Txilis nergis gamoyvana, barebis gaseneba da movla (rekomendaciebi)

Transkript

1 Txilis nergis gamoyvana, barebis gaseneba da movla (rekomendaciebi) Tbilisi 2015

2 rekomendaciebis avtorebi: iuza vasaze saqartvelos soflis meurneobis mecnierebata akademiis akademikosi, profesori; givi badrisvili - saqartvelos soflis meurneobis mecnierebata akademiis akademikosi, profesori; nugzar Sengelia - soflis meurneobis mecnierebata doqtori; nadejda mirotaze - soflis meurneobis mecnierebata doqtori; maia mirotaze - soflis meurneobis mecnierebata doqtori; lali goginava - soflis meurneobis mecnierebata doqtori; natruli miqaze - soflis meurneobis akademiuri doqtori; recenzenti: ioseb basilia soflis meurneobis mecnierebata doqtori. redaqtori: elguja SafaqiZe saqartvelos soflis meurneobis mecnierebata akademiis wevr-korespondenti, teqnikis mecnierebata doqtori, profesori, ssmm akademiis akademiuri departamentis ufrosi. ISBN

3 Sesavali qveynis soflis meurneobis ert-ert prioritetul dargs mexileoba warmoadgens. xili da misi gadamusavebis Sedegad mirebuli produqtebi mnisvnelovan rols asruleben adamianis kvebis saqmesi, radgan Seicaven organizmisatvis sawiro mraval sasargeblo nivtierebas da xels uwyoben mis normalur funqcionirebas. aqedan gamomdinare qartveli kaci yoveltvis did yuradrebas utmobda xexilovani kulturebis axali jisebis SerCevas, barebis ga- Senebasa da movlas. mexileobasi kaklovan kulturebs ert-erti sapatio adgili uwiravt. igi fartodaa gavrcelebuli qveynis TiTqmis mtel teritoriaze. samrewvelo sortimentsi igi warmodgenilia rogorc introducirebuli aseve aborigenuli jisebita da formebit. saqartvelo SeiZleba am kulturebis, gansakutrebit kaklisa da Txilis warmosobis ert-ert kerad CaiTvalos, rac mravali istoriuletnografiul masalebit dasturdeba. perspeqtivasi mexileobis zonebis niadagur-klimaturi pirobebi kaklovani kulturebis gavrcelebis karg SesaZleblobas izleva. unda arinisnos, rom dreisatvis kaklovani kulturebis mdgomareoba aradamakmayofilebelia. ar tardeba nargaobebsi agroteqnikuri RonisZiebebi; nargaobata didi nawili dakninebulia da ganadgurebis pirasaa misuli; mosavlis did nawili mavnebel-daavadebebis intensiuri gavrcelebis gamo nadgurdeba; naklebad xdeba sauketeso namyeni nergis warmoeba; axali nargaobebi stiqiurad, saewvo warmomavlobis TeslnergebiT Sendeba, rac mosavlianobas sagrznoblad Seamcirebs da sxva. rogorc cnobilia, saqartvelo sasoflo-sameurneo miwebit naklebad uzrunvelyofili qveyanaa, amitom aqtualurad migvacnia perspeqtivasi kaklovani kulturebis 3

4 barebis gasenebis dros gansakutrebuli yuradreba mieqces iset aqtiur sakitxs, rogoricaa mcire konturiani barebis gaseneba, romlis drosac gamoyenebuli iqneba Cvens mier SemoTavazebuli daskvnebi da rekomendaciebi, romlebic mirebulia mravalwliani samecniero mu- Saobis Sedegad. baris gasaseneblad sawiro nergis gamoyvana mravalwliani samecniero kvleviti musaobis Sedegad saqartvelos mebareobis, mevenaxeobis da mervineobis samecniero-kvlevit institutsi SemuSavebuli da wardgenil iqna dasamtkiceblad saqartvelos standartebis teqnikuri reglamentisa da metrologiis erovnul saagentosi standarti `nergebi Txili, kakali, nusi~. proeqti ganxorcielda saqartvelos erovnuli samecniero fondis finansuri mxardawerit, romelic damtkicebuli da mirebulia samoqmedod: saqartvelos standartebis, teqnikuri reglamentebis da metrologiis erovnuli saagentos mier 2009 wlis 17 ivlisis #31 `s~ gankargulebit, romelic registrirebulia saqartvelos standartebis, teqnikuri reglamentebis da metrologiis erovnuli saagentos reestrsi wlis 17 ivlisi # nergebi danisnulebis mixedvit iyofa: jisebis mixedvit: _ elituri da pomologiurad wminda jisebi; sasaqonlo xarisxis mixedvit: _ I da II xarisxis. elituri nergi miireba sadede mcenaris vegetaturi gamravlebis (amonayrebis arzrda, bucqis dayofa, kalmebis dafesvianeba) gzit, romelic winaswar aris SerCeuli; xasiatdeba jisistvis damaxasiatebeli morfologiuri da 4

5 biologiuri nisnebit; marali sameurneo da teqnikuri macveneblebit; uxvi da regularuli mosavlianobit. elituri jisi gamoyavs samecniero organizaciebs an saseleqcio centrebs. homologiurad wminda jisuri nergebi miireba specializirebul sanerge meurneobasi. vegetatur gamravlebis (amonayrebis arzrda, bucqis dayofa, kalmebis dafesvianeba) gzit, elituri masalit gasenebuli sadede baridan, aprobirebuli samrewvelo nargaobidan an erteuli mcenareebidan. pomologiuri wminda jisuri masala gankutvnilia samrewvelo barebis gasaseneblad. nergebis garegani saxe unda Seesabamebodes jisisatvis damaxasiatebel kultivirebis formas. nergebis fesvta sistema da miwis zeda nawili unda iyos sari, kargad ganvitarebuli, sakarantino mavneblebisagan dauzianebeli. nergebi unda Seesabamebodes cxrilsi mititebul normebs. Txilis sargavi masala miireba fesvze ganvitarebuli amonayrit, bucqis dayofit, totis gadawvenit, kalmis dafesvianebit an fesvis mzinare kvirtis amonayrebit. Txilis sargavi masala unda daxarisxdes ganvitarebis mixedvit. dairgos polimeruli torfnesompalian qotnebsi an winaswar momzadebul sargav kvlebsi mwkrivebad sqemit: 80 sm X 20 sm am 100 sm X 25 sm. 5

6 Txilis nergebi macveneblis dasaxeleba norma Txilis nergisatvis I xarisxi II xarisxi ertwliani nergi: mcenaris simarle, sm, aranakleb ZiriTadi fesvebis sasualo sigrze, sm ZiriTadi fesvebis raodenoba, 5 3 cali Stambis diametri fesvis yelidan 1,5 1,0 15 sm simarleze, sm, ara- nakleb orwliani nergi: mcenaris simarle, sm, aranakleb nazardebis raodenoba, cali, 5 3 aranakleb Stambis diametri, sm, aranakleb 2,5 1,5 ZiriTadi fesvebis sasualo sigrze, sm, aranakleb ZiriTadi fesvebis raodenoba, cali, aranakleb 7 5 nergebi sasaqonlo xarisxis mixedvit ikvreba konebad 25 cali raodenobit. nergebi sanergesi daxarisxebisas ar eqvemdebareba gasxvlas. nergebs unda axldes jisianobis mowmoba da fotosanitaruli sertifikati. nergebis droebiti Senaxvis vadaa erti Tve. 6

7 nergis warmoeba daxuruli fesvta sistemit. gamosayenebeli WurWeli, substrati, nergis dargva da nergis movla _ daxuruli fesvta sistemit nergis warmoebisatvis gamoiyeneba polietilenis toprakebi, mcire moculobis plastmasis WurWlebi, specialuri qotnebi da a.s. mosaxerxebeli da iafia polietilenis toprakebi: TxilisaTvis _ zomit 30X20 sm. _ nazavad gamoiyeneba adgilobrivi resursebi: fxvieri miwa, mdinaris Slami, gadamwvari nakeli, torfi, ceoliti da sxv. _ sauketeso nazavia _ gadamwvari nakeli da kordis miwa SefardebiT 1:1. massi arsebuli sakvebi elementebi mtlianad uzrunvelyofs SezRudul aresi nergis kvebas rogrc mudmiv adgilze gadargvamde, ise gadargvis Semdeg. _ WurWlebis nazavit Sevsebis Semdeg moxdeba morwyva. _ Txilis bucqidan mirebuli amonayrebi dairgveba polietilenis toprakebsi an sxva WurWelSi. gadaiwreba sm simarleze da dalagdeba ertmanettan mwidrod Ria cis qves gabneuli mzis sinatlis pirobebsi. _ nergebis movla itvaliswinebs morwyvas, mavnebeldaavadebebtan brzolas, fesvur da fesvgarese gamokrebas. gamoiyeneba kristaloni _ 300 gr 100 l wyalsi. gamokveba da Sesxureba moxdeba 3-jer dris intervalit. _ substratsi tenianobis regulireba xorcieldeba morwyvit, specialuri dasawvimeblebit 7-10-jer amindis pirobebis mixedvit. _ gadatenianebis Tavidan acilebis miznit WurWels gauketdeba sadrenaje xvrelebi. 7

8 _ movlis satanado pirobebsi Txilis nergi arweven standartul macveneblebs. mcire konturiani maralintensiuri tipis barebis gaseneba _ Txilis barebis gasaseneblad nakvetebis SerCevaSi monawileobas irebs dargis specialistebi: mexile, niadagmcodne, agroklimatologi da sxv. sawiroa moxdes nakvetis SerCeva da moewyos qarsafari zolebi. niadagis analizis safuzvelze ganisazrvros organulmineraluri sasuqebis Setanis normebi. yovelive es mi- TiTebuli unda iyos baris gasenebis proeqtsi, romelsac gamoscems specialuri saproeqto organizacia. _ gamoyofil nakvetebze Catardeba qvebisa da bucqnarebisagan gasuftaveba, mosworeba, sawiroebis mixedvit moxdeba sadrenajo arxebis gayvana. niadagi daplantajdeba sm sirrmeze. plantajis win Seitaneba organul-mineraluri sasuqebi dadgenili normebit. _ niadagis plantaji unda Catardes barebis gasenebamde 5-6 TviT adre. gasenebis win moxdeba plantajis jvaredini gadaxvna, kultivacia-gafxviereba da dagegmva. _ dargvamde 5-6 drit adre amoireba ormoebi zomit 40X40 sm. da massi Seitaneba organul-mineraluri sasuqebi: gadamwvari nakeli 5-6 kg, superagro (NPK ) grami an nitromofoska (NPK ) _ grami Ti- ToeulSi. dargvamde sasuqebi kargad unda airios ormosi Casayrel miwastan ertad. _ Txilis ertstambiani intensiuri tipis barebi vake adgilze niadagur-klimaturi pirobebis da jisebis zrdis sizlieris mixedvit gasendeba 4X3; 5X2,5 da 5X3 metr kvebis areze, ferdobebze _ 5X4; 4X4 metri kvebis areze bucquri formit 3-4 deda totit, xolo sferul 8

9 kvlebze da terasebze 4X3; 4X2,5 metr kvebis areze ertstambiani formit. _ intensiuri tipis barebi gasendeba daraionebuli samrewvelo jisebit an zonisatvis aprobirebuli perspeqtiuli formebit urtiert damamtverianeblebis gatvaliswinebit. _ Txilis barebsi jisebi ise unda ganlagdes, rom dasamtverianebeli da damamatverianebeli jisebi morigeobit icvlebodnen yovel mesvide an mecxre rigsi. _ Txilis samrewvelo baris gasenebisatvis dasavlet saqartvelos regionisatvis rekomendirebulia jisebi: anakliuri, Svelisyura, gulsisvela, nemsa, dedoflis TiTi. damatverianebel jis xawapurastan ertad: _ armosavlet saqartvelos raionebsi ki: gulsisvela, Svelisyura. damamtverianebeli: ganjastan da xawapurastan ertad. _ intensiuri tipis (ertstambiani) barisatvis rekomendirebulia: dedoflis TiTi, gulsisvela, Svelisyura, nemsa. _ barebis gaseneba daxuruli fesvta sistemis mqone nergit SesaZlebelia wlis nebismier dros. gazafxulze, zafxulsi, Semodgomaze an gvian Semodgomaze. zafxul- Si gaseneba moxdeba mwvane nergit. _ dargvis win ormoebi Seivseba nakelsereuli miwit da kargad moirwyveba. ormosi motavsdeba namyeni, da frtxilad SemoeWreba polietilenis topraki an mieyreba fxvieri miwa da kvlav moirwyveba. dargvis Semdeg namyeni aikvreba Wigoze. 9

10 baris movla _ axladgasenebul barebsi regularulad Catardeba niadagis damusaveba-gafxviereba, sarevelebtan da mavnebel daavadebebtan brzola, morwyva, amonayrebis Secla, varjis formireba, mineraluri sasuqebit gamokveba da sxv. _ gasenebis pirvel wlebsi (1-3 weli) rigtasorisebi da mwkrivebi SesaZlebelia iyos Savad xnul mdgomareoba- Si an daitesos parkosani kulturebi: lobio, soia an kidev sideratebi (barda, cercvela, culispira) romlebic Caixvneba yvavilobis periodsi. _ axalgazrda barebsi niadagis dakordeba an mravalwliani balaxebis datesva ar aris rekomendirebuli. igi aferxebs fesvta sistemis ganvitarebas da varjis formirebas. igi axangrzlivebs msxmoiarobasi Sesvlis periods. _ vegetaciis periodsi amindis pirobebis mixedvit Catardeba 3-4 morwyva, morwyvis Semdeg ki mcenaris garsemo da rigtasorisebsi niadagis gafxviereba. _ Txilis ertstambian barebsi amonayrebis winaarmdeg gamoiyeneba mulci. nergs miwis zedapiridan 3-5 sm simarleze Semoxveva da niadagze daefineba sm diametris nebismieri feris polietilenis firi, romelic daifareba 3-4 sm niadagis fenit. safeni aset mdgomareobasi rceba 2-3 weli. igi zrudavs, rogorc amonayrebis ise mcenaris garsemo sarevelebis ganvitarebas, xels uwyobs mcenaris garsemo niadagsi tenianobis SenarCunebas. _ Txilis mcenaris varjis formireba gasenebis meore wlidan iwyeba. varjis formireba moxdeba sm Stambis simarleze. 10

11 _ msxmoiarobasi Sesvlis Semdeg axali nazardebis warmoqmnis gamo adgili eqneba varjis CaxSirebas, rac xels SeuSlis sanayofe organoebis ganvitarebas, Seamcirebs mosavlianobas da gaauaresebs mis xarisxs. yuradreba unda mieqces varjis gasxvla-gamecxerebas. _ mosavlis regulirebisatvis mcenares Seecleba sustad ganvitarebuli, dazianebuli, motexili, gamxmari, erti meoresi gadaxlartuli totebi da varjsi ganvitarebuli mozvera ylortebi Tu isini varjis romelime nawilis arsadgenad ar aris gatvaliswinebuli. _ varjis formireba Catardeba imis gatvaliswinebit, rom varjis yvela nawili kargad iyos ganatebuli. am dros Seiqmneba xelsayreli pirobebi nayofebis ganvitarebisa da varjsi Tanabrad ganawilebisatvis. gaizrdeba produqciis xarisxobrivi macveneblebi. _ barebsi intensiurad vrceldeba sxvadasxva saxis rogorc ertwliani ise mravalwliani fesuriani sarevelebi. mat winaarmdeg gamoiyeneba rogorc kontaqturi ise sistemuri moqmedebis herbicidebi glifosinatis (basta) da glifosatis (klini, uragani, nokdauni) jgufebidan. Sesxureba moxdeba mcenaris dacvit specialuri SemasxureblebiT, rata Tavidan iqnas acilebuli mcenareebis dazianeba. _ vegetaciis periodsi sawiroa Catardes mavnebeldaavadebata winaarmdeg brzola. _ Txilis mavneblebidan gvxvdeba: Txilis cxvirgrzela, Txilis didi bugri, kvirtis tkipa, Savi xarabuza da sxv. daavadebebidan _ Txilis nacari, nayofebis sidample da sxv. _ mavnebel-daavadebata kontroli xorcieleba inseqticidebis, akaricidebis da fungicidebis gamoyenebit. _ inseqticidebidan gamoiyeneba: decis profi, konfidor maqsi, korate, Serpa da sxv. 11

12 _ akaricidebidan maralefeqturia: envidori, neoroni, omaiti. _ fungicidebidan _ spilenzis Semcveli preparatebi, topazi, bailetoni, mangrifi, antrakoli da sxv. _ vegetaciis periodsi mavnebel-daavadebata winaarmdeg sawiroa 4-5 wamlobis Catareba. _ brzolis qimiur metodebtan ertad gamoiyeneba brzolis biologiuri, agroteqnologiuri da meqanikuri metodebi. Txilis msxmoiaroba da xarisxobrivi macveneblebi Txilis mosavlianobis gazrdis, maralxarisxovani produqciis warmoebis ert-erti ZiriTadi pirobaa maralproduqtiuli perspeqtiuli jisebita da formebit ertstambiani (intensiuri) barebis gaseneba da arsebuli barebis mizanmimartuli rekonstruqciis teqnologiebis danergva. mosavlis raodenobis gazrdisa da xarisxis gaumjobesebisatvis gansakutrebit mnisvnelovani mcenareta optimaluri ganlageba fartobis erteulze, jisebis zrdis Taviseburebebisa da bunebrivi niadagur-klimaturi pirobebis gatvaliswinebit. mosavlis raodenobriv macveneblebtan ertad gadamwyveti mnisvneloba aqvs mis xarisxobriv maxasiateblebs, rogoricaa: nayofis ertgvarovneba, sidide, feri, wona, nawuwis sisqe da simagre, gulis gamosavlianoba, qimiuri Semadgenlobebidan cximebisa da cilebis Semcveloba (cxrili 5). Txilis Zlieri zrdis jisebisatvis da formebisatvis: gulsisvela, anakliuri, Svelisyura, kudriavciki, ata-baba, imeretis 27, forma 11 da sxva mcenareta dgomis sixsire 5X3 m-ia, ert ha-ze ZirTa raodenoba ki 666; erti 12

13 Ziris sasualo mosavlianoba srulmsxmoiarobis periodsi 5.6kg-dan 6.5 kg-mde icvleba. sasualo saheqtro mosavlianoba ki 38 centneridan 43 centneramde, xolo sasualo da susti zrdis jisebisa da formebisatvis: xawapura, nemsa, CxikvisTava, dedoflis TiTi, ganja, imeretis 21, forma 19, forma 37, forma 5. mcenareta dgomis sixsire 4X3 m da 4X2.5 m Sesabamisad 1 ha-ze ZirTa raodenoba 833 da 1000 Ziri. erti Ziris sasualo mosavlianoba cvalebadobs 3.6 kg-dan 4.9 kg-mde, saheqtaro mosavlianoba ki 29.9 centneridan 45 centneramde. nayofis wonis danakargs ZiriTadad adgili aqvs 10%- iani sawyisi tenianobit Senaxvis SemTxvevaSi pirveli sami Tvis manzilze bunebrivi danakargi 1.12%, e.i kg-ia ert tonaze, xolo erti wlis manzilze Senaxvisas kidev 1.2% e.i. 12 kg 1 tonidan. cximis Semcveloba cvalebadobs 42.65%-dan (forma 37) 68.54%-mde (jisi ganja), cilis Semcveloba 10.67%-dan (ji- Si CxikvisTava) 14.91%-mde (jisi ganja); gulis gamosavlianoba 43%-dan 53%-mde. Txilis nayofi gemur (sasaqonlo) Tvisebebs inarcunebs mosavlis drouli areba da pirveladi damusavebis rekomendirebul pirobebsi Senaxvisas ori wlis ganmavlobasi. Txilis kultura mravalwliani merqniani mcenarea. Txilis baris gaseneba-movlaze gaweuli danaxarjebis anazraurebas, romelic iwyeba msxmoiarobis dawyebidan, didi mnisvneloba aqvs. jisi an forma rac ufro adre iwyebs mosavlis mocemas da ufro adre Sedis srulmsxmoiarobis asaksi, mit adre ifareba masze gaweuli xarjebi. xexilovan kaklovan kulturebtan SedarebiT Txili bevrad adre iwyebs msxmoiarobas. nergis dargvidan me-3 wels igi iwyebs mosavlianobas, xolo ukve me-5 wels iwyeba mis gaseneba-movlaze gaweuli xarjebis anazraure- 13

14 ba. momdevno wlebsi mosavlianoba swrafad matulobs da 7 wliani nargaobidan sakmaod marali mosavali (30-45 c/ha) miireba. mosavlis areba, vadebis dazusteba, pirveladi gadamusaveba, Senaxvis pirobebi da realizacia მოსავლის აღება: მოსავლის აღებისას შესაძლებელია როგორც ხელით ასევე სათანადო ტექნიკის გამოყენებითაც, მაგრამ უნდა იქნას გათვალისწინებული, რომ რეპროდუქციული ორგანოები მექანიკურად არ დაზიანდეს, რადგან ეს გავლენას იქონიებს მომავალი წლის მოსავალზე. მოსავლის აღების ვადა თხილის მოსავლის აღების ვადა უნდა შეირჩეს ინდივიდუალურად ჯიშების მიხედვით ივლისის ბოლოდან- სექტემბრის პირველ ნახევრამდე. საკრეფი სიმწიფის პერიოდში ვადის განსაზღვრა ხდება შემდეგნაირად: ნაყოფის გული მთლიანად ავსებს ნაჭუჭს და ღებულობს ჯიშისთვის დამახასიათებელ შეფერვას საბურველი ხდება მუქი ყავისფერი და თხილი ადვილად სცილდება საბურველს. ასევე დიდი მნიშვნელობა აქვს საკრეფ სიმწიფეში გულის ტენიანობას. ტენის ოპტიმალური ნიშნული ძირითადი ჯიშებისთვის აღმოსავლეთ საქართ-ველოს აგროეკოლოგიურ ზონაში არის საშუალოდ 17-19%, და-სავლეთ საქართველოს ზონებისთვის, კლიმატური პირობებიდანგამომდინარე, აღინიშნა ნიშნულის 2-3 %-ით მატება. პირველადი გადამუშავება: პირველადი გადამუშავების პირველი ეტაპი თხილის დაუყოვნებლივ ოპტიმალურ 14

15 ტენიანობამდე გაშრობას გულისხმობს. გასათვალისწინებელია შემდეგი ფაქტორები: თხილის გაშრობის პროცესი ყველა ჯიშისათვის უნდა განხორციელდეს ერმანეთისაგან განცალკავებულად ტენის ოპტიმალურ ნიშნულამდე, ა.უ. 12% ერთ პარტიად ითვლება მხოლოდ ერთი და იმავე ჯგუფის, კლასის, ჯიშის, კალიბრისა და წლის მოსავლის თხილი. დაუშვებელია სხვადასხვა წლის მოსავლის თხილის ერთმანეთში შერევა. ეკონომიურობისა და ხარისხობრივი მაჩვენებლების მხრივ მიზანშეწონილია თხილის სპეციალიზებულ საშრობებში ან ბუნებრივ პირობებში - მზეზე შრობა. შესაძლებელია ორი მეთოდის გამოყენება: ფერმენტაციით და ფერმენტაციის გარეშე. Txilis Senaxvis pirobebi Txilis Senaxvis periodsi aucilebelia Sesabamisi sacavis SerCeva da yoveldriuri dakvirvebis warmoeba (Senaxvis rejimis kontroli) Ggautexavi Txili (tomrebsi) unda inaxebodes: temperatura C haeris fardobiti tenianoba a.u %, Ggatexili Txilis (gulis) Senaxva mcire droit SesaZlebelia 10 0 C temperaturaze, xangrzlivi SenaxvisTvis unda iqnas gamoyenebuli vakuumsefutva da Senaxvis temperatura Semcirdes 5 0 C-mde თხილის რეალიზაცია. saqartvelo msoflio bazarze Txilis eqsportiori qveynebis xuteulsi Sedis da bazarze Txili gaaqvs nedleulis saxit. ბოლო წლების განმავლობაში თხილის კულტურით სერიოზულ დაინტერესებას სამრეწველო ბაღების გაშენება და თხილის წარმოების ზრდა ცხადყოფს. თხილის ექსპორტი ბოლო წლების 15

16 განმავლობაში სტაბილურად იზრდება. ამასთან, თხილის სექტორს აქვს განვითარების დიდი პოტენციალი, რასაც საქართველოს ექსპორტის საერთო მოცულობაზე მნიშვნელოვანი დადებითი გავლენის მოხდენა შეუძლია, მაგრამ საქართველოდან ექსპორტირებული თხილის დაბალი სარეალიზაციო ფასი ძირითადად თხილის შუამავლების გზით გაყიდვითა და დაბალი ხარისხითაა განპირობებული, რაც ფერმერული მეურნეობებისა და წარმოება/გადამუშავების პროცესების საერთაშორისო ნორმებთან შეუსაბამობით, კერძოდ, სურსათის უვნებლობის პრობლემებით და ზოგადად ქართული კომპანიების მიმართ დაბალი ნდობით არის გამოწვეული. მსოფლიო ბაზარზე უფრო მყარი პოზიციების მოსაპოვებლად აუცილებელია როგორც თხილის მოყვანისას, ასევე მოსავლის აღება გადამუშავებისას სურსათის უვნებლობისა და ხარისხის გაუმჯობესება. daskvnebi kvlevebisa da mirebuli eqsperimentuli masalis analizis safuzvelze SeiZleba gamovitanot Semdegi ZiriTadi daskvnebi: _ Txilis kulturis zrda ganvitarebisatvis arsebulma bunebrivma pirobebma da nayofebze mzardma motxovnilebam aseve kulturis maralma ekonomiurma efeqtianobam ganapirobes misi masiuri gavrceleba. Cvens mier Txilis kulturis zrda-ganvitarebisatvis dadgenilia am kulturisatvis gavrcelebis zrvari, kerzod: dasavlet saqartvelosi: imeretis mexileobis zonasi m-mde zrvis donidan; guria-awarasi _ m-de; samegrelosa da afxazetsi m-mde. 16

17 armosavlet saqartvelosi: kaxetis mexileobis zonasi m-de, xolo qvemo qartlsi m-de. _ Cveni kvlevis Sedegad gamovlenili iqna Txilis 97 aborigenuli jisi da forma. armosavlet saqartvelosi gamovlenilia 38, xolo dasavlet saqartvelosi 59 aborigenuli warmosobis jisi da forma. gamovlenili jisebidan isini ZiriTadad modian kaxetsa da qvemo qartlze. imeretis mexileobis zonasi wlidan dremde gamovlenili da Seswavlili perspeqtiuli jisebit eqsperimentaluri barebi gasenebuli iqna: kaxetis mexileobis zonasi: gurjaanisa da yvarlis raionsi: imeretis mexileobis zonasi: samtrediisa; samegrelo zemo svanetis: abasis, senakisa da zugdidis; guriis: Coxatauris da awaris a.r: xelvacauris raionebsi. _ Txilis nayofta mosamwifeblad aqtiuri temperaturata jami (Σt>10 0 C) saadreo jisebisatvis sawiroa , sasualosatvis , xolo sagvianosatvis aqtiur temperaturata jamis uzrunvelyofis gatvaliswinebit ganisazrvra gavrcelebis zonebi zrvis donidan simarlisa da jisebis simwifis periodis mixedvit. dasavlet saqartvelos mexileobis zonebsi aqtiur temperaturata jami daaxloebit 500 m, xolo armosavlet saqartvelosi 650 m-mde grovdeba aqtiuri sitbos dagrovebas dasavlet saqartvelosi adgili aqvs 300 m, armosavlet saqartvelosi 500 m simarlemde ; _ Txilis nergis gamoyvana da maralproduqtiuli ertgvarovani standartuli nergis mireba, romelic adre Seva msxmoiarobasi da SeinarCunebs deda mcenaris nisan Tvisebebs, mizansewonilia vegetatiuri nawilebit. praqtikuli da ekonomiuri TvalsazrisiT yvelaze moxerxebuli da gamartlebuli wesia 17

18 gadawvenit mirebuli amonayrebis arzrda sanergesi kalmebis dafesvianebit. _ vegetatiurad gamravlebuli Txilis mcenare gadis asakobrivi ganvitarebis periods. asaktan ertad icvleba misi zrdis, daberebisa da gaaxalgazrdavebis ritmi. uxvi da maralxarisxiani mosavlis misarebad 2-3 jisis ertad gasenebis pirobebsi mosavali izrdeba damtverianebis uketesi pirobebis gamo; Txilis yvavilobis dasawyebad sawiroa aqtiur temperaturata jami. nayofis mosamwifeblad saadreo jisebisatvis minimum , sasualo simwifis periodis jisebisatvis , xolo sagviano jisebisatvis aqtiur temperaturata jami. savegetacio periodis xangrzlivoba grzeldeba dre. _ saadreo jisebi da formebi nayofebi mwifdebian ivlisis pirvel naxevarsi, ristvisac sawiroa t 0 >10 0 temperatura , sasualo simwifis periodis jisebi da formebi mwifdebian agvistos pirvel naxevarsi, ristvisac t 0 >10 0 sawiroa ; sagviano jisebi da formebi mwifdebian agvistos bolos, seqtembris pirvel naxevarsi, ristvisac t 0 >10 0 sawiroa _ Txilis jisebi zrdis sizlieris mixedvit dajgufda: Zlieri zrdis: anakliuri, Cerqezuli II, Svelisyura, ganja, kudriavciki, gulsisvela, xawapura, forma 21, forma 5, sasualo: vanis TeTri, vanis witeli, lombardiis TeTri, lombardiis witeli, nemsa, saivanobo, forma 11, forma 37 da SedarebiT susti zrdit: dedoflis TiTi, uca Txili, Cia, forma 27. _ mcenaris sidideze da mat ganvitarebaze did gavlenas axdens mcenaris asaki. msxmoiarobasi Sesvlis periodisatvis Txili invitarebs SedarebiT patara 18

19 zomis nayofebs, romlebic TandaTan asaksi Sesvlisas arweven jisisatvis damaxasiatebel sidides. _ Txilis regularuli, maralxarisxovani mosavlis misarebad ert-erti mnisvnelovani pirobaa damamtverianebeli jisis swori SerCeva da gaadgileba nargaobasi dasavlet saqartvelos samegrelo-guriis da imeretis zonasi damamtverianebel jisebad rekomendirebulia xawapura, nemsa, imeretis 27, CxikvisTava, xolo armosavlet saqartvelosi: ganja, xawapura, ata-baba da forma #5; _ Txilis samrewvelo bari unda gasendes 2-3 perspeqtiuli jisit an formit; reliefuri pirobebisa da zrdis sizlieris gatvaliswinebit 5X3 m. an 4X3 m. mcenareta dgomis sixsirit Stambis simarle 70 sm. dasavlet saqartvelosi, xolo armosavlet saqartvelosi 4X3 m. an 4X2,5 m. Stambis simarle 50 sm; ertstambiani formirebis SemTxvevaSi varji ufro kompaqturia, misi produqtiuli da araproduqtiuli nawilebis SeTanawyoba optimaluria; rac ertstambiani formis varjis uketes struqturaze miutitebs. mnisvnelovnad izrdeba mcenaris varjis zedapiris sinatlestan Sexeba; rac mnisvnelovnad cvlis fotlebis fiziologiur mdgomareobas, izrdeba mati fotosintezuri aqtivoba; _ nayofwarmoqmnis da ganvitarebis uketesi pirobebis gamo varjsi nayofebi Tanabradaa ganawilebuli mtel moculobasi gaumjobesebulia xarisxobrivi macveneblebi; Txilis kulturis intensiuri mimartulebit ganvi- Tareba mnisvnelovnad zrdis warmoebis rentabelobas; _ axalgazrda barsi (msxmoiarobamde) rigtasoris rekomendirebulia ertwliani kulturebis moyvana (soia, lobio, miwistxili, barda, cercvela); rigtasoris 19

20 mcenareta ganlagebam xeli ar unda SeuSalos ZiriTadi kulturis Txilis zrda-ganvitarebas; _ Txilis axalgazrda barsi mineraluri da organuli sasuqebis Setana aucilebelia yovelwliurad damtkicebuli agrowesebit, vadebis da normebis dacvit. (organuli sasuqi t/ha N 120 P 150 K 90 kg/ha.); _ Txili unda gasendes qarebisagan bunebrivad dacul adgilebsi an sxva SemTxvevaSi nargaobis gasenebamde ramdenime wlit adre unda moewyos qarsafari zolebi, sadac upiratesad gamoyenebuli iqneba rekomendebuli maradmwvane mcenareebi; _ ertstambiani formirebis barebsi SesaZlebelia SemWidrovebul vadebsi mosavlis areba meqanizaciis gamoyenebit, rac mnisvnelovnad amcirebs danaxarjebs. rekomendaciebi warmoebas 1. Txilis samrewvelo baris gasenebis rekomendebuli agrovadaa dasavlet saqartvelos mexileobis zonebisatvis 15 noembridan ianvris pirvel naxevramde, xolo armosavlet saqartvelosi oqtombris bolodan dekembris bolomde. baris gasenebis sqema cvalebadobs niadagis tipis da reliefuri pirobebis gatvaliswinebit; 2. Txilis samrewvelo bari unda gasendes 1 an 2 wliani standartuli jisuri nergit, ama Tu im mexileobis zonisatvis daraionebuli da perspeqtiuli 2 an 3 jisit, Sesabamisi damamtverianebeli jisis gatvaliswinebit. nergi ise unda dairgas, rom fesvis yeli daifaros 4-5 sm sisqis miwis fenit. morwyva aucilebelia dargvistanave; 3. Txilis baris vake an nakvetis 5 0 -mde daqanebis pirobebsi rekomendirebulia intensiuri (ertstambiani) ti- 20

21 pis 5X3 m, 4X3 m an 4X2.5 m mcenareta dgomis sixsirit da sm. simarlis varjit, jisis zrdis sizlieris gatvaliswinebit; 4. Txilis sicocxlisunarianobis gaxangrzlivebisa da maralxarisxovani mosavlis mirebis saqmesi gansaku- Trebuli mnisvneloba eniweba varjis gasxvlaformirebas, gamxmari dazianebuli totebisa da fesvis yelidan ganvitarebuli amonayrebis periodul gasuftavebas. Txilis mosavlis areba unda Catardes sruli simwifis periodsi, rodesac saburveli fuzestan moyvi- Talo-oqrosfers miirebs da odnavi SerxeviT nayofi saburvelidan advilad vardeba. 5. Cvens mier saqartvelos mexileobis zonebis mixedvit, gamovlenili perspeqtiuli Txilis jisebidan da formebidan, simwifis periodebis mixedvit rekomendebulia: imeretis: gulsisvela, Svelisyura, dedoflis Ti- Ti, CxikvisTava, vanis TeTri, imereti 21, imereti 27, damamtverianebeli ki xawapura da nemsa. samegrelosa da zemo svanetis: anakliuri, Cerqezuli II, kudriavciki, forma 11, forma 37, Svelisyura; damamtverianebeli: xawapura da xoji. guriis: Svelisyura, gulsisvela, dedoflis TiTi, CxikvisTava, vanis TeTri, imereti 27, forma 5, forma 19; damamtverianebeli: xawapura da nemsa. kaxetis: gulsisvela, Svelisyura, kudriavciki, atababa, forma 37, imereti 21; damamtverianebeli: ganja da xawapura. rawa-lecxumisa da qvemo svanetis: gulsisvela, Svelisyura, saivanobo, forma 21, dedoflis TiTi; damamtverianeblad xawapura da forma 5. qvemo qartlis: dedoflis TiTi, gulsisvela, vanis TeTri, nemsa; damamtverianebeli: xawapura, ganja. 21

22 mcxeta-mtianetis: gulsisvela, Svelisyura, forma 5, dedoflis TiTi; damamtverianebeli ganja. Sida qartlis: Svelisyura, dedoflis TiTi, imere- Ti 21, nemsa, damamtverianebeli: ganja da xawapura. awaris avtonomiuri respublikis: gulsisvela, Svelisyura, dedoflis TiTi, vanis TeTri, forma 27, damamtverianebeli: nemsa da xawapura. 22