33 ü) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır İlk seviye: 260 µg/m 3 İkinci seviye: 400 µg/m 3 -insan sağlığının korunması için- Kış Sezonu Ortalaması (1 Ekim 31 Mart) -insan sağlığının korunması için- 200 µg/m 3 Sınır değer, tarihinde başlayarak tarihine kadar 90 µg/m 3 (sınır değerin %45 i) olana kadar her 12 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır Üçüncü seviye: 520 µg/m 3 Dördüncü seviye: 650 µg/m 3 -UVSyıllık -insan sağlığının korunması için- 150 µg/m 3 Sınır değer, tarihinde başlayarak tarihine kadar 60 µg/m 3 (sınır değerin %40 ı) olana kadar her 12 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır (Verilen değerler 24 saatlik ortalamalardır.) Kurşun -UVSyıllık -insan sağlığının korunması için- 2 µg/m 3 Sınır değer, tarihinde başlayarak tarihine kadar 1 µg/m 3 (sınır değerin %50 si) olana kadar her 12 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır CO 24 saatlik % 95/yıl -insan sağlığının korunması için- 30 mg/m 3 Sınır değer, tarihinde başlayarak tarihine kadar 10 mg/m 3 (sınır değerin %33 ü) olana kadar her 12 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır yıllık 10 mg/m 3 -insan sağlığının korunması için- A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar Hava kirliliği, doğrudan veya dolaylı olarak insan sağlığını etkileyerek yaşam kalitesini düşürmektedir. Günümüzde hava kirliliği nedeniyle yerel, bölgesel ve küresel sorunlar yaygın olarak yaşanmaktadır. Yoğun şehirleşme, şehirlerin yanlış yerleşmesi, motorlu taşıt sayısının artması, düzensiz sanayileşme, kalitesiz yakıt kullanımı, topoğrafik ve meteorolojik şartlar gibi nedenlerden dolayı büyük şehirlerimizde özellikle kış mevsiminde hava kirliliği yaşanabilmektedir. Bir bölgede hava kalitesini ölçmek, o bölgede yaşayan insanların nasıl bir hava teneffüs ettiğinin bilinmesi açısından çok büyük önem taşımaktadır. Ayrıca, önemli bir nokta da, bir bölgede 1 PM10, asılı partikül madde siyah duman olarak da ölçülebilir. Siyah duman değerlendirmesi ve gravimetrik birimlere çevrimi için, hava kirliliğini ölçme metotları ve anket teknikleri üzerine çalışan OECD grubunun standartlaştırdığı metot (1964), referans metot olarak alınır. 18

19 meydana gelen hava kirliliğinin sadece o bölgede görülmeyip meteorolojik olaylara bağlı olarak yayılım göstermesi ve küresel problemlere de (küresel ısınma, asit yağmurları, vb) sebep olmasıdır. Renksiz bir gaz olan kükürtdioksit (SO 2 ), atmosfere ulaştıktan sonra sülfat ve sülfürik asit olarak oksitlenir. Diğer kirleticiler ile birlikte büyük mesafeler üzerinden taşınabilecek damlalar veya katı partiküller oluşturur. SO 2 ve oksidasyon ürünleri kuru ve nemli depozisyonlar (asitli yağmur) sayesinde atmosferden uzaklaştırılır. Azot Oksitler (NO X ), Azot monoksit (NO) ve azot dioksit (NO 2 ), toplamı azot oksitleri (NO X ) oluşturur. Azot oksitler genellikle (%90 durumda) NO olarak dışarı verilir. NO ve NO 2 din ozon veya radikallerle (OH veya HO 2 gibi) reaksiyonu sonucunda oluşur. İnsan sağlığını en çok etkileyen azot oksit türü olması itibari ile NO 2 kentsel bölgelerdeki en önemli hava kirleticilerinden biridir. Azot oksit (NO X ) emisyonları insanların yarattığı kaynaklardan oluşmaktadır. Ana kaynakların başında kara, hava ve deniz trafiğindeki araçlar ve endüstriyel tesislerdeki yakma kazanları gelmektedir. İnsan sağlığına etkileri açısından, sağlıklı insanların çok yüksek NO 2 derişimlerine kısa süre dahi maruz kalmaları, şiddetli akciğer tahribatlarına yol açabilir. Kronik akciğer rahatsızlığı olan kişilerin ise bu derişimlere maruz kalmaları, akciğerde kısa vadede fonksiyon bozukluklarına yol açabilir. NO 2 derişimlere uzun süre maruz kalınması durumunda ise buna bağlı olarak solunum yolu rahatsızlıklarının ciddi oranda arttığı gözlenmektedir. Toz Partikül Madde (PM10), partikül madde terimi, havada bulunan katı partikülleri ifade eder. Bu partiküllerin tek tip bir kimyasal bileşimi yoktur. Katı partiküller insan faaliyetleri sonucu ve doğal kaynaklardan, doğrudan atmosfere karışırlar. Atmosferde diğer kirleticiler ile reaksiyona girerek PM yi oluştururlar ve atmosfere verilirler. (PM10-10 μm nin altında bir aerodinamik çapa sahiptir) 2,5 μm ye kadar olan partikülleri kapsayacak yasal düzenlemeler konusunda çalışmalar devam etmektedir. PM10 için gösterilebilecek en büyük doğal kaynak yollardan kalkan tozlardır. Diğer önemli kaynaklar ise trafik, kömür ve maden ocakları, inşaat alanları ve taş ocaklarıdır. Sağlık etkileri açısından, PM10 solunum sisteminde birikebilir ve çeşitli sağlık etkilerine sebep olabilir. Astım gibi solunum rahatsızlıklarını kötüleştirebilir, erken ölümü de içeren çeşitli ciddi sağlık etkilerine sebep olur. Astım, kronik tıkayıcı akciğer ve kalp hastalığı gibi kalp veya akciğer hastalığı olan kişiler PM10 a maruz kaldığında sağlık durumları kötüleşebilir. Yaşlılar ve çocuklar, PM10 maruziyetine karşı hassastır. PM10 yardımıyla toz içerisindeki mevcut diğer kirleticiler akciğerlerin derinlerine kadar inebilir. İnce partiküllerin büyük bir kısmı akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşabilir. Buradan da kurşun gibi zehirli maddeler % 100 olarak kana geçebilir. Karbonmonoksit (CO), kokusuz ve renksiz bir gazdır. Yakıtların yapısındaki karbonun tam yanmaması sonucu oluşur. CO derişimleri, tipik olarak soğuk mevsimlerde en yüksek değere ulaşır. Soğuk mevsimlerde çok yüksek değerler ulaşılmasının bir sebebi de inversiyon durumudur. CO in global arka plan konsantrasyonu 0.06 ve 0.17 mg/m 3 arasında bulunur. 2000/69/EC sayılı AB direktifinde CO ile ilgili sınır değerler tespit edilmiştir. İnversiyon, sıcak havanın soğuk havanın üzerinde bulunarak, havanın dikey olarak birbiriyle karışmasının engellenmesi durumudur. Kirlilik böylece yer seviyesine yakın soğuk hava tabakasının içerisinde toplanır. CO in ana kaynağı trafik ve trafikteki sıkışıklıktır. Sağlık etkileri, akciğer yolu ile kan dolaşımına girerek, kimyasal olarak hemoglobinle bağlanır. Kandaki bu madde, oksijeni hücrelere taşır. Bu 19

20 yolla, CO organ ve dokulara ulaşan oksijen miktarını azaltır. Sağlıklı kişilerde, daha yüksek seviyelerdeki CO e maruz kalmak, algılama ve gözün görme gücünü etkileyebilir. Hafif ve daha ağır kalp ve solunum sistemi hastalığı olan kişiler ve henüz doğmamış ve yeni doğmuş bebekler, CO kirliliğine karşı en riskli grubu oluşturur. Kurşun (Pb), doğada metal olarak bulunmaz. Kurşun gürültü, ışın ve vibrasyonlara karşı iyi bir koruyucudur ve hava yoluyla taşınır. Kurşun, maden ocakları ve bakır ve tunç (Cu+Sn) alaşımı işlenmesi, kurşun içeren ürünlerin geriye dönüştürülmesi ve kurşunlu petrolün yakılmasıyla çevreye yayılır. Kurşun içeren benzin ilavesi ürünlerinin de kullanılması, atmosferdeki kurşun oranını yükseltir. Ozon (O 3 ), kokusuz renksiz ve 3 oksijen atomundan oluşan bir gazdır. Ozon kirliliği, özellikle yaz mevsiminde güneşli havalarda ve yüksek sıcaklıkta oluşur (NO 2 + güneş ışınları = NO+ O => O+ O 2 = O 3 ). Ozon üretimi uçucu organik bileşikler (VOC) ve karbon monoksit sayesinde hızlandırılır veya güçlendirilir. Ozonun oluşması için en önemli öncü bileşimler NO X (Azot oksitler) ve VOC dır. Yüksek güneş ışınlarının etkisiyle ozon derişimi Akdeniz ülkelerinde Kuzey-Avrupa ülkelerinden daha yüksektir. Sebebi ise güneş ışınlarının ozon un fotokimyasal oluşumundaki fonksiyonundan kaynaklanmasıdır. Diğer kirleticilere kıyasla ozon doğrudan ortam havasına karışmaz. Yeryüzüne yakın seviyede ozon karmaşık kimyasal reaksiyonlar yoluyla oluşur. Bu reaksiyonlara NO X, metan, CO ve VOC ler (etan (C 2 H 6 ), etilen (C 2 H 4 ), propan (C 3 H 8 ), benzen (C 6 H 6 ), toluen (C 6 H 5 ), xylen (C 6 H 4 ) gibi kimyasal maddelerde eklenir. Ozon çok güçlü bir oksidasyon maddesidir. Birçok biyolojik madde ile etkileşimde bulunur. Tüm solunum sistemine zarar verebilir. Ozonun zararlı etkisi derişim oranına ve ozona maruziyet süresine bağlıdır. Çocuklar büyük bir risk grubunu oluşturur. Diğer gruplar arasında öğlen saatlerinde dışarıda fiziksel aktivitede bulunanlar, astım hastaları, akciğer hastaları ve yaşlılar bulunur. Çizelge A.4 Kilis ilinde 2014 Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (SYDV, Çevre ve Şeh.İl Md., İl Özel İdaresi, 2014) Yakıtın Özellikleri Tüketim Yakıtın Temin Edildiği Alt Isıl Uçucu Toplam Toplam Miktarı Kül Cinsi (*) Yer Değeri Madde Kükürt Nem (ton) (%) (kcal/kg) (%) (%) (%) İthal Kömür Rus-Afrika , Yerli Kömür TKİ Ege Linyitleri , Soma/Manisa (*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi. Çizelge A.5 Kilis ilinde 2014 Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Kilis Organize Sanayi Md., 2014) Yakıtın Özellikleri Tüketim Yakıtın Temin Alt Isıl Uçucu Toplam Toplam Miktarı Kül Cinsi (*) Edildiği Yer Değeri Madde Kükürt Nem (ton) (%) (kcal/kg) (%) (%) (%) İthal Kömür Rus-Afrika , (*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi. 20

21 Çizelge A.6 Kilis ilinde 2014 Yılında Kullanılan Doğalgaz Miktarı (Gazdaş Gaziantep, 2014) Yakıtın Kullanıldığı Yer Tüketim Miktarı (m 3 ) Isıl Değeri (kcal/kg) Konut , Sanayi ,9874 Çizelge A.7 Kilis ilinde 2014 Yılında Kullanılan Fuel-oil Miktarı (Çevre ve Şehircilik İl Md., Kilis Belediyesi 2014) Yakıtın Kullanıldığı Yer Tüketim Miktarı (m 3 ) Isıl Değeri (kcal/kg) Toplam Kükürt (%) Konut Sanayi 12, ,9 Egzoz gazı emisyonlarının kontrolüne yönelik ilimizdeki faaliyetler A.5. Bölümünde verilmektedir. A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar İlimizde hava kalitesi kontrolü çalışmaları kapsamında kömür denetimleri gerçekleştirilmekte olup Mevzuata aykırı kömürlerin satışına izin verilmemektedir. İlimizde hava kalitesini bozan emisyon miktarları Hava Kalitesi Ölçüm Cihazı tarafından ölçülmektedir. İlimizde 1 adet Hava Kalitesi Ölçüm Cihazı bulunmakta ve harita üzerindeki yeri Harita A.1 de gösterilmiştir. Harita A.1 Kilis ilinde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazının Yeri ( 2014) Çizelge A.8- Kilis ilinde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler ( 2014) İSTASYON KOORDİNATLARI HAVA KİRLETİCİLERİ YERLERİ (Enlem, Boylam) SO 2 NO X CO O 2 HC PM Kilis , X X

22 A.4. Ölçüm İstasyonları Kilis Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 2014 yılı PM10 Günlük Ortalama Değerleri ve KVS aşım durumu Günlük Ortalama 2014 KVS Limit Değeri 140 Grafik A.1- Kilis ilinde Kilis Hava Kalitesi İstasyonu PM10 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği ( 2014) Kilis Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 2014 Yılı SO2 Günlük Ortalama Değerleri ve KVS Aşım Durumu Günlük Ortalama 2014 KVS Limit Değeri 280 Grafik A.2- Kilis ilinde Kilis Hava Kalitesi İstasyonu SO2 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği ( 2014) 22

23 Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri TOPLAM Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri TOPLAM Çizelge A.9- Kilis ilinde 2014 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları ( 2014) KİLİS SO 2 AGS* PM10 AGS* CO AGS* NO AGS* NO 2 AGS* NO X AGS* OZON AGS* Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık ORTALAMA *AGS: Sınır değerin aşıldığı gün sayısı A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü İlde 2014 yılında 2 sabit bir mobil istasyonun egzoz emisyon ölçüm yetki belgesi yenilenmiştir adet egzoz emisyon pulu satılmıştır. Çizelge A Yılında Kilis İlindeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı (İl Emniyet Md., Çevre ve Şeh.İl.Md., 2014) Araç Sayısı Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı A.6. Gürültü 2014 yılında İl Müdürlüğümüze 5 adet gürültü şikayeti gelmiş, yerinde yapılan denetimler ile şikayetler sonuçlandırılmıştır. İl Müdürlüğüne ulaşan gürültü şikâyetlerinin konu bazında dağılımı Grafik A.3 de verilmiştir. 23

24 3 1 1 İŞYERİ ŞANTİYE EĞLENCE Grafik A.3 Kilis ilinde 2014 Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikayetlerin Dağılımı (Çevre ve Şeh.İl Md., 2014) A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar İklim Değişikliği Eylem Planı çerçevesinde ildeki diğer resmi kurumlar ile yazışmalar gerçekleşmiş, Belediye tarafından şehir merkezine 8 adet park yapıldığı, düzenli depolama sahasının işletmeye alındığı bildirilmiştir. A.8. Sonuç ve Değerlendirme Gelişen teknoloji ile beraber Kilis ilinde de hava kirliliği konusunda sıkıntılar yaşanmakta olup, bu sıkıntıların giderilmesi hususunda çalışmalar yapılmaktadır. İl genelinde doğalgaz kullanımı artışı ile beraber ısınmadan kaynaklanan hava kirliliği konusunda azalma olması beklenmekte, yine hava kirliliğine neden olan egzoz gazı emisyonlarının minimize edilmesi için il genelinde dört sabit bir mobil egzoz gazı emisyon ölçüm istasyonu ile araçların egzoz ölçümlerinin yapılması sağlanmaktadır. Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, İl Emniyet Müdürlüğü, SYDV. 24

25 B. SU VE SU KAYNAKLARI B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli B.1.1. Yüzeysel Sular B Akarsular Aşağıda ortalama akımları verilen akarsulardan, akarsu üzerine baraj ve göletler yapılarak, sadece sulama amaçlı faydalanılmaktadır. Akarsuların düşük akımlı olması nedeniyle enerji ihtiyacı için faydalanılamamaktadır. AKARSU İSMİ Çizelge B.1 Kilis İlinin Akarsuları (DSİ 20.Bölge Md., 2014) Toplam Uzunluğu (km) İl Sınırları İçindeki Uzunluğu (km) Debisi (m 3 /sn) Kolu Olduğu Akarsu Kullanım Amacı Afrin Çayı 72,9 50,1 5,00 Asi Sulama Sabun Suyu 49,8 22,3 2,50 Asi Sulama Sinnep Suyu 26,9 13,9 0,46 Fırat Sulama Balık Suyu 21,4 10,1 0,55 Fırat Sulama B Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar Kilis te bulunan göletlerden sadece Konak Gölet inden içme suyu sağlamak amacıyla faydalanılmaktadır. Bunun dışında kalanların tamamı sulama amacına hizmet etmektedir. Göletler ayrıca spor amaçlı balıkçılık faaliyetlerine de olanak sağlamaktadır. Çizelge B.2- Kilis ilinde Mevcut Sulama Göletleri (DSİ 20.Bölge Md., 2014) Göletin Adı Tipi Göl hacmi, m 3 Sulama Alanı (net), Çekilen Su Miktarı, Kullanım Amacı ha (m 3 ) Üçpınar (2007) Ham.Top.Dl ha 6.500,000 m3 Sulama Balıklı (1999) Ham.Top.Dl ha 4.500,000 m3 Sulama B.1.2. Yeraltı Suları Kilis İlinde ova kapsamında, DSİ tarafından araştırma ve bedelli olarak, 33 ila 305 m derinlikte açılan 29 adet kuyuda yapılan değerlendirmeye göre ekonomik olarak yeraltısuyu işletmesine uygun yerlatısuyu potansiyeli bulunamamıştır. Bununla birlikte, açılan kuyuların kuyu verimlerinin 0 9 L/s arasında, özgül debilerinin (L/s)/m arasında, ph değerlerinin 7 8 arasında, EC değerlerinin ise micromho/cm arasında değiştiği ve genel olarak sulama suyu sınıfının C 2 S 1 (T 2 A 1 ) olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca 2014 yılı içerisinde Elbeyli AFAD Konteynır kentin içme-kullanma suyunun temini gayesiyle 150 m ile 305 m arasında değişen derinliklerde 6 adet sondaj kuyusu açılmıştır. Bu sondajlar neticesinde 1,5-5 L/s arasında debi elde edilebilmiştir. Kilis ilinde ayrıca mevsimsel ve sürekli olarak boşalım gösteren kaynaklar mevcuttur. Bunların en önemlileri, Kilis ilinin bir kısım içme suyunu da sağlayan Merkez İlçe, Narlıca köyünde bulunan Narlıca kaynağı, Merkezde yer alan Akpınar kaynağı ve yine Merkez İlçe, Beşenli 25

26 Köyünde yer alan Başpınar kaynağıdır. Narlıca kaynağı tamamen içme suyuna alındığı için ölçülememektedir. Yukarıda bahsi geçen kaynaklar dışında, Polateli İlçesi, Polatbey Köyü, Merkez İlçe Duruca, Beşenli ve Uzunlu Köyünde de kaynaklar bulunmaktadır. Ancak bu kaynaklar genellikle küçük debilidir (< 15 L/s). Son yıllarda yağışların azalması ve kaynak beslenme bölgelerinde kontrolsüz olarak açılan sondaj kuyuları nedeniyle büyük kaynakların debileri azalmakta ve özellikle yaz döneminde küçük debili kaynaklar kurumaktadır. Genel olarak Kilis ilindeki kaynaklar, bazalt (Miyosen) - marn (Paleosen) ve kireçtaşı (Eosen) marn (Paleosen) kontağından boşalmakta olup dipsavak kaynağı tipindedir. ph, EC ve sulama suyu sınıfları ise sondaj kuyularındaki değerlere benzer özelliktedir. Kilis Belediye Başkanlığı tarafından 1999 ile 2011 yılları arasında DSİ 20.Bölge Müdürlüğüne müracaat edilerek 24 adet, içme-kullanma amaçlı yeraltısuyu arama ve kullanma belgesi alınmıştır. Bu kuyular için toplamda 3,95 hm 3 /yıl yeraltısuyu tahsis edilmiştir. Yıllar Kuyu Sayısı Tahsis Miktarı (hm 3 /yıl) , , , , ,015 TOPLAM 24 3,95 Elbeyli Belediye Başkanlığı tarafından 1998 ile 2011 yılları arasında Bölge Müdürlüğümüze müracaat edilerek 5 adet, içme-kullanma amaçlı yeraltısuyu arama ve kullanma belgesi alınmıştır. Bu kuyular için toplamda 1,22 hm 3 /yıl yeraltısuyu tahsis edilmiştir. 26

27 Yıllar Kuyu Sayısı Tahsis Miktarı (hm 3 /yıl) , , ,14 TOPLAM 5 1,22 Yavuzlu Belediye Başkanlığı tarafından 2009 ile 2011 yılları arasında Bölge Müdürlüğümüze müracaat edilerek 5 adet, içme-kullanma amaçlı yeraltısuyu arama ve kullanma belgesi alınmıştır. Bu kuyular için toplamda 0,115 hm 3 /yıl yeraltısuyu tahsis edilmiştir. Yıllar Kuyu Sayısı Tahsis Miktarı (hm 3 /yıl) , ,06 TOPLAM 5 0,115 Ayrıca vatandaşlardan ve tüzel kişilerden gelen talepler doğrultusunda, 2014 yılı sonuna kadar toplamda 2471 adet kuyu için, içme-kullanma, zirai sulama, sanayi kullanım ve hayvancılık amaçlı yeraltısuyu kullanma belgesi düzenlenmiştir. Bu kuyular için toplamda 37,07 hm 3 /yıl yeraltısuyu tahsisi yapılmıştır. İlde herhangi bir sıcak su kaynağı bulunmamaktadır. Yine DSİ 20.Bölge Müdürlüğünün sorumluluk sahasındaki tüm illerde olduğu gibi Kilis İlinde de yeraltısuyu kalite gözlem istasyonu bulunmamaktadır. Bu nedenle kirlilik sınıfına göre oluşturulmuş yeraltı suyu haritası mevcut değildir. Ancak devam etmekte olan hidrojeolojik etüt çalışması kapsamında araştırmalar yapılmaktadır. Çizelge B.3 Kilis ilinin Yeraltısuyu Potansiyeli (DSİ 20.Bölge Md., 2014). Kaynağın İsmi hm 3 /yıl Narlıca - Akpınar 1,58 Başpınar 1,34 27

28 B Yeraltı Su Seviyeleri DSİ 20.Bölge Müdürlüğünün sorumluluk sahasındaki tüm illerde olduğu gibi Kilis İlinde de yeraltısuyu kalite gözlem istasyonu bulunmamaktadır. Bu nedenle kirlilik sınıfına göre oluşturulmuş yeraltı suyu haritası mevcut değildir. B.1.3. Denizler İlin kıyısı bulunan deniz bulunmamaktadır. Su Kaynağının Cinsi (Yüzey/Yer altı) B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi Çizelge B.4 - Kilis ilinde 2014 Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları (İl Gıda, Tarım ve Hay.Md., 2014) Adı Kullanım amacı ve kullanılan miktar İçm e ve kull an ma suy u Enerji üretimi Sulama suyu Endüstriyel su temini Kaynak Akpınar 1 Kuyu Arpakesmez 2 Kuyu Hanönü 5 Yüzey Seve Barajı 9 Kuyu Sinnep Deresi 10 Kaynak Yüzey Uğurcazeytinbağı köyü Üçpınar göleti Yüzey Balıklı Göleti 15 Yüzey Afrin Çayı 16 Akım gözlem istasyon u kodu Analiz sonuçları SKKY (Tablo-1) Analiz Yapılan İstasyonun Yeri (İlçe, Köy, Mevkii) Koordinatları (YAS için) Akpınar Köyü Arpakesmez Köyü Eski Halep Yolu Üzeri Dip Savak Çıkışı Elbeyli Yolu Üzeri Uğurtepe Mevki Musabeyli Musabeyli Musabeyli Musabeyli Yıllık Ortalama Nitrat Değeri (mg/l) 10,8 16,7 8,4 7,8 19,9 1,6 5,8 7,3 9,2 B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu B.3.1. Noktasal kaynaklar B Endüstriyel Kaynaklar Kilis ili Merkez İlçesi, Gaziantep Yolu üzeri Organize Sanayi Bölgesi, mevcut durumda 85,5 hektar alan üzerine kurulu olup, 300 hektar genişleme alanına sahiptir. 300 hektar genişleme alnının 128 hektarı için kamulaştırma çalışmaları devam etmektedir. 90 hektar mevcut durum için 40 adet, 128 hektarlık kamulaştırma çalışmaları devam eden genişleme alanı için ise 48 adet olmak üzere toplamda 88 adet sanayi parselinden oluşmaktadır tarihinde Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı kontrollüğünde yapılacak olan 28

29 Kuru tarım alanı (da) Sulu tarım alanı (da) Atıksu Arıtma Tesisi Fizibilite raporu ve Uygulama Projeleri Hazırlanması işi için Kilis Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü ve İO Çevre Çözümleri Araştırma ve Geliştirme Ltd. Şti taraflar arasında sözleşme imzalanmıştır. Yapılan fizibilite çalışmalarında atıksu arıtma tesisi kapasitesinin 1.kademe m3/gün, 2.kademe m3/gün toplamda m3/gün kapasiteli olarak planlanmıştır. İlk aşamada 1. Kademe yapılacak olup sonrasında ihtiyaca göre 2. Kademe inşa edilerek faaliyete alınacaktır. Kilis İli Acar Köyü, Kayalar Mevkii, Pafta No: O38-d-05-a-3-c Ada No:103 numarasında kayıtlı, ,00 m 2 yüzölçümlü alanın, yaklaşık ,00 m 2 (1. Kademe ve 2. Kademe dahil toplam alan) yüzölçümlü alanında tesis faaliyet gösterecektir. B Evsel Kaynaklar İlimizde merkez atıksu arıtma tesisi, 2013 yılının Temmuz ayı içinde çalışmaya başlamıştır. Proje değerleri esas alındığında, ,8 m3/gün debi değeri mevcuttur. Deşarj noktası, İl Merkezinin Güneyinde yer alan İnanlı Deresi dir. B.3.2. Yayılı Kaynaklar B Tarımsal Kaynaklar Tarla (2. ekilişler hariç) Sebze Meyve Toplam Tarla (2. ekilişler hariç) Sebze 0 Meyve Toplam Nadas Alanları Toplam Tarım Alanı Sulanabilir Alan Toplam Sulanan Alan Damla Sulama Sistemleri İle Sulanan Alan ha ha ha. 29

30 Yağmurlama Sulama Sistemleri İle Sulanan Alan Salma Sulama Sistemi İle Sulanan Alan ha ha. Damla Sulama İle Sulanan Alan = 3.200,00 Hektar olup Kullanılan Su Miktarı = Sulanan Alan*Sulama Modülü = 3.200,00 Hektar * 0,8 Litre/Sn/Hektar = 2.560,00 Litre/Sn = 9.216,00 Ton/Saat olarak hesap edilmiştir. Yağmurlama Sulama İle Sulanan Alan = 2.493,00 Hektar olup Kullanılan Su Miktarı = Sulanan Alan*Sulama Modülü = 2.493,00 Hektar * 0,8 Litre/Sn/Hektar = 1.994,40 Litre/Sn = 7.179,84 Ton/Saat olarak hesap edilmiştir. Salma Sulama Yapılan Alan = 9.133,00 Hektar olup Kullanılan Su Miktarı = Sulanan Alan*Sulama Modülü = 9.133,00 Hektar * 1,2 Litre/Sn/Hektar = ,60 Litre/Sn = ,56 Ton/Saat olarak hesap edilmiştir. Elbeyli ilçesinde Kayacık Sulama Birliği sulama sahasında salma sulama yapılan alanlarda DSİ tarafından kısmen drenaj kanalları yapılmış olup sınırdan Suriye ye akmaktadır. Diğer ilçelerde drene sitemi bulunmamaktadır. Yeraltına karışan sular civardaki derelere oradan da Afrin deresine akmaktadır. İlimizde 2014 Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları aşağıdaki gibidir. Bitki Besin Maddesi ( N,P, K olarak ) Bitki Besin Maddesi Bazında Kullanılan Miktar (ton) İlde Ticari Gübre Kullanılarak Tarım Yapılan Toplam Alanı ( ha) Azot 1499,52 Fosfor 565, Potas 3,35 TOPLAM 2067,

31 İlimizde (2014) Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri ( Tarımsal İlaç vb ) Kimyasal Maddenin Adı Kullanım Amacı Miktarı ( ton ) İlde Tarımsal İlaç Kullanılarak tarım Yapılan Toplam Alan ( ha ) İnsekdisitler 2,413 Herbisitler 12,270 Fungusitler 2,567 Rodentisitler 0,003 Nematositler _ 37,236 Akarisitler _ TOPLAM 17,250,003 37,236 B Diğer İlde 2012 yılı içerisinde kullanıma açılan düzenli depolama alanı ile daha önce kullanılan vahşi depolama alanı kapatılmıştır. B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu mevcudiyeti B Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi İlde kentsel su temini için çekilen suyun kaynağı, yıllara göre kullanım miktarları aşağıdaki gibidir Belediye İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İçin Kaynaklara Göre Çekilen Su (m 3 ) Kaynak Kaynak Baraj (Seve) Kuyu (Narlıca) (Yeniyapan) Toplam

32 Temmuz sonrası devrede TOPLAM Kuyu 7% Kaynak 24% Baraj 69% Baraj Kuyu Kaynak Grafik B.1. Kilis ilinde 2014 Yılı Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı (Kilis Belediyesi, 2014) İlde içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı 1 tane olup bu kapsamda hizmet alan nüfus yıllara göre artış göstermektedir. İlde içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen nüfus, ve Suriyeli misafir(40.000) kişidir. İl genelinde rekreasyonel amaçlı kullanılan su bulunmamaktadır. B Yeraltı su kaynaklarından temin edilen su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti En önemlileri Narlıca Köyü çevresindeki Narlıca Kaynakları, Ömeroğlu Köyü çevresindeki Kırkpınar Kaynakları, Yeniyapan Köyü ndeki Keleken Kaynağı, Kilis il merkezi doğusundaki Akpınar Kaynakları ile Yeşiloba ve Belenözü köylerindeki kaynaklardır. Halk, basit kuyular ve sondajlar vasıtası ile yeraltı suyundan istifadeye çalışır. Bu kuyuların derinlikleri m. yi geçmediği için, kuyu verimleri, yağışların yok denecek kadar az, buharlaşmanın ise iyice şiddetlendiği, buna karşılık su ihtiyacının en fazla olduğu Temmuz ve Ağustos aylarında iyice azalır. Yeraltı suyundan diğer bir istifade şeklide garaf adı verilen kuyular vasıtası ile olmaktadır. Bunlar, boyutları 5-6 m. derinlikleri 8-10 m. kadar olan kare veya dikdörtgen, hatta bazen dikdörtgen şeklinde olabilen geniş kuyulardır. Bu kuyularda biriken yeraltı 32

33 suyu, motopomp veya bostan dolapları ile 3-4 saat çekilerek bahçe sulamada kullanılırlar ve dolmaları için yeniden 3-4 saat beklenir. Sözü edilen basit kuyulardan başka D.S.İ. ve Köy Hizmetleri tarafından da içme suyu temini ve araştırma amacı ile Kilis Ovası nda 14 civarında su kuyusu açılmış ve bu kuyuların ancak yarısından su elde edilebilmiştir. Derinlikleri m., statik seviyeleri, 3-20 m. arasında değişen bu kuyulardan su bulunanların akımları lt. kadardır. Balık ve Sinnep Suları arasındaki düzlükler üzerinde ise henüz sondaj kuyusu açılmamış, hatta yeraltı suyu potansiyelinin belirlenmesi amacı ile tam bir etüt dahi yapılmamıştır. Kilis Ovası nda ise yukarıda sözü edilen, içme suyu teminine yönelik birkaç kuyu dışında sulama amacına yönelik, devlet kuruluşları tarafından yapılmış hiçbir tesis bulunmamaktadır. Sulama suyu bir tarafa içme suyu yetersizliği çeken 25 civarında yerleşme birimi vardır. Bunların yarısını plato üzerindeki köylerde, diğer yarısını ise ova veya alçak düzlüklerdeki köyler oluşturmaktadır. Sahada içme suyu büyük çoğunlukla kaynaklardan sağlanmaktadır. Nitekim içme suyu bulunmayan köylerin % 90 a yakın bir kısmı su ihtiyaçlarını kaynaklardan, % 10 u da basit kuyulardan veya sondaj kuyularından sağlamaktadır. İldeki toplam emniyetli yer altı suyu rezervi 1 hm3/yıl dır. İl merkezinde Kilis Belediyesine ait 1 adet içme suyu arıtma tesisi bulunmaktadır. B İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli vb. Su sıkıntısı çeken Kilis ilinde halk içme ve kullanma suyu ihtiyacını kendi imkanları ile açtığı kuyulardan temin etmektedir Belediye hizmet bölgesi içerisindeki içme suyu kaynakları: 1. Yeniyapan (Bent Harabeleri Kaynağı) : Kilis in ~ 20 km kuzeydoğusunda bulunan yer altı kaynağının ortalama yıllık debisi ~ m³tür. Kaynaktan ilimize Ø500mm lik AÇB boruyla su iletilmektedir. Fakat yapılan incelemelerde suyun şehre gelmediği güzergah üzerinde kaybolduğu görülmüştür. Bu nedenle bu kaynak direk Seve Barajına akıtılmaktadır. 2. Narlıca Kaynağı: Kilis in ~ 8 km kuzeyinde Narlıca Köyü yakınlarında bulunan kaynak Ø500mm lik AÇB boruyla m.lik iletim hattıyla Karataş Depoya getirilmekte olup, sıvı klor ile dezenfeksiyonu sağlanarak şehre dağıtımı yapılmaktadır. Bu kaynağın yıllık debisi ~ m³tür. 3. Seve Barajı: Yüzeysel kaynağımız olan seve barajı maksimum hm³ kapasiteye sahiptir. Minimum kapasitesi ise 1.04 hm³ dür yılında bu kaynaktan m³ su alınıp içme suyu arıtma tesisimizde arıtılarak şehre dağıtım yapılmıştır. Seve barajından su önce barajın karşı yamacında inşa edilen 500 m3 lük depoya Ø500 mm çelik boru ile ~ 1431 m.ye basılmakta oradan da su cazibeyle Ø700mm CTP boru ile ~ m lik iletim hattıyla arıtma tesisine gönderilmektedir. Arıtma tesisinde de Konvansiyonel Arıtma yöntemiyle arıtılan su Çengeltepedeki mevcut 2500 m³ lük gömme depoya Ø350mm PE yüzlük boru ile 1607 m ye basılırken, Karataşdaki depoya cazibeli olarak 450 mm PE yüzlük boru ile 979 m. lik hat ile su verilmektedir. Demir, manganez vb. minareler bakımından zengin bir kaynaktır Öncüpınar Derin Kuyuları: Öncüpınar Hudut Kapısına yakın bir yerde bulunan kuyularımız Ø250 lik çelik ve AÇB boru ile m lik iletim hattıyla Çengeltepe deposuna getirilmekte ve sıvı klor ile dezenfeksiyonu sağlanarak şehre dağıtımı yapılmaktadır. Bu kaynağın yıllık debisi m³ tür. 33

34 Kuru tarım alanı (da) Sulu tarım alanı (da) B.4.2. Sulama Tarla (2. ekilişler hariç) Sebze Meyve Toplam Tarla (2. ekilişler hariç) Sebze 0 Meyve Toplam Nadas Alanları Toplam Tarım Alanı Sulanabilir Alan Toplam Sulanan Alan Damla Sulama Sistemleri İle Sulanan Alan Yağmurlama Sulama Sistemleri İle Sulanan Alan Salma Sulama Sistemi İle Sulanan Alan ha ha ha ha ha. Sulama yapılan alanlarda Salma sulama, yağmurlama sulama, damla sulama yapılmaktadır. B Salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı Salma Sulama Yapılan Alan = 9.133,00 Hektar olup Kullanılan Su Miktarı = Sulanan Alan*Sulama Modülü = 9.133,00 Hektar * 1,2 Litre/Sn/Hektar = ,60 Litre/Sn = ,56 Ton/Saat olarak hesap edilmiştir. Elbeyli ilçesinde Kayacık Sulama Birliği sulama sahasında salma sulama yapılan alanlarda DSİ tarafından kısmen drenaj kanalları yapılmış olup sınırdan Suriye ye akmaktadır. Diğer ilçelerde drene sitemi bulunmamaktadır. Yeraltına karışan sular civardaki derelere oradan da Afrin deresine akmaktadır. 34

35 miktarı B Damlama, yağmurlama veya basınçlı sulama yapılan alan ve kullanılan su Damla Sulama İle Sulanan Alan = 3.200,00 Hektar olup Kullanılan Su Miktarı = Sulanan Alan*Sulama Modülü = 3.200,00 Hektar * 0,8 Litre/Sn/Hektar = 2.560,00 Litre/Sn = 9.216,00 Ton/Saat olarak hesap edilmiştir. Yağmurlama Sulama İle Sulanan Alan = 2.493,00 Hektar olup Kullanılan Su Miktarı = Sulanan Alan*Sulama Modülü = 2.493,00 Hektar * 0,8 Litre/Sn/Hektar = 1.994,40 Litre/Sn = 7.179,84 Ton/Saat olarak hesap edilmiştir. B.4.3. Endüstriyel Su Temini İlimizde Organize Sanayi Bölgesinde, işletmeler kuyu suyu kullanmaktadır. Geri dönüşüm suyu kullanılmamaktadır. Kuyu Suyu %100 Sanayinin Kullandığı Su Kaynakları Grafik B.2- Kilis ilinde 2014 Yılında Endüstrinin Kullandığı Suyun Kaynaklara Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Md., 2014) B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı Su kaynakları üzerinde enerji üretme amacıyla kurulan hidroelektrik santralleri bulunmamaktadır. B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı İl genelinde rekreasyonel amaçlı kullanılan su bulunmamaktadır. 35

36 B.5. Çevresel Altyapı B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus Kentsel kanalizasyon sistemi ve bu sistem hizmeti alan nüfus kişidir. İlin nüfusu yıllara göre artış göstermektedir. İlde atık su arıtma tesisi bulunan ilçe belediyesi bulunmamakta olup, Kilis Belediyesinin atık su arıtma tesisi faaliyete girmiştir. İldeki 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı 1 tanedir. Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye içindeki oranının % lik dağılımı aşağıdaki gibidir. Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye içindeki oranının % lik dağılımı şöyledir.( arası veriler bulunmadığından %0 gösterilmiştir) YILLAR Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı 0% 0% 80% 100% 100% 100% 100% 100% 98 % 97% Grafik B.3- Kilis ilinde 2014 Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna Oranı (Kilis Belediyesi, 2014) 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2014 Grafik B.4 Kilis ilinde 2014 Yılı Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Edilen Nüfusun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (Kilis Belediyesi, 2014) 36

37 Atık su geri kazanım yöntemleri, tarımda sulama maksatlı, yeşil alanların sulanmasında, endüstriyel geri kazanım, yer altı enjeksiyon, dinlenme maksatlı kullanılan bölgelerde (göller vb) geri kazanım, direkt olmayan (yangın suyu, tuvalet vb) geri kazanım ve direkt (içme suyu olarak) geri kazanım metotları henüz proje aşamasındadır. Arıtma çamurlarının toprakta kullanımında gerekli tedbirlerin alınması esaslarını sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle uyumlu bir şekilde belirlemeyi amaçlayan Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik (EKAÇTKDY) kapsamındaki çalışmalar henüz proje aşamasındadır. 37

38 İlçeler İl Merkezi Yerleşim Yerinin Adı Çizelge B.5 Kilis ilinde 2014 Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu (Kilis Belediyesi, 2014) Belediye Atıksu Arıtma Tesisi Olup Olmadığı? Var Belediye Atıksu Arıtma Tesisi Türü İnşa/plan aşamasında Yok Fiziksel Biyolojik İleri Mevcut Kapasitesi (ton/gün) Arıtılan /Deşarj Edilen Atıksu Miktarı (m 3 /sn) Deşarj Noktası koordinatları Deniz Deşarjı Hizmet Verdiği Nüfus Oluşan AAT Çamur Miktarı(ton/gün) Kilis X X 1510, Musabeyli X Polateli X Elbeyli X 38

39 B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri Kilis ilinde OSB de çalışmakta olan atıksu arıtma tesisi bulunmamakta olup, OSB atıksu arıtma tesisi proje aşamasındadır tarihinde Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı kontrollüğünde yapılacak olan Atıksu Arıtma Tesisi Fizibilite raporu ve Uygulama Projeleri Hazırlanması işi için Kilis Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü ve İO Çevre Çözümleri Araştırma ve Geliştirme Ltd. Şti taraflar arasında sözleşme imzalanmıştır. Yapılan fizibilite çalışmalarında atıksu arıtma tesisi kapasitesinin 1.kademe m3/gün, 2.kademe m3/gün toplamda m3/gün kapasiteli olarak planlanmıştır. İlk aşamada 1. Kademe yapılacak olup sonrasında ihtiyaca göre 2. Kademe inşa edilerek faaliyete alınacaktır. Kilis İli Acar Köyü, Kayalar Mevkii, Pafta No: O38-d-05-a-3-c Ada No:103 numarasında kayıtlı, ,00 m 2 yüzölçümlü alanın, yaklaşık ,00 m 2 (1. Kademe ve 2. Kademe dahil toplam alan) yüzölçümlü alanında tesis faaliyet gösterecektir. Çizelge B.6 Kilis ilinde 2014 Yılı OSB lerde Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu (Organize San.Böl.Md., 2014) OSB Adı Mevcut Durumu Kapasitesi (ton/gün) AAT Türü AAT Çamuru Miktarı (ton/gün) Deşarj Ortamı Deşarj Koordinatları B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri Katı atık depolama sahalarının çevreye olan en büyük olumsuz etkisi, taban izolasyonunun düzgün yapılmadığı durumlarda yüzey ve yeraltı sularının çöp sızıntı suları ile kirletilmesidir. Bu olumsuz etkiyi önlemek için katı atık depolama sahamızın tabanında bir geçirimsizlik tabakası oluşturulmuştur. Taban kaplama sistemi en alttan üste doğru şu şekilde oluşturulmuştur: Tesviye edilmiş doğal zemin Geosentetik kil örtü HDPE Geomembran Koruma tabakası, Geotekstil Drenaj tabakası

40 2011 yılına kadar ilde vahşi depolama yapılmaktaydı. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi yapılırken aynı ihale kapsamında Vahşi Depolama Alanının rehabilitasyonu da yapılmıştır. İldeki Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi Kilis Çukuroba Köyü mevkiinde bulunmaktadır. Haritada yerinin gösterimi aşağıdaki gibidir. Harita B.1 Katı Atık Düzenli Depolama Tesisinin Yeri (Kilis Belediyesi, 2014) B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması Atık su geri kazanım yöntemleri, tarımda sulama maksatlı, yeşil alanların sulanmasında, endüstriyel geri kazanım, yer altı enjeksiyon, dinlenme maksatlı kullanılan bölgelerde (göller vb) geri kazanım, direkt olmayan (yangın suyu, tuvalet vb) geri kazanım ve direkt (içme suyu olarak) geri kazanım metotları henüz proje aşamasındadır. Arıtma çamurlarının toprakta kullanımında gerekli tedbirlerin alınması esaslarını sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle uyumlu bir şekilde belirlemeyi amaçlayan Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik (EKAÇTKDY) kapsamındaki çalışmalar henüz proje aşamasındadır. B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar Çizelge B.7.- Kilis ilinde 2014 Yılı İçin Tespit Edilen Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliğine İlişkin Veriler (Çevre ve Şeh.İl.Md., 2014) Var Yok Varsa Ne/Neler Olduğunu Belirtiniz Potansiyel kirletici faaliyetler var mı? x Yılda yaklaşık 2 ay kadar faaliyette bulunan zeytinyağı fabrikalarından kaynaklanan atıksular nedeniyle küçük çapta bir kirlenmenin olduğu tespit edilmiştir

41 * Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliği Temizleme Yöntemleri Biyoremediasyon Fitoremediasyon Parsel arıtımı Buharlaştırma Biyo havalandırma Elektrokinetik arıtma Yerinde oksidasyon Solvent ekstraksiyonu Hava ile dağıtma (Air sparging) Buharlaştırma Termal arıtma Reaktif Barrier teknolojisi Yerinde yıkama (In-situ Flushing) B.6.2.Arıtma Çamurlarının toprakta kullanımı Arıtma çamurlarının toprakta kullanımında gerekli tedbirlerin alınması esaslarını sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle uyumlu bir şekilde belirlemeyi amaçlayan Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik (EKAÇTKDY) kapsamındaki çalışmalar henüz proje aşamasındadır. Sanayiye ait arıtma çamurları bulunmamaktadır. B.6.3.Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar İlimizde, Madencilik faaliyetlerinde dolayı Doğaya Yeniden Kazandırma Planı hazırlayan tesis sayısı 9 tanedir. B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği Çizelge B.8 Kilis ilinde 2013 Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları (Kaynak, yıl) Bitki Besin Maddesi ( N,P, K olarak ) Bitki Besin Maddesi Bazında Kullanılan Miktar (ton) İlde Ticari Gübre Kullanılarak Tarım Yapılan Toplam Alanı ( ha) Azot 1499,52 Fosfor 565, Potas 3,35 TOPLAM 2067,

42 Çizelge B.9 - Kilis ilinde 2014 Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal İlaçlar vb) (İl Gıda Tarım ve Hay.Md., 2014). Kimyasal Maddenin Adı Kullanım Amacı Miktarı ( ton ) İlde Tarımsal İlaç Kullanılarak tarım Yapılan Toplam Alan ( ha ) İnsekdisitler 2,413 Herbisitler 12,270 Fungusitler 2,567 Rodentisitler 0,003 Nematositler _ 37,236 Akarisitler _ TOPLAM 17,250,003 37,236 İlimizde toprak kirliliğini belirleyecek analiz yapılmamaktadır. B.7. Sonuç ve Değerlendirme İlimizdeki en önemli çevre kirliliği içme ve kullanma sularında meydana gelen kirliliktir. Altyapı yetersizliği ve içme kullanma su kaynaklarının azlığı nedeni ile sondaj vurulmaktadır. İlimizde çeşitli zamanlarda görülen salgın hastalıkların nedeni atıksuların karıştığı içme ve kullanma sularıdır. Kaynaklar İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Kilis Belediyesi, DSİ 20.Bölge Müdürlüğü. C. ATIK C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) İlde, üretilen belediye atık miktarı ve toplanan atık miktarı tondur. İldeki katı atık düzenli depolama tesisi yeri Çukuroba Köyü Mevkiindedir. Katı atık depolama sahalarının çevreye olan en büyük olumsuz etkisi, taban izolasyonunun düzgün yapılmadığı durumlarda yüzey ve yeraltı sularının çöp sızıntı suları ile kirletilmesidir. Bu olumsuz etkiyi önlemek için katı atık depolama sahasızın tabanında bir geçirimsizlik tabakası oluşturulmuştur. Taban kaplama sistemi en alttan üste doğru şu şekilde oluşturulmuştur. Tesfiye edilmiş doğal zemin Geosentetik kil örtü HDPE Geomembran Koruma tabakası, Geotekstil Drenaj tabakası

43 15% 6% 34% 13% Plastik 29% Kül Organik Metal Cam Kağıt 3% Grafik C.1- Kilis ilinde 2014 Yılı Atık Kompozisyonu (Kilis Belediyesi, 2014)

44 Çizelge C.1 Kilis ilinde 2014 Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Birliklerce Yönetilen Katı Atık Miktar ve Kompozisyonu (Kilis Belediyesi, 2014) İl/İlçe Belediye veya Birliğin Adı Birlik ise birliğe üye olan belediyeler Nüfus Toplanan Ortalama Katı Atık Miktarı (ton/gün) Geri Kazanıla n Ortalam a Atık Miktarı (ton/gün) Kişi Başına Üretilen Ortalama Katı Atık Miktarı (kg/gün) Atık Kompozisyonu (yıllık ortalama, %) Kilis İli Belediyeleri Katı Atık Birliği İl Geneli Kilis Merkez Yaz Kış Yaz Kış Yaz Sığı nmacı nüfusu Sığınmacı nüfusu Polateli Belediyesi Elbeyli Belediyesi K ı ş Yaz Kış Organik Kağıt Cam Metal Plastik Kül

45 Toplama Taşıma Bertaraf Düzensiz Depolama Düzenli Depolama Kompost Yakma Diğer (Belirtiniz) Çizelge C.2 Kilis ilinde 2014 Yılı İl/İlçe Belediyelerde Oluşan Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri ve Tesis Kapasiteleri (Kilis Belediyesi, 2014) İl/ilçe Belediye Adı Hangi Atıklar Toplanıyor? Evsel * Tıbbi Diğer (Belirtiniz) Transfer İstasyonu Varsa Sayısı Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor? ** Mevcut Bertaraf Yöntemi ve Tesis Kapasitesi/Birimi Katı Atık Birliği X 1 KAB KAB KAB X * Ofis işyeri dahil. Çizelge C.3- Kilis ilinde 2014 Yılında Birliklerce Yürütülen Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf İşlemlerine İlişkin Bilgi (Kilis Belediyesi, 2014) Birlik adı Evsel * Hangi Atıklar Toplanıyor? Tıbbi Diğer (Belirtiniz) Transfer İstasyonu varsa sayısı Katı Atık Birliği X 1 X * Ofis işyeri dahil. Mevcut Bertaraf Yöntemi ve Tesis Kapasitesi/Birimi Düzenli Depolama Kompost Yakma Diğer (Belirtiniz)

46 C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları Hafriyat Toprağı İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği kapsamında ilimizde hafriyat toprağı ve inşaat yıkıntı atıkları için Kilis Belediyesi tarafından Kilis 7 Aralık Üniversitesi kuzeybatısındaki alan encümen kararı ile inşaat yıkıntı atıkları depolama alanı olarak belirlenmiştir. Belediye tarafından zaman zaman bilgilendirme toplantıları yapılmakta ve hafriyat döküm alanına döküm yapılması sağlanmaktadır. C.3. Ambalaj Atıkları Kilis ilinde 2 adet ambalaj üreticisi- 34 adet piyasaya süren işletme vardır. Çizelge C.4- Kilis ilinde 2014 Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2014) Ambalaj Cinsi Üretilen Ambalaj Miktarı (kg) Piyasaya Sürülen Ambalaj Miktarı (kg) Geri Kazanım Oranları (%) Geri Kazanılması Gereken Miktar (kg) Geri Kazanılan Miktar (kg) Gerçekleşen Geri Kazanım Oranı (%) Plastik , ,09 95 Metal ,15 85 Kompozit Kağıt Karton ,50 90 Cam , ,50 15 Ahşap ,50 Toplam , , Grafik C.2- Kilis ilinde 2014 Yılı Kayıtlı Ambalaj Üreticisi Ekonomik İşletmeler (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2014)

47 C.4. Tehlikeli Atıklar İlimizde tehlikeli atık bertaraf tesisi mevcut değildir. Tehlikeli atık üreten 112 adet tesis sistemde kayıtlı olup, bunların tehlikeli atık dağılımı; 2014 yılı itibari ile, Bertaraf: kg, Geri Kazanım: kg Stok: 339 kg dır. Tehlikeli Atık Miktarı (Ton) Geri Kazanım Bertaraf Stok Toplam , ,004 0, ,711 Grafik C.3- TABS Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2014) Çizelge C.5-Kilis ilinde 2014 yılında Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikeli Atıklarla İlgili Veriler (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2014) Atık Kodu Atık Miktarı Ölçü Birimi Atık İşleme Yöntemi Kodu İşlemin Yapıldığı Yer Kilogram D9 Tesis Dışı Litre R1 Tesis Dışı Litre R1 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram Stok Kilogram Stok

48 Kilogram R12 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram R12 Tesis Dışı Kilogram R9 Tesis Dışı Litre R1 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram Stok Litre R1 Tesis Dışı Litre R1 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram Stok Kilogram Stok Kilogram Stok Litre R1 Tesis Dışı Litre R9 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Litre R1 Tesis Dışı Litre R1 Tesis Dışı Litre R1 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı

49 Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram Stok Litre R1 Tesis Dışı Kilogram Stok Kilogram R7 Tesis Dışı Kilogram R7 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram R2 Tesis Dışı Kilogram R7 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram R4 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram R9 Tesis Dışı Kilogram Stok Litre R1 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Litre R1 Tesis Dışı Kilogram R4 Tesis Dışı Kilogram Stok Kilogram Stok

50 Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram D9 Tesis Dışı Kilogram R12 Tesis Dışı Kilogram R3 Tesis Dışı Kilogram R12 Tesis Dışı Litre R1 Tesis Dışı Litre R1 Tesis Dışı Kilogram Stok Kilogram Stok Kilogram Stok Kilogram R4 Tesis Dışı Litre R1 Tesis Dışı C.5. Atık Madeni Yağlar İlimizde atık madeni yağ geri kazanım tesisi bulunmamaktadır. İlimizde GFB veya Lisanslı atık yağ kazanım tesisi mevcut değildir. C.6. Atık Pil ve Akümülatörler İlimizde atık akü taşıma lisansı olan firma, lisanslı araç ve geçici depolama alanı olmadığı için en yakın ilde bulunan atık akü bölge bayi tarafından atık aküler toplanmaktadır. İl Müdürlüğümüz tarafından tüm kamu kuruluşlarına atık pil toplama kutusu verilmiştir. Belediye ile TAP birimi arasında sözleşme imzalanarak ilde pil toplama birimleri oluşturulması sağlanmaktadır. Çizelge C.6 Kilis ilinde 2014 Yılında Oluşan Akümülatörlerle İlgili Veriler (Çevre ve Şehircilik İl Md., 2014) APA Taşıyan Lisanslı Araç Sayısı Atık Akümülatör Geçici Depolama İzni Verilen Depo Sayısı Kapasitesi (ton) ATIK AKÜMÜLATÖRLER Toplanan Atık Akümülatör Miktarı (ton) İldeki Atık Akümülatör Geri Kazanım Tesisleri Kapasite Sayı (ton/yıl) Geri kazanım Tesislerinde İşlenen Atık Akümülatör Miktarı Miktarı (ton) % ,

51 37,3 41,245 10,9 9,3 6,6 11, Grafik C.4 Kilis ilinde Yıllar İtibariyle Atık Akü Toplama ve Geri Kazanım Miktarı (Ton) (Çevre ve Şehircilik İl Md., 2014) Çizelge C.7 Kilis ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı (Kg) (Çevre ve Şehircilik İl Md., 2014) , ,6 6576, , Çizelge C.8- Kilis ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı (Kg) (Çevre ve Şehircilik İl Md., 2014) İlimizde taşıma lisanslı araç bulunmamaktadır. C.7. Bitkisel Atık Yağlar Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmelik kapsamında, bitkisel atık yağ üreten kuruluşlar Müdürlüğümüz personelleri tarafından denetlenmektedir. Bitkisel atık yağlar genelde restoranlardan ve yemekhanesi olan kamu kurumlarından ve özel sektörden kaynaklanmaktadır. Buralarda oluşan bitkisel atık yağlar lisanslı firmalar tarafından alınmaktadır. İlimizde lisanslı bitkisel atık yağ geri kazanım tesisi bulunmamaktadır. Çizelge C.9 Kilis ilinde 2014 Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler (Çevre ve Şehircilik İl Md., 2014) Bitkisel Atık Yağlar İçin Geçici Depolama İzni Verilen Toplam Depo Sayısı --- Kapasitesi (ton) Toplanan Bitkisel Atık Yağ Miktarı (ton) Kullanılmış Kızartmalık Yağ Diğer (Belirtiniz) Bitkisel Atık Yağ Taşımak Üzere Lisans Alan Toplam Firma Sayısı Toplam Araç Sayısı Lisans Alan Geri Kazanım Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) , İlde lisanslı araç bulunmamaktadır

52 C.8. Poliklorlu Bifeniller ve Poliklorlu Terfeniller 12 Kalıcı Organik Kirleticilerden biri olan PCB ler bir grup aromatik klorlu bileşik olan poliklorlu bifenillere verilen genel isimdir. PCB lerin zararlı etkileri, bu maddelerle kirletilmiş gıda ve içecekler tüketildiğinde veya bu maddeler teneffüs edildiğinde, yutulduğunda ya da deriyle temas ettiğinde ortaya çıkmaktadır. PCB ler bertaraf veya başka herhangi bir amaçla yakıldıklarında tam bir yanma meydana gelmezse, çok daha zararlı etkilere sahip furanlar (PCDF) ve dioksinler (PCDD) yan ürün olarak ortaya çıkmaktadır. İlimizde Poliklorlu Bifenillerin (PCB) ve Poliklorlu Terfenillerin (PCT) Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamında PCB ve PCB içeren madde ve ekipmanların bertarafını sağlamak amacıyla faaliyet gösteren lisanslı tesis bulunmamaktadır. C.9. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL) İlde Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği kapsamında ilimizde 2014 yılında oluşan ömrünü tamamlamış atık lastikler yetkili firma tarafından toplanmış ve geri kazanım tesislerine taşınmıştır. Çizelge C.10 Kilis ilinde 2014 Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle İlgili Veriler (Çevre ve Şehircilik Md., 2014) ÖTL Geçici Depolama Alanı Hacmi Sayısı (m 3 ) Geçici Depolama Alanlarındaki ÖTL Miktarı (ton) ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER (ÖTL) ÖTL Geri Kazanım Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) Geri Kazanılan ÖTL Miktarı (ton) ÖTL Bertaraf Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) Bertaraf Edilen ÖTL Miktarı (ton) , ,327 Geri Kazanım Tesisi 2014 Grafik C.5 Kilis ilinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (Ton/Yıl) (Çevre ve Şehircilik İl Md., 2014)

53 Çizelge C.11 Kilis ilinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (ton/yıl) (Çevre ve Şehircilik İl Md., 2014) Geri Kazanım Tesisi --- 0,270 0,385 0,327 Çimento Fabrikası C.10. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar (AEEE) Avrupa Birliği nin 2002/96/EC sayılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Direktifi ile elektrikli ve elektronik eşyaların üretiminde kullanılan tehlikeli maddelerin kullanılmasını yasaklayan 2002/95/EC sayılı elektrikli ve elektronik eşyalarda bazı zararlı maddelerin kullanımının sınırlanmasına ilişkin direktiflerin ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması çalışmaları kapsamında Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği hazırlanarak tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. İlimizde yönetmelik kapsamında giren firma bulunmamaktadır. Yönetmelik büyük ev eşyaları, küçük ev aletleri, bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları, tüketici ekipmanları, aydınlatma ekipmanları, elektrikli ve elektronik aletler (büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere),oyuncaklar, eğlence ve spor aletleri, tıbbi cihazlar (emplantasyon ürünleri ve hastalık bulaşıcı temaslarda bulunan ürünler hariç), izleme ve kontrol aletleri ve otomat sınıflarına dâhil olan elektrikli ve elektronik eşyalar ile elektrik ampulleri ve evsel amaçlı kullanılan aydınlatma gereçlerini kapsamaktadır. İlimizde AEEE işleyen tesis bulunmamaktadır. C.11. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar Çizelge C.12 - Kilis ilinde 2014 Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Md., 2014) Oluşturulan ÖTA Teslim yerleri Sayısı ÖTA Geçici Depolama Alanı Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) ÖTA İşleme Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) İşlenen ÖTA Miktarı (ton) C.12. Tehlikesiz Atıklar Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik 05 Temmuz 2008 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Yönetmelik ile atıkların oluşumlarından bertaraflarına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik genel esaslar belirlenmiştir. Aynı zamanda Yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile Avrupa Birliği mevzuatının ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması sağlanmıştır

54 Yönetmelikte atık, üretici, sahip, yönetim, toplama, bertaraf ve geri kazanım tanımları yapılmakta, atık yönetimi ilkeleri sıralanmakta, geri kazanım ve bertaraf faaliyetlerini yapan işletmeler için lisans ve kayıt tutma zorunluluğu getirilmekte, atık yönetim maliyetinin finansmanı ile ilgili hükümlere yer verilmektedir. Ayrıca atık kategorileri, atık bertaraf ve geri kazanım faaliyetleri ile 839 atık türü liste olarak verilmiştir. Söz konusu 839 atık türünden 434 tanesi tehlikesiz atık özelliğindedir. Bu atıklardan tehlikeli atıklar, ambalaj ve evsel atıklar gibi atık türlerinin yönetimine ilişkin usul ve esaslar ilgili Yönetmeliklerle belirlenmiştir. Ancak, üretimden kaynaklanan bazı tehlikesiz atıkların yönetimi boşlukta kalmıştır. Bu aşamada bazı tehlikesiz atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermeden geri kazanım faaliyetlerinin yönetilebilmesi amacıyla Bakanlığımızca Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliği hazırlanmış ve 17 Haziran 2011 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Tehlikesiz atıkların düzenli depolama faaliyetleri, 26 Mart 2010 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik kapsamında yürütülmektedir. Yönetmeliğin Ek-2 kapsamında yapılan analiz sonuçlarına göre atıklar, I. Sınıf, II. Sınıf ya da III. Sınıfı Düzenli Depolama Sahalarında bertarafı sağlanmaktadır. Türkiye de tehlikesiz atık statüsünde olan ve miktar olarak oldukça fazla olan demir çelik sektöründen kaynaklanan, cüruf atıkları; Termik santrallerden kaynaklanan, kül atıkları ve daha çok biyolojik arıtma tesislerinden kaynaklanan arıtma çamurları bu atık grubunda değerlendirilmektedir. İlde tehlikesiz atık tesisleri bulunmamaktadır. C.12.1 Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları İlde demir çelik sektörü mevcut olmadığından, bu tesislerden ortaya çıkan herhangi bir atık da bulunmamaktadır. C.12.2 Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül İlde kömürle çalışan termik santral mevcut olmadığından, bu termik santralden kaynaklanan kül de bulunmamaktadır. C.12.3 Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları Atık su Arıtma Tesisinden günlük ortalama 18 ton arıtma çamuru çıkmaktadır. Susuzlaştırılan bu çamurun tamamı Katı Atık Düzenli Depolama Alanında depolanmaktadır

55 Var Yok Özel Kamu Özel Kamu ton/gün Yakma Sterilizasyon Belediyenin Yetkili Firmanın Tesisin Bulunduğu İl Tıbbi Atık Yönetim Planı Tıbbi Atıkların Taşınması Tıbbi Atık Taşıma Aracı Sayısı * Toplanan tıbbi atık miktarı Bertaraf Yöntemi Bertaraf Tesisi Sterilizasyon/ Yakma C.13. Tıbbi Atıklar İlimizde 2014 yılı itibariyle il geneli nüfusu kişi olup, il genelinde toplanan tıbbi atıklar 123,321 ton civarındadır. Bu atıklar Gaziantep ilinde bulunan lisanslı araçlarla toplanarak tıbbi atık sterilizasyon ünitesine götürülmektedir. Çizelge C Yılında Kilis İli Sınırları İçindeki Belediyelerde Toplanan Tıbbi Atıklar (Çevre ve Şehircilik İl Md., 2014). İl/ilçe Belediyesinin Adı Kilis Belediyesi X X Musabeyli Belediyesi X X Elbeyli Belediyesi X X Polateli Belediyesi X X *Tıbbi atık taşıma aracı sayısı adet olarak belirtilecektir. Çizelge C.14- Kilis ilinde Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı (Çevre ve Şehircilik İl Md., 2014) Tıbbi Atık Miktarı (ton) C.14. Maden Atıkları ,6 123,321 İlimizde faal durumda maden zenginleştirme tesisi bulunmamaktadır. C.15. Sonuç ve Değerlendirme Tekniğine göre uzaklaştırılamayan ve depolanamayan katı atıklar ve çöpler önemli derecede çevre kirlenmesine neden olmakta, halk sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir. Atıkların yeterince iyi bir şekilde yönetilememesi çevre ve insan sağlığı için riskler oluşturmaktadır. Bu nedenlerle katı atık yönetimi için Katı Atık Yönetimi Birliği tarafından düzenli depolama tesisi yapılmış Kilis ili katı atıkları bu alanda uygun koşullarda toplanılmakta ve bertaraf edilmektedir. Kilis ilinde oluşabilecek diğer atıkların toplanması, taşınması ve bertarafı için diğer kurum ve kuruluşlarla ortak çalışmalar yürütülmektedir. Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

56 Ç. KİMYASALLARIN YÖNETİMİ Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar İlimizde mevcut durum itibari ile seveso direktifi kapsamında alt ve üst seviyeli kuruluş bulunmamaktadır. Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme İlimizde seveso kapsamında alt ve üst kuruluş bulunmamaktadır. Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü. D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK D.1. Flora Güneydoğu Anadolu Bölgesi ülkemizin en kurak ve yaz aylarında en sıcak bölgesidir. Bu yönüyle kısmen Doğu ve İç Anadolu ya benzemektedir. Bununla beraber iklim, toprak ve vejetasyon yönünden, Anadolu nun kurak, yarı kurak bölgelerinden önemli ölçüde farklıdır. Ova yüzeylerinde sıcak iklim şartları altında oksidasyonun şiddetli olmasından ötürü topraklar kızıl renkli olup kurak bölge toprakları (aridisol) grubuna girer. Yağış yetersizliğinden dolayı topraktaki kireç miktarı yüksektir. Bölgenin alçak kısımlarında kurakçıl ve zayıf otsu türler bulunur. Batıda Kahramanmaraş- Gaziantep hattı, doğuda Siirt arasındaki yayın güneyi, vejetasyon sahasıdır. Bilhassa güneye doğru çölümsü step manzarası görülür. Kilis İlinde bulunan endemik bitkiler şunlardır: Araceae Arum L. Arum detruncatum C.A.MEYER var. CAUDATUM (ENGLER) K.ALPINAR ET R.MILL Asteraceae Anthemis L. Anthemis pauciloba BOISS. var. MICROSTEPHANA (EIG) GRIERSON Brassicaceae Hesperis L. Hesperis aintabika POST Dipsacaceae Scabiosa L. Scabiosa kurdica POST Fabaceae Astragalus L. Astragalus aintabicus BOISS. Astragalus dipodurus BENGE Dorycnium MILLER Dorycnium Pentaphyllum SCOP.subsp.HAUSSKNECHTII (BOISS) GAMS Liliaceae

57 Fritillaria L. Fritillaria viridiflora POST Kilis ilindeki yaygın flora familya ve türleri. Bitki Türleri ( Familya, Latince Adı ) Türkçe Adı Bitki Türleri ( Familya, Latince Adı ) Türkçe Adı AMARANTHACEAE Amaranthus albus Tilki Kuyruğu LEGUMINOSAE BORAGINACEAE Lathyrus pratensis Mürdümük Cynoglossum creticum Medicago radiata Yonca Echium italicum Medicago rigudula Yonca Onosma rascheyanum Emzik otu Prosopis farcta Symphtym kurdium Trifolium campestre Çayır üçgülü CARYOPHYLLACEAE Trifolium purpureum Tiftil Minuartia lineata Vcia assvrica Fiğ Silene compacta Nakıl LILIACEAE CHENOPODLUACEAE Allium paniculatum Yabani soğan Atriplex lasiantha Kazayağı Allium nigrum Yabani soğan Chenopodium foliosum Kazayağı LINACEAE CISTACEAE Linum nodiflorum Keten Cistus creticus Laden ( Pembe çiçekli ) MALVACEAE Cistus laurifolius Laden ( Defne çiçekli ) Malve neglecta Küçük ebegümeci COMPOSİTAE (ASTERACE) PAPAVERACEAE Achillea biebersteinii Civanperçemi Fumaria asepala Şahtere Anthemis cotula Papatya Hypecoum pendulum Anthemis altissima Papatya Papaver macrostomum Gelincik Bitki Türleri ( Familya, Latince Adı ) Türkçe Adı Bitki Türleri ( Familya, Latince Adı ) Centauria solstitialis Peygamber çiçeği PLANTAGINACEAE Türkçe Adı Cicorium inthybus Karahindiba Plantago lanceolata Yılandili Cousinia aintabensis Plantago afra Beşdamar otu Cousinia stenocephala RANUNCULACEAE Leontodon asperrimus Yemlik Adonis annua Kandamlası Onopordum carduchorum Eşek dikeni Consolida oliveriana Morçiçek Xeranthemum annum Pıtrak Delphinium peregrinum Hazeran Senecio vernalis Kanarya otu Nigella unguicularis Çörek otu CONVOLVULACEAE Ranunculus neocuneatus Düğün çiçeği Convolvulus arvensis Kahkaha çiçeği RESEDACEAE CRUCİFERAE Reseda lutea Sevgi çiçeği Alyssum armenum Yoğurt otu ROSACEAE Arabıs caucasica Potentilla reptans Başparmak otu Aubrieta parviflora RUBIACEAE CUCURBİTACEAE Rubia tinctorum Kök boya Bryonia multiflora Galium verum Yoğurt otu

58 DIPSACACEAE SCROPHULARIACEAE Scabiosa argentea Uyuz otu Scrophularia umbrosa EUPHORBİACEAE Verbascum orientale Sığır kuyruğu Euphorbia fistulosa Sütleğen Veronica viscosa Mine çiçeği GENTIANACEAE SOLONACEAE Centaurium erythraea Kantaron Datura stramonium Boru çiçeği GERANIACEAE VALERİANACEAE Geranium rotundifolium Turna gagası Valerianella coronata GRAMINEAE UMBELLIFERAE (APIACEAE) Aegilops crassa Amni visnaga Kibrit otu Avena sterilis Yulaf Eryngium creticum Eşek dikeni Hordeum bulbosum Arpa Orlaya daucoides Poa bulbosa Tavşan bıyığı Torilis tenella Lolium rigidum GUTTIFERAE Hypericum perforatum LUBIATAE Lamium garganicum subsp.renif Marrubium anisodon Micromeria myrtifolia Molucella laevis Salvia multicaulis Stachys menthoides Teucrium polium Thymus kotschyanus Ziziphora capitata D.2. Fauna Delice Binbirdelik otu Ballıbaba Adaçayı Acı yavşan Kekik Dağ reyhanı Günümüzde yaban hayvanları yaşama ortamları insan etkileri nedeniyle gitgide daralmakta, gün geçtikçe sınırlanmaktadır. Özellikle yerel memeli türler ile diğer fauna elemanları daha uygun yaşama ortamlarına çekilmektedirler. Bölgede tespit edilen türler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo: Kilis ili faunası AMFİBİLER Latince Adı Türkçe Adı Açıklama Bufonidae Bufo viridis Kara Kurbağası Yaygın, tehlikede olmayan SÜRÜNGENLER Latince Adı Türkçe Adı Açıklama

59 Testudinidae Tesdudo graeca terrestris Tosbağa Yaygın, tehlikede olmayan Gekkonidae Cyrtodactylus scaber Arap keleri Yaygın, tehlikede olmayan Agamidae Agama ruderata Bozkır keleri Yaygın, tehlikede olmayan Scincidae Eumeces schnederi Sarı kertenkele Yaygın, tehlikede olmayan Mabuya vittata Şeritli kertenkele Yaygın, tehlikede olmayan Lacertidae Lacerta cappadocica urmiana Kertenkele Yaygın, tehlikede olmayan Ophisops eleans Toros kertenkelesi Yaygın, tehlikede olmayan Typhlopidae Typhlops vermicularis Köryılan Yaygın, tehlikede olmayan Leptotyphlopidae Leptotyphlops marcorhyncus İpliksi yılan Nadir Colubridae Coluber jugularis Karayılan Yaygın, tehlikede olmayan Colubar ravergieri Kocabaş yılan Yaygın, tehlikede olmayan Eirenis coronella Halkalı yılan Yaygın, tehlikede olmayan Malpolon monspessulans insgnia Çukurbaşlı yılan Yaygın, tehlikede olmayan Rhynchoncalamus melanocephalus Toprak yılanı Yaygın, tehlikede olmayan Spalerosophis diadema cliffordii Urfa yılanı Nadir Viperidae Vipera lebetina Koca engerek Yaygın, tehlikede olmayan MEMELİLER Latince Adı Türkçe Adı Açıklama Soricidae Crocidura leucodon Tarla sivrifaresi Yaygın, tehlikede olmayan Erinaceidae Erinaceus concolor *Kirpi Yaygın, tehlikede olmayan Latince Adı Türkçe Adı Açıklama Hemiechnus auritus Uzunkulaklı kirpi Nadir Leporidae Lepus europaeus **Yabani tavşan Yaygın, tehlikede olmayan Cricetidae Mecocricetus auratus Avurtlak Yaygın, tehlikede olmayan Vespertilionidae Pipistrellus kuhli *Beyaz yakalı yarasa Zarar görebilir Pipistrellus pipistrellus *Cüce yarasa Zarar görebilir Gerbillidae Meriones vinogradovi Küçük çölsıçanı Nadir Meriones crassus Çölsıçanı Nadir Spalacidae Spalax ehrenbergi Körfare Yaygın, tehlikede olmayan Muridae Apedemus mystacinus Kayalık faresi Yaygın, tehlikede olmayan Canidae Vulpes vulpes **Kızıl tilki Yaygın, tehlikede olmayan

60 KUŞLAR Latince Adı Türkçe Adı Açıklama Ciconiidae Ciconia ciconia Accipitridae Accipiter nısus Phasianidae Alectoris chukar Coturnıx coturnıx Columbidae Streptopelia decaocta Columba livia Caprimulgidae *Ak leylek *Atmaca **Kınalı keklik **Bıldırcın *Kumru **Kaya güvercini Sayıları çift kalan türler, korunmalı Sayıları çift kalan türler, tehlike altında Sayıları çift kalan türler, korunmalı Apus apus *Ebabil Sayıları çift ve yukarıdır Meropidae Merops apiaster *Arıkuşu Sayıları çift ve yukarıdır Alaudiae Galerida cristata Melanocorypa calandra Fringillidae Cardeuelis cardeuelis Corvidae Corvus corena Pica pica Hirundinidae Hirundo rustica Motacillidae *Tepeli toygar *Tarlakuşu *Saka ***Leş kargası ***Saksağan *Kırlangıç Sayıları çift kalan türler, tehlike altında Motacilla alba *Kuyruk sallayan Sayıları çift ve yukarıdır Muscicapidae Muscicapa striata Passeridae Passer domesticus Sturnidae Sturnus vulgaris Turdidae Turdus merula *Sinekkapan *Serçe *Sığırcık **Karatavuk Yanlarında (*) ile gösterilen türler belli zamanlarda avlanılmasına izin verilen türlerdir. Yanlarında (**) ile gösterilen türler Orman Bakanlığı Milli Parklar ve Av Yaban Hayatı Genel Müdürlüğünün Av Dönemi Merkez Av Komisyonu kararı ile koruma altına alınmıştır. Yanlarında (***) ile gösterilen türler her vakit avlanabilen türlerdir

61 D.3. Ormanlar ve Milli Parklar İl sınırları içerisinde Hisar Çamlığı Tabiat Parkı şuan Uzun Devreli Çalışma kapsamında olup, gelişme aşamasındadır. D.4. Çayır ve Mera Ekstantif karakterde mera hayvancılığının sürdürüldüğü ilimizde mera alanları, tarım arazisi oluşturmak amacı ile yıllardır sürekli olarak daraltılmıştır. Eğimlerin kısa mesafede sıkça değiştiği, engebeli bir topografyaya sahip olan ve geniş sahaların genç bazalt akıntıları tarafından işgal edildiği sahada, tarım arazilerinin toplam alanının % 60 a yakın bir kısmını oluşturması, çok eğimli ve taşlık-kayalık sahaların dahi tarım alanı haline dönüştürüldüklerine işaret etmektedir. Toprak örtüsünün bulunduğu hemen her saha, ya tarım arazisidir yâda tarım yapılamayacak kadar, eğimli veya taşlık-kayalıktır. Ayrıca en yüksek kısımları bile m. nin altında bulunan sahada, yaylacılık şeklinde kullanıma olanak verebilecek yüksek kısımlarda mevcut değildir. Böylece yörede verimli mera arazisi bulunmayıp, ormanlık-fundalık kısımlar, çok eğimli, sığ bir toprak örtüsüne sahip alanlar taşlık-kayalık bazalt platosu yüzeyleri ile hasat sonrası tahıl ve baklagil arazileri verimsiz otlak alanları olarak kullanılmakta ve iklimin kurak oluşu nedeniyle bu otlaklardan yılın ancak birkaç ayında yararlanılabilmektedir. İlimizde ha. çayır ve mera arazisi bulunmaktadır. Arazinin tümü hayvan otlatmak amacıyla kullanılmaktadır. Bölgede çayır ve meralarla ilgili herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. D.5. Sulak Alanlar İlde Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kilis Şube Müdürlüğüne sorumluluk alanı içerisinde sulak alan bulunmamaktadır. D.6. Tabiat Varlıklarını Koruma Çalışmaları İl sınırları içerisinde Hisar Çamlığı Tabiat Parkı şuan Uzun Devreli Çalışma kapsamında olup, gelişme aşamasındadır. D.7. Sonuç ve Değerlendirme Doğal koruma ve biyolojik çeşitlilik kapsamında il genelinde yapılan tüm faaliyetlerin yasal izin ve kanunlar çerçevesinde yapılması sağlanmakta, gerekli izinleri alamayan faaliyetlere izin verilmemektedir. Kaynaklar Orman ve Su İşleri Kilis Şube Müdürlüğü

62 E. ARAZİ KULLANIMI E.1. Arazi Kullanım Verileri Kilis ili arazi varlığının durumu aşağıdaki grafikte verilmiştir. KİLİS İLİ ARAZİ DAĞILIMI (2014) 25% 6% 69% Tarım alanı Çayır mera alanı Diğer Alanlar Grafik E.1 Kilis ilinde 2014 Yılı Arazi Kullanım Durumu (İl Gıda Tarım ve Hay.Md., 2014) Çizelge E Yılı için Kilis ilinde Arazilerin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması (Kaynak, yıl) Arazi SINIFI Alan ( ha ) ( % ) 1. Sınıf Araziler Sınıf Araziler Sınıf Araziler Sınıf Araziler Sınıf Araziler Sınıf Araziler Sınıf Araziler Sınıf Araziler TOPLAM

63 E.2. Mekânsal Planlama E.2.1. Çevre Düzeni Planı 1/25000 ölçekli Çevre Düzeni Planı İl Genel Meclisinin 01/06/2009 tarih ve 33 sayılı kararıyla onaylanmıştır

64 E.3. Sonuç ve Değerlendirme İl genelinde bulunan arazinin %69 i tarıma elverişli arazi olup, bu arazilerde tarım faaliyetleri gerçekleştirilmektedir. Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Kilis Belediyesi

65 F. ÇED, ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ F.1. ÇED İşlemleri Çizelge F.1 Kilis İlinde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından 2014 Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2014) Karar Maden Enerji Sanayi Tarım-Gıda Atık-Kimya Ulaşım- Kıyı Turizm-Konut TOPLAM ÇED Gerekli Değildir ÇED Gereklidir ÇED Olumlu Kararı Maden Sanayi 40% 60% Grafik F.1 Kilis İlinde 2014 Yılında ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2014)

66 F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri Çizelge F.2 Kilis ilinde 2014 Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2014) EK-1 EK-2 TOPLAM Geçici Faaliyet Belgesi Çevre İzni Belgesi Çevre İzni ve Lisans Belgesi TOPLAM Maden Gıda Sanayi 29% 43% 28% Grafik F.2 Kilis ilinde 2014 Yılında Verilen Çevre İzni veya Çevre İzni ve Lisans Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2014) F.3. Sonuç ve Değerlendirme İl genelinde Çevre İzin ve Lisans ve ÇED kapsamında yapılan başvurular değerlendirilmekte, başvurusu uygun bulunan faaliyetlere yasal çerçevede İzin, Lisans ve/veya ÇED Gerekli değildir kararı verilmektedir. Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

67 G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI G.1. Çevre Denetimleri Bu rapor kapsamında denetim faaliyetleri değerlendirilirken, gerçekleştirilen denetimler planlı (rutin) ve ani (plansız-rutin olmayan) denetimler olarak ikiye ayrılmıştır. Planlı denetimler, bir ya da çok yıllık bir program çerçevesinde il müdürlüğümüz tarafından haberli veya habersiz olarak gerçekleştirilen denetimlerdir. Plansız denetimler ise; a) izin yenileme prosedürünün bir parçası olarak, b) yeni izin alma prosedürünün bir parçası olarak, c) kaza ve olaylar sonrasında (yangın ve aniden ortaya çıkan kirlilikler gibi), d) mevzuata uygunsuzluğun fark edildiği durumlarda, e) Bakanlık ya da ÇŞİM tarafından gerek görülen durumlarda, f) ihbar veya şikâyet sonrasında ani olarak gerçekleşen ve herhangi bir programa bağlı kalınmaksızın ÇŞİM tarafından yapılan denetimlerdir. Çizelge G.1 - Kilis ilinde 2014 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Md., 2014) Denetimler Planlı denetimler Ani (plansız) denetimler Genel toplam Birleşik Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü Derin Deniz Deşarjı ÇED İzin Toplam ÇED 23% Hava 8% Birleşik 69% Grafik G.1 - Kilis ilinde ÇŞİM Tarafından 2014 Yılında Gerçekleştirilen Planlı Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2014)

68 Atık 21,58% Gürültü 1,58% ÇED 11,74% Hava 36,5% Su 28,57% Grafik G.2 Kilis ilinde ÇŞİM Tarafından 2014 Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2014) Planlı Denetimler 7,62% Ani (Plansız) Denetimler 92,37% Grafik G.3 Kilis ilinde ÇŞİM Tarafından 2014 Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2014)

69 Gürültü 1,46% ÇED 12,60% Birleşik 5,27% 19,94% Hava 34,31% Su 26,39% Grafik G.4 Kilis ilinde ÇŞİM Tarafından 2014 Yılında Gerçekleştirilen Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2014) G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi Çizelge G.2 Kilis ilinde 2014 Yılında ÇŞİM e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları (Çevre ve Şehircilik, 2014) Şikâyetler Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED TOPLAM Şikâyet sayısı Denetimle sonuçlanan şikâyet sayısı Şikâyetleri denetimle sonuçlanma (%)

70 Gürültü 23,80% Atık 14,28% Su 19,04% Grafik G.5 Kilis ilinde 2014 Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2014) G.3. İdari Yaptırımlar Hava 42,85% 2014 yılında ilde idari yaptırım uygulanmamıştır. G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları 2014 yılında ilde faaliyet durdurma cezası uygulanmamıştır. G.5. Sonuç ve Değerlendirme Kilis ilinde 2014 yılı içinde toplamda 341 denetim gerçekleştirilmiş, yapılan planlı denetimlerin tamamı Birleşik Denetimlerdir. Yıl içerisinde Müdürlüğe ulaşan 21 şikayetin tamamı sonuçlandırılmıştır. Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

71 H. ÇEVRE EĞİTİMLERİ İlde 5 Haziran Çevre Günü etkinlikleri kapsamında ilköğretim öğrencileri arasında resim, şiir ve kompozisyon yarışmaları düzenlenmekte ve Müdürlük personelleri tarafından okullara çevre eğitimi verilmektedir

72 NÜFUS I. İL BAZINDA ÇEVRESEL GÖSTERGELER 1. GENEL 1.1. NÜFUS GÖSTERGE: Nüfus artış hızı TANIM: Belirli bir dönemde, İl için nüfus büyüklüğünün ortalama yıllık artışıdır. Önerilen Kaynak: TÜİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: 1990 ve sonrası il nüfusu, İl nüfus artış hızı (%), Nüfus yoğunluğu (kişi/km 2 ) Durum ve eğilimler; Veri formatı Yıllar Nüfus (Kişi) Nüfus Artış Hızı ( ) - 21,2 9,2 8,4 10,6-1,1 33,7 Yıllar 2014 Nüfus (Kişi) Nüfus Artış Hızı ( ) 1,5 Kaynak:Tüik Değerlendirme ve Sonuçlar Kilis ilinde nüfus artış hızı 2007 yılında 21,2 iken, 2013 yılında 37,7 ye yükselmiştir. Toplam nüfus artmaya devam etmiştir yılı verilerine göre toplam nüfus kişi, nüfus artış hızı ise 9,2 dir. Toplam nüfus artmaya devam etmektedir. Nüfusun kentsel alanlarda yoğunlaşması, bu alanlarda çevre üzerinde baskının artması anlamına gelmektedir

73 NÜFUS GÖSTERGE: Kentsel nüfus oranı TANIM: Belirli bir tarihte kentsel alan olarak tanımlanmış ve üzeri nüfusa sahip yerleşim yerlerinde yaşayan nüfusun toplam nüfus içindeki oranıdır. Önerilen Kaynak: TÜİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: 1927, 1950 ve 1980 yılları da olacak şekilde yıllara göre kırsal ve kentsel nüfus oranı (%),Türkiye geneli oranlarıyla karşılaştırılması Durum ve eğilimler: Veri formatı İl ve İlçe Merkezleri (%) Belde ve Köyler (%) ,9 35, ,5 29, ,5 24, ,3 23, ,8 23, ,3 22, ,3 8, ,8 8,2 Kaynak: TUİK Değerlendirme ve Sonuçlar Ülkemizde 1990 yılında %51,32 olan kentsel nüfus oranı 2000 yılında %59,25 e yükselmiştir. Hızlı kentleşme ile birlikte sosyal, ekonomik, demografik ve çevresel sorunlar ortaya çıkmıştır. Plansız kentleşme ve gecekondulaşma ile hizmet sunumu bakımından sorunlu kentler oluşmuş ve çevre sorunları hızla büyümüştür. Ülkemizde artan kentsel nüfus oranına paralel olarak kentlerde yaşanan çevre sorunlarının da artması olasılığı vardır

74 SANAYİ 1.2 SANAYİ GÖSTERGE: Sanayi Bölgeleri TANIM: Sanayinin belli alanlarda yapılanmasını sağlamak, kentleşmeyi yönlendirmek, çevre sorunlarını önlemek gibi amaçlarla mal ve hizmet üretim bölgeleri olarak hizmet sunmayı amaçlayan organize sanayi bölgeleri vb. sanayi bölgelerinin sayısının, toplam alanlarının ve ildeki planlı sanayileşme oranının zaman serisinde ifade edilmesidir. Önerilen Kaynak: Sanayi İl Müdürlükleri, İl Sanayi Odası Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde bulunan sanayi kuruluşlarının sayısı, sektörlerine göre sanayi bölgelerinin (Organize Sanayi Bölgeleri, Küçük Sanayi Siteleri, Endüstri İhtisas Bölgesi ilan edilmiş alanlar, Büyük Sanayi Siteleri vb.) sayısı, kapasitesi, alanı (ha), OSB ve diğer sanayi alanlarında yer alan sanayi kuruluşlarının sayısının ildeki tüm sanayi kuruluşları sayısına oranı (%) Durum ve eğilimler; Sektör Firma Sayısı Gıda 14 Dokuma ve Giyim Sanayi(Teks) 5 Plastik Sanayi 2 Petrokimya Sanayi 3 Otomotiv 1 Diğer 9 Toplam Firma Sayısı 34 Kaynak: Kilis Organize Sanayi Bölgesi Md, Kilis Ticaret ve Sanayi Odası Değerlendirme ve Sonuçlar. İlimizde Ticaret ve Sanayii Odası kayıtlarına göre; Kilis ilinde 1 adet Organize Sanayi Bölgesi ve 1 adet Küçük Sanayi Sitesi bulunmaktadır. Organize Sanayi Bölgesinin mevcut alanı 90 hektar olup 28 faal, 5 kapalı ve 1 inşaat halinde toplam 34 firma bulunmaktadır. Kilis Ticaret ve Sanayi odasına kayıtlı sanayi kapasite raporu geçerlilik süresi devam eden toplam 76 firma bulunmaktadır. Bunlardan 23 (%30) firma Organize Sanayi Bölgesinde faaliyette olup, 53 (%70) firma ise Organize Sanayi Bölgesi dışında faaliyetlerini sürdürmektedirler

75 SANAYİ GÖSTERGE: Madencilik TANIM: Bu gösterge, İlde yer alan farklı ruhsatlandırma grubuna göre verilen bir yılda kayıt altına alınmış maden ocakları, zenginleştirme tesisleri ve depolama alanlarının miktarının yıllara göre değişimini gösterir. Tesislerin isim bazında listelenmesine gerek olmayıp, farklı ruhsatlandırma grubuna göre sayı ve alanların değişiminin belirtilmesi gerekmektedir. Önerilen Kaynak: İl Özel İdare, MİGEM Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Türlerine göre maden ocağı ve tesisi sayısı, alanları (ha) ve yıllara göre değişimleri (%), Durum ve eğilimler; 8 adet II-A grubu, 11 adet IV.grup maden ocağı tesisi olup, bunlardan 5 tanesinin MİGEM tarafından faaliyetleri durdurulmuştur. Maden Grubu Alanı (Ha) II-A Grup 99,12 II-A Grup 98,65 II-A Grup 100 II-A Grup 99,98 II-A Grup 97,77 IV.Grup 1264,35 IV.Grup 2000 IV.Grup 829,89 IV.Grup 757,89 IV.Grup 898,98 IV.Grup 1799,85 IV.Grup 1000 IV.Grup 1765,83 IV.Grup 1215,32 II-A Grup 99,99 IV.Grup 1924,05 II-A Grup 93,75 II-A Grup 99,82 IV.Grup 858,91 İl Özel İdaresi tarafından 2014 yılında ruhsatlandırılan Maden Ocağı sayısı 5 tanedir. Maden Grubu Maden Türü Alan(Ha) II-A GRUP Kalker 98,65 II-A GRUP Kalker 100 II-A GRUP Kalker (mıcır) 99,98 IV. GRUP Manganez 757,89 IV. GRUP Manganez, Demir 898,98 Kaynak: Migem, İl Özel İdaresi Değerlendirme ve Sonuçlar. Bu tesislerden 3 tanesine 2006 yılında, 3 tanesi 2007 yılında, 6 tanesine 2008 yılında, 2 tanesine 2009 yılında, 2 tanesine 2010 yılında, 1 tanesine 2011 yılında, 1 tanesine 2012 yılında 1 tanesine de 2013 yılında MİGEM tarafından yürürlülük verilmiştir

76 İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Sıcaklık 2. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ TANIM: Gösterge, ildeki yıllık ortalama sıcaklık değişimi ve Türkiye ortalamalarıyla karşılaştırılmasını ifade etmektedir. Önerilen Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için 1970 ve sonrası yıllık ortalama sıcaklık değerleri (⁰C), Türkiye Ortalama Değerleri Durum ve eğilimler; Veri formatı Türkiye ort. sıcaklık İlin ort. sıcaklık Kaynak: ,5 13,6 13,8 14,3 12,5 13,9 13,8 13,7 13,9 14,1 15,7 15,5 15,9 16,1 16,5 14,4 15, ,2 17,04 16 Değerlendirme ve Sonuçlar yılları arasında Türkiye ve Kilis İlinde ortalama sıcaklıklarda artış eğilimi vardır. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Yağış TANIM: İldeki birim alana düşen ortalama yağış miktarının zaman serisinde ifade edilmesidir. Önerilen Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için ve sonrası yıllık ortalama yağış miktarları (kg/m 2 ) Durum ve eğilimler; Veri formatı Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Aylık Toplam Yağış Miktarı ortalama (kg/m 2 ) 84,4 73,9 68,6 49,8 25,8 7,2 1,2 2,8 4,9 33,4 Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kasım Aralık 57,6 87,2 Değerlendirme ve Sonuçlar yılları arasında Kilis ilinde ortalama yağış miktarlarında azalma eğilimi vardır

77 İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Deniz suyu yüzey sıcaklığı TANIM: Bu gösterge, deniz suyu yüzey sıcaklığının 1975 ten bu yana yıllık değişimini ifade eder. Önerilen Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Denize kıyısı olan iller için 1975 ten bu yana uzun yıllar ortalama deniz suyu yüzey sıcaklığı değerleri (⁰C) Durum ve eğilimler; Veri formatı Yıllık Ortalama Kaynak: Değerlendirme ve Sonuçlar. Kilis ilinin denize kıyısı bulunmamaktadır. 3.HAVA KALİTESİ HAVA KALİTESİ GÖSTERGE: Hava Kirleticileri TANIM: Bu gösterge; havadaki SO 2 ve PM 10 konsantrasyon miktarını göstermektedir. (SO 2 yakıtların doğal olarak yapısında bulunan kükürt bileşiklerinin yanma esnasında açığa çıkmasıyla oluşan kirletici, boğucu, renksiz ve asidik gazdır. Partikül maddeler, gaz halindeki emisyonların kimyasal dönüşümü ve yığın halinde şekillenmesi ile oluşur mikrometre çaplı partiküler, asılı partikül olarak tanımlanır. Genel olarak heterojen karışımları içerir ve karakteristikleri bir yerden bir başka yere önemli değişiklik gösterir. Çapı 10 mikrometre altındaki partiküler maddelere PM 10 denir.) Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde oluşan SO 2 ve PM 10 miktarları ortalamalarının yıllara göre değişimi ve yıllık olarak aşım gün sayısı değişimi (İldeki ölçüm istasyonlarının kurulma tarihinden itibaren) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Aşım Gün Sayısı Yıllık Ort PM10 SO2 PM10 SO İl genelinde ortalama PM10 ve SO2 miktarlarına bakıldığında sınır değerlerin aşılmadığı, PM10 için aşım gün sayısına bakıldığında yıllar itibariyle bazı değişiklikler yaşandığı gözlemlenmiştir. Kaynak: Değerlendirme ve Sonuçlar. İl genelinde ortalama PM10 ve SO2 miktarlarına bakıldığında sınır değerlerin aşılmadığı, PM10 için aşım gün sayısına bakıldığında yıllar itibariyle bazı değişiklikler yaşandığı gözlemlenmiştir

78 SU-ATIKSU 4. SU-ATIKSU GÖSTERGE: Su Kullanımı TANIM: Bu gösterge belediye, sulama, içme ve kullanma, sanayi olmak üzere sektörel bazda kaynaklardan çekilen toplam su miktarını gösterir. Önerilen Kaynak: DSİ, TÜİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Durum ve eğilimler; Veri Formatı Toplam m 3 % m 3 % m 3 % m 3 % m 3 % m 3 % Sulama 0,0063 0,0010 0,0011 0,0011 İçme-Kullanma 0,0038 0,0031 0,0036 0,0035 Sanayi Kaynak: DSİ 20.Bölge Değerlendirme ve Sonuçlar. Yıllar itibariyle bakıldığında sulama suyu miktarı azalırken içme ve kullanma suyu miktarı değişkenlik göstermiştir. SU-ATIKSU GÖSTERGE: Belediye İçme Kullanma Suyu Kaynakları TANIM: Belediyeler tarafından içme ve kullanma suyu temin edilen baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve gölet olmak üzere çekilen suyun kaynaklarına göre oranını ifade etmektedir. Önerilen Kaynak: TÜİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde 1990 ve sonrasında, baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve göletlerden çekilen su miktarı, toplam çekilen su miktarı, (1000 m 3 /yıl) Durum ve eğilimler; Veri Formatı Belediye İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İçin Kaynaklara Göre Çekilen Su (1000 m 3 /yıl) Baraj Kuyu Kaynak Akarsu Göl-Gölet 10 Temmuz sonrası devrede 63, , ,572 60, , ,740 62, , ,300 63, , ,580 58, , ,513 50, , , , , ,0 Kaynak: Kilis Belediyesi, Tuik