(SİVAS) İLİ 2013 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 T.C. SİVAS VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ (SİVAS) İLİ 2013 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU HAZIRLAYAN: ÇED, İZİN VE DENETİM ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ SİVAS

2 - 2 -

3 Ö N S Ü Z Çevre, başta insanların olmak üzere diğer canlıların hayatları boyunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak etkileşim içerisinde bulundukları, fiziki, biyolojik, sosyal, kültürel ve ekonomik ortam olarak tanımlanmaktadır. Çevre sorunları, insanların gereksinimlerinin artmasına paralel teknoloji ve sanayinin hızla ilerlemesi sonucu artış göstermiştir. Çevre bilinci ve sorunları birbiriyle sürekli zikredilen iki konu olup, çevre bilincinin yüksekliği ve sorunun azlığı gelişmişliğin önemli göstergesi haline gelmiştir. Ülkemizin gelişmiş ülkelerle yarışabilmesi, gelişmişliğini sürdürebilmesi için sanayi ve teknolojiye olan ihtiyacı aşikârdır. Önemli olan bu hıza ayak uydururken çevremize de sahip çıkarak onu korumaktır. Kirliliğin kaynağında çözülmesi hem daha ekonomik olacak hem de daha çabuk sonuç verecektir. İl Çevre Durum Raporları, çevrenin mevcut durumuna genel bir bakış sağlayarak, çevreyle ilgili potansiyel sorunların erken teşhis edilmesini, bu sorunların analizini yaparak gerekli tedbirlerin alınmasını ve çevre koruma ve sürdürülebilir kalkınma yolundaki hedefler doğrultusunda elde edilen gelişmeleri halkın izleyebilmesini, ayrıca çevresel planlama, değerlendirme ve düzenleme için temel bilgiye erişimi sağlamaktadır. Önemini hiçbir zaman kaybetmeyen ve kaybetmeyecek olan çevre ve çevre sorunları, son yıllarda insanoğlu olmak üzere tüm bitki ve hayvan türlerinin nesillerini ve sağlıklı yaşamlarını ciddi bir şekilde tehdit etmenin yanı sıra cansız öğelerin üzerinde ise yapısal zararlar meydana getirmiş ve niteliklerini bozar hale gelmiştir. Gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ülkelerde ortaya çıkan ve giderek güçlenen doğayı ve doğal kaynakları koruma fikri, sadece bu ülkelerin vizyonu olmaktan çıkmış, diğer ülkelerde de önemli gündem olarak yerini almıştır. Bu fikirler ışığında, doğal çevrenin korunması için koruma stratejileri hazırlanmış, ulusal ve uluslararası birçok kuruluş konuya eğilmiş ve uygulama programları hazırlanmıştır. Çevre sorunlarının artmasına paralel olarak çevre koruma gayretleri de artmaya başlamıştır. Bu nedenle, Sivas ımızın çevre sorunlarını azami düzeyde bertaraf etme ihtiyacı bizleri, çevre sorunlarını daha iyi tanımlama; bu konuyla ilgili bilgileri toplama ve çevre sorunları envanterini hazırlama noktasına getirmiştir. Bu nedenle, İlimizdeki çevre sorunlarına ışık tutabilmek ve bu sorunların çözümünü gerçekleştirebilmek amacıyla bu rapor hazırlanmıştır. İlimizdeki çevre bilincinin oluşmasında ve doğal nitelikli bir çevrede yaşanmasına, temiz çevre, temiz toplum anlayışına katkıda bulunacağına inandığım bu raporun hazırlanmasında emeği geçen kişi, kurum ve kuruluşlara teşekkür eder, başarılarının devamını dilerim. Âlim BARUT Sivas Valisi - 3 -

4 Çevre, çevre sorunları, çevre kirliliği günümüzde önemi hızla artmakta, gerek kamu da gerekse meslek odaları, sivil toplum kuruluşları ve vatandaşlarımızın gündeminde yer almaktadır. Çevre kavramının tarihi ülkemizde çok eski değildir Anayasasının 56. maddesinde; Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşın ödevidir. şeklindeki ifadesiyle yerini almıştır sayılı Çevre Kanunu nda 1983 yılında çıkarılmıştır. Çevrenin korunması ve iyileştirilmesi ile alınacak tedbirler, yapılacak iş ve işlemlerin takibinden sorumlu ve yetkili olacak teşkilat önce 1978 yılında Bakanlığa bağlı Çevre Müsteşarlığı olarak kuruldu yılında da Çevre Bakanlığı kuruldu; Bakanlık merkez ve taşra teşkilatı örgütlenmesini yaparak hizmet vermeye başladı. Kısa sürede kadrolarını oluşturdu, mevzuatlarını hazırladı ve başarılı çalışmalara imza atıldı. Daha sonra organizasyon yapısı değişti yılında Çevre ve Orman Bakanlığı içinde yer alındı. Bugün ise Çevre ve Şehircilik Bakanlığı bünyesi içerisinde faaliyetler yürütülmektedir. Nüfus artışı, hızlı ve plansız göç, sanayileşme artarak büyüyen metropol kentlerin içerisinde yukarıdaki tarihsel süreçte yer alan yapı ile çevre sorunlarına çözüm aranmakta, çevrenin korunması ve iyileştirilmesi için politikalar üretilmeye çalışılmaktadır. Çevre sorunları ve bu sorunların çözümü için öncelikle bu sorunun nedenleri, bu sorunun oluşumunda nelerin etkili olduğu, çözümünde karşılaşılan güçlükler, bu sorunların giderilmesi için alınan tedbirler, alınacak tedbirlerin etkileri sonuçlarının izlenmesi ve değerlendirilmesi gibi bilgi ve planlama süreçlerine sahip olmamız gerekir. Bu bilgilerinde derli toplu, anlaşılır sorgulanabilir bir formatta bulunması gerekir. Her yıl yayımlanmakta olan Çevre Durum Raporları bu ihtiyacı karşılamak için hazırlanmaktadır. Bu raporlar çevrenin mevcut durumunu tespit etmekte olup, rapordaki bilgilerin güvenilir ve güncel olması gerekmektedir. Sivas İl Çevre Durum Raporu da yukarıda belirtildiği şekilde hazırlanmış olduğunu düşünmekteyim. Raporun hazırlanmasında emeği geçen tüm kişi ve kuruluşlara teşekkür ediyor, rapordaki bilgilerin faydalı olmasını ve ihtiyaçlara cevap vermesini diliyorum. Mustafa AYDIN Vali Yardımcısı - 4 -

5 Çevre; insanların ve diğer canlıların birlikte yaşadıkları ortamı oluşturmakta olup, tüm canlıların yaşamında önemli bir rol oynamaktadır. Nüfusun artışı, sanayileşme, yanlış enerji kullanımı vb. gibi faktörler çevre kirliliğinin artmasına önemli katkıda bulunmaktadır. Önceleri sadece kirlenme olarak algılanan ve uluslararası boyut kazanmadan yöresellik özelliği taşıyan çevre sorunları, gün geçtikçe hızla çoğalmış, yöresellikten kurtulup tüm dünyanın sorunu olmuştur. Bir ülke sınırları içindeki kirletici unsurun ortaya çıkardığı zararlı duman ve gazlar, rüzgârın da etkisiyle başka ülkelere taşınarak, o ülke için de kirletici faktör olabilmiştir. Çevre sorunları ve kirliliği toplumsal hayatın bütün alanlarını kapsamış ve etkilemiştir. Önceleri sadece kirlenme olarak algılanan ve uluslararası boyut kazanmadan yöresellik özelliği taşıyan çevre sorunları, gün geçtikçe hızla çoğalmış, yöresellikten kurtulup tüm dünyanın sorunu olmuştur. Bir ülke sınırları içindeki kirletici unsurun ortaya çıkardığı zararlı duman ve gazlar, rüzgârın da etkisiyle başka ülkelere taşınarak, o ülke için de kirletici faktör olabilmiştir. Çevre sorunları ve kirliliği toplumsal hayatın bütün alanlarını kapsamış ve etkilemiştir. Türkiye de çevre kirlenmesi olgusu 1970 lerin başında gündeme girmiştir. Bu yıllarda su, hava ve kara kirliliği başlamış, sanayinin hızla geliştiği bölgelerde denetimsiz, plansız ve hızlı yerleşme, yanlış parselasyon ve aşırı nüfus artışıyla son yıllarda bu kirlilik giderek yoğunlaşmıştır. Çevre kirliliğinin boyutlarının ve zararlı etkilerinin artması kalkınma ve büyüme çabalarında çevre konusuna olan duyarlılığı artırmıştır. Bu çabalar özellikle gelecek nesillerin ihtiyaçlarını tehlikeye düşürmeden bugünkü neslin ihtiyaçlarını karşılamak olarak ifade edilen sürdürülebilir kalkınma kavramının gerek ulusal ve gerekse uluslararası boyutta önem kazanmasına neden olmuştur. Bu ise kalkınma ve büyüme çabalarında doğa ve çevrenin azami ölçüde korunmasına yönelik titizlik göstermek gerektiğinin ne kadar önemli olacağını ortaya koymuştur. Sivas İline ait sunulan bu çalışmanın, çevre bilincinin artması, korunması ve çevre sorunlarının çözümlenmesinde ve çevresel değerlerin korunmasına katkıda bulunmasının yanı sıra ilimizin genel durumu hakkında da fikir oluşturarak veri ve bilgi ihtiyacının karşılanmasında rehber olacağı inancındayım. Müdürlüğümüz tarafından güncellenen 2013 yılı Sivas İli Çevre Durum Raporuna katkı sağlayan tüm kurum ve kuruluşlara teşekkür ederim. Kemal ÖZDEMİR Çevre ve Şehircilik İl Müdürü - 5 -

6 şklşlkl İÇİNDEKİLER Sayfa GİRİŞ 15 A. Hava 18 A.1. Hava Kalitesi 18 A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar 18 A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar 21 A.4. Ölçüm İstasyonları 21 A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü 23 A.6. Gürültü 24 A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar 25 A.8. Sonuç ve Değerlendirme 25 Kaynaklar 26 B. Su ve Su Kaynakları 27 B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli 27 B.1.1. Yüzeysel Sular 27 B Akarsular 27 B Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar 28 B.1.2. Yeraltı Suları 30 B Yeraltı Su Seviyeleri 31 B.1.3. Denizler 31 B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi 32 B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu 33 B.3.1.Noktasal kaynaklar 33 B Endüstriyel Kaynaklar 33 B Evsel Kaynaklar 33 B.3.2. Yayılı Kaynaklar 33 B Tarımsal Kaynaklar 33 B Diğer 33 B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri 33 B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu 33 B Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve 33 içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti B Yeraltı su kaynaklarından kullanılma su miktarı ve 34 içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti B İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, 35 potansiyeli B.4.2. Sulama 35 B Sulama salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı 37 B Damlama veya basınçlı sulama yapılan alan ve kullanılan 37 su miktarı B.4.3. Endüstriyel Su Temini 38 B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı 38 B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı 39 Gdfgdf - 6 -

7 İÇİNDEKİLER Sayfa B.5. Çevresel Altyapı 39 B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve hizmeti alan nüfus 39 B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri ve Münferit Sanayiler Atıksu 42 Altyapı Tesisleri B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri 42 B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması 42 B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü 42 B.6.1.Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar 42 B.6.2. Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanımı 43 B.6.3. Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden 44 kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar B.6.4. Tarımsal faaliyetler ile oluşan toprak kirliliği 49 B.7. Sonuç ve Değerlendirme 50 Kaynaklar 50 C. Atık 51 C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) 51 C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları 53 C.3. Ambalaj Atıkları 53 C.4. Tehlikeli Atıklar 54 C.5. Atık Madeni Yağlar 55 C.6. Atık Pil ve Akümülatörler 57 C.7. Bitkisel Atık Yağlar 58 C.8. Poliklorlu Bifeniller ve Poliklorlu Terfeniller 58 C.9. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL) 58 C.10. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar 59 C.11. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar 60 C.12. Tehlikesiz Atıklar 60 C Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları 61 C Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül 62 C.12.3.Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları 64 C.13. Tıbbi Atıklar 65 C.14. Maden Atıkları 66 C.15. Sonuç ve Değerlendirme 66 Kaynaklar 67 Ç. Kimyasalların Yönetimi 68 Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar 68 Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme 68 Kaynaklar 68 D. Doğa Koruma ve Biyolojik Çeşitlilik 69 D.1. Ormanlar ve Milli Parklar 69 D.2. Çayır ve Mera 70 D.3. Sulak Alanlar 71 D.4. Flora

8 İÇİNDEKİLER Sayfa D.5. Fauna 103 D.6. Tabiat Varlılarını Koruma Çalışmaları 104 D.7. Sonuç ve Değerlendirme 115 Kaynaklar 116 E. Arazi Kullanımı 117 E.1. Arazi Kullanım Verileri 117 E.2. Mekânsal Planlama 118 E.2.1. Çevre düzeni planı 118 E.3. Sonuç ve Değerlendirme 125 Kaynaklar 125 F. ÇED, Çevre İzin ve Lisans İşlemleri 126 F.1. ÇED İşlemleri 126 F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri 127 F.3. Sonuç ve Değerlendirme 128 Kaynaklar 128 G. Çevre Denetimleri ve İdari Yaptırım Uygulamaları 129 G.1. Çevre Denetimleri 129 G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi 131 G.3. İdari Yaptırımlar 131 G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları 132 G.5. Sonuç ve Değerlendirme 133 Kaynaklar 133 H. Çevre Eğitimleri 134 I. İl Bazında Çevresel Göstergeler 136 Açıklamalar Genel Nüfus Nüfus Artış Hızı Kentsel Nüfus 1.2. Sanayi Sanayi Bölgeleri Madencilik İklim Değişikliği Sıcaklık Yağış Deniz Suyu Sıcaklığı Hava Kalitesi Hava Kirleticiler Su-Atıksu Su Kullanımı Belediye İçme ve Kullanma Suyu Kaynakları Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Veren Belediyeler 143 Nvbn Njhjkhn - 8 -

9 İÇİNDEKİLER Sayfa 4.4. Kanalizasyon Şebekesi İle Hizmet Verilen Belediye Sayıları ve Nüfusu Sanayiden Kaynaklanan Atıksu ve Bertarafı Arazi Kullanımı Tarım Kişi Başına Tarım Alanı Kimyasal Gübre Tüketimi Tarım İlacı Kullanımı Organik Tarım Orman Balıkçılık Altyapı ve Ulaştırma Karayolu ve Demiryolu Yol Ağı Motorlu Kara Taşıtı Sayısı Atık Belediyeler Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık ve 151 Bertarafı Katı Atıkların Düzenli Depolanması Tıbbi Atıklar Atık Yağlar Bitkisel Atık Yağlar Ambalaj Atıkları Ömrünü Tamamlamış Lastikler Ömrünü Tamamlamış Araçlar Atık Elektrikli -Elektronik Eşyalar Maden Atıkları Tehlikeli Atıklar Turizm Yabancı Turist Sayıları Mavi Bayrak Uygulamaları 158 EK-1: İl Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Araştırma Formu 159 Açıklamalar 159 Bölüm I. Hava Kirliliği 160 Bölüm II. Su Kirliliği 164 Bölüm III. Toprak Kirliliği 169 Bölüm IV. Öncelikli Çevre Sorunları

10 .jçmmmn ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge A.1- Hava Kalite İndeksi Karşılaştırma Tablosu 18 Çizelge A.2- (Sivas) ilinde 2013 Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların 20 Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler Çizelge A.3- (Sivas) ilinde 2013 Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, 20 Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler Çizelge A.4- (Sivas) ilinde 2013 Yılında Kullanılan Doğalgaz Miktarı 20 Çizelge A.5- (Sivas) ilinde 2013 Yılında Kullanılan Fueloil Miktarı 20 Çizelge A Yılı (2013) İlindeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç 21 Sayısı Çizelge A.8- (Sivas) ilindeki Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen 21 Parametreler Çizelge A.9- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama 22 Değerleri Çizelge A.10- (Sivas) ilinde 2013 Yılında Hava Kirletici Gazların Ortalama 23 Konsantrasyonları ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları Çizelge A.11- Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (Rapor Yılı) 23 Yılında Hava Kalitesi Sınır Değerleri Çizelge B.1- (Sivas) ilinin Akarsuları 28 Çizelge B.2- (Sivas) ilindeki Mevcut Sulama Göletleri 29 Çizelge B.3- (Sivas) ilinin Yeraltısuyu Potansiyeli 30 Çizelge B.4- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal 32 Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları Çizelge B.5- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu 41 Çizelge B.6- (Sivas) ilinde 2013 Yılı OSB lerde Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu 42 Çizelge B.7- (Sivas) ilinde 2013 Yılında Tespit Edilen Noktasal Kaynaklı Toprak 42 Kirliliğine İlişkin Veriler Çizelge B.8- (Sivas) ilinde 2013 Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki 49 Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları Çizelge C.1- (Sivas) ilinde 2013 Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve 52 Birliklerce Yönetilen Katı Atık Miktar ve Kompozisyonu Çizelge C.2- (Sivas) ilinde 2013 Yılı İl/İlçe Belediyelerde Oluşan Katı Atıkların 52 Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri ve Tesis Kapasiteleri Çizelge C.3- (Sivas) ilinde 2013 Yılında Birliklerce Yürütülen Katı Atıkların 53 Toplanma, Taşınma ve Bertaraf İşlemlerine İlişkin Bilgi Çizelge C.4- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları

11 ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge C.5- (Sivas) ilinde 2013 Yılında Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikeli 55 Atıklarla İlgili Veriler Çizelge C.6- (Sivas) ilinde Atık Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları 56 Çizelge C.7- (Sivas) ilinde 2013 Yılı İçin Atık Madeni Yağlarla İlgili Veriler 56 Çizelge C.8- (Sivas) ilinde Atık Yağ Geri Kazanımı Sonucu Elde Edilen Ürün 56 Miktarları Çizelge C.9- (Sivas) ilinde 2013 Yılında Oluşan Akümülatörlerle İlgili Veriler 57 Çizelge C.10- (Sivas) ilinde Yıllar İtibariyle Atık Akü Kazanım Miktarı 57 Çizelge C.11- (Sivas) ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı 57 Çizelge C.12- (Sivas) ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı 57 Çizelge C.13- (Sivas) ilinde Taşıma Lisanslı Araçların Yıllara Göre Gelişimi 57 Çizelge C.14- (Sivas) ilinde (2013) Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler 58 Çizelge C.15- (Sivas) ilinde Yılları Arasında Bitkisel Atık Yağ Taşıma 58 Lisanslı Araç Sayısı Çizelge C.16- (Sivas) ilinde 2013 Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle 59 İlgili Veriler Çizelge C.17- (Sivas) ilinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına 59 Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları Çizelge C.18- (Sivas) ilinde 2013 Yılı AEEE Toplanan ve İşlenen Miktarlar 60 Çizelge C.19- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı 60 Çizelge C.20- (Sivas) ilinde 2013 Yılı İçin Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikesiz 60 Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Edilmesi İle İlgili Verileri Çizelge C.21- Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar Listesi 61 Çizelge C.22- (Sivas) ilinde 2013 Yılı İldeki Demir ve Çelik Üreticileri Üretim 62 Kapasiteleri, Cüruf ve Bertaraf Yöntemi Çizelge C.23- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Termik Santrallerde Kullanılan Kömür Miktarı 63 Ve Oluşan Cüruf - Uçucu Kül Miktarı Çizelge C.24- Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğe göre Termik 64 Santral Atıkları Çizelge C Yılında İlimiz İl Sınırları İçindeki Belediyelerde Toplanan Tıbbi 65 Atıklar Çizelge C.26- (Sivas) ilinde Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı 66 Çizelge C.27- Maden Atıklarının Sınıflandırılması 66 Çizelge C.28- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Maden Zenginleştirme Tesislerinden 66 Kaynaklanan Atık Miktarı Çizelge Ç.1- (Sivas) ilinde 2013 Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı 68 Çizelge E.1- (Sivas) ilinde 2013 Yılı İtibariyle Arazilerin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması

12 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge F.1- (Sivas) ilinde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından (2013) Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı Çizelge F.2- (Sivas) ilinde 2013 Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları Çizelge G.1- (Sivas) ilinde 2013 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı Çizelge G.2- (Sivas) ilinde 2013 Yılında ÇŞİM e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları Çizelge G.3- (Sivas) ilinde 2013 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı Sayfa

13 GRAFİKLER DİZİNİ Sayfa Grafik A.1.1- (Sivas) ilinde bulunan Hava Kalitesi İstasyonu Kükürt Dioksit (SO2) 22 Parametreleri Günlük Ortalama Değer Grafiği Grafik A.1.2- (Sivas) ilinde bulunan Hava Kalitesi İstasyonu Partikül Madde (PM10) 22 Parametreleri Günlük Ortalama Değer Grafiği Grafik A.2- (Sivas) ilinde 2013 Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikâyetlerin 24 Dağılımı Grafik B.1- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Mavi Bayrak Almış Plaj ve Marinaların Sayısı - Grafik B.2- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu 34 Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı Grafik B.3- (Sivas) ilinde 2013 Yılında Endüstrinin Kullandığı Suyun Kaynaklara 38 Göre Dağılımı Grafik B.4- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun 39 Belediye Nüfusuna Oranı Grafik B.5- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Edilen 40 Nüfusun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı Grafik B.6- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Belediyelerden Kaynaklanan Arıtma 44 Çamurunun Yönetimi Grafik C.1- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Atık Kompozisyonu 51 Grafik C.2- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Kayıtlı Ambalaj Üreticisi Ekonomik İşletmeler 54 Grafik C.3- TABS Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi 55 Grafik C.4- (Sivas) ilinde Atık Yağ Toplama Miktarları 56 Grafik C.6- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Bitkisel Atık Yağlardan Geri Kazanılan - Ürün Dağılımı Grafik C.7- (Sivas) ilinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına - Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları Grafik C.8- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Toplama 59 Miktarları Grafik C.9- (Sivas) ilinde 2013 Yılı AEEE İşleme Tesis Sayıları - Grafik C.10- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Kül Atıklarının Yönetimi 63 Grafik E.1- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Arazi Kullanım Durumu 117 Grafik F.1- (Sivas) ilinde 2013 Yılı ÇED Olumlu Kararı Verilen Projelerin Sektörel 126 Dağılımı Grafik F.2- (Sivas) ilinde 2013 Yılı ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin 127 Sektörel Dağılımı Grafik F.3- (Sivas) ilinde 2013 Yılında Verilen Çevre İzni veya Çevre İzni ve Lisans Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı

14 GRAFİKLER DİZİNİ Sayfa Grafik F.4- (Sivas) ilinde 2013 Yılında Verilen Lisansların Konuları 128 Grafik G.1- (Sivas) ilinde ÇŞİM Tarafından 2013 Yılında Gerçekleştirilen Planlı 129 Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı Grafik G.2- (Sivas) ilinde ÇŞİM Tarafından 2013 Yılında Gerçekleştirilen Plansız 130 Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı Grafik G.3- (Sivas) ilinde ÇŞİM Tarafından 2013 Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve 130 Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı Grafik G.4- (Sivas) ilinde ÇŞİM Tarafından 2013 Yılında Gerçekleştirilen Tüm 130 Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı Grafik G.5- (Sivas) ilinde 2013 Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre 131 Dağılımı Grafik G.6- (Sivas) ilinde 2013 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara Göre Dağılımı 132 HARİTALAR DİZİNİ Sayfa Harita A.1- (Sivas) ilinde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazlarının Yerleri 21 Harita C.1- (Sivas) ilinde Bulunan Termik Santrallerin Yeri 62 RESİMLER DİZİNİ Sayfa Resim C.1- (Sivas) İlinde Bulunan Kangal Termik Santrali

15 GİRİŞ Sivas İl inin Adrese Dayalı Nüfus Sistemi (ADNS) üzerinden yapılan sayım sonucunda 2013 yılında toplam nüfusu kişidir. Bu nüfusun % 31,3 ü ( kişi) belde ve köylerde yaşamakta, % 68,7 si ( kişi) ise il ve ilçe merkezinde yaşamaktadır. Sivas taki nüfus artış hızı Türkiye ortalaması ile karşılaştırıldığında; 1935 sayımına göre ilde yıllık nüfus artış hızı iken Türkiye ortalaması olmuştur. Daha sonraki dönemlerde nüfus artış hızı hep Türkiye ortalamasına göre azalma gösterirken 1950 yılından sonra daha da hızlanmıştır nüfus sayımına göre Sivas ta nüfus artış hızı 19.97, Türkiye ortalaması dür. Bunun sebebi iç ve dış göçlerdir nüfus sayımında nüfus artış hızı e düşmüştür. Nüfus artış hızı 2011 yılında -23,9 iken bu sayım yılında nüfus artış hızı -5,6 olarak tespit edilmiştir. İlin nüfusu, 1990 nüfus sayımına göre kişi, 1997 nüfus tespitine göre , 2000 yılı nüfus sayımına göre , 2008 yılı nüfus sayımına göre ye düşmüş son nüfus sayımında bu rakam kişiye kadar düşmüştür. Sivas, Anadolu yarımadasının ortasında, İç Anadolu Bölgesi nin Yukarı Kızılırmak bölümünde yer alır. 36 ve 39 doğu boylamları ile 38 ve 41 kuzey enlemleri arasında kalır., km2'lik yüzölçümü ile Türkiye'nin toprak bakımından Konya dan sonra ikinci büyük ilidir. Sivas'ın doğusunda Erzincan, güneyinde Malatya ve Kahramanmaraş, güneybatısında Kayseri, batısında Yozgat, kuzeyinde Tokat ve Ordu, kuzeydoğusunda ise Giresun İlleri yer alır. Harita 1- Sivas İli Beşeri Haritası Sivas ın sanayi yapısı, yer altı ve yer üstü zenginliklerine sahip bir bölge olmasına karşın sanayisi yeterince gelişmemiştir. Sivas ekonomisi, tarım, ticaret, ulaştırma ve haberleşme ile sanayi sektörlerine dayalıdır. Sanayi sektörünün Sivas ekonomisinde katkısı oldukça yüksek seviyelerde görülmektedir. Bu durum, ilde imalât sanayinin gelişmiş olmasından ziyade, madencilik ve enerji alt sektörlerinin sanayi sektörü içerisindeki ağırlıklarından kaynaklanmaktadır. Sivas ta imalât sanayi alt sektörünün yeterince gelişememesinin sebepleri arasında, ilin konumu, tarım, hizmet ve ticaret sektörlerinden elde edilen sermaye birikiminin yeterince sanayi yatırımlarına yönlendirilmemesi sayılabilir. İl genelinde çeşitli mermer işletme tesisleri ile demir cevheri ve çinko-bakır-kurşun istihracı yapan maden işletmeleri mevcuttur

16 İl de tarımsal yapı, işgücünün sektörel dağılımına bakıldığında, tarım ve hayvancılığın ilde çok büyük ekonomik etkinliğe sahip olduğu görülmektedir. İldeki iktisaden faal nüfusun yüzde 66,5 ini oluşturan tarım sektöründe çalışanların yüzde 54,7 sini kadınlar, yüzde 45,3 ünü erkekler oluşturmaktadır. Tarım sektöründe yer alan faal nüfusun yüzde 91,6 sının kırsal kesimde yaşadığı dikkati çekmektedir yılında DİE tarafından yapılan VII. Genel Tarım Sayımı Tarımsal İşletmeler Anketi ne göre, Sivas ta yer alan tarımsal işletme başına düşen ortalama toprak büyüklüğü 95 dekar olup, 60 dekar olan Türkiye ortalamasından 35 dekar daha fazladır. Ayrıca aynı ankette, Sivas ta toplam tarımsal işletme olduğu ve bunun yüzde 1,26 sının arazisinin olmadığı, geriye kalan yüzde 98,74 ünün ise dekarlık araziyi işlediği belirtilmektedir. Toplam işletme sayısının yüzde 32,25 i gibi büyük bir oranını oluşturan dekar arazi büyüklüğüne sahip olan işletmeler, toplam işlenen arazinin ancak yüzde 11,02 sini işlemektedir. İşletme arazisi bakımından yüzde 35,41 ile en büyük paya sahip olan işletmeler dekar arazi büyüklüğüne sahip olan işletmelerdir. İlde dekardan büyük arazi işleyen sadece 2 işletme bulunmakta iken, toplam işlenen arazi içindeki payı yüzde 1,25 dir. İldeki tarım işletmeleri daha çok dekar arasında arazi büyüklüğüne sahip işletmeler iken, toplam işletme arazisi açısından da dekar işletme büyüklüğüne sahip şirketlerde yoğunluk görülmektedir yılı itibariyle, Sivas ili tarım arazisinin yüzde 64,28 i tarla alanı, binde 4,8 i meyvelik, binde 1,4 ü sebzelik, binde 0,6 sı bağlık alan olarak kullanılırken, yüzde 33,95 i çeşitli nedenlerden dolayı kullanılmamaktadır Toplam hektar olan tarla alanının hektarı ekilirken, hektarı (yüzde 35,55) nadasa bırakılmıştır. Sivas ta tarımsal üretimde toprak işleme konusunda ortaya çıkan en büyük eksikliklerden birisi nadas diğeri ise tarıma elverişli olduğu halde kullanılmayan tarım arazisidir. Sivas ta tarıma elverişli olduğu halde kullanılmayan arazi oranı yüzde 33,95 e ( hektar) ulaşmaktadır. En fazla kullanılmayan tarım arazisine sahip ilçelerin başında ise Gürün ve Divriği ilçeleri gelmektedir. Kullanım dışı tarım arazisi oranın yüksek olmasında en önemli etkenler arasında sulama yetersizliği, tarımsal altyapının sağlanamaması ildeki verim ortalamalarının düşük olması ve tarımsal maliyetin yüksek olmasından dolayı tarımsal üretime olan ilginin gün geçtikçe azalması sayılabilir. Tarım arazilerinin dağılımı ilçeler bazında incelendiğinde, en fazla tarım arazisine sahip olan Kangal ilçesinin aynı zamanda en geniş tarla alanına sahip olduğu da görülmektedir. İl toplamında sadece binde 1,4 gibi çok düşük oranlarda olan sebzelik alanların yüzde 18 i Gemerek, yüzde 17 si Divriği, yüzde 16 sı ise Koyulhisar ilçesinde yer almaktadır. Geriye kalan yüzde 41 lik bölümü ise diğer ilçelere dağılmakla beraber, İmranlı, Doğanşar, Hafik ve Altınyayla ilçelerindeki sebzelik alanlar yok denecek kadar azdır. İlde meyveciliğin en fazla geliştiği ve meyvecilik yapılan tarım alanının yüzde 33 üne sahip Gürün ilçesini Koyulhisar ve Merkez ilçesi izlemektedir. Toplam tarım arazisi içerisinde binde 0,6 gibi çok düşük orandaki bağlık alanlar sadece altı ilçede yer almakta olup, yüzde 56 lık bölümü Divriği ilçesi sınırlarındadır. Tarım yapılan araziler içerisinde tarla alanlarından sonra yer alan çayır arazileri il genelinde tüm ilçelerde geniş alanlar kaplamaktadır. En geniş çayır arazisi hektar ile Kangal ilçesinde bulunurken, en küçük çayır arazisine sahip ilçe 50 hektar ile İmranlı ilçesidir

17 Toplam tarım arazileri içerisinde küçümsenemeyecek kadar fazla oranlarda olan ve yıllar itibariyle değişiklik gösteren nadas alanlarının son beş yıldaki ortalaması yüzde 38,32 dir ve 2002 yıllarında artan nadas alanları, nadas alanlarının daraltılması çalışmaları sonucunda günümüze kadar gerileyerek 2004 yılı itibariyle 35,55 oranına düşmüştür. Son yıl itibariyle en fazla nadas alanına sahip ilçe Kangal ilçesi olurken, Merkez ilçesi ve Şarkışla onu izlemektedir. En az nadas alanı ise Doğanşar ve Gölova ilçelerindedir. İl de turizm; Sivas turizm açısından zengin bir İlimizdir. Sivas ta, termal turizmi, turizm amaçlı su sporları, kamp ve karavan turizmi, kuş gözetleme ve av turizmi yapılmaktadır. Termal turizm (Kaplıcalar); 1) Kangal Balıklı Kaplıca: Sivas'a 96 km. Kangal İlçesine 13 km. uzaklıkta ve Kangal'ın kuzeydoğusunda Kavak deresi vadisindedir. Kaplıca suyunda en büyüğü 10 cm boyunda olan binlerce küçük balık yaşar. Balıklar vücuttaki sivilce, yara, egzama, sedef gibi cilt hastalıklarının iyileşmelerine, yaraları temizleyerek yardımcı olur. Çermikte yeme-içme ve konaklama tesisleri mevcuttur. 2) Sıcak Çermik: İl merkezine 31 km uzaklıktadır. Romatizma, sinirsel ve adale rahatsızlıklarıyla, kadın, deri ve böbrek hastalıklarına iyi gelmektedir. Yeme-içme ve konaklama tesisleri mevcuttur. 3) Soğuk Çermik: İl merkezine 17 km. uzaklıkta olup, suyun sıcaklığı 28 derece civarındadır. Kaplıca suyu içildiğinde mide, bağırsak ve safra kesesi hastalıklarına iyi gelmektedir. Ayrıca romatizma ve sinir hastalıkları tedavisinde de yararlı olmaktadır. Suşehri, Şarkışla ve Yıldızeli ilçelerinde de yöre halkına hizmet veren kaplıcalar bulunmaktadır. Turizm amaçlı su sporları; 1) Su Kayağı: Zara Tödürge Gölü nde Cumhuriyet Üniversitesine ait dinlenme tesisleri bulunmaktadır. Her yıl Haziran ayında Uluslar arası Su Sporları şenliği yapılmaktadır. 2) Rafting: İlimize bağlı Suşehri ilçemizden geçen Kelkit Çayı bu spor için çok uygun bir alan teşkil etmektedir. 3) Olta Balıkçılığı: Sivas taki bütün akarsular ile (Kızılırmak, Yıldız Irmağı, Çatlı Çayı) ile Tödürge, Hafik, Lota ve Gürün Gökpınar göllerinde olta balıkçılığı yapılabilir. 4) Dağcılık: İlimizde en profesyonelden en amatöre kadar her yaştan insanın en zordan en kolaya doğru yüzlerce farklı rotadan zirve yapabileceği, şu ana kadar isimlendirilmiş olan m arasında 33 adet, m arasında 29 adet, 2500 m ve üzerinde 11 adet olmak üzere toplamda 73 adet zirve mevcuttur. Bunların dışında henüz isimlendirilmemiş olanları da eklediğimizde bu sayı 100 ü geçmektedir. Trekking ve Kampçılık: Bu sporların yapılabilmesi için mevcut dağlarımızın dışında 20 den fazla doğal alanımız vardır. (Yıldız Dağı bölgesi ormanlık alanı, Değirmenaltı, Şuğul Vadisi, Çat Ormanı, Akdağ, Avşıören, Davlunca, Sızır Şelalesi vb.) Kuş gözetleme turizmi; Hafik İlçesinde bulunan Tödürge Gölünde yaşayan Macar Ördeği (40 çift) popülasyonuyla önemli kuş alanları statüsü kazanır. SİVAS İL MÜDÜRLÜĞÜ ÇEVRE KISMININ YAPILANMASI: 29/06/2011 tarihli ve 644 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile teşkilatlanan İl Müdürlüğümüzün çevre kısmı; Çevre Yönetimi Şube Müdürlüğü (2 Mühendis, 1 Tekniker) ve Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Şube Müdürlüğü (1 Şb.Md.V., 6 Mühendis, 2 Tekniker) olarak yapılanmış olup, toplamda (12) personel görev yapmaktadır

18 A. HAVA A.1. Hava Kalitesi Türkiye de özellikle kış sezonunda bazı şehir merkezlerinde meteorolojik şartlara da bağlı olarak hava kirliliği görülmektedir. Kış aylarında ısınmadan kaynaklanan hava kirliliğinin temel sebepleri; düşük vasıflı yakıtların iyileştirilme işlemine tabi tutulmadan kullanılması, yanlış yakma tekniklerinin uygulanması ve kullanılan yakma sistemleri işletme bakımlarının düzenli olarak yapılmaması şeklinde sıralanabilir. Ancak ısınmada doğal gazın ve kaliteli yakıtların kullanılması sonucu özellikle büyük şehirlerde hava kirliliğinde 1990 lı yıllara göre azalma olmuştur. Şehirleşme ile sanayi tesislerinin yakın çevresindeki bölgelerdeki konutlaşmaların artması hava kirliliğinin olumsuz etkilerini artırmaktadır. Kömüre dayalı termik santrallerde kullanılan yerli linyitlerin yüksek kükürt oranı ve bazı tesislerde arıtma sistemlerinin olmaması nedeniyle kükürt dioksit (SO 2 ) emisyonları problem oluşturmaktadır. Çevre Mevzuatının kirletici vasfı yüksek tesisler olarak nitelendirdiği enerji üretim tesisleri için mevzuatta özel emisyon sınır değerleri bulunmaktadır. Söz konusu tesislerin kurulması ve işletilmesi için gerekli izinler, tesisten çıkan emisyonlar ve tesisin etki alanı içerisinde hava kirliliğinin tespitine ilişkin usul ve esaslar Çevre Mevzuatında belirlenmiştir. Katı, sıvı ve gaz yakıt kullanan bu tesisler için ilgili baca gazı sınır değerlerinin sağlanması yanında tesis etki alanlarında hava kalitesi sınır değerlerinin de sağlanması gereklidir. Bu nedenlerle söz konusu tesislerden kaynaklanan özellikle toz, kükürt dioksit (SO 2 ) ve azot oksit (NO X ) emisyonlarının giderilmesi ve azaltılması konusundaki tekniklerinin uygulanması gereklidir. Söz konusu azaltım teknikleri son yıllarda tesislerden kaynaklanan emisyon yüklerini önemli ölçüde azaltılabilmektedir. Söz konusu azatlım tekniklerinin hayata geçirilmesi ve yaygın olarak kullanılabilmesi içinde Çevre Mevzuatında bazı değişiklikler yapılmıştır. Şehirlerde yaşanan hava kirliliğine, artan motorlu taşıtlardan kaynaklanan egzoz gazları da katkı sağlamaktadır. Hava kalitesine ilişkin hava kalite indeksi karşılaştırması da Çizelge A.1 de verilmektedir. Çizelge A.1- Hava Kalite İndeksi Karşılaştırma Tablosu SO 2 NO 2 CO O 3 PM10 Hava İndeksi Kalitesi 1 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 24 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 24 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 1 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 24 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 1 (çok iyi) , (iyi) ,0-7, (yeterli) ,0-10, (orta) ,0-13, (kötü) ,0-39, (çok kötü) >1500 >700 >40,0 >360 >600 A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar Hava kirliliği, doğrudan veya dolaylı olarak insan sağlığını etkileyerek yaşam kalitesini düşürmektedir. Günümüzde hava kirliliği nedeniyle yerel, bölgesel ve küresel sorunlar yaygın olarak yaşanmaktadır. Yoğun şehirleşme, şehirlerin yanlış yerleşmesi, motorlu taşıt sayısının artması, düzensiz sanayileşme, kalitesiz yakıt kullanımı, topoğrafik ve meteorolojik şartlar gibi nedenlerden dolayı büyük şehirlerimizde özellikle kış mevsiminde hava kirliliği yaşanabilmektedir

19 Bir bölgede hava kalitesini ölçmek, o bölgede yaşayan insanların nasıl bir hava teneffüs ettiğinin bilinmesi açısından çok büyük önem taşımaktadır. Ayrıca, önemli bir nokta da, bir bölgede meydana gelen hava kirliliğinin sadece o bölgede görülmeyip meteorolojik olaylara bağlı olarak yayılım göstermesi ve küresel problemlere de (küresel ısınma, asit yağmurları, vb) sebep olmasıdır. Renksiz bir gaz olan kükürt dioksit (SO 2 ), atmosfere ulaştıktan sonra sülfat ve sülfürik asit olarak oksitlenir. Diğer kirleticiler ile birlikte büyük mesafeler üzerinden taşınabilecek damlalar veya katı partiküller oluşturur. SO 2 veoksidasyon ürünleri kuru ve nemli depozisyonlar (asitli yağmur) sayesinde atmosferden uzaklaştırılır. Azot Oksitler (NO X ), Azot monoksit (NO) ve azot dioksit (NO 2 ), toplamı azot oksitleri (NO X ) oluşturur. Azot oksitler genellikle (%90 durumda) NO olarak dışarı verilir. NO ve NO 2 din ozon veya radikallerle (OH veya HO 2 gibi) reaksiyonu sonucunda oluşur. İnsan sağlığını en çok etkileyen azot oksit türü olması itibari ile NO 2 kentsel bölgelerdeki en önemli hava kirleticilerinden biridir. Azot oksit (NO X ) emisyonları insanların yarattığı kaynaklardan oluşmaktadır. Ana kaynakların başında kara, hava ve deniz trafiğindeki araçlar ve endüstriyel tesislerdeki yakma kazanları gelmektedir. İnsan sağlığına etkileri açısından, sağlıklı insanların çok yüksek NO 2 derişimlerine kısa süre dahi maruz kalmaları, şiddetli akciğer tahribatlarına yol açabilir. Kronik akciğer rahatsızlığı olan kişilerin ise bu derişimlere maruz kalmaları, akciğerde kısa vadede fonksiyon bozukluklarına yol açabilir.no 2 derişimlere uzun süre maruz kalınması durumunda ise buna bağlı olarak solunum yolu rahatsızlıklarının ciddi oranda arttığı gözlenmektedir. Toz Partikül Madde (PM10), partikül madde terimi, havada bulunan katı partikülleri ifade eder. Bu partiküllerin tek tip bir kimyasal bileşimi yoktur. Katı partiküller insan faaliyetleri sonucu ve doğal kaynaklardan, doğrudan atmosfere karışırlar. Atmosferde diğer kirleticiler ile reaksiyona girerek PM yi oluştururlar ve atmosfere verilirler. (PM10-10 μm nin altında bir aerodinamik çapa sahiptir) 2,5 μm ye kadar olan partikülleri kapsayacak yasal düzenlemeler konusunda çalışmalar devam etmektedir.pm10 için gösterilebilecek en büyük doğal kaynak yollardan kalkan tozlardır. Diğer önemli kaynaklar ise trafik, kömür ve maden ocakları, inşaat alanları ve taşocaklarıdır. Sağlık etkileri açısından, PM10 solunum sisteminde birikebilir ve çeşitli sağlık etkilerine sebep olabilir. Astım gibi solunum rahatsızlıklarını kötüleştirebilir, erken ölümü de içeren çeşitli ciddi sağlık etkilerine sebep olur. Astım, kronik tıkayıcı akciğer ve kalp hastalığı gibi kalp veya akciğer hastalığı olan kişiler PM10 a maruz kaldığında sağlık durumları kötüleşebilir. Yaşlılar ve çocuklar, PM10 maruziyetine karşı hassastır. PM10 yardımıyla toz içerisindeki mevcut diğer kirleticiler akciğerlerin derinlerine kadar inebilir. İnce partiküllerin büyük bir kısmı akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşabilir. Buradan da kurşun gibi zehirli maddeler % 100 olarak kana geçebilir. Karbon monoksit (CO), kokusuz ve renksiz bir gazdır. Yakıtların yapısındaki karbonun tam yanmaması sonucu oluşur. CO değişimleri, tipik olarak soğuk mevsimlerde en yüksek değere ulaşır. Soğuk mevsimlerde çok yüksek değerler ulaşılmasının bir sebebi de inversiyon durumudur. CO in global arka plan konsantrasyonu 0.06 ve 0.17 mg/m 3 arasında bulunur. 2000/69/EC sayılı AB direktifinde CO ile ilgili sınır değerler tespit edilmiştir. İnversiyon, sıcak havanın soğuk havanın üzerinde bulunarak, havanın dikey olarak birbiriyle karışmasının engellenmesi durumudur. Kirlilik böylece yer seviyesine yakın soğuk hava tabakasının içerisinde toplanır. CO in ana kaynağı trafik ve trafikteki sıkışıklıktır. Sağlık etkileri, akciğer yolu ile kan dolaşımına girerek, kimyasal olarak hemoglobinle bağlanır. Kandaki bu madde, oksijeni hücrelere taşır. Bu yolla, CO organ ve dokulara ulaşan oksijen miktarını azaltır. Sağlıklı kişilerde, daha yüksek seviyelerdeki CO e maruz kalmak, algılama ve gözün görme gücünü etkileyebilir. Hafif ve daha ağır kalp ve solunum sistemi hastalığı olan kişiler ve henüz doğmamış ve yeni doğmuş bebekler, CO kirliliğine karşı en riskli grubu oluşturur

20 Kurşun (Pb), doğada metal olarak bulunmaz. Kurşun, gürültü, ışın ve vibrasyonlara karşı iyi bir koruyucudur ve hava yoluyla taşınır. Kurşun, maden ocakları ve bakır ve tunç (Cu+Sn) alaşımı işlenmesi, kurşun içeren ürünlerin geriye dönüştürülmesi ve kurşunlu petrolün yakılmasıyla çevreye yayılır. Kurşun içeren benzin ilavesi ürünlerinin de kullanılması, atmosferdeki kurşun oranını yükseltir. Ozon (O 3 ), kokusuz renksiz ve 3 oksijen atomundan oluşan bir gazdır. Ozon kirliliği, özellikle yaz mevsiminde güneşli havalarda ve yüksek sıcaklıkta oluşur (NO 2 + güneş ışınları= NO+ O=> O+ O 2 = O 3 ). Ozon üretimi uçucu organik bileşikler (VOC) ve karbon monoksit sayesinde hızlandırılır veya güçlendirilir. Ozonun oluşması için en önemli öncü bileşimler NO X (Azot oksitler) ve VOC dır. Yüksek güneş ışınlarının etkisiyle ozon derişimi Akdeniz ülkelerinde Kuzey-Avrupa ülkelerinden daha yüksektir. Sebebi ise güneş ışınlarının ozon un fotokimyasal oluşumundaki fonksiyonundan kaynaklanmasıdır. Diğer kirleticilere kıyasla ozon doğrudan ortam havasına karışmaz. Yeryüzüne yakın seviyede ozon karmaşık kimyasal reaksiyonlar yoluyla oluşur. Bu reaksiyonlara NO X, metan, CO ve VOC ler, etan (C 2 H 6 ), etilen (C 2 H 4 ), propan (C 3 H 8 ), benzen (C 6 H 6 ), tolüen (C 6 H 5 ), xylen (C 6 H 4 ) gibi kimyasal maddelerde eklenir. Ozon çok güçlü bir oksidasyon maddesidir. Birçok biyolojik madde ile etkileşimde bulunur. Tüm solunum sistemine zarar verebilir. Ozonun zararlı etkisi derişim oranına ve ozona maruziyet süresine bağlıdır. Çocuklar büyük bir risk grubunu oluşturur. Diğer gruplar arasında öğlen saatlerinde dışarıda fiziksel aktivitede bulunanlar, astım hastaları, akciğer hastaları ve yaşlılar bulunur. İlde evsel ısınmada, sanayide, araçlarda kullanılan yakıt miktarları ve cinsleri ilgili kurumlardan toplanarak çizelgelere işlenmiştir. Çizelge A.2 (Sivas) İlinde 2013 Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıt Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (ÇŞİM,2013) Yakıtın Cinsi (*) Temin Edildiği Yer Tüketim Miktarı (ton) Alt Isıl Değeri (kcal/kg) Uçucu Madde (%) Yakıtın Özellikleri Toplam Kükürt (%) Toplam Nem (%) İthal Kömür Rusya, Afrika , (*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi. Çizelge A.3 (Sivas) İlinde 2013 Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (ÇŞİM,2013) Yakıtın Cinsi (*) Temin Edildiği Yer Tüketim Miktarı (ton) Alt Isıl Değeri (kcal/kg) Uçucu Madde (%) Yakıtın Özellikleri Toplam Kükürt (%) Toplam Nem (%) Yerli Kömür (**) (**) (*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi. (**) İlimizde yerli kömür satışı yapılmamıştır. Çizelge A.4 (Sivas) İlinde 2013 Yılında Kullanılan Doğal Gaz Miktarı (SİDAŞ,2013) Yakıtın Kullanıldığı Yer Tüketim Miktarı (m 3 ) Isıl Değeri(kcal/kg) Konut ,32 Sanayi ,32 Çizelge A.5 (Sivas) İlinde 2013 Yılında Kullanılan Fuel-oil Miktarı (-,2013) Yakıtın Kullanıldığı Yer Konut Sanayi Tüketim Miktarı (m 3 ) Bu verilere ulaşılamamıştır. Isıl Değeri (kcal/kg) Toplam Kükürt (%) Kül (%) Kül (%)

21 Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri Toplam Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri Toplam Çizelge A Yılı (Sivas) İlindeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı (Kayseri TÜİK, ÇŞİM, 2013) Araç Sayısı Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar İlimizde bir adet hava kalitesi ölçüm istasyonu bulunmaktadır. Hava kalitesi ölçüm istasyonumuz partikül madde (PM10) ve kükürt dioksit (SO2) olmak üzere iki parametre bazında ölçüm yapmaktadır. Söz konusu istasyon Altuntabak Mahallesinde, Meteoroloji İl Müdürlüğü kampüsü içerisinde olup, istasyonunun ölçtüğü bu iki parametrelere anlık olarak adresinden anlık olarak takip edilmekte ve kamuoyunun bilgisine sunulmuştur. Hava kalitesi ölçüm istasyonun yeri ve ölçüm parametreleri aşağıda gösterilmiştir. Harita A.1- (Sivas) ilinde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazının Yeri (ÇŞİM,2013) Çizelge A.8- (Sivas) ilinde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler (ÇŞİM,2013) İSTASYON YERLERİ KOORDİNATLARI HAVA KİRLETİCİLERİ (Enlem, Boylam) SO 2 NO X CO O 2 HC PM Sivas / Merkez 39, D, 37, K X X A.4. Ölçüm İstasyonları Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonumuzda partikül madde (PM10) ve kükürt dioksit (SO2) parametreleri bazında 2013 yılı boyunca yapılmış olan ölçümler sonuçları aşağıdaki grafiklerde gösterilmiştir

22 Günlük Ortama 2013 KVS limit değeri Grafik A.1.1- (Sivas) ilinde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu Kükürt Dioksit (SO2) Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği (ÇŞİM,2013) Günlük Ortama 2013 KVS limit değeri 140 Grafik A.1.2- (Sivas) ilinde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu Partikül Madde (PM10) Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği (ÇŞİM,2013) Çizelge A.9- (Sivas) ilinde 2013 Yılında Hava Kirletici Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri(ÇŞİM,2013) SİVAS SO 2 AGS* PM10 AGS* Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs 4 31 Haziran 3 35 Temmuz 2 34 Ağustos 3 30 Eylül 5 31 Ekim Kasım Aralık ORTALAMA * Sınır değerin aşıldığı gün sayısı

23 Çizelge A.10- (Sivas) ilinde 2013 Yılında Hava Kirletici Gazların Ortalama Konsantrasyonları ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları (ÇŞİM,2013) (Sivas) SO 2 AGS* PM10 AGS* Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs 4 31 Haziran 3 35 Temmuz 2 34 Ağustos 3 30 Eylül 5 31 Ekim Kasım Aralık ORTALAMA *AGS: Sınır değerin aşıldığı gün sayısı Çizelge A.11 Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (2013) Yılında Hava Kalitesi Sınır Değerleri SO 2 : kükürt dioksit Sınır Değeri Saptayan Kuruluş 1 saatlik ortalama sınır değer (mg/m 3 ) Günlük ortalama sınır değer (mg/m 3 ) Aşılmaması istenen gün sayısı (mg/m 3 ) Sınır değerin aşıldığı gün sayısı Yıllık ortalama sınır değer (mg/m 3 ) AB HKDYY PM10: Partikül Madde Sınır Değeri Günlük ortalama Saptayan Kuruluş sınır değer (mg/m 3 ) Aşılmaması istenen gün sayısı (mg/m 3 ) Sınır değerin aşıldığı gün sayısı Yıllık ortalama sınır değer (mg/m 3 ) AB HKDYY A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü 30/11/2013 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü ve Motorin Kalitesi Yönetmeliği kapsamında İlimizde (12) adet sabit istasyon adına ve (1) adet ise gezici (mobil) istasyon adına olmak üzere toplamda (13) kişiye/işletmeye Egzoz Gazı Emisyon Ölçüm Yetki Belgesi verilmiştir. Yetki belgesi alan bu (13) kişi/işletme, egzoz gazı emisyonu ölçümü yapmaya devam ettiği takdirde Müdürlüğümüz ile yıllık olarak protokol imzalanmaktadır yılında egzoz gazı emisyonu yetki belgesi alan 13 adet firmaya, 2013 yılı içinde adet egzoz gazı emisyon ölçüm pulu ve adet motorlu taşıt egzoz gazı emisyon ruhsatı verilmiştir. Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü ve Motorin Kalitesi Yönetmeliği; motorlu kara taşıt sahiplerinin egzoz gazı emisyon ölçümlerini yönetmeliğin 7 nci maddesinde belirtilen periyotlarda yaptırıp yaptırmadığı, İl Emniyet Müdürlüğü personeli ile müştereken yapılmaktadır. Ölçüm yaptırması gereken periyota ait egzoz gazı emisyon ölçümü yaptırmayan motorlu taşıt sahibine soruşturma zamanaşımı da dikkate alınarak, 2872 sayılı Çevre Kanununun 20 nci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirlenen idari para cezası uygulanmakta olup, 2013 yılı içerisinde kolluk kuvvetleri (Polis ve Jandarma) tarafından yapılan denetimler sonucunda 3 (üç) araç sahibine idari yaptırım uygulanmıştır

24 A.6. Gürültü Gürültü, canlıların huzur ve sükûnunu, beden ve ruh sağlığını olumsuz etkileyen, aralarında uyum bulunmayan düzensiz seslerin belirli bir seviyenin üzerine çıkmış halidir. Gürültünün insan sağlığına olumsuz etkileri fiziksel olarak; geçici ve sürekli işitme bozukluğu, fizyolojik olarak; kan basıncının artması, dolaşım bozukluğu, solunumda hızlanma, kalp atışlarında yavaşlama, ani refleks, psikolojik etkileri; davranış bozuklukları, aşırı sinirlilik ve stres, performans etkileri ise; iş veriminin düşmesi, konsantrasyon bozukluğu, hareketlerin yavaşlaması şeklinde görülmektedir. Çevresel gürültüye maruz kalınması sonucu kişilerin huzur ve sükûnunun, beden ve ruh sağlığının bozulmaması için gerekli tedbirlerin alınmasını sağlamak ve kademeli olarak uygulamaya konulmak üzere; değerlendirme yöntemleri kullanılarak çevresel gürültüye maruz kalma seviyelerinin, hazırlanacak gürültü haritaları, akustik rapor ve çevresel gürültü seviyesi değerlendirme raporu ile belirlenmesi, çevresel gürültü ve etkileri hakkında kamuoyunun bilgilendirilmesi, gürültü haritaları, akustik rapor ve çevresel gürültü seviyesi değerlendirme raporu sonuçları esas alınarak; özellikle çevresel gürültüye maruz kalma seviyelerinin insan sağlığı üzerinde zararlı etkilere sebep olabileceği ve çevresel gürültü kalitesini korumanın gerekli olduğu yerlerde, gürültüyü önleme ve azaltmaya yönelik eylem planlarının hazırlanması ve bu planların uygulanması ile ilgili usul ve esaslar 04/06/2010 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ile belirlenmiştir. Yönetmeliğin 4 üncü maddesinde çevresel gürültü Ulaşım araçları, kara yolu trafiği, demir yolu trafiği, hava yolu trafiği, deniz yolu trafiği, açık alanda kullanılan teçhizat, şantiye alanları, sanayi tesisleri, atölye, imalathane, işyerleri ve benzeri ile rekreasyon ve eğlence yerlerinden çevreye yayılan gürültü dâhil olmak üzere, insan faaliyetleri neticesinde oluşan zararlı veya istenmeyen açık hava sesleri olarak, gürültü kontrolü ise Herhangi bir ses kaynağından yayılan gürültü niteliğine sahip sesleri, kabul edilebilir seviyeye indirmek, akustik özelliğini değiştirmek, etki süresini azaltmak, hoşa giden veya daha az rahatsız eden bir başka ses ile maskelemek gibi yöntemlerle zararlı etkilerini tamamen veya kısmen yok etmek için yapılan işlemleri olarak tanımlanmıştır. İl Müdürlüğümüze 2013 yılı içerisinde gürültü konusunda 16 adet şikâyet yapılmış ve gürültü şikâyetlerinin konu bazında dağılımı Grafik A.2 de verilmiştir EĞLENCE ŞANTİYE İŞYERİ DİĞER Seri Grafik A.2 (Sivas) ilinde (2013) Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikâyetlerin Dağılımı (ÇŞİM,2013) Müdürlüğümüze gelen şikâyetler denetim personeli tarafından şikayet mahalline gidilerek yapılan inceleme, denetim ve ölçüm sonucunda; kişilerin huzur ve sükununu, beden ve ruh sağlığını bozacak şekilde ilgili yönetmeliklerle belirlenen standartlar üzerinde gürültü ve titreşim oluşturanlara, Çevre Kanununun 14 üncü maddesinin ihlal edilmesi sebebiyle aynı Kanunun 20 nci

25 maddesinin (h) bendi kapsamında 2013 yılı içerisinde toplamda TL idari yaptırım uygulanmıştır. Çevre Kanununun 14 üncü maddesini ihlal eden ve haklarında idari yaptırım uygulanan kişilere/işletmelere aynı kanunun 20/son fıkrası uyarınca da 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 183 maddesi kapsamında kovuşturma yapılması için Cumhuriyet Başsavcılıklarına suç duyurusunda bulunulmakta, ayrıca gürültüye neden olan olumsuzlukların derhal ortadan kaldırılması sağlanmıştır. A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı koordinasyonunda hazırlanan ve 3 Mayıs 2010 tarihinde Başbakanlık Yüksek Planlama Kurulu tarafından onaylanan Ulusal İklim Değişikliği Stratejisinin uygulamaya konulması amacıyla sera gazı emisyonu kontrolü ve iklim değişikliğine uyum konusunda yıllarına yönelik stratejik ilkeleri ve hedefleri içeren İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı (İDEP) hazırlanmış ve 2011 yılının Temmuz ayında uygulamaya konulmuştur. İDEP in genel amacı, sera gazı emisyonlarını sınırlandırmaya yönelik ulusal koşullara uygun eylemler belirleyerek iklim değişikliği ile mücadele edilmesi, iklim değişikliğinin etkilerinin yönetilerek dayanıklılığın artırılması ve böylece Türkiye de iklim değişikliği ile mücadele ve uyumun teşvik edilmesidir. Konuyla ilgili olarak Müdürlüğümüzce ayrıca bir çalışma yapılmamıştır. A.8. Sonuç ve Değerlendirme Sivas İl inde hava kirliliğine; ısınma amaçlı yakıt tüketimi, doğal kaynaklar, şehirleşme, arazi yapısı, meteorolojik faktörler, ulaşım araçları ve endüstriyel faaliyetler neden olmaktadır. Sivas İl inde meteorolojik şartlar nedeni ile kış sezonu oldukça uzun ve soğuk geçmektedir. Sivas ta Ekim ayından itibaren yaklaşık 6 ay yakıt tüketilir. İlim Merkez ilçesi birinci grup kirli iller, ilçeler ise ikinci grup kirli ilçeler arasındadır. Yıllık ortalama sıcaklık değeri ise 10,1 derece civarındadır. Köyden kente göç sonucunda Sivas merkezinde yoğun ve çarpık yapılaşmanın olması, hakim rüzgar yönüne dik yapılaşma ve özellikle müstakil binalarda kalitesiz yakıt kullanımı artmaktadır. Isınma amaçlı kullanılan kömür atmosfere, kükürt dioksit (SO2), azot oksit, (NOx), karbon monoksit (CO), is, kurum ve duman yaymaktadır. İl de 2005 yılında yapılan yer tespiti çalışmasının ardından Bakanlığımızca ihalesi yapılanbir adet hava kalitesi ölçüm istasyonu Meteoroloji Müdürlüğü bahçesine kurulmuştur. Sivas İl inde bulunan Kangal Termik Santralinin II. Ünitesinin elektro filtresi rehabilite edilmiş olup, diğer ünitelerle ilgili İş Termin Planı tarafımıza sunulmuştur. Ayrıca İl de nehir tipi hidroelektrik santrallerinde çok fazla artış olmuştur. Erdemir A.Ş. tarafından işletilen Divriği Demir Çelik in baca gazı arıtma tesisi tamamlanmış olup, emisyon izni verilmiştir. Mahalli Çevre Kurulu kararı ile Yönetmelik ve Genelgeler doğrultusunda il genelinde kirlilik derecelerine göre satılan ithal ve yerli kömürler denetim altında tutulmaktadır. Ülkemizde orman varlığı 20,7 milyon hektar olup, Ülkemizin % 27 sini, İlimizde ise % 9,18 ini oluşturmaktadır. Merkezdeki tüm park, yeşil alan ve refüjlerin toplam alanı ,03 m2 dir. Sivas kentinin nüfusu yaklaşık olup, buna göre kişi başına düşen yeşil alan miktarı 64,03 m2 dir

26 İlimizde toplamda ha alanda ağaçlandırma, ha alanda bakım adet fidan dikimi yapılmıştır. Kaynaklar 1- Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü 2- Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sivas İl Müdürlüğü 3- Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Sivas İl Müdürlüğü 4- Sivas Turizm İl Müdürlüğü 5- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Çevre Yönetimi Şube Müdürlüğü 6- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Çevre Denetimleri Şube Müdürlüğü 7- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ÇED. ve İzin Şube Müdürlüğü 8- Sivas Doğalgaz Dağıtım A.Ş. 9- Sivas İl Emniyet Müdürlüğü Sivas İli 2012 yılı Çevre Durum Raporu

27 B. SU VE SU KAYNAKLARI B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli İlimiz yüzey suları potansiyeli 6308 hm 3 /yıl, yeraltı suları potansiyeli 342 hm 3 /yıl olmak üzere toplam 6650 hm 3 /yıl dır. Şehrin içme ve kullanma suyu ihtiyacının yaklaşık % 39 luk kısmı yeraltı, % 61 lik kısmı da yüzeysel su kaynaklarından karşılanmakta olup; günlük ihtiyaç mevsim şartlarına göre lt/sn arasında değişmektedir. Yeraltı suyu Tavra Vadisi nde bulunan ve hâlihazırda devamlı çalışma potansiyeli bulunan yer altı su kuyularından karşılanmaktadır. Kuyular ihtiyaca göre çalıştırılıp, pompalama yoluyla şehre 24 saat su verilmektedir. Şehrin yüzeysel su kaynağı ise DSİ tarafından Mısmılırmak üzerinde içme suyu amaçlı inşa edilen 4 Eylül Barajıdır. 4 Eylül Barajı nın planlanan içme ve kullanma suyu kapasitesi 33 hm 3 /yıl olup; depolama tesisine ilaveten yapılan içme suyu arıtma tesisi ile birlikte şehre ilgili standartlara uygun içme ve kullanma suyu verilmesi hedeflenmiştir. Depolama tesisi 2004 yılında, arıtma tesisi de 2007 yılında tamamlanarak Sivas Belediyesi ne devirleri yapılmıştır. Arıtma tesisinden çıkan arıtılmış içme ve kullanma suyu şu an için sadece şehrin alt kotlarında bulunan bölgelere ulaşmakta olup; DSİ 19.Bölge Müdürlüğü tarafından 2011 yılı içerisinde inşaatına başlanılan terfi merkezinin tamamlanması ile birlikte tüm şehre arıtılmış su verilebilecektir. Terfi merkezinin 2013 yılı içerisinde tamamlanması hedeflenmektedir. Şehrin kısa vadede içme ve kullanma su ihtiyacına destek olması için planlanan sulama + içme suyu amaçlı Hafik Pusat-Özen Barajı inşaatı tamamlanmış olup işletmeye geçmiştir. Uzun vadede ise inşa edilmesi düşünülen Hafik ilçesinin 20 km kuzey doğusunda Dona ve Koç dereleri üzerindeki 62,6 hm 3 /yıl kapasiteli içme suyu amaçlı Beydilli Projesi ise ön inceleme aşamasındadır. Pusat-Özen Barajından itibaren ileriki yıllarda 8,42 hm 3 /yıl miktarındaki su 4 Eylül Barajı na ulaştırılacak, 0,95 hm 3 /yıl miktarındaki su da Hafik ilçe Merkezi nin içme ve kullanma suyu ihtiyacının karşılanmasında kullanılacaktır. Şarkışla İlçesi nin içme ve kullanma suyu ihtiyacının ve tarım arazilerinin sulanması amacıyla inşaa edilen Kanak Barajı 2013 Temmuz ayında su tutması hedeflenmektedir. Şarkışla İlçe Merkezi ve Gürçayır Beldesi için 4,60 hm 3 /yıl su arıtma tesislerinden geçirildikten sonra şebekeye verilecektir. Arıtma tesisi ve isale hattı projeleri devam etmektedir. B.1.1. Yüzeysel Sular B Akarsular Sivas İl sınırları içerisinde bulunan akarsular; Kızılırmak, Yıldız Irmağı, Kalın Irmağı, Mısmıl Irmak, Fadlım Irmağı, Tecer Irmağı, Acı Irmak, Acısu Irmağı, Kelkit Çayı, Tozanlı Irmağı, Çaltı Çayı, Yılanlı Çayı, Balıklıtohma Çayı, Tohma Çayı ve Hurman Çayı dır. Sivas İl sınırları içerisindeki bazı akarsuların Yıllık Ortalama Akımları; Kızılırmak 39,42 m 3 /sn, Yıldız Irmağı 11,30 m 3 /sn, Kalın Irmağı 1,77 m 3 /sn, Tecer Irmağı 2,90 m 3 /sn, Kelkit Çayı 50,34 m 3 /sn, Tohma Çayı 7,38 m 3 /sn, Mısmıl ırmak 1,21 m 3 /sn ve Fadlım ırmağı 3,0 m 3 /sn'dir

28 AKARSU İSMİ Çizelge B.1 (Sivas) ilinin Akarsuları (DSİ 19.Bölge Müdürlüğü, 2013) İl Sınırları Toplam Ortalama İçindeki Kolu Olduğu Uzunluğu Debisi Uzunluğu (km) (m 3 Akarsu /sn) (km) Kullanım Amacı Kızılırmak ,42 Kendisi Sulama, Enj. Yeşilırmak 519 8,56 9,20 Kendisi Sulama, Enj Tozanlı Çayı 46,85 27,07 - Yeşilırmak Sulama, Enj. Tohma Çayı 151,05 50,13 7,38 Fırat Sulama, Enj. Çaltı Çayı ,40 Fırat Sulama, Enj. Kelkit Çayı ,34 Yeşilırmak Sulama, Enj. Sivas İli akarsuları ve yan kolları B Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar Sivas İl sınırları içerisindeki en önemli doğal göller; Lota-1 Gölü, Lota-2 Gölü, Hafik Gölü, Tödürge Gölü, Çetme Gölü, Kemis Gölü, Mağara Gölü, Kuru Göl, Kaz Gölü, Karayün Gölü, Ulaş Gölü ve Balıkkaya Gölü dür. Bu göllerin yüzey alanları; Tödürge Gölü nün 350 ha, Hafik Gölü nün 80 ha, Lota-1 Gölü nün 3 ha, Lota-2 Gölü nün 4 ha, Çetme Gölü nün 12 ha, Kemis Gölü nün 40 ha., Mağara Gölü nün 21 ha, Kuru Göl ün 125 ha, Kaz Gölü nün 12 ha, Karayün Gölü nün 22 ha, Ulaş Gölü nün 220 ha, Seyfe Gölü nün 17 ha ve Balıkkaya Gölü nün 150 ha dır. En büyük göl olan Tödürge Gölü nün ortalama derinliği 4 m, Kaz Gölü nün ortalama derinliği ise 2.5 m civarındadır. İlimizde DSİ tarafından yapılan sulama, enerji ve içme suyu amaçlı işletmede 11 baraj projesi mevcuttur. Bunlar; Şarkışla Maksutlu ve Yapıaltın, Suşehri Kılıçkaya ve Çamlıgöze, Merkez 4 Eylül ve Gazibey, Divriği Mursal, Hafik Pusat-Özen, Gölova Barajı, İmranlı Barajı, Ulaş Karacalar Barajıdır. Ayrıca inşaatları devam eden Yıldızeli Güneykaya ve Şarkışla Kanak Barajları tamamlanma aşamasındadır. DSİ tarafından yapılan ve işletmede bulunan yerüstü sulamaları şeklinde kullanılan göletler; Üçtepe (Merkez), Kızılıcakışla (Şarkışla) Harmancık (Merkez), Deliilyas (Altınyayla), Kurucagöl (Altınyayla), Güzeloğlan (Altınyayla), Karagöl-Sahli (Gemerek), Kömeviran (Gemerek), Delice (İmranlı), Avcıpınar (Yıldızeli), Küçükhöyük (Yıldızeli), Sarıçal (Yıldızeli), Kıldır (Yıldızeli), Boğazdere (Ulaş), Kemeriz (Zara), Bozarmut (Kangal) ve Şerefiye (Zara) Göletleridir. Ayrıca, Hamal Regülatörü (Kangal) ile Kalın Regülatörü (Yıldızeli) de aynı amaçlı olarak hizmet görmektedir. Merkez Çeltek, Yıldızeli Halkaçayır ve Topulyurdu Göletleri, Şarkışla Karacaören, Merkez Tutmaç, Ulaş Karaşar, Kangal Çatköy Göletleri inşaatları devam etmektedir

29 Toplam m 3 göletlerde sulama amaçlı su çekilmiştir. Çizelge B.2- (Sivas) ilinde Mevcut Sulama Göletleri (DSİ 19.Bölge Müdürlüğü, 2013) Göletin Adı Tipi Göl hacmi Sulama Alanı Çekilen Su m 3 (net) ha Miktarı (m 3 ) Kullanım Amacı Gemerek / Kömeviran Göleti HTD 0,28 53 Sulama Merkez / Üçtepe Göleti HTD 1, Sulama Altınyayla / Kurucagöl HTD 1, Sulama Göleti Altınyayla / Güzeloğlan HTD 1, Sulama Göleti Ulaş / Boğazdere Göleti HTD 0,51 52 Sulama Yıldızeli / Avcıpınar HTD 1, Sulama Göleti Gemerek / Sahli Göleti HTD 1, Sulama Yıldızeli / Küçükhöyük HTD 1, Sulama Göleti Yıldızeli / Sarıçal Göleti HTD 1, Sulama Yıldızeli /Kıldır Göleti HTD 2, Sulama Zara / Kemeriz Göleti HTD 2, Sulama Altınyayla / Deliilyas HTD 3, Sulama Göleti Merkez / Harmancık HTD 3, Sulama Göleti Zara / Şerefiye Göleti KÇZD 1,7 241 Sulama İmranlı / Delice Göleti KÇZD 1,1 209 Sulama Merkez / Yıldız Göleti KÇZD 8, Sulama Kangal / Bozarmut Göleti HKD 4,3 949 Sulama Şarkışla / Kızılcakışla KÇZD 3, Sulama Göleti Kangal / Üçöz Göleti TD 13,7 930 Sulama TD : Toprak Dolgu, ZTD : Zonlu Toprak Dolgu, KÇZD : Kil Çekirdekli Zonlu Dolgu, HTD : Homojen Toprak Dolgu, HKD : Homojen Kil Dolgu

30 B.1.2. Yeraltı Suları Sivas İli DSİ Projeleri Ülkemizde yeraltı suları devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Bu suların her türlü araştırılması ve kullanılması, korunması ve tescili 1960 tarihinde çıkarılmış bulunan 167 Sayılı Yeraltısuları Hakkında Kanun ile Yeraltısuları Tüzüğü ve Yeraltısuları Teknik Yönetmeliği esaslarına göre DSİ Genel Müdürlüğü denetim ve sorumluluğundadır. Bu kanunun 9. maddesi gereğince Sivas ili genelinde kamu, özel kişi ve kuruluşlara 1164 adet Yeraltısuyu Kullanma Belgesi ile 41 hm 3 /yıl su kullanım izni verilmiştir. İl Özel İdaresi tarafından köylerin içme-kullanma suyunu temin amacıyla 19 hm 3 /yıl yeraltı suyu sağlanmıştır. İlimiz genelinde toplam 60 hm 3 /yıl yeraltı suyu çekilmektedir. Yeraltı sularının; 48 hm 3 /yıl(%80) içme-kullanma, 12 hm 3 /yıl (%20) ise sulamada değerlendirilmektedir. Sulama amaçlı çekilen yeraltı suları ile birlikte ilimizde DSİ ve İl Özel İdaresi tarafından toplam 850 ha tarım arazisi sulanmaktadır. İlin yeraltı suyu potansiyeli aşağıdaki Çizelge B.3 de verilmektedir. Çizelge B.3 (Sivas) ilinin Yeraltısuyu Potansiyeli (DSİ 19. Bölge Müdürlüğü,2013) Kaynağın İsmi hm 3 /yıl Altınyayla Havzası 5 Belcik Havzası 1,4 Divriği Havzası 4,2 Gemerek Havzası 10,93 Gürün Havzası 46 Hafik Havzası 69,3 Kangal Havzası 6,23 Sivas-Yıldızeli Havzası 48,5 Suşehri-Koyulhisar Havzası 35,6-30 -

31 Şarkışla Havzası 22,39 Ulaş Havzası 15,1 Zara-İmranlı Havzası 78 İlimiz genelinde toplam 60 hm3/yıl yeraltısuyu çekilmektedir. Yeraltısularının 48 hm3/yıl(%80) içme-kullanma,12 hm3/yıl (%20) ise sulamada değerlendirilmektedir. Sulama amaçlı çekilen yeraltı suları ile birlikte ilimizde DSİ ve İl Özel İdaresi tarafından toplam 850 ha tarım arazisi sulanmaktadır. B Yeraltı Su Seviyeleri Çalışma alanında su sondaj kuyularına ait statik seviyeler incelendiğinde, özellikle ova arazilerde(kızılırmak alüvyon) yeraltısuyu seviyesi yüksektir. Statik seviyeler 1.5 m ile 7 m arasında değişmektedir. Aşağıdaki tabloda (Tablo-Sivas Ovası YAS Verileri (DSİ 19.Bölge Müdürlüğü-2013) görüldüğü gibi, su sondaj kuyularına ait statik seviyelerde, aylara göre(kurak ve yağışlı dönem) çok fazla bir değişim olmamaktadır. Kızılırmak alüvyonu beslemekte ve alüvyondan da fazla bir çekim olmamaktadır. Yeraltısuyu seviyeleri aylık yağışlara bağlı olarak değişim göstermektedir. Genellikle Ağustos, Eylül ve Ekim aylarında ölçülen statik seviyeler en düşük değerindedir. Sivas Kenti ve çevresinde yer alan 15 adet kuyu gözlem kuyusu olarak seçilmiş ve bu kuyular yaklaşık 3 yıl boyunca( ) ölçülmüştür. Bu kuyuların 9 adedi alüvyonda yer almakta ve bunlara ait 3 yıllık ortalama statik seviye değeri 3.91 m civarındadır. Bu değer aynı zamanda Kızılırmak alüvyonuna ait yeraltısuyu seviyesidir. B.1.3. Denizler Sivas Ovası YAS Verileri İlimizin denize kıyısı bulunmadığı için bu konuda herhangi bir çalışma yapılamamıştır

32 B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi 1981 yılında açılan S-1 nolu araştırma su sondaj kuyusundan alınan su örnekleri üzerinde yapılan analizlere göre, EC(elektriksel iletkenlik) değeri; 2552 µs/cm ile 2680 µs/cm arasında, ph değeri 6.7 ile 7.51 arasında, sertlik 126 ile 141 FS arasında değişmektedir. Arsenik 1.41 µg/l ile 3.48 µg/l arasında, demir ise 358 µg/l ile 3761 µg/l arasında değişmektedir. Bu kuyu suyunda bakteriyolojik açıdan yapılan analiz sonuçlarında ise bir problem yoktur.bu kuyu ABD Tuzluluk Laboratuarı Diyagramına göre C4S1 sulama suyu sınıfında olup, Wilcox Diyagramına göre ise, şüpheli-kullanılamaz sınıfındadır. DSİ 19. Bölge Müdürlüğü nün 1992 yılında Sivas İçme Suyu Projesi kapsamında açmış olduğu 5 adet su sondaj kuyusunun EC si 318 µs/cm ile 542 µs/cm arasında, sertlikleri ise 15 FS ile 24 FS arasında değişmektedir. Bu kuyular günümüzde kullanılmamaktadır.sivas İli nin 7 km kuzeybatısında bulunan Tavra Deresi nde İller Bankası tarafından açılan 8 adet su sondaj kuyusuna ait kimyasal parametreler açısından incelenmiştir. Bu kuyuların EC(Elektriksel İletkenlik ) değeri; 348 µs/cm ile 709 µs/cm arasında, sertlikleri 17.9 FS ile 35.5 FS arasında, ph değeri 6.9 ile 7.4 arasında, SO4 miktarı ise ; 5.12 mg/l ile mg/l arasında değişmektedir. Bu kuyular kullanılmamaktadır. Sivas Ovası nda yer alan bazı özel kuyularda S-11 ve S-12 gibi 2010, 2011 ve 2012 yıllarında genel kalite, ağır metal ve bakteriyolojik analiz yapılmıştır. Bu sonuçlara göre; EC(elektriksel iletkenlik) değerleri; 1220 µs/cm ile 2220 µs/cm arasında, sertlik(fs); FS ile FS arasında, SO4 miktarı; mg ile 550 mg, ph ise; 7.34 ile 7.9 arasında değişmektedir. Bakteriyolojik analiz sonucunda ise; özel kuyudan alınan su numunesinde(selahattin ŞAHİN kuyusu) toplam koliform; 121 EMS/100, E. Coli 63 EMS/100 ve F. Streptokok 46 EMS/100 çıkmıştır. Bu sonuçlar, bu kuyu suyunun bir şekilde kirlendiğini(kanalizasyon vs.) göstermektedir. Ağır metal analiz sonucunda ise, krom; nd(ölçüm sonucu, cihazın ölçüm sonucundan küçük) ile 8.86 µg/l arasında, arsenik ise; 1.70 µg/l ile 4.92 µg/l arasında değişmektedir. S-11 ve S-12 kuyuları ABD Tuzluluk Laboratuarı Diyagramı na göre C3S1 sulama suyu sınıfında, Wilcox Diyagramı na göre ise şüpheli-kullanılamaz sulama suyu sınıfındadır. Çizelge B.4 - (Sivas) ilinde 2013 Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları (-, 2013) Su Kaynağının Cinsi (Yüzey/Yeral tı) Adı Kullanım amacı ve kullanılan miktar İçme ve kullanma suyu Tabloda istenilen verilere ulaşılamamıştır. Enerji üretimi Sulama suyu Endüstriyel su temini Akım gözlem istasyon u kodu Analiz sonuçları SKKY (Tablo-1) Analiz Yapılan İstasyonun Yeri (İlçe, Köy, Mevkii) Koordinatları (YAS için) Yıllık Ortalama Nitrat Değeri (mg/l)

33 B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu B.3.1. Noktasal kaynaklar B Endüstriyel Kaynaklar Sivas Organize Sanayi Bölgesi nde kurulmuş herhangi bir atık su arıtma tesisi bulunmamaktadır. Ancak, deşarj edilecek endüstriyel atık sular için, işletme tarafından atık suyun analizi yapılmak suretiyle Sivas Belediyesinden de deşarj izni alınmak kaydıyla kanalizasyon bağlantısı yapılarak atık su arıtma tesisine verilmektedir. Dolayısı ile endüstriyel tesislerden çıkan atık sulardan kaynaklanan kirlenme yaşanmamaktadır. B Evsel Kaynaklar Evsel atıksular Sivas Belediyesince kurulan atıksu arıtma tesisine gitmekte olup, burada arıtıldıktan sonra alıcı ortam olan Kızılırmak a deşarj edilmektedir. Dolayısı ile su kaynakları üzerine evsel kirlilik baskısı oluşmamaktadır. Alıcı ortama deşarj edilen atıksu miktarı m 3 /yıl dır. Kentsel atıksu arıtma tesisinin deşarj noktası koordinatları X:579792,187, Y: ,805, Z: 1251,733 dür. B.3.2. Yayılı Kaynaklar B Tarımsal Kaynaklar İlimizin tarım alanı toplamı ha dir. Bu alanın % 57 si ( ha) tarla arazisi, % 42 si ( ha) nadasa bırakılmış alan, % 1 i (2.606 ha) meyve-bağ arazisi ve 898 ha lık alan ise sebze bahçelerinden oluşmaktadır. İlimizde bitkisel üretim olarak buğday, arpa, yonca (yeşil ot), korunca (yeşil ot), nohut, patates, mısır (silajlık), elma, kayısı ve sofralık üzün yetiştirilmektedir. İlde kullanılan gübre (bitki besin maddesi bazında), pestisit miktarları ve bunların çeşitleri Raporun B.9.4. Tarımsal Faaliyetler ile Oluşan Toprak Kirliliği bölümünde ayrıntılı olarak işlenmiştir. B Diğer İlimizde katı atık düzeli depolama sahası Erzincan Karayolu 12. Km de Seyfebeli Haçin Deresi mevkiinde bulunmaktadır. Sivas Belediyesi tarafından düzenli depolama sahası çalışmaları devam etmekte olup, 2014 yılı içerisinde faaliyete geçmesi planlanmaktadır. Yapılması devam eden düzenli depolama sahası yakınından Kızılırmak geçmekte olup, kirlilikten etkilenmektedir. B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu B Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti Şehrin içme ve kullanma suyu ihtiyacının yaklaşık % 39 luk kısmı yeraltı, % 61 lik kısmı da yüzeysel su kaynaklarından karşılanmakta olup; günlük ihtiyaç mevsim şartlarına göre lt/sn arasında değişmektedir. Yeraltı suyu Tavra Vadisi nde bulunan ve hâlihazırda devamlı çalışma potansiyeli bulunan yer altı su kuyularından karşılanmaktadır. Kuyular ihtiyaca göre çalıştırılıp,

34 pompalama yoluyla şehre 24 saat su verilmektedir. Şehrin yüzeysel su kaynağı ise DSİ tarafından Mısmılırmak üzerinde içme suyu amaçlı inşa edilen 4 Eylül Barajıdır. 4 Eylül Barajı nın planlanan içme ve kullanma suyu kapasitesi 33 hm 3 /yıl olup; depolama tesisine ilaveten yapılan içme suyu arıtma tesisi ile birlikte şehre ilgili standartlara uygun içme ve kullanma suyu verilmesi hedeflenmiştir. Depolama tesisi 2004 yılında, arıtma tesisi de 2007 yılında tamamlanarak Sivas Belediyesi ne devirleri yapılmıştır. Arıtma tesisinden çıkan arıtılmış içme ve kullanma suyu şu an için sadece şehrin alt kotlarında bulunan bölgelere ulaşmakta olup; DSİ 19.Bölge Müdürlüğü tarafından 2011 yılı içerisinde inşaatına başlanılan terfi merkezinin tamamlanması ile birlikte tüm şehre arıtılmış su verilebilecektir. Terfi merkezinin 2013 yılı içerisinde tamamlanması hedeflenmektedir. Grafik B.2- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarlarının Kaynaklara Göre Dağılımı (Sivas Belediyesi, 2013) Ayrıca, Sivas il merkezi içme ve kullanma suyu bilgileri aşağıdaki tabloda verilmiştir. YIL ŞEHRE VERİLEN SU MİKTARI (m 3 /yıl) TAVRA KAYNAKLARI ARITMA TESİSİ TOPLAM TOPLAM Sivas İl Merkezi İçme ve Kullanma Suyu Bilgileri (DSİ 19. Böl.Müd.-Sivas Belediyesi, 2013) B Yeraltı su kaynaklarından temin edilen su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti Sivas İl Merkezinde içme ve kullanma sularının %39 luk kısmı Tavra vadisinde bulunan kuyulardan karşılanmaktadır. İlimizde DSİ 19.Bölge Müdürlüğü tarafından 4 Eylül Barajından alınan suların arıtılması için 2007 yılında arıtma tesisi yapılmış olup işletme aşamasındadır. Arıtma tesisi m3/gün kapasitede olup, havalandırma, hızlı karıştırma, yavaş karıştırma, durultucu,

35 filtreler, çamur yoğunlaştırma, çamur susuzlaştırma ve dezenfeksiyon üniteleri mevcuttur. Tesis DSİ tarafından 2007 yılında işletmeye alınmış ve Sivas Belediye Başkanlığına devredilmiştir. B İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli. Şehrin içme ve kullanma suyu ihtiyacının yaklaşık % 39 luk kısmı yeraltı, % 61 lik kısmı da yüzeysel su kaynaklarından karşılanmakta olup; günlük ihtiyaç mevsim şartlarına göre lt/sn arasında değişmektedir. Yeraltı suyu Tavra Vadisi nde bulunan ve hâlihazırda devamlı çalışma potansiyeli bulunan yer altı su kuyularından karşılanmaktadır. Kuyular ihtiyaca göre çalıştırılıp, pompalama yoluyla şehre 24 saat su verilmektedir. Şehrin yüzeysel su kaynağı ise DSİ tarafından Mısmıl Irmak üzerinde içme suyu amaçlı inşa edilen 4 Eylül Barajıdır.4 Eylül Barajı nın planlanan içme ve kullanma suyu kapasitesi 33 hm3/yıl olup; depolama tesisine ilaveten yapılan içme suyu arıtma tesisi ile birlikte şehre ilgili standartlara uygun içme ve kullanma suyu verilmesi hedeflenmiştir. B.4.2. Sulama İlimizde arazi vasfına ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir. Tablo-Sivas İli Arazi Varlığı Arazi Vasfı Alanı (ha) % Tarıma elverişli arazi ,7 Çayır - Mera ,4 Orman - Fundalık ,6 Diğer arazi ,3 Toplam Kaynak-DSİ 19. Bölge Müdürlüğü-2013 Sulanabilir arazi (a) : ha, % 34,6 Etüt edilen arazi : ha Sulamaya elverişli arazi (b) : ha, % 57,32 (b/a) Ekonomik olarak sulanabilir arazi (c): ha, % 42,68 (c/a) KHGM Sulamaları (gölet v.s) : ha DSİ Sulamaları : ha Halk Sulamaları : ha Sivas İlinde işletmede olan sulama alanları toplamı ha dır. Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından yapılan gölet sulamaları açık kanal ve kanalet şeklindedir. DSİ Bölge Müdürlüğü tarafından 2005 yılına kadar yapılan baraj, gölet ve regülatör sulamaları açık kanal şeklindedir yılından sonra ise gelişmelere paralel olarak borulu sulama sistemine geçilmiş olup; yüksek, orta ve alçak basınç altında sulama sistemleri işletilmektedir. Yağmurlama, damlama ve salma sulama sistemleri ile buharlaşma kaybı olmadan daha verimli ve fazla arazi sulanabilmektedir

36 Kaynak-DSİ 19. Bölge Müdürlüğü-2013 Kaynak-DSİ 19. Bölge Müdürlüğü

37 B B Salma, Damlama, yağmurlama veya basınçlı sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı İlde sulanabilir alanların dağılımı aşağıdaki çizelgede verilmiş olup, toplam sulanabilir alan da olup, bunun % 37,46 sı ( da) devlet tarafından sulanan alan, % 62,54 ü ( da) ise halk tarafından sulanan alandır. Toplam sulanabilir alanın % 45 gibi bir oranı sulanmaktadır. SULANABİLİR ALANIN DAĞILIMI VE % Sİ İLÇE ADI SULANABİLİ R ALAN (DA) % Sİ DEVLET SULAMASI (DA) % Sİ HALK SULAMASI (DA) % Sİ TOPLAM SULANAN ALAN (DA) MERKEZ , , , AKINCILAR , , , ALTINYAYLA , , , DİVRİĞİ , , , DOĞANŞAR , , , GEMEREK , , , GÖLOVA , , , GÜRÜN , , , HAFİK , , , İMRANLI , , , KANGAL , , , KOYULHİSAR , , , SUŞEHRİ , , , ŞARKIŞLA , , , ULAŞ , , , YILDIZELİ , , , ZARA , , , TOPLAM , , Tablo-4:Sulanabilir Alanın Dağılımı ve % Oranı

38 B.4.3. Endüstriyel Su Temini Sanayide kullanılan suyun yaklaşık olarak % 60 lık kısmı içme suyu arıtma tesisinden % 40 lık kısmı ise tavra bölgesinde bulunan kuyulardan sağlanmaktadır. Endüstriyel Su Temini 4 Eylül Barajı 60% Tavra Bölgesi Kuyular 40% Grafik B.3- (Sivas) ilinde 2013 Yılında Endüstrinin Kullandığı Suyun Kaynaklara Göre Dağılımı (Sivas Belediyesi, 2012) B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı İlimizde 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu kapsamında değerlendirilen HES Projeleri aşağıda tabloda verilmiştir. İşletmeye Alınan ve İnşaat Halinde olan HES ler; Proje Adı Su Alma Yeri Tipi İlçesi Akarsu-Yan Kolu Kurulu Güç (MW) Ort. Üretim (GW) Durumu 1 Sızır Regülatör Gemerek Kızılırmak-Göksu 6,7 35 İşletmede 2 Ahiköy 1 Regülatör Divriği Fırat -Nih Çayı 2,126 11,435 İşletmede 3 Ahiköy 2 Regülatör Divriği Fırat -Nih Çayı 2,498 11,307 İşletmede 4 Gölova Baraj Gölova Kelkit Ç.-Çobanlı D. 1 4,78 İşletmede 5 Konak Regülatör Gölova Kelkit Ç.- Çobanlı D. 4 25,04 İşletmede 6 Beypınarı Regülatör Gölova Kelkit Ç.- Çobanlı D. 4 23,1 İşletmede 7 Altıntepe Regülatör Akıncılar Kelkit Ç.- Çobanlı D. 4 24,27 İşletmede 8 Sevindik Regülatör Gölova Kelkit Ç.- Çobanlı D. 6 32,76 İşletmede 9 Saraçbendi Regülatör Şarkışla Kızılırmak 25,49 101,49 İşletmede 10 Yeşil Regülatör Şerefiye Yeşilırmak 14 56,16 İşletmede 11 Tuztaşı Regülatör Gemerek Kızılırmak-Göksu 1,605 7,861 İşletmede 12 Mursal-2 Baraj Divriği Fırat-Nih Ç./Hikme Ç. 4,5 21,92 İşletmede 13 Koyulhisar HES Regülatör Koyulhisar Yeşilırmak-Kelkit Ç İşletmede 14 Polat Regülatör Suşehri Polat D. 6,54 23,36 İşletmede 15 Mursal-1 Baraj Divriği Mursal Ç. 4,18 20,37 İşletmede 16 Çobanlı Regülatör Gölova Kelkit Ç.-Çobanlı D. 19,03 48,204 İşletmede 17 Çermikler Baraj Şarkışla Kızılırmak 25 80,65 18 Ekincik Regülatör İmranlı Fırat-Karasu-Karabudak 7,52 19, Sütlüce Regülatör İmranlı Fırat-Karasu-Karabudak 5,64 14,41 20 Ayranlı Regülatör Divriği Fırat-Karasu-Tuzla Ç. 17,26 79, Ekinözü 1-2 Regülatör Suşehri KelkitÇ.-Alaman, Kozlu D. 10,286 22,939 İşletmeye Alınan ve İnşaat Halinde olan HES ler (DSİ 19.Bölge Müdürlüğü 2013) İnşaat Halinde İnşaat Halinde İnşaat Halinde İnşaat Halinde İnşaat Halinde

39 Değer(%) İlimizde bulunan Hidroelektrik Tesislerinin Durumu; HES ler Adet KuruluGücü (MW) YıllıkEnerjiÜretimi (GWh) İşletmede , ,057 İnşaat Halinde 5 65, ,583 Lisans Almış 12 82, ,702 Fizibilite Aşamasında , ,963 Toplam , ,305 Sivas İlinde Bulunan HES Durumları (DSİ 19.Bölge Müdürlüğü-2013) B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı Rekreasyonel amaçlı olarak tavra bölgesindeki yeraltı suyu kullanılmaktadır. Bu kuyulardan alınan su Paşabahçe mesire alanı içerisinde ve şehir merkezi içerisinde bulunan aksu parkı içerisinde bulunan yapay su kanalında kullanılmaktadır. Bu amaçla Paşabahçe mesire alanına ortalama 65 lt/sn su verilirken, aksu içerisinde bulunan yapay kanala ortalama 15 lt/sn su verilmektedir. B.5. Çevresel Altyapı B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus İlimizin kentsel kanalizasyon sistemi ile 2000 yılında nüfusun yaklaşık % 95 si hizmet alırken 2013 yılında nüfusun % 100 üne yakın kısmına hizmet verilmektedir. Atık su arıtma tesisi hizmeti 2013 yılında sadece Sivas Belediyesi tarafından verilmektedir. Atık su arıtma tesisi hizmeti verilen nüfusun toplam belediye nüfusuna oranı ve yıllara göre değişimi Grafik B.4 de verilmektedir Yıl Grafik B.4- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna Oranı (Sivas Belediyesi, 2012)

40 Değer(%) Yıl Grafik B.5 (Sivas) ilinde 2013 Yılı Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Edilen Nüfusun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (Sivas Belediyesi, 2012) Sivas Belediyesinin Atıksu Arıtma Tesisinden çıkan arıtma çamuru analizi, 14 Mart 2005 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında Ek-11 A ya göre Bakanlığımızdan yetki belgesi alan Laboratuvara 27/07/2009 tarihinde yaptırılmıştır. Yapılan analiz sonucuna göre analizleri gerçekleşmiş olan numunede; 1- Molibden, Nikel, Antimon, Çinko ve Toplam Çözünmüş Katı (TDS) parametreleri Tehlikesiz Atık sınıfına, 2- Arsenik, Baryum, Kadminyum, Toplam Krom, Bakır, Civa, Kurşun, Selenyum, Klorür, Sülfat, Florür, PCBs ve BTEX parametreleri yönetmelikte belirtilen İnert Atık sınıfına, 3- Çözünmüş Organik Karbon (DOC), Toplam Organik Karbon (TOC) ve Kızdırma Kaybı (LOİ) parametreleri, yönetmelikte belirtilen Tehlikeli Atık sınıfına girmiştir. Atıksu Arıtma Tesisinden çıkan arıtma çamurunun yapılan analiz sonucuna göre, çimento fabrikasının arka kısmında daha önce maden ocağı olarak kullanılmış olan ve Milli Emlak Müdürlüğü nce tahsis edilmiş alanda geçici olarak depolanmaktadır

41 İlçeler Merkez Çizelge B.5- (Sivas) İlinde 2013 Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu (İlgili Belediyeler,2013) Yerleşim Yerinin Adı Belediye Atıksu Arıtma Tesisi/ Deniz Deşarjı Olup Olmadığı? Var İnşa/plan aşamasında Belediye Atıksu Arıtma Tesisi Türü Yok Fiziksel Biyolojik İleri Mevcut Kapasitesi (ton/gün) Arıtılan /Deşarj Edilen Atıksu Miktarı (m 3 /sn) Deşarj Noktası koordinatları Deniz Deşarjı Hizmet Verdiği Nüfus Oluşan AAT Çamur Miktarı(ton/gün) SİVAS X X X X ,573 X: ,187 Y: ,805 Z: 1251, (Ortalama) AKINCILAR X ALTINYAYLA X DİVRİĞİ X DOĞANŞAR X GEMEREK X X: ,039 X X GÖLOVA Y: ,423 GÜRÜN X X HAFİK X X: İMRANLI X X Y: KANGAL X KOYULHİSAR X SUŞEHRİ X ŞARKIŞLA X ULAŞ X YILDIZELİ X ZARA X

42 B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri İlimiz 3 (üç) adet Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. Bunlar, Merkez ilçe, Şarkışla ilçesi ve Gemerek İlçelerindedir. Söz konusu OSB lerin çalışmakta olan ya da proje aşamasında olan atıksu arıtma tesisleri bulunmamaktadır. Ancak, Merkez OSB, Sivas Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisine bağlıdır. Çizelge B.6 (Sivas) ilinde 2013 Yılı OSB lerde Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu (ÇŞİM,2013) OSB Adı Mevcut Durumu Kapasitesi (ton/gün) AAT Türü AAT Çamuru Deşarj Ortamı Deşarj Koordinatları Miktarı (ton/gün) OSB Müdürlüklerine ait AAT bulunmamaktadır. B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri İlimizde katı atık düzeli depolama sahası Erzincan Karayolu 12. Km de Seyfebeli Haçin Deresi mevkiinde bulunmaktadır. Sivas Belediyesi tarafından düzenli depolama sahası çalışmaları devam etmekte olup, 2014 yılı içerisinde faaliyete geçmesi planlanmaktadır. Yapılması devam eden düzenli depolama sahası yakınından Kızılırmak geçmekte olup, kirlilikten etkilenmektedir. B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması Atıksuların geri kazanılması yöntemi kullanılmayıp, arıtılan atıksu direk alıcı ortam olan Kızılırmak a deşarj edilmektedir. B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik ve Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik Yeterlilik Belgesi Tebliği kapsamında Müdürlüğümüzce herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Çizelge B.7.- (Sivas) ilinde 2013 Yılı İçin Tespit Edilen Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliğine İlişkin Veriler (ÇŞİM, 2013) Var Yok Varsa Ne/Neler Olduğunu Belirtiniz Potansiyel kirletici faaliyetler var mı? vvcxc x Tespit Edilmiş Kirlenmiş Sahanın Yeri Tespit Edilmiş Kirlenmenin Nedeni 1. İlde kirlenmiş saha bulunmamaktadır Kirlenmiş sahaların temizlenmesi ile ilgili çalışma var mı? Var Yok Kirlenmiş sahaların temizlenmesi ile ilgili çalışmalarda ne tür temizleme faaliyetleri * yapılıyor? (Aşağıdaki temizleme yöntemleri dikkate alınmalıdır)

43 * Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliği Temizleme Yöntemleri Biyoremediasyon Fitoremediasyon Parsel arıtımı Buharlaştırma Biyo havalandırma Elektrokinetik arıtma Yerinde oksidasyon Solvent ekstraksiyonu Hava ile dağıtma (Air sparging) Buharlaştırma Termal arıtma Reaktif Barrier teknolojisi Yerinde yıkama (In-situ Flushing) B.6.2.Arıtma Çamurlarının toprakta kullanımı Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik (EKAÇTKDY) kapsamında yapılan çalışmalar; 1- KfW tarafından finanse edilen Sivas Belediyesi ve Samsun Su ve Atık Su İdaresi İnsan Kaynakları ve Organizasyon Geliştirme (IKOG) projesi çerçevesinde, AHT GROUP AG önderliğindeki konsorsiyum Sivas Atık Su Arıtma Tesisi (AAT) Atık Su Çamuru Yönetim Konseptini ayrıntılı biçimde hazırlamıştır Ekim ayında KfW ye sunulan konsept üretilen atık suyun bertaraftı için üç farklı seçeneği incelemektedir: tarımsal kullanım, gömme ve topraklaştırma. Bu üç seçenek içerisinde topraklaştırma işleminin çevreye en uygun seçenek olduğu sonucuna varılmıştır. 3- Bu kapsamda Topraklaştırma proje ön fizibilite çalışması için kaynak aktarılarak Kfw tarafından fizibilite raporu hazırlatılmıştır. 4- Ön fizibilite çalışması sonucu Çamurun topraklaştırma çalışması Atıksu Arıtma Tesisinde pilot ölçekli olarak yürütülmüştür. Sivas Belediyesi Kentsel Atıksu Arıtma Tesisi arıtma son ürünü olan arıtma çamurlarını; kısa vadede düzenli depolayarak bertaraf etmeyi planlamaktadır. Bu kapsamda depolama alanı için CİMPOR Yibitaş Çimento Sanayi ve Tic. A.Ş tarafından daha önce Maden Ocağı olarak kullanılmış alanın Milli Emlak Müdürlüğü nden tahsisi alınmış olup, depolama alanı ÇED çalışmaları tamamlanarak ÇED Gerekli Değildir belgesi alınmıştır. Mevcut durumda ise Belediyemiz Arıtma Çamuru Depolama Tesisi çalışmalarını yürütmektedir. Çalışmalar tamamlanıncaya kadar mevcut tahsis alanı içerisinde belirlenen bir bölgede çamur susuzlaştırma sonrası kireçle stabilize edilen çamur, geçici olarak depolanmaktadır

44 Geçici Depolama 100% Grafik B.6- (Sivas) ilinde 2013 Yılında Belediyelerden Kaynaklanan Arıtma Çamurunun Yönetimi (Sivas Belediyesi,2012) B.6.3.Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar 23/01/2010 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği nde doğaya yeniden kazanım, maden arama ve işletme faaliyetleri esnasında veya sonucunda topoğrafyası değişen alanların, çevre emniyetinin sağlanarak ve projesine uygun olarak ıslah edilmesini, ilgili mevzuatta yer alan çevre ile uyumlu hâle getirmeyi ve rehabilitasyonu olarak tanımlanmıştır. Yönetmeliğin 11 inci maddesi gereğince İlimizde madencilik faaliyetlerinde (maden ocağı kazı faaliyetleri, patlatma, kırma, yarma, sondaj, kuru veya sulu eleme ve öğütme gibi fiziksel işlemler veya bu işlemlere ilaveten kimyasal işlemler kullanılarak yapılan cevher hazırlama ve zenginleştirme uygulamaları sonrasında, toprak ve kayalar içindeki ekonomik değeri olan malzemeleri elde etmek amacıyla yapılan çalışmaları) bulunan 19 işletme hakkında EK-3 Raporlama Formu düzenlenmiştir. Söz konusu yönetmelik gereğince işletmelerin faaliyetlerinin tamamlanmasından sonraki iki yıl içinde işletmeci tarafından faaliyet sonrası kullanıma uygun hale getirilen faaliyet alanı bulunmamaktadır. Aşağıdaki listede de görüleceği üzere İlimizde faaliyet gösteren işletmelerin faaliyetlerinin süreleri devam etmektedir. İşletmelerin doğaya yeniden kazandırma çalışmalarına ilişkin hazırlamış oldukları uygulama takvimine göre yapılan çalışmalar yıllık izleme raporları şeklinde Müdürlüğümüze sunulmasına müteakip, Müdürlüğümüz konu alanına giren sahalarla ilgili izleme ve denetimler tarafımızca yapılmaktadır

45 Tablo-7: Doğaya Yeniden Kazandırma Çalışmalarına Uygulama Takvimi (EK-3 RAPORLAMA FORMU) NO ADI, ADRESİ FAALİYET İŞLETME RUHSATI 1 Sivas İli, Hafik İlçesi, Sofular Köyü 2 Sivas İli, Merkez İlçe, Günören Köyü 3 Sivas İli, Merkez İlçesi, Yüceyurt Mah. Aktepe Mevkii 4 Proje; Sivas İli, Merkez İlçesi, Yüceyurt Mah., Aktepe Mevkii *KOORDİNATLAR 1.NOKTA 2.NOKTA Mermer Ocağı İR:53403 (Y) (X) Taş Ocağı İR; (Y) (X) Kalker Ocağı İR: Mermer Ocağı IR:33087 ve KAPASİTE (ton/yıl) İŞLETME ALANI (hektar) UYGULAMA SÜRESİ 2500 m 3 /yıl hektar Projenin ömrü 10 olup çalışmalar devam etmektedir faaliyet sona erdikten sonra 12 ay içerinde yapılacağı taahhüt edilmiştir ton/yıl ton/yıl hektar 9.84 hektar Projenin ömrü 10 yıl olup çalışmalar faaliyet sona erdikten uygulama takvimine göre gerçekleştirileceği taahhüt edilmiştir. AÇIKLAMA (Doğaya yeniden kandırma çalışmasının hangi aşamada olduğu, ne tür işlemlerin yapıldığı gibi bilgiler girilecektir.) İşletme faaliyete olduğundan herhangi bir işlem yapılmamıştır. İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır 10,08 hektar 5 yıl (2015 itibaren) 2015 yılından itibaren başlanacağı taahhüt edilmiştir. Çalışması biten sahaların doldurulması ve ağaçlandırılması çalışmalarına başlanılmıştır. Faaliyet sona erdikten sonra (2021 yılından itibaren) 3 yıl içinde gerçekleştirileceği taahhüt edilmiştir. İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır

46 5 Sivas İli, Merkez İlçesi, Karlıktepe Mevkii 6 Sivas ili, Su_ehri ilçesi, Günlüce köyü, H40A4 pafta sınırları içerisinde 7 Sivas İli, Yıldızeli İlçesi İslim Köyü Sınırları içerisinde 8 Sivas İli, Zara İlçesi Kumoğlu Köyü Sınırları içerisinde 9 Sivas İli, İmranlı İlçesi, Çandır Köyü 10 Sivas İli Merkez İlçe, Akaya Köyü 11 Sivas İli Merkez İlçe Ekincioğlu Köyü Mermer Ocağı İR: Taş Ocağı İR: Krom Ocağı AR: Kaolen Ocağı İR: Stronsiyum tuzu madeni üretimi Stronsiyum tuzu madeni üretimi Stronsiyum tuzu madeni üretimi İR: İR: İR: hektar Faaliyet sona erdikten sonra (2020 yılından itibaren) 3 yıl içinde gerçekleştirileceği taahhüt edilmiştir ton/yıl hektar Faaliyet sona erdikten sonra (2018 yılından itibaren) 5 yıl içinde gerçekleştirileceği taahhüt edilmiştir ton/yıl hektar Faaliyet sona erdikten sonra 1 yıl içinde gerçekleştirileceği taahhüt edilmiştir ton/yıl 42,2 hektar Faaliyet sona erdikten sonra 2 ay içerisinde ilk çalışmaların yapılmasına başlanılacağı taahhüt edilmiştir İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır 4000 ton/yıl 400 hektar 10 yıl 2009 yılında kriz nedeniyle çalışma yapılmamıştır hektar 10 yıl 2009 yılında kriz nedeniyle çalışma yapılmamıştır hektar 10 yıl 2009 yılında kriz nedeniyle çalışma yapılmamıştır

47 12 Sivas İli, Merkez İlçesi, Çelebiler Köyü, Fılındır Mevkii 13 Sivas İli, Merkez İlçesi, Huykesen Köyü 14 Sivas İli Merkez İlçe, Akaya Köyü 15 Sivas İli, Zara İlçesi Beypınar Köyü 16 Sivas İli Gürün İlçesi, merkez Kil Ocağı İR: Kalker Ocağı İR: Alçıtaşı Ocağı İR: ve ER: Krom Ocağı İR: , , , , , , , ,94 Taş Ocağı İzin No: / ton/yıl 24,6 hektar 2 yıl İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır 100 hektar 2 yıl İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır ton/ay 23,17 hektar İşletme sonrası 6 ay İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır - 13,94 hektar İşletme sonrası 1 yıl içerisinde ton/yıl 9.06 hektar İşletme sonrası 2 ay içerisinde çalışmalara İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma

48 Köyü Mazıkıran Mevkii 17 Sivas İli Hafik İlçesi, Esenli (Dona) Köyü Mevkii 18 Sivas İli, Gürün İlçesi, Avşarören Köyü Mevkii 19 Sivas İli Gürün İlçesi, Kızıliniş Köyü Mevkii Manganez Ocağı Çinko-Kurşun Madeni Demir Madeni AR:68970 ER: AR: ER: İR: ER ton/yıl ve 6 ay içerisinde dolgulara başlanılacağı taahhüt edilmiştir İşletme sonrası 2 ay içerisinde çalışmalara ve 6 ay içerisinde dolgulara başlanılacağı taahhüt edilmiştir ton/yıl 19,56 hektar İşletme sonrası 2 ay içerisinde çalışmalara ve 6 ay içerisinde dolgulara başlanılacağı taahhüt edilmiştir ton/yıl 20 hektar İşletme sonrası 2 ay içerisinde çalışmalara ve 6 ay içerisinde dolgulara başlanılacağı taahhüt edilmiştir. yapılmamıştır İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır

49 B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği İlde kullanılan gübre (bitki besin maddesi bazında), pestisit miktarları ve bunların çeşitleri Çizelge B.8 de verilmiştir. Çizelge B.8 (Sivas) ilinde 2013 Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları (İGTHİM, 2013) 2011 YILI GÜBRE TÜKETİM TABLOSU GÜBRENİN CİNSİ 1.Dönem 2.Dönem TOPLAM Amonyum Sülfat % ,60 0, ,60 K.Amonyum Nitrat % ,40 0,00 721,40 Amonyum Nitrat % ,83 0, ,83 Üre %46 299,40 0,00 299,40 TSP (%42-44 P2O5) 0,00 0,00 0,00 DAP ,76 0,00 451,76 Kompoze ,92 0,00 280,92 Kompoze süper 835,05 0,00 835,05 Kompoze ,10 0,00 29,10 Kompoze süper 92,15 0,00 92,15 Kompoze ,00 0,00 0,00 Kompoze ,00 0,00 0,00 Kompoze ,00 0,00 0,00 Kompoze ,10 0,00 5,10 Kompoze ,00 0, ,00 Kompoze Pt.Sül. 10,00 0,00 10,00 MAP ,10 0,00 5,10 Potasyum Nitrat ,00 0,00 0,00 NSP 0,00 0,00 0, (Ekin Gübresi) 0,00 0,00 0,00 Kalsiyum Nitrat 15,5+26,5 9,29 0,00 9,29 TOPLAM ,70 0, ,70 B.7. Sonuç ve Değerlendirme Şehrin içme ve kullanma suyu ihtiyacının yaklaşık % 39 luk kısmı yeraltı, % 61 lik kısmı da yüzeysel su kaynaklarından karşılanmakta olup; günlük ihtiyaç mevsim şartlarına göre lt/sn arasında değişmektedir. Yeraltı suyu Tavra Vadisi nde bulunan ve hâlihazırda devamlı çalışma potansiyeli bulunan yer altı su kuyularından karşılanmaktadır. Kuyular ihtiyaca göre çalıştırılıp, pompalama yoluyla şehre 24 saat su verilmektedir. Şehrin yüzeysel su kaynağı ise DSİ tarafından Mısmıl Irmak üzerinde içme suyu amaçlı inşa edilen 4 Eylül Barajıdır. 4 Eylül Barajı nın planlanan içme ve kullanma suyu kapasitesi 33 hm 3 /yıl olup; depolama tesisine ilaveten yapılan içme suyu arıtma tesisi ile birlikte şehre ilgili standartlara uygun içme ve kullanma suyu verilmesi hedeflenmiştir. Depolama tesisi 2004 yılında, arıtma tesisi de 2007 yılında tamamlanarak Sivas Belediyesi ne devirleri yapılmıştır. Arıtma tesisinden çıkan arıtılmış içme ve kullanma suyu şu an için sadece şehrin alt kotlarında bulunan bölgelere ulaşmakta olup; DSİ 19.Bölge Müdürlüğü tarafından 2011 yılı içerisinde inşaatına başlanılan terfi merkezinin tamamlanması ile birlikte tüm şehre arıtılmış su verilebilecektir. Terfi merkezinin 2014 yılı içerisinde tamamlanması hedeflenmektedir

50 Kızılırmak erozyon etkisi ile askıda katı madde miktarının artması sonucu tamamen kızıl bir renk almakta ve suyun kalitesi düşmektedir. Kızılırmak ın kirlenmesinin bir diğer nedeni ise il merkezinin ve akarsu boyunca bulunan İmranlı, Zara, Hafik, Ulaş, Şarkışla, Gemerek ilçeleri ile diğer küçük yerleşim birimlerinin atık sularının Kızılırmak a ve ırmağı besleyen akarsulara hiçbir arıtma yapılmadan deşarj edilmesidir. Ancak söz konusu ilçelerden İmranlı, Zara, Hafik, Ulaş ve Gemerek ilçelerinin Atıksu Arıtma Tesisi inşaatı başlamış olup, henüz tamamlanmamıştır. Diğer ilçelerde ise Atıksu Arıtma Tesisi ile ilgili çalışmalar devam etmektedir. Ayrıca çöp deponi sahalarının yerleri incelendiğinde neredeyse tamamında atıklarının akarsulara yakın yerlere, hatta bazı belediyeler tarafından direkt dere yataklarına gelişigüzel döküldüğü görülmektedir. Bu sahalarda atıklardan kaynaklanan sızıntı suları, drenaj yapılarak bir arıtma tesisi ile sonlandırılmadığı için yağışların da etkisi ile Kızılırmak a ya da süzülerek yer altı sularına taşınmaktadır. Pestisitlerin ve gübrelerin aşırı ve yanlış kullanıldığı tarım alanlarından yağış suları ile süzülen sular yer altı sularının da kirlenmesine neden olmaktadır. İl de oldukça zengin maden kaynakları bulunmaktadır. Bu kaynaklar erozyon, yanlış işletme teknikleri vb. nedenlerle yüzeysel ve yer altı sularına taşınmakta ve suların kirlenmesine neden olmaktadır. Yer altı suyu taşıyan akiferlerde bulunan maden kaynakları bu suların doğal olarak kirlenmesine neden olmaktadır. Kaynaklar 1- Sivas DSİ 19.Bölge Müdürlüğü 2- Sivas Belediye Başkanlığı 3-16 İlçe Belediye Başkanlıkları 4- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 5- Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Sivas İl Müdürlüğü 6- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Çevre Yönetimi Şube Müdürlüğü 7- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Çevre Denetimleri Şube Müdürlüğü 8- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ÇED. ve İzin Şube Müdürlüğü 9- Sivas İli 2012 yılı Çevre Durum Raporu

51 C. ATIK C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) Bakanlığımız Katı Atık Ana Planı 1. Aşama kapsamında Sivas, Zara, Hafik, Yıldızeli, Ulaş ve Doğanşar Belediyelerinin katılımı ile Sivas Merkez ve Çevre Belediyeleri Katı Atık Yönetim Birliği (SİVÇEKAB) kurulmuştur. Erzincan Karayolu 12. Km.de Seyfebeli Haçin Deresi mevkiinde kurulması planlanan düzenli depolama tesisinin çevresel etki değerlendirme (ÇED) süreci tamamlanmış ve Bakanlığımızca ÇED Olumlu kararı verilmiştir. Sivas belediyesi tarafından hazırlatılan proje Bakanlığımızca onaylandıktan sonra düzenli depolama tesisinin inşaatı tamamlanmış olup, şuan inşaat aşamasındadır. Müdürlüğümüzce Çevre İzin ve Lisansı verildikten sonra söz konusu tesisin 2014 yılında faaliyete geçmesi beklenmektedir. İlimizde 2013 yılı içerisinde yaz aylarında günde ortalama 349 ton, kış aylarında ise günde ortalama 369 ton katı atık oluşmaktadır. Merkez ilçe ve birliğe dahil olan tüm belediyelere ait evsel katı atıklar bu düzenli depolama tesisinde bertaraf edilecek olup, böylece hava, su ve toprak kirliliği önlenmiş olacaktır. İlimizdeki atık kompozisyonu Grafik C.1. de gösterilmektedir. Atık Kompozisyonu 2% 3% 2% 2% 6% Mutfak Atıkları Kağıt 5% 7% 8% 8% 6% 6% 45% Karton Hacimli Karton Plastik Cam Metal Hacimli Metal AEE Ekipman Grafik C.1- (Sivas) ilinde 2013 yılı Atık Kompozisyonu (Sivas Belediyesi, 2013)

52 Evsel * Tıbbi Diğer (Belirtiniz) Toplama Taşıma Bertaraf Düzensiz Depolama Düzenli Depolama Kompost Yakma Diğer (Belirtiniz) Organik Kağıt Cam Metal Plastik Kül Çizelge C.1 (Sivas) ilinde 2013 Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Birliklerce Yönetilen Katı Atık Miktar ve Kompozisyonu (İlgili Belediye Başkanlığı, 2013) İl/İlçe Belediye veya Birliğin Adı Birlik ise birliğe üye olan belediyeler Nüfus Toplanan Ortalama Katı Atık Miktarı (ton/gün) Geri Kazanıla n Ortalam a Atık Miktarı (ton/gün) Kişi Başına Üretilen Ortalama Katı Atık Miktarı (kg/gün) Yaz Kış Yaz Kış Yaz Kış Yaz Kış Atık Kompozisyonu (yıllık ortalama, %) SİVÇEKAB Sivas, Zara ,09 1, Hafik, Ulaş, Doğanşar Yıldızeli VADİKAB Şusehri, ,3 3,88 25 Koyulhisar, Gölova, Akıncılar Altınyayla Divriği ,5 3,5 İmranlı ,4 0, ,03 0, Not: Gürün, Kangal ve Divriği Belediyelerince bu konuda bilgi verilmemiştir. Çizelge C.2 (Sivas) ilinde 2013 Yılı İl/İlçe Belediyelerde Oluşan Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri ve Tesis Kapasiteleri (İlgili Belediye Başkanlığı, 2013) İl/ilçe Belediye Adı Hangi Atıklar Toplanıyor? Transfer İstasyonu Varsa Sayısı Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor? ** Mevcut Bertaraf Yöntemi ve Tesis Kapasitesi/Birimi Sivas X X B B B B Akıncılar X X B B B B Altınyayla X X B B B B Divriği X X B B B B Doğanşar X X B B B B Gemerek X X B B B B Gölova X X B B B B Gürün X X B B B B Hafik X X B B B B İmranlı X X B B B B Kangal X X B B B B Koyulhisar X X B B B B Suşehri X X B B B B Şarkışla X X B B B B Ulaş X X B B B B Yıldızeli X X B B B B Zara X X B B B B * Ofis işyeri dahil. ** Belediye (B), Özel Sektör (ÖS), Belediye Şirketi (BŞ) seçeneklerinden uygun olanının sembolünü yazınız

53 Çizelge C.3- (Sivas) İlinde 2013 Yılında Birliklerce Yürütülen Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf İşlemlerine İlişkin Bilgi (Sivas Belediyesi, 2013) Birlik adı Evsel * Hangi Atıklar Toplanıyor? Tıbbi Diğer (Belirtiniz) Transfer İstasyonu varsa sayısı Düzenli Depolama Mevcut Bertaraf Yöntemi ve Tesis Kapasitesi/Birimi Kompost Yakma Diğer (Belirtiniz) SİVÇEKAB X X * Ofis işyeri dahil. İnşaat Aşamasında İşletmeye Alınıncaya kadar vahşi depolama C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları Hafriyat Toprağı İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği kapsamında herhangi bir çalışma yapılmamıştır. C.3. Ambalaj Atıkları Ambalaj atıkları, üretim artıkları hariç ürünler veya herhangi bir malzemenin tüketiciye ya da nihai kullanıcıya ulaştırılması aşamasında kullanılan ürünlerdir. Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği kapsamında ilimizde 2013 yılı içerisinde kg ambalajın üretimi gerçekleşmiştir. Piyasaya sürülen ambalaj atığı kg olarak gerçekleşmiştir. Piyasaya sürülen bu atığın kğ ı Müdürlüğümüzden çevre izni ve lisansı almış olan üç işletme tarafından toplanmış, ayrıştırılmış ve kğ ın geri dönüşümü sağlanıştır. Bu ambalaj atıklarının bileşimi ve miktarlarına ilişkin veriler Çizelge C.4 de gösterilmiştir. Çizelge C.4- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Ambalaj ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları (ÇŞİM, 2013) Ambalaj Cinsi Üretilen Ambalaj Miktarı (kg) Piyasaya Sürülen Ambalaj Miktarı (kg) Geri Kazanım Oranları (%) Geri Kazanılması Gereken Miktar (kg) Geri Kazanılan Miktar (kg) Gerçekleşen Geri Kazanım Oranı (%) Plastik (*) 0 Metal (*) 0 Kompozit (*) 0 Kağıt Karton (*) 0 Cam (*) 0 Ahşap Ambalaj (*) 0 Toplam (*) 0 (*) Atık Ambalaj Sisteminden tespit edilememiştir. İlimizde faaliyet gösteren ambalaj üreticisi ve piyasaya süren işletmeler Atık Ambalaj Sistemine kayıtları yapılmakta olup, tarihleri arasında sisteme kaydedilen ambalaj üreticisi ve piyasaya süren kayıtlı işletmeler Grafik C.2 de gösterilmiştir

54 Ambalaj Üreticisi Piyasaya Süren Grafik C.2- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Kayıtlı Ambalaj Üreticisi Ekonomik İşletmeler (ÇŞİM, 2013) C.4. Tehlikeli Atıklar Tehlikeli atıklar, patlayıcı, oksitleyici, tutuşabilen, tahriş edici, zararlı, toksit, kanserojen vb zararlı özelliklere sahip atıklarıdır. Atık yağlar, atık pil ve akümülatörler, ömrünü tamamlamış lastikler, bitkisel atık yağlar, boya ve vernik kalıntıları, organik solventler, flouresan lambalar, tıbbi atıklar, kartuş ve tonerler, pestisitler, asbest içeren maddeler tehlikeli atık sınıfına girmektedir. İlimizde mevcut tesislerden oluşan tehlikeli atıklar atık yönetim planı kapsamında ayrı biriktirilerek bertaraf/geri kazanım için lisanslı tesislere gönderilmekte ve ulusal atık taşıma formları İl Müdürlüğümüze sunulmaktadır. İlimizde lisans almış tehlikeli atık geri kazanım tesisi bulunmamaktadır. Tehlikeli Atık Beyan sistemine kayıtlı tesislerden elde edilen güncel veriler doğrultusunda oluşturulan grafikler aşağıda gösterilmiştir

55 Tehlikeli Atık Miktarı (Ton) Grafik C.3- TABS Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi (ÇŞİM, 2013) Çizelge C.5 (Sivas) ilinde 2013 Yılında Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikeli Atıklarla İlgili Veriler (ÇŞİM,2013) Aktivite kodu * Atık Kodu ** Geri Kazanım Atık Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si (2013) Yılı Geri Kazanım Yöntemi Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi R R D D R R R R R R R12 * Atık Yönetiminin Genel Esasları ya da tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde tanımlanan 2 rakamlı aktivite tipini gösterir. ** Aynı yönetmeliklerde her bir aktivite için sıralanan tehlikeli atık kodu (6 rakamlı). C.5. Atık Madeni Yağlar Bertaraf Tesis İçi Stok İhracat Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında İlimizde mevcut tesislerden oluşan atık yağlar atık yönetim planı kapsamında ayrı biriktirilerek bertaraf/geri kazanım için lisanslı tesislere gönderilmekte ve ulusal atık taşıma formları İl Müdürlüğümüze sunulmaktadır. İlimizde lisans almış tehlikeli atık geri kazanım tesisi bulunmamaktadır. Tehlikeli Atık Beyan sistemine kayıtlı tesislerden elde edilen güncel veriler doğrultusunda oluşturulan grafikler aşağıda gösterilmiştir

56 ATIK MOTOR YAĞI (Ton) 100 ATIK ENDÜSTRİYEL YAĞ (ton) Grafik C.4 (Sivas) ilinde Atık Yağ Toplama Miktarları (ÇŞİM,2013) Çizelge C.6 (Sivas) ilinde Atık Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları (ÇŞİM,2013) Yıl Geri kazanım (ton) İlave yakıt (ton) Nihai bertaraf (ton) İlimizde atık yağ geri kazanım/bertaraf konusunda Geçici Faaliyet Belgesi ve lisans almış tesis bulunmamaktadır. Atık yağ geri kazanım tesisleri tarafından üretilen ürün bulunmamaktadır. Çizelge C.7 (Sivas) ilinde 2013 Yılı İçin Atık Madeni Yağlarla İlgili Veriler (ÇŞİM,2013) Atık Madeni Yağ Üreten Resmi ve Özel Kurum/ Kuruluş Sayısı Toplanan Atık Yağ Beyan Form Sayısı Toplam Atık Madeni Yağ Miktarı (ton/yıl) Atık Motor Yağ Atık Sanayi Yağ Atık Madeni Yağ Taşımak Üzere Lisans Alan Toplam Firma Sayısı Toplam Araç Sayısı Lisanslı Geri Kazanım Tesisi Sayısı Lisanssız * Çizelge C.8 (Sivas) ilinde Atık Yağ Geri Kazanımı Sonucu Elde Edilen Ürün Miktarları (ÇŞİM,2013) Ürün Miktarı (Ton) YIL (Kalıp Yağı+Harman Yağı+Jüt Yağı) Yok

57 C.6. Atık Pil ve Akümülatörler İldeki atık piller hakkında, Müdürlüğümüz ve Sivas Belediyesi tarafından ortak çalışma yapılmakta olup, eğitim kurumlarında özelliklede anaokulu ve ilkokullarda eğitici faaliyetler gerçekleştirilmekte olup, bunun yanı sıra broşür vb materyallerle konu hakkında bilgilendirme çalışmaları yapılmaktadır. Eğitim kurumlarında ve çeşitli kamu kurum ve kuruluşlarındaki atık pil toplama kutularında toplanan atık piller Sivas Belediyesi tarafından toplanmakta ve periyodik olarak Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Derneği(TAP) ne gönderilmekte ve Müdürlüğümüze bilgi verilmektedir. İlimizde 2013 yılında 380 kğ atıl pil toplanmış olup, bu konuda halkın çeşitli iletişim araçları ile uyarılarak bilinçlendirilmesi ve konuda daha duyarlı olmaları yönünde çalışmalar devam etmektedir. İlimizde atık üreticileri ve bayiler tarafından iade alınan atık akümülatörler, tekrar üretici firmalara/lisanlı firmalara gönderilmekte ve Ulusal Atık Taşıma Formu (UATF) ile Müdürlüğümüze bilgi verilmektedir. İlimizde atık akümülatör geri kazanım tesisi bulunmamaktadır yılında toplanan atık akümülatör miktarı yaklaşık ton/yıl dır. Çizelge C.9 (Sivas) ilinde 2013 Yılında Oluşan Akümülatörlerle İlgili Veriler (ÇŞİM,2013) APA Taşıyan Lisanslı Araç Sayısı Atık Akümülatör Geçici Depolama İzni Verilen Depo Sayısı Kapasitesi (ton) ATIK AKÜMÜLATÖRLER Toplanan Atık Akümülatör Miktarı (ton) İldeki Atık Akümülatör Geri Kazanım Tesisleri Kapasite Sayı (ton/yıl) Geri kazanım Tesislerinde İşlenen Atık Akümülatör Miktarı Miktarı % (ton) Çizelge C.10 (Sivas) ilinde Yıllar İtibariyle Atık Akü Kazanım Miktarı (Ton) (ÇŞİM,2013) Kurşun Plastik Cüruf Asitli Su TOPLAM Çizelge C.11 (Sivas) ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı (Kg) (ÇŞİM,2013) Çizelge C.12- (Sivas) ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı (Kg) (ÇŞİM,2013) Çizelge C.13 (Sivas) ilinde Taşıma Lisanslı Araçların Yıllara Göre Gelişimi (Adet) (ÇŞİM,2013)

58 C.7. Bitkisel Atık Yağlar Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında İlimizde lisans verilmiş geri kazanım tesisi bulunmamaktadır. Sivas Belediye Başkanlığının anlaşmalı olduğu Kayseri İlinden lisans almış olan Altay Atık Yağ Toplama Ltd. Şti. tarafından ilimizdeki atık yağlar toplanarak geri kazanımı yapılmaktadır. Bitkisel Atık Yağlar İçin Geçici Depolama İzni Verilen Toplam Depo Sayısı Çizelge C.14 (Sivas) ilinde 2013 Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler (Sivas Belediyesi, 2013) Kapasitesi (ton) Toplanan Bitkisel Atık Yağ Miktarı (ton) Kullanılmış Kızartmalık Yağ Diğer (Belirtiniz) Bitkisel Atık Yağ Taşımak Üzere Lisans Alan Toplam Firma Sayısı Toplam Araç Sayısı Lisans Alan Geri Kazanım Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) 19, Çizelge C.15- (Sivas) ilinde Yılları Arasında Bitkisel Atık Yağ Taşıma Lisanslı Araç Sayısı (Sivas Belediyesi,2013) Lisanslı Sayısı Araç C.8. Poliklorlu Bifeniller ve Poliklorlu Terfeniller 12 Kalıcı Organik Kirleticilerden biri olan PCB ler bir grup aromatik klorlu bileşik olan Poliklorlu bifenillere verilen genel isimdir. PCB lerin zararlı etkileri, bu maddelerle kirletilmiş gıda ve içecekler tüketildiğinde veya bu maddeler teneffüs edildiğinde, yutulduğunda ya da deriyle temas ettiğinde ortaya çıkmaktadır. PCB ler bertaraf veya başka herhangi bir amaçla yakıldıklarında tam bir yanma meydana gelmezse, çok daha zararlı etkilere sahip furanlar (PCDF) vedioksinler (PCDD) yan ürün olarak ortaya çıkmaktadır. Eğer İlde mevcut ise, Poliklorlu Bifenillerin (PCB) ve Poliklorlu Terfenillerin (PCT) Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamında PCB ve PCB içeren madde ve ekipmanların bertarafını sağlamak amacıyla faaliyet gösteren lisans verilen tesis bulunmamaktadır. C.9. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL) İlimizde Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği kapsamında Organize Sanayii Bölgesinde faaliyet gösteren Enerji Grup Geri Dönüşüm Ltd.Şti. firmasına ÖTL Geçici Depolama İzin Belgesi verilmiş olup, geri kazanım tesisi bulunmamaktadır

59 Çizelge C.16 (Sivas) ilinde 2013 Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle İlgili Veriler (ÇŞİM, 203) ÖTL Geçici Depolama Alanı Hacmi Sayısı (m 3 ) Geçici Depolama Alanlarındaki ÖTL Miktarı (ton) ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER (ÖTL) ÖTL Geri Kazanım Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) Geri Kazanılan ÖTL Miktarı (ton) ÖTL Bertaraf Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) Bertaraf Edilen ÖTL Miktarı (ton) Çizelge C.17 (Sivas) ilinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (ton/yıl) (ÇŞİM,2013) Geri Kazanım Tesisi Çimento Fabrikası C.10. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar(AEEE) Avrupa Birliği nin 2002/96/EC sayılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Direktifi ile elektrikli ve elektronik eşyaların üretiminde kullanılan tehlikeli maddelerin kullanılmasını yasaklayan 2002/95/EC sayılı elektrikli ve elektronik eşyalarda bazı zararlı maddelerin kullanımının sınırlanmasına ilişkin direktiflerin ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması çalışmaları kapsamında Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği hazırlanarak tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. İlimizde bu yönetmelik kapsamında herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Yönetmelik büyük ev eşyaları, küçük ev aletleri, bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları, tüketici ekipmanları, aydınlatma ekipmanları, elektrikli ve elektronik aletler (büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere),oyuncaklar, eğlence ve spor aletleri, tıbbi cihazlar (emplantasyon ürünleri ve hastalık bulaşıcı temaslarda bulunan ürünler hariç), izleme ve kontrol aletleri ve otomat sınıflarına dâhil olan elektrikli ve elektronik eşyalar ile elektrik ampulleri ve evsel amaçlı kullanılan aydınlatma gereçlerini kapsamaktadır. Grafik C.8- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Toplama Miktarları (ÇŞİM,2013) Belediyeler Tarafından Oluşturulan AEEE Getirme Merkezleri Sayısı Hacmi (m 3 ) Sayısı AEEE lerin Toplanması Amacıyla Oluşturulan Aktarma Merkezleri Hacmi (m 3 ) Getirme Merkezlerinde ve Aktarma Merkezlerinde Biriken AEEE Miktarı (ton) AEEE İşleme Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) İşlenen AEEE Miktarı (ton)

60 Çizelge C.18 (Sivas) ilinde 2013 Yılı AEEE Toplanan ve İşlenen Miktarlar (ÇŞİM,2013) Belediyeler Tarafından Oluşturulan AEEE Getirme Merkezleri Sayısı Hacmi (m 3 ) Sayısı AEEE lerin Toplanması Amacıyla Oluşturulan Aktarma Merkezleri Hacmi (m 3 ) Getirme Merkezlerinde ve Aktarma Merkezlerinde Biriken AEEE Miktarı (ton) AEEE İşleme Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) İşlenen AEEE Miktarı (ton) C.11. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar İlimizde Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamında 3 adet firmaya ÖTA Teslim Yeri olarak Müdürlüğümüzce uygunluk verilmiştir. İlimizde, ömrünü tamamlamış araç işleme tesisi bulunmamaktadır. Çizelge C.19 - (Sivas) ilinde 2013 Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı (ÇŞİM,2013) Oluşturulan ÖTA Teslim yerleri ÖTA Geçici Depolama ÖTA İşleme Tesisi Alanı Kapasitesi Kapasitesi Sayısı Sayısı Sayısı (ton/yıl) (ton/yıl) İşlenen ÖTA Miktarı (ton) C.12. Tehlikesiz Atıklar Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik 05 Temmuz 2008 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Yönetmelik ile atıkların oluşumlarından bertaraflarına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik genel esaslar belirlenmiştir. Aynı zamanda Yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile Avrupa Birliği mevzuatının ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması sağlanmıştır. Yönetmelikte atık, üretici, sahip, yönetim, toplama, bertaraf ve geri kazanım tanımları yapılmakta, atık yönetimi ilkeleri sıralanmakta, geri kazanım ve bertaraf faaliyetlerini yapan işletmeler için lisans ve kayıt tutma zorunluluğu getirilmekte, atık yönetim maliyetinin finansmanı ile ilgili hükümlere yer verilmektedir. Ayrıca atık kategorileri, atık bertaraf ve geri kazanım faaliyetleri ile 839 atık türü liste olarak verilmiştir. Söz konusu 839 atık türünden 434 tanesi tehlikesiz atık özelliğindedir. Bu atıklardan tehlikeli atıklar, ambalaj ve evsel atıklar gibi atık türlerinin yönetimine ilişkin usul ve esaslar ilgili Yönetmeliklerle belirlenmiştir. Ancak, üretimden kaynaklanan bazı tehlikesiz atıkların yönetimi boşlukta kalmıştır. Bu aşamada bazı tehlikesiz atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermeden geri kazanım faaliyetlerinin yönetilebilmesi amacıyla Bakanlığımızca Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliği hazırlanmış ve 17 Haziran 2011 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Tehlikesiz atıkların düzenli depolama faaliyetleri, 26 Mart 2010 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik kapsamında yürütülmektedir. Yönetmeliğin Ek-2 kapsamında yapılan analiz sonuçlarına göre atıklar, I. Sınıf, II. Sınıf ya da III. Sınıfı Düzenli Depolama Sahalarında Bertarafı sağlanmaktadır

61 Türkiye de tehlikesiz atık statüsünde olan ve miktar olarak oldukça fazla olan demir çelik sektöründen kaynaklanan cüruf atıkları; Termik santrallerden kaynaklanan kül atıkları ve daha çok biyolojik arıtma tesislerinden kaynaklanan arıtma çamurları bu atık grubunda değerlendirilmektedir. İlimizde tehlikesiz atıklar konusunda Votorantim Çimento San.Tic.A.Ş. Sivas Şubesine tehlikesiz atık geri kazanım lisansı verilmiştir. Çizelge C.20 (Sivas) ilinde 2013 Yılı İçin Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikesiz Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Edilmesi İle İlgili Verileri (ÇŞİM,2013) Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) (*) Bildirim yapılmadığından verilere ulaşılamamıştır. Geri Kazanım % si (2013) Yılı Geri Kazanım Yöntemi Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi * Atık Yönetiminin Genel Esasları ya da Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nde tanımlanan 2 rakamlı aktivite tipini gösterir. ** Aynı yönetmeliklerde her bir aktivite için sıralanan tehlikeli atık kodu (6 rakamlı). C.12.1 Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar, 05 Temmuz 2008 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik in Atık Listesinde; koduyla, Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar olarak belirtilen başlık altında yer almaktadır. Söz konusu atık sınıflandırılması Çizelge C.21 de gösterilmektedir. İlimizde demir çelik sektöründe SİDEMİR Sivas Demir Çelik İşletmeleri A.Ş. faaliyet göstermektedir. Tesiste ortaya çıkan cüruf atıkları tesis içerisinde depolanmaktadır. Çizelge C.21 Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar Listesi ATIK ISIL İŞLEMDEN KAYNAKLANAN ATIKLAR KATEGORİ KODU Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar Cüruf işleme atıkları İşlenmemiş cüruf * Tehlikeli maddeler içeren gazların arıtımı sonucu ortaya çıkan katı atıklar M dışında gaz arıtımı sonucu ortaya çıkan katı atıklar Haddehane tufalı * Soğutma suyunun arıtılmasından kaynaklanan yağ içerikli atıklar M dışındaki soğutma suyu arıtma atıkları * Gaz arıtımı sonucu oluşan ve tehlikeli maddeler içeren çamurlar ve filtre M kekleri dışındaki gaz arıtımı sonucu oluşan çamurlar ve filtre kekleri Diğer çamurlar ve filtre kekleri Başka bir şekilde tanımlanmamış atıklar

62 Çizelge C.22 (Sivas) ilinde 2013 Yılı için İldeki Demir ve Çelik Üreticileri Üretim Kapasiteleri, Cüruf ve Bertaraf Yöntemi (ÇŞİM,2013) Tesis Adı Kullanılan Hammadde Cüruf Miktarı Bertaraf Yöntemi Miktarı (ton/yıl) (ton/yıl) SİDEMİR A.Ş Depolama TOPLAM C.12.2 Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül Kangal Termik Santralının kazanlarında yakılan kömürün külü I. ve II. ünitelerde bacagazı ile sürüklenerek elektro filtreler tarafından tutulmaktadır. Elektrofiltrelerde tutulan küller ile kazan altına düşen ve burada su dolu bir teknede soğutulan cüruf ayrı ayrı silolarda toplandıktan sonra kapalı galeri içinde bulunan bantlarla kül dağına taşınmakta ve burada depolanmaktadır. Dozerlerle kül vadisine serilmektedir. III. Ünitede ise baca gazları elektrofiltrelerden sonra kükürt arıtımı için BGD tesisine gitmekte ve atık olarak alçı taşı oluşmaktadır. Oluşan alçı taşı kül ile karıştırılarak kül dağına gönderilmektedir. Harita C.1 (Sivas) ilinde Bulunan Kangal Termik Santrallerin Yeri (Kangal T.S., 2013)

63 Çizelge C.23 (Sivas) ilinde 2013 Yılı Termik Santrallerde Kullanılan Kömür Miktarı Ve Oluşan Cüruf- Uçucu Kül Miktarı (Kangal T.S., 2013) Termik Santralin Adı Kullanılan Kömür Miktarı (ton/yıl) Oluşan Cüruf-Uçucu Kül Miktarı (ton/yıl) Kangal T.S TOPLAM Kül Atıklarının Bertarafı Düzenli Depolanan (cüruf) Düzenli Depolanan (uçucu kül) Grafik C.10 (Sivas) ilinde 2013 Yılı Kül Atıklarının Yönetimi (Kangal T.S.,2013) Resim C.1 (Kangal) Termik Santrali (Kangal T.S., 2013)

64 Çizelge C.24 Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğe göre Termik Santral Atıkları ATIK ISIL İŞLEMDEN KAYNAKLANAN ATIKLAR KATEGORİ KODU Enerji Santrallerinden ve Diğer Yakma Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar (19 Hariç) ( ün altındaki kazan tozu hariç) dip külü, cüruf ve kazan tozu Uçucu kömür külü Turba ve işlenmenmiş odundan kaynaklanan uçucu kül * Uçucu yağ külü ve kazan tozu A Baca gazı kükürt giderme işleminden (desülfrizasyon) çıkan kalsiyum bazlı katı atıklar Baca gazı kükürt giderme işleminden (desülfrizasyon) çıkan kalsiyum bazlı çamurlar * Sülfürik asit A * Yakıt olarak kullanılan emülsifiye hidrokarbonların uçucu külleri A * Atıkların birlikte yakılmasından (co-incineration) kaynaklanan ve tehlikeli M maddeler içeren dip külü, cüruf ve kazan tozu dışındaki birlikte yakılmadan (co-incineration) kaynaklanan dip külü, cüruf ve kazan tozu * Atıkların birlikte yakılmasından (co-incineration) kaynaklanan ve tehlikeli M maddeler içeren uçucu kül dışındaki birlikte yakılmadan (co-incineration) kaynaklanan uçucu kül * Tehlikeli maddeler içeren gaz temizleme atıkları M , ve dışındaki gaz temizleme atıkları * Saha içi atıksu arıtımından kaynaklanan tehlikeli maddeler içeren çamurlar M dışındaki saha içi atıksu arıtımından kaynaklanan çamurlar * Kazan temizlemesi sonucu çıkan tehlikeli maddeler içeren sulu çamurlar M dışındaki kazan temizlemesi sonucu çıkan sulu çamurlar Akışkan yatak kumları Termik santrallerin yakıt depolama ve hazırlama işlemlerinden çıkan atıklar Soğutma suyu işlemlerinden çıkan atıklar Başka bir şekilde tanımlanmamış atıklar C.12.3 Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları Sivas Belediyesi Kentsel Atıksu Arıtma Tesisi arıtma son ürünü olan arıtma çamurlarını; kısa vadede düzenli depolayarak bertaraf etmeyi planlamaktadır. Bu kapsamda depolama alanı için CİMPOR Yibitaş Çimento Sanayi ve Tic. A.Ş tarafından daha önce Maden Ocağı olarak kullanılmış alanın Milli Emlak Müdürlüğü nden tahsisi alınmış olup, depolama alanı ÇED çalışmaları tamamlanarak ÇED Gerekli Değildir belgesi alınmıştır. Mevcut durumda ise Belediyemiz Arıtma Çamuru Depolama Tesisi çalışmalarını yürütmektedir. Çalışmalar tamamlanıncaya kadar mevcut tahsis alanı içerisinde belirlenen bir bölgede çamur susuzlaştırma sonrası kireçle stabilize edilen çamur, geçici olarak depolanmaktadır

65 Var Yok Özel Kamu Özel Kamu ton/gün Yakma Sterilizasyon Belediyenin Yetkili Firmanın Tesisin Bulunduğu İl Tıbbi Atık Yönetim Planı Tıbbi Atıkların Taşınması Tıbbi Atık Taşıma Aracı Sayısı * Toplanan tıbbi atık miktarı Bertaraf Yöntemi Bertaraf Tesisi Sterilizasyon/ Yakma C.13. Tıbbi Atıklar Sağlık ünitelerindeki işlemler sırasında ortaya çıkan enfeksiyöz, patolojik ve kesici-delici atıklardan oluşan atıklar tıbbi atıklar olarak tanımlanmaktadır. Faaliyetleri sonucunda tıbbi atık oluşumuna neden olan üniteler (hastane, klinik, doğumevleri, sağlık merkezleri, kan üniteleri, diyaliz merkezleri vb) tıbbi atıklarını; üzerinde uluslararası biyotehlike amblemi bulunan torba, kap ile kesici-delici alet kapları, taşıma konteynırları ile geçici depolama birimlerinde depolanmaktadır. Belediyeler ise tıbbi atık üreticilerinde kendileri veya yetkilendirdikleri firmalar vasıtasıyla özel dizayn edilmiş lisanslı tıbbi atık taşıma araçlarıyla bu atıkları alıp sterilizasyon tesisinde sterilize edildikten sonra düzenli depolama sahsına götürüp bertarafını yapmakla sorumludur. 22/07/2005 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri gereğince Sivas Belediye Başkanlığı yetkisini (10) yıllığına Era Çevre Teknolojileri A.Ş. ye devretmiştir. Protokol ile 10 yıllık yetki alan firma, 2012 yılı Erzincan Karayolu 12. Km Seyfebeli Mevkiinde 3100 m2 alan üzerine, 850 m2 kapalı alanı olan ve günlük 14 ton tıbbi atığı sterilizasyon edebilecek kapasitede sterilizasyon tesisi kurmuştur. Tesiste sterilizasyon işlemi, 3,1 basınç altında 145 C de ve 30 dakikada sterilize edildikten sonra zararsız hale getirilerek düzenli depolama sahasında bertaraf edilmektedir yılında günde ortalama olarak 2,17 ton tıbbi atık toplanmakta ve sterilizasyon tesisinde sterilize edilmektedir. Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin Atık bertarafında mali yükümlülük başlıklı 23 üncü maddesinde belirtilen Tıbbi atık üreticileri, ürettikleri atıkların toplanması, taşınması ve bertarafı için gereken harcamaları, bertaraf eden kurum ve kuruluşa ödemekle yükümlüdürler. Bu Yönetmelikteki teknik kriterlere uygun olmak şartıyla, toplama, taşıma ve bertaraf harcamalarına esas olacak tıbbi atık bertaraf ücreti, her yıl tıbbi atık üreticileri ve bertaraf edecek kurum ve kuruluşların görüşleri de alınarak il mahalli çevre kurulu tarafından tespit ve ilan edilerek Bakanlığa bildirilir. hükmü doğrultusunda ilimizdeki atık üreticisi ve bertaraf edecek kurum ve kuruluşların görüşleri alınarak 30/12/2013 tarihli ve 2013/07 sayılı İl Mahalli Çevre Kurulu Kararı ile Sivas İli Merkez İlçe sınırları içinde 2014 yılı tıbbi atık taşıma ve bertaraf bedelinin KDV hariç 1,92 TL/kg, belediye sınırları dışında ise KDV hariç 2,40 TL/kg olarak belirlenmiştir. Çizelge C Yılında (Sivas) İli Sınırları İçindeki Belediyelerde Toplanan Tıbbi Atıklar (Sivas Belediyesi, 2013) İl/ilçe Belediyesinin Adı SİVAS X X 3 2,17 X X Sivas *Tıbbi atık taşıma aracı sayısı adet olarak belirtilecektir

66 Çizelge C.26- (Sivas) ilinde Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı (Sivas Belediyesi, 2013) SİVAS Tıbbi Atık Miktarı (ton) Tesis 2012 yılında faaliyete geçmiştir. 1,8 2,17 C.14. Maden Atıkları İlimizde madencilik faaliyetleri sonucu ortaya çıkan maden atıklarından alıcı ortama deşarj izin belgesi sadece Erdemir Mad. A.Ş. ye verilmiştir. Ancak, söz konusu işletme maden atıklarını alıcı ortama deşarj etmemekte olup atık barajında depolamaktadır. İlde ortaya çıkan maden atıklarının tamamı saha içerisinde depolanmaktadır. İlimizde ortaya çıkan maden atık miktarı tespit edilememiştir. Çizelge C.27 Maden Atıklarının Sınıflandırılması Atık Kodu Madenlerin aranması, çıkarılması, işletilmesi, fiziki ve kimyasal işleme tabi tutulması sırasında ortaya çıkan atıklar Kategori Maden kazılarından kaynaklanan atıklar Metalik Minerallerin Fiziki ve Kimyasal Olarak İşlenmesinden Kaynaklanan Atıklar Metalik Olmayan Minerallerin Fiziki ve Kimyasal İşlemlerinden Kaynaklanan Atıklar Sondaj Çamurları ve Diğer Sondaj Atıkları Çizelge C.28 (Sivas) ilinde 2013 Yılında Maden Zenginleştirme Tesislerinden Kaynaklanan Atık Miktarı (ÇŞİM,2013) Tesis Adı Bu konudaki bilgilere ulaşılamamıştır. İşlenen Cevherin Adı Atık Miktarı (ton/yıl) Bertaraf Yöntemi Depolama sınıfı C.15. Sonuç ve Değerlendirme Sivas İl inde atıklar kent merkezine 12 uzaklıktaki Erzincan Karayolu üzerinde Seyfebeli Haçin Deresi mevkiinde bulunan 106,3 hektarlık katı atık depolamam alanında depolanmaktadır. İlimizde 2013 yılı içerisinde yaz aylarında günde ortalama 349 ton, kış aylarında ise günde ortalama 369 ton katı atık, Sivas Merkez ve Çevre Belediyeleri Katı Birliği (SİVÇEKAB) tarafından toplanmaktadır. İlimizde bir adet katı atık düzenli depolama sahası bulunmaktadır. Katı atık düzenli depolama sahası 2014 yılı içinde faaliyete geçmesi planlanmaktadır. İl de kişi başına düşen atık miktarı 1,4 kğ/gün dür. Tehlikeli ve zararlı atıklarla ilgili ayrı atık toplama işlemi yapılmayıp, sadece hastane ve sağlık ocaklarından ayrıca toplama yapılmaktadır sayılı Kanunla değişik 2872 sayılı Çevre Kanununun Geçici 4. maddesi uyarınca tüm Belediye Başkanlıkları katı atık düzenli deponi tesisi iş termin planları doğrultusunda bilgilendirilmiş ve 23 belediye başkanlığına ait iş termin planları incelenerek Bakanlığa sunulmuştur

67 Sivas Belediyesine ait Düzenli Depolama Tesisinin inşaatı tamamlanmış olup işletmeye alınması amacı ile Belediye Birliğine teslim edilmiştir. Ayrıca İlimizde tıbbi atık sterilizasyon tesisi işletmeye alınmıştır. Kaynaklar 1- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2-16 İlçe Belediye Başkanlıkları 3- Sivas Belediye Başkanlığı 4- Kangal Termik Santral Elektrik Üretim A.Ş. 5- Sivas İli 2012 yılı Çevre Durum Raporu

68 Ç. KİMYASALLARIN YÖNETİMİ Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar 18/08/2010 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamında İlimizde (3) adet kuruluş bulunmaktadır. Bunlar Erdemir Madencilik San.Tic.A.Ş., Milangaz LPG Dağıtım Tic.San.A.Ş. Sivas Dolum Tesisi ile Selçukgaz A.Ş. işletmeleridir. Söz konusu işletmelerin acil durum eylem planları hazırlattırılarak Bakanlığımıza ve ilgili kurumlara gönderilmesi sağlanmıştır. Üst seviye olan bu kuruluşlar Bakanlığımız bildirim ve kayıt sistemine kayıtlarının yaptırılması sağlanmış ve sisteme giriş şifreleri verilmiştir. Çizelge Ç.1 (Sivas) ilinde 2013 Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı (ÇŞİM,2013) Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme KURULUŞ SAYISI Alt Seviye - Üst Seviye 3 TOPLAM 3 Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamında İlimizde bulunan (3) adet işletmenin acil durum eylem planları hazırlanmış ve Bakanlığa sunulmuştur. İlimizde alt seviye SEVESO kuruluşu bulunmamakta olup, üst seviye kuruluşlar Bakanlığımız bildirim ve kayıt sistemine kayıtları yapılmıştır. Kaynaklar 1- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ÇED. ve İzin Şube Müdürlüğü 2- Sivas İli 2012 yılı Çevre Durum Raporu

69 D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK D.1. Ormanlar ve Milli Parklar Ülkemizdeki orman varlığı 20,7 milyon hektar olup ülkemizin % 27 sini, İlimizde ise ,0 hektar ile % 9,18 ini oluşturmaktadır. Ormancılığın temel amacı; sürdürülebilir bir ormancılık için mevcut ormanların korunmasının yanında, ormanlık alanların ağaçlandırma ve erozyon kontrol çalışmaları ile artırılmasıdır. Orman canlı ve büyük bir sistemdir. Bu sistem içerisinde; ağaçlar, hava, su, toprak ve diğer otsu ve odunsu bitkilerle, mikroorganizma ve hayvanlarıyla kendine özgü kapalı bir dünya, bir ekolojik sistem oluşturmaktadır. Orman ekosistemi ağaçlarla birlikte, diğer bitkiler, hayvanlar, mikroorganizmalar gibi canlı varlıklarla toprak, hava, su, ışık ve sıcaklık gibi fiziksel çevre faktörlerinin oluşturdukları karşılıklı ilişkiler dokusunu simgeleyen bir doğa parçasıdır sayılı Orman Kanununun 1. maddesinde orman şu şekilde tanımlanmıştır. Tabii olarak yetişen veya yetiştirilen ağaç ve ağaççık toplulukları yerleri ile birlikte orman sayılır. Tanımdaki özellik, ağaç ve ağaççık toplulukları yanında yerleri ile birlikte orman sayılmadır. Başka bir deyişle ağaç ve ağaççık toplulukları yok edilse dahi toprağı itibariyle yer yine orman sayılmaktadır. Türkiye Ormancılığının temel amacı; ormanları sürdürülebilir şekilde işletmek, toplum refahına ve ülke kalkınmasına en fazla katkıyı sağlamaktır. Bu amacın gerçekleştirilebilmesi için ormancılık politikası aşağıda belirtilen ilkeler üzerine oluşturulmuştur. -Ormanların Korunması: Ormanların, orman alanlarının biyolojik çeşitliliğinin ve doğal yapılarının muhafazası, biotik ve abiotik zararlılara karşı korunması, -Ormanların Geliştirilmesi: Mevcut ormanların geliştirilmesi, orman dışındaki uygun alanlar üzerine orman tesisi ile orman alanlarının genişletilmesi, -Ormanların Sürdürülebilir Bir Anlayışla İşletilmesi:Ormanlardan çok yönlü faydaların (Ekolojik, ekonomik, sosyal ve kültürel), yerel, ülkesel ve küresel düzeylerde sürdürülebilir olarak sağlanması, adil paylaşımı ve toplum yararına faydalanılması, İlimiz ormanları 1200 ile 2600 metre rakımlarda bulunmaktadır. En üst rakımlarda ağaç türü olarak ardıç bulunmaktadır. Yapraklılarda ise ilimizin doğal ağaç türü meşedir. Dolayısıyla ormanların oluşmasında ve orman ağaç türlerinin belirlenmesinde iklim (bağıl nem, gece gündüz sıcaklık farkı), jeolojik formasyonların özellikleri ve jeoformolojik yapılar etkili olmaktadır. Sivas İli Karadeniz ikliminden İç Anadolu Step İklimine geçiş zonu üzerinde bulunmaktadır. Burada yağışın yetersiz, vejetasyon mevsiminin kısa, sıcaklık ve hava rutubetinin az olması mevcut ormanların süratli ve sağlıklı bir şekilde yetişmesine ve kendisini yenilemesine olumsuz etki yapmaktadır. Sivas İl sınırları içinde bulunan orman alanları genellikle kuzey bölgelerde (Koyulhisar- Suşehri) bulunurken, daha az oranlarda ise batı ve doğu kesimlerde gözlenir

70 Karasal iklimin egemen olduğu Zara bölgesinde Sarıçam, Ardıç, Meşe ve Yaban Kavağı, Yavu bölgesinde Sarıçam, Ardıç ve Meşe, Divriği bölgesinde Meşe ve Ardıç, Kangal ve Gürün bölgesinde Ardıç ağaç türlerinden oluşan ormanlar bulunmaktadır. Şekil D: Sivas ilinde bulunan ormanlık alanların dağılımı 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu nda tanımlanan şekliyle Milli Park; bilimsel ve estetik bakımdan, ulusal ve uluslararası ender bulunan doğal ve kültürel kaynak değerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip doğa parçalarını ifade etmekte olup, Sivas ilinde bu vasıflara haiz bir alan belirleme çalışması yapılmamıştır. Tabiat parkları; bitki örtüsü ve yaban hayatı özelliğine sahip, manzara bütünlüğü içinde halkın dinlenme ve eğlenmesine uygun tabiat parçalarını ifade eder. İlimizde Merkez ilçe Kızılkavraz ve Suşehri ilçesi Karşıyaka olmak üzere 2 adet tabiat parkı bulunmaktadır. D.2. Çayır ve Mera Sivas İlinin çayır ve meralarının arazi kullanım sınıflamasına göre dağılımı; I.sınıf ha, II. sınıf ha, III. sınıf ha, IV. sınıf ha, V. sınıf ha, VI. sınıf ha ve VII. sınıf ha şeklindedir

71 İldeki çayır ve meraların ha orta derin, ha. sığ, ha'ı çok sığ topraklardan meydana gelmektedir. Çayır-mera alanlarının ha. 1. sınıf (hafif), ha. 2. sınıf (orta), ha 3. sınıf (çok şiddetli) ve ha'ı 4. sınıf (çok şiddetli) su erozyonuna maruz bulunmaktadır. Çayır-meraların ha'lık kısmında yaşlık sorunu, ha'lık kısmında çoraklık ve ha.lık kısmında da hem toprak hem de drenaj problemi vardır ha taşlı, ha kayalı, ha hafif tuzlu, ha tuzlu, 78. ha hafif tuzlu alkali ve 953 ha tuzlu alkali karakterde olup, ha çayır-mera da taşsız bir yapı arzetmektedir. İlde sorunu olmayan çayırmera arazisi toplamı hektardır. Yine ilin çayır-mera potansiyelinin ha'ı düz (%0-2), ha'ı hafif eğimli (%2-6), ha ı orta (%6-12), ha ı dik (%12-20), ha.ı çok dik (%20-30) ve ha ı sarp (%30) olarak tanımlanan bir eğime sahip bulunmaktadır. Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere meralardaki birinci sorun, sığ toprak ve dik yamaç özelliklerinin yanı sıra aşırı otlatma sebebiyle meydana gelen su ve rüzgar erozyonudur. Bunun sonucu olarak toprak yetersizliği ve bitki örtüsünün yok olması gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır. İlde genellikle çayırlar temmuz ayına kadar korunup kimi zaman gübrelenmekte ve biçilerek hayvanlara yedirilmektedir. Bir kısım çayırlarda yıl boyunca otlatılmaktadır. Çayırlar özellikle yaşlık ve çoraklık gibi sebeplerle yem değeri olmayan çayır sazı, hasır sazı ve sinir otu gibi istilacı bitkiler tarafından hızla kaplanmakta, sonuç olarak orta sınıflı çayılar meydana gelmektedir. Çayırların ortalama verimi yeşil olarak kg/da, kuru olarak kg/da dır. Faydalanabilir kısmı kg/da yeşil, kg/da kuru ot şeklindedir. (Toplam kuru ot kapasitesinin %20 si çayırın devamı için otlatılmadan bırakılmadır.) Meralarda ise kar kalkınca hatta çoğu zaman tam kalkmadan alacalı halde iken küçükbaş ve büyükbaş hayvanlar meraya sokulmakta, plansız ve bilinçsiz otlatma yapılmaktadır. Yeterli yem bitkisi ekimi olmadığı için ilde hayvanlar bir an önce meraya çıkmakta ve mümkün olan en geç dönemde içeri alınmaktadır. Aşırı ve sürekli otlatma sonucu doğal örtü büyük ölçüde tahrip edildiği için hızı yavaşlatılamayan ve bitki örtüsü yeterli olmadığı için tutunamayan dolu ve yağmur suları yüzey akışına geçerek su erozyonuna ve daha alt kısımlarda tarım arazilerinde sel baskınlarına sebep olmaktadır yılında çıkarılan Mera Kanunu ile başlatılan kadastro çalışmalarının zamanla tamamlanmasıyla meralar korunabilir ve ıslah edilebilir sahalar haline gelecektir. Mevcut durum itibariyle meralardaki ot verimi; Tarım İl Müdürlüğü tarafından yıl boyunca kafeslerle koruma altına alınan değişik mera kesimlerinde temmuz ayında toprak seviyesinden yapılan biçim ve yerinde yapılan tartım sonuçlarına göre yeşil olarak kg/da, % 50 mera payı düşüldüğünde yeşil olarak kg/da civarındadır. Bu da kg/da kuru ota eşdeğerdir. Zaten bölge meralarının toplam kuru ot verimi kg/da dır. (Soya, 1997) Islah yöntemlerinin belirlenmesi açısından yapılan değerlendirmeye göre II. Sınıf meralar ilde hakim durumdadır. D.3. Sulak Alanlar Sulak alan; Türkiye nin 1994 yılında imzalayarak taraf olduğu Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması (RAMSAR) Sözleşmesine ve tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sulak Alanların Korunması

72 Yönetmeliği ne göre (Değişik tanım: 26/08/ S.R.G Yön/1.mad.) Doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suları durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu, denizlerin gelgit hareketlerinin çekilme devresinde altı metreyi geçmeyen derinlikleri kapsayan, başta su kuşları olmak üzere canlıların yaşama ortamı olarak önem taşıyan bütün sular, bataklık, sazlık ve turbiyeler ile bu alanların kıyı kenar çizgisinden itibaren kara tarafına doğru ekolojik açıdan sulak alan kalan yerleri tanımlanmaktadır. Sulak alanlar, biyolojik çeşitliliğin ve ekolojik dengenin korunması ve devamlılığının sağlanması yönünden büyük öneme sahip ekosistemlerdir. Yeraltı suyunu reşarj ve deşarj ederek, taşkınların yok edici etkisini azaltarak, taban suyunu dengeleyerek bulundukları bölgenin su rejimini düzenlerler. Yine bulundukları çevrenin nem oranını yükselterek başta yağış ve sıcaklık olmak üzere yerel iklim elemanları üzerinde olumlu etki yaparlar. Tortuları, besin maddelerini ve zehirli maddeleri alıkoyarak su kalitesini yükseltirler. İlimizde irili ufaklı adet doğal sulak alan (göl ve sazlık-bataklık türünde) mevcuttur. Bunlardan Tödürge, Tecer, Ulaş, Hafik Büyük G., Lota, Çimenyenice, Kazgölü gölleri sürekli göllerden olup diğer göller mevsimsel çekilmelerden etkilenerek yaz sonu ve sonbaharda kurumaktadır(bingöl, Karayün, Tuzlu G., Çoraklık, Çetme, Kemis, Mağara, Gavur Gölleri). Kanlı göl, Göğdün, Ulaş göllerinde drenajla kurutma yapılmış olup 2005 yılında Ulaş gölü Valilik çalışması ile kazanılmıştır. Bu geri kazanım çalışması sulak alanların korunarak yaban hayatı yaşam ortamlarının geliştirilmesi ve biyolojik çeşitliliğin korunması adına atılmış örnek bir adımdır. Ayrıca yapay sulak alanlar (baraj gölleri gibi) da yaban hayatı açısından önemli yaşama ortamı haline gelebilmektedirler. İlimiz sulak alanlarında yapılacak çalışmaların planlanması için Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği ne göre sekretaryası Orman ve Su İşleri Bakanlığı, XV. Bölge Müdürlüğü, Sivas Şube Müdürlüğünce yapılan Yerel Sulak Alan Komisyonu kurulmuştur. Orman ve Su İşleri Bakanlığınca verilen ödenek çerçevesinde 2011 yılında Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği ne göre Tödürge ve Ulaş Gölleri Yönetim Planı yaptırılmıştır ve 2012 yılında Hafik Gölü Sulak Alan Alt Havzası Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi yaptırılmıştır. TÖDÜRGE GÖLÜ İlçesi: Zara Rakım: 1295 m. Göl Alanı: 350 ha. büyüklüğünde olan ve üçgen şeklinde bir alanı kaplayan bu göl, ülkemizin büyük karstik göllerinden biridir. Ortalama derinliği 2 m., maksimum derinliği 28 m dir. Havzası: Yukarı Kızılırmak Kaynağı: Karstik yer altı suyu Göl ve Civarı Florası: Tek tek söğüt, kavak ağaçları, çayırlık ve ziraat alanları mevcuttur. Göl ve Civarı Faunası: Tödürge Gölü nde ve çevresinde, 9 takım ve 11 familyaya ait 17 kuş türü kuluçkaya yatmaktadır. Bu türlerin büyük bir çoğunluğu Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarını Koruma Sözleşmesi ne göre yüksek derecede koruma statüsüne sahiptir. Bunların yanında Tödürge Gölü, burada üreyen Nettarufina (Macar ördeği 40 çift) populasyonu nedeniyle Önemli Kuş Alanları Statüsü kazanmıştır. Gölde sazan ve tatlısu kolyozu Avrupa Konseyi Koruma Kriterlerine göre tehlike altında ve duyarlı(etkilenebilir), yayın ve çöpçü balığı ise etkilenebilir ve nadir türler arasındadır. Ayrıca tatlısu kolyozu Avrupa nın tehdit altında olan türler listesinde yer alır. Tödürge Gölü, sürüngen faunası açısından da önemli bir konuma sahiptir

73 Tödürge Gölü Tödürge Gölü Yaban kazı Macar ördeği RAMSAR(Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkındaki Sözleşme) a aday ve ÖKA(Önemli Kuş Alanı) statüsü olan ve Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarını Koruma Sözleşmesi ne göre yüksek derecede koruma statüsüne sahip türleri barındıran Tödürge Gölünde ornitolojik gözlem(kuş gözlemi) yapmak amacıyla Mülga İl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından kuş gözlem kulesi yaptırılmıştır. Tüm doğaseverlerin kullanımına açık olan kule, doğal ve kültürel değerlerin korunarak turizme açılması demek olan ekoturizm ağına dahil olması istenen Tödürge Gölünde envanter ve gözlem amaçlı olarak kullanılacaktır

74 Kuş gözlem kulesi Tödürge Gölü Sulak Alan Yönetim Planı 2011 yılında hazırlanmış, Ulusal Sulak Alan Komisyonu nun 24 Temmuz 2012 tarihli toplantısında uygun görülmüştür. Yönetim planı kararlarını almak üzere 2011 yılında yaptırılantödürge ve Ulaş Gölleri Sulak Alan Envanteri, Ekolojik Risk Analizi ve Yönetim Planı Alt Projesi ne dair bilgilerin kısa özeti ve yönetim planında kurumlara verilen görevlerin tablo halinde açıklaması aşağıda yer almaktadır. TÖDÜRGE VE ULAŞ GÖLLERİ SULAK ALAN ENVANTERİ, EKOLOJİK RİSK ANALİZİ VE YÖNETİM PLANI ALT PROJESİ PROJENİN AMACI VE KAPSAMI Bu projenin amacı, su kuşları açısından öneme sahip sulak alanlarımızdan Sivas İli sınırları içinde bulunan Tödürge Gölü ile Ulaş Gölleri nin Yönetim Planı nın hazırlanmasıdır. Yönetim Planı nın hedefi; biyolojik çeşitliliğin ve verimliliğin sürdürülmesi, kaynakların insanlar tarafından akılcı kullanılabilmesi için stratejilerin belirlenmesi, alan sahipleri ile vericiler, alan kullanıcıları ve karar arasında kapsamlı bir anlaşmaya gereksinim duyulmasıdır. Tödürge Gölü ile Ulaş Gölleriiçin hazırlanacak olan Yönetim Planlaması da bu kapsamlı anlaşmayı sağlayan mekanizmayı oluşturmayı hedeflemektedir. PROJENİN GEREKÇESİ Sulak alan yönetim planlarının hukuki dayanağı, uluslararası antlaşmalardır. Anayasamızın 90. Maddesinde yer alan "Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar, kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesi ne başvurulamaz" ibaresi gereğince uluslararası sözleşmeler yasa niteliğinde olup, sözleşme hükümlerine göre başta Ramsar listesine dahil edilen alanlarımız olmak üzere, ülkemizdeki tüm sulak alan ekosistemlerinin korunması gerek ulusal gerekse uluslararası düzeyde taahhüt edilmiştir

75 Sözleşmenin 3.1. maddesi gereğince sözleşmeye taraf ülkeler, planlamalarını listeye dahil ettirdikleri sulak alanların korunmasını geliştirecek ve ülkelerindeki diğer sulak alanların mümkün olduğu kadar akılcı kullanılmasını sağlayacak şekilde formüle edecek ve uygulayacaklardır. Ramsar Sözleşmesi nin taraf ülkelerce uygulanabilmesi için Kanada'nın Regina kentinde düzenlenen 3. Akit Taraflar Toplantısı nda, sulak alanların akılcı kullanım kavramı "sulak alanların insan yararı için, ekosistemin doğal özelliklerini devam ettirilebilmesini sağlayacak şekilde sürdürülebilir olarak kullanılmasıdır" şeklinde tanımlanmıştır. Sürdürülebilir kullanım ise, "sulak alanların şimdiki nesillere azami ve devamlı yararlar sunabilecekleri ve aynı zamanda gelecek nesillerin ihtiyaçlarını ve özlemlerini karşılayabilme potansiyellerini devam ettirebilecekleri şekilde kullanılması" olarak tanımlanmıştır. Sulak Alan Yönetim Planı hazırlanmasının uluslararası dayanağı, Ramsar Sözleşmesi dir. Ulusal mevzuatımızda da Sulak Alan Yönetim Planları için güçlü hükümler bulunmaktadır. Ülkemizde sulak alanları koruma bilincini arttırmak ve kurumlar arası işbirliğini geliştirmek amacı ile tüm dünyada da kutlanan 2 Şubat Dünya Sulak Alanlar Günü, her yıl çeşitli illerde geniş bir katılımla kutlanmaktadır sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Teşkilât ve Görevleri Hakkında Kanun un 13.maddesinin (c) bendinde Yaban hayatı ve kara av kaynakları ile orman içi su kaynakları, dere, göl, gölet ve sulak alanların ve hassas bölgelerin korunması, geliştirilmesi, kara avcılığının düzenlenmesi, av kaynaklarının işletilmesi ve kontrolü ile ilgili her türlü etüt, envanter, plânlama, projelendirme, uygulama ve izlemeye ilişkin iş ve işlemleri yapmak ve yaptırmak, bu hizmetlerle ilgili tesisleri kurmak ve kurdurmak hükmü gereği sulak alanların yönetim planlarının yapılmasında Çevre ve Orman Bakanlığı görevli kılınmıştır. Ayrıca, 2872 sayılı Çevre Kanunu nun 9. maddesi (c) bendinde Ulusal mevzuat ve taraf olduğumuz uluslararası sözleşmeler ile koruma altına alınarak koruma statüsü kazandırılmış alanlar ve ekolojik değeri olan hassas alanların her tür ölçekteki planlarda gösterilmesi zorunludur. Koruma statüsü kazandırılmış alanlar ve ekolojik değeri olan alanlar, plan kararı dışında kullanılamaz hükmü planlamaya atıf yapmaktadır. Yine aynı kanunun 9. maddesi (e) bendinin birinci paragrafında Sulak alanların doğal yapılarının ve ekolojik dengelerinin korunması esastır. Sulak alanların doldurulması ve kurutulması yolu ile arazi kazanılamaz. Bu hükme aykırı olarak arazi kazanılması halinde söz konusu alan, faaliyet sahibince eski haline getirilir ; ikinci paragrafında Sulak alanların korunması ve yönetimine ilişkin usul ve esaslar, ilgili kurum ve kuruluşların görüşü alınarak Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle belirlenir hükümleri gereği sulak alanların korunmasındaki ulusal mevzuat pekiştirilmiş ve yönetmeliğe atıf yapılarak sulak alan yönetim planlarının da yasal alt yapısını güçlendirmiştir. Nihayet, 30 Ocak 2002 tarihinde yayımlanarak daha sonra tarihinde revize edilerek yürürlüğe giren ve 26 Ağustos 2010 tarih ve tarihli resmi gazetede yayınlanarak değişiklik yapılan yönetmelikte, Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği ile Sulak Alan Yönetim Planı: Sulak alanların akılcı kullanımını sağlamak üzere koruma, kullanım, araştırma, izleme ve

76 denetim gibi etkinliklerin ve tedbirlerin tümünü bütüncül bir yaklaşımla tanımlayan planlar olarak tanımlanmıştır. Aynı yönetmeliğin Yönetim Planlarının Hazırlanması ve Uygulanması başlıklı 26. maddesinde Bakanlıkça, Ramsar Sözleşmesi Sulak Alan Yönetim Planı Rehberi esas alınarak, uluslararası öneme sahip her bir sulak alan için yönetim planı yapılır veya yaptırılır hükmü ile yönetim planının nasıl yapılacağı tanımlanmıştır. Yönetim planlarının hazırlanması sürecine ilgili bakanlıkların, valiliklerin, yerel yönetimlerin, gönüllü kuruluşların ve bilim adamlarının katılımı sağlanır. Yönetim planları ile kara avcılığı ve su ürünleri avcılığına ilişkin özel düzenlemeler yapılabilir. Yönetim Planları, Ulusal Sulak Alanlar Komisyonu nun görüşü alınarak Bakanlığın onayını takiben yürürlüğe girer. Uygulamadan sorumlu kurum ve kuruluşlar ile gerçek ve tüzel kişiler, bu plan hükümlerine uygun işlem yapmakla yükümlüdürler. Ülkemizde sulak alanların yönetim planları için en önemli yasal alt yapı, Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nin: Valilikler; mahalli çevre kurulları ve yerel sulak alan komisyonları vasıtasıyla yönetim planlarının uygulanmasını, sürekli ve etkin bir izlemenin yapılmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır ve düzenlemeleri yapar hükmüdür. Sonuç olarak; projenin gerekçesi, 1984 yılında taraf olduğumuz Bern Sözleşmesi (Avrupa'nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarının Korunması Sözleşmesi), Rio'da imzaladığımız Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi, 1994 yılında taraf olduğumuz Ramsar Sözleşmesi (Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi) ve AB Habitat ve Kuş Direktifleri nden doğan uluslar arası yükümlülüklerimizdir. 30 Ocak 2002 tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren ve tarih ve sayılı Resmi Gazete'de ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlandığı şekliyle revize edilen "Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği", sulak alan yönetim planlarının tamamlanma zorunluluğu getirmektedir. Yukarıda sıralanan yasal zorunluluklar, bölgedeki sulak alanın kullanım baskısını azaltıp koruma-kullanma dengesini kurmak ve alanın sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla gereklidir. Geleceğe taşınmak istenen tüm alanlarda, yörenin kendine özgü yapısının korunması için yönetime ihtiyaç vardır. Sadece barındırdıkları biyotoplar, ekosistemler, habitatlar ve türler değil, bu sistemlerin insanlarca kullanım şekillerinin de dikkatle yönetilmesi ve kontrol edilmesi gerekir. Yöre insanının, araştırmacıların, eğitimcilerin, resmi olan ya da olmayan tüm ziyaretçilerin alanda baskı oluşturması ve baskı yapan davranış şekillerinin bölgede doğal karşılanması, sulak alanlar için ciddi bir tehdit unsuru oluşturmaktadır. Tödürge Gölü, Ramsar (Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkındaki Sözleşme) a aday ve ÖKA (Önemli Kuş Alanı) statüsü olan, Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarını Koruma Sözleşmesi ne göre yüksek derecede koruma statüsüne sahip türleri barındıran bir göl olması nedeni ile büyük önem taşımaktadır

77 PROJENİN TEMEL HEDEFLERİ Sulak alanların tahrip edilmesi sonucu türlerin yok olması, insanların var oluşlarına neden olan ve bağımlı oldukları doğal yaşam alanlarının kaybını da beraberinde getirmektedir. Projenin temel hedefi, bozulma ve yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalan bu bölgenin biyolojik çeşitliliklerini ve üretkenliklerini devam ettirmek, bu çeşitliliğin sağladığı yararların insanlar tarafından akılcı kullanımına olanak sağlamak için; yöneticiler, arazi sahipleri, kullanıcılar ve diğer ilgi grupları arasında genel bir uzlaşma sağlamaktır. Yönetim Planlaması süreci, bu uzlaşmayı sağlayacak mekanizmayı tesis etme görevi üstlenmektedir. Yönetim Planı nın kendisi teknik bir belge olup, dinamik ve sürekli bir yapıya sahiptir. Plan sürekli gözden geçirilmeli, izlenmeli, değişen öncelikler ve acil durumlar dikkate alınarak gerekli düzenlemeler tekrar yapılmalıdır. Sulak alan yönetim planlaması sürecinin ve bir yönetim planının en önemli işlevlerini şöyle sıralayabiliriz; alan yönetiminin amaçlarını tanımlamak, unsurları etkileyen ya da etkileyebilecek etkenleri tanımlamak, sürtüşmeleri ortadan kaldırmak, izleme ihtiyaçlarını tanımlamak, hedeflere ulaşmak için gerekli planlamayı tanımlamak ve tarif etmektir. Projenin temel hedefi, Tödürge ve Ulaş Gölleri nin korunması ve kullanılmasının uzun vadeli olması için alana zarar verilmeksizin yararlanılması amacıyla yönetim planının oluşturulmasıdır. Bu temel hedefin kapsamı altında gerçekleştirilmeye çalışılacak alt hedefler şunlardır: - Kısa vadede geri dönüşümsüz olan doğal ekosistemlerin, biyolojik çeşitliliğin, arkeolojik ve kültürel alanların korunması için karar vericilere temel prensiplerin sağlanması, - Bölgedeki ekosistemlerin, habitatların, flora ve faunanın korunması ve yönetimi, - Bölgenin kültürel ve doğal kaynaklarının (toprak, su, peyzaj vb.) sürdürülebilir şekilde korunması ve yönetimi, - Yörede yaşayanların ihtiyaçlarının; balıkçılık, avcılık ve tarım gibi kalkınma faaliyetlerinin değerlendirilmesi, yöre halkı için ekolojik ve ekonomik olarak sürekli bir geleceğin sağlanmasıdır

78 - 78 -

79 Su yılanı-natrixtessellata Tödürge Gölü- Dere düdükçünü

80 Tödürge Gölü-Karaleylek Gelengi (Spermophiluscitellus)

81 - 81 -

82 Ulaş Gölü-Tepeli batağan Ulaş Gölü-Angıt Tecer Gölü-Kolyeli küçük yağmur kuşu ve Dere düdükçünü

83 TÖDÜRGE GÖLÜ SULAK ALAN YÖNETİM PLANI -UYGULAMA PLAN TABLOSU Çözüm Ortakları Proje-Faaliyet / Yıllar Kim Yapacak Kiminle Birlikte Yapacak İDEAL HEDEF 1. TÖDÜRGE GÖLÜ VE ÇEVRESİNDE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİN VE SU REJİMİNİN KORUNUP GELİŞTİRİLEREK SULAK ALANIN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİNİN SAĞLANMASI Uygulama Hedefi 1.1: 2017 yılı sonuna kadar Tödürge Gölü ile gölü besleyen sulak alan ekosisteminin sürekliliğinin sağlanması Tödürge Gölü nün güneydoğusunda bulunan bölgede mevcut yaşam ortamlarını iyileştirmek için araştırma yapmak Tödürge Gölü nün güneydoğusunda bulunan bölgede mevcut yaşam ortamlarını iyileştirmek için Faaliyet de belirlenen araştırmayı uygulamaya koymak Yerel Sulak Alan Komisyonu Yerel Sulak Alan Komisyonu Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Sivil Toplum Kuruluşları Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Sivil Toplum Kuruluşları Tödürge Gölü nü kara avcılığına sürekli olarak kapatmak Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Avcılar ve Atıcılar Derneği, avcılık konusunda faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşları Tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan kirliliği önlemek için çalışmalar yapmak Kızılırmak Nehri nden üremek için alana gelen balık türleri için, gölün batısında bulunan tahliye kanalında balık geçitleri yapmak Tödürge Gölü ve çevresindeki sucul ve karasal fauna elemanlarını sürekli izlemek Tödürge Gölü ve çevresindeki kuş türlerini izlemek Yerel Sulak Alan Komisyonu nun oluşturduğu Su Kirliliği İzleme Teknik Komisyonu Yerel Sulak Alan Komisyonu Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, DSİ 19. Bölge Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Sivas İl Tarım Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü DSİ 19. Bölge Müdürlüğü, Sivas Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Sivil Toplum Kuruluşları Sivil Toplum Kuruluşları Tödürge Gölü ve çevresinde koruma ve kontrol mekanizmasını güçlendirmek Uygulama Hedefi 1.2: Phragmites ve Juncus (kamış ve sazlık) türlerinin yoğun olduğu kıyı kesimlerinin yayılım alanlarının korunma ve gelişmesini sağlayarak, yaban kuşları ve balıkların üreme alanlarının korunmasına yönelik çalışmalar yapmak Arazi çalışmaları ile yıllık genişleme, daralma haritalarını oluşturmak Yaban kuşlarının üreme başarılarını izlemek Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Tödürge (Demiryurt) Köyü Muhtarlığı, Zara Belediyesi, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Sivil Toplum Kuruluşları Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivas İl Tarım Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivas İl Tarım Müdürlüğü Uygulama Hedefi 1.3: 2013 yılından başlayarak, Tödürge Gölü Sulak Alanı nda ekosistemin devamlılığı için mevsimsel olarak gerekli su kotu değerinin belirlenmesi için bilimsel araştırmalar yapmak Uygun su yapısının yapılması DSİ 19. Bölge Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü

84 Proje-Faaliyet / Yıllar Kim Yapacak Çözüm Ortakları Kiminle Birlikte Yapacak Limnigraf kurarak gölde su seviye ölçümleri yapmak DSİ 19. Bölge Müdürlüğü Gölün batimetri haritasını oluşturmak DSİ 19. Bölge Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Tödürge Gölü su bütçesini hesaplamak (Gerekli jeofizik, izotop analizleri, izleme deneyleri vb.) Tödürge Gölü su kalite parametrelerini yılda en az 4 kez yapılacak analizlerle izlemek ve su kalitesi değişimini belirlemek Gölün batısında bulunun tahliye kanalının çıkış ağzında su kotu seviyesini kontrol edecek bir su yapısı yapmak Gölün güneydoğusunda kalan ve gölü besleyen kaynak ağzını temizlemek ve periyodik olarak çalışmayı devam ettirmek Uygulama Hedefi 1.4: Tödürge Gölü nün korunması ve biyolojik çeşitliliğin devamlılığının sağlanması ve yöre halkındaki bilinç düzeyinin arttırılması Göl ile çevresinde saz ve anız yakılmaması için yöre halkına yönelik bilinçlendirme çalışmaları yapmak Öncellikle Zara İlçesi nden başlayarak il genelindeki okullarda sulak alan ve biyolojik çeşitlilik eğitimini düzenli olarak yapmak Göl çevresinde faaliyet gösteren kişi ya da kuruluşlar tarafından, göle ait olmayan yabancı türlerin (örn. yayın balığı) göle aşılanmasının kısa ve uzun vadede zararlarını, yöre halkına ve kişi/kurumlara yaşanmış örneklerle anlatmak Tödürge Gölü nün karayoluna yakın olduğu alanlarda ses perdesi yapmak İDEAL HEDEF 2. TÖDÜRGE GÖLÜ NDEKİ DOĞA TURİZMİ POTANSİYELİNİ GELİŞTİREREK ALANIN TANINABİLİRLİĞİNİN SAĞLANMASI Uygulama Hedefi 2.1: 2013 yılı sonuna kadar Tödürge Gölü nün güney ve doğu bölgelerinde, topoğrafik açıdan uygun olan yerlerde, doğa turizmi için gerekli düzenlemelerin (yürüyüş yolu, seyir terası, bilgilendirme levhaları, olta balıkçılığı, doğa sporları vb.) geliştirilmesi Tödürge Gölü nün doğusunda bulunan ve Cumhuriyet Üniversitesi ne ait âtıl tesisi Ziyaretçi ve Eğitim Merkezi olarak düzenlemek ve işletmesini yerel yönetimlere devretmek Yöre halkının ürünlerini tanıtıp satış yapabileceği stantlar yapmak DSİ 19. Bölge Müdürlüğü Yerel Sulak Alan Komisyonu nun kurduğu Su Kirliliği İzleme Teknik Komisyonu DSİ 19. Bölge Müdürlüğü DSİ 19. Bölge Müdürlüğü Sivas İl Tarım Müdürlüğü Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Sivas Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği Yerel Sulak Alan Komisyonu Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Zara Belediyesi, Tödürge (Demiryurt) Köyü Muhtarlığı Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü DSİ 19. Bölge Müdürlüğü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivas Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivas Milli Eğitim Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, DSİ 19. Bölge Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Zara Belediyesi, Sivas Karayolları 19. Bölge Müdürlüğü Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi, Zara Belediyesi Zara Belediyesi, Tödürge (Demiryurt) Köyü Muhtarlığı

85 Proje-Faaliyet / Yıllar Kim Yapacak Çözüm Ortakları Kiminle Birlikte Yapacak Uygun olan yerlerde yürüyüş yolları düzenlemek Alanda belirlenecek noktalarda yönlendirme ve bilgilendirme levhaları ile alandaki önemli kuş ve bitki türlerini tanıtıcı levhalar yapmak Göldeki balık stoklarına zarar vermeyecek şekilde sportif olta balıkçılığı için düzenleme yapmak Tödürge Gölü çevresinde yaşayan insanları, Tödürge Gölü nün tanıtılması amacı ile alan kılavuzu olarak eğitmek Gelen turist sayısını kayıt altına almak Kuş gözlem kulesinde kuşları izlemek için gerekli ekipmanları tedarik etmek (teleskop, dürbün, vb.) Uygulama Hedefi 2.2: 2015 yılına kadar alanın tanıtımı konusunda yöredeki bilinç düzeyinin arttırılması Bölgenin bitki ve kuş türlerine yönelik tanıtıcı kitap ve broşür yapmak Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Yerel Sulak Alan Komisyonu Zara Belediyesi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sivil Toplum Kuruluşları, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği Zara Belediyesi, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Zara Belediyesi Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Zara Belediyesi, Tödürge (Demiryurt) Köyü Muhtarlığı, Sivil Toplum Kuruluşları Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Sivil Toplum Kuruluşları, Yerel Sulak Alan Komisyonu Alanın özelliklerini tanıtıcı internet sitesi yapmak ve yayınlamak Zara Belediyesi Yerel ve ulusal medyada tanıtım çalışmaları yapmak Zara Belediyesi Uygulama Hedefi 2.3: Yönetim Planı süresince yönetim planının izlenmesi, uygulanması ve tanıtılması için uygun mekanizmaların geliştirilmesi Yönetim Planı çalışma grubunu kurmak Yerel Sulak Alan Komisyonu Sivil Toplum Kuruluşları, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Cumhuriyet Üniversitesi, Zara Belediyesi Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Zara Belediyesi, Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Yönetim Planı Kitapçığı nı çoğaltarak dağıtmak Yönetim Planı ile ilgili olarak il genelinde tanıtım faaliyetleri yapmak (Toplantı düzenlemek, afiş, broşür, poster, vb.) Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Sivil Toplum Kuruluşları, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Cumhuriyet Üniversitesi

86 - 86 -

87 ULAŞ GÖLLERİ SULAK ALAN YÖNETİM PLANI-UYGULAMA PLAN TABLOSU Proje-Faaliyet / Yıllar İDEAL HEDEF 1. ULAŞ GÖLLERİ NDE BOZULAN SULAK ALAN EKOSİSTEMİNİN YENİDEN KAZANIMI VE GELİŞTİRİLMESİNİN SAĞLANMASI Kim Yapacak Çözüm Ortakları Kiminle Birlikte Yapacak Uygulama Hedefi 1.1: 2017 ye kadar, geçmiş yıllarda kurutulmuş olan Alaçorak, Bostankaya ve Ulaş 2 Gölleri nde göl alanının yeniden kazanılmasının (rehabilitasyon) sağlanması Rehabilitasyon çalışmasının alana uygulanabilirliğini araştırmak Her bir göl için rehabilitasyon projeleri hazırlamak Her bir göl için rehabilitasyon projelerini uygulamak Rehabilitasyon çalışması sonucunda göllere verilmesi planlanan suyun debisini belirlemek ve projelendirmek Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Gıda Tarım Hayvancılık İl Müdürülüğü, DSİ 19.Bölge Müdürlüğü Yerel Sulak Alan Komisyonu DSİ 19. Bölge Müdürlüğü DSİ 19. Bölge Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları, Sivas Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, Cumhuriyet DSİ Üniversitesi 19. Bölge Fen Müdürlüğü Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Orman ve Su Sivil İşleri Toplum Bakanlığı Kuruluşları, XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Gıda, Sivas Tarım Şube Müdürlüğü, ve Hayvancılık Sivil İl Müdürlüğü, Toplum Kuruluşları, DSİ 19. Bölge Sivas Müdürlüğü Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, DSİ 19. Bölge Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü

88 Proje-Faaliyet / Yıllar Kim Yapacak Çözüm Ortakları Kiminle Birlikte Yapacak Rehabilitasyon alanında olan özel mülkiyet sorununu çözmek için girişimde bulunmak Uygulama Hedefi 1.2: Ulaş Gölleri ve çevresinde biyolojik çeşitliliğin izlenmesi ve korunması Yerel Sulak Alan Komisyonu, Tapu ve Kadastro Sivas XX. Bölge Müdürlüğü Sivas Valiliği, Ulaş Kaymakamlığı, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Ulaş Gölü Sulak Alanı ve çevresindeki sucul ve karasal fauna elemanlarını sürekli izlemek Ulaş Gölü Sulak Alanı ve çevresindeki kuş türlerini sürekli izlemek Ulaş Gölü ve çevresindeki endemik bitki türlerini (Raporda yer alan) izlemek ve habitatlarının korunmasını sağlamak Alaçorak Gölü çevresinde uygun olan yerlere su kuşlarına üremeyi teşvik etmek için yapay yuva sahaları oluşturmak Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Cumhuriyet XV. Bölge Müdürlüğü Üniversitesi Sivas Fen Şube Müdürlüğü Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Cumhuriyet Müdürlüğü Sivas Şube Üniversitesi Fen Müdürlüğü Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Sivil Toplum Kuruluşları Sivil Toplum Kuruluşları Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları, Sivas Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, Sivas Ziraat Orman ve Su İşleri Bakanlığı Odası XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları

89 Proje-Faaliyet / Yıllar Kim Yapacak Çözüm Ortakları Kiminle Birlikte Yapacak Uygulama Hedefi 1.3: 2017 yılı sonuna kadar su kirliliğine neden olan hayvancılık ve tarım faaliyetlerinin yeniden düzenlenmesi Göl ve gölü besleyen bölgedeki tarım arazilerinde yanlış gübre ve pestisit kullanımını önlemek için eğitim çalışmaları yapmak Rehabilitasyon yapılacak alan ve çevresindeki (Tampon Bölge) hayvan işletmelerinin envanterini çıkarmak Göl ve gölü besleyen bölgede hayvancılık tesislerinin ve göle yakın yerleşimlerde depolanan hayvan gübrelerinin başka bir alana taşınması için çalışmalar yapmak ve gübre atık denetimini sağlamak Tampon Bölge Sınırları içindeki tarım arazilerinde iyi tarım uygulamalarını teşvik etmek ve yöre halkını bilinçlendirmek Mevsimsel olarak göl alanı ve gölü besleyen su kaynaklarında su kirliliğini izlemek Sivas Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Sivas Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Ulaş Belediyesi Sivas Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Yerel Sulak Alan Komisyonu Sivas Ziraat Odası, Ulaş Ziraat Odası Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Orman ve Su İşleri Bakanlığı Fakültesi Biyoloji Bölümü, XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Sivil Toplum Kuruluşları Şube Müdürlüğü, Ulaş Belediyesi, Sivas Ziraat Odası Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivas Gıda Tarım Orman ve ve Hayvancılık Su İşleri Bakanlığı İl Müdürlüğü XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivas Ziraat Odası, Sivil Toplum Kuruluşları DSİ 19. Bölge Müdürlüğü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü, Sivas Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü

90 Proje-Faaliyet / Yıllar Kim Yapacak Çözüm Ortakları Kiminle Birlikte Yapacak Belediyeye ait vahşi katı atık alanının; yörede sulak alanlar ile ilgisi olmayan ve etki alanı Ulaş dışında kalan bir bölgeye taşınmasını sağlamak Uygulama Hedefi 1.4: Ulaş Gölleri ve çevresinde mevcut olan ve açılması planlanan maden ocaklarının su kaynaklarına olabilecek etkilerinin belirlenmesi Ulaş Belediyesi Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Göle karışan suyu kullanan kireçtaşı ocaklarını tespit etmek Kireçtaşı ocaklarından bırakılan suları analiz etmek ve izlemek Kireçtaşı ocaklarının patlatma sonucu oluşacak hidrojeolojik karstik yapıya olan etkilerini araştırmak İDEAL HEDEF 2. ULAŞ GÖLLERİ NDEKİ DOĞA TURİZMİ POTANSİYELİNİN PLANLI OLARAK GELİŞTİRİLMESİ Yerel Sulak Alan Komisyonu Yerel Sulak Alan Komisyonu nun kurduğu Su Kirliliği İzlemeTeknik Komisyonu Yerel Sulak Alan Komisyonu Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Maden Tetkik ve Arama Orta Anadolu I. Bölge Müdürlüğü, Su Orman Yönetimi ve Su Genel İşleri Bakanlığı Müdürlüğü XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü, Çevresel Etki Değerlendirmesi Orman ve Su İşleri İzin Bakanlığı ve Denetim XV. Bölge Genel Müdürlüğü Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji Bölümü, Maden Tetkik ve Arama Orta Anadolu I. Bölge Müdürlüğü

91 Proje-Faaliyet / Yıllar Kim Yapacak Çözüm Ortakları Kiminle Birlikte Yapacak Uygulama Hedefi 2.1: 2015 yılı sonuna kadar Ulaş Gölleri ndetopoğrafik açıdan uygun olan yerlerde doğa turizmi için gerekli düzenlemelerin (yürüyüş yolu, seyir terası, bilgilendirme levhaları, olta balıkçılığı, doğa sporları) geliştirilmesi Uygun olan yerlerde yürüyüş yolları düzenlemek Alanda belirlenecek noktalarda yönlendirme ve bilgilendirme levhaları yapmak Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Ulaş Belediyesi, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Sivil Toplum Kuruluşları Ulaş Belediyesi, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Yöresel ürünlerin pazarlanabileceği tanıtım ünitesi yapmak Ulaş Belediyesi, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği Sportif olta balıkçılığına uygun düzenlemeler yapmak Sivas Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Ulaş Belediyesi Ulaş Gölü çevresinde yaşayan insanları, Ulaş Gölü nün tanıtılması amacı ile alan kılavuzu olarak eğitmek Ulaş Belediyesi Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü

92 Proje-Faaliyet / Yıllar Kim Yapacak Çözüm Ortakları Kiminle Birlikte Yapacak Bölgenin bitki ve kuş türlerine yönelik tanıtıcı kitap, broşür vb. hazırlamak ve dağıtımını sağlamak Uygulama Hedefi 2.2: Yönetim Planı süresince yönetim planının izlenmesi, uygulanması ve tanıtılması için uygun mekanizmaların geliştirilmesi Yönetim Planı çalışma grubunu kurmak Yönetim Planı Kitapçığı nı çoğaltarak dağıtmak Yönetim Planı ile ilgili olarak İl genelinde tanıtım faaliyetleri yapmak (Toplantı düzenlemek, afiş, broşür, poster, vb.) Ulaş Belediyesi, Yerel Sulak Alan Komisyonu Yerel Sulak Alan Komisyonu Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Sivil Toplum Kuruluşları Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Sivil Toplum Kuruluşları, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Cumhuriyet Üniversitesi

93 - 93 -

94 ULAŞ GÖLÜ İlçesi : Ulaş Rakım : 1370 m. Göl Alanı : 50 ha. Havzası : Kızılırmak Kaynağı : 2005 yılında geri kazanılan göl Tecer Irmağı ndan alınan kanalla beslenmiştir. Asıl su kaynağı yüzeysel sulardır. Göl ve Civarı Faunası: 1957 yılında tarım ve mera alanı kazanmak amacıyla bu göller drene edilmeden önce her iki göl sahası birbirinden 3-4 m. yüksekliğinde bir yükselti ile ayrılmakta ve bir boğazla birleşmekte olup, yağışların başlaması ile birlikte kabaran göl suları bu boğazdan birbirleri ile birleşmekteydi. Kurutulan alan planlandığı gibi mera olarak kullanılmamıştır. Çünkü böyle tuzlu toprakların yıkanması uzun yıllar almaktadır yılında küçük olan göl drenajı iptal edilerek gölün geri kazanımı sağlanmıştır. Valilikçe başlatılan bu geri kazanım sonucu ilçe merkezi bitişiğinde yer alan gölde Sakarmeke, ördek gibi su kuşları sahaya gelmeye başlamıştır. İlçe merkezi tarafına yapılacak seyir yolu ve gözlem kulübeleri ile halkın dinlenme ve yaban hayatını gözlemleme aktivitelerine imkan sağlanırken diğer bölümde zaman içerisinde oluşacak sazlık alanda yaban hayatı gelişecektir. Bu konular çerçevesinde bir gelişim planı yapılarak göl kenarındaki arazilerin kullanım planlaması yapılmalıdır. Bu planlamada yaban hayatının korunması ilk hedefler arasında yer almalıdır. Ulaş ilçemiz Hafik gibi zengin sulak alan ve yaban hayatı varlığına sahiptir. İlçe merkezindeki saydığımız bu göllerden ve Tecer gölünden başka Bostankaya köyüne doğru Alaçorak(40 ha) ve Kurugöl (50 ha) (sazlık, bataklık türünde) gölleri mevcuttur fakat mevsimsel kuraklıklardan çekilmiştir. TECER GÖLÜ İlçesi : Ulaş Rakım : 1397 m. Göl Alanı : 60 ha. Havzası : Kızılırmak Kaynağı : Yüzeysel sular ve yağış suları. Göl ve Civarı Faunası: Son yıllarda Tecer gölünün su seviyesi azalmıştır. Bu durum su kuşları miktar ve çeşidinde azalmaya neden olmuştur. Daha önce gölde görülen Dikkuyruk türüne 2005 yılı envanterinde rastlanamadığı gibi elmabaş gibi diğer ördek sayı ve çeşitlerinde de azalma görülmüştür. Tecer Gölü su kuşları için çok önemli bir üreme alanı olduğu ve suyunda azalma olduğundan 2007 yılında Yerel Sulak Alan Komisyonunca ve Ulaş Belediyesinin de katkıları ile Küçüktatlıcak Deresi nin göle bağlanması projesine başlanmıştır. Birçok sulak alanımız etrafında olduğu gibi bu göl kenarında da tarım yapılmaktadır. Gübre kullanımı denetlenemediğinden oluşabilecek zarar da önlenememektedir. Göl, güneydoğu kısmında Tecer Dağı yamaçları ile çevrelenmiş olup Tecer Dağı nda Orman ve Su İşleri Bakanlığınca koruma altına alınmış bulunan yaban keçisi yaşamaktadır

95 Tecer Gölü ÇİMENYENİCE GÖLÜ İlçesi : Hafik ilçesi Çimenyenice ile Yarhisar köyleri arasında Rakım : 1298 m. Göl Alanı : ha. Havzası : Kızılırmak Kaynağı : Yağış suları ve göl içindeki kaynak ya da kaynaklar. Göl ve Civarı Faunası: İlimizde su kuşları için çok önemli bir yaşam ortamı oluşturan göllerimizdendir. Gölün etrafında bol sazlık vardır. Uzun sazlar su kuşlarının yuvalarını rahatlıkla koruyabilmesine imkân vermektedir yılı ilkbaharı gözlemleri: Sakarmeke(100), Macar ördeği, Angıt(50 çift), Karabatak=çok, Bahri(2), Saz Kartalı. İlkbahar göçünde cura kazı görülmektedir. Zengin yaşama ortamı, barındırdığı çok sayıda su kuşu ve konumu itibariyle ekoturizme kazandırılabilecek bir gölümüzdür. Gölün kuzey bölümüne kuş gözlem kulesi, seyir terası ve ziyaretçi merkezi gibi tesisler yapılarak bilimsel ve turizm amaçlı organizasyonlara dahil edilebilir. Sahada en büyük problem avcı baskısıdır. Bunu göl kenarındaki boş kovanların çokluğu anlatmaktadır. Bu nedenle sahaya koruma statüsü kazandırılmalıdır. Diğer sulak alanlarda olduğu gibi burada da tarım arazileri göl yanına kadar ilerlemiştir. Suni gübrelerin bu tip yaşam ortamlarına geçişi ile kimyasal maddeler daha geniş çevrelere yayılmaktadır

96 Çimenyenice Gölü AKGÖL - KARAGÖL: Çimenyenice gölünün Çimenyenice - Bulakbaşı köy yolu ile ulaşılabilecek m. Kuzeydoğusunda 1 ha ve 3-5 ha kadar küçük iki göl bulunmaktadır. Karagöl olarak adlandırılan küçük göl obruk türünde bir jeolojik oluşumdur ve etrafındaki çam ağaçları ile çok güzel bir görüntü vermektedir. Akgöl denen gölde ise tarafımızdan sonbaharda çekilme ve yüksek oranda ötrofikasyon gözlemlenmiştir. Çimenyenice gölünün 2 km. güneydoğusunda 6-7 ha büyüklüğünde ve Karagöle benzer bir göl daha vardır ki Çan Gölü ya da Kızılçam Gölü denir. Akgöl Karagöl KURUGÖL İlçesi : Hafik ilçesine bağlı Gedikçayırı ve Alçıören köyleri sınırları içinde kalır, Ahmetuşağı köyü yakınlarında yer alır. Rakım : 1420 m. Göl Alanı : 100 ha. Havzası : Yukarı Kızılırmak Kaynağı : Yüzeysel sular Göl ve Civarı Faunası: Göl, yakın çevresinde yerleşim birimi bulunmadığından insan etkisinden uzak kalmış, su kuşları için önemli bir sucul ekosistem olma özelliği kazanmıştır. Göl,aynası ve etrafındaki yaklaşık 20 ha. büyüklüğündeki bataklık ve sazlık alan ile yerli ve göçmen birçok yaban hayvanına üreme ve barınma imkanı vermektedir. Gölün suyu sonbahar ve kışın başında yürüyerek geçecek kadar azalmaktadır. Mart ayıyla birlikte göçmen kuşlar gelmekte,

97 göçmen ve yerli kuşlar Mart-Nisan-Mayıs(Haziran ortalarına kadar) aylarında sazlık alanda kuluçkaya yatarak yavrulamaktadır. Bu üreme döneminin arkasından Haziran Temmuz-Ağustos- Eylül aylarında yavru büyütme dönemini geçirerek eylül sonunda göç etmektedirler.2005 yılı ilkbaharı gözlemleri: Bol miktarda turna, angıt ve bunun yanında balıkçıl türleri. Göl düzlük alanda ve etrafı açık olduğu için gözlem yapabilmek için kamuflaj şarttır. Yeşil dallarla kaplanmış tahta bir kafes çok soğuk olmayan aylarda bu iş için idealdir.göl kenarındaki boş kovanların fazlalığı avcı baskısını göstermektedir. Kurugöl ve Çimenyenice gölleri yabanıl alan özelliğini büyük oranda korumuş sulak alanlarımızdandır. Kurugöl de Mayıs ayında sayılamayacak kadar turna ve angıt gözlenebilir. Kurugöl BİNGÖL İlçesi : Merkez ilçesi Bingöl köyü yakınında Rakım : 1375 m. Göl Alanı : 30 ha Kaynağı : Yüzeysel sular Göl ve Civarı Faunası: Yağış suları ile beslenen gölde göl aynası sonbaharda iyice küçülmekle birlikte özellikle ilkbaharda yağışların artmasıyla çok sayıda yaban hayvanı beslenmekte ve barınmaktadır. Sazların yeterli olmaması, gölün konumunun anayol kenarı olması, Sivas merkezine 5 km. mesafede yer alması gibi nedenlerle su kuşları bu gölü üreme alanından çok barınma alanı olarak kullanmaktadır.2005 yılı ilkbaharı gözlemleri: Güvercin, Mahmuzlu kızkuşu, Uzun bacak, Akça(Cılıbıt)(30-40), Angıt(20), Yeşilbaş(2), Tepeli toygar(50-100), çayır incir kuşu(çok), Akkuyruksallayan, turna, büyükbaştankara, saka.mevsimsel kuraklıklar bütün sulak alanları olduğu gibi bu gölü de etkilemiştir. Suyun çekilmesini önlemek için gölün başka bir su kaynağıyla desteklenmesi mümkün görünmemektedir. Göl civarında yoğun avcı baskısı vardır. Köylünün koruma çabalarına rağmen bu baskı yaban hayatını çok olumsuz etkilemektedir. Bingöl Turna yumurtası

98 KARAYÜN İlçesi : İl merkezine 28 km. uzaklıkta olan Karayün Köyü nün güneyinde Rakım : 1430 m. Göl Alanı : 60 ha. Kaynağı : Yumucak Tepe nin kuzeyi ve batısındaki 2 adet göze ve gölün doğu kısmındaki dağınık daha küçük gözeler ve yağış sularıdır. İlkbaharda taban suyunun çoğalmasıyla göl oldukça yükselmektedir. Göl ve Civarı Faunası: Bol miktarda turna ve angıt yılında köy halkının otlak kazanmak amacıyla gölün kurutulması talebi üzerine DSİ tarafından drenaj kanalı yapılarak İslim deresi ile Kızılırmak a bağlanmıştır. Ancak köylünün hem alanı mera olarak kullanamaması ve hem de yaban hayvanlarının artık gelmemesinden üzüntü duymaları üzerine DSİ tarafından yapılan drenaj kanalı iptal edildikten sonra (2004 yılı sonbaharında) 2005 yılı ilkbaharında gölde su toplanmış fakat 2005 yılı sonbaharında su tamamen çekilmiştir. Mülga İl Çevre ve Orman Müdürlüğünce gölün restorasyonu çalışması yapılmıştır. Zaman içerisinde gölün eski halini kazanması beklenmelidir. Karayün Gölünden bir görünüm GÖĞDÜN - BALIKLIKAYA İlçesi : Hafik-Göğdün köyü Rakım : 1300 m. Göl Alanı : 150 ha.(80 ha.kısım 1979 yılında kurutulmuştur) Havzası : Kızılırmak Kaynağı : Sivas civarındaki en büyük debili kaynaklar olan Göğdün ve Seyfe kaynakları bu birimden boşalan karst kaynaklarıdır. Göl ve Civarı Faunası: Göğdün gölü gölalanı içinde kaynayan ziyaret pınarı kaynağı ve yeraltı suları kaynağı ile beslenmektedir. Ziyaret pınarı kaynağı gölün bataklık alanı içinde bir dere gibi akıntı oluşturup, rakımın düştüğü Baklavı tepe mevkiinde Kızılırmak ile birleşmektedir. Seyfe kaynağı, Göğdün kaynağının 5 km. batısında alüvyon jips sınırında jipslerden boşalmaktadır. Kaynak suyu üç ayrı noktadan boşalmakta ve Kızılırmak a karışımı öncesinde bölgede büyük bir sulak alan oluşturmaktadır. Tuzlu ve sodalı olan ve kışın donmayan suyu özelliği ile su kuşları için Sivas ta en önemli üreme, barınma ve göç zamanı konaklama yeridir.2004 yılında Sivas

99 Valiliğince kurulan Komisyon tarafından kurutulan alanın geri kazanılması gerektiği sonucuna varılmıştır. Sosyal baskının azaltılarak halkın konuyu sahiplenmesi için çalışmalar devam etmektedir. Göğdün-Ziyaret pınarı(göl drenaj kanalı ile Kızılırmak a bağlanmıştır). Balıklıkaya Gölü HAFİK BÜYÜK GÖL İlçesi : Hafik ilçe merkezine 2-3 km. mesafede Rakım : 1300 m. Göl Alanı : 60 ha. Havzası : Yukarı Kızılırmak Göl ve Civarı Faunası: Gölün kuzeybatı kesiminde 6 ha. büyüklüğünde bir ada vardır. Gölün batı kesiminde özel sektörce işletilen lokanta ve piknik alanları vardır. Diğer kenarlarda sazlık mevcut olup bu kesimler su kuşları için uygun üreme alanıdır. Gölde balık bulunması nedeniyle su kuşları beslenmek için bu gölü kullanmaktadır. Sakarmeke, karabatak, boz ördek türleri yaşamaktadır. Ayrıca Hafik-Yarhisar arasında Hafik ilçesine 3-4 km. mesafede birincisinin büyüklüğü 6 ha., ikincisinin ise 8 ha. olan Lota gölleri mevcuttur ki lezzetli balığı vardır

100 Hafik Gölü KEMİS GÖLÜ İlçesi : Hafik ilçesi Dışkapı köyü yakınında Rakım : 1300 m. Göl Alanı : 50 ha. Havzası : Yukarı Kızılırmak Kaynağı : Yağış suları ve ilkbaharda taban suyunun yükselmesiyle su seviyesi yükselmekte, sonbaharda düşmektedir. Göl ve Civarı Faunası: Çok sayıda turna gözlenmiştir. Taban suyunun düştüğü ve yazın oluşan buharlaşma ile birikinti suyun kaybolduğu bu sulak alan sonbaharda çekildiğinden sazlıklar susuz kalmaktadır. Kemis gölü İlçesi Rakımı Göl Alanı Havzası Kaynağı MAĞARA GÖLÜ : Sivas-Hafik : m : 21 ha. : Yukarı Kızılırmak : Yüzeysel sular

101 Göl ve civarı faunası: Gölde hem insan müdahalesinin olmaması, hem de sucul ekosistemin zenginliği ve bitki çeşitliliği su kuşlarının üremesine müsait bir ortam oluşturmaktadır. Mağara Gölü nün hemen yakınında Taşlı Göl ve Bezirci Göl gibi küçük göller de bulunmaktadır. Gölün rakımı m dir. Ancak hemen yakınında yer alan tepenin rakımı m dir. Tepenin eteğinde oldukça büyük ve çok sayıda mağara bulunmaktadır. Mağara gölü İl İlçe Yüzölçümü Rakım : Sivas : Hafik : 12 ha : 1300 m ÇETME GÖLÜ Sivas ili, Hafik ilçesi, Durulmuş köyü sınırları içinde kalan Çetme Gölü bataklık alanı ile birlikte yaklaşık 30 ha alan kaplamaktadır. Kızılırmak Havzası nda yer alan göl Kurt Pınarı ve Kör Pınar gibi küçük su kaynaklarının yanı sıra yer altı suları ile de beslenmektedir. Sahanın yakın etrafında kuru tarım alanları yanı sıra özel şahıslara ait kavaklık ve söğütlük alanlar da bulunmaktadır. Gerek gölün bataklık kısmındaki bitki çeşitliliği gerekse yakın dolayında tali ürünlerin çeşitliliği, baharda hoş manzaralar oluşturmaktadır. İl İlçe Yüzölçümü Rakım LOTA GÖLLERİ : Sivas : Hafik : Lota-1 3 ha; Lota-2 4 ha : 1310 m Sivas İli, Hafik İlçesine 5 km uzaklıkta olan Lota çöküntü gölleri Sarıkaya Tepe ve Lolapuru Tepe mevkiinde yer almaktadır. Lota gölleri yeraltından birbirleri ile irtibatlıdır ve yeraltı suları ile beslenmektedir. Kızılırmak Havzası nda yer almaktadır. Lota gölleri etrafı bitki türleri bakımından fakirdir. Ancak, balık çeşitliliği ve balık miktarı bakımından oldukça zengin göllerdir. Sportif olta balıkçılığı uygulanabilecek alanlardandır. Lota Gölleri balık bakımından zengin olması nedeniyle su kuşları tarafından beslenmek amacı ile ziyaret edilmektedir

102 KAZ GÖLÜ İli : Sivas İlçe : Zara Yüzölçümü : 12 ha Rakım : 1430 m Sivas ili, Zara ilçesi, Ütük köyü sınırları içinde kalan Kaz Gölü Karapınar Deresi ve Çiftlik Dere tarafından beslenmektedir. Zara-Bahçecik yolunun güneyinde yer alan göl, m rakımda olup, gölün etrafını tarım arazileri çevirmektedir. Yol yapımı sırasında göl alanı parçalanmıştır. Yolun kuzeyinde kalan kısmı sulak alan vasfını kaybetmiştir. Daha çok yöre halkı tarafından mera olarak kullanılmaktadır. Kaz Gölü, su kuşları için güzel beslenme ve barınma alanı vasfındadır. Ancak gölün karayolu bitişiğinde olması, göl üzerindeki av baskısının artmasına neden olmuştur. Daha önceleri üreme alanı olan bu saha, şimdilerde su kuşları tarafından sadece barınma ve beslenme amacı ile kullanılmaktadır. Sivas ili, Zara ilçesi, Ütük köyü sınırları içinde kalan Kaz Gölü Karapınar Deresi ve Çiftlik Dere tarafından beslenmektedir. Zara-Bahçecik yolunun güneyinde yer alan göl, m rakımda olup, gölün etrafını tarım arazileri çevirmektedir. Yol yapımı sırasında göl alanı parçalanmıştır. Yolun kuzeyinde kalan kısmı sulak alan vasfını kaybetmiştir. Daha çok yöre halkı tarafından mera olarak kullanılmaktadır. Kaz Gölü, su kuşları için güzel beslenme ve barınma alanı vasfındadır. Kaz Gölü nde bir çift Macar Ördeği görünümü (Ütük Köyü-Zara-Sivas) D.4. Flora İklim ve yer şekilleri özellikleri bakımından Sivas doğal bir orman alanı olması gerekirken; yüzyıllar boyunca devam eden ormanların tahribatı yüzünden bugün Sivas çevresinde orman alanları fazla geniş bir yer tutmaz. İlin Koyulhisar bölgesi zengin çam ormanı ile kaplıdır. Şerefiye yöresi Koyulhisar çevresi kadar olmamakla birlikte önemli bir orman bölgesidir. Şarkışla-Yıldızeli sınırları içerisinde bulunan Ak Dağlar İç Anadolu Bölgesi nin en önemli orman bölgesidir. İlin geniş toprakları arasında fazla geniş bir yer tutmayan bu orman alanları dışında Sivas ın asıl önemli bitki örtüsü (step) bozkırlardır. İlkbahar ayında yağışlarla canlanan çoğunlukla boyları cm yi geçmeyen yaz aylarında yağış yetersizliği nedeniyle çoğunlukla kuruyup kaybolan bozkır bitkileri içinde kısa ömürlü olan çiğdem, navruz (kar çiçeği), gelincik, üvez türünden bitkiler yanında kuraklığa dayanıklı kökleri

103 derine kadar inen keven, sığır kuyruğu, çoban döşeği, sütleğen, dağ yoncası, kekik, yavuşan gibi bitkiler geniş yer tutar. Ancak yakacak sıkıntısı çekilen kimi bölgelerde bu bitkiler yakacak olarak kullanıldığı için hızla azalmaktadır. İlde ormanların azalmasından doğan yakacak odun ve kereste ihtiyacının karşılanması için kavakçılığa büyük önem verilmiştir. Özellikle Şarkışla, Zara, Divriği, Gemerek ve Yıldızeli nde akarsu boyları söğüt ve kavak ormanı haline getirilmiştir. Sivas İli, Coğrafi konumu itibariyle yabanil hayvan bakamından çok zengindir. İlin Anadolu, Doğu Anadolu ve Karadeniz iklimleri arasında bir geçit yeri oluşu, il topraklarının engebeli ve sarp olması yabanil yaşamı çeşitlendirir. Divriği İlçesi ile bu ilçeye bağlı Danişment ve Sincan Bucaklarında; Zara ilçesi ile bu ilçeye bağlı Beypınar ve Bolucan bucaklarında, Yıldızeli ilçesinde, Suşehri ilçesi ile bu ilçeye bağlı Gökçekent bucağı nda bol miktarda keklik ve tavşan bulunmaktadır. Merkez ilçe, Ulaş, Kangal, Hafik ilçeleri ile Çukurbelen köyü çevresinde bol miktarda kanatlı av hayvanlarından; şahin, bıldırcın bulunmaktadır. Hafik, Çukurbelen, Merkez ilçe, Seyfebeli yörelerinde sazlık ve bataklıklarda yaban ördeği, ildeki tüm göllerin çevresinde yaban kazları yaşamaktadır. Tödürge Gölü ndeki iki küçük adacıkta turnalar yaşamaktadır. Sivas taki bütün akarsular ile Tödürge, Hafik, Lota ve Gürün Gökpınar Gölleri de bolca balık avlanan tatlı sulardır. İlin iğne yapraklı ormanlarının yayıldığı Koyulhisar, Yıldızeli, Akdağlar, Zara ve Şerefiye yörelerinde bol miktarda yaban domuzu, tilki ve ayıya rastlanır. D.5. Fauna Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğünce her av döneminde Merkez Av Komisyonu Kararı gereğince belirlenmiş olan nesli tehlikede olan ve olması muhtemel evcil ve yaban hayvanını avlamak ölü ve canlı bulundurmak ve nakletmek yasak olup bu kısıtlamalara ve engellemelere aykırı davrananlar hakkında 4915 sayılı Kara Avcılığı, 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu na 2872 sayılı Çevre Kanununa ve ilgili diğer mevzuatlara göre yasal işlem yapılır. İlimiz zengin keklik, tavşan gibi türler yanında Bakanlığımızca koruma altına alınan yaban hayatı değerlerimizden olan şahin ve yaban keçisi gibi türleri de barındıran avlaklara sahiptir. Yaban Keçisi: İlimizde Orman ve Su İşleri Bakanlığınca koruma altına alınan Yaban keçisi (Capraaegagrus) türü Divriği, İmranlı, Ulaş ilçelerinde yayılmaktadır.yaban keçisinin en büyük üreme yeri; Divriği ilçesi Çengellidağ bölgesi olup,diğer üreme bölgeleri;fıdıldağ, Gelindağı, Gürlevik Dağı, Yılanlıdağ dır.ulaş ilçesi Tecer Dağlarında bu yörede taşocaklarının varlığı nedeniyle son derece ürkek olan bu hayvanlar ürememektedir.kasım,aralık aylarında çiftleşme döneminin ardından Mayıs ayında doğum ve yavru büyütme mevsimine kadar sürüler üreme yerlerinde yaşarlar.yavrulama döneminin arkasından yaz aylarında Çengellidağ, Fıdıldağ, Gelindağı, Gürlevik Dağı istikametinden göç eden sürüler, Tecer Dağlarına kadar gelerek yayılmakta ve sonbahar döneminde tekrar üreme yerlerine aynı istikamette dönmektedirler. Yaban keçisi, ilimiz sınırları dahilinde yaklaşık km2 alanda yayılış göstermektedir

104 D.6. Tabiat Varlıklarını Koruma Çalışmaları DÜNYA DA KORUNAN ALANLAR Dünyamızdaki gelişen teknolojilerin bilinçsiz ve kontrolsüz kullanımı nedeni ile ortaya çıkan olumsuzlukların, doğada neden olduğu çöküşü durdurmak amacıyla doğayı ve doğal kaynakları koruma düşüncesi son zamanlarda tüm dünyada hızla yayılmaktadır. Dünya Tabiatı Koruma Birliği (IUCN) verilerine göre, dünya yüzeyinin % 5'inden fazlası korunan alan olarak ayrılmış olup, koruma konusunda hassas olan ülkelerde bu oran %20'lere kadar çıkmaktadır. Korunan alan; Biyolojik çeşitliliğin, doğal ve bununla ilişkili kültürel kaynakların korunması ve devamlılığın sağlanması amacıyla ilgili mevzuata göre yönetilen koruma statüsü bulunan kara, su ya da deniz alanlarıdır. Türkiye nin korunan alanları deniz ve kıyılardan dağlara, deltalardan, ormanlara, yaylalardan bozkırlara, göl ve akarsu sistemlerine derin vadiler ve kanyonlardan buzullara kadar çeşitli doğal ekosistem ve oluşumları barındırmaktadır. İLİMİZDE SORUMLU OLDUĞUMUZ ALANLAR 1) Merkez Yıldız Beldesi Değirmenaltı- Alaşehir Yerleşimi ve Şelalesi 2. Derece Doğal ve Arkeolojik Sit Alanı, 2) Gemerek İlçesi Sızır Beldesi Sızır Şelalesi 2. Derece Doğal Sit Alanı, 3) Gürün ilçesi Mağarabaşı ve Kuşkayası Mevkiinde bulunan Şuğul Vadisi 2. Derece Doğal Sit Alanı, 4) Gürün ilçesi Bahçeiçi Köyünde bulunan Anıt Ağaç, 5) Kangal ilçesi Kavak Köyünde bulunan Balıklı Kaplıca 2. Derece Doğal Sit Alanı, 6) Kangal ilçesi Kaklım Köyü Balıklı Kaplıca 2. Derece Doğal Sit Alanı, 7) Yıldızeli ilçesi Bakırcıoğlu Köyü Doğal Mağara ve Tabii Su Kaynağı Tabiat Varlığı 1. Derece Doğal ve Arkeolojik Sit Alanı, 8) Yıldızeli ilçesi Kalın Beldesi Kandilsırtı 1. Derece Doğal ve Arkeolojik Sit Alanı, 9) Altınyayla ilçesi Başören Köyü, Gölgediği Mevkii Hitit Barajı ve Açıkhava Tapınma Alanı 1. Derece Doğal ve Arkeolojik Sit Alanı, 10) Şarkışla ilçesi Alaman Köyü, Sıcak Su Kaynağı 1. Derece Doğal ve Arkeolojik Sit

105 D.6.1. İlimizde Tabiat Varlıklarını Koruma Alanları D Merkez Yıldız Beldesi Değirmenaltı - Alaşehir Yerleşimi ve Şelalesi 2.Derece Doğal ve Arkeolojik Sit Alanı, Alanı: yaklaşık olarak; 4,4 ha

106 D Gemerek İlçesi Sızır Beldesi Sızır Şelalesi 2.Derece Doğal Sit Alanı, Alanı yaklaşık olarak; 4,4 ha

107 D Gürün ilçesi Mağarabaşı ve Kuşkayası Mevkiinde bulunan Şuğul Vadisi 2.Derece Doğal Sit Alanı, Alanı yaklaşık olarak;. ha

108 D Gürün ilçesi Bahçeiçi Köyünde bulunan Anıt Ağaç, Alanı yaklaşık olarak;. ha

109 D Kangal ilçesi Kavak Köyünde bulunan Balıklı Kaplıca 2.Derece Doğal Sit Alanı, Alanı yaklaşık olarak; 18,5 ha

110 D Kangal ilçesi Kaklım Köyü Balıklı Kaplıca 2.Derece Doğal Sit Alanı, Alanı yaklaşık olarak; 15,8 ha

111 D Yıldızeli ilçesi Bakırcıoğlu Köyü Doğal Mağara ve Tabii Su Kaynağı Tabiat Varlığı 1.Derece Doğal ve Arkeolojik Sit Alanı, Alanı yaklaşık olarak; 3,8 ha

112 D Yıldızeli ilçesi Kalın Beldesi Kandilsırtları 1.Derece Doğal ve Arkeolojik Sit Alanı, Alanı yaklaşık olarak; 16 ha

113 D Altınyayla Başören Köyü, Gölgediği Mevkii Hitit Barajı ve Açıkhava Tapınma Alanı 1.Derece Doğal ve Arkeolojik Sit Alanı, Alanı yaklaşık olarak;. ha

114 D Şarkışla ilçesi Alaman Köyü, Sıcak Su Kaynağı 1.Derece Doğal ve Arkeolojik Sit Alanı yaklaşık olarak; 2,9 ha

115 D.7. Sonuç ve Değerlendirme Günümüzde, sosyal, ekonomik, kültürel gelişmelere paralel olarak, rekreasyonel ve boş zaman kavramları da önem kazanmakta ve bu kavramlar insan yaşamında önemli bir rol üstlenmektedir. Bu amaçlara hizmet etmesi düşünülen Karşıyaka tabiat parkının rekreasyonel kaynak değerlerinin korunması, geliştirilmesi, devamlılığının ve bakımının sağlanması, hizmet ve yönetimin optimum seviyede yürütülmesinin yanında, koruma-kullanma dengesi içerisinde insanlarımızın günübirlik kullanımlarına cevap verilebilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçlar doğrultusunda Karşıyaka tabiat parkı çevresine göre rekreasyonel potansiyelli olduğu için, iskan ve yapılaşma tesisleri uygulanmaya çalışılmıştır. Tüm bunlar burasının kontrollü kullanım bölgesi olarak değerlendirilmesini uygun kılmıştır. Buna istinaden rekreasyonel aktivitelerle ve kontrollü doğal yapılaşmayla insanların mutluluğu sağlanırken, kullanım alanlarının koruma kullanma dengesi içerisinde kullanılabilmesi için, arazi verilerinin elverdiği taşıma kapasitesine göre alan kullanım hesapları yapılmıştır. Doğal kaynakların ve dengenin korunabilmesi ve sürekliliğin sağlanabilmesi için önlemler düşünülerek planlama yapılmaya çalışılmıştır. Her şeyden önce yöre halkı bilgilendirilmeye çalışılmıştır. sonuç olarak doğal dengenin ve rekreasyon için gerekli önlemler alınmaya çalışılmıştır. Sivas İli nde 57 adet endemik bitki türü bulunmakta olup Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı adlı eserde verilen UCN Red Data Book (2000) kategorilerine göre düzenlenmiştir. Sivas İlinde irili ufaklı adet doğal sulak alan (göl ve sazlık-bataklık türünde) mevcuttur. İlin Yerel Sulak Alan Komisyonu tarafından sulak alanların korunması amacı ile yapılacak çalışmalar planlanmaktadır. Tödürge ve Ulaş Gölleri Sulak Alan Yönetim Planları yapılmakta olup 2011 yılı sonuna kadar bitirilmesi hedeflenmiştir. Bu yönetim planlarında bu alanların korunması, kullanım esasları ve sürdürülebilir kalkınmasına yönelik he defler belirlenecektir. Sivas İlinde ha ormanlık alan vardır. Bunun Sivas İli topraklarına oranı %9,18 dir. Sadece verimli ormanlar açısından hesaplandığında bu oran %2,5 a düşmektedir. Sivas İli, hayvan varlığı açısından oldukça zengindir. Bunlardan özellikle Kangal köpeği ve Kangal Balıklı Çermik balıkları dünyaca ünlüdür. İl deki endemik bitkileri bekleyen tehlikelerle ilgili olarak şunları söyleyebiliriz: kentleşme süreciyle birlikte gelişen aşırı yapılaşmayla birlikte, bitkilerin yayılış alanlarının daraltılması veya tamamen ortadan kaldırılması; tıbbi veya ekonomik öneme sahip bazı türlerin (özellikle bazı soğanlı bitkilerin) aşırı şekilde toplanması; aşırı şekilde hayvan otlatma; tarla açma amacı ile sökme veya yakma; yangınlar; özellikle ağaçların kesilmesi; tuzlu, çorak veya sulak alanlarda yapılan ıslah çalışmaları; sanayi tesisi yapımı ve bunların atıkları; barajların yapılması, altyapı çalışmaları, kültür çalışmaları ve tarımsal mücadelede kullanılan ilaçlar ve kimyasal atıklar bitki hayatını olumsuz yönde etkilemekte veya tamamen ortadan kaldırmaktadır. İl Müdürlüğünce kaçak avcılık ile mücadele kapsamında kolluk kuvvetleri ile işbirliği ile aşağıda belirtilen sayıda kişiye 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu na göre idari para cezası verilmiş, avda kullanılan av tüfekleri ve diğer eşyanın mülkiyeti kamuya geçirilmiş ve el konulan av hayvanlarının tazminat bedeli tahsil edilmiştir. Dünyamızdaki gelişen teknolojilerin bilinçsiz ve kontrolsüz kullanımı nedeni ile ortaya çıkan olumsuzlukların, doğada neden olduğu çöküşü durdurmak amacıyla doğayı ve doğal kaynakları koruma düşüncesi son zamanlarda tüm dünyada hızla yayılmaktadır

116 Dünya Tabiatı Koruma Birliği (IUCN) verilerine göre, dünya yüzeyinin % 5' inden fazlası korunan alan olarak ayrılmış olup, koruma konusunda hassas olan ülkelerde bu oran %20'lere kadar çıkmaktadır. Kaynaklar 1- Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü 2- Sivas Orman İşletme Müdürlüğü 3- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Tabiat Varlıkları Şube Müdürlüğü 4- Sivas İli 2012 yılı Çevre Durum Raporu 5- Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı

117 E. ARAZİ KULLANIMI E.1. Arazi Kullanım Verileri Sivas ili 28,333,96 km² yüzölçümü ile Türkiye nin toprak bakımından ikinci büyük İl idir. İl topraklarının büyük bir bölümü Kızılırmak, bir bölümü de Yeşilırmak ve Fırat havzalarına girmektedir. İlin arazi kullanım durumu ise; arazilerin % 44 ü tarım arazisi, % 42 si çayır ve mera, % 11 si ormanlarda ve % 3 ü ise yerleşim yerlerinden oluşmaktadır. İlimizin arazilerinin kullanım durumu ise arazilerin hektarı 1.sınıf arazi, hektarı 2.sınıf arazi ve hektarı 3.sınıf arazi sınıfına girmektedir. İlimizin 2013 yılı arazi kullanım durumu Grafik E.1 de verilmektedir. Sivas İli Arazi Kullanım Durumu 11% 3% 44% Tarım Arazileri Çayır ve Mera 42% Ormanlar Yerleşim Yerleri, Yol ve Diğer Grafik E.1- (Sivas) ilinde 2013 Yılı Arazi Kullanım Durumu (İl Özel İdaresi, 2013) Çizelge E Yılı için (Sivas) ilinde Arazilerin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması (İl Özel İdaresi, 2013) Arazi SINIFI Alanı (ha) (%) 1. Sınıf Araziler Sınıf Araziler Sınıf Araziler Sınıf Araziler Sınıf Araziler Sınıf Araziler Sınıf Araziler Sınıf Araziler TOPLAM

118 E.2. Mekânsal Planlama E.2.1. Çevre Düzeni Planı PLANIN HAZIRLANMA SÜRECİ İlk olarak 02/04/2012 tarih ve 4985 sayılı Olur u ile onaylanan ve uygun bulunan itirazlara ilişkin gerekli düzeltmeler yapılarak 07/09/2012 tarih ve sayılı oluru ile revize edilen Yozgat Sivas Kayseri Planlama Bölgesi 1/ ölçekli Çevre Düzeni Planı na askı sürecinde gelen itirazlar sonrasında Yozgat-Sivas-Kayseri Planlama Bölgesi 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı Değişikliği (I32, I33, I37, I38 ve J38 Paftaları), Plan Açıklama Raporu Değişikliği (53. ve 55. Sayfalar) ve Plan Hükümleri Değişikliği (Plan Hükümleri ) Bakanlık Makamı nın tarih ve 2735 sayılı Olur u ile 644 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname nin 7. maddesi uyarınca onaylanmıştır. PLANIN AMACI Bu planın amacı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından hazırlanan, 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı Yapımı Danışmanlık Hizmet Alımı İşine Ait Teknik Şartname doğrultusunda, 2040 yılı hedef alınarak, Yozgat-Sivas-Kayseri Planlama Bölgesi 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı nın, Planlama Bölgesi genelini ya da illeri kapsayan üst ölçekli strateji planlarındaki kararlar çerçevesinde, coğrafi bilgi sistemleri (CBS) veri tabanı ile ilişkilendirilerek hazırlanmasıdır. PLANIN HEDEFLERİ Bölgede, koruma-kullanma dengesini sağlayacak genel arazi kullanım kararlarının üretilmesi, bölgedeki gelişme potansiyelleri ile çevresel ve yerel dinamikler çerçevesinde yerleşmeler arasında kademelenmenin sağlanması, tarım ve hayvancılık, sanayi ve hizmetler sektörleri ile bu sektörlere bağlı alt faaliyet kollarındaki gelişmelerin değerlendirmesi, yönlendirmesi ve sektörlerde uzmanlaşacak alt merkezlerin oluşturulması ve alt ölçekli planlara temel oluşturulmasıdır. PLANIN ÖNEMİ Çevresel, ekonomik, toplumsal ve mekânsal bütünleşmenin sağlanması ve yaşam kalitesinin yükseltilmesi için alt ölçekli planları yönlendirecek bir yol haritası çizilmekte yapılaşma koşulları üst ölçekten belirlenmektedir. Örneğin «Tarım Alanlarında» «Çiftçinin barınabileceği yapı emsale dahil olup inşaat alanı 75 m2 yi geçemez. Tarımsal amaçlı yapılar için maks. emsal = 0,20 dir.» gibi plan hükümleri ile yapılaşma koşulları belirlenmiştir. Günübirlik tesislerden karayolu kenarında ve köy yollarında yapılacak yapı ve tesisler e kadar pek çok konuda alt ölçekte uygulanacak yapılaşma koşulları bu planla belirlenmiştir. Sivas İli nin 2040 kırsal nüfusu , kentsel nüfusu olmak üzere toplam kişi olacağı öngörülmektedir yılında Sivas ta, tarım-hayvancılık sektörü istihdam oranının %40, sanayi sektörü istihdam oranını %15 ler seviyesinde ve hizmetler % 45 ler civarında olacağı öngörülmektedir

119 HEDEFLER Stratejik Amaç 1: Tarihi, kültürel ve tabiat varlıklarının fonksiyonel hale getirilmesi için, tespit, bakım, onarım ve tanıtımları yapılarak ülke turizmine kazandırılacaktır. Hedef 1: İpekyolu Projesi kapsamında han ve kervansarayların turizm amaçlı hizmetlerin sunulabileceği mola noktası fonksiyonu için restore edilmesi sağlanacaktır. Hedef 2: Yıldızeli-Kalın-Kandil Sırtları Arkeolojik Sit Alanının alt yapısı tamamlanacaktır. Hedef 3: Yıldızeli-Selametkoy Gerdekkayası kazısının yapılması desteklenecektir. Hedef 4: Yıldız beldesi Değirmenaltı Şelalesi nin çevre düzenlemesi tamamlanacaktır. Hedef 5: Sivas Merkez ve ilçelerinde 20 adet konak restore edilecektir. Hedef 6: Halk ozanları, şairler ve yazarlar için ulusal ve uluslararası düzeyde yarışma ve festivaller düzenlenmesi için çalışmalar yapılacaktır. Hedef 7: Hafik/Tozanlı yöresinin zengin yasam tarzı (gelenek-görenek) yurtiçi ve yurtdışı turlar düzenleyen tur operatörlerine tanıtılarak, gezi güzergahlarına alınması sağlanacaktır. Hedef 8: Kızılırmak sahil düzenlemesi tamamlanacaktır. Hedef 9: Şuğul Vadisi nin çevre düzenlemesi yapılacaktır. Hedef 10: Koyulhisar, Sızır, Doğanşar ve İmranlı yaylaları yayla turizmine açılacaktır Hedef 11: Sarkışla Alaman Köyü Çermiği ve Şarkışla Ortaköy Çermiği nin çevre düzenlemeleri yapılacaktır. Hedef 12: Sızır Ormanları, Divriği avlak alanlarının av turizmine açılacaktır. Hedef 13: Sivas ta 5 yıldızlı otelin yapılması sağlanacaktır. Hedef 14: Sivas Semt Kütüphaneleri Projesi hayata geçirilecektir. Hedef 15: 4 Eylül Kültür Kompleksi Projesi hayata geçirilecektir. PLANDA ÖNERİ KULLANIM ALANLARI 1-Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri ve Turizm Merkezleri a. Sıcakçermik Termal Turizm Merkezi b. Kangal Balıklıçermik Termal Turizm Merkezi c. Yıldız Dağı Kış Sporları Turizm Merkezi d. Kalkım Balıklı Kaynak Termal Turizm Merkezleri önerilmiştir. 2-Sanayi (Tarıma Dayalı Sanayi ve Madencilik Dahil) Sektörü Gelişim Merkezleri Merkez ilçe, Şarkışla, Zara, Suşehri, Yıldızeli, Kangal ve Divriği ilçelerinde önerilmiştir. 3- Tarım ve Hayvancılık Sektörü Gelişim Merkezleri Şarkışla, Altınyayla, Zara, İmranlı, Suşehri, Koyulhisar, Akıncılar, Gölova, Yıldızeli ve Kangal bu kapsamda öne çıkan ilçelerinde önerilmiştir. 4-Karayolu Ulaşımı Akdeniz-Karadeniz bölünmüş yol projesi kapsamında Hafik-Doğanşar-Tokat ve Zara- Suşehri-Koyulhisar-Tokat yol bağlantıları ve Akdağmadeni ve Şarkışla ilçelerini birbirine bağlayan yol 1. derece yol olarak önerilmiştir. 5-Hızlı Tren Hattı Ankara Sivas Hızlı Tren Hattı, Yozgat ilinden geçmekte, Sorgun-Kadışehri-Akdağmadeni güzergahını izlemekte Hafik-Zara-İmranlı ilçesinden devam etmektedir. 6-Turizm Destekleme Amaçlı Tur Güzergahları

120 Yıldızeli ilçesinde Kalın sıcakçermik termal turizm tesisinden başlamakta Divriği kültür turizmi dünya mirası olan Ulu Camii ve Darüşşifası ndan da geçerek Koyulhisar Eğriçimen Yaylası yayla turizm alanlarına ve Gürün Şuğul vadisi Kanyonu-Gökpınar Gölü doğa ve ekoloji parkına gitmektedir. 7-Büyük Alan Gerektiren Kamu Kuruluş Alanları Sivas ilinde, il merkezi güneyi ve Yıldızeli ilçe merkezindedir. 8-Konut Dışı Kentsel Çalışma Alanları Sivas ilinde, il merkezi ile Yıldız beldesi, Gürün, Suşehri, Koyulhisar, Zara, Ulaş, İmranlı, Gölova, Doğanşar, Divriği, Kangal, Hafik, Şarkışla ilçe merkezleri ile Gürçayır ve Cemel Beldeleri, Yıldızeli ilçe merkezi ve Kavak beldesi, Kangal ilçe merkezi ile Çetinkaya ve Alacahan beldeleri, Gemerek ilçesi Yeniçubuk Beldesi, Altınyayla ilçe merkezi ile Kale beldesindedir. 9-Organize Sanayi Bölgeleri Sivas ilinde, il merkezinde Sivas Merkez I. ve II. OSB, Gemerek ve Şarkışla ilçelerinde ise birer OSB önerilmiştir. 10-Sanayi Alanları Sivas ta tarım ve madencilik üzerine yoğunlaşmış sanayi sektörü il ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle il merkezinin sanayi sektöründeki payı ilçelere oranla oldukça fazladır. Plan kararları kapsamında il merkezindeki sanayi yoğunluğunun görece olarak diğer ilçelere aktarılması öngörülmüştür. Sanayi alanları; Sivas il merkezi, Suşehri ilçe merkezi, Kangal ilçe merkezi güneyi (madene dayalı), Divriği ilçe merkezi (madene dayalı), Şarkışla ilçe merkezi doğusu (tarıma dayalı), Gemerek ilçesi Yeniçubuk beldesi (tarıma dayalı), Yıldızeli ilçe merkezi kuzeyi, Gürün ve Zara ilçe merkezlerindedir. 11-Depolama Alanları Sivas ilinde, Kangal ilçe merkezi kuzeyi, Altınyayla ilçesi Kale Beldesindedir. 12-Küçük Sanayi Sitesi Alanları Sivas ili Şarkışla ilçe merkezinde yapılmıştır. 13-Organize Tarım ve Hayvancılık Alanları Sivas ilinde, Akıncılar ilçe merkezi, Altınyayla ilçesi Kale beldesi arası, Kangal ilçe merkezi, Gölova ilçesi (hayvancılık ağırlıklı), İmranlı ilçesi (hayvancılık ağrılıklı), Şarkışla, Gürün ve Ulaş ilçe merkezleri (hayvancılık ağrılıklı) ve Yıldızeli ilçesi Güneykaya ve Şeyhhalil beldeleridir. 14-Lojistik Merkez Alanları Sivas Demir Çelik Fabrikası nın (SİDEMİR) bulunduğu alanda bir lojistik merkez önerilmiştir. 15-Turizm Tesis Alanları Sivas ilinde, Koyulhisar Eğriçimen Yaylası ve çevresi, Gemerek ilçesi Sızır beldesi, Gürün ilçe merkezi kuzeyi ve Gökpınar Gölü çevresi ve Hafik ilçe merkezi, Akıncılar ilçesi kuzey batısı mevkii, Gölova ilçe merkezindedir. 16-Günübirlik Tesis Alanları Sivas ilinde; Koyulhisar ilçesi Eğriçimen Yaylası, Gemerek ilçesi Sızır beldesi Obruk Şelalesi, Ulaş ilçesi Tecer beldesi ormanları alabalık tesisleri, Altınyayla ilçesi Sarıssa Antik kenti,

121 Kangal ilçesi Çetinkaya beldesi Kalkım köyü, Sularbaşı köyü alabalık tesisleri, Yıldızeli ilçesi Yavu beldesi ormanları, Bakırcıoğlu ve Ilıca köyündedir. 17-Kamping Alanları Sivas ili; Yavu Ormanları, Eğriçimen Yaylası, Gemerek İlçesi-Sızır Beldesi Obruk Şelalesi çevresindedir. 18-Kış Sporları ve Kayak Merkezleri Mekanik Tesis Alanları Sivas ın Yıldızeli İlçesi ndeki Yıldız Dağı nın bulunduğu bölge de kış sporları turizm merkezi ilan edilmiştir. 19-Sulak Alanlar Sivas ilindeki sulak alanlar, Hafik-Zara Gölleri Sulak Alanı ve Ulaş Gölleri Sulak Alanı dır. 20-Mesire Yerleri Merkez ilçede, Kızılkavruk, Fidanlık; Suşehri ilçesinde, Karşıyaka; Zara ilçesinde, Şerefiye; Ulaş ilçesinde, Güneşli Köyü Mesire Yerleri bulunmaktadır. 21-Biyolojik Öneme Sahip Alanlar Ulaş Gölleri, Hafik Zara Tepeleri, Tecer Dağları, Divriği Tepeleri, Kösedağ, Kelkit Vadisi, Giresun Dağları, Gölova Gölleri, Tohma Vadisi, Refahiye Ormanları olarak belirlenmiştir. 22-Özel Planlama Alanları Gürün Gökpınar Gölü-Şuğul Vadisi Özel Planlama Alanı, Gürün yerleşimi Gökpınar Gölü arasında uzanan vadi ve çevresini kapsamaktadır. Bu alan Planlama Bölgesi nde önemli bir doğa ve ekoloji parkı olarak nitelendirilmektedir. Alanda Gökpınar Gölü çevresinde turizm tesis alanları ve rekreatif alanlar yer almıştır. Şuğul Vadisi boyunca önerilen bölge parkı/büyük kentsel yeşil alan içerisinde günübirlik, kamping turizm ve treekking alanlarını içeren özel planlama alanı kapsamında çevre düzenleme-peyzaj projesi hazırlanması gereklidir. 23-Büyük Kentsel Yeşil Alanlar / Bölge Parkları Sivas ilinde, il merkezi Kızılırmak nehri ve Yıldız Beldesi Gölet kenarı boyunca, Doğanşar ilçe merkezi, Divriği ilçe merkezi kuzeyi, Şarkışla ilçe merkezi ve ilçenin doğusundaki Maksutlu Barajı kenarı boyunca önerilmiştir. 24-Rekreasyon Alanları İl merkezi ile Yıldız beldesi Yıldız Göleti kenarı, Hafik ilçe merkezi, Zara ilçe merkezi Deniz Gölü kenarı, Doğanşar ilçe merkezi güneyi Dipsiz Göl Şelalesi kenarı, İmranlı ilçe merkezi İmranlı Baraj kenarı, Gölova ilçe merkezi Gölova Baraj kenarı, Gürün ilçe merkezi Gürün Kanyonu kenarı, Altınyayla ilçesi Deliilyas Beldesi Deliilyas Gölet kenarı ve il merkezi kuzeyi Paşabahçe rekreatif alanı, Akıncılar ilçe merkezi kuzeyindedir. 25-Üniversite Alanları (Teknoloji Geliştirme Bölgeleri dahil) İl Merkezi (Cumhuriyet Üniversitesi Kampüsü); Gürün, Gemerek, Kangal, Suşehri, Hafik, İmranlı, Zara, Yıldızeli, Divriği ve Şarkışla ilçe merkezlerindedir. 26-Kongre ve Sergi Merkezleri Sivas ta ise il merkezinin güneyinde bulunmaktadır

122 27-Temalı Park / Fuar Alanları Zara ilçe merkezi, Yıldızeli ilçe merkezi, Kangal ilçe merkezi ve Alacahan Beldesi, Doğanşar ilçe merkezi, Koyulhisar ilçe merkezi ve Akıncılar ilçe merkezlerindedir. 28-Arıtma Tesisi Alanları Sivas ilinde, Merkez ilçe, Gürün dedir. 29-Su Toplama Havzaları ve Koruma Kuşakları Kemerkaya Barajı, Kanak Barajı, Eymir Barajı, Armağan Barajı, Kocakurt Barajı, Kurtlapa Barajı, Gemerek Barajı, Serpinti Çataloluk Barajı, Nevruz Barajı, Akçakale Barajı, Mahmudiye Barajı, Bozkurt Barajı, Mursal Barajı, Güneykaya Barajı, Karacalar Barajı, Çepni Barajı, Çamlıgöze Barajı, 4 Eylül Barajı, Susuzlar Barajı, Kılıçkaya Barajı, Gazibey Barajı, Gölova Barajı, İmranlı Barajı, Maksutlu Barajı, Pusat Ören Barajı, Beydilli Barajı, Kemeriz Göleti, ÜçözGöleti, BozarmutGöleti, Yakup Göleti, Harmancık Göleti, GüzeloğlanGöleti, Yıldız Göleti, ÜçtepeGöleti, Girit Göleti, YapıaltınGöleti, Ulaş Göleti, AvcıpınarGöleti, Delice Göleti, İncesu Göleti, Delice Göleti, Yakup Göleti nde önerilmiştir

123 Yozgat-Sivas-Kayseri Planlama Bölgesi 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı

124 Lejant 1- Yozgat Sivas Kayseri Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planı Lejantı

125 E.3. Sonuç ve Değerlendirme Sivas ili 28,488 km 2 yüzölçümü ile Türkiye nin toprak bakımından ikinci büyük İl idir. İl topraklarının büyük bir bölümü Kızılırmak, bir bölümü de Yeşilırmak ve Fırat havzalarına girmektedir. İlin arazi kullanım durumu ise; arazilerin % 43 ü tarım arazisi, % 42 si çayır ve mera, % 12 si ormanlarda ve % 3 ü ise yerleşim yerlerinden oluşmaktadır. İlimizin arazilerinin kullanım durumu ise arazilerin hektarı 1.sınıf arazi, hektarı 2.sınıf arazi ve hektarı 3.sınıf arazi sınıfına girmektedir. İlk olarak 02/04/2012 tarih ve 4985 sayılı Olur u ile onaylanan ve uygun bulunan itirazlara ilişkin gerekli düzeltmeler yapılarak 07/09/2012 tarih ve sayılı oluru ile revize edilen Yozgat Sivas Kayseri Planlama Bölgesi 1/ ölçekli Çevre Düzeni Planı na askı sürecinde gelen itirazlar sonrasında Yozgat-Sivas-Kayseri Planlama Bölgesi 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı Değişikliği (I32, I33, I37, I38 ve J38 Paftaları), Plan Açıklama Raporu Değişikliği (53. ve 55. Sayfalar) ve Plan Hükümleri Değişikliği (Plan Hükümleri ) Bakanlık Makamı nın tarih ve 2735 sayılı Olur u ile 644 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname nin 7. maddesi uyarınca onaylanmıştır. Sivas İli CORİNE istatistik verilerine göre; yılları arasında arazi kullanım değişikliği en fazla su kütlelerinde artış, orman ve yarı doğal alanlarda azalma şeklinde tespit edilmiştir. Yapay bölgelerde ve sulak alanlarda artış gözlemlenirken tarımsal alanlar azalmıştır. Sivas İli nde son yıllarda baraj yapılarının artması, tarım alanları ile orman yeri ve yarı doğal alanların azalmasına neden olmuştur. Maden çıkarım sahaları ile endüstriyel ve ticari birimlerdeki büyüme ise yapay bölgelerde artışa sebep olmuştur. Tarımsal alanlar içerisinde değerlendirilen mera alanları 2000 yılında ,54 ha iken 2006 yılında ,11 ha olarak tespit edilmiştir. İl de mera, çayır ve orman olması gereken V. VI. Ve VIII. sınıf ha alan sürülmekte, ha işlemeli tarım yapılan II. ve IV. sınıf arazilerde ise toprak koruma çalışmalarına gereken önem verilmemektedir. Meralarda erken ve aşırı otlatma yapılması, ormanların tarla açma, hayvan otlatma ve aşırı kesimlerle zayıflatılması, buna karşılık hiçbir iyileştirici ve koruyucu önlem alınmaması erozyonu artırmaktadır. Sivas ta arazilerin %63 ünün dik ve sarp eğimli olması da erozyonun yaygın oluşunun nedenlerinden biridir. İl de yanlış ve fazla kullanılan gübrelerden kaynaklanan pestisitler ve herbisitlerin nedeni ile topraklarımız nitrat vb. kimyasallarla kirlenmektedir Özellikle 2003 yılında başlatılan ağaçlandırma çalışmalarının erozyonla mücadelede son derece etkili olacağı düşünülmekte olup il de ağaçlandırma çalışmaları etkin bir şekilde Devam etmektedir. Toplamda ha alanda ağaçlandırma, ha alanda bakım, adet fidan dikimi yapılmıştır. Kaynaklar 1- Sivas İl Özel İdaresi 2- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü İmar ve Planlama Şube Müdürlüğü

126 F. ÇED, ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ F.1. ÇED İşlemleri Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamında 2013 yılı içerisinde İl Müdürlüğümüz tarafından Ek-2 Listesi bazında 79 adet ÇED Gerekli Değildir kararı verilmiştir. Bu kararların sektörel olarak dağılımı ise; madencilik sektöründe 66 adet, enerji sektöründe 4 adet, sanayi sektöründe 2 adet, tarım-gıda sektöründe 6 adet turizm-konut sektöründe ise 1 adet olarak gerçekleşmiştir. Çizelge F.1 (Sivas) ilinde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından 2013 Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı(ÇŞİM, 2012) Karar Maden Enerji Sanayi Tarım- Gıda Atık- Kimya Ulaşım- Kıyı Turizm- Konut TOPLAM ÇED Gerekli Değildir ÇED Olumlu Kararı Atık-Kimya 13% Tarım-Gıda 25% Maden 37% Enerji 25% Grafik F.1 (Sivas) ilinde 2013 Yılında ÇED Olumlu Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı(ÇŞİM,2013)

127 Sanayi 2% Tarım-Gıda 8% Turizm-Konut 1% Enerji 5% Maden 84% Grafik F.2 (Sivas) ilinde 2013 Yılında ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı (ÇŞİM, 2013) F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri 29/04/2009 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliği (ÇKAGİLHY) kapsamında; yönetmeliğin Ek-1 ve Ek-2 listesinde yer alan faaliyet ve tesisler tarafından Çevrimiçi Çevre İzinleri yazılım portalı ( kanalı ile İl Müdürlüğümüze 2013 yılı içerisinde toplamda 39 adet geçici faaliyet başvuru yapılmıştır. Bu başvurular mezkur yönetmelik kapsamında incelenerek 25 başvuru eksik bilgi ve belge nedeniyle reddedilmiş olup, geriye kalan 14 adet başvuru uygun görülerek Geçici Faaliyet Belgesi (GFB) verilmiştir. Yine aynı yönetmeliğin çevre izni ve çevre lisansı kapsamında 2013 yılında toplam 7 adet başvuru yapılmış olup, bu başvurular yönetmelik kapsamında değerlendirmesi sonucunda yeterli görülerek söz konusu işletmelere çevre izin/izin ve lisans belgesi verilmiştir. Çizelge F.2 (Sivas) ilinde 2013 Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları (ÇŞİM,2013) EK-1 EK-2 TOPLAM Geçici Faaliyet Belgesi Çevre İzni Lisans TOPLAM

128 Enerji 16% Madencilik 50% Atık Yönetimi 17% Yüzey Kaplama 17% Grafik F.3 (Sivas) ilinde 2013 Yılında Verilen Çevre İzni veya Çevre İzni ve Lisans Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı (ÇŞİM,2013) Geri Dönüşüm 100% Grafik F.4- (Sivas) ilinde 2013 Yılında Verilen Lisansların Konuları (Sivas,2013) F.3. Sonuç ve Değerlendirme İlimizde Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamında 79 adet ÇED Gerekli Değildir Belgesi verilmiştir. Bakanlığımız tarafından ise İlimizde faaliyet gösterecek olan 8 adet işletmeye ÇED Olumlu kararı verilmiştir. Sivas İl inde Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliğinin Ek-1 ve Ek-2 listesi kapsamında 39 adet başvuru yapılmış ve 14 adet başvuru için Geçici Faaliyet Belgesi verilmiştir. Yine aynı yönetmelik kapsamında 7 adet işletmeye çevre izin/izin ve lisans belgesi verilmiştir. Kaynaklar 1- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Çevre Denetimleri Şube Müdürlüğü 2- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ÇED. ve İzin Şube Müdürlüğü 3- Sivas İli 2012 yılı Çevre Durum Raporu

129 G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI G.1. Çevre Denetimleri Çevre denetim faaliyetleri değerlendirilirken, gerçekleştirilen denetimler planlı (rutin) ve ani (plansız-rutin olmayan) denetimler olarak ikiye ayrılmıştır. Planlı denetimler, bir ya da çok yıllık bir program çerçevesinde il müdürlüğümüz tarafından haberli veya habersiz olarak gerçekleştirilen denetimlerdir. Plansız denetimler ise; a) İzin yenileme prosedürünün bir parçası olarak, b) Yeni izin alma prosedürünün bir parçası olarak, c) kaza ve olaylar sonrasında (yangın ve aniden ortaya çıkan kirlilikler gibi), d) mevzuata uygunsuzluğun fark edildiği durumlarda, e) Bakanlık ya da ÇŞİM tarafından gerek görülen durumlarda, f) ihbar veya şikâyet sonrasında ani olarak gerçekleşen ve herhangi bir programa bağlı kalınmaksızın ÇŞİM tarafından yapılan denetimlerdir. Çizelge G.1 - (Sivas) ilinde 2013 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı (ÇŞİM,2013) Denetimler Birleşik Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü Derin Deniz Deşarjı ÇED İzin Toplam Planlı Denetimler Ani (plansız) Denetimler Genel Toplam ÇED 35% Birleşik 8% Hava 18% Su 4% Gürültü 22% Kimyasallar 1% Atık 11% Toprak 1% Grafik G.1 - (Sivas) ilinde ÇŞİM Tarafından 2013 Yılında Gerçekleştirilen Planlı Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (ÇŞİM, 2013)

130 ÇED 38% Hava 19% Su 5% Toprak 1% Gürültü 24% Atık 12% Kimyasallar 1% Grafik G.2 (Sivas) ilinde ÇŞİM Tarafından 2013 Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (ÇŞİM,2013) Planlı Denetimler 8% Ani (Plansız) Denetimler 92% Grafik G.3 (Sivas) ilinde ÇŞİM Tarafından 2013 Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı (ÇŞİM,2013) Birleşik 8% ÇED 35% Hava 18% Su 4% Gürültü 22% Atık 11% Toprak 1% Kimyasallar 1% Grafik G.4 (Sivas) ilinde ÇŞİM Tarafından 2013 Yılında Gerçekleştirilen Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (ÇŞİM, 2013)

131 G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi İl Müdürlüğümüze; Başbakanlık İletişim Merkezi(BİMER) nden, 3701 sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanuna göre vatandaşlardan ve/veya diğer kamu kurum ve kuruluşlar ile Bakanlığımız Çevre ve Şehircilik Hattı olan Alo 181 e gelen ihbar ve şikâyetler yasal süresi içerisinde incelenip değerlendirilmekte ve gerekli denetimler yapılmaktadır. Aşağıdaki tabloda da görüleceği üzere İl Müdürlüğümüzce bu kapsamda toplamda 208 şikâyet ulaşmıştır. Bu şikâyetlerin tamamı 2872 sayılı Çevre Kanunu ve ilgili mevzuatı gereğince incelenerek, ihlallerin söz konusu olduğu durumlarda Kanunun 20. maddesi kapsamında idari yaptırım uygulanmıştır. Uygulanan idari yaptırımların G.3. İdari Yaptırımlar bölümünde ayrıntılı olarak belirtilmiştir. Şikâyet sayısı Denetimle sonuçlanan şikâyet sayısı Şikâyetleri denetimle sonuçlanma (%) Çizelge G.2 (Sivas) ilinde 2013 Yılında ÇŞİM e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları (ÇŞİM, 2013) Şikayetler Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED TOPLAM ÇED 38% Hava 19% Su 5% Toprak 1% Gürültü 24% Atık 12% Kimyasallar 1% Grafik G.5 (Sivas) ilinde 2013 Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı (ÇŞİM,2013) G.3. İdari Yaptırımlar Raporumuzun G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi bölümünde açıklandığı üzere Müdürlüğümüze intikal eden 208 adet şikâyetin süratli bir şekilde yerinde yapılan inceleme ve denetim sonucunda 54 adet idari yaptırım karar tutanağı düzenlenmiş ve toplamda TL tutarında idari para cezası uygulanmıştır

132 Çizelge G.3 (Sivas) ilinde 2013 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı (ÇŞİM,2013) Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED Diğer (Anız) TOPLAM Ceza Miktarı (TL) Uygulanan Ceza Sayısı Hava 7% Su 7% Toprak 2% Atık 9% ÇED 57% Gürültü 18% Grafik G.6 (Sivas) ilinde 2013 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara Göre Dağılımı (ÇŞİM,2013) G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları 2013 yılı içerisinde İl Müdürlüğümüzce yapılan inceleme ve denetimler sonucunda 12 adet işletme; Çevresel Etki Değerlendirmesi sürecine başlamadan inşaata başlaması ya da faaliyete geçmesi sebebiyle Çevre Kanununun 20 nci maddesinin (e) bendinin 1 nci paragrafı doğrultusunda proje bedelinin % 2 si oranında idari para cezası uygulanmış ve faaliyetleri aynı Kanununu 15 inci maddesi kapsamında durdurulmuştur. Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamında Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir kararı verilen bu işletmelerin faaliyetlerine devam etmelerinde izin verilmiştir. Çevresel Etki Değerlendirmesi sürecinde verdikleri taahhütnameye aykırı davranan bir işletmeye ise Kanunun 20 nci maddesi kapsamında taahhüt ihlalinden dolayı idari yaptırım karar tutanağı ile idari para cezası uygulanarak, idari para cezasına konu olan olumsuzluğun giderilmesi için anılan işletmenin faaliyeti kanunun 15 inci maddesi kapsamında durdurulmuş olup, işletmenin söz konusu olumsuzluğu gidermesi üzerine faaliyetine izin verilmiştir. Ayrıca ilimizde demir-çelik sektöründe faaliyet gösteren bir işletmede baca gazı arıtma tesisini kurmadığından dolayı faaliyetinin durdurulmasına karar verilmiş olup, işletmenin konu yargıya taşımış olması ve mahkemenin yürütmeyi durdurması nedeniyle işletmenin faaliyeti durdurulamamıştır. Mahkemenin gerekçeli kararı çıktıktan sonra karar doğrultusunda işlem tesis edilecektir

133 2872 sayılı Çevre Kanununun Faaliyetlerin Durdurulması başlıklı 15 inci maddesi kapsamından yukarıda belirtilen ve madencilik sektöründe faaliyet gösteren işletmeler, bu Kanun uyarınca yayımlanan yönetmeliklere aykırı davrandıklarından dolayı aynı madde kapsamında mahallin en büyük mülki amiri tarafından süre verilmeksizin faaliyetleri durdurulmaktadır. G.5. Sonuç ve Değerlendirme İlimizde Çevre Denetimi Yönetmeliği kapsamında; 19 planlı denetim ve 208 ani (plansız) denetim yapılmıştır. Planlı denetimlerin % 46 sı kimyasallar konusunda, % 27 si sanayi konusunda, % 18 i atık konusunda ve % 9 u atık olarak ön plana çıkmaktadır. Ani denetimlerin % 38 ü ÇED konusunda yapılmış olup, % 24 ü ise gürültü konusunda yaşanan şikayetlerden kaynaklanmıştır yılında Müdürlüğümüze BİMER, Dilekçe Kanununa ve Alo 181 hattından gelen şikayetlerin toplamı 208 olup, bu şikayetlerin tamamı değerlendirilmiş ve gereği yapılmıştır. Şikayetlerin değerlendirme sonucunda 54 adet idari yaptırım karar tutanağı düzenlenmiş ve toplam da TL idari para cezası uygulanmıştır. Uygulanan idari para cezalarının bir bölümü yasal süresi içerisinde ödenmiş olup, yasal süresi içinde ödenmeyenler ise 6183 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun uyarınca tahsil edilmesi için 442 sayılı Tahsilat Genel Tebliği doğrultusunda Maliye Bakanlığının ilgili vergi dairesi/mal müdürlüğü/vergi dairesi başkanlığına bildirimleri yapılmıştır sayılı Çevre Kanununun 15 inci maddesi kapsamından (14) adet işletmenin faaliyeti, aynı madde kapsamında mahallin en büyük mülki amiri tarafından süre verilmeksizin durdurulmuştur. Kaynaklar 1- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Çevre Denetimleri Şube Müdürlüğü 2- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ÇED. ve İzin Şube Müdürlüğü 3- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Çevre Yönetimi Müdürlüğü 4- Sivas İli 2012 yılı Çevre Durum Raporu H. ÇEVRE EĞİTİMLERİ Yaşadığımız yüzyılın sonlarına doğru hızla artan çevre sorunlarının etkileri doğrudan doğruya canlı yaşamı üzerinde görülmektedir. Çoğunluğu insan faaliyetleri neticesi ortaya çıkan bu sorunların önlenmesi ve çevre kirliliğinin durdurulmasındaki görev yine insanoğluna düşmektedir. Çevreyi kirleten insan olduğuna göre o kirliliği de bertaraf edecek olan yine insandır. Ama tabii ki bu konuda bilgili ve bilinçli insanlara gerek vardır. Çevrenin korunmasının, geliştirilmesinin ve kirliliğin önlenmesinin anayasal bir zorunluluk olduğu düşünülürse bu konuda millet olma şuurunu taşıyabilmenin sorumluluğunu bilerek, yeterli çevre ahlakına sahip olabilmenin yolu "Çevre Eğitimi"nden geçmektedir. Bugün Türkiye'de çevre eğitiminin yeterli biçimde ele alınmadığı düşünülürse bu alanda daha çok çaba harcanması gereği açıkça görülecektir. Başta eğitim ve öğretim kurumlarımız olmak üzere resmi ve özel kurum ve kuruluşların çevre ve çevre eğitimi konusunda geliştireceği fikir ve önerilerin yanı sıra faaliyetlerinde ve işlevlerinde çevre konusuna biraz daha öncelik vermeleri "Çevre Eğitimi"nin daha başarılı olmasına imkan sağlayacaktır

134 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olarak 18/12/1992 tarihinde faaliyete geçen Müdürlük, Kanun, Yönetmelik ile Bakanlık ve Valilik talimatları doğrultusunda kuruluşundan itibaren Çevre Eğitimine öncelik vermiştir. Çevre Eğitimini her yaş ve her kesimden kişilere belli programlar dahilinde eğitimin doğuştan başladığı görüşünden hareketle, öncelikle okul öncesi ve ilköğretim aşamasındaki çocuklara çevreyi tanıtıcı, tabiatı sevdirici, doğal kaynaklarımızın tasarruflu kullanılması mesajları yanında çevre sorunlarının yarattığı tehlikeler çocukların anlayabileceği biçimde ele alınmıştır. İl Milli Eğitim Müdürlüğü ilk ve orta öğretimdeki öğrencilerin çevre konusunda bilgilendirilmesi için "Çevre Sağlık ve Trafik" adı altında okutulan dersin yanı sıra öğretmenler tarafından rehberlik ve eğitsel kol çalışmalarında çevre konusuna önem verilmektedir. Son yıllarda ülkemizin sahip olduğu sosyo-ekonomik dinamizm ve kalkınma ivmesine paralel olarak sürdürülebilir kalkınmanın en önemli bileşenlerinden olan çevre konusundaki mevzuat ve uygulamalarda da önemli gelişmeler yaşanmıştır. Bu süreçte çevre sektörü oluşup güçlenirken istihdama da katkısı olan bir sektör niteliğine bürünmüştür. Bununla birlikte atık, atıksu, hava, deniz, kimyasallar, gürültü, iklim değişikliği gibi çok değişik alt sektörlerde yapılan birçok faaliyet bulunmaktadır. Bu faaliyetlerin başarıyla devam etmesi, uygulamaların hedefine ulaşması bireylerin, toplumun çevre konularına karşı duyarlılık ve farkındalıkla konuya sahip çıkmasıyla mümkün olmaktadır. Bakanlık Makamının 28/12/2012 tarihli ve 1906 sayılı Olurları ile ülke genelinde; 1- Türkiye nin En Temiz Şehri yarışması, 2- Türkiye nin En Temiz Sanayi Tesisi yarışması, 3- Türkiye nin En Temiz Organize Sanayi Bölgesi yarışması düzenlenmiş ve İlimizdeki İlgili kurum, kuruluş ve işletmelere gerekli duyurular yapılmıştır. Bu yarışmalardan Türkiye nin En Temi Sanayi Tesisi yarışmasına sadece Estaş Eksantrik San.Tic.A.Ş. katılmış müracaatı Müdürlüğümüzce değerlendirilerek Bakanlığa sunulmuştur. Sivas Belediye Başkanlığı Türkiye nin En Temiz Şehri yarışmasına katılmış olup yapılan inceleme sonucunda; atıkların düzenli depolanamadığı ve kaynağında ayrı toplama oranın % 50 olan şartını taşımadığından olumsuz değerlendirilmiştir yılında İsveç in Stokholm kentinde yapılan Birleşmiş Milletler Çevre Konferansı nda alınan bir kararla, 5 Haziran Dünya Çevre Günü olarak kabul edilmiştir. 5 Haziran Dünya Çevre Günü etkinlikleri kapsamında şehir merkezinde halkın yoğun olarak bulunduğu yerlere pankartlar, billboardlara afişler asılmış ve çevre haftası boyunca halkın bilgilenmesi sağlanmıştır. Ayrıca Dünya Çevre Günü etkinlikleri kapsamında özellikle sanayinden kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesi, sanayicilerimizce çevre bilincinin artırılması ve çevre mevzuatı konusunda yükümlülüklerin hatırlatılması amacıyla 6 Haziran günü Müdürlüğümüz toplantı salonunda Sanayi ve Çevre konulu bilgilendirme toplantısı yapılmıştır. Dünya Çevre Günü etkinlikleri kapsamında 7 Haziran 2013 Cuma günü Cuma Hutbesi nde çevrenin korunması ve çevre kirliliğinin önlenmesine yönelik vaazların verilmesi sağlanarak vatandaşlarımızda çevre bilincinin arttırılmasına katkı sağlanmıştır

135 Sanayi ve Çevre konulu bilgilendirme toplantısında görünüm Çevre bilincinin arttırılmasına yönelik olarak Sivas Cumhuriyet Başsavcılığının 3/6/2013tarihli ve sayılı yazıları doğrultusunda 1/7/2013 tarihinde Kadın Yarı Açık Cezaevinde, 2/7/2013 tarihinde ise Erkek Yarı Açık Cezaevinde çevre konulu konferanslar verilmiştir

136 I. İL BAZINDA ÇEVRESEL GÖSTERGELER AÇIKLAMALAR: İL BAZINDA ÇEVRESEL GÖSTERGELER bölümünün genelinde amaç; yıllar itibariyle tablo ve/veya grafik olarak yıllara göre değişimi göstermek ve bu değişimin Değerlendirme ve Sonuçlar kısmında özet biçimde yorumlanmasıdır. Bu bakımdan İl Bazında Göstergeler bölümünde yer alan göstergelerde geçmişten başlayarak yıllar itibariyle durumunun gösterilmesi gerekmektedir. İl Çevre Durum Raporunda önceki bölümlerde bulunan Grafik ya da Çizelgeler tekrar olmaması açısından bu bölümde verilmeyebilir. Ancak verilmemesi durumunda ilgili başlığa ilgi tutulmalıdır. Göstergelerin büyük çoğunluğuna Türkiye İstatistik Kurumu nun internet adresinin ( Veritabanları veya Konularına Göre istatistikler kısımlarından ulaşılabilmektedir. Örneğin; Nüfus rakamları ve yanında nüfus artış hızı ile ilgili il bazında gerekli bilgilere ve Linkinden ulaşılabilmektedir. Belediye İçme Kullanma Suyu Kaynakları ile ilgili göstergeye linkinden ilinizin adı seçilerek ulaşılabilmektedir. Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Veren Belediyeler ile ilgili göstergeye linkinden ilinizin adı seçilerek ulaşılabilmektedir. Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayıları ve nüfusu ile ilgili göstergeye linkinden ilinizin adı seçilerek ulaşılabilmektedir. Arazi kullanımı ile ilgili göstergede arazi kullanımı ile ilgili rakamlara adresinden ilinizin adı seçilerek ulaşılabilmektedir. Kişi başına tarım alanları ile ilgili göstergeye adresinde tarım alanları seçilerek ve ilinizin adı seçilerek ulaşılabilmektedir. Motorlu Kara Taşıtları ile ilgili göstergeye linkinden illere göre motorlu kara taşıtları seçeneğinden İBBS Düzey 3 den ilinizin adı seçilerek ulaşılabilmektedir. Belediyeler Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık ve Bertarafı ile ilgili rakamlara linkinden ilinizin adı seçilerek ulaşılabilmektedir. Katı Atıkların Düzenli Depolanması ile ilgili verilere linkinden ilinizin adı seçilerek ulaşılabilmektedir. Çizelgelerde yer alan sayılar sağa dayalı olarak yazılmalıdır. Genel olarak, tablolar ve grafikler altında kaynak ve yıllarının belirtilmesinde yarar vardır. Bilgi verilemeyen konu başlıkları ile nedenleri belirtilmelidir

137 1. GENEL 1.1. NÜFUS NÜFUS GÖSTERGE: Nüfus artış hızı TANIM: Belirli bir dönemde, İl için nüfus büyüklüğünün ortalama yıllık artışıdır. Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: dönemi İl nüfus artış hızı (%), Nüfus yoğunluğu (kişi/km 2 ) Durum ve eğilimler; Veri formatı Yıllar Nüfus (Kişi) Nüfus Artış Hızı (binde) ,84 3,59 14,08-23,9-5,63 0,5 Kaynak: TÜİK Kayseri Bölge Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: Türkiye de nüfus artış hızı 2000 yılında -1,54 iken, 2008 yılında -10,84 e gerilemiş buna paralel olarak ta toplam nüfus azalmaya devam etmiştir yılı verilerine göre toplam nüfus kişi, nüfus artış hızı ise -0,5 e olarak tespit edilmiştir. Toplam nüfusta geçen yıla nazaran biraz artış yaşanmıştır. Nüfusun kentsel alanlarda yoğunlaşması, bu alanlarda çevre üzerinde baskının artması anlamına gelmektedir NÜFUS GÖSTERGE: Kentsel nüfus oranı TANIM: Belirli bir tarihte kentsel alan olarak tanımlanmış ve üzeri nüfusa sahip yerleşim yerlerinde yaşayan nüfusun toplam nüfus içindeki oranıdır. Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: dönemi yıllık (1927, 1950 ve 1980 yılları da olacak şekilde) kırsal ve kentsel nüfus oranı (%),Türkiye geneli oranlarıyla karşılaştırılması Durum ve eğilimler: Veri formatı İl ve İlçe Merkezi (%) Belde ve Köyler (%) ,22 75, ,04 74, ,91 56, ,01 40, ,90 35, ,30 82, ,82 32, ,71 31, ,46 29,54 Kaynak: TÜİK Kayseri Bölge Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: Ülkemizde 1990 yılında % 49,77 olan kentsel nüfus oranı 2000 yılında % 55,86 ya yükselmiştir. Hızlı kentleşme ile birlikte sosyal, ekonomik, demografik ve çevresel sorunlar ortaya çıkmıştır. Plansız kentleşme ve gecekondulaşma ile hizmet sunumu bakımından sorunlu kentler oluşmuş ve çevre sorunları hızla büyümüştür. Ülkemizde artan kentsel nüfus oranına paralel olarak kentlerde yaşanan çevre sorunlarının da artması olasılığı vardır

138 1.2 SANAYİ SANAYİ GÖSTERGE: Sanayi Bölgeleri TANIM: Sanayinin belli alanlarda yapılanmasını sağlamak, kentleşmeyi yönlendirmek, çevre sorunlarını önlemek gibi amaçlarla mal ve hizmet üretim bölgeleri olarak hizmet sunmayı amaçlayan organize sanayi bölgeleri vb. sanayi bölgelerinin sayısının, toplam alanlarının ve ildeki planlı sanayileşme oranının zaman serisinde ifade edilmesidir. Kaynak: Sivas Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde bulunan sanayi kuruluşlarının sayısı, sektörlerine göre sanayi bölgelerinin (Organize Sanayi Bölgeleri, Küçük Sanayi Siteleri, Endüstri İhtisas Bölgesi ilan edilmiş alanlar, Büyük Sanayi Siteleri vb.) sayısı, kapasitesi, alanı (ha), OSB ve diğer sanayi alanlarında yer alan sanayi kuruluşlarının sayısının ildeki tüm sanayi kuruluşları sayısına oranı (%) Durum ve eğilimler; CİNSİ Sayısı KAPASİTE (adet) ALANI (ha) FAAL İŞYERLERİ (adet) (ticari+sanayi kuruluşları) SANAYİ KURULUŞLARI (adet) TOPLAM SANAYİ KURULUŞLARINA GÖRE ORANI (%) Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) Küçük Sanayi Siteleri (KSS) Diğer Sanayi Kuruluşları TOPLAM Sanayi Kuruluşlarının Dağılımı (%) Sanayi Kuruluşlarının Dağılımı (%) OSB' ler 13 OSB' ler KSS' ler KSS' ler Diğer Diğer Kaynak: Sivas Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar; Müdürlüğümüz sanayi sicili kayıtlarına göre ilde toplam 324 adet sanayi kuruluşu bulunmaktadır. Bu sanayi kuruluşlarının 93 adedi (% 29) organize sanayi bölgelerinde, 43 adedi (% 13) küçük sanayi sitelerinde, 188 adedi ise (% 58) bunların dışında faaliyet göstermektedir

139 1.2.2.SANAYİ GÖSTERGE: Madencilik TANIM: Bu gösterge, İlde yer alan farklı ruhsatlandırma grubuna göre verilen bir yılda kayıt altına alınmış maden ocakları, zenginleştirme tesisleri ve depolama alanlarının miktarının yıllara göre değişimini gösterir. Tesislerin isim bazında listelenmesine gerek olmayıp, farklı ruhsatlandırma grubuna göre sayı ve alanların değişiminin belirtilmesi gerekmektedir. Kaynak: İl Özel İdaresi Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Sivas İli, madencilik faaliyetlerinde bulunan firmaların maden türleri ve yıllara göre değişimi grafik olarak gösterilmiştir yılları arasında 319 firma faaliyet göstermekte ve 2013 yılında 63 firmaya ruhsat verilmiştir. Durum ve eğilimler; YILLARA GÖRE RUHSAT VERİLEN İŞLETME SAYISI 2005(6) 2006(17) 2007(43) 2008(58) 2009(33) 2010(52) 2011(72) 2012(38) MADEN TÜRLERİ I.GRUP(35) II.GRUP(137) III.GRUP(6) IV.GRUP(141) Kaynak: Sivas İl Özel İdaresi Değerlendirme ve Sonuçlar: Sivas, yer altı zenginlikleri konusunda çok çeşitliliğe ve büyük rezervlere sahiptir. İlimizde, metalik madenlerden; altın, demir, krom, kurşun-çinko, manganez, endüstriyel hammaddelerden; doğaltaş (traverten), alçıtaşı (jips), kaolen, çimento hammaddeleri, kireçtaşı (kireç üretimine yönelik), sölestin, talk ve enerji hammaddelerinden ise; Taş kömürü önemli bir potansiyel oluşturmaktadır

140 2. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ 2.1.İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Sıcaklık TANIM: Gösterge, ildeki yıllık ortalama sıcaklık değişimi ve Türkiye ortalamalarıyla karşılaştırılmasını ifade etmektedir. Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için yılları arası yıllık ortalama sıcaklık değerleri (⁰C), Türkiye Ortalama Değerleri Durum ve eğilimler; Türkiye geneli ve Sivas geneli ortalama sıcaklı değerlerini gösteren çizelge. Veri formatı TÜRKİYE GENELİ VE SİVAS GENELİ ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİ Türkiye ortalama sıcaklık 13,5 12,8 12,1 12,6 12,6 12,6 12,0 12,9 13,0 13,6 İlin ortalama sıcaklık 9,9 9,2 7,7 8,6 8,9 8,0 7,6 8,7 9,4 10, Türkiye ortalama sıcaklık 12,7 13,3 12,0 12,2 12,3 12,7 13,0 12,4 12,4 13,0 İlin ortalama sıcaklık 8,8 10,1 7,9 8,2 9,0 8,6 9,0 8,7 8,2 10, Türkiye ortalama sıcaklık 12,8 12,5 11,3 12,1 13,6 13,0 13,3 12,4 13,8 14,1 İlin ortalama sıcaklık 8,7 8,6 6,6 8,0 10,0 9,3 10,1 8,6 9,8 10, Türkiye ortalama sıcaklık 13,1 14,2 13,2 13,2 13,2 13,3 13,3 13,7 13,5 13,6 İlin ortalama sıcaklık 8,7 10,9 9,0 9,6 9,3 9,6 9,9 10,1 8,4 9, Türkiye ortalama sıcaklık 14,9 12,6 13,6 14,1 İlin ortalama sıcaklık 12,0 8,7 10,8 10,1 Kaynak: Sivas Meteoroloji İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: Sivas İlinde meteorolojik faktörler arasında özellikle sıcaklığı etkileyen en önemli faktör deniz seviyesinden 1285 m yükseklikte olmasıdır. Kangal ve İmranlı ilçelerinde 1500 metrenin üstünde, Suşehri ve Koyulhisar da 1000 metrenin altındadır. 73 yıllık verilere göre yıllık ortalama sıcaklık Sivas Merkez İlçede 9 o C dir. En yüksek sıcaklık 40.0 o C ile 2000 yılının Temmuz ayında, en düşük sıcaklık değeri ise 34.6 o C ile 1972 yılının Ocak ayında ölçülmüştür. Ortalama yıllık sıcaklık verileri yüksekliğe eş görünüm sergilemektedir. Yıllık sıcaklık ortalaması Kangal da 6.6 o C İmranlı da 6.7 o C dir. Koyulhisar ve Suşehri nde10.0 o C civarındadır. Ancak Divriği ilçesi bu dağılıma uygun hareket göstermemekte ve yükseklik - sıcaklık ilişkisine ters hareketle 11.3 o C yıllık ortalama değerine sahiptir. Sıcaklığın yıllık dağılımı incelendiğinde Sivas ilinin Türkiye geneli ortalamasına bakıldığında en yüksek sıcaklık değerleri 12 o C ile 2010 yılında ulaşılmıştır. İlde en yüksek sıcaklık ortalamalarının 28,1 o C ve 28,7 o C ile Temmuz ve Ağustos aylarında ölçülmektedir. Aralık, Ocak ve Şubat aylarında sıcaklığın (-) değerlere düştüğü ve en düşük sıcaklık ortalaması -7,1 o C ile Ocak ayında ölçülmüştür..dfgdf

141 2.2.İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Yağış TANIM: Birim alana düşen ortalama yağış miktarının zaman serisinde ifade edilmesidir. Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için yılları arası yıllık ortalama yağış miktarları (kg/m2) Durum ve eğilimler; Sivas İli yılları arası yıllık ortalama yağış miktarlarını gösteren çizelge. Veri formatı SİVAS İLİ YILLARI ARASI YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARİ Ortalama (kg/m2) 28,5 36,6 36,5 23,7 33,1 34,2 36,7 39,4 32,6 35, Ortalama (kg/m2) 43,8 40,1 27,6 32,6 24,2 40,9 33,6 42,7 44,2 36, Ortalama (kg/m2) 32,8 44,3 43,0 36,6 31,1 37,3 43,3 35,0 47,3 32, Ortalama (kg/m2) 38,6 29,7 40,2 40,8 30,7 32,8 38,4 31,4 39,2 48, Ortalama (kg/m2) 45,7 40,1 48,9 27,6 Kaynak: Sivas Meteoroloji İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: Sivas İlinde yağış miktarlarının aylık dağılımı incelendiğinde yağışın kış ve ilkbahar aylarında yoğunlaştığı yıllık toplam yağışın ise kg/yıl civarında olduğu görülür. Özellikle 75,9 kg/ay ve 85.5 kg/ay ile Nisan ve Mayıs aylarının en yüksek aylık yağış değerlerine sahip olduğu görülür. Yağış miktarı verileri ile ortalama kar yağışlı günler sayıları ve orajlı günler sayıları karşılaştırıldığında kış aylarına ait yağışın kar yağışından, ilkbahar aylarına ait yağışın ise orajlardan oluştuğu görülür. En az yağış kg/yıl ile Gürün ilçesinde, en fazla yağış ise kg/yıl ile Zara ilçesinde olduğu görülmektedir. Sivas İlinin son 42 yıllık yağış miktarının en yüksek 2009 yılında 48,0 (kg/m2) olarak tespit edilmiş iken bu oran 2012 yılında 48,9 (kg/m2) olarak belirlenmiştir yılında ise % 56 oranında azalma görülmektedir. 2.3.İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Deniz suyu yüzey sıcaklığı TANIM: Bu gösterge, deniz suyu yüzey sıcaklığının 1975 ten bu yana yıllık değişimini ifade eder. Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Denize kıyısı olan iller için 1975 ten bu yana uzun yıllar ortalama deniz suyu yüzey sıcaklığı değerleri (⁰C) Durum ve eğilimler; - Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: İl imizin denize sınırı olmadığından bilgi verilememiştir

142 HAVA KALİTESİ HAVA KALİTESİ GÖSTERGE: Hava Kirleticileri TANIM: Bu gösterge; havadaki SO 2 ve PM 10 konsantrasyon miktarını göstermektedir. (SO 2 yakıtların doğal olarak yapısında bulunan kükürt bileşiklerinin yanma esnasında açığa çıkmasıyla oluşan kirletici, boğucu, renksiz ve asidik gazdır. Partikül maddeler, gaz halindeki emisyonların kimyasal dönüşümü ve yığın halinde şekillenmesi ile oluşur mikrometre çaplı partiküller, asılı partikül olarak tanımlanır. Genel olarak heterojen karışımları içerir ve karakteristikleri bir yerden bir başka yere önemli değişiklik gösterir. Çapı 10 mikrometre altındaki partiküller maddelere PM 10 denir.) Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde oluşan SO 2 ve PM 10 miktarları ortalamalarının yıllara göre değişimi ve yıllık olarak aşım gün sayısı değişimi (İldeki ölçüm istasyonlarının kurulma tarihinden itibaren) Durum ve eğilimler; SO2 PM10 Grafik YILLIK ORTALAMASI SO2 YILLIK ORTALAMASI PM10 Kaynak: Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Grafik 2 Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde Meteoroloji Müdürlüğü bahçesinde bulunana Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonun ilk kuruluş yılı olan 2005 yılından bu yana İlde oluşan SO 2 ve PM 10 miktarları ortalamalarının yıllara göre değişimi ve yıllık olarak aşım gün sayısı değişimi yukarı tabloda görülmekte olup, Grafik 1 de de görüleceği üzere 2007 ve 2008 yıllarında İlimizde kış sezonunun soğuk geçmesi nedeniyle aşım gün sayıları diğer yıllara nazaran fazla çıkmıştır yılında ise PM sınır değeri Mart, Nisan ve Ekim aylarında olmak üzere toplamda üç defa sınır değer aşılmıştır. Grafik 2 de ise; SO2 ve PM10 parametrelerinin Hava Kalitesi İstasyonun kuruluşundan bu yana geçen yıllık olarak gerçekleşen konsantrasyonları verilmiştir. Grafikte kış aylarının aşırı soğuk olduğu 2007 ve 2008 yılları ile devam eden yıllarda PM10 değerlerinin yüksek olduğu görülmektedir. Kış aylarının soğuk olduğu yıllarda ise bu parametre değerlerinin gittikçe düştüğü gözlemlenmektedir

143 4. SU-ATIKSU 4.1.SU - ATIKSU GÖSTERGE: Su Kullanımı TANIM: Bu gösterge belediye, sulama, içme ve kullanma, sanayi olmak üzere sektörel bazda kaynaklardan çekilen toplam su miktarını gösterir. Kaynak: DSİ Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Durum ve eğilimler; Veri Formatı milyar m 3 % milyar m 3 % milyar m 3 % milyar m 3 % milyar m 3 % Sulama - - 0,25 0,12 İçme-Kullanma - - 0,030 0,029 Sanayi Kaynak: DSİ 19.Bölge Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar:2008 yılında 0,030 milyar m3, 2012 yılında ise 0,029 milyar m3 su çekilmiştir yılına oranla 2012 yılında sulama ve içme-kullanma için çekilen su miktarında azalma olmuştur. 4.2.SU-ATIKSU GÖSTERGE: Belediye İçme Kullanma Suyu Kaynakları TANIM: Belediyeler tarafından içme ve kullanma suyu temin edilen baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve gölet olmak üzere çekilen suyun kaynaklarına göre oranını ifade etmektedir. Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde 1990 ve sonrasında, baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve göletlerden çekilen su miktarı, toplam çekilen su miktarı, (%) Durum ve eğilimler; Veri Formatı Belediye İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İçin Kaynaklara Göre Çekilen Su (1000 m 3 /yıl) Yıl Baraj Kuyu Kaynak Akarsu Göl-Gölet Kaynak: TÜİK Kayseri Bölge Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: 2010 yılı sonu itibariyle barajdan çekilen su miktarında, kuyulardan çekilen su miktarında, kaynak suyundan, akarsulardan ve göl-göletten çekilen su miktarında azalma yaşanmıştır

144 4.3.SU-ATIKSU GÖSTERGE: Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Veren Belediyeler TANIM: Bu gösterge atıksu arıtma tesisi ile hizmet veren belediye sayısını ve atıksu arıtma tesislerine bağlı nüfusun yüzdelik oranını ifade eder. Kaynak: TUİK, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki 1994 yılı ve sonrası atıksu arıtma tesislerine bağlı nüfus, tüm il nüfusu, oranları (%) Durum ve eğilimler; Veri Formatı YILLAR Atıksu Arıtma Tesisi ile Hizmet Veren Belediye Sayısı Arıtma Tesisine Bağlı Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%) Kaynak: TÜİK Kayseri Bölge Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: Sivas Belediyesince kurulan ve 2009 yılında yapımı tamamlanarak işletmeye alınan atıksu arıtma tesisi ile 2013 yılında İl in tamamına hizmet vermektedir. 4.4.SU-ATIKSU GÖSTERGE: Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayıları ve nüfusu TANIM: Bu gösterge 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı ve bağlı nüfus, Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Kaynak: TUİK, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı ve bağlı nüfus, Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Durum ve eğilimler; Veri Formatı YILLAR Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Kaynak: TÜİK Kayseri Bölge Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayılı her geçen yıl artmaktadır. Buna paralel olarak kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı 2012 yılında % 96 ya çıkmıştır

145 4.5.SU-ATIKSU GÖSTERGE: Sanayiden Kaynaklanan Atıksu ve Bertarafı TANIM: Bu gösterge yıllar itibariyle sanayi faaliyetlerinden kaynaklanan atıksu miktarları, atıksu arıtma tesisi ile hizmet veren sanayi bölgeleri ve oluşan atık suyun arıtılma oranını ifade eder. Kaynak: TUİK, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre, ildeki sanayi bölgelerinden ve diğer sanayiden kaynaklanan atıksu miktarı, arıtma tesisi sayısı ve arıtılan atık suyun kısmının toplam atıksu miktarına oranı (%) Durum ve eğilimler; İlimiz Organize Sanayi Bölgesinden kaynaklanan atıksular, Sivas Belediyesi tarafından kurulan Atıksu Arıtma Tesisine gitmektedir. Kaynak: Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar : İlimiz Organize Sanayi Bölgesinden kaynaklanan atıksular, Sivas Belediyesi tarafından kurulan Atıksu Arıtma Tesisine gitmektedir. Burada arıtıldıktan sonra alıcı ortam olan Kızılırmak a deşarj edilmektedir. 5. ARAZİ KULLANIMI ARAZİ KULLANIMI GÖSTERGE: Arazi Kullanımı TANIM: Bu gösterge CORINE Arazi Örtüsü kategorilerine göre göreceli arazi örtüsü dağılımını gösterir. Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi:1990, 2000 ve 2006 yılları arazi kullanımlarının miktarı (ha) ve değişim oranı (%). Durum ve eğilimler; Veri Formatı ALAN BÜYÜKLÜĞÜ Arazi Sınıfı km 2 % km 2 % km 2 % (m 2 ) 1. Yapay Bölgeler 2. Tarımsal Alanlar 3. Orman ve Yarı Doğal Alanlar 4. Sulak Alanlar 5. Su Yapıları TOPLAM Kaynak: - Değerlendirme ve Sonuçlar: Bu konuda herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır. ALANDA ARTIŞ(+) /AZALIŞ (-)

146 6. TARIM 6.1.TARIM GÖSTERGE: Kişi Başına Tarım Alanı TANIM: Toplam ekilebilir tarım arazisinin, toplam nüfusa oranı olarak ifade edilir. Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Ekilebilir arazi toplamı (ha) ve toplam nüfus (kişi), kişi başına tarım arazisi (ha/kişi) Durum ve eğilimler; YILLAR Toplam işlenen tarım alanı (hektar) Nüfus Yıl Toplam işlenen tarım alanı (hektar) Nüfus Kaynak: TÜİK Kayseri Bölge Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizin iklim şartlarının sert geçmesi, kış sezonunda aşırı soğuk olmasından dolayı ve her yel göç vermesinden dolayı işlenen arazi miktarında azalma yaşanmaktadır. 6.2.TARIM GÖSTERGE: Kimyasal Gübre Tüketimi TANIM: Tarımsal alanlarda kullanılan gübre miktarını ve hektar başına kullanılan mineral azot, fosfor ve potas miktarını gösterir. Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri, TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık toplam gübre tüketimi (ton), toplam tarımsal alan (ha), hektar başına kullanılan gübre ve mineral azot, fosfor ve potas miktarı (ton/ha) Durum ve eğilimler; Kaynak: Sivas İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: Bu konuda herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır. 6.3.TARIM GÖSTERGE: Tarım İlacı Kullanımı TANIM: Toplam tarım ilacı kullanımını (ton birimiyle aktif bileşen) ve hektar başına düşen tarım ilacı miktarıdır. Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri, TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık toplam tarım ilacı tüketimi (ton), toplam tarımsal alan (ha), hektar başına düşen tarım ilacı (ton/ha) Durum ve eğilimler; - Kaynak: Sivas İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: Bu konuda herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır

147 6.4.TARIM GÖSTERGE: Organik Tarım TANIM: Toplam kullanılan tarımsal alanın oranı olarak organik tarım alanı (organik olarak ekilen mevcut alanların ve organik tarıma geçiş sürecinde olan alanların toplamı) payıdır. Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Organik alanların toplam alanı (ha), Toplam tarım alanına oranı (%), Türkiye toplam organik tarım alanı içerisindeki oranı (%), Organik Tarım Alanında Toplam Üretim Miktarı (ton) Durum ve eğilimler; Yıllar Toplam üretim Üretim miktarı Alan (1000 ha) Artış* (%) Miktar (1000 ton) Artış* (%) , , , , , , , , , , *Artışlar 2002 yılı baz alınarak hesaplanmıştır. Kaynak: Sivas İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: Toplam kullanılan tarımsal alanın oranı olarak organik tarım alanı (organik olarak ekilen mevcut alanların ve organik tarıma geçiş sürecinde olan alanların toplamı) payı yukarıdaki tabloda gösterilmiş olup, veriler 2012 yılı baz alınarak hesaplanmıştır. Önceki yıllara nazaran üretim miktarına paralel olarak toplam üretim alanı ve üretim miktarında artış görülmektedir. 7. ORMAN ORMAN GÖSTERGE: Ormanlık Alanlar TANIM: Orman alanlarının toplam büyüklüğünü ve yıllara göre değişimini ifade eder. Kaynak: Orman Bölge Müdürlükleri Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki toplam orman alanı (ha), yıllık değişimi (ha/yıl), Orman vasfına göre dağılımı (%), ağaç türleri, sayıları ve oranları (sayı, %) Durum ve eğilimler; Sivas 1% Orman Alanı Türkiye 99% Kaynak: Sivas Orman İşletme Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: Ülkemizdeki orman varlığı 20,7 milyon hektar olup, ülkemizin % 27 sini, İlimiz ise ,0 hektar ile % 9,18 ini oluşturmaktadır. Sivas ili orman varlığı ülke geneli ile kıyaslandığında toplan orman alanının % 1,26 gibi düşük bir oranda kalmaktadır. İlimizde ormanlar 1200 ile 2600 m rakımlarında bulunmaktadır. Dolayısıyla ormanların oluşmasında ve orman ağaç türlerinin belirlenmesinde iklim (bağıl nem, gece gündüz sıcaklık farkı), jeolojik formasyonların özellikleri ve jeoformolojik yapılar etkili olmaktadır

148 8. BALIKÇILIK BALIKÇILIK GÖSTERGE: Balıkçılık TANIM: Her yıl, denizlerde avcılığı yapılan balıklar (denize kıyısı olan iller için), kabuklu deniz ürünleri ve yumuşakçalar ile iç sularda avlanan tatlı su ürünleri ile yetiştiricilik ürünleri olmak üzere üretilen balık miktarını gösterir. Üretime ilişkin veri yakalandığı zamanki ağırlığı olan canlı ağırlık ile ifade edilir. Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Kıyı şeridi uzunluğu (km), deniz alanı ve içsu alanı (ha), Su ürünleri üretimi (bin ton) ve yıllara gore değişimi (%), Balık türlerinin dağılımı (%) Durum ve eğilimler; Veri Formatı YILLAR İçsu Avcılığı Yetiştiricilik Ürünleri (birim:bin ton) Kaynak: Sivas İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde iç sularda avlanan tatlı su ürünleri ile yetiştiricilik ürünleri olmak üzere üretilen balık miktarını gösteren listede görüldüğü gibi üretim miktarında son yıllarda artış yaşanmaktadır

149 9. ALTYAPI VE ULAŞTIRMA 9.1.ALTYAPI VE ULAŞTIRMA GÖSTERGE: Karayolu ve Demiryolu Ağı TANIM: İldeki toplam karayolu (otoyollar, devlet yolları, il yolları) ve demiryolu gelişimi ve uzunluğunu ifade eder. Kaynak: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bölge Müdürlükleri Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre karayolu ve demiryolu uzunlukları (km) Durum ve eğilimler; Veri Formatı YILLAR Karayolu Ağ Uzunluğu (km) Demiryolu Ağ Uzunluğu (km) YILLAR Karayolu Ağ Uzunluğu (km) Demiryolu Ağ Uzunluğu (km) , , , , , , , , , , , ,55 Kaynak: TCDD 4.Böl.Müd. + KGM 16.Böl.Müd. Değerlendirme ve Sonuçlar: Devlet ve İl Yolları Uzunluğu adlı yayından alındığından; Sivas İl sınırları içinde olup, Karayolları 6.Bölge Müdürlüğü (Kayseri) sorumluluğunda bulunan 68 km uzunluğundaki yol yukarıdaki uzunluklara dahil edilmiştir

150 9.2.ALTYAPI VE ULAŞTIRMA GÖSTERGE: Motorlu Kara Taşıtı Sayısı TANIM: İldeki, Otomobil (arazi taşıtı dahil), Minibüs, Otobüs, Kamyonet, Kamyon, Motosiklet, Özel Amaçlı Taşıtlar, Yol ve İş Makineleri ve Traktör toplamından ibaret motorlu kara taşıt sayısını ifade eder Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre motorlu kara taşıtı sayısı, taşıt kategorileri ve toplam araç sayısı içerisindeki oranları (%), İldeki kişi başına düşen araç sayısı Durum ve eğilimler; MOTORLU KARA BİN KİŞİ BAŞINA YIL TAŞITLARI SAYISI OTOMOBİL SAYISI NÜFUS Kaynak: TÜİK Kayseri Bölge Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: Yıllara göre motorlu kara taşıtı sayısı her geçen yıl artmaktadır. Bu artışa paralel olarak bin kişi başına düşen araç sayısı da artmaktadır yılı verilerine göre İlimizde ortalama beş kişiye bir araç düşmektedir

151 10. ATIK 10.1.ATIK GÖSTERGE: Belediyeler Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık ve Bertarafı TANIM: Bu gösterge, il içinde, belediyeler tarafından ya da belediyeler adına toplanan katı atıkların miktarı ve düzenli depolama oranını ifade eder. Belediye atıklarının en önemli miktarı haneler tarafından üretilen atıklardır. Ayrıca alım-satım ve ticaret kuruluşları, ofis binaları, kurum ve küçük işyeri atıklarını da kapsamaktadır Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık olarak belediyelerce ya da belediye adına toplanan katı atıklar (Ton), Düzenli Depolanan Katı Atık Miktarı (ton) ve oranı (%) Durum ve eğilimler; TOPLAM ATIK MİKTARI YIL (1000 ton) Kaynak: TÜİK Kayseri Bölge Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: İl içinde, Sivas Belediyesi tarafından toplanan katı atıkların miktarı yukarıdaki tabloda gösterilmiştir. Belediye atıklarının en önemli miktarı haneler tarafından üretilen atıklar oluşturmaktadır. Toplam atık miktarı alım-satım ve ticaret kuruluşları, ofis binaları, kurum ve küçük işyeri atıklarını da kapsamakta olup, kış sezonunda 349 ton, yaz sezonunda ise 369 ton katı atık toplanmaktadır ATIK GÖSTERGE: Katı Atıkların Düzenli Depolanması TANIM: İldeki katı atık tesisi sayısı ve hizmet verilen nüfus oranını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki katı atık tesis sayısı, katı atık düzenli depolama hizmeti veren belediye sayısı ve nüfus, hizmet verilen nüfusun tüm il nüfusuna oranı (%) Durum ve eğilimler; İlimizde 2013 yılı içerisinde yaz aylarında günde ortalama 349 ton, kış aylarında ise günde ortalama 369 ton katı atık, Sivas Merkez ve Çevre Belediyeleri Katı Birliği (SİVÇEKAB) tarafından toplanmaktadır. Kaynak: Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: Söz konusu saha Erzincan Karayolu 12. Km.de Seyfebeli Haçin Deresi mevkiindedir. Katı atık düzenli depolama sahası 2014 yılı içinde faaliyete geçmesi planlanmaktadır

152 10.3.ATIK GÖSTERGE: Tıbbi Atıklar TANIM: İl için, ayrı olarak toplanan tıbbi atık miktarlarının yıllık olarak belirtilmesi ve toplanan tıbbi atıkların bertaraf yöntemlerinin oransal olarak ifade edilmesidir Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Toplanan tıbbi atık miktarı (ton), yöntemlerine göre bertaraf oranları (%) ve bertaraf tesisi sayısı Durum ve eğilimler; 14/03/2005 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri gereğince Sivas Belediye Başkanlığı yetkisini (10) yıllığına Era Çevre Teknolojileri A.Ş. ye devretmiştir. Protokol ile 10 yıllık yetki alan firma, 2012 yılı Erzincan Karayolu 12. Km Seyfebeli Mevkiinde 3100 m2 alan üzerine kurulmuş, 850 m2 kapalı alanı olan ve günlük 14 ton tıbbi atığı sterilizasyon edebilecek kapasitede bir tesistir. Tesiste sterilizasyon işlemi, 3,1 basınç altında 145 C de ve 30 dakikada sterilize edildikten sonra zararsız hale getirilerek düzenli depolama sahasında bertaraf edilmektedir yılında günde ortalama olarak 2,17 ton tıbbi atık toplanmakta ve sterilizasyon tesisinde sterilize edilmektedir. 2,5 2 1,5 1 0,5 0 1, Tıbbi atık miktarı (ton/gün) 2,17 Kaynak: Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: Tıbbi Atık Sterilizasyon Tesisi 2012 yılında faaliyete geçmiştir. Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin 23 üncü maddesi gereğince ilimizdeki atık üreticisi ve bertaraf edecek kurum ve kuruluşların görüşleri alınarak 30/12/2013 tarihli ve 2013/07 sayılı İl Mahalli Çevre Kurulu Kararı ile Sivas İli Merkez İlçe sınırları içinde 2014 yılı tıbbi atık taşıma ve bertaraf bedelinin KDV hariç 1,92 TL/kg, belediye sınırları dışında ise KDV hariç 2,40 TL/kg olarak belirlenmiştir. İlimizde oluşan tıbbi atıklar düzenli olarak toplanmakta ve söz konusu tesiste sterilize edilerek düzenli depolama sahasında bertaraf edilmektedir

153 Ton 10.4.ATIK GÖSTERGE: Atık Yağlar TANIM: İl içinde toplanan atık yağların miktarını ve geri kazanım ya da bertaraf oranlarını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle ilde toplanan atık yağın türlerine göre miktarı (ton), bertarafı ve geri kazanıma ilişkin oranları (%) Durum ve eğilimler; ATIK MOTOR YAĞI ATIK ENDÜSTRİYEL YAĞ Yıllar Kaynak: Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde yılları arasında toplanan atık motor yağı ve atık endüstriyel yağların miktarını gösteren grafik yukarıda verilmekte olup, 2012 yılında yaklaşık 120 ton atık motor yağı ve 25 ton atık endüstriyel yağ toplanmıştır yılında 158 ton atık yağ toplanarak bertaraf tesisine gönderilmiştir ATIK GÖSTERGE: Bitkisel Atık Yağlar TANIM: İl içinde toplanan bitkisel atık yağların miktarını ve geri kazanım-bertaraf oranlarını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle ilde toplanan bitkisel atık yağın türlerine göre miktarı (ton), Bertarafı ve geri kazanıma ilişkin oranları (%) Durum ve eğilimler; - Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: Bitkisel Atık Yağların Kontrolü kapsamında İlimizde lisans verilmiş geri kazanım tesisi bulunmamaktadır. Sivas Belediye Başkanlığının anlaşmalı olduğu Kayseri İlinden lisans almış olan Altay Atık Yağ Toplama Ltd.Şti. tarafından ilimizde atık yağlar toplanarak geri kazanımı yapılmaktadır. İlimizde 2013 yılı içerisinde 19,18 ton kullanılmış kızartmalık yağ toplanmıştır. İlimizde yılları arasında bitkisel atık yağ taşıma lisansı verilen araç bulunmamaktadır. Önceki yıllara ait toplanan bitkisel atık yağ miktarlarına ulaşılamadığından dolayı geçmiş yıllara yönelik değerlendirme yapılamamıştır

154 10.6.ATIK GÖSTERGE: Ambalaj Atıkları TANIM: İl içerisinde oluşan ambalaj atıklarının miktarlarını ve geri kazanımına ilişkin bilgileri içerir. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre; Üretilen toplam ambalaj atık miktarı ve ambalaj cinsi (ton), geri kazanılan toplam ambalaj atık miktarı (ton), piyasaya sürülen ambalaj miktarı (ton), hedeflenen geri kazanım oranları (%), geri kazanılması gereken miktar (ton), kayıtlı ekonomik tesis sayısı ve lisanslı tesisi sayısı Durum ve eğilimler; Konuyla ilgili bilgiler raporumuzun C.3. Ambalaj Atıkları bölümünde verildiğinden tekrar verilmemiştir. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde 2013 yılı içerisinde Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği kapsamında kg ambalajın üretimi gerçekleşmiştir. Piyasaya sürülen ambalaj atığı kg olarak gerçekleşmiştir. Geri kazanılan miktar ise kg dır. Önceki yıllara ait verilere ulaşılamadığından grafik olarak gösterim yapılamamıştır ATIK GÖSTERGE: Ömrünü Tamamlamış Lastikler TANIM: Ömrünü tamamlamış lastiklerin toplanma miktarları, geri kazanım tesisleri ve çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanılan miktarını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre, ömrünü tamamlamış lastiklerin toplanma miktarları ve geri kazanım tesislerinde ve çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanılan miktarları (ton) Durum ve eğilimler; - Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği kapsamında Enerji Grup Geri Dönüşüm Ltd. Şti. firmasına ÖTL Geçici Depolama Alanı izni verilmiş olup, Geri Kazanım Tesisi bulunmamaktadır yılında geçici depolama alanlarındaki ÖTL miktarı 68,65 ton dur. İlimizde yılları arasında geri kazanım tesislerine ve çimento fabrikalarına gönderilen ÖTL bulunmamaktadır ATIK GÖSTERGE: Ömrünü Tamamlamış Araçlar TANIM: İl genelinde yıllar itibariyle hurdaya ayrılan araç sayısını vb. bilgileri ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle hurdaya ayrılan araç sayısı Durum ve eğilimler; - Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamında 3 adet firmaya, ÖTA Teslim Yeri olarak Müdürlüğümüzce uygunluk verilmiştir. İlimizde, ömrünü tamamlamış araç işleme tesisi bulunmamaktadır

155 10.9.ATIK GÖSTERGE: Atık Elektrikli - Elektronik Eşyalar TANIM: Atık elektrikli ve elektronik eşya toplama miktarları ve işleme tesis sayılarını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Atık elektrikli ve elektronik eşya toplama miktarı (ton) ve işleme tesis sayısı Durum ve eğilimler; - Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında herhangi bir çalışma yapılmamıştır ATIK GÖSTERGE: Maden Atıkları TANIM: İl genelinde, cevher tiplerine göre, zenginleştirme tesisi sayısı ve zenginleştirme proses atıklarının dağılımını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle cevher tiplerine göre zenginleştirme tesisi sayısı, zenginleştirme proses atıkları miktarları (ton) Durum ve eğilimler; - Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde madencilik faaliyetleri sonucu ortaya çıkan maden atıklarından alıcı ortama deşarj izin belgesi sadece Erdemir Mad. A.Ş. ye verilmiştir. Ancak, söz konusu işletme maden atıklarını alıcı ortama deşarj etmemekte olup atık barajında depolamaktadır. İlde ortaya çıkan maden atıklarının tamamı saha içerisinde depolanmaktadır. İlimizde ortaya çıkan maden atık miktarı tespit edilememiştir

156 10.11.ATIK GÖSTERGE: Tehlikeli Atıklar TANIM: İl genelinde, yıllar itibariyle toplanan tehlikeli atıkların miktarı ile geri kazanımı, yakma ve nihai bertaraf edilenlerin miktarlarını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl içinde toplanan tehlikeli atıkların miktarı (ton), ara depolama geri kazanım, yakma ve nihai bertaraf miktarları (ton) ve geri kazanım türlerine göre oranları (%) Durum ve eğilimler; Tehlikeli Atık Miktari (ton) Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Geri Kazanım Bertaraf Tesis İçi Stok İhracat Toplam Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde mevcut tesislerden oluşan tehlikeli atıklar atık yönetim planı kapsamında ayrı biriktirilerek bertaraf/geri kazanım için lisanslı tesislere gönderilmekte ve ulusal atık taşıma formları İl Müdürlüğümüze sunulmaktadır yılı verilenime ulaşılamamıştır. İlimizde lisans almış tehlikeli atık geri kazanım tesisi bulunmamaktadır

157 11.TURİZM TURİZM GÖSTERGE: Yabancı Turist Sayıları TANIM:Bu gösterge, il düzeyinde bir yılda giriş çıkış yapan yerli ve yabancı turist sayısının yıllara göre değişimini ifade eder Kaynak: Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl düzeyinde 2000 yılı ve sonrasındaki yıllarda giriş yapan yerli ziyaretçi sayısı (kişi), yabancı ziyaretçi sayısı, bu sayıların yıllara göre değişimi (%), bir önceki yıl için ziyaretçi sayısının aylara göre dağılımı Durum ve Eğilimler; Sivas Geneli Turist Sayısı nın grafikli istatistik anlatımıdır SİVAS İL GENELİ İSTATİSTİKLERİ Konaklayan Kişi Geceleme Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Konaklayan Kişi Geceleme Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam YILI AYLARA GÖRE TURİST DAĞILIMI Konaklayan Kişi Geceleme OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ Yabancı Yerli Yabancı Yerli Konaklayan Kişi Geceleme AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK TOPLAM Yabancı Yerli Yabancı Yerli TURİST SAYISI Kaynak: Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü