Hormon Replasman Tedavisinin Uterus Perfüzyonu Üzerine Etkileri

Transkript

1 Hormon Replasman Tedavisinin Uterus Perfüzyonu Üzerine Etkileri THE EFFECTS OF HORMONE REPLACEMENT THERAPY ON UTERINE PERFUSION M.Faruk KÖSE*, Mine SÜKAN*, O.Dcııizhan ÖZGÜN*, M.Mutlu MEYDANLI* *Dr.,SSK. Ankara Doğumevi ve Kadın Hastalıkları Eğitim Hastanesi, ANKARA ^ Özet Summary Amaç: Poslıııenopozal olgularda renkli doppler ultrasonografı (USG) ile IIRT'ııin ulerus hacmi, endonıetriııın kalınlığı, illerin arter sislol-diaslol oranları (A/B), Pulsatilite indeksi (Pl) ve Resisıans İndeksi (RI) üzerindeki etkilerini araştırmak. Çalışmanın Yapıldığı Yer: SSK Ankara Doğumevi ve Kadın Hastalıkları Eğilim Hastanesi. Materyal ve Metoıl: Çalışma kapsamına yaş grubunda yer alan 64 spontan menopoz olgusu dahil edildi. Olgular üç gruba ayrıldı: I.Grııp (Kontrol grubu): Poslıııenopozal kanama tanımlamayan ve herhangi bir zaman diliminde HRT almamış 10 olgu (11=10). 2.Grııp: İki alt gruba ayrıldı: 2A: 12 hafta süreyle sadece siklik Iransderıııal öslrojen (0.05 ıng/gün) verilen ve tedaviye progesteroıı eklenmeyen olgular (11 = 10). 2B: Periınenopozal dönemde HRT'ye başlanan ve en az 11±6 ay süreyle siklik traıısılerınal öslrojen (O.OSıııg/gün) + Medroksiprogesleron asetat (MPA) (5 ıng/gün) (öslrojen tedavisinin son 12 günü) tedavisi verilen olgular (n-26). 3.Grup: 4-13 ay süreyle 2B'de belirtilen seklide HRT alan ve çalışma kapsamına girmeden ortalama 3.1±1.4 ay (2-12 ay) önce tedaviye ara veren olgular (ıı = ls). Çalışmaya alman her olguya ilişkin USG ve renkli doppler sistemi çalışmaları lransvagiııal proh kullanılarak, aynı kişi tarafından yapıldı. Endoınetriıım kalınlığı longitiidinal düzlemde en kalın olarak izlendiği alanda milimetre (mm) cinsinden ölçüldü. Sağ ve sol tilerin arterin maksimal sistolik (A) ve diastolik (B) akım hızı değerleri belirlendi ve A/B oram kaydedildi. Uleriıı tirler kan akımı dalga formu gözlenerek ölçüldü ve Pl. RI değerleri hesaplandı. Çalışma kapsamına giren üç gruba dair verilerin istatistiksel olarak değerlendirilmesinde F testi, I testi ve korelasyon analizine başvuruldu. Sonuçlar: 2.4, 2B ve 3. grupta yer alan olguların ortalama tıterus hacimlerinin I. Grupta (Kontrol grubu) yer alan olguların ortalama ulerus hacimlerine göre istatistiksel Geliş Tarihi: Yazışma Adresi: M.Faruk KÖSE Tunah Hilmi Cad. 70/11 Kavaklıdere 06680, ANKARA Objective: To detect the effects of hormone replacement therapy (HRT) on uterine volume, endometrial thickness and systole / diastole (A/B) ratio, pulsatilily index (PI) and resistance index (RI) of uterine artery in postmenopausal patients. Institution: SSK Ankara Maternity and Women's Health Hospital. Material and Methods: Sixty jour women who were diagnosed to have spontaneous menopause were included in this study. Patients were divided into three groups: Group 1 (Control Group): Patients who have not defined postmenopausal bleeding and have never been given HRT (11:10). Group 2: was divided into two subgroups. Group 2A: Patients that hove been treated with only cyclic transdermal estrogen (0.05 nig/day) for 12 weeks without progestogen treatment (11:10). Group 2B: Patients who have been treated with cyclic transdermal estrogen (0.05 nig/day) + Medroxyprogesterone acetate (MPA) (5mg/day) for at least 11±6 months (n:26). Group 3: Patients who have had HRT as emphasized in 2B for 4-13 months and that had given up HRT 3.1'±1.4 months (2-12 mouths) before they were included in the study (11: IS). For each patient, the longitudinal (LD), transverse (TD) and anteroposterior (APD) diameters of corpus uteri were measured by USG and uterine volume was calculated by xLDxTDxAPD in means of cm 3 Endometrial thickness was measured where endometrium seemed to he thickest in the longitudinal plane in means of iniliiueters (mm.). The maximal systolic (A) and diastolic (B) flow velocity of right and left uterine arteries was measured and A/B ratio was found. The waveforms of blood flow of uterine artery were observed and PI and RI were calculated. F lest, t test and correlation analysis were used In the statistical analysis of the results. Results: The mean uterine volume of patients in group 2A, 2B and 3 was found to be significantly greater than the mean uterine volume of the patients in the control group (63.26±5.7 cm 3, 47.40±6.6 cm3p< 0.05; 61.47±S.2 cm* 47.40±6.6 cm 3 p< 0.05; 55.1S±6.3 em 3, 47.40±6.6 cm 3 p< 0.05; respectively). The mean endometrial thickness of the patients in group 2A and 2B was found to he significantly greater than the mean endometrial thickness of T Kiln J Gynecol Obst IW.S.,V 21

2 M.Faruk KÖSE ve Ark. HORMON REPLASMAN TEDAVİSİNİN UTERUS PEREÜZYONU ÜZERİNE ETKİLERİ olarak anlamlı şekilde dalıa büyük olduğu bulundu (sırasıyla 63.26±5.7 cm 3, 47.40±6.6 em 3 p<0.05; 6I.47±8.2 emi 47.40±6.6 cıuj />< 0.1)5; 55.I8±6.3 cm 3, 47.40±6.6 cm 3 /><().05). 2A ve 213 gruplarında yer alan olguların ortalama eıuloıneiriıım kalınlığı kontrol grubundaki olgu/ardaki ortalama endonıetriııın kalınlığı ile ayrı ayrı karşılaştırıldığında 2/1 ve 213 grubundaki olguların ortalama eııdomelriıım kalınlığının belirgin olarak daha büyük olduğu belirlendi (sırasıyla 4.7l±l.03 nün ±0.86 mm. p<0.05: 4.25±0.78 mm., 2.45±0.86 mm. p<0.05). 2A ve 2li grubundaki olguların illerin arter ortalama A/13 değerinin kontrol grubundaki ortalama değere göre anlamlı o/arak daha düşük olduğu bulundu (sırasıyla 5.I40±I.4I, 6.8I3±4.18, p<0.05; 5.340±1.75, 6.8I3±4.I8, p<0.05). 2A, 213 ve 3. grupla yer alan olguların ortalama Pl değerinin kontrol grubunda yer alan olguların ortalama Pl değerine göre anlamlı olarak daha düşük olduğu izlendi (sırasıyla I.77HI.56, p<0.05; I.90İ-0.55, 3.25±0.93 p«).05: 2.51 ±0.76, 3.25±0.93 p<().()5). 2A ve 2B grubundaki olguların ortalama RI değerinin kontrol grubuna göre anlamlı şekilde daha düşük olduğu belirlendi (sırasıyla 0.876±0.05, I.137±0.5, p<0.05; 0.925±0.22, 1.I37±0.5, p<0.05). the patients in the control group (4.71±1.03 mm., 2.45±0.86 iniu. p<0.05; 4.25±0.78 mm., 2.45±0.86 mm. p<0.05; respectively). The mean A/B ratio of uterine artery of the patients in group 2A and 2B was found to be significantly lower when compared to the mean A/B ratio of the patients in the control group (5.140±I.41, 6.813±4.18, p<0.05; 5,340± ±4.18, p«).05; respectively). The mean PI of the patients in group 2 A, 2B and 3 was found to be significantly lower than the mean PI of the patients in the control group (l.77± HI.93 p<0.()5; I.90±0.53, 3.25HI.93 p«).05; 2.5I±0.76, 3.25±0.93p<0.05; respectively). The mean RI in group 2A and group 2B was found to be significantly lower when compared to the mean RI in the control grouf) (0.876±0.05, 1.I37±0.5, p<0.05; 0.925HI.22, I.I37W.5, p<().05; respectively). Conclusion: Uterine volume and endometrial thickness significantly increased whereas the mean A/B ratio, Pl and RI of uterine artery significantly decreased as a result of HRT in postmenopausal patients. Yorum: HRT, ııterııs hacmi ve eııdomelriıım kalınlığında istatistik'! olarak anlamlı bir artışa neden olmuş ve uterin arter ortalama A/B oranları ile Pl ve RI değerlerinde istatistiksel olarak anlamlı bir azalmaya yol açmıştır. Anahtar Kelimeler: Menopoz, Hormon replasman tedavisi, Uterin perfüzyon T Klin Jinekol Obst :21-26 Key Words: Mcnopause, Hormonc replacement therapy, Uterine perfusion T Klin J Gynecol Obst 1998, 8:21-26 Yeryüzündeki kadın popülasyonıınıın yaklaşık %30'unu postmenopozal kadınlar oluşturmaktadır. Kadınların yaşam sürelerinin yaklaşık üçte birinin postmenopozal dönemde geçmesi, sosyokültürel, tıbbi vc ekonomik açılardan bu dönemin oldukça önemli bir süreç olduğuna işaret etmektedir. Hormon replasman tedavisi (HRT)'nin güncelliği ve etkinliği son 10 yıldır giderek artmaktadır (1). HRT'nin endometrial malignite ve periferik uterin vaskiiler rezistans üzerine etkileri araştırıcıların ilgi odağı olmaya devam etmektedir (2-4). Son yıllarda, düşük periferal parauterin vaskiiler rezistans ile endometrium karsinomu gelişme riski üzerine yapılan araştırmalar yoğunluk kazanmıştır (5). HRT'nin ııterııs sirkülasyonu üzerindeki kısa ve uzun süreli etkileri hakkında daha geniş bilgi edinme isteği renkli doppler sistemi (CDS) ile bu konuda detaylı araştırmalar yapılmasına neden olmuştur (5). Bu çalışmanın amacı; postmenopozal olgularda renkli doppler ultrasonografi (USG) ile HRT'nin uterus hacmi, endometrium kalınlığı, uterin arter kan akım hızı, pulsatilite indeksi ve rezistans indeksi üzerindeki etkilerini araştırmaktır. Materyel ve Metod Bu çalışmada, SSK Ankara Doğumevi ve Kadın Hastalıkları Hastanesi Menopoz Polikliniğine Mart-Eylül 1994 tarihleri arasında başvuran, yaş grubundaki, 64 spontan menopoz olgusu ele alındı. Tüm olguların ayrıntılı şekilde menopoz ve obstetrik öyküleri, sigara, alkol ve beslenme alışkanlıkları irdelendi. Anamncz sonrasında aynı ölçüm aleti kullanılarak kilo ve boy ölçümleri yapıldı. Vücut kitle indeksi (BMI) kilogram olarak vücut ağırlığının, metre olarak boy uzunluğunun karesine oranı (kg/m 2 ) ile hesaplandı ve % arası zayıf, %20-30 arası orta, %30'ıın üzeri obez olarak kabul edildi. Kan basıncı ölçülerek her olgunun fizik muayenesi, meme ve jinekolojik muayenesi yapıldı. Jinekolojik muayene sırasında uterin ve 22 T Klin Jinekol Obst 1998, X

3 HORMON REPLASMAN TERAVİSİNİN UTERUS PERFÜZYONU ÜZERİNE ETKİLERİ M.Faruk KÖSE ve Ark. ovarian patoloji saptanan olgular çalışma kapsamına alınmadı. Tüm olgularda tam kan sayımı, tam idrar tetkiki, kan biyokimyası çalışıldı ve servikovajinal smcarleri alındı. Her olguya erken meme karsinomu ve diğer meme patolojilerinin saptanması amacıyla mammografı ve meme ultrasonografisi uygulandı. Patoloji saptanan olgular çalışma kapsamına alınmadı. ayrıldı: Çalışma kapsamına alınan olgular 3 gruba 1. Grup (Kontrol grubu): Postıncnopozal kanama tanımlamayan vc herhangi bir zaman diliminde HRT almamış 10 olgu (n=10) 2. Grup: İki alt gruba ayrıldı: 2 A: 12 hafta süreyle sadece siklik transdermal östrojen (0.05 mg/gün) (Estraderm TTS 50) verilen vc tedaviye progesteron eklenmeyen olgular (n=10). 2B: Perimcnopozal dönemde HRT'ye başlanan ve en az 11±6 ay süreyle siklik transdermal östrojen (0.05mg/giin) (Estraderm TTS 50) + Mcdroksiprogesteron asetat (MPA) (5-10mg/gün) (östrojen tedavisinin son 12 günü) tedavisi verilen olgular (n=26). 3. Grup: 4-13 ay süreyle 2B'de belirtilen şekilde HRT alan ve çalışma kapsamına girmeden ortalama 3, I± 1.4 ay (2-12 ay) önce tedaviye ara veren olgular (n=18). İncelemeye alınan her olguya ilişkin USG ve CDS çalışmaları, Toshiba SSA-140-A, renkli dopplcr sistemi vc 6 Mhz transvaginal prob kullanılarak, aynı kişi tarafından yapıldı. USG ile corpus uteri, serviks, överler ve parametrial alanlar değerlendirildi. Uterusun longitüdinal (LD), transvers (TD) ve antero-posterior (APD) uzunlukları santimetre (cm.) cinsinden ölçüldü ve uterus hacmi xLDxTDxAPD formülü ile cm 3 cinsinden hesaplandı. Endomctrium kalınlığı ise longitüdinal düzlemde en kalın olarak izlendiği alanda milimetre (mm) cinsinden ölçüldü. Sağ ve sol uterin arterin maksimal sistolik (A) ve diastolik (B) akım hızı değerleri belirlendi vc A/B oranı kaydedildi. Uterin arter kan akımı dalga formu gözlenerek ölçüldü vc Pl (A-B/Ortalama), RI (A-B/A) değerleri hesaplandı. Çalışma kapsamına giren üç gruba dair verilerin istatistiksel olarak değerlendirilmesinde F testi, t testi ve korelasyon analizine başvuruldu. Sonuçlar Çalışma kapsamındaki 64 olgudan 4'iinün (%7) 45-46, 18'inin (%28) 47-48, 30'unun (%47) 49-51, 12'sinin (%18) ise yaşlarında menopoza girdikleri saptandı. Olguların yaş ortalaması birinci grupta 50.6±2.5, ikinci grupta 50.9±2.14, üçüncü grupta ise 51,95±2.28 olarak bulundu vc gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark tespit edilemedi. Birinci grupta 1, ikinci grupta 3 olgu olmak üzere toplam 4 olgunun nullipar (%6.25), geriye kalan 60 olgunun ise doğum yapmış (%93.75) olduğu gözlendi. BMI ölçümlerine göre 34 olgu orta (%53.13), 28 olgu obez (%43.75), 2 olgu zayıf (%3.13) olarak değerlendirildi. 12 hafta süre ile yapılan gözlemde, kontrol grubu olgularında vajinal kanama öyküsü alınmazken, tedavi siklusu süresince 2A grubunda 2 olguda (%20), 2B grubunda 3 olguda (%21.43) irregüler kanama olduğu gözlendi. 2A grubunda 3 olguda (%30), 2B grubunda 4 olguda (%28.57) çekilme kanaması tanımlandı. 3.Grupta yer alan 5 olgunun düzensiz kanama nedeniyle HRT'ye ara verdiği anlaşıldı. 1. grupta yer alan olguların ortalama uterus hacimleri 47.40±6.6 cm 3 olarak bulunurken 2A grubundaki olguların ortalama uterus hacimleri 63.26±5.7 cm 3 olarak saptandı. 2B grubunda yer alan olguların ortalama uterus hacimleri 61.47±8.2 cm 3 olarak bulundu. 3. gruptaki olgularda ortalama uterus hacmi 55.18±6.3 cm 3 idi. 2A, 2B ve 3.gruptaki olguların ortalama uterus hacimleri 1. gruptaki (Kontrol grubu) olguların ortalama uterus hacimleri ile ayrı ayrı karşılaştırıldığında 2A, 2B ve 3. grupta yer alan olguların ortalama uterus hacimlerinin 1. grupta yer alan olguların ortalama uterus hacimlerine göre istatistiksel olarak anlamlı şekilde daha büyük olduğu bulundu (sırasıyla t5.7 cm 3, 47.40±6.6 cm 3 p<0.05; 61.47±8.2 cm ±6.6 cm 3 p<0.05; 55.18±6.3 cm 3, 47.40±6.6 cm 3 p<0.05). 1. gruptaki olgularda ortalama endomctrium kalınlığı 2.45±0.86 mm. olarak bulunurken bu değer 2A grubundaki olgularda 4.71± 1.03 mm, 2B grubundaki olgularda 4.25±0.78 mm, 3. gruptaki olgularda ise 2.73Ü.31 mm olarak bulundu. 2A vc 2B gruplarında yer alan olguların ortalama endometrium kalınlığı kontrol grubundaki olgulardaki ortalama endomctrium kalınlığı ile ayrı ayrı karşılaştırıldığında 2A ve 2B grubundaki olguların ortalama endomctrium kalınlığının belirgin olarak TKlin J Gynecol Ohs! İ99H.,V 23

4 M.Faruk KÖSE ve Ark HORMON RI: PLASMAN TEDAVİSİNİN UTERUS I'EREÜZYONU ÜZERİNE ETKİLERİ Tablo I. Gruplar arası karşılaştırmalı uterus hacmi ve endometrium kalınlık ortalamaları Uterus Hacmi Endometrium Grup (cm') Kalınlığı (mm) A i 2B daha büyük olduğu bulundu (sırasıyla 4.71 ±1.03 mm, 2.45±0.86 mm p<0.05; 4.25±0.78 mm, 2.45±0.86 mm p<0.05). Kontrol grubundaki olguların ortalama endometrium kalınlığı 3. gruptaki olguların ortalama endometrium kalınlığı ile karşılaştırıldığında iki grup arasında endometrial kalınlık yönünden anlamlı bir fark bulunamadı (p> 0.05). Çalışma kapsamına giren her üç gruptaki olgulardan elde edilen ortalama uterus hacmi ve endometrium kalınlıkları Tablo 1 'de belirtilmiştir. Utcrin arter ortalama A/B değeri kontrol grubunda 6.813±4.18, 2A grubunda 5.140±1.41, 2B gnıbunda , 3. grupta ise 6.143±1.85 olarak bulundu. Uterin arter ortalama A/B değerleri gruplar arasında karşılaştırıldığında 2A ve 2B grubundaki olguların uterin arter ortalama A/B değerinin kontrol grubundaki ortalama değere göre anlamlı olarak daha düşük olduğu bulundu (sırasıyla 5.140±1.41, 6.813±4.18, p<0.05; 5.340±1.75, , p<0.05). Kontrol grubundaki olguların ortalama uterin arter A/B değeri ile 3. grupta yer alan olguların uterin arter ortalama A/B değeri arasında anlamlı bir fark bulunamadı (p>0.05). PI değerleri incelendiğinde, kontrol grubunda yer alan olguların ortalama PI değeri 3.25±0.93 olarak bulunurken bu değer 2A grubundaki olgular için 1.77±0.56, 2B grubu için 1.90±0.53, grup 3'teki olgular içinse 2.51±0.76 olarak bulundu. 2A, 2B ve 3. grupta yer alan olguların ortalama PI değerinin kontrol grubunda yer alan olguların ortalama PI değerine göre anlamlı olarak daha düşük olduğu izlendi (sırasıyla 1.77±0.56, p<0.05; 1.90±0.53, 3.25±0.93 p<0.05; , p<0.05). Ortalama RI değerleri kontrol grubu için , 2A grubu için 0.876±0.05, 2B grubu için 0.925±0.22 ve grup 3 içinse 1.115±0.15 olarak bulundu. 2A ve 2B grubundaki olguların ortalama RI değerinin kontrol grubuna göre anlamlı şekilde daha düşük olduğu belirlendi (sırasıyla 0.876±0.()5, 1.137±0.5, p<0.05; 0.925±0.22, 1.137±0.5, p<0.05). Kontrol grubu ile HRT'yi yarıda bırakan olguların yer aldığı 3. grup ortalama RI değerleri yönünden karşılaştırıldığında iki grup arasında anlamlı bir fark olmadığı saptandı (p>0.05). Tüm gruplar için A/B oranlan, ortalama RI ve PI değerleri Tablo 2'de gösterilmiştir. Menopozu takiben tedaviye başlama süresinin özellikle PI vc endometrium kalınlığı üzerinde etkili bir faktör olduğu düşünüldü vc tedavi verilen olgularda bu değişkenler arasındaki ilişki araştırıldı. Elde edilen sonuçlar Tablo 3'tc gösterilmiştir. Elde edilen sonuçlar tedaviye başlama zamanı ile ortalama PI değeri ve ortalama endometrium kalınlığı arasında bir ilişki olduğuna işaret etti. Tedaviye geç başlanmasının (18 ay vc daha sonra) ortalama PI değerinde artışa neden olduğu saptandı ancak bu olgularda endometrial kalınlaşma izlenmedi. Tedaviye ay süre sonra başlanması ise ortalama PI ve endometrium kalınlığı üzerinde benzer etki oluşturdu ve ortalama PI değeri daha düşük, endometrium kalınlığı ise daha yüksek olarak ölçüldü. PI ile tedaviye başlama zamanı arasında ilişki düzeyi r=0.976 olarak hesaplandı ve bu değer iki değişken arasında doğru orantılı bir i- lişki bulunduğunu gösterdi. Endometrium kalınlığı ile tedaviye başlama zamanı arasındaki ilişki düzeyi için r=0.953 olarak hesaplandı vc tedaviye başlama zamanı ile ortalama endometrium kalınlığı arasında ters bir ilişki olduğu saptandı. Gruplar arası ortalama PI değerleri ile uterus hacimlerinin karşılaştırılması sonucunda uterus hacmi ile PI değerleri arasındaki ters bir ilişki olduğu belirlendi. Gaıplar arası PI değerleri ile uterus hacimlerini karşılaştıran grafik Şekil l'de gösterilmiştir. Ortalama Pl değerlerine göre endometrium kalınlıklarının değerlendirilmesi sonucunda endometrium kalınlığı ile PI değerleri arasında ters Tablo 2. Grupların ortalama A/B oranları, ortalama RI ve PI değerleri Grup A/B RI Pi A B i TKlitı Jinekııl Ohsl I'JVX, X

5 HORMON REPUVSMAN TEDAVİSİNİN UTERUS PEREÜZYONU ÜZERİNE ETKİLERİ M.Hanık KOSE ve Ar Tablo 3. Grup 2'dckı olgu arın tedaviye başlama zamanları i e ortalama PI ve endometrium kalınlıkları Tedaviye Olgu Ortalama Endometrium Başlama Zamanları Sayısı Oran, % Ortalama PI Kalınlığı (ram) 10 ay sonra ay sonra ay sonra 5 2ü ay sonra ay sonra Şekil 1. Gruplar arası Pl değerleri için uterus hacminin karşılaştırılarak değerlendirilmesi. Şekil 2. Gruplar arası PI değerleri için endometrium kalınlıklarının karşılaştırılması. yönlü bir ilişki olduğu gözlendi. Gruplar arası Pl değerleri için endoınetrium kalınlığının karşılaştırılması Şekil 2'de gösterilmiştir. Tartışma Postmenopozal olguların %80'inde uterin arter kan akınımın CDS ile görüntülenebildiği bildirilmiştir (6). Normal koşullarda uterin perfüzyon sağlıklı fertil kadınlarda orta düzeydeyken sağlıklı postmenopozal kadınlarda çarpıcı bir şekilde azalır (6). RJ yaşa, menstruel siklusun fazına, gebelik, tümöral oluşum ve menopoz gibi özel durumlara bağlı olarak değişir. Uterin arter ortalama Rl değerinin sağlıklı fertil kadınlarda , postmenopozal olgularda ve gebe kadınlarda olduğu bildirilmiştir (7-9). Östrojenc yanıt olarak uterus kan akımında artış olduğu uzun yıllardan beri bilinmektedir (10,11 >. Rosenfcld ve Jackson (12), östrojenin uterus kan akımını artırarak vasküler rezistansı düşürücü etkisi olduğunu bildirmişler ancak çalışmalarında endometrial kalınlık ile Pl arasında herhangi bir korelasyon bulamadıklarını rapor etmişlerdir. Rosenfcld ve Jackson'un araştırmasından farklı olarak bizim çalışmamızda, PI değerleri ile endometrium kalınlıkları karşılaştırıldığında, endometriumun en kaim olarak izlendiği tedavi altındaki 2A olgularının en düşük PI değerinine sahip oldukları belirlenmiş (Şekil 2) ve iki değişken arasında negatif bir korelasyon olduğu saptanmıştır. Aynı araştırmacılar (12), uterus boyutlarının en küçük olduğu olgularda uterin vasküler rezistansın en yüksek olduğunu vurgulamışlardır. Benzer sonuçlar bizim çalışmamızda da gösterilmiştir. Magness vc Rosenfcld (13), steroid hormonların uterus kan akımına etkisini incelemişler vc vasküler tonusun azalıp uterin kan akımının artmasından vasküler endotelyal dokuda yer alan östrojen reseptörlerinin sorumlu olduğunu öne sürmüşlerdir. Bizim çalışmamızda da HRT altındaki 2A ve 2B grubunda yer alan olguların PI değerleri kontrol grubundaki olgulara göre anlamlı olarak daha düşük bulunmuştur. 2B grubu olgularından elde edilen değerlerin 2A grubuyla karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı bir fark göstermemesi, östrojenin uterus kan akımı ve vasküler yatakta oluşturduğu etkilerin progesteron tarafından neutralize edilemediğine işaret etmektedir. Öte yandan, endometrium kanserinin erken tanısı günümüzde halen klinik bir sorun teşkil etmektedir. Kurjak ve arkadaşları (14-16) endometri- 'f Kliıı./ Ciyneiül Ohsl i'j'ıti.,v 25

6 M.Kanık KÖSE ve Ark HORMON REPLASMAN TEDAVİSİNİN UTERUS PEREÜZYONU ÜZERİNE ETKİLERİ um kanseri tanısı alan olguların hepsinde CDS ile utérin arterlerde anormal kan akımı paterni olduğunu göstermişler ve endomctriunı adenokarsinomlu olgularda utérin arter ortalama RI değerinin 0.34±0.05 olduğunu bildirmişlerdir. Nasari ve Coast (2), postmcnopozal olguların USü bulguları ile histopatolojilerini karşılaştırdıkları çalışmalarında, endometrial malignité riski saptanan olgularda vasküler rezistansın düşük olduğunu gözlemişlerdir. Çalışmamızda bu şekilde bir korelasyon belirlememiş olsak da HRT altındaki olguların malignité riski yönünden erken dönemde saptanabilmesi için düşük PI değerine sahip olgularda doz ve tedavi etkinliğinin yakın takibinin şart olduğu görüşündeyiz. Bournc ve Hillard (17), östrojen replasman tedavisi alan postmenopozal olgularda yaptıkları çalışmada, tedaviye başladıktan 6-10 hafta sonra uterin vasküler tonusun azaldığını gözlemişler vc HRT'ye başlama zamanının önemi üzerinde durmuşlardır. Bizim çalışmamızda, tedaviye 10 ay sonra başlayan olguların ortalama Pl değerleri tedaviye 24 ay sonra başlayan olgulara göre anlamlı şekilde düşük olarak bulunmuştur. Bunun yanışını, uterin arter rezistansının tedaviye geç başlayan olgularda, hiç tedavi almamış olgulara benzer olarak yüksek değerler gösterdiği saptanmıştır. Bu bulgularla orantılı olarak, tedaviye erken başlayan olgularda endomelriumun daha kalın olduğu gözlenmiştir. Pirhonen ve Maarit (18), HRT'ye 2 yıl ve/veya daha geç başlayan postmenopozal olguları 20 ay süre ile takip etmişlervc 20 ay sonraki uterin arter rezistans ölçümlerinin tedavi başlangıcındaki değerlere eşit olduğunu saptamışlardır. Menopoza girdikten 2 yıl sonra tedaviye başlayan bu olgularda endometrial kalınlaşmanın, tedavi başlangıcından kısa süre sonra belirdiği dc vurgulanmıştır. Bu çalışmada, HRT alan olgularda, tedavi sürecinde uterin arter periferik rezistansında gelişecek değişimleri saptamak ve tedavi dozu ile ilişkileri irdelemek için olguları uzun bir zaman diliminde takip etme olanağımız olmamıştır. Örneklem grubumuzun sınırlı ve heterojen özellikte olduğu unutulmamalıdır. HRT alan postmenopozal olgularda uterin arter dopplcr değerlerini endometrium kanserinin erken tanısında belirteç olarak kullanabilmek ve yüksek riskli olgularda uterin arter dopplcr değerlerine göre HRT'nin dozunun ayarlanabileceğim gösteren pencereyi aralayabilmek için daha geniş kapsamlı çalışmalara ihtiyaç vardır. KAYNAKLAR 1. Wilkund 1, Karlberg J. Mattson L. Quality of life of postmenopausal women on a regimen of transdermal estradiol therapy: a double blind placebo-controlled study. Am.J.Obstct.Gynecol. 1993; 168: Nasari MN, Coast GJ. Correlation of ultrasound findings and endometrial histopathoiogy in postmenopausal women. Br J Obstet Gynaecol 1989; 96: Gamrell RD. Do progestagens protect against endometrial cancer? In Sitruk-Ware R, Utanian WH. Eds. The Menopause and Hormonal Replacement Therapy. New- York, Marcel Dekker. 1991: 119: Granberg S, Wikland M, Karlsson Ei, Norström A, Friberg LG. Endometrial thickness as measured by cndovaginal ultrasonography for identifying endometrial abnormality. Am J Obstet Gynecol 1991; 164: Kurjak A, Zalud 1. Uterine Masses. In Kurjak A. ed. Transvaginal Color Doppler. The Parthenon Publishing Group 1991; 12: Kurjak A, Zalud 1. Normal Pelvic Blood Flow. In Kurjak A. ed. Transvaginal Color Dopplcr. The Parthenon Publishing Group. 1991; 3: Long MC. Boulthea JE, Hanson ME, Beget RILL Dopplcr timc velocity waveforms studies of uterine artery and uterus. Br J Obstet Gynaecol 1989; 96: Godway RK, Stcptoe PC. Doppler ultrasound studies of the uterine artery in spontaneous ovarian cycles. Hum Rcprod 1988; 3: Schulman H, Fleischer A, Farmakides G, et al. Development of uterine artery compliance in pregnancy detected by Dopplcr ultrasound. Am J Obstet Gynecol 1989; 155: O.Williams MF. The vascular architecture of the rat uterus influenced by estrogen and progesterone. Am J Obstet Gynecol 1948; 83: l.greius FC, Anderson SG. The effect of ovarian hormones on the uterine vascular bed. Am J Obstet Gynecol 1970; 107: Rosenfeld CR, Jackson GM. Induction and inhibition of uterine vasodilation by cathechol estrogen in oophoreetomized, nonpregnant jevves. Endocrinol 1982: 110: Magness RR, Rosenfeld CR. The role of steroid hormones in the control of uterine blood flow. In Rosenfeld CR ed. The Uterine Blood Flow. New York: Perinatology Press. 1989: Kurjak A, Jurkovic D, Alfrcvic Z, Zalud 1. Transvaginal color doppler imaging. J Clin Ultrasound 1990; 18: Kurjak A, Zalud 1, Jurkovic D, et al. Transvaginal color doppler for the asscsment of pelvic circulation. Acta Obstet Gynecol Scand 1989; 68: Kurjak A, Zalud 1, Cruenkovic G. The asscsment of pelvic circulation by transvaginal color doppler. Jpn J Med Ultrasound 1990; 17: Bourne T, Hillard TC, Whitehead Ml, Crook D, Campbell S. Oestrogen arterial status and postmenopausal women. Lancet 1990; 335: IS.Pirhoncn JP, Maarit H. Long term effects of hormone replacement therapy and uterine circulation. Mosby Yearbook T Klin JinekotOhst 199H. S